۱-۴-۲ اهداف اختصاصی

 

 

کاهش نمره نشانگان افت روحیه آزمودنیها

افزایش نمره تحریفات شناختی آزمودنیها ( با توجه به اینکه هر چه نمرات تحریفات شناختی بالاتر باشد نشان دهندهی تفکر مثبت میباشد).

۱-۴-۳ اهداف کاربردی

 

 

بررسی روش مداخلهای کارآمد به منظور کاهش نشانگان افت روحیه افرادی که ممکن است به دلیل مبتلا شدن به ویروس نقص ایمنی انسان (HIV)، در زندگی فردی‌شان اختلال به وجود آمده است.

کمک به ترویج فرهنگ ارائه خدمات بهداشت روانی به بیماران مبتلا به ویروس نقص ایمنی انسان (HIV) در بیمارستانها و درمانگاه‌ها.

۱-۵ سؤالها و فرضیه‌ها

 

۱-۵-۱ فرضیه‌ها

شناخت درمانی هستی نگر نشانگان افت روحیه زنان مبتلا به ویروس نقص ایمنی انسان (HIV) را کاهش میدهد.
شناخت درمانی هستی نگر تحریفات شناختی زنان مبتلا به ویروس نقص ایمنی انسان (HIV) را کاهش میدهد.

 

۱-۶ تعریف نظری و عملیاتی واژه‌ها

 

۱-۶-۱ شناخت درمانی هستی نگر

تعریف نظری:
در رویکرد شناخت درمانی هستی نگر، با بهره گرفتن از فنون «شناخت درمانی» برخی از طرح‌واره‌ها، افکار خود آیند و خطاهای شناختی که در شکلگیری نشانگان افت روحیه وجودی بیماران نقش مهمی دارند را اصلاح میکند. درعین‌حال به آن دسته از نگرانیهای وجودی نظیر اضطراب از مرگ، عدم قطعیت، بی‌معنای، تنهایی و کنترل ناپذیری جهان که در اثر تهدید مرگ نهفته در بیماری مزمن تشدید میشوند و در اغلب روش های مداخلهای به صورت نظامیافته به آن‌ ها توجه نمیشود، نیز پرداخته میشود (بهمنی و همکاران، ۱۳۸۹).
تعریف عملیاتی:
شناخت درمانی هستی نگر طرح مداخلهای است شامل ده جلسه نود دقیقهای و هفتهای یک جلسه (بهمنی و همکاران، ۱۳۸۹) که توسط پژوهشگر با نظارت اساتید راهنما و مشاور برای تطبیق با نیازهای خاص بیماران مبتلا به HIV مثبت باز آرائی شده است.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۱-۶-۲ نشانگان افت روحیه

تعریف نظری:
نشانگان افت روحیه بیانگر احساس فقدان معنا و هدف در زندگی، احساس ناامیدی و درماندگی، نشانه ها و احساس تسلیم‌شدگی، ناتوانی مداوم در مقابله، بیکفایتی ذهنی و عزت نفس پایین است (وهلینگ و همکاران، ۲۰۱۱) و به عنوان تغییر در روحیه با طیفی از حالات روانی از دلسردی (فقدان اطمینان)، اندوهگینی (به عنوان آغاز فرایند تسلیم روانی شدن) و یأس (از دست دادن امید) گرفته تا نشانگان افت روحیه (تکمیل فرایند تسلیم روانی شدن) ادامه مییابد (کیسان و همکاران، ۲۰۰۱).
تعریف عملیاتی:
در این پژوهش بر اساس پرسشنامه سنجش نشانگان افت روحیه (DS) کیسان (۲۰۰۴) اندازه‌گیری خواهد شد.

 

۱-۶-۳ تحریفهای شناختی

تعریف نظری:
تحریفهای شناختی به آن دسته از افکار گفته می‌شود که بر پایه فرضیاتی نادرست شکل‌گرفته و منجر به سو گیری در تفکر می‌شوند. این سو گیری به گونهای است که فرد را از واقعیت زندگی این جهانی دور ساخته و منجر به بروز سوء تفاهماتی بسیار در رفتارهای فردی و بین فردی می‌شود به گونه‌ای که گاه فرد به ورطه اختلالات روانی گرفتار میآید. آلبرت آلیس روانشناس معروف این خطاها را شناسایی و در قالب ده خطای شناختی معرفی نموده است. از آنجایی که بسیاری از مشکلات و هیجانات نامناسب ما از سوی تفکرات نامعقولمان است، آگاهی از این تفکرات برای رهایی از مشکلات زندگی فردی است. این تحریفات عبارت‌اند از: تفکر همه یا هیچ، تعمیم مبالغه‌آمیز، فیلتر ذهنی، بیتوجهی به امر مثبت، نتیجه‌گیری شتاب‌زده و پیشگو که شامل ذهن‌خوانی و تفکر اشتباه، درشت بینی و ریزبینی، استدلال احساسی، عبارت باید بهتر است، برچسب زدن و شخصی سازی (احدی،باقری و سهرابی، ۱۳۸۸).
تعریف عملیاتی:
در این پژوهش بر اساس پرسشنامه تحریفهای شناختی حسن عبدالله زاده و مریم سالار (۱۳۸۹) اندازه‌گیری خواهد شد.

 

فصل دوم

 

پیشینه تحقیق

۲-۱- مقدمه
این فصل به مرور ادبیات مربوط به تحقیق اختصاص دارد. در این فصل ابتدا به بیماری اچ آی وی، علائم و میزان شیوع، تفاوت آن با بیماری ایدز و تبعات روانشناختی مبتلا شدن به اچ آی وی پرداخته خواهد شد. سپس به بررسی مبانی نظری و پیشینه پژوهشی متغیر وابسته نشانگان افت روحیه دخیل در طرح از منظر بررسی رابطه آن با افراد مبتلا به اچ آی وی مثبت، پرداخته ‌شده و اثربخشی روش‌های گوناگون مداخلهای که ممکن است تاکنون به منظور بهبود وضعیت بیماران به کار گرفته شده باشد، نیز بررسی می‌گردد. در پایان به متغیر مستقل پژوهش روش مداخله شناخت درمانی هستی نگر خواهیم پرداخت.

 

۲-۲ مبانی نظری HIV

 

۲-۲-۱ ماهیت ویروس اچ آی وی/ ایدز

بیش از سی سال از شناسایی اولین مورد ابتلا به ویروس HIV میگذرد. در ژوئن سال ۱۹۸۱ در مجله‌ی «گزارش هفتگی ابتلا و مرگ‌ومیر[۵۵]» آمریکا، گزارش پنج مورد پنومونی ناشی از پنوموسیستیس کارینی (pcp) در مردان هم‌جنسگرا در کالیفرنیا منتشر شد. طی مدت کوتاهی، موارد مشابهی نیز از شهرهای نیویورک و سانفرانسیسکو گزارش شد. پس از آن موارد فزاینده‌ای از ابتلای بزرگ‌سالان به عفونت‌ها و سرطان‌های فرصت‌طلب نادر مشاهده شد. ویژگی مشابه همه‌ی موارد، بروز نقص در سیستم ایمنی و ابتلا به عفونت‌هایی بود که در افراد دارای سیستم ایمنی سالم دیده نمیشود. به این ترتیب در پایان سال ۱۹۸۱ تعداد ۱۸۹ مورد بیماری با الگوی ابتلا به عفونت‌های فرصت‌طلب از ۱۵ ایالت آمریکا به مرکز کنترل بیماری‌های آمریکا[۵۶] گزارش شد که اغلب آن‌ ها را مردانی تشکیل می‌دادند که با مردان دیگر رابطه جنسی داشتند. با افزایش موارد بیماری در سال بعد، این سندرم در زنان و برخی گروه‌های جمعیتی خاص نظیر مصرف‌کنندگان تزریقی مواد و مبتلایان به هموفیلی نیز مشاهده شد. آنالیز یافته‌های جدید این فرضیه را مطرح کرد که عامل ایجادکنندهی این بیماری یک عامل عفونی قابل انتقال از راه تماس جنسی یا خون است. در سال‌های ۱۹۸۳ و ۱۹۸۴ دکتر لوک مونتانیه[۵۷] از انستیتو پاستور پاریس و دکتر رابرت گالو[۵۸] از محققان موسسه ملی سرطان آمریکا، ویروس با منشأ انسانیِ مولد این بیماری را جدا کردند. در سال ۱۹۸۵ اولین روش های تشخیصی این عفونت شناخته شد و متعاقباً به منظور غربالگری خونهای اهدایی به کار گرفته شد (شادلو، امین اسماعیلی و رحیمی موقر، ۱۳۹۲).

 

۲-۲-۲ عامل بیماری و بیماری‌زایی:

عامل این بیماری ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)[59] است. یک رتروویروس[۶۰] و عضوی از زیر خانواده‌ی لنتی ویروس[۶۱] است که حاوی RNA و دارای پوشش است. تاکنون چهار نوع رتروویروس انسانی شامل HTLV-1[62]، HTLV-2، HIV-1 و HIV-2، شناخته‌شده‌اند. HIV-2 بیشتر در نواحی غربی آفریقا (و اخیراً برخی کشورهای اروپایی) دیده‌شده و در مقایسه با HIV-1، احتمال انتقال آن کمتر است و سیر پیشرفت کندتری دارد. ممکن است فرد همزمان به هر دو نوع ویروس مبتلا گردد (شادلو و همکاران، ۱۳۹۲).
بیماری‌زایی این ویروس عمدتاً از طریق حمله به سلول‌های ایمنی صورت می‌گیرد. HIV مانند سایر ویروسها انگل اجباری درون سلولی است و همانندسازی آن، به سلول میزبان بستگی دارد. برای برقراری چرخه‌ی زندگی ویروس، آنزیم و پروتئین‌های خاصی لازم است. دو پروتئین اصلی در پوشش HIV وجود دارد: گلیکوپروتئین ۱۲۰ کیلو دالتونی (gp120) و گیلکوپروتئین ۴۱ کیلو دالتونی (gp41). ویروس با بهره گرفتن از gp41 به گیرنده‌ی CD4 سلول میزبان متصل می‌شود و با بهره گرفتن از آنزیم ترانس کریپتاز معکوس خود، رونوشتی از RNA خود را به صورت DNA ایجاد می‌کند. gp120 نیز میل ترکیبی زیادی به گیرنده‌ی CD4 در سطح غشاء میزبان دارد. گیرنده CD4 در سطح لنفوسیت‌های T-helper، مونوسیتها، ماکروفاژها، سلول‌های دندریتیک و لانگرهانس وجود دارد (کلی[۶۳] و کالیچمن[۶۴]، ۲۰۰۳؛ نقل از شادلو و همکاران،۱۳۹۲).
HIV از طریق آلوده کردن سلول‌های لنفوسیت T که دارای گیرنده CD4 بوده و از طریق فعال‌سازی سیستم ایمنی با ایجاد یک محیط سیتوکینی که ویروس از آن جهت تکثیر خود استفاده می‌کند، سیستم ایمنی را متزلزل می‌سازد. کاهش سلول‌های CD4 در خون محیطی، نشانه‌ی بارز عفونت پیشرفته‌ی HIV است. مشخصه‌ی عفونت HIV، نقص ایمنی ناشی از نقصان مداوم و پیش‌رونده در تعداد و عملکرد لنفوسیت‌هاست. در مرحله‌ی،HIV عفونت اولیه، ویروس‌ها از محل ورود خود (به عنوان مثال سلول‌های لانگرهانس رکتوم یا واژن) به غدد لنفاوی آن ناحیه رفته و در آنجا تکثیر مییابند. با راه یافتن ویروس به طحال و سیستم رتیکولوآندوتلیال، ویرمی و گسترش عفونت صورت میگیرد. این مرحله در برخی از افراد با علائمی شبیه مونونوکلئوز عفونی همراه است. پاسخ ایمنی در این مرحله به واسطه‌ی سلول‌های T- suppressor یا سلول‌های دارای گیرنده CD8 انجام می‌شود. در ابتدا این سلول‌ها افزایش‌یافته و سعی می‌کنند سلول‌های آلوده به ویروس را از بین ببرند. همچنین با آزاد شدن سیتوکینها، ۶-۴ ماه بعد از ورود ویروس تا زمان ورود به مرحلهی پایدار، بار ویروس کاهش واضحی خواهد داشت. در طی مراحل اولیه و حاد عفونت و گذار به مرحله‌ی بعدی، ویروس می‌تواند در نقاطی مانند غدد لنفاوی به صورت نهفته باقی بماند و به تکثیر خود ادامه دهد (شادلو و همکاران، ۱۳۹۲).

 

۲-۲-۳ انتقال HIV

راه های انتقال HIV شناخته‌شده و محدود است. این راه ها عبارت‌اند از: تماس جنسی، تماس با خون و ترشحات و انتقال از مادر به کودک. خطر انتقال در این راه ها، باهم یکسان نیست.

