تعیین راه حلهای احتمالی و ابداع برنامه های متغییر، برنامه ریزی برای نتایج احتمالی، مذاكره و سازش جهت پیدا كردن راه حل برای مشكلات

واكنش مشكل گشایی[52]

5 انتخاب و به كار بردن روش های برای تخفیف و یا كنترل هیجانات

تنظیم عاطفی[53]

6 بیان كلامی و یا فعالیت جسمی برای بر طرف كردن تنش هیجانی

تخلیه هیجانی[54]

7 تقاضای مساعدت در حل مشكلات و تصمیم گیری، مشورت با همكاران، اعضای خانواده و دوستان در مورد مشكلات برای كاهش اضطراب و افسردگی
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی

تقاضای اطمینان و حمایتهای عاطفی[55]

8 اجتناب از رویارویی با مشكل و یا افرادی كه به نحوی با مشكل ارتباط دارند

انزوای اجتماعی[56]
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

9 از بین بردن، جابه جایی، فرافكنی همانند سازی ، جانشین سازی تبدیل در برخورد با مشكلات

فرایندهای ذهنی[57]

10

پیشینه پژوهش در ایران:
1ـ دکتر خورسندوهمکاران(1387) پژوهشی تحت عنوان” کیفیت زندگی مرتبط با سلامتی کارکنان ستاد و بیمارستانهای تابع دانشگاه علوم پزشکی اراک” انجام دادند که نتایج این تحقیق نشان داده است :
الف)با افزایش سن کیفیت زندگی کاهش یافته است .
ب)اکثر ابعاد کیفیت زندگی با بیشتر شدن سابقه کار ، کاهش یافته است.
ج)در مطالعه حاضر زنان دارای اختلالات روانی بیشتری نسبت به مردان بودند.
2ـ همتی (1386) در پژوهشی تحت عنوان «رابطه بین مدیریت تضاد و نگرش‌‌های فرهنگی مدیران با کیفیت زندگی کارکنان در آموزش و پرورش شرق استان تهران» به این نتایج دست یافته است:
1لف) بین نگرش‌های فرهنگی و کیفیت زندگی رابطه مثبت وجود دارد.
ب) بین مدیریت تضاد و کیفیت زندگی کاری رابطه معنی‌داری وجود دارد.
ج)بین روش مقابله و روش کنترل در کیفیت زندگی کاری کارکنان آموزش و پرورش شرق استان تهران ارتباط وجود دارد.
خ)بین تفکر فردگرایی و توزیع قدرت مدیران در کیفیت زندگی کاری کارکنان آموزش و پرورش شرق استان تهران ارتباط وجود دارد.
د)رشته تحصیلی، پزشکی، فنی و مهندسی کارکنان در مدیریت تضاد، نگرش فرهنگی و کیفیت زندگی کاری تأثیر دارد.
ر)سابقه کار افراد بر مدیریت تضاد، نگرش فرهنگی و کیفیت زندگی کاری در کارکنان آموزش و پرورش شرق استان تهران تأثیر دارد.
ز) میزان تحصیلات مدیران در مدیریت تضاد، نگرش فرهنگی و کیفیت زندگی کاری کارکنان تأثیر دارد
3ـ خاکبازان (1385)در تحقیقی با موضوع “بررسی رابطه بین منبع کنترل و فرسودگی شغلی معلمان ابتدایی مدارس دولتی شهرستان نیشابور”انجام داده است ،و بدین نتیجه رسیده است که 1)بین کنترل (درونی وبیرونی ) معلمان زن و مرد تفاوت معناداری مشاهده نشده است. 2)میزان فرسودگی شغلی در مولفه عملکرد شخصی معلمان زن بطور معناداری پایین تر از میزان فرسودگی شغلی در مولفه عملکرد شخصی معلمان مرد است.3)از روی نمرات فرسودگی می توان نمره کنترل (جهت گیری بیرونی ) را پیش بینی کرد.4) قدرت پیش بینی فرسودگی شغلی در مولفه خستگی عاطفی بیشتر از فرسودگی شغلی در مولفه عملکرد شخصی و مسخ شخصیت است.
4ـ کریموند (1383) در پژوهشی تحت عنوان «بررسی رابطه کیفیت زندگی کاری کارکنان با بهره‌وری آنان در آموزش و پرورش شهر تهران» به این نتایج دست یافته است:
نتیجه‌ی فرضیه‌ی اصلی: بین کیفیت زندگی کاری کارکنان با بهره‌وری آنان در آموزش و پرورش همبستگی مثبت و رابطه‌ای معنی‌دار وجود دارد.
5ـ خیر اندیش (1383) در تحقیق خود در یافته است که بین “رابطه زندگی کاری و عملکرد کارکنان در شرکت ایران خودرو دیزل “رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
6ـ حسینی فرجام (1383)نیز در تحقیقی با عنوان” بررسی و مقایسه کیفیت زندگی کاری معلمان شهر همدان”دریافته است که معلمان تا حدودی از کیفیت زندگی کاری مناسب برخوردارند.در بین مولفه های هشت گانه ،مشارکت در وضعیت مناسب تری نسبت به سایر مولفه ها قار داشته و رضایت از حقوق و مزایا در ردیف آخر بوده است.
ب)بین میزان فرسودگی شغلی معلمان زن متاهل و مجرد ریاضی و هنر درهمین سه بعد تفاوت معناداری وجود نداشت.
ج)بین میزان فرسودگی شغلی معلمان ریاضی و هنری در سه بعد فرسودگی شغلی به لحاظ رابطه رشته تحصیلی با رشته مورد تدریس تفاوت معناداری وجود نداشت، همچنین به لحاظ سابقه كار، منطقه مورد تدریس، فاصله محل كار.
7ـ حسنی (1381) در پژوهشی تحت عنوان ” بررسی میزان فرسودگی شغلی معلمان زن ریاضی و هنر دبیرستانهای عادی شهر تهران” نشان داد كه هیچ یک از فرضیه های وی از لحاظ آماری معنادار نبودند و از لحاظ آماری نمونه مورد مطالعه فرسودگی شغلی نداشتند مبنی بر اینكه بین میزان فرسودگی شغلی معلمان ریاضی و هنر در ابعاد خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و احساس موفقیت فردی تفاوت معناداری وجود نداشت.بین میزان فرسودگی شغلی معلمان زن متاهل و مجرد ریاضی و هنر درهمین سه بعد تفاوت معناداری وجود نداشت.بین میزان فرسودگی شغلی معلمان ریاضی و هنری در سه بعد فرسو
دگی شغلی به لحاظ رابطه رشته تحصیلی با رشته مورد تدریس تفاوت معناداری وجود نداشت، همچنین به لحاظ سابقه كار، منطقه مورد تدریس، فاصله محل كار .
8ـ شیركول (1382) در پژوهشی تحت عنوان” عوامل موثر بر فرسودگی شغلی معلمان دانش آموزان نابینا ، ناشنوا و عادی در مقطع راهنمایی شهر تهران” به نتایج زیر رسید كه نوع مدرسه (عادی، نابینا، ناشنوا) را پیش بین مناسب برای متغییر ملاك ( فرسودگی شغلی) نمی باشد به این معنی كه معلمان مدارس گوناگون از فرسودگی شغلی یكسانی برخوردارند. تیپهای شخصیتی را می توان پیش بینی مناسب برای متغییر ملاك (خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و فقدان موفقیت فردی) در نظر گرفت به این معنی كه افراد دارای الگوی رفتاری تیپ A نسبت به افراد تیپ B فرسودگی شغلی بیشتری را تجربه می كنند و امكان ابتلا به فرسودگی شغلی در افراد تیپ A بیشتر است. جنسیت پیش بین مناسب برای فرسودگی شغلی می باشد بدین معنی كه زنان بیشتر از مردان فرسودگی شغلی را تجربه می كنند و تاهل و تحصیلات هم همینطور، اما سن و درآمد و روابط خانوادگی مختلف تاثیر یكسانی دارند.
9ـ بهمنی (1381) در تحقیقی تحت عنوان ” نقش حمایتهای اجتماعی در فرسودگی شغلی مدیران مدارس شهرستان رامهرمز ” نشان داد كه بین حمایتهای اجتماعی و فرسودگی شغلی رابطه معكوس وجود دارد. و با بالا رفتن حمایتهای سازمان، سرپرستان و حمایتهای همكاران خانواده با فرسودگی شغلی رابطه معكوس وجود دارد.
10ـ پاکی (1380) پژوهشی با عنوان” بررسی رابطه ی تفکر غیر منطقی با فرسودگی شغلی در معلمان و دبیران شهرستان اصفهان” انجام داده است .نتایج این پژوهش نشان داده است که بین معلمان زن ومرداز نظر میزان فرسودگی شغلی ، تفاوت معنی داری وجود دارد ، ولی بین تفکر غیر منطقی و فرسودگی شغلی ، رابطه ی و معنی داری مشاهده نشده است.
11-رفیعی (1373) در پژوهشی تحت عنوان ” بررسی میزان فرسودگی شغلی و ارتباط آن با روش های مقابله ای بكار گرفته شده توسط پرستاران شاغل در بیمارستانهای سوانح سوختگی تهران” دریافت پرستارانی كه از روش مسئولیت پذیری زیاد استفاده كرده اند فرسودگی شغلی آنها در سطح بالایی قرار دارد پرستار اینكه از روش مشكل گشایی بیش از حد بهره گرفته اند فرسودگی شغلی آنها در سطح پایین است و بهیار اینكه از روش های عاطفه نگر و منفی مقابله استفاده كرده اند فرسودگی شغلی در سطح بالا دارند.
12ـ در رابطه با با موضوع فرسودگی شغلی در كشور ما برای اولین بار فیلیان (1371) بررسی تحت عنوان “میزان فرسودگی شغلی و ارتباط آن با روش های مقابله ای به كار گرفته شده در پرستاران بیمارستانهای آموزشی شهر تهران” انجام داد. نتیجه بررسی او نشان داد كه تعداد زیادی از پرستاران با فرسودگی شغلی دست به گریبانند به طوریكه میزان فرسودگی شغلی در 75/28 درصد موارد بالا بود درارتباط با تاثیر مشخصات فردی مثل سن، جنس و وضعیت تاهل و نوع شیفت و سمت بر فرسودگی شغلی رابطه معنا داری وجود داشت. یافته ها همچنین نشان داد كه پرستاران از نظر ابعاد سه گانه فرسودگی شغلی در وضعیت مناسبی قرار ندارند و مشخص شد كه افراد جوان و مجرد در مقابل فرسودگی شغلی آسیب پذیرتر بودند.

