– هجاها / نورافشان / گیاهانی است که ریشه هاشان / خانه یی می سازد / از صدا هجاها به هم می پیوندد واز هم می گسلد / به بازی / نقشها می آفریند / همگون و ناهمگون.
هجاها/ شکوفا می شود در دهان / به بار می نشیند در ذهن…
زبانها/ درختانی از خورشید / با شاخساری از آذرخش و / برگهای از باران “هجاها” به گیاهانی … و به بازی …. تشبیه شده است. در عین حال “نقش آفرینی” را و شکوفایی را به “هجاها” نسبت داده است.
– خنده اش سنبل رومی بود
و نمک بود / و فراست بود (شاملو : ۲۱۵)
خنده سنبل رومی و نمک : تشبیه جمع
– بر سرتاسر در یا کنار /یکی نخل نیست که بدو ماند
نه شهر یاری بر او رنگ / نه ستاره یی تابان در گذر. (شاملو : ۲۲۳)
او را به نخل، شهریار نشسته براو رنگ و ستاره ی تابان به طریق اضمار تشبیه کرده است و او را بر همه برتری داده است چرا که می گوید هیچکدام از اینان مثل او نیستند. بنابراین تشبیه از نوع تفضیل نیز هست.
– یاران دوگانه بر فراز شدند
به جانب نرده های بلند
ردّی از خون بر خاک نهادند
ردّی از اشک بر خاک نهادند.
فانوس های قلعی چندی
بر مهتابی لرزید / و هزار طبل آبگینه /صبح کاذب را زخم زد (شاملو : ۲۳۰)
یاران دوگانه را به ردّی از خون، ردّی از اشک / فانوس هایی از جنس قلع، لرزان بر مهتابی ها / طبلهای شیشه ای شکسته : تشبیه ملفوف.
– در انار عطر آگین / آسمانی متبلور هست / هر دانه / ستاره یی است / هر پرده / غروبی (شاملو: ۲۳۲)
انار آسمان متبلور / دانه های انار ستاره / پرده های انار غروب : ملفوف.
– نامش، یادش، شکوه بی متنازعش /چونان چهرۀ برجستۀ میترا / بر مُهریشمی / می درخشید . (جهان آرا: ۴۸)
نامش، یادش، شکوه… مانند ” چهره ی میترا بر مهریشمی” است که هم تشبیه تسویه است چرا که مشبه ها متعدّدند وهم تشبیه مرکّب به مرکّب است.
– زایشی و فرسایشی و تابش پهن دشت بیکران که به چهره نمایی مهتاب از پس ابرها، و به محاق رفتن ماه تابان و تلألؤ امواج در شب مهتابی مانند بود. کاجهای بیشۀ ساحل /صفهای سربازان خسته و بی رمق را / به یاد می آورد. (جهان آرا: ۹۰)
زایش و فرسایش و تابش دشت پهناور سرزمین “آدیت” مانند چهره نمایی ماه از پس ابرها و تیره شدن ماه و درخشش امواج در شب مهتابی بود. کاجهای ساحل رود مانند صف سربازان برگشته و خسته از جنگ بود.
گوینده نخست سه مشبه آورده و سپس سه مشبۀ به آورده است و بدینگونه تشبیهی از نوع تسویه آفریده است.
– شمعهای کافوری با شعلۀ زرگون / از لبخند او حکایت داشتند / افسوس که شیارهای مورّب / و سحر آمیز گونه هایش را / در چهرۀ هیچ دلارامی / نمی توان دید. (جهان آرا : ۱۲۶) تشبیه از نوع تفضیل است چرا که مشبه را بر مشبه به بطریق اضمار برتری داده بنابراین مضمر هم هستند.
آلیس در صحنه ظاهر شد / پولکهای جامۀ زربفتش سوسوی ستارگان / در غیبت مهتاب بود (جهان آرا: ۱۳۱)
و اخگرهای پریشان در آسمان / در شب جشن… (جهان آرا: ۷۷)
پولکهای جامۀ زربافت آلیس را به سوسوی ستارگان در شب بی مهتاب و جرقّه های آتش بازی در شب جشن مانند کرده است و تشبیه از نوع تشبیه جمع است.
– و شفق سرخ / در دور دستها / چمن درهم رفته /
و تنۀ افرایی را / می مانست / (عابدی : ۱۵۵)
– گفت از سکۀ زر / آن فریبندۀ تابنده / صبح کاذب / که تو را آرزویش / کام است. (رؤیایی : ۲۰۹)
سکۀ زر فریبنده ای درخشان، صبح کاذب: مفرد به مرکب و نیز تشبیه جمع، چرا که مشبه یکی و مشبه به متعدد است.
– انار دلی را ماند که بر کشتزارها می تپد / که در آن، پرندگان به خطر نمی افتند /
دلی که پوستش / به سختی، همچون دل ماست/ امّا به آن که سوراخش کند /
عطر و خون فروردین راهبه می کند (شاملو: ۲۳۳)
انار را به دلی…مانند کرده امّا در پایان تشبیه آن را بر دل بجهت هبه کردن عطر و خون، برتری داده است. تشبیه تفضیل است.