 

۲-۲-۳-۱ انتقال از طریق تماس جنسی

شایع‌ترین راه انتقال HIV در جهان، انتقال از طریق تماس جنسی است. بیش از ۷۰ درصد کل موارد آلودگی به ویروس HIV در دنیا از این طریق بوده است (سازمان بهداشت جهانی[۶۵]، ۲۰۰۷).
به طور کلی، عوامل زیر خطر انتقال در یک تماس جنسی را بالاتر می‌برند:
– دفعات تماس و یا تعداد شرکای جنسی: هر قدر تعداد شرکای جنسی و یا دفعات تماس جنسی محافظت نشده (بدون استفاده از کاندوم) افزایش یابد، احتمال ابتلا بیشتر خواهد شد. در جوامعی که شیوع HIV در آن‌ ها بالاتر است، احتمال انتقال ویروس به طور قطع بالاتر خواهد بود. تماس جنسی با تنفروشان خطر بالاتری دارد.
– مرحلهی بیماری در بدن فرد آلوده: هرچه میزان ویروس در بدن فرد مبتلا بیشتر باشد، احتمال انتقال بالاتر خواهد بود. این میزان در مرحلهی عفونت فاز حاد (دو تا چهار هفته پس از ورود ویروس به بدن) و در مرحله‌ی پیشرفته‌ی بیماری، در بالاترین میزان خود قرار دارد.
– سالم نبودن مخاط در حین تماس جنسی: تماس با خون علاوه بر ترشحات جنسی و یا عدم سلامت مخاطات، احتمال انتقال را افزایش می‌دهد. ابتلا به یک بیماری آمیزشی درمان‌نشده (با یا بدون وجود زخم) خطر انتقال را افزایش می‌دهد. در تماس‌های جنسی نظیر تجاوز جنسی یا تماس جنسی با دختران قبل از بلوغ، احتمال تروماتیزه شدن قربانی بیشتر بوده و در نتیجه خطر انتقال بیشتر خواهد بود. برقراری تماس جنسی در زمان قاعدگی می‌تواند خطر بیشتری به همراه داشته باشد.
– محل آناتومیک تماس جنسی: کلیهی تماس‌های جنسی محافظت نشده توأم با دخول، احتمال انتقال دارند. بیش‌ترین خطر در حین تماس از طریق مقعد اتفاق می‌افتد؛ زیرا به دلیل وجود اسفنکتر، احتمال خراشیدگی و خونریزی و نیز مدت زمان باقی ماندن ترشحات آلوده در تماس با مخاط فرد پذیرای مقاربت مقعدی، بیشتر است. به علاوه، به دلیل غنی بودن بافت رکتوم از لنفوسیت، احتمال این که ویروس با گیرنده CD4 تماس یابد و در بدن مستقر شود بیشتر است. کمترین میزان خطر مربوط به تماس جنسی از طریق دهان است.
– جنسیت: زنان هنگام تماس جنسی با عواملی همچون احتمال تروماتیزه شدن بیشتر، سطح مخاطی در معرض تماس وسیع‌تر و مدت طولانیتر تماس با ترشحات آلوده مواجهاند؛ در نتیجه احتمال انتقال از مرد مبتلا به زن سالم بیشتر از احتمال انتقال از زن مبتلا به مرد سالم است. میزان این تفاوت در منابع مختلف بین سه تا ۲۰ برابر ذکر شده است. وابستگیهای اقتصادی و کمبود آگاهی و مهارت مذاکره باعث می‌شود زنان نتوانند تماس جنسی محافظت نشده را رد کنند (شادلو و همکاران، ۱۳۹۲).
عکس مرتبط با اقتصاد

 

۲-۲-۳-۲ انتقال از طریق تماس با خون و ترشحات

تبادل خون می‌تواند باعث انتقال آلودگی گردد. این امر می‌تواند در جریان تزریق خون و فرآورده های خونی، استفاده از سرنگ و سوزن مشترک و تماس‌های تصادفی با ابزار تیز و برنده که قابلیت نفوذ از سطح پوستی مخاطی دارند، صورت پذیرد. در صورت تزریق یک واحد خون آلوده احتمال آلودگی ۹۰ تا ۱۰۰ درصد خواهد بود. استفاده از سوزن و سرنگ مشترک در بین معتادان تزریقی، دومین راه انتشار HIV در دنیا و به خصوص در آسیا، اروپای شرقی و آمریکای جنوبی است. در ایران این روش شایعترین راه انتشار ویروس HIV است. دفعات استفاده از یک سوزن، دفعات تزریق، تعداد افرادی که از یک ابزار مشترک برای تزریق استفاده میکنند و شیوع HIV در جامعه از جمله عوامل تأثیرگذار در انتقال هستند (آنتونی[۶۶]، فکی[۶۷] و کلیفورد[۶۸]، ۲۰۰۱؛ نقل از شادلو و همکاران).

 

۲-۲-۳-۳ انتقال از مادر به کودک

انتقال HIV از مادر به فرزند یکی دیگر از راه‌های انتقال بیماری است که می‌تواند در حین بارداری، در هنگام زایمان و زمان شیردهی رخ دهد. احتمال انتقال از مادر به کودک در آفریقا ۳۰ تا ۴۰ درصد و در اروپا و آمریکای شمالی ۱۵ تا ۲۰ درصد است. آمار سرایت در همهجا یکسان نیست. در کشورهای توسعه‌نیافته این رقم بالاتر و در کشورهای توسعه‌یافته پایین تر است. به نظر می‌رسد تماس نوزاد با خون مادر به هنگام وضع حمل بیشتر ین نقش را داشته باشد. خطر انتقال از مادرانی که بار ویروسی بالاتری دارند یعنی در مرحلهی عفونت حاد و یا در مرحلهی پیشرفتهی بیماری به سر می‌برند، بیشتر است. همچنین شرایطی مثل کوریوآمنیونیت، زایمان زودرس، تأخیر در زایمان، کمبود ویتامین A، سن بالای مادر، استعمال دخانیات و سایر مواد مخدر موجب افزایش احتمال انتقال بیماری به نوزاد میشوند. بیش از ۹۰ درصد تمام موارد انتقال در طی دو ماه آخر بارداری اتفاق می‌افتد (شادلو و همکاران، ۱۳۹۲).
باید به خاطر داشت که HIV از طرق این روشها منتقل نمی‌شود: دست دادن، بغل کردن یا بوسیدن فرد مبتلا، نشستن کنار فرد مبتلا در محیط‌های عمومی مثل مدرسه یا محل کار، خوردن و نوشیدن و یا استفاده از ظروف مشترک، استفاده از تلفن عمومی، تماس پوست سالم با مایعات و ترشحات بدن، استفاده از توالت، حمام و استخر شنای عمومی و گزش حشرات.

 

۲-۲-۴ سیر طبیعی عفونت:

اگرچه سیر عفونت HIV در میان بیماران ممکن است متغیر باشد، اما الگوی شایعی در بیماران دیده می‌شود. نمودار ۱ سیر طبیعی این عفونت را نشان می‌دهد. عفونت اولیه با HIV به ایجاد یک پاسخ ایمنی سلولی و هومورال نسبت به ویروس می‌ انجامد که با یک دوره‌ی طولانی نهفتگی (متوسط ۱۰ سال) همراه بوده و بیمار طی آن معمولاً بی علامت است. از نظر میزان پیشرفت بیماری افراد به سه دستهی با پیشرفت سریع، با پیشرفت معمولی و بدون پیشرفت برای مدت طولانی تقسیم می‌شوند. گروه پیشرفت سریع ۵ تا ۱۰ درصد از موارد را تشکیل داده و در این افراد مرحلهی بالینی ایدز در عرض ۲-۳ سال بعد از عفونت بروز می‌کند. گروه با پیشرفت معمولی اکثریت موارد را تشکیل داده و در واقع سیر معمول عفونت HIV به این صورت است. بیماران این گروه در طی ۸ الی ۱۵ سال وارد مرحله‌ی ایدز میشوند. عده‌ی معدودی از بیماران با وجود گذشت بیش از یک دهه از عفونت اولیه، همچنان سطح CD4 پایداری دارند. به این عده که حدود پنج درصد از موارد را تشکیل میدهند، گروه بدون پیشرفت برای مدت طولانی اطلاق می‌شود (شادلو و همکاران، ۱۳۹۲).

۲-۲-۵ سندرم حاد HIV

در ۵۰ تا ۷۰ درصد از بیماران مبتلا به HIV، حدود سه تا شش هفته بعد از تماس با ویروس، یک سندرم شبیه به مونونوکلئوز ایجاد می‌شود. این دوره با ویرمی شدید همراه است و طی یک تا سه هفته پاسخ ایمنی به ویروس ایجاد می‌شود. اگرچه ایمنی ویژه‌ی ویروس HIV که طی این دوره ایجاد می‌شود، با کاهش ویرمی همراه است، ولی نمیتواند به ریشه‌کنی کامل ویروس بینجامد. هرچند گروه قابل‌توجهی از بیماران سندرم حاد ویروسی را تجربه نمی‌کنند، ولی حوادث فوق در اغلب بیماران رخ می‌دهد (شادلو و همکاران، ۱۳۹۲). شکل ۱ روند این تغییرات را نشان می‌دهد.

۲-۲-۶ دورهی بدون علامت (نهفتگی)

پس از عفونت اولیه، پیدایش ایمنی مختص HIV و توقف ظاهری تکثیر ویروس، اغلب بیماران یک دوره‌ی نهفته را تجربه میکنند که سال‌ها طول میکشد. کلمهی«نهفته» گمراه کننده است، چرا که طی این دوره نیز، سیستم ایمنی به تدریج در حال تخریب است. تکثیر ویروس در ارگانهای لنفوئید همراه با طیفی از وقایع ایمنی که به طور مستقیم و غیرمستقیم توسط ویروس ایجاد می‌شود، منجر به کاهش سلول‌های CD4 می‌گردد. تخریب ایمنی الزاماً با سطح بالای ویروس در خون همراه نیست (بیانزاده، بیرشک، متقیپور و بوالهری، ۱۳۸۴).

 

۲-۲-۷ بیماری آشکار بالینی

تخریب پیش‌رونده‌ی سیستم ایمنی که در اغلب بیماران رخ میدهد، سرانجام به بیماری آشکار بالینی و یا ایدز با علائم و نشانه‌های عفونت‌های فرصت‌طلب یا بدخیمی می‌ انجامد. از سال ۱۹۹۶ با معرفی مهارکننده‌های پروتئین‌سازی در درمان ضدرتروویروسی، سیر عفونت HIV متحول شده است. بررسی‌های متعدد نشان داده‌اند که در فاصله‌ی زمانی سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۰ در ایالات‌متحده آمریکا، مرگ ناشی از ایدز، عفونت‌های فرصت‌طلب و بستری ناشی از آن ۲۰ تا ۶۰ درصد کاهش یافته است (بیانزاده، بیرشک، متقیپور و بوالهری، ۱۳۸۴).

 