پیشینه پژوهش در جهان:
1ـ رویولا[58] و لوپز[59] در سال 2009 با انجام تحقیقی تحت عنوان کیفیت زندگی کاری، نتایج آزمون، رضایت شغلی به نتایج اساسی زیر دست یافت. اتحادیه اروپایی در سال 2000 با هدفِ تثبیت خود بعنوان قدرتمندترین اقتصاد جهان راهکار لیسبون را ارائه کرد. اهمیت کیفیت شغلی به اکثر استخدام اروپایی و خط مشی دستور جلسات اجتماعی برمی‌گردد. در حالیکه مقصدها یکی هستند پیشرفت چشمگیری در ایجاد شاخص‌ها بوجود آمده است. در این بررسی، ما شاخص مرکبی را برای کیفیت زندگی کاری با بهره گرفتن از ساختارهای چندبعدی بکار می‌گیریم که توسط کمیته اروپایی و ارائه نتایج برای مناطق، بخشها، طبقه‌بندیهای حرفه‌ای و اندازه‌های شرکت در اسپانیا در دوره‌ی 2001 تا 2004 انجام شد. ما متوجه شدیم که نتایج بهتری در مناطق توسعه یافته‌تر، در بخش‌های دارای خدمات، در شرکتهای بزرگتر و در مشاغلی با مسئولیت‌پذیری بیشتر پیدا می‌شود. سرانجام ما نتایج شاخص را با ادراک عینی کارگران از رضایتشان در کار مقایسه کردیم و نتایج آزمون یک رابطه قوی بین دو اندازه‌گیری را آشکار کرد.

رابطه بین اخلاق، رضایت شغلی و تعهدسازمانی با ترک خدمت حسابرسان

2ـ کارولین گرین[60]، رئید دین[61]، سوزان پسنیت[62] در سال 2008 با انجام تحقیقی تحت عنوان کیفیت زندگی کاری به نتایج اساسی زیر دست یافتند: ما به دنبال راهکاری برای ایجاد غیرپیشنهادی وظایف کاری هستیم زیرا هنگامیکه کار پیشنهاد می‌شود شاید از روی اجبار باشد اما هنگامیکه کار با تنوع همراه باشد لذت و عشق را با خود دارد و مدیران کار نیز بسیار بهتر مدیریت و عمل می‌کنند 40 نفر از مدیران اولویت تکرار مقامها و ارزیابی‌ها را کامل می‌کنند. سپس این وظایف با درخواست مدیران بررسی و اصلاح می‌شوند. این وظایف با توجه به اینکه چرا وظایف محوله برای آن مدیر بسیار نفرت‌آور بوده و چه کاری می‌توان انجام داد که جالب‌تر شود بررسی می‌شود، عوامل نفرت‌آور حذف می‌شود و عوامل علاقه برانگیز جایگزین آن می‌شود. بدنبال اصل
اح وظایف، میزان وظایف دوست داشتنی برای 4 مدیر افزایش می‌یابد، اولویت ارزیابی وظایف هم بیشتر می‌شود. و این ارزیابی بین چندین وظیفه انجام می‌شود. همه مدیران اصلاح وظایف را مانند فرایندی در زندگی کار می‌پذیرند و کیفیت کار را بهبود می‌دهند و همگی آنها رو به اصلاح و تغییر می‌روند. این نتایج بدون هیچگونه کاهشی در کیفیت کاری دیده می‌شود و نتایج با توجه به پتانسیل همکاری و مشارکت‌ رفتاری با مفاهیم عینی بحث می‌شود که عبارتند از لذت کار که مهمترین فاکتور است.
3ـ ویلیام اِم کانویلر[63] در سال 2008 با انجام تحقیقاتی تحت عنوان رابطه کاری خانواده و کیفیت زندگی کاری به نتایج اساسی زیر دست یافت: اگرچه که ادبیات عمومی و علمی در زندگی کاری در چندین دهه گذشته رشد بسیار زیادی داشته است و درگیری‌های سازمانی و فردی با مسائل زندگی کاری بسیار بیشتر شده است اما آشکار می‌کند که تأثیر توسعه منابع انسانی در زندگی کاری بسیار ناچیز بوده است.
4ـ ژونگ ها و لاودانگ وهمکاران (2007) در تحقیقی با عنوان “ارتباط بین فرسودگی شغلی و کیفیت زندگی کاری کارکنان کارخانه ” در بخش علوم اجتماعی (دانشکده سلامت عمومی) چین به این نتیجه دست یافت که فرسودگی شغلی یکی از عوامل خطر زای مهم است که بر روی کیفیت زندگی کاری کارکنان موثر می باشد . به ویژه فرسودگی شغلی تاثیر معنی داری در کاهش سلامت ذهنی کارکنان دارد.
5ـ هوس سی تی،ویگتون بی ال: دانشگاه تنسی در آمریکا ،”تحقیقی بعنوان خوش بینی ،استرس ،رضایت شغلی ،فرسودگی شغلی در مدیران رستوران. نتیجه :محقیقن براین مسئله توافق دارند که کمال گرایی هم به استرس وهم به نتیجه استرس مربوط می شود.با این حال وابستگیهایی نیز دارد که بطور کامل نمی توان شرح داد.نویسندگان برای فهم بهتر این ارتباط بوسیله ارزیابی کمال گرایی ، استرس ورضایت بالای زندگی و فرسودگی شغلی نمونه هایی از مدیران رستوران ها را انتخاب کردندهمچنین نتایج نشان داد که استرس و فرسودگی شغلی بطور معناداری با هم ارتباط دارند.ارتباط معناداری بین کمال گرایی واسترس در تحقیقات گذشته نیز ویا افرادی که در تحقیق حاضر شرکت داشتند نشان داد بین فرسودگی شغلی وکمال گرایی ورضایت از زندگی ارتباط وجود دارد رد شده است.همچنین ارتباط معناداری بین کاهش پیشرفت فردی استرس ورضایت مندی از زندگی وجود دارد.
6ـ دی سوزاباروس وهمکاران ،در سال 2007تحقیقی در مورد نشانه های فرسودگی شغلی وکیفیت زندگی کاری .
نتیجه: در یک بررسی کلی 297نفر در شرایط سخت 88.4%جمعیت آماری بودند. میانگین سنی آنان 34.2%و71.7%مرد بودند میانگین زمانی تحقیق تقریباّ 6.7±10سال بودند سندرم فرسودگی شغلی 188نفرآنان 63.3مشاهده شد.در شرایط سخت .سطح بالایی فرسودگی شغلی درآنان 7.4و22.2و33.7در سه مولفه فرسودگی شغلی ودر دوویک حوزه به ترتیب مناسب در سطح بالایی بود.
7ـ در مطالعات فرسودگی شغلی كه توسط مسلش و همكارانش (2001) انجام گرفت نشان دادند كه سطح بالای از فرسودگی شغلی در بین نمونه های آمریكای شمالی نسبت به نمونه های اروپایی وجود دارد .
8ـ شادوك و همكاران (1998) در تحقیقی تحت عنوان “پیوستگی عوامل با فرسودگی شغلی در كاركنان مجتمع های مسكونی برای افراد ناتوان ذهنی, 174 نفر(127 نفر زن و 47 مرد) از بین 12 سازمان دولتی و 4 سازمان غیردولتی را مورد بررسی قرار دادند و آزمودنی ها پرسشنامه فرسودگی شغلی زلاك را تكمیل كردند. نتایج نشان داد كه تفاوت معناداری بین نمرات افراد مذهبی و غیر مذهبی وجود داشت. و افراد مذهبی به طور معناداری فرسودگی شغلی پایینی از خود نشان دادند. وضعیت تاهل با ابعاد فرسودگی شغلی پیوستگی داشت. آزمودنی هایی كه از همسر خود جدا شده بودند بالاترین سطح فرسودگی را نشان دادند. افرادی كه همسر خود را نیز از دست داده بودند سطح بالایی از فرسودگی را نشان دادند. میان نمرات فرسودگی شغلی با ساعات كاری, سابقه شغلی, سن, درجه ناتوانی ذهنی مراجعان تفاوت معناداری مشاهده نگردید.
9ـ استر و همكاران(1997) نمرات فرسودگی شغلی در 631 معلم كانادایی و 180 معلم هلندی را با متغییرهای دموگرافیكی مثل جنس و سن و عوامل مربوط به شغل مانند تجربه تدریس, نوع مدرسه و ساعات تدریس مقایسه كردند: جنس و نوع مدرسه ارتباط معنی داری با فرسودگی شغلی داشت. معلمان مرد در ابعاد تحلیل عاطفی و مسخ شخصیت نمرات بیشتری به دست آوردند. در رابطه با سن و فرسودگی شغلی در این تحقیق ارتباط معنی داری مشاهده شد.
10ـ طبق تحقیقی كه توسط گولسبوسكی, بودرو(1996) در مورد پاسخدهندگان در ژاپن و تایوان انجام دادند سطح بالاتری از فرسودگی شغلی را نسبت به نمونه های آمریكای شمالی گزارش كردند.تنها كشور اروپایی كه سطح فرسودگی شغلی بالایی از فرسودگی شغلی گزارش شده، به همان نسبت كه در نمونه های آمریكای شمالی است كشور هلند می باشد.
11ـ سادرفلت [64] (1995) در مروری كه بر 18 تحقیق كه یافته هایی را در مورد فرسودگی شغلی مددكار اجتماعی اعلام كرده بودند به این نتیجه رسیدند كه ادبیات تحقیق حاكی است كه پدیده فرسودگی شغلی پدیده باثباتی است. در حدود دوسوم مددكارانی كه فرسوده بودند در طی یكسال هیچگونه تغییری از نظر فرسودگی نشان دادند. آنهایی كه سطح فرسودگی شان تغییر پیدا كرد, سطح كاهش یا افزایشی به یک نسبت بوده فرسودگی بالا یا پایین با عوامل سازمانی, مراجعان و عوامل فردی مرتبط بود.
12ـ شافلی ج
انزور[65](1994) نشان داد كه كاركنان انگلیسی زبان از كشورهای اروپائی (انگلستان و ایرلند) معمولا سطح پایین تری از فرسودگی شغلی را نسبت به كاركنان كانادایی فرانسوی زبان گزارش كردند.
13ـ ناگی و همكاران (1992) در یک تحقیق تحت عنوان “بررسی طولی فرسودگی شغلی معلمان” پرسشنامه فرسودگی شغلی مازلاك را طی یک دوره پنج ساله در سه نوبت بر روی 100 نفر از معلمان مقاطع ابتدایی, راهنمایی, دبیرستان اجرا كردند. در این تحقیق نشان دادند كه معلمان نمره بالای از خستگی عاطفی و نمره پایین را در پیشرفت فردی كسب كردند. معلمان مدارس ابتدایی بیشتر از معلمان راهنمایی و دبیرستان فرسودگی داشتند. همچنین نتایج نشان دادند كه نه تنها پایه شغلی معلمان بلكه خود مدرسه را هم باید به عنوان یک واحد تجزیه در میزان فرسودگی شغلی در نظر قرار دارد.
14ـ گوست و همكاران(1990) در تحقیقی تحت عنوان ” نقش تفاوت هائی جنسی در تنیدگی شغلی و دگرگونی شخصیت” فرسودگی شغلی 227معلم مرد را مورد توجه قرار دادند در این تحقیق پرسشنامه فرسودگی شغلی به كار گرفته شد. میزان درآمد، وضعیت خانواده و نحوه مقابله با فرسودگی شغلی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاكی از آن بود كه مردان نسبت به زنان به طور معناداری نمره بالاتری در دگرگونی شخصیت كسب كردند. در این تحقیق كیفیت زندگی مردان پایین‌تر از زنان بوده و مردان تنیدگی شغلی بالاتری را نشان دادند. مردان كمتر از روش های مقابله نسبت به زنان استفاده كردند. زنان بیشتر تمایل داشتند كه انرژی بیشتری در دوستی و ارزش دادن به این دوستی صرف كنند. در مردان فرسودگی شغلی عملكرد مشترك تنیدگی و وجود فرزندان آنان می‌باشد. حضور یک كودك سطح فرسودگی شغلی مردان را همراه با تنیدگی بالا می برد.
15ـ گرین گلاس (1982) و لاكردیكس وهینز[66] (1987) دریافتند كه مردان و زنان اغلب در تجارب شغلی فرق می كنند زنان بیشتر از مردان مستعد بار شغلی و فرسودگی شغلی هستند(بام,گرونبرگ1991, پاینز و همكاران 1981) همچنین زنان در معرض استرسهای اضافی براساس كارهای طاقت فرسای منزل, تضادهای كار خانوادگی و بار شغلی هستند(فرانكن هیوسر و همكاران 1989)