– سیب میوه ی شهوت است
میوه ابوالهول گناه
چکاله ی قرنهاست / که تماس با شیطان را حفظ می کند (شاملو : ۲۳۴)
سیب میوه رعب آور گناه (آدم) / چکیدۀ قرنها یادآوری عصیان آدم : ملفوف
– انار / گنج سالخورده ی چمنزاران سرسبز است
که در جنگلی پرت افتاده
با پریزادی که از آن نگهبانی می کند
جنّ سپید ریش / جامه یی عقیقی دارد .
انار گنجی است
که برگهای سبز درخت نگهبانی می کنند:
در اعماق: احجار گران بها
و در دل و اندرون ، طلایی مبهم. (شاملو : ۲۳۳)
انار گنج سالخورده … / جنّ سپید ریش با جامه ی عقیقی. تشبیه از نوع جمع است. چنانکه گفته شد تشبیهات و استعارات شاعران جهان نوعاً با آنچه شاعران فارسی زبان گفته اند و می گویند، تفاوت فاحش دارد واز دیدگاه بلاغت، جایگاه والایی ندارد. اینکه می گویند شعر برخاسته از فرهنگ است، سخنی درست است. مشبّه به های شاعران غیر ایرانی از دیدگاه ما، بارد است.
… [پدرم] کوهی بود گویی / یا صخره یی پایاب / بر ساحلی بلند / و از مادوکس/
آن یک بر آبِ تابِ دریا می گذشت / به او/ که من بود. (شاملو: ۵۶۳)
تشبیه “پدر” به : کوه، صحرا بر ساحل بلند : تشبیه جمع.
افزون بر این تشبیهات مربوط به ترجمه هایی است که شاملو از شاعران بزرگ جهان دارد. در ترجمۀ شاملو از شعر شاعران بزرگ جهان نمونه هایی از تشبیهات فوق را می توان یافت. ذیلاً نمونه های تشبیهات بالا را می آوریم:
– و دلتنگی چونان بیشه ای / که نه چونان غاری / و یا بیابانی مه گرفته / او را می آزرد. (شاملو : ۴۶)
“دلتنگی” مشبّه و “بیشه” ، “غار” و “بیابان مه گرفته”، مشبه به هستند ومتعدّد و تشبیه از نوع تشبیه جمع است.
– هرسطرش، شمشیری/ زوبین و یا خنجری آبگون بود / که ناجوانمردان را پهلو / می خست. (شاملو : ۶۷)
– غریو آذرخشان / شیهۀ اسبان آوردگاه / غرّش پلنگان درّۀ “یامو” و نهنگان ساحل ژرف اقیانوس / بود. (جهان آرا، …) غریو آذرخشها و شیهه اسبهای میدان جنگ به غرّش و غرّیدن پلنگان درّۀ “یامو” و نهنگان… مانند بود که تشبیه ملفوف است و در اشعار چهار شاعر معاصر تنها پنج تشبیه ملفوف پیدا شد.
آبگیر در آن غروب پاییزی / زرهی سیمیین بود / که پولکهای نقره گون زره شاهزادۀ هلندی / فرا یاد می آورد. (جهان آرا؛ ۲۱۰)
– غروب / توری زرد و / شب / پرده یی مخملی / ماه / چون مادربزرگی سالخورده/ ما را با بوسه یی برکت بخشید و / خواب/ مارا/ خندان/ در خود فرو برده بود/ (شاملو: ۹۹)
غروب به توری زرد و شب به پرده یی مخملی وماه به مادربزرگ سالخورده ای تشبیه شده است. در حقیقت تشبیه ملفوف همان لفّ و نشر است منتها لفّ و نشری مرتّب که در آن معنای تشبیه بین مسندالیه و مسند، برقرار باشد.
– تنها / مث باد / رو علفهای صحرا
تنها / مث بطری آب / واسه خودش تک و تنها وسط میز (شاملو: ۱۰۰)
مشبه نخست را به باد و مشبه دوم را به بطری آب مانند نموده است و تشبیه ملفوف است.
– نور میوه ها را لمس می کند واشیاء بی جان را
سبویی است که چشم از آن می نوشد روشنی را
شراره یی است که شعله می کشد
شمعی است که نظاره می کند
سوختن پروانه ی مشکین بال را (شاملو : ۱۴۸)
“نور” را به سبو، شراره و شمع مانند کرده است با وجه شبه های متفاوت و تشبیه از نوع ملفوف است. نور چون در اجاق بتابد زبانه هایش به هیأت سایه هایی در می آید. که از دیواره ها بالا می رود همانند پیچک مشتاقی (شاملو: ۱۴۸)
“نور” وقتی به اشیاء بتابد و سایه را ایجاد کند. زبانه های پردود مانند سایه از دیوارها بالا می روند و مانند پیچکی بر تنۀ درختی.
– از گذرگاه آینه ها می گریزد نور و به نور باز می گردد.

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.