مبلغ باید در فضایل و فداکاریها، مرد میدان عمل باشد و با پایبندی به دستورات آسمانی اسلام، این آئین را در اجتماع، گسترش دهد؛ زیرا، عمل یکی از ثمربخش ترین و کارآمدترین شیوه های ترویج دین است. گاه یک عمل، از ساعتها گفتار و سخنرانی تأثیرگذارتر است. از سوی دیگر، تأثیر تبلیغ گفتاری، در بیشتر موارد زودگذر است، اما تبلیغ عملی، اثربخشی بسیار عمیقی بر روان مخاطب دارد و به آسانی از خاطر وی نمی رود. از این رو، عملکرد ناشایست مبلغ یا مطابقت نداشتن گفتار و کردارش، تأثیر ویرانگری بر ذهن مخاطبان دارد.
۴-۲-۳-۲- پیشگامی پیغمبر (ص)
پیش رو بودن و هماهنگی میان گفتار و کردار رسول اکرم (ص) یکی از مهمترین دلیل های پیشرفت و گسترش دین الهی در جزیره العرب آن زمان بود.
رسول خدا (ص) هر کدام از فرمانها و دستورات الهی را که ابلاغ می کرد، خود، پیش از دیگران عمل می کرد. همین امر، سبب گشته بود که اطمینان و علاقه‌ی مردم به آن حضرت (ص) روز به روز بیشتر شود و پیامبر (ص) در تبلیغ رسالت خویش کامیاب تر گردد.
رسول الله (ص) اگر می فرمود: «حُسنُ الأدب زینهُ العقل[۲۷۷]؛ نیکویی ادب، زینت عقل است» خود مؤدب ترین انسان بو و در روابط و مناسبات اجتماعی خویش، نهایت ادب را رعایت می کرد».
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
اگر می فرمود: «لایحقّ العبد حقیقه الایمان حتّی یغضب لله، فإذا فعل ذلک فقد استحقّ حقیقه الایمان[۲۷۸]؛ خود نمونه اعلای ایمان بود و جز برای خدا خشمگین و جز برای او خشنود نمی شد».
اگر می فرمود: «لاایمان لمن لا أمانه له[۲۷۹]؛ کسی که امین و درستکار نیست، ایمان ندارد»، خود امانتدارترین مردم بود؛ به گونه ای که دوست و دشمن به این حقیقت معترف بودندو او را به نام محمد امین (ص) می شناختند.
۴-۲-۴- شرح صدر
واژه «شرح» در لغت به معنای گوشت را به قطعات بلند بریدن[۲۸۰]، بریدن گوشت از عضو یا استخوان[۲۸۱]، گشودن و گسترانیدن گوشت[۲۸۲] و نیز وسعت دادن شیء[۲۸۳] است. «شرح صدر» نیز یعنی وسیع بودن دل، که کنایه از آماده شدن برای قبول قول حقّ است.[۲۸۴]
در واقع، «شرح صدر» یعنی ظرفیت و تحمل روحی و روانی برای پشت سر گذاشتن مشکلات، سختی‌ها، ناملایمات و کج مداری‌ها.
۴-۲-۴-۱- شرح صدر مبلّغ
تبلیغ اسلامی، ستیز با اندیشه ها و باورهای نادرستی است که زندگی انسانها را به انحطاط و تباهی می کشاند. مبلغ در رویارویی با افکار نادرستی که در ذهن انسانها رسوخ کرده است، با مشکلات، مخالفتها، کارشکنیهای گوناگونی روبرو است و همانند پیامبران الهی، به ویژه پیامبر اسلام (ص) مورد اهانت، افترا و تهمت‌های بی پایه و اساس مخالفان قرار می گیرد و با مقاومت و واکنش منفی مردم و پافشاری آنان بر عقیده های نادرستشان روبرو می شود. مجموعه‌ی این عوامل، چنان بر روح و روان مبلّغ فشار می آورد که تحمل آن، شرح صدر و قوّت قلب می طلبد.
شرح صدر، مبلغ را در برابر ناملایمتها و سختیها مقاوم می کند و کنایه ها، طعنه ها، عیب جویی ها و مخالفت‌ها را بی اثر می سازد. بنابراین، شرح صدر، از ضروری ترین صفات برای مبلغ است.
شرح صدر پیغمبر (ص)
وجود سراسر نور و فضیلت پیامبر اکرم (ص) به شرح آراسته بود. خداوند می فرماید: «أَلَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ،وَوَضَعْنَا عَنکَ وِزْرَکَ، الَّذِی أَنقَضَ ظَهْرَکَ»[۲۸۵]؛ ای پیامبر! آیا ما به تو شرح صدر عطا نکردیم و بار سنگین تو را از تو برنداشتیم؟ همان باری که سخت بر پشت تو سنگینی می‌کرد.»
آن حضرت، شرح صدری بی نظیر داشت و بردبارترین مردم در برابر خطاها و کج مداریها بود.[۲۸۶]
۴-۳- جمع بندی فصل چهارم
پیامبر اکرم (ص) به عنوان اولین مبلغ اسلام یک سری ویژگی های اخلاقی فردی داشته و یک سری ویژگی اخلاقی اجتماعی داشته، که ویژگی های فردی پیامبر ایمان راسخ به هدفش بوده و اینکه و علم داشته و اینکه به علم خودش عمل کرده و این عمل را با اخلاق کامل انجام داده و از دیگر ویژگی های منحصر به فردش این بوده که بسیار قاطع و باشهامت و شجاعت بوده و در تبلیغ رسالتش شجاعت و شهامت حیرت آوری داشت به طوری که مالک ابن انس می گوید پیغمبر خدا شجاع ترین مردم بود. پس مبلغ اسلامی باید شجاعت در حد اعتدال داشته باشد چون یکی از ضروری ترین خصایص اخلاقی برای او محسوب می شود چون اگر شهامت نداشته باشد ممکن است حقیقت را فدای مصلحت موهوم که در ذهن دارد بکند.
پس مبلغ اسلامی باید همچون پیامبر تقوای بالای داشته باشد همچنین باید ساده زیست و بی ادعا باشد امّا در عین حال باید بسیار آراسته و پاکیزه باشد چون مبلغ در ارتباط مستقیم با مردم است پس باید در ظاهر آراستگی و پیراستگی خوبی برخوردار باشد و در غیر اینصورت موجب انزجار و بی‌علاقگی مخاطبان نسبت به او می شوند. چون یکی از عوامل موفقیت رسول الله در گسترش اسلام تمیزی و خوشبویی و آراستگی ظاهری ایشان بوده است.
اما ویژگی های اخلاقی اجتماعی پیامبر که یک مبلغ باید آنها را سرلوحه کار خود قرار دهد در واقع تواضع پیامبر بوده چون در واقع ضد تکبر است چون تواضع زینت مبلغ است و سبب برقراری پیوند عاطفی و میان او و مردم می شود و باعث می شود تا دلهای مردم را برای پذیرش معارف اسلامی آماده بکند و از دیگر صفات بسیار مهم پیامبر اسلام حُسن خلق والا آن حضرت بوده که مبلغ اسلامی هم باید آنگونه باشد چون در واقع کلید معاشرت و راهیابی به اجتماع است و موجب محبوبیت مبلغ در جامعه می شود. چون اگر مبلغ بد اخلاق باشد موجب تنفّر مردم و پراکنده شدن آنان می شود. در واقع پیامبر خود در همه کارها پیشگام بود پس مبلغ نیز باید همچون رسولش باشد تا سخنانش بتواند در جامعه تأثیر بگذارد زیرا مردم بیشتر به کردار انسان بیشتر از گفتارش توجه دارند و در غیر اینصورت در کارش موفق نیست.
و در آخر یک مبلغ موفق کسی است که دارای شرح صدر باشد چون در واقع او می خواهد مردم را از باورهای اشتباه زندگی آگاه کند در نتیجه با مشکلات فراوانی روبرو است که این شرح صدر مبلغ است که او را در برابر این سختیها مقاوم می کند. همانند پیامبران الهی و به ویژه پیامبر اکرم (ص) که بسیار مورد اهانت اعراب جاهلی قرار می گرفت و در واقع این مجموعه از ویژگی اخلاقی بود که باعث شد که پیامبر حقیقت به انسانها برسد.
فصل پنجم: صفات مبلّغ
با توجه به آیات و روایات مبلغان کنونی باید دارای چه صفاتی باشند؟
مساله تبلیغ به همان معنای صحیح وواقعی،رساندن و شناساندن یک پیام به مردم است.که آگاه ساختن و جلب نظر مردم به یک پیام از نظر قرآن و روایات روش و اسلوب وصفات خاص خود را دارد، که مبلغ با انتخاب این روش و صفات ویژه می تواند موفق باشد در غیر این صورت نتیجه عکس می‌گیرد، که صفات ویژه از نظر قرآن و روایات از این قبیل‌اند:
۵-۱- آگاهی
مبلّغ در صورتی می‌تواند مردم را به حق هدایت کند که هم خود آگاه باشد و هم براساس آگاهی مردم را به دین دعوت کند.
«قُلْ هَـذِهِ سَبِیلِی أَدْعُو إِلَى اللّهِ عَلَى بَصِیرَهٍ أَنَاْ وَمَنِ اتَّبَعَنِی»[۲۸۷]
«بگو این راه من است. من و پیروانم با بصیرت و آگاهی کامل، مردم را به سوی خدا دعوت می‌کنیم»
حضرت خضر (ع) که مسئولیت تعلیم حضرت موسی (ع) را به عهده داشت توسط خداوند آموزش و آگاه شده بود.
حضرت علی (ع) می‌فرماید: با علم و آگاهی سخن بگویید که هیچ خیری در سخن جاهلانه نیست.
«لا خَیر فِی القُول بِالجَهل»[۲۸۸]
و در جای دیگر می‌فرماید:
«لاتَقُل ما لا تَعلم فَتتهُم بِاخبارِکَ بِما تَعلَم»[۲۸۹]
«آنچه را نمی‌دانی نگو زیرا در این صورت گفتارهای درست تو نیز مورد تهیت قرار می‌گیرد و مردم نسبت به همه سخنانت با دیده تردید می نگرند»
۵-۲- ایمان به هدف
مبلّغ باید چنان به هدف خود ایمان داشته باشد که همچون پیامبر (ص) اگر خورشید را در دستی و ماه را در دست دیگرش قرار دادند، دست از هدف خود بر ندارد و همچون خضر (ع) در گرسنگی و تشنگی نیز رسالت خویش را انجام دهد.
مباهله رسول خدا (ص) با علمای مسیحیت نشانه ایمان بالا او به هدف است که به دشمنان خدا فرمود:
« تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءکُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءکُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَهَ اللّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ»[۲۹۰]
بیایید، ما فرزندان خود را دعوت می‌کنیم، شما هم فرزندان خود را، ما زنان خویش را دعوت می‌نماییم، شما هم زنان خود را، ما از نفوس خود دعوت می‌کنیم، شما هم از نفوس خود، آنگاه مباهله می‌کنیم و در حق یکدیگر نفرین می‌کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار می‌دهیم.
۵-۳- پیشگام
مبلغ، امام و رهبر دیگران است. پس باید خود در همه کارها پیشگاه باشد و قبل از تعلیم دیگران به تعلیم خود بپردازد.
«من نَصب نَفسَهُ اماماً للنّاس فعلیه ان یبدأ تعلیم نَفسَهُ قَبل تَعلیم غیره»[۲۹۱]
او باید قبل از اینکه مردم را به انجام کارهای خوب دستور دهد خود آنها را انجام داده و قبل از نهی از اعمال زشت و ناروا خودش آن اعمال را ترک کرده باشد که این صفت رسولان الهی بوده است.
«مَا أُرِیدُ أَنْ أُخَالِفَکُمْ إِلَى مَا أَنْهَاکُمْ عَنْهُ إِنْ أُرِیدُ إِلاَّ الإِصْلاَحَ مَا اسْتَطَعْتُ»[۲۹۲]
«من هرگز نمی‌خواهم چیزی که شما را از آن باز می‌دارم، مرتکب شوم، من جز اصلاح تا آنجا که توانایی دارم نمی‌خواهم».
۵-۴- اخلاص
اخلاص در عمل رمز موفقیت مبلغ است زیرا موثر واقعی، خداوند است و اگر تبلیغ به خاطر او انجام گیرد، بر دلها اثر خواهد خواهد گذاشت.
اخلاص در تبلیغ شیوه‌ی تمامی رسولان الهی همچون حضرت نوح، هود، صالح، لوط، شعیب (ع) و خاتم رسولان حضرت محمد (ص) بوده است که به مردم می‌گفتند:
«أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَى رَبِّ الْعَالَمِینَ»[۲۹۳]
من برای رسالت خویش از شما پاداشی نمی‌خواهم و پاداش من تنها نزد خداوند عالمیان است.
چنانچه که اهل بیت پیامبر (ص) در ماجرای اطعام یتیم و اسیر و مسکین به آنان می‌گفتند:
«لَا نُرِیدُ مِنکُمْ جَزَاء وَلَا شُکُوراً»[۲۹۴]
ما از شما انتظار پاداش یا سپاس نداریم.
اگر مبلغ به خاطر خوشایند مردم و تشکر و سپاسگزاری ایشان قدم بردارد، بی توجهی مردم برای او بسیار سخت و جانکاه خواهد بود اما اگر از ابتدا قصدش رضایت خداوند متعال باشد، ناسپاسی مردم به هیچ وجه بر وی اثر نخواهد گذاشت.
بنابراین چون به خاطر خدا تبلیغ می‌کند، نباید در مقابل زحماتش بر مردم و بلکه بر خدا منت گذارد. زیرا:
«وَمَن جَاهَدَ فَإِنَّمَا یُجَاهِدُ لِنَفْسِهِ إِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ»[۲۹۵]
هر کس جهد و کوشش کند به سود خود اوست و خداوند از عالمیان بی نیاز است.
مبلغ اگر عزتنفس نداشته باشد، باید چشم به این و آن بدوزد و از اهداف این و آن تبلیغ کند، که نتیجه‌اش ستایش از کسی است که به او چیزی می‌بخشد و سرزنش کسی است که از عطا منع می‌کند. و در دعای مکارم الاخلاق در مفاتیح می‌خوانیم:
«فافتتن بحمد من اعطانی و اتبلی بذم من منعنی»[۲۹۶]
در مناجات شعبانیه می خوانیم:
«بِیَدک لابِیَد غیرک زیادتی و نَقصی»
خدایا، زیادی و کمی زندگی من به دست توست نه به دست غیر تو.
۵-۵- عادل و به دور از حب و بعض
مبلغ باید به دور از هرگونه حب و بعض تبلیغ کند و منافع شخصی را در این عمل مقدس دخالت ندهد.
«یا اَیُّها الَّذینَ آمَنوا کُونُوا قَوّامینَ بِالقِسطِ شُهَداءَ للهِ وَ لَو عَلی اَنفُسِکُم أَو اَلوالِدَین وَ اَلأَقرَبینَ إِن یَکُن غَنِیّاً أَو فَقیرَاً فَاللهُ اُولی بِهِما»[۲۹۷]
ای اهل ایمان به عدالت قیام کنید و برای خدا و (به حکم او) گواهی دهید هر چند به ضرر خود یا پدر و مادر و خویشاوندان شما باشد، برای هر کس شهادت می دهید چه فقیر باشد چه غنی، نباید در حکم و شهادت از حق عدول نمایید که خداوند به رعایت حقوق آنان اولی است.
مبلغ در سخنان، کردار، موضع گیری ها و برخوردهایش با دیگران باید عدالت را رعایت کند و ضوابط را فدای روابط دوستی‌ها نکند. هیچ گونه امتیازی برای غیر مستحق گرچه از خویشان و نزدیکان باشد قائل نشود. چنانچه قرآن می فرماید:
«وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُواْ»[۲۹۸]

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

 