اول ، مراتب مختلف دینداری و شدت و ضعف پیدا کردن بروز و تجلی دین در افراد ، به نحوی که بسیاری از جامعه شناسان و روان شناسان آن را در نظر گرفته اند و ابزار سنجش برای آن تدارک دیدند.
دوم ، دینداری را نه براساس مراتب ، بلکه بر پایه انواع دینداری تجزیه و تحلیل کرد . در این صورت هر مورد و تجلی از دینداری را تنها می توان درچارچوب و در ارتباط با یکی از انواع دینداری مورد تحلیل قرار داد ( همان ، ۸۶ و ۸۷ ) و از همین روست که ضرورت توجه به انواع دینداری مورد اهمیت قرار می گیرد.
۲-۱-۱-۲-برخی انواع دینداری یا قرائت های دینی در ایران :

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

عبدالکریم سروش

عبدالکریم سروش ( با نام پیشین حسین حاج فرج دباغ ) نو اندیش دینی ، فیلسوف ، مولوی شناس ، نظریه پرداز و متکلم ایرانی است. او نظریات خودش را کلام جدید می نامد . سروش همواره کوشیده است تا تأویلی جدید از اسلام ارائه کند.او سروش با تأکید بر اینکه ، واژه دین ورزی و دینداری دارای معناهای گوناگون است و این گوناگونی مانع از این نخواهد بود که معانی و لایه های آن کاوش و کنکاش نشود و نیز با توجه به این نکته که در قرآن و متون دینی و عرفانی ما ، گونه شناسی دین ورزی امری بدیع و جدید نیست سه گونه دین ورزی را مورد بررسی و انکشاف قرار می دهد.( سروش ، ۲۲:۱۳۷۸ )این سه نوع دین ورزی و یا سه نحوه نگرش به دین در میان رهروان یک دین تحت عنوان اصناف دین ورزی ” تجربت اندیش ” ، ” معرفت اندیش ” و ” معیشت اندیش ” از هم تفکیک می شوند.
– دینداری معیشت اندیش : در این گونه دین ورزی غایت ، مصلحت و نتیجه عقیده و عمل ، پیش چشم دیندار است . دینی است برای زندگی و نه برتر از زندگی . دین ورزی معیشت اندیش عامیانه ، علتی ، میراثی ، جبری ، عاطفی ، جزمی ، آدابی مناسکی ، ایدئولوژیک ، هویتی ، قشری ، جمعی – آئینی ، شریعتی – فقهی ، پر اسطوره ، تقلیدی ، تعبدی ، سنتی و عادتی است. اخلاق در این گونه دین ورزی همیشه جایگاه ثانویه دارد.( ذوالفقاری ، ۶۹:۱۳۸۹ )
– دینداری معرفت اندیش : اگر دین ورزی مصلحت اندیش را با جزم عقیدتی مشخص کنیم ، دین ورزی معرفت اندیش ، با بی جزمی یا حیرت عقلانی مشخص می شود . لذا با ورود به عرصه معرفت اندیشی ، جزم با شک و حیرت سودا می شود و راه برای ورود به عرصه یقین ، با فاصله گرفتن از جزم هموارتر می شود.در دین ورزی مصلحت انددیش عامیانه ، همه دین ورزان به یک نحو دین می ورزند. ایمان ها و اعمالشان کم و بیش یکسان است و یک صورت دارد، اما با پا نهادن به عرصه معرفت اندیشی ، دین فردی و فردیت دینی ظهور می کند . به همین رو دین ورزی معرفت اندیش ، بی ثبات و سیال است و دین ورزی عوامانه ثبات فلج گونه دارد.( ذوالفقاری ، ۷۲:۱۳۸۹ )
– دین ورزی تجربت اندیش : در دین ورزی تجربت اندیش پا را از مقام فراق به مقام وصال می نهند . دین ورزی های پیشین را می توان فراقی خواند. چون اولی بدنی و عملی بود و دومی مغزی و فکری . اما دین ورزی تجربت اندیش خواهان معلوم است و دین ورزی عشقی ، کشفی ، تجربی ، یقینی ، فردی ، عرفانی و رازآلود است. در اینجا خدا یک محبوب جمیل و معشوق نازنین است ، پیامبر یک مراد است ، یک مرد باطنی و یک الگوی موفق تجربه های دینی و پیروی از او شرکت در اذواق او و بسط و تکرار تجربه های او و جذب شدن در حوزه مغناطیس شخصیت اوست.
۲- مصطفی ملکیان
مصطفی ملکیان ( متولد ۱۳۳۵ شهرضا ) فیلسوف و روشنفکر ایرانی است . پژوهش های او عمدتاَ در حوزه اخلاق ، دین ، فلسفه دین ، معنای زندگی ، روانشناسی ، علوم انسانی ، روش تحقیق و روشنفکری است . اودر تقسیم بندی قرائت های دینی با ذکر مشخصات سه قرائت معاصر از اسلام ( بنیادگرا، تجددگرا و سنت گرا ) ، ربط و نسبت هریک را با لیبرالیسم نشان می دهد. بنا به نظر او همه قرائت ها و روایات از اسلام را می توان در همان سه گروه جای داد.
– اسلام بنیادگرایانه ، که نمونه اش را در سلفیت و وهابیت می بینیم.( همان ،۷۴)
– اسلام تجددگرایانه ، که کسانی مانند سر سید احمد خان هندی ، محمد عبده مصری ، ضیاء گو کالپ ترک و سید جمال الدین اسدآبادی از نمایندگان آن هستند.( همان ، ۷۵)
– اسلا سنت گرایانه ، که شاخص ترین سخنگویان آن در این قرن ، کسانی مانند رنه گنون ، فریتهوف شووان، تیتوس بورکهارت، مارتین لینگز ، سید حسین نصر و گی ایتون هستند.( همان ،۷۶ )
۳- محمد مجتهد شبستری
محمد مجتهد شبستری ( متولد ۱۳۱۵ شبستر ) فیلسوف ، فقیه ، پژوهشگر علوم قرآنی و متخصص الهیات تطبیقی است. وی از نخستین اشخاصی است که پای تحلیل های هرمنوتیکی را به ادبیات دینی ایران باز کرد و دیدگاه ها و آثار وی در این زمینه بحث های زیادی را برانگیخته است.او براساس یک چارچوب هرمنوتیکی و تکیه بر مقومات تفسیر و فهم متون در دیدگاه خود ، آموزه های خود را درباره ” قرائت رسمی ” و ” قرائت غیر رسمی ” از دین به گونه زیر سامان میدهد:
– قرائت رسمی از دین ، هنگامی ظاهر شد که پدیده ای به نام ” اسلام فقاهتی ” به عنوان قرائت رسمی حکومتی بتدریج پا به عرصه وجود گذاشت . طرفداران این قرائت می گویند ، دین اسلام نظام های ثابت و جاودانه سیاسی ، اقتصادی و حقوقی دارد. شکل حکومت از کتاب و سنت استنباط می شود و مسئله ای عقلایی نیست . وظیفه حکومت در میان مسلمانان اجرای احکام اسلام است . نتیجه این دو مدعا این بود که آزادی های سیاسی مربوط به حقوق اساسی افراد که در قانون اساسی آمده است باید مطابق فقه سنتی محدود شود . طراحان این قرائت کوشش دارند یک تفسیر فقهی از قانون اساسی دهند.( شبستری ، ۳۰:۱۳۸۱ )
عکس مرتبط با اقتصاد
– قرائت غیر رسمی یا انسانی از دین ، هم ملاحظات فلسفی ، هم ملاحظات ارزشی و هم ملاحظات حقوقی دارد. در قرائت انسانی از دین ، دین با سلوک معنوی انسان در دین تعریف می شود. دین ورزی نوعی زیستن است و کار آدمی است . دین متعلق به انسان است نه خدا . دین برآمده از دردها و نیازهای آدمی از یک طرف و تجربه های دینی انسان نیازمند و دردمند از طرف دیگر است تا او را بی نیاز و شفایافته سازد. ( شبستری ، ۸۱:۱۳۸۳ به نقل از ذوالفقاری )
۴- محسن کدیور
محسن کدیور ( متولد۱۳۳۸ فساء ) محقق ، نویسنده و اندیشمند دینی است. او مبنای انواع دینداری ها را نوع مواجهه با سنت نبوی می داند . به نظر او مراد از سنت نبوی قول ، فعل و تقریر رسول اکرم می باشد.که در نیم قرن اخیر چهار رویکرد مختلف با سنت نبوی بلکه با اسلام قابل ذکر است.
الف – رویکرد اول مواجهه سنتی که پرطرفدار ترین و پر نفوذترین رویکرد اسلامی است ، مراد از آن مواجه به شیوه گذشتگان در زمان حال با سنت نبوی است . از آنجا که وجه غالب در معارف اسلامی همواره علم فقه و شریعت بوده است ، مواجه سنتی با سنت نبوی مواجه ای ” فقهی ” است. ( کدیور ، ۱۳۸۵ ، به نقل از ذوالفقاری )
ب – رویکرد دوم مواجهه سنت گرایانه با سنت نبوی است. سنت گرایی نحله ای منتقد مدرنیته و معتقد به وحدت متعالی ادیان و حکمت خالده است.( همان ، همان جا )
ج – رویکرد سوم مواجهه بنیادگرایانه با سنت نبوی است . بنیادگرایان دیندارانی هستند که می خواهند بهشت اخروی را در دنیا برقرار کنند و به هر قیمتی مناسبات دینی را در جهان مسلط کنند.معتقدند در راستای این هدف متعالی می توان از خشونت و زور نیز استفاده کرد. از این دیدگاه قدرت سیاسی و لوازم آن نقطه مرکزی اندیشه دینی محسوب می شود.(همان ، همان جا)
د – رویکرد چهارم مواجهه نواندیشانه با سنت نبوی است.نوانددیشان ، مسلمانانی متجدد هستند که با قرائتی روشنفکرانه از اسلام برآنند که در جهان مدرن دینی زندگی کنند . آنان با هر دو مقوله سنت و مدرنیته مواجهه ای انتقادی دارند.( همان ، همان جا)

محمد میرسندسی

او مبنای تقسیم بندی خود از انواع دینداری را اینگونه بیان می کند : به لحاظ سطح ( طول ) دینداری دارای دو هسته مرکزی و پیرامونی است . دینداری مبتنی بر ابعاد اصلی دین در سطح مرکزی و محور کانونی دینداری قرار داردو گونه های دیگر دینداری ، که در مواردی در سطح نگرش ها و طرز تلقی ها راجع به دین جای میگیرند ، لایه پیرامونی دینداری را شکل می دهند . از سوی دیگر لایه های پیرامونی دینداری را می توان مقتضیات و ضرورت های تاریخی ادیان نیز محسوب کرد.
انواع دینداری مبتنی بر ابعاد اصلی دین : در تقسیم بندی مبتنی بر ابعاد اصلی دین ، او ۵ نوع دینداری را برمی شمرد.
الف ) دینداری متعادل : همانطور که بیان شد ، دینداری متعادل یکی از حالت های تقسیم بندی دینداری مبتنی بر ابعاد اصلی دینداری است که بازتاب دهنده تمام ابعاد اصلی دینداری است . این نوع از دینداری با دینداری مطلوب و یا آنچه مورد تأکید و توجه ارباب دین و متولیان و مقامات رسمی دین قرار دارد همانند است . در این حالت اخلاق و مناسک لایه های بیرونی دینداری محسوب می شوند ، که از دیدگاه ناظر بیرونی هم بیشتر قابل مشاهده و عینی اند و باورها و تجربه دینی لایه های درونی دینداری اند که در ظاهر قابل مشاهده نیستند ( محمد میرسندسی ، ۲۰۶:۱۳۹۰ )
ب ) دینداری مناسک گرا : یعنی شکلی از دینداری که در آن شاهد برجستگی و اهمیت یافتن اعمال و مناسک دینی ، و در این چارچوب ، کم توجهی و بی اهمیتی نسبت به سایر ابعاد هستیم. مطهری در ارتباط با اینگونه دینداری می گوید : « یک وقت اگر مراقبت نشود می بینید جامعه فقط به سوی این ارزش کشیده می شود و می بینید که اسلام می شود فقط عبادت کردن ، فقط مسجد رفتن و نماز مستحب خواندن و دعا خواندن و تعقیب خواندن ؛ یعنی به سوی چیزهایی کشیده می شود که اگر جامعه در این مسیر به حد افراط برود، همه ارزش های دیگر مسخ می شود … »( مطهری ،۳۱:۱۳۶۲ ). بنابر این مناسک گرایی به لحاظ دینداری به دینداری گفته می شود که در آنها بیشترین جلوه دین را در قالب بعد مناسکی دین می توان مشاهده کرد ( همان ، ۲۱۰ )
ج ) دینداری باورگرا : در یکی دیگر از حالت های این گونه دینداری ملاحظه می شود که فرد دیندار، به برخی از جنبه های دینی توجه و اعتقاد دارد، منتها به صورتی که بتواند جلوه گره تمام خواسته های دین از یک فرد مومن باشد ، نیست. نمونه هایی از این افراد را می توان کسانی دانست که باورهای کلی نسبت به برخی اصول دین دارند ، منتهی این اعتقادات به صورت تأمین یافته در زمینه تمام جنبه های دین مشاهده نمی شود. همچنین در نمونه ای دیگر از اینگونه می توان به افرادی اشاره کرد که به این ویژگی یا وضعیت آنها در ایام خاص مذهبی مانند ماه محرم یا ماه رمضان در ایران پی برده می شود ( همان ، همان جا )
د ) دینداری تجربه گرا : در اینگونه از دینداری بعد تجربی دین برجستگی بیشتر نسبت به ابعاد دیگر پیدا می کند. فرقه های متنوع صوفی گری ، درویش مسلکی ، قلندری و مرتاضی گری نمونه های بارز از اینگونه دینداری محسوب می شوند( همان ،۲۱۲ ) .
ه ) دینداری اخلاقگرا : در نمونه ای دیگر از برجسته سازی یکی از ابعاد دین می توان به دینداری اخلاقگرا اشاره کرد . البته در این باره که اخلاق یکی از ابعاد دینداری است ، به مانند ابعاد دیگر ، با قاطعیت نمی توان اظهارنظر کرد ؛ از این نظر که اخلاق را نمی توان زاییده دین به حساب آورد . البته ااخلاق به صورت جدی مورد توجه ادیان قرار دارد، اما براساس بحث بالا اخلاق را یک پدیده پیشینی نسبت به دین می توان در نظر گرفت ، به این معنا که اخلاق زاییده دین نیست بلکه با پیدایش و ظهور دین ، بر اخلاق خاصی که از آن به عنوان فضیلت های اخلاقی می توان نام برد ( بایدها ) ، تأکید شده است و یا برخی از خصوصیات اخلاقی ، که با عنوان رذیلت های اخلاقی از آن ها یاد می شود ( نبایدها ) ، نکوهش شده است ؛ و داعیه ادیان ارتقاء موقعیت اخلاقی است چنانکه الگوی اخلاقی را هم به پیروان عرضه می دارد ( همان ، ۲۱۷-۲۱۸ )
انواع دینداری مبتنی بر لایه پیرامونی دین :
الف ) دینداری رسمی / غیر رسمی :
این تقسیم بندی نه به صورت کامل از کونه های پیشین متمایز است ، بلکه تقسیم بندی ” دینداری رسمی/ غیر رسمی “، چشم انداز و زاویه ای دیگر را برای نگاه به دینداری و شناخت بیشتر آن مورد توجه قرار می دهد. بر این اساس باید اشاره کرد که دینداری های نامتعادل که در دسته بندی پیشین مطرح شد و به سمت فروکاستی یک یا چند بعد از دین تمایل دارند ، نمونه هایی از دینداری های غیر رسمی ، در مقابل دینداری متعادل ، که نمونه دینداری رسمی است ، محسوب می شوند.درباره دینداری غیر رسمی ، برخی از این فروگذاری ها در طی زندگی روزمره ، و بنابر ساده سازی دین در زندگی روزمره ، و مبتنی بر تلقی خودبنیاد افراد از دین صورت می پذیرد ( همان ،۲۲۵ ) .
ب ) دینداری ایدئولوژیک / غیر ایدئولوژیک :
در این گونه از دینداری دو حالت کلی وجود داردکه آن ها را بر دو حد یک طیف قرار دادیم: ورورد / عدم ورود دین به عرصه عمومی ، و بطور مشخص تر آمیختگی دین با عرصه سیاسی و در فواصل میانی این دو حد انواعی دیگر از دینداری ها ، یا به بیان دقیق تر ، نحوه نگرش و طرز تلقی راجع به جایگاه اجتماعی دین ، را می توان متمایز ساخت.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
بنابراین زاویه ای دیگر از نوع شناسی دینداری افراد از این چشم انداز مشاهده پذیر ، و قابل بررسی و تجزیه و تحلیل است ، که به این ترتیب ، دو حد نهایی اینگونه دینداری را ایدئولوژیک / غیر ایدئولوژیک می توان نام نهادو بر این مبنا ، بخشی از باورها ، مناسک و شعائر دینی در عرصه های عمومی معنا ، تجلی و گسترش پیدا می کند ( همان ، ۲۲۹-۲۳۰ ) .
ج ) دینداری سنتی / پویا :
اینگونه دینداری به جنبه ای دیگر از دینداری در قالب مفاهیم سنت گرایی/ نوگرایی اشاره دارد و این موضوع در دوره های جدید که ابعاد مواجهه دین با پدیده مدرنیته ، توسعه قابل ملاحظه ای یافته است ، دامنه وسیع تری پیداکرده به نحوی که در میان اندیشورزان مسلمان در دو سده اخیر دو گرایش « سنتگرا» و « تقریب گرا » را می توان بسترهای فکری برای دینداری سنتی و پویا به حساب آورد. همچنین بر همین پایه ، در فقه شیعه دو گرایش متمایز « فقه سنتی » در برابر « فقه پویا » ادبیات این حوزه معرفت دینی را در دو دهه اخیر تحت تأثیر قرار داده است .
دینداری سنتی/پویا همانند تقسیم بندی های پیشین ، دو حد طیف اینگونه دینداری را شکل داده و مراتب بین دو حد میزان دوری / نزدیکی به یکی از این دو حالت کلی را مشخص می سازند( همان ، ۲۳۲-۲۳۳)
د ) دینداری با واسطه / بی واسطه :
به گونه ای از دینداری اشاره دارد که « افراد خود را تا چه اندازه مقید می دانند که روند دینداریشان را از طریق افراد مورد اطمینان و اشخاص قابل وثوق دیگر ، که به عنوان گروه های مرجع دینی و دارای وثاقت شناخته می شوند ، دنبال نمایند و دینداریشان را هماهنگ با خواسته ها و دستورات مراجع رسمی دینی نمایند.» همچنین از سوی دیگر ، کسانی را می توان یافت که تصور می کنند راهنمایان ، الگوها و سرمشق های بهتری درباره دینداری می توانند باشند ولو اینکه مورد تأیید مراجع رسمی دینی نیستند ( همان ،۲۳۲) .
۶- مجید محمدی
از نظر او دین در ایران معاصر ۵ چهره متفاوت دارد که گرچه به دوره های گوناگون تاریخ فرهنگی این کشور تعلق دارند ، در عرض هم حضور داشته و گاه در جدالند و گاه در سکوت با یکدیگر همزیستی دارند. این ۵ چهره را به ترتیب زیر می توان توصیف کرد :
الف ) دین آئینی : این نوع از دینداری که عمدتاَ در شعائر و مراسم دینی ( مانند عزاداری امام حسین ، مراسم ماه رمضان ، ادای نذر ، تشییع جنازه ، ازدواج و …) حضور دارد ، دین عموم مردم است . این نوع دینداری ممکن است تشدید یا تضعیف شود ولی زوال نمی پذیرد و نمادهای خاص خودش ( تکیه ها ، هیأت ها ، حسینیه ها و … ) را نیز داراست . این نوع دینداری چندان چارچوب های فقهی را بر نمی تابد و برخی علماء و مراجع در برابر برخی صور آن مخالفت خود را صریحاَ ابراز داشته اند. دین آئینی به راحتی ایدئولوژیک نمی شود چرا که مبنای آن آئین است و با ایدئولوژی که بنیان آن عقیده است همخوانی ندارد. وجه باطنی و عرفانی آن نیز بسیار کم رنگ است . این نوع دینداری نمی تواند در سطحی فراتر از فقه و ایدئولوژی نیز گام بردارد چرا که چندان خود را درگیر آن نمی کندتا از آنها استعلا یابد. دین آئینی بر اسطوره ها و شمایل مذهبی تکیه دارد . پرداختن به اسطوره برای جامعه ای که هنوز نهادهای اجتماعی مستقر ندارد و فرایندهای اجتماعی شدن و عرفی شدن در آن بسط نیافته ، خود یک روند اجتماعی شدن است.
گاهی این نوع از دینداری از سوی مبشران دین فقهی تقویت می شود تا ظواهر دینی حفظ شده و خط تماس آنان با توده مردم قطع نشود ولی بطور کلی سیر این نوع دینداری مستقل از جریان دینداری فقهی است . برگزار کنندگان این مراسم چارچوبی خاص خویش دارند و بسته به نوع و ترکیب افراد به نمادها ، اعمال آئینی و صورت های خاص رو می کنند . به عنوان مثال قمه زنان دنیایی کاملاَ متفاوت با سینه زنان دارند ولی دینداری هردو گروه را می توان دینداری آئینی نام نهاد (محمدی ، ۱۳۷۸ :۲۴۳-۲۴۵ ) .
ب ) دین فقهی : این نوع دینداری ، عمدتاَ در میان روحانیون و مقلدان پروپا قرص آنان که البته عموم دینداران را پوشش نمی دهند رایج است. اساس این نوع دینداری ، عمل به دستورات فقه است ؛ ظاهر اهمیت دارد و نه باطن . التزام کامل به آن در دنیای واقعی گاه دشوار است ؛ به دلیل قواعد ظاهری و ایجاد عادت در میان مومنان ، قابلیت بیشتری برای ایدئولوژیک شدن نسبت به دین آئینی دارد ( دیدگاه سیاستی و حکومتی دارد ولی از اندیشه تاریخی تهی است ) و از نظر صورت و فرم رسمیت بیشتری در میان مردم دارد( فقط رسمیت دارد ولی الزاماَ همه جا به آن عمل نمی شود) .