بنابراین ورزشکاری که در یک مکان ورزشی به ورزش می‌پردازد بدون آن که عضو آن باشگاه و تحت شمول بیمه آن باشگاه ورزشی باشد ممکن است در صورتی که بر اثر تقصیر خودش به او آسیبی برسد، با توجه به قاعده اقدام، خود موجب ضرر به خود گردیده بنابراین حق مراجعه به صاحبان آن امکان ورزشی را ندارد. مانعیت اقدام برای اجرای قواعد حمایتی از خسارت دیدگان، آن چنان بداهت عرفی و عقلی دارد که نیازی به جستوجوی مستندات نقلی برای آن احساس نمی‌شود.[۳۰۰] با این حال فقها برای اثبات این قاعده به خبر «لایحل مال امرء الا بطیب نفسه» استناد می‌کنند؛ بدین مضمون که وقتی مالکی راضی به تصرف بلاعوض دیگری شد، دیگر موردی برای ضمان متصرف باقی نمی‌ماند بنابراین اگر کسی مال خود را به کودک یا دیوانه‌ای بسپارد نمی‌تواند به استناد قاعده اتلاف از آنان خسارت بخواهد، زیرا به زیان خویش اقدام کرده است.[۳۰۱]
ب. رضایت زیان‌دیده
اشخاص می‌توانند زیان‌های ناشی از تقصیر را پذیرا شوند و حقی را که از این بابت دارند ساقط کنند ولی این که این رضایت – تحمل خسارت تا چه اندازه نفوذ حقوقی دارد و مسئولیت عامل زیان را از بین می‌برد باید خسارت وارد بر اموال را از اشخاص جدا کرد.
۱٫ در مورد خسارتی که ممکن است بر اموال شخص وارد شود، اراده مالک را باید محترم شمرد زیرا طبق قانون، تصرفات مالک جز در موارد استثنایی در ملک خود آزاد است.[۳۰۲] بنابراین مالک می‌تواند به تلف مال خویش رضایت دهد و چون بر اساس قاعده اقدام به ضرر خود اقدام کرده از این رو مسئولیتی متوجه عامل زیان نیست.
۲٫ در مورد ایراد زیان بدنی و جانی، بجز در موارد استثنایی مانند اعمال جراحی و طبی[۳۰۳] نمی‌توان برای معافیت از مسئولیت به رضایت استناد کرد. زیرا انسان و حقوق مربوط به شخصیت او محترم است و این حقوق غیر قابل انتقال است و تجاوز به آن حتی با رضایت زیان‌دیده مجاز نیست، پس اگر شخصی از دیگری بخواهد که او را بکشد یا مجروح سازد مرتکب از مسئولیت معاف نمی‌شود.[۳۰۴] ضمن آن که این امر خلاف نظم عمومی نیز می‌باشد.[۳۰۵]
ج. پذیرش خطر
قبول خطر یعنی پذیرش اختیاری، صریح یا تلویحی خطرهای ارزیابی و شناخته شده و بنابراین کسی که خطر ناشی از رفتار دیگری را میپذیرد در صورت وقوع ضرر و زیان می‌تواند جبران آن را مطالبه کند[۳۰۶]. بنابراین ورزشکاران برخوردها و تماس‌های متعارف در چهارچوب قوانین آن ورزش خاص را می‌پذیرند[۳۰۷] به هر صورت میان پذیرش خطر و رضایت زیاندیده علیرغم وجود شباهتهایی، تفاوت نیز وجود دارد بدین نحو که پذیرش خطر توسط زیان‌دیده و رضا دادن وی به تحمل ضرر کاملاً یکی نمی‌باشد. به هر حال باید گفت که پذیرش خطر از سوی زیان‌دیده، مسئولیت مبتنی بر تقصیر عامل زیان را از میان نمی‌برد، بنابراین ممکن است که پذیرش خطر، خود نوعی تقصیر به شمار آید. بنابراین ورزشکاران با حضور در میدان‌های ورزشی عملاً برخوردهای عادی و متعارف آن ورزش را پذیرفته‌اند.[۳۰۸]
د. قاعده تحذیر
به موجب قاعده تحذیر، اگر کسی قبل از انجام هر کار مشروع و مخاطره‌آمیز هشدار لازم و مؤثر را بدهد به صورتی که هشدار گیرنده به رغم متوجه شدن و توانایی فرار از منطقه خطر، دور نشود و یا به هشدار توجه نکند و در اثر فعل هشداردهنده، صدمه یا جنایتی به شخص وارد شود، مسئولیتی متوجه هشداردهنده نیست[۳۰۹].
این قاعده منبعث از قاعده فقهی «قدأعذر من حذر» می‌باشد.[۳۱۰]
در هر صورت یکی از راه‌هایی که خوانده در دعاوی صدمات ورزشی می‌تواند از طریق آن برای احتراز از مسئولیت تلاش کند استفاده از قاعده تحذیر می‌باشد.
در پرونده باشگاه آدام دانته علیه شارپ[۳۱۱] که در آن حکم شد مالک یک باشگاه ورزشی نسبت به ورزشکاری که به طور تفریحی در آن جا به فعالیت ورزشی پرداخته بود بدون آن که به هشدارهایی که به صورت تابلو وپلاکارد بر اطراف زمین نصب شده و ممنوعیت ورزش در آن مکان ورزشی را هشدار داده بود، توجهی کرده باشد مسئولیتی ندارد. حکم دادگاه مستند بر این نکته بود که باشگاه ورزشی مربوطه هشدار لازم را در این زمینه داده بود و عدم توجه ورزشکار مزبور به هشدارهای مربوطه، موجب معافیت باشگاه ورزشی از مسئولیت می‌گردد[۳۱۲].
عدم ارائه هشدار نسبت به خطرات ذاتی ورزش‌ها و یا تجهیزات ورزشی نیز ممکن است موجب مسئولیت مدنی باشگاه‌های ورزشی نسبت به ورزشکارانی که در آن اماکن به فعالیت ورزشی می‌پردازند شود.
۱ـ۴٫ حق انتخاب نوع مسئولیت از طرف زیان‌دیدگان در حوادث ورزشی
اصولاً وقتی بحث از مسئولیت مدنی و یا مسئولیت قراردادی می‌شود این بحث به میان می‌آید که آیا اصولاً زیان‌دیده حق انتخاب یکی از دو نوع مسئولیت را دارد یا خیر[۳۱۳]؟
برای مثال همان طور که گفته شده است رابطه ورزشکاران و مربیان با باشگاه‌ها و ترتیب‌دهندگان مسابقات ورزشی مبتنی بر قراردادی است که در این زمینه بسته می‌شود. ویژگی این قرارداد در پذیرش خطرهای ناشی از آن ورزش و مسابقات است. به عنوان مثال راننده‌ای که در مسابقه اتومبیل‌رانی یا بوکس شرکت می‌کند ودر این زمینه با مؤسسه ورزشی اعم از باشگاه و انجمن‌ها و واسطه‌های ورزشی پیمان می‌بندد از خطرهای این اقدام آگاه است و به طور ضمنی آن را می‌پذیرد. پس نمی‌تواند تضمین سلامت خود را برعهده‌ی مربی یا باشگاه نهد. بی‌گمان در این قراردادها شرط ایمنی مفروض است و مفاد آن نیز ناظر به تمهید وسیله است و نه کسب نتیجه مطلوب. پس در دعوای مسئولیت قراردادی ورزشکار باید تقصیر خوانده تفریط او در پرهیز از خطر و تمهید وسایل ایمنی اثبات شود[۳۱۴]. بنابراین از طرفی به موجب قرارداد، ورزشکار و مربی زیان‌دیده حق رجوع به باشگاه را دارا میباشند و از طرفی می‌توان این تعهد ایمنی را نوعی تکلیف قانونی دانست که نقض آن توسط باشگاه‌های ورزشی می‌تواند با وجود شرایط دیگر منجر به ایجاد مسئولیت مدنی به معنای خاص برای باشگاه‌های ورزشی شود. وقتی برخی از وظایف اصلی مدیران مؤسسات ورزشی را فراهم آوردن محیط ایمن و نیز وسایل و تجهیزات ایمنی دانسته‌اند[۳۱۵].
به هر صورت کافرما بر طبق یک وظیفه قانونی مکلف است تا محیط کاری امن نیز به همراه تجهیزات مناسب برای کار را برای ورزشکاران فراهم آورد و برای تثبیت و حفظ این وضعیت نیز به طور منطقی اعمال مراقبت نماید. قانون تجهیزات ایمنی فردی در محل کار (۱۹۹۲) کارفرمایان را مکلف می‌کند تا همه گام‌های منطقی لازم را برای حصول اطمینان از این که وسایل ایمنی به طور صحیح مورد استفاده قرار می‌گیرند بردارد. قانون مزبور کارگر را مکلف به استفاده از وسایل ایمنی تهیه شده می‌داند.[۳۱۶]
به هر صورت زیان‌دیده می‌تواند هم به مسئولیت قراردادی و هم به مسئولیت مدنی برای جبران ضرر و زیان وارده تمسک ورزد.[۳۱۷]
بدیهی است که اگر به مسئولیت مدنی باشگاه‌های ورزشی بخواهد استناد نماید، تقصیر باشگاه مفروض است و باشگاه ورزشی مربوطه بایستی، عدم تقصیر خود را اثبات و احراز نماید ولی در فرض مسئولیت قراردادی می‌بایست نقض تعهد (عدم انجام تعهد مقرر) باشگاه‌های ورزشی را اثبات کند که در این صورت با تحقق سایر شروط، حکم به پرداخت جبران خسارات زیان‌دیده می‌شود البته همان طور که برخی گفته‌اند این امر تنها در صورتی است که طرفین در قرارداد این حق را محدود نکرده باشند مثلاً مطابق ماده ۲۳۰ قانون مدنی در صورتی که طرفین میزان خسارت ناشی از عدم انجام تعهد را از قبل معین کرده باشند قاضی حق ندارد میزان خسارت تعیین شده را کاهش یا افزایش دهد و هم‌چنین است در جایی که نقض عهد، عمدی و یا مسئولیت قانونی چندان با نظم عمومی ارتباط دارد که قرارداد منحرف‌کننده‌ی آن را بایستی غیر نافذ شمرد.[۳۱۸]
۲٫ جبران خسارات معنوی وارد بر ورزشکاران و مربیان
همان طور که قبلاً بحث و بررسی گردید ورزشکاران و مربیان باشگاه جزو کارکنان باشگاه محسوب میشوند و رابطه‌ی ایشان، رابطه‌ای کارگری و کارفرمایی می‌باشد. مسأله‌ای که در اینجا می‌خواهیم بررسی نماییم بحث راجع به جبران خسارات معنوی وارد بر ورزشکاران و مربیان می‌باشد. برای مثال در صورتی که باشگاه ورزشی بازیکن تحت استخدام خود را به تبانی با تیم دیگری متهم نماید و بدین طریق، حیثیت و شهرت او را در جامعه لکه‌دار نماید به ویژه در جایی که بعداً حکم بر بی‌گناهی آن ورزشکار صادر شود آیا می‌توان قائل به جبران خسارت معنوی شد؟ در خصوص اصل پذیرش خسارات معنوی و زیان‌های ناشی از آن که همگان تحقق عنوان ضرر را بر آن پذیرفته‌اند دیگر بر کسی تردیدی نیست و به قول یکی از مؤلفان حقوقی انگلستان[۳۱۹]: «توصیف موسع زیان شامل هر گونه صدمه یا لطمه به شخص یا شخصیت یا اموال خواهان می‌شوند و مفهوم لطمه به شخصیت شامل ایراد لطمه به احساسات[۳۲۰] – حیثیت – شهرت[۳۲۱] می‌شود.
به هر صورت می‌توان خسارات معنوی را مطلق خسارات غیر مادی دانست که به گونه‌های مختلف همچون لطمه به سرمایه‌های معنوی و حقوق مربوط به شخصیت و حیثیت[۳۲۲] انسانی یا جریحهدار شدن احساسات و عواطف ظاهر می‌شوند.
با تصویب ماده یک قانون مسئولیت مدنی که مقرر می‌داشت: «هر کس بدون مجوز قانونی عمداً یا در نتیجه بی‌احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجارتی و یا به هر حق دیگری که به موجب قانون برای افراد ایجاد گردیده، لطمه‌ای وارد نماید که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری ‌شود مسئول خسارات ناشی از ضرر خود می‌باشد.» ماده ۲ نیز به نوع دیگری اصل قابل جبران بودن خسارات معنوی را تأیید می کند. این ماده مقرر داشته است: «در صورتی که عمل واردکننده زیان، موجب خسارات مادی یا معنوی زیان‌دیده شده باشد، دادگاه پس از رسیدگی و ثبوت صدور امر، اورا به جبران خسارات مزبور محکوم می کند».
بنابراین ورزشکاری که به حیثیت او لطمه وارد آمده جدا از آن که می‌تواند بر طبق ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی تقاضای کیفر مفتری را بخواهد، این اختیار را دارد که جبران ضرر و زیان وارده را نیز مطالبه نماید. بدیهی است که خسارات معنوی مزبور باید شرایطی مانند مسلم و قطعی بودن آن و نیز وجود رابطه علت میان فعل زیان بار و خسارت وارده را داشته باشد. به بیان دیگر خسارت مزبور به طور مستقیم ناشی از فعل زیان بار باشد[۳۲۳].
سؤال دیگری که پیش می‌آید آن است که در صورتی که بر اثر تقصیر مسئولین باشگاه ورزشی در تدارک تجهیزات ایمنی مناسب برای ورزشکاران در صورتی که ورزشکار یا حتی تماشاگری مصدوم شود یا فوت نماید آیا وراث ورزشکار مصدوم یا فوت شده می‌توانند جدا از مطالبه‌ی دیه قانونی، خسارات معنوی ناشی از مصدومیت یا فوت فرزند خود را نیز مطالبه کنند؟
در تاریخ ۲۶ / ۱۲/ ۱۳۷۵ آقای صادق کلهر نفر اول تیم ملی اسکی جوانان ایران پس از پایان تمرین به سرعت به پایین پیست، اسکی می‌کند وی پس از عبور از معبر باریک سعی می‌کند مماس با انتهای قابل رؤیت کابل شمالی از کنار کابل عبور کند ولی غافل از آن که قسمتی از کابل در زیر برف پنهان است و این قسمت پنهان همان قسمتی از کابل بوده که کفش صادق به آن گیر می‌کند و شدت شوک حاصل از در تله افتادن پا و سرعت نسبتاً زیاد باعث می‌شود تمامی بدن به استثنای پا و کفش را به چندین متر جلوتر پرتاب شود. بدین ترتیب صادق کلهر نفر اول تیم اسکی جوانان ایران پای راست خود را از ناحیه‌ی زانو از دست می‌دهد. علت اصلی حادثه نامناسب و ناکافی بودن حصار محوطه وزنه توازن بوده است که در درجه اول حصار می‌بایستی با فاصله کافی از کابل نصب می‌شد. کابل می‌بایستی حداقل با دو متر فاصله در داخل محوطه محصور قرار می‌داشت علاوه بر آن حصار می‌بایستی دوبله و از جنس توری‌های ایمنی می‌بود[۳۲۴].
به بیان دیگر آیا وراث ورزشکار فوت شده می‌توانند از بابت نقض عضو یا مرگ فرزند خود بالاصاله جبران خسارات معنوی را بخواهند؟ در فرانسه با وجود این که جبران خسارت معنوی صراحت ندارد رویه قضایی از سال ۱۸۳۳ با تفسیر موسع از ماده ۱۳۸۲ در جبران این خسارات تردیدی به خود راه نداده است. به موجب رأی ۲۲ اکتبر ۱۹۴۶ به والدینی که فرزند آن‌ ها در اثر حادثه فلج شده بود حق مطالبه‌ی خسارات از عامل زیان داده شد و نیز در دعوای دیگری به مردی که زوجه‌اش در اثر حادثه ناقص یا زشت شده بود حق مطالبه‌ی خسارت معنوی ناشی از تأثر و تألم خود را داد.
ضمن این که در صورتی که نزدیکان متوفی شخصاً به واسطه‌ی صدمه یا فوت متوفی متحمل خسارت معنوی و درد و تأثر روحی گردند حق مطالبه‌ی خسارت معنوی خود را دارا می‌باشند.[۳۲۵]
در حقوق ایران در این رابطه نص صریحی وجود ندارد. اما برخی پس از بحث راجع به این که باید خویشان نزدیک را سزاوار مطالبه خسارات معنوی دانست، اظهار نظر کرده‌اند که: «امکان مطالبه‌ی زیان معنوی برای نزدیکان زیان‌دیده‌ی اصلی، محدود به موردی نیست که قربانی حادثه فوت کرده باشد. هیچ قاعده‌ای جبران خسارت کسانی را که از زجر و تأثر زیان دیده‌ی اصلی رنج برده‌اند را ممنوع و یا آن را ویژه فوت نمی‌داند. پس پدر و مادری که فرزند آنان در اثر حادثه‌ی زمین‌گیر شده باشند حق دارند زیان معنوی خود را نیز از مسئول حادثه مطالبه کنند.[۳۲۶]
ـ از دست دادن فرصت در حقوق ورزشی
۲ـ۱٫ حقوق ایران
برای پذیرش دعوای مسئولیت مدنی خواهان میبایست اولاً وجود ضرر را به عنوان رکن اصلی ثابت نماید. ثانیاً ثابت نماید که بین فعل زیانبار خوانده و ضرر وارده، رابطه سببیت وجوددارد. در برخی موارد هم پیش میآید که تقصیر خوانده به نوعی در ایجاد ضرر مؤثر است و آن را تسهیل میکند. هنگامی که تحقق زیان در آینده مورد تردید باشد و یا این اطمینان وجود نداشته باشد که میان فعل زیانبار و خسارات وارده رابطه سببیت وجود داردو بر اثر عمل شخصی کسی فرصتی را از دست بدهد مبحث از دست دادن فرصت مطرح می‌شود.[۳۲۷]