دین فقهی که متکی به مبادی یک نوع دین کلامی است تلاش می کند امور دینی را در قالب امور روزمره بازسازی کند ، ولی معمولاَ « یکبار برای همیشه » انجام می شود و آنچه در یک دوره یک نیاز بوده و کارکرد فردی یا اجتماعی داشته به یک کلیشه تبدیل می شود ؛ دین فقهی گذشته گراست .بدین طریق دین دنیوی می شود و تلاش می کند قدرتی موازی با قدرت سیاسی پیدا کند یا قدرت را قبضه کند . سیر طبیعی دین فقهی قرار گرفتن در چارچوب روحانیتی است که دستگاه اطاعت و مرجعیت را بنیان می نهد و در مراحل تکامل خویش می خواهد از نظام متکثر به متمرکز حرکت کند .ولی روحانیت شیعی که سردمدار دینداری فقهی در ایران است هنوز موفق نشده است تا نظامی کاملاَ متمرکز و سلسله مراتبی ایجاد کند.
در مورد نهاد دین در ایران می توان از یک « صورت بندی اجتماعی » سخن گفت و نه یک نظام اجتماعی که عوامل گوناگونی برای این امر می توان برشمرد :
۱-نهاد روحانیت در ایران در زیر سیطره یک اصل واحد مثل ضرورت حکومت ، اصل مصلحت یا مسئولیت و تقسیم قدرت قرار ندارد که در زمینه های فقهی نیز مرجعیت و اجتهاد به این تکثر دامن میزند.
۲-منابع مالی در دست یک گروه خاص متمرکز نیست تا از آن طریق نهادهای زیرین در ارتباط دائمی با نهاد بالاتر قرار گیرند . در همه شرایط خطر واحد و آشکاری نیز وجود ندارد که همه را تحت یک پرچم واحد قرار دهد ( همان ، ۲۴۵-۲۴۶ )
ج ) دینداری ایدئولوژیک : ایدئولوژیک شدن سنت ها و دین یک بعد اساسی در تحولات هر جامعه سیاسی است . پیدایش ایدئولوژی یعنی شکل گیری و تجدید یک انگاره جمعی که از طریق آن جمع هویت خود ، آرزوهایش و خطوط اصلی سازماندهی خویش را به نمایش درمی آورد . در این حال ایدئولوژی از یک چارچوب فردی به یک انگاره اجتماعی مبدل می شود و ابزار تعیین هدف ، سامان یابی سیاسی ، تولید و تبادل مفاهیم ، مشروعیت یابی و به طور کل تعیین یافتن است .
ایدئولوژی ها از دل کشمکش های اجتماعی زاده می شوند و در عین حال با آنها در جدال هستند . ایدئولوژیک شدن دین در ایران محصول کشمکش های اجتماعی دهه ۴۰ و ۵۰ است . در این دوره افرادی که خود بعضاَ دیندار هستند یا بخوبی می دانند در جامعه دینی زندگی می کنند در پی ابزاری برای مبارزه هستند . به همین دلیل ارائه دین در چارچوب یک ایدئولوژی ( تدوین ایدئولوژی ) در رأس اهداف آنان قرار می گیرد.
در ایران در سال های ۴۰ و ۵۰ کسانی مانند شریعتی و مطهری تلاش کردند تا چهره ای ایدئولوژیک مبتنی بر مبانی و اصول ارائه کنند . شریعتی در آثار خود چندین گونه اسلام را معرفی میکرد . اول اسلام به عنوان مذهبی که به صورت مکتب عقلی و علمی بشری درآمده و به نام ایدئولوژی مطرح می شود و این همان دین برای زمینیان و « دین برای انسان » و نه « انسان برای دین » از نگاه اوست .دوم اسلامی که به صورت تلقیات عاطفی مکرر و سنتی درآمده است و همه ناخودآگاه ان را انجام می دهند.سوم اسلامی که به صورت مجموعه ای از علوم تخصصی درآمده است . او این سه نوع اسلام را اسلام آگاهانه ، اسلام عامیانه و اسلام عالمانه می نامد . مسلمان موردنظر شریعتی ، مسلمان روشنفکر است و از نظر او ایدئولوژی در آنجا ظهور می کند که غریزه به پایان میرسد : « ایدئولوژی ادامه غریزه در انسان است و در آنجا که غریزه به پایان میرسد ، برای هدایت انسان ایدئولوژی آغاز میگردد » .
مطهری نیز به دین به عنوان ایدئولوژی می نگریست . به نظر او مرز میان انسان و حیوان در فعالیت تدبیری انسان است چرا که در فعالیت التذاذی هردو مشترکند .
این نوع دینداری بر خلاف دین فقهی که موید گذشته است ، گذشته را نفی می کند یا آن را نقد می کند اما همانند دین فقهی تلاش می کند تا امور دینی در قالب امور روزمره بازسازی شوند ولی امور روزمره آن نوتر و متحول تر می باشد. دین ایدئولوژیک نوعی نقد و جهش از دین فقهی است ؛ در ارائه دستورالعمل و چارچوب با آن مشترک است ، هردو تمامیت گرا هستند، هردو متوجه به کسب قدرت یا حداقل نهادینه شدن هستند و کمتر دین را در صورت های باطنی ، معنوی و درونی ارائه یا خلاصه می کنند ( همان ،۲۴۷-۲۴۹ ) .
د ) دینداری فرافقهی – فرا ایدئولوژیک : با این فرض که فرد با کنده شدن از دین فقهی یا دین ایدئولوژیک بطور کلی از دین خارج می شود و در شرایط بی ثباتی اجتماعی و عدم وجود خطر ، بی دینی خود را ابراز می کند یا در شرایط خطرناک ، به دین ، لا اقتضاء می شده است ، به همین دلیل طرح نوعی دینداری فرافقهی – فراایدئولوژیک که از نظر فردی ، باطنی و معنوی است و از نظر اجتماعی ، امور را به عرف وامیگذارد ، یک پدیده نوین و قابل توجه در ایران است .دینداری فرا فقهی – فرا ایدئولوژیک ، عکس العملی است به رفتارهای تمامیت گرا و چهره غیرانسانگرایانه و کمتر معنوی دین ایدئولوژِیک . دین فراایدئولوژیک زمانی چهره می نماید که از کشمکش ها اندکی کاسته شده و فرصت اعمال قدرت توسط گروه حاکم و تأمل توسط گروه رقیب فراهم آید .فهم این بدیل مستلزم فرض و تصور تفاسیر رقیب از دین است ؛ اینکه دین را به گونه های مختلف می توان فهمید.
اینگونه دینداری پاسخی است به یچیده تر شدن نظامات اجتماعی و حضور دنیوی دین در آنها .از همین جهت بسط دین فقهی و دین ایدئولوژیک در شرایطی که تناقض ها یا عوامل دل ناچسب برای مردم آشکار می شود و جامعه بسته نیست ، به فرافقهی فرا ایدئولوژیک شدن ان یاری می رساند. این نحوه دینداری دیگر به ضدیت با دیگر قرائت ها و خشونت اقدام نمی کند چرا که آن نوع رفتار را درچارچوب دو گونه دینداری پیشین نمی پسندد .
خلاصه مباحث سروش در نیمه دوم دهه ۶۰ در نفی دین فقهی و اوایل دهه ۷۰ در نفی دین ایدئولوژیک ، کسانی که نوع دینداری او را می پسندند در این چارچوب قرار می دهد( همان ، ۲۵۰-۲۵۴ ) .
ه ) دینداری مدنی : برنهاده دین مدنی یک برنهاده جامعه شناختی بسیار مهم است . این برنهاده آن وجوهی از دین را توضیح می دهد که در ادیان خاص و معمول مورد توجه واقع نشده است یا اصولاَ ربطی به آنها ندارد. این دینداری محصول دادوستد نهاد دین و پدیده دولت – ملت است . بنابراین بدون شکل گیری دولت – ملت و نهادهای مدنی متناظر با آن نمی توان از دین مدنی سخن گفت . در چارچوب این مفهوم است که می توان وجوه دینی وحدت ملی را در یک جامعه ناهمگن ، بسیار تمایز یافته و متکثر و مبتنی بر قرارداد اجتماعی شکل داد. بدین ترتیب شکل گیری دین مدنی تا حد زیادی با فرایندهای شکل گیری دولت – ملت ، تمایز یابی اجتماعی، نهادینه شدن امور و عرفی شدن مرتبط است . البته می توان در شرایطی که فاصله میان دولت – ملت ها برداشته شده و یک حکومت جهانی نیز شکل گیرد – حکومت جهانی متأخر بر دولت – ملت ها و نه مقدم برآن – یک دین مدنی متناسب با آن را تصور کرد. دین مدنی محصول اراده متوجه به تبدیل دین به یک نهاد اجتماعی و سیاسی با ثبات و مهم در چارچوب ملت – دولت های جدید است. از همین جهت ادیان مدنی به لوازم این پدیده وفادارند : حقوق فردی افراد را به رسمیت می شناسندو در جهت ایفای آنها تلاش می کنند ، برگردن اکثریت یا حاکم مطلق قید می گذارند ، با جلوگیری از تمرکز ،نقش بزرگی در پرورش و نگهداری روحیه مدنی ایفا می کنند ، آنجا که اخلاق بهانه نقض بی پروای قوانین قرار می گیرد و به صورت یکی از منابع تحکیم قانون و مسئولیت مدنی عمل می کنند و آنجا که قانون بهانه نقض بی پروای اصول اخلاقی قرار می گیرد به صورت یکی از منابع اعتبار اصول اخلاقی عمل می کنند ، خود را مسئول حفظ ایمان افراد نمی شناسند ، نهادهای دینی را در ترکیب هندسی تازه ای از نهادهای اجتماعی و سیاسی قرار می دهند ، عرف را به عنوان یکی ار منابع قوانین و مقررات به رسمیت می شناسند و مختصر آنکه تسهیل کننده اقتدار قانونی و مسئولانه حاکمیت هستند ، درحالیکه دین فقهی تسهیل کننده اقتدار سنتی و دین ایدئولوژیک تسهیل کننده اقتدار فرهمندانه حاکمیت است ( همان ، ۲۵۵-۲۶۶ ) .
۷-نوع شناسی قرائت های دینی ، ویلیام شپرد [۲]
نظریه شپرد در مورد انواع دینداری را باید از مطالعه تحقیقی – تجربی او تحت عنوان اسلام و ایدئولوژی بدست آورد.( شپرد ، ۱۹۸۷ ، به نقل از ذوالفقاری ) او معتقد است امروزه استعمال برچسب های نظیر بنیادگرایی ، مدرنیست و سکولاریست در نوشته های مربوط به اسلام معاصر بسیار رایج است که نمی توان آنها را به آسانی بکار برد یا آنها را کنار گذاشت . شپرد با مطالعه کشورهای مسلمان خصوصاً در خاورمیانه به این نتیجه رسیده بود که یک مانع اصلی بر سر راه شناخت مردم این منطقه و تمایلات اینها همین عناوین است که بعضاً بدون تعریف روشن بکار می رود و غالباً نیز با نوعی پیش داوری و قضاوت ارزشی همراه می باشد.که این امر در مورد برچسب بنیادگرایی بیشتر صادق است . ایشان راه حل رفع این مشکل را چند بعدی دیدن مسئله و تقسیم بندی انواع دینداری در بخش ها و دسته های مناسب با توجه به معانی خاص آنها می داند. ( ذوالفقاری ، ۹۲:۱۳۸۹ )
شپرد یکی از اهداف این کار را کمک به فهم واقعیتی می داند که با این عناوین مطرح می شود . وی می خواهد با معرفی و ارائه یک تیپولوژی در مورد جهت گیری های ایدئولوژیکی انواع برداشت ها از اسلام یا انواع دینداری ها را مشخص نماید.شپرد اقسام اصلی دینداری در بین مسلمانان را عبارت می داند از سکولاریزم ، تجددگرایی اسلامی ، اسلام گرایی رادیکال ، سنت گرایی و سنت گرایی جدید که هرکدام شعباتی هم دارند .( همان ، همان جا)
شپرد می گوید برای پرهیز از خطر ناشی از برچسب گرایی ، این تقسیم بندی تا حدودی با عنوان مثالی و ایده آلی نوع وبری همخوانی دارد و حالت ساختارهای تحلیلی دارد که ممکن است همیشه با واقعیت انطباق نداشته باشدولی می تواند قدرت تجزیه و تحلیل را فراهم نماید. (همان ، همان جا)
شپرد این تقسیم بندی هارا به عنوان مقوله های کاملا جدا در نظر نمی گیرد بلکه آنها را به عنوان نقطه هایی بر روی یک طیف دو بعدی قرار می دهد که یک بعد آن تمامیت گرایی اسلامی و بعد دیگرش تجدد است . این نظر شپرد در نمودار زیر ترسیم شده است. ( همان ، همان جا)
سکولاریسم افراطی
سکولاریسم معتدل تجدد
اسلام گرایی رادیکال تجددگرایی اسلامی
سنت گرایی جدید طردگرا سنت گرایی جدید همسازگرا
سنت گرایی طرد گرا
سنت گرایی همسازگرا

تصویرهای شعری او اغلب، حاصل تجربه های حسی اوست و از این نظر طبیعت در دیوان او زنده ترین وصف ها را داراست، چرا که بیان مادی و حسی او از طبیعت با کنجکاوی شگفت آوری که در زوایای وجودی هریک از اشیاء دارد،چندان قوی است که هرتصویر او از طبیعت چنان است که گویی آیینه ای فرا روی اشیاء داشته و از هر کدام تصویری در این آیینه (که روشن است و بی کرانه) به وجود آورده است.
منوچهری نه تنها به تصویرهایی از طبیعت که در حوزه ی دید و نیروی بینایی است پرداخته، بلکه نسبت به معاصرانش توجّه بسیاری به آواها در طبیعت دارد.
۱-۴-فرخی دردربار چغانیان وغزنویان
فرخی، هم از نظر تنوع حوزه ی خیال های شاعرانه و هم از نظر لطافت تصویرها، شاعری ممتاز است. شعراو همیشه از عالم خارج و طبیعت مایه گرفته و وی دیده های خویش را چنان که خود دریافته و در خاطر پرورانده به یاری واژه ها بیان کرده و خوانندگان آثارش را در احساسات و تاثیراتی که داشته با خویشتن شریک و همدل کرده است.
«فرّخی سیستانی ازشاعران مشهورسبک خراسانی درقرن پنجم است وی پسرجولوغ،غلام امیر خلف بانو،اهل سیستان بود.او شاعر ی شیرین سخن ،بلندآوازه وساده‌ گوى وهمچنین،چنگ نوازی استادبود.وی پس ازازدواج به دلیل درآمد کم به نیّت مدح چغانیان همرا ه باقصیده ی معروف ِباکاروان ِحله ،روبه آنها نهاد.