مثلاً مالک اسبی در یک مسابقه اسبدوانی ثبتنام میکند و با کامیونی عازم محل برگزاری مسابقه میشود و در اثر تقصیر راننده، کامیون واژگون میشود و او از شرکت در مسابقه محروم میشود و در نتیجه فرصت و شانس برنده شدن جایزه را از دست میدهد. بحثی که مطرح میشود این است که نمیتوان ادعا کرد که هرگاه متصدی حمل یا راننده کامیون مرتکب تقصیر نمیشد و اسب سوار در مسابقه شرکت میکرد حتماً برنده میشد و جایزه را تملک میکرد، بلکه اگر در مسابقه هم شرکت میکرد احتمال برنده شدن او وجود داشت و احتمال هم داشت که برنده نشود. اگر چنین قطع و یقینی وجود داشت راننده بیشک مسئول بود زیرا وی باعث از بین رفتن نفعی شده که به طور قطع قابل تحصیل بوده است و عدمالنفع مسلم هر ضرری است مسلم و قابل جبران. یا برای مثال، بازیکن باشگاهی مدعی شود که به دلیل عدم ثبت قرارداد داخلی او با باشگاه مربوطه که به نوعی برای او الزام در عدم قرارداد با باشگاه های دیگر مینمود و حال که باشگاه مربوطه قرارداد او را ثبت ننموده است او از حضور در باشگاه های اروپایی محروم گردیده است با این استدلال که چون به قرارداد داخلیام پایبند بودم پیشنهادات تیمهای دیگر را رد کردم. در اینجا هم این بحث مطرح میشود که آیا او قطعاً با حضور در تمرینات تیمهای دیگر، رسماً به عضویت این باشگاه ها درمیآمد یا خیر؟ میدانیم که از شرایط تحقق مسئولیت مدنی مسلم بودن ضرر است ولی در اینجا باید بررسی کرد که آیا نفع مسلمی وجود داشته است یا خیر؟ و آیا رابطه سببیت در این باره بین فعل زیانبار و ضرر وارده وجود داشته است یا خیر؟ به هر صورت تفاوت اصلی و عمده‌ای که بین دو مفهوم عدم النفع و از دست دادن فرصت وجود دارد این است که در مورد از دست دادن فرصت، ضرر بالفعل است ولی در مورد «عدم النفع»، ضرر مربوط به آینده است. به هر صورت در ایران اساتید حقوق با پارهای تعدیلات، نظریه از دست دادن فرصت را پذیرفتهاند. تعدیلاتی که ایشان کردهاند عبارت از این است در مواردی که نفس فرصت دارای ارزش مستقل است مانند بلیط بختآزمایی، قابل جبران باشد و نیز در موردی که از دست دادن فرصت موجب زیان معنوی باشد و البته در مورد خطای پزشکی به استناد «ایجاد خطر» فوت فرصت را قابل جبران میدانند.[۳۲۸]
۲ـ۲٫ حقوق کشورهای اروپایی
در پروندهای در انگلستان، مالکان یک مکان ورزشی به دلیل نامناسب بودن زمین بازی آن مجموعه ورزشی برای آن بازی، محکوم به جبران خسارت گردیدند.
در پرونده کوک علیه مجموعه ورزشی دان کاستر[۳۲۹] خواهان یک سوارکار حرفهای اسب سواری بود که در رقابتهای اسب سواری که در مجموعه ورزشی دان کاستر برگزار می‌شد شرکت کرده بود و مجموعه ورزشی متعلق به خوانده و توسط او مرمت و مهیای انجام فعالیتهای ورزشی شده بود. به هر حال در حالی که خواهان آقای کوک داشت به خط پایان نزدیک میشد ناگهان اسب، سکندری خورد و خواهان را محکم به زمین زد و باعث شکستگی استخواه ترقوه او شد. خواهان قادر نبود برای بقیه فصل مسابقه بدهد و بنابراین قرارداد سودمند و پرمنفعت مسابقه‌ای را که قرار بود در آینده در کشور هنگ کنگ برگزار شود را از دست داد.
دادگاه حکم کرد که زمین مسابقه نامناسب برای مسابقه اسب سواری بوده است و حکم به پرداخت ۳۵۰ هزار پوند خسارت به نفع او به دلیل از دست دادن موقعیت و درآمد حاصله مزبور داد[۳۳۰].
همان طور که در این پرونده ملاحظه گردید در اینجا خوانده در آستانه گذشتن از خط پایان بوده است که ناگهان به دلیل تقصیر و کوتاهی خوانده در مرمت زمین و نیز نامناسب بودن آن، از رسیدن به جایزه محروم شده بوده است.
در این پرونده دادگاه ضرر مزبور را مسلم و قابل تحقق تلقی و حکم به جبران خسارت نموده است.
در پرونده دیگری باشگاه ورزشی منچستر سیتی انگلیس به دلیل شکایت بازیکن تیمش جاناتان وودگیت مبنی بر جبران خسارت ناشی از دست دادن فرصت محکوم گردید. استدلال جاناتان این بود که با مصدومیت وی در اواخر فصل مسابقات لیگ برتر انگلستان که به دلیل قصور باشگاه در تجهیزات ورزشی صورت پذیرفته است و با اتمام فصل مسابقات باشگاه اقدام به تمدید قرارداد او ننموده است، بنابراین او به دلیل اینکه فصل نقل و انتقالات پایان یافته است از حضور در باشگاه های دیگر محروم گردیده است استدلال دادگاه این بود که استمرار مصدومیت جاناتان که ناشی از تقصیر باشگاه در فراهم آوردن امکانات مناسب بوده است سبب عدم انعقاد قرارداد جاناتان با باشگاه های دیگر بوده است[۳۳۱].
به هر صورت در فرانسه هم دادگاه ها گاهگاهی حکم به جبران خسارت ناشی از دست رفتن فرصت را میدهند[۳۳۲].
البته باید توجه داشت که از دست دادن فرصت، زیانی است که با عدمالنفع یا خسارتی که زیاندیده متحمل شده است فرق دارد. هنگامی که شانس جلوگیری از این خسارت، واقعاً وجود داشته باشد دادگاه برای زیان ناشی از اتلاف این شانس، حکم به جبران خسارت میدهد. اما در اینجا برای جبران خسارت باید مشخص شود که زیاندیده تا چه حدی می‌توانست از خسارت مورد نظر جلوگیری کند و امکان دستیابی او به بهره مورد انتظار و یا امکان پیشگیری از اتلاف به بار آمده تا چه حد بوده است یا اینکه زیانی که در نهایت به بار آمده تا چه میزان اهمیت داشته است.[۳۳۳]
گفتار سوم:
جبران خسارات وارده از ناحیه ورزشکاران تحت استخدام،
نسبت به اشخاص ثالث (ورزشکاران تیم حریف و تماشاگران)
۱٫ جبران خسارات وارده بر ورزشکاران حریف
برای آن که باشگاه و مؤسسه ورزشی مسئول جبران خسارات ناشی از فعل کارکنان خود (اعم از مربیان و ورزشکاران، گردد شرایطی لازم می‌باشد که در ذیل بحث می‌شود:
شرایط تحقق مسئولیت باشگاه‌های ورزشی
۱ـ۱٫ تقصیر کارکنان باشگاه (ورزشکار و یا مربی)
۱ـ۱ـ۱٫ حقوق ایران
در حقوق ایران در خصوص این که آیا صدور تقصیر از ناحیه ورزشکاران و کارکنان برای مسئول دانستن باشگاه لازم است یا خیر، باید به بررسی این امر پرداخت.
البته یک باشگاه و یک مؤسسه ورزشی می‌بایست با انتخاب ورزشکاران و مربیان واجد صلاحیت اخلاقی و فنّی حد الامکان، امکان ورود ضرر و خسارت از ناحیه ایشان را به پایین‌ترین سطح ممکن تنزل دهد.
برخی از حقوق‌دانان ایرانی در پاسخ به این سؤال که آیا «مسئولیت کارفرما منوط به تقصیر کارگر است؟» بیان نموده‌اند که: در این زمینه ممکن است دو پاسخ گوناگون داده شود:
۱ـ مسئولیت کارفرما فرع بر مسئولیت کارگر و برای تضمین حقوق زیان‌دیده است. به همین جهت کارفرما بعد از جبران خسارت اشخاص ثالث می‌تواند به کارگر مقصر رجوع کند. از سوی دیگر بر طبق ماده یک قانون مسئولیت مدنی اصولاً شخص در صورتی مسئول قرار می‌گیرند که زیان را به عمد یا در نتیجه بی‌احتیاطی باعث شده است. در رابطه کارگر و زیان‌دیده هیچ قاعده استثنایی حکومت ندارد، نه تقصیر او فرض شده و نه مسئولیت عینی به وجود آمده است. پس زیان‌دیده باید تقصیر کارگر را به عنوان مقدمه رجوع به کارفرما اثبات کند.[۳۳۴]
۲ـ در موردی که از فعل کارگر زیان به بار می‌آید، زیان‌دیده می‌تواند به طور مستقیم و بدون این که نیازی به دخالت کارگر باشد به کارفرما رجوع کند. در قانون اشاره به لزوم اقامه دعوی به طرفیت کارگر نشده است و همین امر نشان می‌دهد که اثبات تقصیر او نیز ضرورت ندارد. زیرا به طور معمول تقصیر باید در برابر مرتکب آن اثبات شود. به علاوه الزام و اثبات تقصیر کارگر با هدف قانون‌گذار از وضع ماده ۱۲ ق.م.م منافات دارد.
به هر حال ایشان در نهایت نظر دوم را منطقی‌تر دانسته‌اند و معتقدند با این که مسئولیت کارفرما به منظور تضمین دین کارگر (ورزشکار، مربی و …) به وجود آمده است ولی از مفاد ماده ۱۲ ق.م.م چنین بر می‌آید که زیان‌دیده – اعم از ورزشکاران حریف و تماشاگران – می‌توانند به طور مستقیم به کارفرما رجوع کرده و نیازی به اثبات تقصیر کارگر ندارند.[۳۳۵]
۱ـ۱ـ۲٫ حقوق کشورهای اروپایی
در حقوق کشورهای خارجی نیز مسئولیت یک باشگاه و مؤسسه ورزشی در قبال خسارات ناشی از فعل ورزشکارانش مفروض است و باشگاه باید اثبات کند بازیکن هیچ گونه تقصیری در وارد شدن خسارت به ورزشکار حریف نداشته است تا بتواند خود را از مسئولیت بری کند به بیان دیگر ابتدا باید کارگر مسئولیت قانونی داشته باشد تا بعد به سراغ مسئولیت نیابتی[۳۳۶] و یا ناشی از فعل غیر کارفرما تمسک بنماییم.
در پرونده‌ای[۳۳۷] که براساس آن در جریان یک مسابقه فوتبال در چارچوب مسابقات دسته اول قهرمانی باشگاه‌های فرانسه ملقب به (لاشامپیونه)، یک بازیکن حرفه‌ای که حقوق بگیر یکی از این تیم‌ها بود، یک بازیکن حرفه‌ای دیگر را که حقوق بگیر تیم مقابل بود زخمی کرد. یک صندوق بیمه‌ بیماری که هزینه‌های درمانی این حادثه را به عنون یک حادثه کار پرداخت کرده بود بر مبنای ماده ۱-۴۵۴ قانون تأمین اجتماعی و بند ۵ ماده ۱۳۸۴ قانون مدنی فرانسه، برای بازیافت مبلغ پرداخت شده، به بازیکنی که عامل زیان بود و به باشگاه فوتبال المپیک مارسی که کارفرمای او بود رجوع کرد. دادگاه باشگاه را به عنوان کارفرما، مسئول دانست و اعلام داشت که صرف احراز دخالت بازیکن در حادثه، به عنوان تنها عامل آسیب‌های وارد شده به علت بی‌احتیاطی، موجب محکومیت باشگاه خواهد شد.[۳۳۸]
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
همان طور که در رأی مذکور آمده است می‌توان قائل بر آن بود که نقض قواعد بازی تقصیر محسوب می‌شود و انجام آن از طرف ورزشکار و یا مربی بر حسب مورد موجب تحقق مسئولیت کارفرمای باشگاه‌ها و مؤسسات ورزشی می‌باشد.
البته تمام این موارد در جایی است که ورزشکار عامل زیان به خاطر دشمنی و عداوت، خواهان (زیان‌دیده) را مصدوم ننموده باشد.[۳۳۹]
۱ـ۲٫ حادثه در حین ورزش و یا به مناسبت آن باشد
یکی از شرایط تحقق مسئولیت باشگاه کارفرما در قبال خسارات ایجاد شده توسط ورزشکاران خود که ما ثابت نمودیم که رابطه کارگری و کارفرمایی بین ایشان حاکم است، تحقق فعل زیان بار از طرف ورزشکار در فرایند دوره‌ی استخدام در باشگاه ورزشی متبوع خود می‌باشد[۳۴۰].
در خصوص مفهوم حادثه همان طور که برخی گفته‌اند آنچه که حدوث آن مورد خواست زیان‌دیده نبوده و به سببی خارجی مرتبط باشد حادثه نام دارد. بنابراین اگر کسی در تحقق زیان، عمد داشته باشد حادثه کار نامیده نمی‌شود.
در خصوص حوادث حین انجام کار در حقوق ایران، ماده ۶۰ قانون تأمین اجتماعی مصوب نهم تیر ماه ۱۳۵۴ در تعریف حوادث ناشی از کار مقرر داشته است: «…حوادثی است که در حین انجام وظیفه و به سبب آن برای بیمه شده اتفاق می‌افتد. مقصود از حین انجام وظیفه تمام اوقاتی است که بیمه شده در کارگاه یا مؤسسات وابسته یا ساختمان‌ها و محوطه‌ی آن مشغول به کار باشد و یا به دستور کارفرما در خارج از محوطه‌ی کارگاه عهده‌دار انجام مأموریتی باشد. اوقات مراجعه به درمانگاه و یا بیمارستان و یا برای معالجات درمانی و توان‌بخشی و اوقات رفت و برگشت بیمه شده از منزل به کارگاه جزء اوقات انجام وظیفه محسوب می‌گردد، مشروط بر این که حادثه در زمان عادی رفت و برگشت به کارگاه اتفاق افتاده باشد. حوادثی که برای بیمه شده حین اقدام برای نجات سایر بیمه‌شدگان و مساعدت به آنان اتفاق می‌افتد حادثه ناشی از کار محسوب می‌شود.[۳۴۱]
«قید به مناسبت انجام کار» در ماده ۱۲ قانون مسئولیت مدنی برای این است که اگر کاری در زمره‌ی لوازم انجام وظایف کارگر باشد، زمانی که کارگر به انجام آن می‌پردازد، در حکم وقتی به حساب می‌آید که به کار اصلی خود مشغول است[۳۴۲].
بنابراین بر این اساس می‌توان بیان کرد که اصولاً رفت و آمد بازیکن به محل تمرین و یا مسابقه و حوادث به وقوع پیوسته در جریان مسابقات و حتی تمرینات و اردوهایی که معمولاً قبل از مسابقه، تیم‌ها و باشگاه‌های ورزشی برگزار می‌کنند به همه این اعمال به گونه‌ای اطلاق می‌گردند که انگاری در حین انجام کار و فعالیت ورزشی بوده است. بنابراین حوادثی که در این فواصل توسط کارگران عضو باشگاه اعم از بازیکنان و یا مربیان به دیگر بازیکنان و یا حتی تماشاگران وارد می‌شود حادثه در حین انجام کار محسوب می‌شود و با وجود تحقق سایر شرایط مسئولیت مدنی، ممکن است موجب مسئولیت مدنی باشگاه و مؤسسه ورزشی مربوطه به عنوان کافرمای آن ورزشکار گردد. در صورت وقوع تقصیر غیر قابل بخشایش مورد مزبور از شمولیت حادثه کار خارج نمی‌شود و بنابراین چنین حادثه‌ای اگر در رابطه با کار تحقق یابد یا پس از تحقق رابطه کار، مناسبتی با کار انجام شده داشته باشد، موضوع مسئولیت کارفرما مطرح خواهد شد. به هر صورت می‌توان گفت که اگر اعمال و رفتار بازیکن ورزشی به جهت اوامر مربی باشگاه و یا حتی خود باشگاه باشد و به نوعی تحت کنترل باشد باز هم مسئولیت باشگاه مطرح می‌شود. بنابراین لازم نیست که حادثه در محل باشگاه ورزشی و در جریان ورزش باشد تا مسئولیت کارفرما تحقق یابد.
ـ مفهوم حادثه حین انجام کار یا به مناسبت آن در حقوق کشورهای اروپایی
فعل ارتکابی در طول مدت استخدام آن چنان فعلی است که در جریان قرارداد استخدام بوده و آن عمل در قلمرو فعالیت‌های مشمول قرارداد استخدام بوده و یا برای انجام کار مربوطه لازم باشند[۳۴۳].
در پرونده ماتسون علیه جومولر و باشگاه راگبی کالیفرنیا[۳۴۴] که در جریان آن علیه باشگاه راگبی چنین حکم داده شد که در خصوص جراحت و خسارات وارده توسط ورزشکار و بازیکن تیمش در جریان بازی راگبی که با وارد نمودن ضربه مشت به چشم بازیکن حریف، در خلال بازی به او آسیب رسانده بود، باشگاه ورزشی مربوطه مسئول خسارات وارده می‌باشد.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