با کاروان حُلّه برفتم ز سیستان با حُلّه تنیده ز دل بافته ز جان
۶۶۳۶/۳۳۵ف

درموردنوع زندگی وی دردربارغزنوی گفته اندکه:تابیست غلام سیمین کمر از پس او برنشستندی.» (زرین کوب،۱۱۲:۱۳۶۸)
آوردن معانیِ بدیع و ابتکاری با ویژگی سهل و ممتنع، فرّخی رادرمیان معاصرانش ممتاز و برجسته ساخته بود.او صنایع بدیعی راچنان بامهارت وظرافت به کار برد ه است که درظاهِر شعر او نشانی از صنعت گرایی نیست .تغزّلات وی نیز سرشار از کام جویی خوش گذرانی و توصیف فصول است .
«مشهور ترین توصیف در شیوه ی سرایندگی فرخی یعنی سبک «سهل و ممتنع» نشان دهنده‌ی آشکارگی، سادگی و سلاست زبان این شاعراست.»(امامی،۴۴:۱۳۸۰)
۱-۵-عنصری و دربار غزنویان
ابو القاسم حسن فرزند احمد بلخی درحدودسال ۳۵۰ هجری قمری دربلخ زاده شد. این بازرگان ‌زاده ی به زودی در عرصۀ سرایندگی چنان توانا می‌شودکه امیر نصر، پسر سبکتگین و برادرکوچک تر‌ سلطان محمود غزنوی که سپهسالارخراسان بود، استعداد او را تشخیص می‌دهد و شاعر گمنام را به دربار غزنه می‌برد.
عنصری درمدیحه سرایی وخلقِ مضامینِ مدحی وتناسبِ الفاظ و جمله ها و معانی،از شاعران بزرگ محسوب است.عنصری دردربارِ محمود مقرب بوده است واحتمالاً ازندیمان وی محسوب می شد. داستانِ چهارمقاله درباره محمود و ایاز این معنی را تأیید می کند.
«عنصری ملک الشعرای دربارِ محمودو مسعودغزنوی بود.وی مطابق بعضی نوشته ها وحکایت ها، بازرگان زاده ای متمکّن بوده است.ازدیوانش چنین برمی آید که به علوم اوایل آشنا بوده است .»(ذبیح الله صفا،۱۳۵۱: ۵۵۹؛ بدیع الزمان فروزانفر ، ۱۳۵۴: ۱۴۵)
«دردربارغزنویان، چهارصد ادیب و سخنورزیر نظر این صاحب ‌سخن فعالیّت می‌کنندکه از میان آنها می‌توان؛فردوسی توسی،فرخی سیستانی،عسجدی مروزی،غضایری رازی،اسدی توسی،ابوحنیفه اسکافی،ابو الفرج شکری، منجنیک ترمذی و بسیاری از سرایندگان نامور دیگر را نام برد. »(ذبیح الله صفا،۱۳۷۸: ۵۶۰)
­­­­
فـصـل دوم
توصیف فصول در شاعران شاخص
سبک خراسانی
۲-۱- درآمد
“بهار” دمیدن روح حیات در کالبد طبیعت و فروردین فصل جریان خون در شاهرگ هستی است. طبیعت پس از گذران دوره‌ای سرد و بی‌محصول، البتّه نه بی حاصل با آغاز بهار زنده شده و درواقع، دوباره آفریده می‌شود.
دراشعار شاعران سبک خراسانی ،غالباً بهاربا واژه ی نوروز همراه است.بهار نشانه ی سرسبزی وطراوت طبیعت است وحیات دوباره و تغییر فصول ،نشانه ی قدرت وعظمت خداوند توانااست.
«تاریخ آغازمراسم عیدنوروزرابه پادشاهی جمشید نسبت می‌دهند، در زمان هخامنشیان و ساسانیان نوروز به عنوان سنتی فراگیر و بسیار باشکوه چه در دربار شاهان و چه در خانه‌های مردم اجرا می‌شد و امروزه نیز گرچه از تشریفات بسیار و تنوعات قومی نوروز کاسته شده، امّا به نظر می‌رسد جشن نوروز از ایران جدایی ناپذیراست.
در بین ایرانیان ،روز نخست فروردین ماه نوروز عامه یا نوروز کوچک یا نوروز صغیر خوانده می‌شد. پنج روز اول فروردین جشن نوروز گونه‌ای همگانی داشته و عموم مردمان به اجرای مراسم و سرور و شادمانی می‌گذرانیده‌اند، از این رو آن را نوروز عامه نامیده‌اند.
آداب و رسوم نوروزی، همه سرچشمه‌ای کهن دارند و از نظرگاه دانش مردم‌شناسی بسیار جالب توجّه برای مطالعه هستند. ایرانیان عقیده داشتند که سرنوشت انسان و جهان در سالی که در پیش است، در نوروز تعیین می‌شود. گفته می‌شود که در این روز زرتشت با خدا گفتگویی پنهانی داشت و در این روز نیک بختی‌ها برای مردمان زمین، تقسیم می‌گردد و از این روست که ایرانیان آن را روز امید نامید ند.»( صالحی ساداتی ،۳:۱۳۹۰)
محمد بن جریر طبری نوروزرا سرآغاز داد جمشید دانسته است:
«جمشید علمارافرمودکه آن روزکه من بنشستم به مظالم،شما نزدمن باشید تاهر چه دراوداد وعدل
باشد بنمایید،تا من آن کنم.وآنروز که به مظالم نشست روز هرمزبود از ماه فروردین.پس آنروز رسم کردند.»(طبری ۲۱:۱۳۵۲)
«ایرانیان قدیم برای استقبال از سبزی بهار، ۲۵‬روز مانده به فروردین، بر۱۲‬ستون خشتی یا سنگی سبزه می‌کاشتند. آینه و شمع بر سر سفره هفت سین نیز نماد نور و روشنایی و شفافیت است، معمولاً تخم مرغ نیز برسرسفره هفت سین بوده است که نماد نطفه و باروری وزایش است و در اساطیر ایران، جهان تخم مرغی شکل است، آسمان چون پوسته تخم مرغ و زرده‌اش نمودار زمین است، ماهی زنده نیز نماد سرزندگی است.
نوروز آیین هایی پیش از خود نیز داشت که باگذر زمان از بین نرفته است. یکی از آیین‌های که پیش از نوروز تدارک آن مرسوم بوده، پروردن سبزه می‌باشد. ایرانیان، بیست و پنج روز پیش از عید، ستون‌هایی از خشت خام اطراف حیاط دربار برپا می‌کردند و بر فراز هر ستونی نوعی دانه از حبوبات می‌کاشتند و خوبی و بدی رویشِ غلات را در سالی که در پیش بود، از چگونگی روییدن آن پیش بینی می‌کردند. معمول بود به رشد این دانه‌ها نگاه می کردند و هر یک از دانه‌هایی که بهتر رشد کرده بودندرا گره می‌زدند با این اعتقادکه آن محصول درسال بیشتر خواهدشد.در خانه‌ها نیز در ظروف ویژه سبزه به عمل می‌آوردند. هرکدام از مردمان درظرفی یا چیزی مانند آن اقلامی از دانه‌ها از قبیلِ گندم، جو، برنج، لوبیا، عدس، ارزن، نخود، کنجد، باقلا، ذرت، و ماش می‌کاشتند.
ازجمله مراسم بسیارمشهوروسنتی معتبری که درنوروز انجام می‌شد،رسوم آب ریزگان یا شست‌وشو و غسل و آب پاشیدن به یکدیگر بوده‌است.
در نوروز رسم بودکه نمایندگان و بزرگان و فرمانروایان ایالات و اشراف و عامه ی مردم هر یک به توانایی و استطاعت، هدایایی را به دربار اهدا می‌کردند.»( آقا حسنی ،۱۸:۱۳۸۶)
«در ایران رسم بود در ایام عیدِ نوروز برای تفریح عمومی و مضحکه، فردی عامی را از میان مردم به عنوان پادشاه یا امیر یا حاکمی موقّتی به نام میر نوروزی انتخاب می‌کردند و برای یک یا چند روز زمام امورشهری رابه عهده‌اش می‌سپردندپس ازانقضای ایام جشن سلطنت اونیزبه پایان می‌رسیده ‌است.»( صالحی ساداتی ،۶:۱۳۹۰)
آقا حسنی می نویسد:
«در نوروز مردم به یکدیگر شیرینی هدیه می‌دادند و این رسم در دوران ساسانی همگانی بوده‌است. در نوروز بزرگ،مردم پیش از لب به سخن گشودن، شکر می‌خورند و بر خود روغن می‌مالیدند تا از انواع بلایا در طول سال، در امان باشند.
بزرگترین عید باستانی ایران، عید نوروزنیزبا عناصرفصول گره خورده است. این توجّه به ویژگی های فصول چنان قوی بوده که حتّی بعداز اسلام نیز این آیین هم چنان به عنوان روزی ملّی محسوب می شود.» (آقا حسنی،۱۹:۱۳۸۶)
«ادبیات آیینه ی تمام نمای فرهنگ واندیشه یک ملّت است.این بدان معناست که آنچه آدمی‌ می‌اندیشدو آنچه به صورت رفتار خاص از وی سر می‌زند درادبیات نمایان است. از همین رو می‌توان با مطالعه آثار ادبی یک سرزمین به زوایای نهان و آشکار مردمان آن پی برد و علاوه بر شناخت دیدگاه اقوام مختلف نسبت به پدیده‌ها و موضوعات گوناگون،رسوم و آیین‌های ایشان را نیز در مناسبت‌ها ی مختلف مورد تجزیه وتحلیل قرارداد.
از دیگر سو ادبیات رسانه عواطف و احساسات بشر است و چنان چه این مقوله را به عنوان یک کلیّت در نظر بگیریم احساسات آدمی‌ به طبیعت و پدیده‌های مربوط به آن می‌تواند به عنوان جزیی از این کل محسوب گردد.
نیاز به آوردن دلیل برای این مدعا نیست ،چه آن دسته از آثار ادبی که به توصف فصل های سال می‌پردازنددراکثر دواوین شاعران و ادبی ما به چشم می‌خورد تا آنجا که بسیاری از آثار نغز به جا مانده ازادب فارسی تبدیل به تابلوی منحصربه فردی ازطبیعت شده ونمایی زیبا ازجلوه‌ های طبیعی را پیشکش مخاطب می‌گرداند.به عنوان مثال خاقانی دراین بیت آمدن صبح و پرتوافشانی خورشید بر کوهساران را این گونه به تصویرمی‌کشد:

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

شب چاه بیژن بسته سر، مشرق گشاده زال زر خون سیاووشان نگر بر خاک و خارا ریخته
(خاقانی،۱۳۷:۱۳۷۳)

اوخورشیدمشرق رابه زال زرتشبیه می‌کندکه ناجی بیژن ازچاه افراسیاب(که به شب تشبیه شده)می‌باشدوسرخی حاصل ازپرتو افشانی خورشیدرا به خون سیاووش شبیه می‌داندکه برکوه صحرا پاشیده وحاصل همه این ها تابلویی شگفت است که رفتن شب و آمدن صبح را به تصویر می‌کشد.»(صفا،۸۷:۱۳۷۸)