 

عینی بودن: این خصوصیت به استفاده از قواعد و قوانین دقیق و روشن اشاره می نماید، به طوری که اگر محققان دیگر همان محتوا را با همان روش، دوباره تحلیل کنند، نتایج مشابهی به دست می آورند. پس نتایج باید مستقل از تحلیل گرها باشد و با تکرار مجدد، همان نتایج به دست آید. این خصلت نشان دهنده ی قابلیت بازبینی و بازسازی نتایج است.

نظام مند بودن: این خصوصیت بیان می کند که تمام عناصر موجود در محتوا باید بر اساس واحدها و مقوله هایی که بر ای بررسی در نظر گرفته شده اند، تحلیل شوند و محقق نباید عناصری را از محتوا به دلخواه کنار بگذارد یا فقط برخی از عناصر را تحلیل نماید.

آشکار بودن: منظور این است که در تحلیل محتوا باید به متن یا پیام آشکار و روشن توجه شود و از هر گونه استنباط شخصی و پیش داوری های فردی تحلیل گر درباره ی محتوا جلوگیری گردد.

کمی بودن: این ویژگی، تحلیل محتوا را از یک مطالعه ی معمولی جدا می کند و جانشین جنبه های ذهنی و استنباطی بررسی ها و تحلیل های نظری است که با مقیاس دقیق قابل ارزیابی نیست. مطابق این ویژگی، تحلیل گر باید معلوم کند چه کلمات، مضامین و نمادهایی بیش از همه و به چه تعداد در متن تکرار شده اند. علاوه بر تحلیل مقداری، می توان از تحلیل همبستگی استفاده نمود. این نوع تحلیل مشخص می کند که ارتباط مفاهیم و عناصر چگونه است و چه عواملی آنها را به هم پیوند می دهد؟ آیا مفاهیم ذکر شده یکدیگر را جذب می کنند یا دفع؟ به بیان دیگر، آیا مفاهیم ارتباط و تسلسل لازم را دارند؟ (جعفری هرندی و همکاران، ۱۳۸۷، ص ۳۷ و ۳۸، نقل از شعبانی، ۱۳۸۰).

مراحل تحلیل محتوا:
در تحلیل محتوا، تحلیل گر باید بر اساس یک روند منظم و منطقی پیش برود تا از تحلیل خود نتیجه ی مطلوبی بگیرد. صاحب نظران مراحل متفاوتی را بر ای تحلیل محتوا نام برده اند. کوی (۱۳۷۵) برای تحلیل محتوا شش مرحله ی شناخت مسأله، ساخت پیکره، تدوین مقوله ها، انتخاب واحدهای تحلیل، شمارش و تفسیر را معرفی کرده است. از نظر شعبانی (۱۳۸۰) تحلیل محتوا ۵ مرحله ی مشخص ساختن هدف تحلیل، جمع آوری نمونه های مورد تحلیل، تقسیم مجموعه ی مورد بررسی به واحدهای مختلف، طبقه بندی واحدها و ارزیابی عینی طبقه ها را شامل می شود. هرندی و همکاران (۱۳۸۷، ص ۳۹ و ۴۰) پس از بررسی مراحل تحلیل محتوا از دیدگاه صاحب نظران برای تحلیل محتوا هفت مرحله را معرفی کرده اند:

 

 

بیان مسأله و تعیین اهداف پزوهش: شناخت مسأله برای جمع آوری اطلاعات مناسب اولین مرحله ی پزوهش است. برای جلوگیری از اتلاف زمان و استنباط غلط لازم است که تحلیل گر هدف خود را از تحلیل محتوا، به طور دقیق و عینی مشخص نماید. هر چه هدف یا هدف های تحلیل صریح تر و روشن تر باشد، تحلیل محتوا بهتر و جامع تر صورت خواهد گرفت. انتخاب روش تحلیل نیز ارتباط مستقیم و نزدیکی با هدف یا هدف های تحلیل دارد.

تعیین سؤال ها و فرضیه های پژوهش: پس از بیان مسأله و تعیین اهداف پزوهش ، سؤال ها یا فرضیه های پزوهش مطرح می شوند. از سوی دیگر مشاهده ی شواهد و مطالعه ی اسناد باعث طرح فرضیه یا پرسش می گردد، بر این اساس، هر تحلیلی پس از یک مرحله بررسی نظری و مفهوم سازی دنبال می شود.

تعیین محتوای مورد نظر برای پزوهش و انتخاب نمونه از آن: در این مرحله، باید محتوایی که در تحلیل بررسی می شود، انتخاب و جمع آوری گردد. در بیشتر مواقع، بررسی همه ی مطالب محتوا ممکن نیست و ناچار، باید نمونه گیری کرد؛ اما نمونه ی انتخاب شده باید نشان دهنده ی تمام ویژگی های محتوا باشد و موجب استنباط غلط نشود. در این مرحله ساخت پیکره باید از دو قانون معرف بودن و تناسب پیروی کند. معرف بودن معمولاً، از طریق نمونه برداری تصادفی تأمین می شود و نشان می دهد که با اطمینان می توان نتایج را از نمونه به جامعه تعمیم داد. تناسب یعنی اینکه ساخت پیکره باید اطلاعات جستجو شده را فراهم نماید.

تدوین فهرستی از موضوع ها و تعیین مقوله ها: در این مرحله، ابتدا باید فهرستی از موضوعات مورد بررسی مشخص گردد تا بتوان از آنها مقوله ها را استخراج نمود. مقوله ها رده هایی هستند که هر یک مجموعه ای از عناصر را که از نظر عمق و شکل، ویژگی های مشترک دارند، در خود جای می دهند. معیار مقوله سازی به هدف پژوهش بستگی دارد. از نظر فنی، یک مقوله سازی خوب حداقل، از چهار قانون جامعیت، انحصاری بودن، تناسب و عینیت پیروی می کند. جامعیت، بیان می کند که تمام عناصر و اجزای مربوط به موضوع پژوهش را باید در نظر گرفت. انحصاری بودن، بیان می کند که یک عنصر نباید به چند مقوله تعلق داشته باشد. تناسب، بیان می‌کند که ارتباط هدف پژوهش و ویژگی های محتوا باید به طور همزمان با نظام بنید مقوله وجود داشته باشد. عینیت، بیان می کند که تحلیل گران مختلف باید یک عنصر مشخص را در مقوله های مشابه به هم طبقه بندی کنند. برخی از محققان قانون پنجمی را به نام توان تولید اضافه می کنند. توان تولید یعنی اینکه هر مقوله، از نظر نشانه های استنتاج، فرضیه های جدید و داده های پایا غنی باشد. در این مرحله، باید تمام عناصر محتوا که به مقوله ها مربوط می شوند، طبقه بندی گردند. برای این کار لازم است واحدهای ضبط (کوچک ترین بخش محتوا که بسامد آن شمارش می شود، مثل کلمه) و واحدهای متن (بزرگ ترین بخش محتوا که ویژگی یک واحد ضبط را مشخص می سازد مثل عبارت) از یکدیگر تشخیص داده شوند. واحد ضبط دیگری که کاربرد زیادی دارد، مضمون است که شکل های مختلفی همچون تأیید، بیان، پیشنهاد، فکر و پرسش به خود می گیرد. پس واحد ضبط، واحد پیچیده ای است که می تواند در قالب یک کلمه، یک یا چند عبارت مطرح شود؛ بر عکس، یک عبارت ممکن است، شامل چند مضمون باشد.

در این مرحله همچنین مجموعه ی مورد بررسی به واحدهای مختلف (کلمه، نماد، مضمون و شخصیت ها) تقسیم می شود. در بررسی هر موضوع، رعایت نظم و ترتیب اصل کلی است؛ پس باید واحدهای مورد بررسی را بر اساس ارزش و اولویت طبقه بندی نمود. طبقه بندی باید جامع باشد و عناصر هیچ طبقه ای در طبقات دیگر تداخل نداشته باشد.
این مرحله می تواند قبل یا بعد از مشخص شدن مرحله ی واحدهای تحلیل قرار بگیرد؛ یعنی بعضی اوقات، فرضیه ها به مقوله ها تبدیل می شوند و واحدهای تحلیل (مثل مضامین) در آنها گروه بندی می شوند و گاهی ابتدا، واحدهای تحلیل (مثل مضامین) انتخاب و سپس مقوله ها تدوین می گردند.

 

 

انجام تحلیل محتوا و تعیین فراوانی مقوله ها: پس از انتخاب واحدهای طبقه بندی، این واحدها شمرده می شوند. طبقه بندی پاسخ هایی که به یک پژوهش داده شده، رمزگذاری نام دارد. در مورد سؤالات بسته، رمزگذاری بر خلاف سؤالات باز، پیش بینی می شود. واحد ضبط و واحد شمارش می توانند با هم ترکیب شوند؛ مثلاً، تعداد دفعاتی که یک کلمه یا مضمون ظاهر می شود. مقیاسی که بیشتر استفاده می شود، بسامد است. به غیر از بسامد، از مساحت (مثلاً مقدار سانتی متر مربع فضای آموزشی که به دانش آموز اختصاص می یابد) و زمان (مثلاً ثانیه هایی که در تلویزیون، به آموزش و پرورش اختصاص می یابد) نیز به عنوان واحدهای شمارش استفاده می شود. روش انجام تحلیل محتوا دقیقاً، به هدف پژوهش بستگی دارد.

تجزیه و تحلیل نتایج به دست آمده: تمام مراحل قبل، به مرحله ی تجزیه، تحلیل و تفسیر نتایج به دست آمده ختم می گردد. در این مرحله با بهره گرفتن از روش های آماری متناسب با تحلیل کمی و کیفی، اطلاعات و یافته های به دست آمده از مراحل قبل، تفسیر دقیق می شود و نتایج به دست می آید. تجزیه، تحلیل و تفسیر یافته های به دست آمده با روش های مختلفی انجام می شود. برخی از این روش ها عبارتند از: تحلیل فراوانی، تحلیل همبستگی و تحلیل جهت گیری. تحلیل فراوانی، بیشتر شدت، وسعت و اهمیت عناصر مورد نظر در محتوا را ممکن می کند. تحلیل همبستگی به روابط و همبستگی عناصر و مفاهیم توجه می نماید؛ مثلاً اینکه آیا در محتوا، انسجام و همبستگی وجود دارد یا گسستگی فکری و مفهومی در تحلیل جهت گیری، گرایش ها و عقاید پنهان در متن نیز باید بررسی و تحلیل شود.

مشخص نمودن روایی و پایایی نتایج: در این مرحله، برای اطمینان از صحت نتایج به دست آمده، دقت در یافته های به دست آمده، یکسانی نتایج در صورت تکرار پژوهش و تعمیم یافته روایی و پایایی نتایج بررسی و تأیید می گردد. در مورد روایی، از روش هایی همچون روایی صوری و روایی محتوایی و برای تأمین پایایی از روش هایی همچون محاسبه ی پایایی همزمان چند تحلیل گر استفاده می شود. چنانچه ضریب همخوانی تحلیل گران بیشتر از هشتاد درصد باشد، محقق پایایی نتایج را گزارش می نماید.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

همچنین با تاکید بر نقش موثر رسانه ها در زندگی اجتماعی است که متفکری چون مک لوهان تاریخ بشری را به سه دوره ی بسط فرهنگ شفاهی، دوران ارتباطات چاپی و دوران ارتباطات الکترونیک تقسیم می کند. همین تقسیم بندی به صراحت گویای این است که وسایل ارتباط جمعی یا رسانه ها صرفاً کاتالیزور نبوده و پدید آورنده ی اعصار نوین بوده اند. در این بخش به بررسی انواع رسانه از حیث توالی زمانی و قرار گرفتن آنها در بازه های زمانی مدرن و پست مدرن می پردازیم.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

رسانه های چاپی (کتاب و روزنامه):
-کتاب
تکامل صنعت چاپ در اروپا پس از ایجاد خط و تهیه کاغذ، دومین تحول بزرگ در زمینه ارتباطات اجتماعی محسوب می شود. مطالعات تاریخی نشان می دهد که نخستین کوشش جوامع انسانی در راه تکثیر و حفظ نوشته ها با حکاکی کلمات بر روی گل و تهیه آجر صورت گرفته است. آثار این قبیل نوشته ها در شهرهای باستانی سومر و کلده و آشور و ایلام یافت شده اند و مربوط به حدود 30 قرن پیش می باشد. فنون چاپ نیز مانند تولید کاغذ نخست در چین ابداع شد. چاپ مسطح به تدریج از فرایند های مالش و مهر زدن پدیدار و احتمالا نخستین بار در حدود سال 700 میلادی به کار برده شد. شیوه های بهتر چاپ در طول حکومت سلسله سونگ (1280- 960) از جمله ساخت یک نمونه اولیه تایپ قابل انتقال پدیدار شد. اختراع ماشین تایپ قابل جا به جایی معمولا به «پی شنگ» نسبت داده می شود که در طول دوره 8- 1041 از خاک رس برای ساختن حروفی استفاده می کرد که در آتش سخت می شد. روش های چاپ به وسیله تایپ قابل انتقال از اوایل قرن سیزدهم به بعد در کشور کره با پیشرفت بیشتری همراه شد. کره ای ها نخستین ملتی بودند که شکلی از ماشین تحریر متحرک فلزی، احتمالا با بهره گرفتن از شیوه هایی که برای ضرب سکه به کار می رفت، ساختند. چاپ مسطح در بخش پایانی قرن چهاردهم در اروپا پدیدار شد و در سال 1409 کتاب های چاپ مسطح انتشار یافت. یوهان گوتنبرگ حدود سال 1440 آزمایش کار چاپ را شروع کرد. او راهی برای ساختن حروف فلزی پیدا کرد تا برای ساخت و چاپ متون طولانی و زیاد از آنها استفاده کند. (تامپسون، 1379: 78- 77)
اختراع صنعت چاپ توسط گوتنبرگ در اروپا موجب شد، انسان علاوه بر ارتباط مستقیم، به ارتباط نوشتاری دست یابد و به عصر کتابت وارد شود. به بیان مک لوهان، دنیای آدم مقیم کهکشان گوتنبرگ را دنیای خطوط مستقیم و پشت سر هم، دنیای اعتقادات به فرضیه های ثابت و معلوم، دنیای طبقه بندی ها، دنیایی که در آن هر چیز باید در طبقه مخصوص خود قرار گیرد و هر معلولی فقط از علت تعیین شده خود ریشه گیرد، تشکیل می دهد. انسان در حدود 380 سال در این کهکشان باقی ماند. در این عصر بیشتر از حس بینایی استفاده می شد و علاوه بر محتوا، به رسانه یا وسیله انتقال پیام توجه گردید. (محسنیان راد، 1385: 487)
تاریخ رسانه های مدرن با کتاب چاپی آغاز می شود که در نوع خود انقلابی محسوب می شود. از خرابه های شهرهای باستانی سومریان چنین بر می آید که سومریان در حدود 2700 سال پیش از میلاد کتابخانه های شخصی، مذهبی و دولتی بر پا کرده بودند، مشهور است که کتابخانه «تلو» مجموعه ای متجاوز از 30000 لوحه گلین داشته است، تمدن سومریان از 3500 سال پیش از میلاد پا گرفت و در عهد طلایی «اور» شکوفا شد. مورخان سومری ثبت تاریخ جاری و بازسازی داستان گذشته شان را آغاز کردند. برای نوشتن از قلم فلزی و تیزی (به شکل میخ) استفاده می کردند و بر مواردی چون گل نرم، عاج یا چوب می نوشتند. قطعات گل پخته به صورت لوحه، نخستین کتاب هایی است که تا کنون کشف کرده اند.(جهانتاب،// main. Parscloob. Com http: )
کتاب های چاپی اولیه، به زبان لاتین بود و نسبت زیادی از آنها را (حدود 45 درصد) کتاب های مذهبی از جمله نسخه های متعدد کتاب آسمانی و کتاب های مورد استفاده در مراسم کلیسا و دعا های خصوصی تشکیل می داد. با رشد صنعت چاپ، کلیسا و حکومت در صدد بودند از این صنعت نوپا برای مقاصد خود، یعنی برای چاپ کتب مذهبی استفاده کنند. کلیسا در اواخر قرن پانزدهم و اوایل قرن شانزدهم، تلاشهای فراوانی به عمل آورد تا مانع از انتشار بعضی کتابهای چاپی شود. اما سانسور باعث رونق شدید بازار کتابهای ممنوع می شد. (تامپسون، 1379: 82- 79)

مطبوعات
با وجود آنکه تاریخ ارتباطات عصر نوین از اختراع چاپ آغاز می شود اما برخی این تاریخ نگاری را به حدود 2500 سال پیش برده و برآنند صورت هرچند ابتدایی از نشر اخبار در چین عصر حکومت «کین یان» و روم «ژولیوس سزار» که با عنوان «آکتادیورنای قیصر» معروف بود، وجود داشته است. با این همه امکان نشر خبر زمانی فراهم شد که با بهره گرفتن از ماشین چاپ امکان این که تعداد زیادی از نسخه های یک کتاب بدون توسل به زحمت فراوان در دسترس قرار گیرد، فراهم آمد. در آغاز سده هفدهم و به دنبال کتاب بود که جزوه های معروف به «گازت ها» و سپس روزنامه ها پدیدی آمد. (قزل سفلی، 1388: 326)
به این معنا که برخی از کهن ترین روزنامه ها آگاهی هایی درباره بازرگانی، ‌کالاها، بارگیری کشتی ها و مانند آن می دانند که خود خدمتی بزرگ به نظام سرمایه داری اولیه (مرکانتلیسم) به شمار می آمد.
پیدایش گاهنامه های خبری و اطلاعاتی در نیمه دوم قرن 16 شروع شد، اما ریشه های روزنامه مدرن را باید معمولاً در دو دهه نخست قرن 17 جست و جو کرد که انتشار روزنامه های خبری به صورت هفتگی و تا حدی منظم شروع شد. در بیشتر این روزنامه ها، خبرهای خارجی یعنی رویداد هایی که در مناطق دور در حال وقوع بودند و بخشی از وقایع اجتماعی عصر چاپ می شد. تیراژ روزنامه های اولیه با معیارهای امروزی بسیار کم بود. پس از انگلستان در سال 1702، فرانسه نیز در 1777 و سالهای نزدیک به انقلاب 1789 صاحب روزنامه شد. بخش عمده ای از این مطبوعات خصوصی بودند. زیرا صاحب امتیاز روزنامه و نویسنده در بسیاری از روزنامه ها شخصی واحد بود. «روزنامه نگاران خواه با جلوه گر ساختن احتمالی دوران خود یا شرارت های زمامداران و یا حمله به خرافات و نیروی کشیشان، از رفاه و خوشبختی عمومی با شهامت دفاع می کردند. سرمقاله های تند آنها اولیای امور را می گزید و اینان نیز به توقیف، پیگرد و گاهی اوقات زندان،‌ آنان را پس می دادند.» (مک براید، 1375: 49)
به موازات این شرایط که در بسیاری از جوامع غربی شاهد پیشرفت چاپ و تحول در مطبوعات هستیم، اوضاع سایر کشورها تعریفی نداشت. برای مثال عثمانی ها اصولاً انتشار هر نوشته ای را به ترکی، عربی را تا 1727 ممنوع کرده بودند و این ممنوعیت تا 1784 که یک نوع روزنامه انتشار یافت، تداوم داشت. در ژاپن انتشار هر نشریه سیاسی ممنوع بود و اخبار نیز به شدت سانسور می شد. تحول بعدی روزنامه ها به ویژه در سال های پس از انقلاب فرانسه و آمریکا «نشریات حزبی» بود که می توانست ضمن توسعه و ایجاد افکار عمومی، افکار اطلاح طلبان را تقویت کند. با این همه حرکت به سمت روزنامه های دارای شمارگان انبوه از سوی جنبش چارتیست ها در سال 1816 شروع شد. از آغاز سده نوزدهم میلادی، روزنامه های ارزان قیمت و با تیراژ فراوان منتشر شد چنان که تحول اساسی و به عبارت بهتر جنبش مطبوعاتی ارزان قیمت مربوط به سال 1822 بود. (قزل سفلی، 1388: 328- 327)
رواج و رونق مطبوعات مسلکی در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم نشانه نقش خاص آن ها در مبارزات سیاسی این دوره است. به دنبال اندیشه های آزادی خواهی، زمینه مساعدی برای پیشرفت مطبوعات فراهم شد و به تدریج همراه با تحولات اقتصادی و اجتماعی نظیر صنعتی شدن جوامع، توسعه شهرنشینی، بالا رفتن سطح زندگی، پیشرفت آموزش و اشاعه فرهنگ، همه شرایط لازم برای انتشار روزنامه های پرتیراژ را فراهم کرد. روزنامه های خبری قرن نوزدهم را معمولا آغازگر عصر ارتباطات صنعتی می شناسند. توسعه ی «مطبوعات توده گیر» که از اواخر قرن نوزدهم سرعت گرفته بود، در سال های پیش از جنگ جهانی اول، شدت بیشتری پیدا کرد. (معتمد نژاد، 1386: 107- 65)
عکس مرتبط با اقتصاد
قرن بیستم را به عنوان اوج تاثیرگذاری مطبوعات یاد می کنند. در همین دوران بود که نوعی از مطبوعات قرن بیستم را به عنوان مک کراکینگ که از سوی مک کلر رایج شد، با همراه انتشار همین نوع از روزنامه نگاری در طول قرن بیستم به سمت «روزنامه نگاری جاز» و «روزنامه نگاری سوپر مارکتی» رفت. از آنجا که این نوع مطبوعات در بخش صندوق سوپر مارکت ها عرضه می شد و به این نام معروف شدند.
از نیمه دوم قرن بیستم، به همان نسبت که جوامع پیچیده تر می شدند، بخش عمده ای از مطبوعات حاصل منافع تجاری و سیاسی قدرت ها شدند. به همین دلیل مفهوم امپراتوری رسانه ها یا مطبوعات که ریشه در همان قدرت های مادی مطبوعات و بیان طبقه ی حاصل قدرت سیاسی و اقتصادی داشت رایج شد. امروزه دامنه توسعه مطبوعات با عنایت به تکنولوژی تسهیل کننده چاپ و فناوری اینترنت توسعه خیره کننده پیدا کرده است. به همین مناسبت گفته می شود «عصر دوم رسانه ها» آغاز شده است. در عصر سیاست های چند گانگی فرهنگی و پست مدرن نوع و جهت گیری مطبوعات دچار تغییراتی خاص شدند. (پاستر، 1377: 39)
هرچند متفکرانی چون بودریار در نقد فرهنگی به چنین توسعه ای برآنند که مطبوعات به همراه دیگر رسانه ها خصوصی ترین و جزیی ترین روند روزمره ی زندگی ما را به صورت منبع تغذیه ی خود در می آورند.
اولین روزنامه ایرانی در زمان محمد شاه قاجار، به همت میرزا صالح شیرازی با نام کاغذ اخبار پدید آمد. وی چاپخانه ای خرید و فنون ساخت و استفاده از مرکب را فرا گرفت. پس از او امیر کبیر و دیگران بیش از پنجاه روزنامه را در داخل و خارج کشور نشر دادند. روزنامه وقایع اتفاقیه به همت امیر کبیر تاسیس شد و به مدت ده سال به صورت هفتگی منتشر شد. پس از آن روزنامه ایران، روزنامه شرق، روزنامه فرهنگ، روزنامه مریخ و …. پا به عرصه گذاشتند که همگی در زمان ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار منتشر شدند. «کاغذ اخبار» به عنوان اولین روزنامه ایرانی ثبت شده و در پی آن وقایع اتفاقیه، عروه الوثقی و نشریات چاپ شده در استانبول و دهلی و روزنامه های زمان رضا شاه؛ هیچ کدام به صورت یومیه و رسمی ترتیب انتشار نداشتند و گاه به صورت ماهانه بودند و روزنامه اطلاق می شدند. اولین روزنامه های رسمی کشور که با استقبال مردم روبرو شده و توانستند در تمام طبقات و لایه های اجتماعی برای خود خواننده پیدا کنند، روزنامه اطلاعات و کیهان بودند که به طور روزانه چاپ و پخش می شدند. شماره اول روزنامه اطلاعات عصر یکشنبه 19 تیرماه سال 1305 خورشیدی منتشر شد و شماره نخست روزنامه کیهان نیز در تاریخ 6 خرداد 1321 وارد جامعه مطبوعات شد.
2-4-2 وسایل ارتباطی مدرن: تلفن، تلگراف، رادیو، تلویزیون و سینما
-تلفن و تلگراف
از دیگر سو، تلفن در مرکز انقلاب مخابراتی قرار گرفته است که در طول یک قرن و اندی زندگی اقتصادی و اجتماعی بشر را پیش از آنچه الکساندر گراهام بل در سال 1876 تصور می کرد تغییر داده است. تلفن باعث ایجاد همنشینی، اشتغال و دسترسی میلیون ها نفر به اطلاعات شده است به طوری که هم اکنون می توان از آن همچون دروازه ای به سوی جهان نوین نام برد. اختراع برق و سپس پیدایش تلگراف در سال 1832 توسط ساموئل مورس انگلیسی موجب شد، انسان بتواند برای نخستین بار اطلاعات را با سرعت بالا و از طریق رمز های ساده به مسافت های طولانی انتقال دهد. اما اختراع تلفن در سال 1876 توسط گراهام بل و توماس واتسون امریکایی تحول بزرگی بود، زیرا علاوه بر غلبه بر زمان و مکان، این امکان را فراهم آورده بود که انسان صدای شخص دیگری را که کیلومترها از او فاصله داشت، بشنود. هر چند تلفن در بالا رفتن سرعت ارتباطات تاثیر به سزایی داشت اما به دلیل استفاده از سیم، محدودیت در ارتباط همچنان وجود داشت و وسیله ای مورد نیاز بود، تا بدون سیم و با سرعت نور، اطلاعات را در فضا انتقال دهد و از موانع بگذرد و آن چیزی نبود جز رادیو. (کاستلز به نقل از مک لوهان، 1385: 102)

رادیو
در طول سال هایی که جهان دو جنگ جهانی را از سرمی گذراند، مردم می فهمیدند که اگر بخواهند جدیدترین اخبار را بشنوند باید پیچ رادیوی خود را باز نگه دارند اما همچنان برای خواندن تحلیل خبرها و رویدادهای جهانی باید روزنامه ها و مجله ها را مطالعه کنند. به باور برخی این دوران سرآغاز رقابت جدی رسانه ها با یکدیگر است.(Baekel, 2009 ) پیش از مارکونی (مخترع رادیو)، هاینرش هرتز در سال 1887 موفق شد از نوسانات الکتریکی برای انتقال امواج از محلی به محل دیگر بدون سیم استفاده کند و برای نخستین بار موفق شد امواج رادیویی را در آزمایشگاه تولید کند و امروزه نام هرتز به صورت واژه ای برای بیان فرکانس های رادیویی به کار می رود. (کاوه، 1379: 2)
فقط بیست سال پس از افتتاح نخستین فرستنده رادیویی در جهان، اولین فرستنده رادیویی در ایران درسال 1319 در جاده قدیم شمیران افتتاح گردید.(محسنیان راد، 1382: 501)

تلویزیون
منشا تلویزیون امروزی را می توان به زمان گذشته و کشف خاصیت نوری ماده سلیم توسط ویلوگبی اسمیت در سال 1873 و اختراع دیسک اسکن توسط پاول نیپکوف در سال 1884 نسبت داد. ولادیمیر زوریگین نیز ضمن ساختن تلویزیون الکترونیکی به چند ایده جدید که منجر به اختراع آیکونوسکوپ «لامپ تصویر» و دوربین اورتیکن در سال 1929 شدند، دست پیدا کرد. همین امر باعث گسترش تلویزیون یک رسانه جمعی شد و لقب پدر تلویزیون را برای زوریگین به ارمغان آورد. ( دنیس و همکاران، 1383: 279،276)
جامعه شناسان اعتقاد دارند که با ورود تلویزیون به جامعه، اکثر معادلات اجتماعی و معرفتی تغییرات عمده ای کرده است. برای نمونه دارندگان تلویزیون بیش از دیگران که از داشتن این فناوری محروم بودند، احساس توانایی می کردند. زیرا از راه تلویزیون به اطلاعاتی دست پیدا می کردند که قبلاً به آن دسترسی نداشتند. دانشمندان از این امر در جامعه به نام فرضیه شکاف آگاهی یاد می کنند. (سورین وتانکارد، 1382: 363)
با گسترش تلویزیون در سه دهه بعد از جنگ جهانی دوم و متنوع شدن برنامه های آن از یک طرف، به اثر بخشی بیشتری دست یافتند و از سوی دیگر، اندیشمندان به تکاپو در این زمینه افتاده و نظرات گوناگونی در مورد تلویزیون ارائه کردند. به طوری که تلویزیون را پرستش گاه و امواج آن را بشارت الکترونیکی نامیدند. (دادگران، 1385: 90)
مطالعات نشان می دهد که نقطه شروع فعالیت های جهان شمول در تلویزیون از همین زمان هدفمند و گسترده تر شده است و با رشد تلویزیون کابلی در دهه 1960 و سپس خدمات ماهواره ای و پخش مستقیم در سال 1985 کانال های جدید و بی شماری و همین طور انواع برنامه های متنوعی برای مردم در سراسر دنیا به اوج خود رسید که در نتیجه بحث درباره تأثیر تلویزیون بر کودکان، فرهنگ جهانی، سیاست و زندگی اجتماعی معمول و فراگیر شده از یک سو، منتقدان تلویزیون را جریانی مستمر از ایده های ساده شده و تصاویر احساسی برای بینندگان نا آگاه می دانستند و از سوی دیگر، مدافعان تلویزیون برنامه های فرهنگی و آموزشی با کیفیت بالا برای مردم را عالی دانسته و آن را منبع اصلی اخبار و اطلاعات محلی، ملی و بین المللی برای شهروندان توصیف می کردند.
توسعه فناوری های ماهواره ای تلویزیون با فرو ریختن مرزهای بین المللی و رخنه نمودن در فضاهای دیگر کشورها پنجره ای رو به جهانی شدن باز کرد که این امر ضمن اطلاع رسانی و آگاهی از وضعیت حقوقی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دیگران از راه این رسانه، زمینه ساز فرایند جهانی شدن شده است.
بی تردید همان گونه که مک لوهان پیش بینی کرد، تلویزیون با پیشرفت در حوزه ی ارتباطات ماهواره ای اکنون این امکان را برای بینندگان فراهم آورده است که خود را چون مشارکت کنند گان در مسائل مهم جهانی مثل جنگ ها و درگیری هایی که در سایر نقاط جهان در حال وقوع هستند، ببینند و نسبت به آن واکنش نشان دهند. تلویزیون با فناوری های نوینی مثل اینترنت و دیجیتالی شدن عملاً پا در عرصه جهانی شدن گذاشته است. (دانسی، 1387: 238، 33)

سینما
گام بعدی در راستای تکامل رسانه ها، تولد سینما بود. این وسیله ارتباطی که هدفش سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت بود، کمتر جنبه خبری داشت و حتی از نظر انتشار نیز با دیگر وسایل ارتباطی تفاوت اساسی داشت، از جمله پیشرفت های چشمگیر علمی پس از جنگ جهانی دوم بود. سینما و تلویزیون اغلب به عنوان رسانه‌هایی تبادل‌پذیر در نظر گرفته می‌شوند که در رقابتی مستقیم با یکدیگرند و در عین اختلاف، مکمل‌ یکدیگر نیز هستند. آنها ازحیث جنس به عنوان یک کالا و از نظر زیبایی‌شناختی به راه هایی مشخص دست یافته‌اند. شکل‌ روایی و نمایش حوادث و آدمها در این دو رسانه کاملا متفاوت‌ است. این محصولات متفاوت، از بازاریابی متفاوتی برخوردارند و همچنین از مخاطبان خود می‌خواهند که به نحو متفاوتی با آنان‌ روبرو شوند. تلویزیون می‌تواند تنوع‌ وسیعی از سلایق به اصطلاح خاص را به خود جذب کند امّا سینما به تصوری از آنچه که یک فیلم را تشکیل می‌دهد، بسنده کرده‌ است. یک واحد خود بسنده، جهانشمول و قابل هضم که در زمانی به اندازه ی دو ساعت عرضه می‌شود.
3-4-2رسانه های ارتباطی پست مدرن: ماهواره، اینترنت و موبایل و بلوتوث و وب نوشت

ماهواره
امروزه ماهواره ها به لحاظ تحولاتی که در زمینه ارتباطات به ویژه ارتباطات بین المللی و جهانی پدید آورده اند از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند. با ورود ماهواره ها به عرصه ارتباطات آنچه که اصطلاحاً‌ انقلاب ارتباطات نامیده می شود آغاز گردید. تحولات ارتباطی در سایه ظهور ماهواره ها به گونه ای بوده که هر چند عمر آن از حدود 50 سال تجاوز نمی کند، مع هذا صنعت ارتباطات ماهواره ای به یک بخش مهم در زیر بنای ساختار ارتباطات تبدیل شده است. در قرن بیستم ماهواره ها توانسته اند در رفع بسیاری از مشکلات وسایل مربوطه به ارتباطات از قبیل هزینه و زمان دریافت صحیح اطلاعات ارسالی نقش خود را به خوبی ایفا کند و کارایی شبکه های تلویزیون و مدارهای تلفنی را تا حد قابل توجهی افزایش دهند.
در سال 1957 روس ها با بهره گرفتن از اندیشه پوپوف در بیرون از کره زمین، ارتباط را میسر ساختند و نخستین قمر مصنوعی با ماهواره ی اسپوتیک به مدار زمین فرستادند. اهمیت ماهواره ها و نقش آنها در زندگی باعث شده که از این پدیده ارتباطی در ابعاد مختلف برای ارتباطات استفاده شود. در عصر حاضر با فشار یک دکمه کل اطلاعات به سراسر جهان در عرض کمتر از یک ثانیه مخابره می شود و تبادل اطلاعات به راحتی از نیمکره شمالی به نیمکره جنوبی انجام می گیرد.

اینترنت
با ورود کامپیوتر(رایانه) به زندگی بشر و ایجاد شبکه اینترنت، تحول عظیمی در زندگی بشر رخ داد. گسترش استفاده از کامپیوتر در دهه های اخیر، مهمترین تغییر را در نظام دانایی، ‌از اختراع چاپ در قرن پانزدهم یا حتی از اختراع خط به این سو پدید آورده است. همراه با این تغییر خارق العاده، گسترش شبکه ها و رسانه ها جا بجا کردن دانایی و عناصر تشکیل دهنده آن، یعنی داده و اطلاعات است، به همان اندازه شگفت انگیز است که اگر هیچ چیز دیگر تغییر نمی کرد، باز پیشرفت این دو بر انقلاب دانایی گواهی می داد، اما تحولات به هم پیوسته، در جهان دارای تکنولوژی پیشرفته، به تدریج جهان را دگرگون می سازد. (تافلر، 1377: 649)
اینترنت سحرآمیز ترین واژه عصر ارتباطات در آستانه قرن بیست و یکم است. اینترنت این بزرگراه تاریک و شاهراه اطلاعاتی، دروازه ورود به عرصه ای است که آن را قلمرو « اتصال مغزها و کامپیوتر ها» می نامند. خاستگاه اینترنت در دوران جنگ سرد ریشه دارد. شاید بتوان گفت دو نکته در شکل گیری اینترنت حائز اهمیت است. نخست اینکه مسائل هسته ای در آن دوران به مسائل مهم در دنیا تبدیل شد و دومین دلیل، اقدام شوروی در اواخر دهه 1950 برای پرتاب اولین ماهواره خود، با نام اسپوتیک به فضا بود که بخش نظامی ایالات متحده را از وحشت تهاجمی هسته ای به وسیله ماهواره به وحشت و تکاپو انداخت. وحشت از حمله هسته ای موجب تکاپوی بخش نظامی ایالات متحده شد و موجب گردید که آنان دست به ابتکاری زنند که تحول عظیمی در جهان ایجاد کرد. ( اسلوین، 1380: 27)
در واقع اینترنت این بزرگراه مرعوب کننده، در پنتاگون (وزارت دفاع آمریکا) متولد شد. نام دوران کودکی اینترنت آرپانت[9] بود که در بدو تولد یعنی در سال 1969 بر آن نهاده شد. آرپانت به عنوان شالوده اصلی اینترنت بر آن بود تا خود را به شبکه های رادیویی و ماهواره ای وقت و همچنین به کامپیوتر های دیگر متصل کند و کار پژوهش های مربوط به وزارت دفاع آمریکا را با سرعت و کیفیت بهتر به انجام برساند. (کندات، 1994: 11-13)
این پژوهش ها و پروژه ها که در آرپانت دنبال می شد غالباً در خدمت میلتاریسم کاخ سفید بود و به این ترتیب آنچه امروز به اینترنت انجامیده، تونل محرمانه ای بوده است که محققان، کارشناسان و آکادمیسین های آمریکا از آن عبور می کردند. در حقیقت آرپانت یا همان اینترنت جوان، خط تماس الکترونیک و محرمانه دست اندرکاران وزارت دفاع آمریکا و پژوهشگران بوده است. آرپانت به این نیت متولد شد که به کارشناسان نظامی و کامپیوتر ها کمک کند تا طرح های نظامی را پیش برند. آنچه امروز به نام پست الکترونیک[10] مطرح شده و یکی از خدمات رایج اینترنت محسوب می گردد، محصول همان دوران تماس کارشناسان نظامی و کامپیوترها در آرپانت است.
اینترنت در سال 1983 کمتر از پانصد میزبان داشت و این کامپیوتر ها عمدتاً در آزمایشگاه های نظامی و بخش های کامپیوتری آمریکا قرار داشت، اما چهار سال بعد در سال 1978 اینترنت در صدها دانشگاه و آزمایشگاه پژوهشی، صاحب 28 هزار کامپیوتر میزبان شد. که در حال حاضر این رقم به بیش از 100 میلیون رسیده است و روز به روز بر تعداد آن افزوده می شود و تخمین زده می شود که روزانه 7000 استفاده کننده دیگر نیز به این جمع افزوده می شوند.
اما اتفاق دیگری که باعث شد که اینترنت پوسته نظامی و دانشگاهی خود را بشکافد بروز پدیده «مولتی مدیا» یا همان رسانه چند کاره بود. استفاده از نرم افزار های خاص به استفاده کنندگان از اینترنت امکان می داد به طور هم زمان از تصویر، صدا و نوشتار استفاده کنند. حال کاربران شبکه که از پروتکل (http) برای ارتباط استفاده می کنند در حال گسترش روزافزون می باشد. به بیان دیگر اکنون بزرگترین سرمایه گذاری ها در گسترش وب جهانی و ورود کارگزاران و کاربران اطلاعات و رسانه ها به این شبکه می باشد. این توسعه به حدی است که جنبه های دیگر اینترنت را تحت تأثیر قرار داده و اکنون وقتی صحبت از اینترنت می شود منظور همان وب جهانی (www) می باشد.
( قدیانی، http://www.knawclub.com)
در کنار این، امروزه نظریه­پردازان بسیاری، با امید بستن به تحقق دموکراسیِ از راه دور به پشتوانه­ی امکانات ارتباطیِ جدید (به­ویژه اینترنت)، آینده را حاوی وجه سوژه­گی پررنگ انسان می­بینند: سیستم ارتباطی نامتمرکز و کارآمدی که مهارش با مصرف ­کننده است و به شهروندان اجازه می­دهد که به تشکیل انواع تازه­ای از جماعت‌های رها از قید محدودیت‌های زمانی/ مکانی، به­خصوص از اشتباهات دولت، بپردازند.
کامپیوتر در سال 1341 وارد ایران شد. بدین ترتیب پیدایش کامپیوتر در ایران تقریباً 10 سال بعد از ظهور کامپیوتر در کشور های صنعتی بود. دوره توسعه کامپیوتر 1350 در ایران آغاز و تا سال 1360 ادامه یافت. با ظهور انقلاب اسلامی، در زمینه کامپیوتر تغییر و تحولاتی صورت گرفت و در نهایت تا سال 1359 یک سری بازنگری کلی انجام شد. پس از بازگشایی دانشگاه ها در سال 1362 بعدی رشد کامپیوتر آغاز شد. تا سال 1371 تعداد کمی از دانشگاه های ایران، از جمله دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه گیلان، توسط مرکز تحقیقات فیزیک نظری و از طریق پروتکل VVCP توانایی اتصال به اینترنت را داشتند. اما در سال 1372 هجری شمسی ایران نیز به شبکه اینترنت پیوست. نخستین رایانه ای که در ایران به اینترنت متصل شد مرکز تحقیقات فیزیک نظری در ایران بود. در حال حاضر نیز این مرکز یکی از مرکز های خدمات اینترنت در ایران است. مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات، به عنوان تنها نهاد ثبت اسامی قلمرو [ir] در ایران به رسمیت شناخته می شود. این قلمرو مشخصه تعیین شده برای هویت ایران در فضای اینترنت است.(خیر اندیش، http://www.brentineslamabad blogfa.com )

برای