k

ادراک عملکرد نسبت به محرک I با توجه به مشخصۀ J

۲-۱۶-۵ ) مدل ارزش آرمانی کیفیّت خدمات:
در اکثر مطالعات کیفیّت خدمات ، « انتظار » به عنوان باور داشتن به وجود مشخصه های مطلوب مانند استاندارد اروپایی ، تلقی می گردد . با این حال ضروری است که این موضوع در پرتو استانداردهای دیگر همانند استانداردهای تجربه محور بودن ،آرمانی بودن ، حداقل قابل قبول و مطلوب مورد بررسی قرار گیرد . این مدل بیان می کند که برای داشتن رویکرد ارزش نسبت به کیفیّت خدمات آن را به عنوان خروجی فرایند رضایت ، مدل سازی نماییم . (seth et al,2005,p. 921)
۲ -۱۶ -۶ ) مدل عملکرد ارزیابی شده و کیفیّت معیار:
مطابق با ایده تیاس مدل متداول عدم انطباق ادراکات و انتظارات اشکالات مفهومی ، نظری واندازه گیری دارد . تیاس عنوان میکند که در سنجش کیفیّت خدمات مسائلی وجود دارد مانند : وجود ابهام در تعریف مفهومی ، توجیه نظری سطح انتظارات در سنجش کیفیّت خدمات ، سودمند بودن وجود احتمال در سنجش و ارزیابی عملکرد و ارتباط بین کیفیّت خدمات و رضایت یا عدم رضایت مشتری .( (seth et al,2005, 922
تیاس دو چهارچوب برای کیفیّت خدمات ارائه می نماید :
چهارچوب عملکرد ارزیابی شده (EP):با فرض اینکه یک فرد ،مورد I را با یقین ادراک شده ارزیابی میکند و اینکه مورد I مقدار ثابتی از هر مشخصه دارد ، همچنین با این فزض که پارامتر میدان مینکووسکی برابر با واحد باشد ، فرمول کیفیّت ادراک شده به صورت ذیل می باشد :
=-۱[]
که در آن :
=کیفیّت ادراک شده فرد از مورد i
=اهمیت مشخصه j به عنوان یکی از عوامل کیفیّت ادراک شده
A=میزان ادراک شده توسط فرد از مشخصه J که مورد i دارای آن میباشد.
=مقدار آرمانی مشخصه j Ij
M =تعداد مشخصه ها
با این فرض که کیفیّت ادراک شده از محصول رضایت را به دنبال دارد انطباق نسبی محصول با مشخصات محصول مورد نظر مشتری را می توان رضایتمندی مشتری عنوان کرد.
چهارچوب کیفیّت معیار :
اگر مورد i را به عنوان معیار برتر که توسط مفهوم سرکوال تجدید نظر شده تعریف می گردد در نظر بگیریم معادله فوق را می توان با در نظر گرفتن m مشخصه برای تعریف کیفیّت ادراک شده معیار برتر i Q بر حسب یکسان بودن بین معیار برتر و معیار مورد انتظار استفاده گردد بنابراین کیفیّت معیار QNبرابر است با :
QN=
که در آن :
QN = شاخص کیفیّت معیار برای مورد i
Qc = کیفیّت ادراک شده فرد نسبت به مورد معیار برتر ( همان منبع،۹۲۳)
۲ -۱۶ -۷ ) مدل مشخصه ها و مجموع تأثیر گذاری :
دابهلکار دو مدل بدیل کیفیّت خدمات برای گزینه های سلف سرویس مبتنی بر تکنولوژی ارائه نمود سلف سرویس به خاطر هزینۀ پایین نیروی کار در ارائه خدمات ، روز به روز مورد قبول عموم قرار می گیرد مدل مشخصه ها بر اساس انتظارات مشتریان قرار دارد این مدل بر پایه رویکردی شناختی به تصمیم گیری استوار است که در آن مشتریان از یک فرایند جبرانی برای ارزیابی معیارهای مرتبط با مشخصات سلف سرویس مبتنی بر تکنولوژی جهت شکل گیری انتظارات خود از کیفیّت خدمات استفاده می نمایند . ( همان منبع،۹۲۴)
سرعت مورد اتنظار در ارائه خدمت
سهولت مورد انتظار برای کاربرد
قابلیّتمورد انتظار
برخورداری مورد انتظار
کنترل مورد انتظار
کیفیّت خدمات مورد انتظار از گزینه سلف سرویس مبتنی بر تکنولوژی
قصد استفاده از گزینه سلف سرویس مبتنی بر تکنولوژی
مدل مبتنی بر مشخصه ها
نگرش نسبت به کاربرد محصولات تکنولوژیکی
نیاز به تعامل با کارکنان خدماتی
قصد استفاده از گزینه سلف سرویس مبتنی بر تکنولوژی
کیفیّت خدمات مورد انتظار از گزینه سلف سرویس مبتنی بر تکنولوژی
مدل مجموع تأثیر گذاری
نمودار (۲- ۱۲ ):مدل مبتنی بر مشخصه ها ومجموع تأثیرگذاری (حفیظی ،روح اله،۱۳۸۷ ،۴۶ )
۲ -۱۶ -۸ ) مدل کیفیّت خدمات ادراک شده و رضایت :
این مدل سعی می نماید تا برداشتهای ما را نسبت به اولویّت های کیفیّت خدمات درک شده و رضایت مشتری بالا ببرد . این مدل ، تعدیل شده مدل اولیور ( ۱۹۹۳ ) می باشد . شکل ذیل تأثیر انتظارات ، تمایلات ادراک شده نسبت به عملکرد ، مطلوبیت انطباق و عدم انطباق انتظارات را بر کیفیّت خدمات و رضایت مشتری تشریح می کند . این موارد از طریق مجموعه ای شامل ده مشخصۀ اعلام کننده اندازه گیری می شود. (seth et al,2005,p.925)
نمودار (۲-۱۳ ) مدل رضایت کیفیّت خدمات(حفیظی ،روح اله،۱۳۸۷ ،۴۸ )
۲ -۱۶ -۹ ) مدل مشخصه ها PCP :
فیلیپ و هازلت مدلی سلسله مراتبی ارائه نموده اند که بر پایه سه طبقه از مشخصه ها قرار دارند آنها این مشخصه ها را که عبارتند از : مشخصه اساسی ، مرکزی و حاشیه ای به شکل هرمی نشان داده اند . (نمودار شماره ۲-۱۴) که مشخصه های اساسی در رأس هرم ، مشخصه های مرکزی در مرکز و مشخصه های حاشیه ای در قاعده آن قرار می گیرند هر چه از رأس هرم به سمت قاعده آن نزدیک می شویم از اهمّیّت مشخصه ها کاسته میگردد. مشخصه های اساسی که در رأس هرم قرار دارند مجموعاً بیشترین تأثیر تعیین کننده را بر تمایل مشتری به سمت سازمانی خاص داشته و بزرگترین تأثیر را بر سطح رضایت دارد . آنها به عنوان آخرین محصول یا خروجی حاصل از تماس یا برخورد با خدمت تعریف می شود . به عبارت دیگر آنچه که مشتری انتظار دارد به آن دست یابد و یا حتی استخراج آنچه که مورد انتظار است هنگامی که فرایند خدمت به نحوی مطلوب کامل می شود . مشخصه های مرکزی که در مرکز هرم واقع هستند می توانند به بهترین وجه به عنوان ترکیب افراد ، فرایندها و ساختار سازمانی خدمات که مشتریان از طریق آن می بایست تعامل برقرار کرده یا مذاکره کنند تا به مشخصه های اساسی دست یابند ، تعریف گردد . (حفیظی ،روح اله،۱۳۸۷ ،۴۹ )
شکل ( ۲-۱۴ ):مدل مشخصه ها PCP (حفیظی ،روح اله،۱۳۸۷ ،۴۹)
سوّمین سطح مدل بر مشخصه های حاشیه ای تمرکز دارد که به منظور تمامیّت بخشیدن به رویارویی با خدمت طراحی می شوند.و برای مشتری تجربه ای کامل ایجاد می نماید.هنگامی که مشتری مواجهه با خدمت را ارزیابی میکند در صورتی رضایتمندی او حاصل میشود که مشخصه های اساسی تحقق یابند ، امّا چنانچه خدمات بطور مکرر استفاده شود مشخصه های مرکزی و حاشیه ای نیز میتوانند از اهمیّت برخوردار باشند.
بر اساس این مدل ،هر خدمتی دارای سه ناحیه همپوشان است که بیشترین ابعاد و مفاهیمی را که تاکنون برای تعریف کیفیّت خدمات مورد استفاده قرار میگیرند، شامل میشود .این سطوح درجه بندی شده به صورت اساسی ،مرکزی و حاشیه ای تعریف میشوند.
–
افزایش
اهمیت وزنی
مشخصه ها
+
نمودار (۲- ۱۵) : نمایی از مدل مشخص های PCP (seth et al,2005,p.926)
۲ -۱۶ -۱۰ ) مدل کیفیّت خدمات جزء و ارزش ادراک شده :
تأثیر کیفیّت خدمات بر ارزش و تمایل به خرید در خدمتی خاص ،در دو مدل بدیل رویاروی یکدیگر قرار میگیرند ارزش را می توان به عنوان مقایسه بین آنچه که مشتریان می دهند . آنچه که آنها بدست می آورند تعریف نمود .این امر حاکی از آن است که ارزش ،مقایسه منافع است با آنچه که از دست مدهیم .ساختار ارزشی که در این مدل استفاده میشود “ارزش برای پول “میباشد. (seth et al,2005,p.927)
+
+
+
+ +
–
+
نمودار (۲- ۱۶ ):مدل کیفیّت خدمات جزء وارزش ادراک شده (حفیظی ،روح اله،۱۳۸۷ ،۵۱)
در مدل کیفیّت خدمات جزء و ارزش ادراک شده ۲نکته حائز اهمیت است :
نکته ۱:این مدل نشان میدهد که علاوه بر کیفیّت ستاده و ادراکات قیمت ،ادراکات شکل گرفته نسبت به کیفیّت کارکردی خدمات و کیفیّت فنی خدمات ،هر دو به طور مستقیم بر ادراکات ارزش تأثیر میگذارند.
نکته ۲: این مدل نشان میدهد که علاوه بر ادراکات ،کیفیّت کارکردی خدمات مستقیماً بر تمایل مشتریان برای خرید تأثیر گذار می باشد .همچنین ادراکات کیفیّت کارکردی خدمات ،بر ادراکات کیفیّت فنی خدمات تأثیر میگذارد که به نوبه خود بر ادراکات کیفیّت ستاده نیز تأثیر گذار است و هیچ کدام از این دو مستقیماً بر ادراکات ارزش تأثیر گذار نمیباشد .بر اساس تجزیه و تحلیل شاخص های تعدیل ،ایجاد بهبود معنی دار در این مدل از طریق پذیرش تأثیر مستقیم کیفیّت فنی خدمات بر ارزش ادراک شده ایجاد میشود .
(seth et al,2005,p.927)
۲ -۱۶ -۱۱ ) مدل کیفیّت خدمات، ارزش ورضایت مشتری :
OH در سال ۱۹۹۹ مدل یکپارچه ای از کیفیّت خدمات ،ارزش مشتری و رضایت مشتری ارائه نموده است .مدل ارائه شده به طور عمده بر فرایند تصمیم گیری بعد از خرید تمرکز دارد در این مدل نمودار ( ۲-۱۷ ) فلش ها نشان دهنده جهت های علّی میباشد .این مدل ،متغیّر های کلیدی مانند ادراکات ،کیفیّت خدمات ،رضایت مشتری ،ارزش مشتری و قصد خرید را با یکدیگر ادغام میکند.در نهایت قصد ارتباط شفاهی ،به عنوان کارکردی مستقیم و ترکیبی از ادراکات ،ارزش فرضیه ها و قصد خرید مفهوم سازی می گردد.(همان منبع -۹۲۷)
قیمت واقعی
قیمت ادراک شده
ارتباطات شفاهی

۲-۲-۱ تعاریف آموزش الکترونیکی
در سایت “شرکت سخاروش” (یادگیری الکترونیکی،۱۳۸۱) نوشته است: آموزش الکترونیکی می‌تواند مبتنی بر دیسک فشرده، شبکه، اینترانت یا اینترنت باشد. آموزش الکترونیکی برای ارائه‌ محتوا، از عناصر اطلاعاتی با فرمت‌های متفاوت نظیر متن، ویدئو، صدا، انیمیشن، گرافیک و محیط‌های مجازی یا شبیه‌سازی‌شده استفاده می کند.
“دست اندرکاران سیستم‌های سیسکو” معتقدند: آموزش الکترونیکی، یک یادگیری اینترنتی است که می‌تواند شامل رساندن مطلب در چندین شکل، مدیریت آموزش، و یک مجموعه‌ شبکه‌شده از دانش‌آموزان و تعدادی از توسعه‌دهندگان و کارشناسان خبره باشد.
“الیوت میسی[۳]“ می‌گوید: آموزش الکترونیکی، فناوری شبکه را برای طراحی، انتخاب، اداره کردن و بسط دادن آموزش به کار می‌برد. (آموزش الکترونیکی،۱۳۸۲)
گروه نرم‌افزاری تکنوسافت می‌نویسد: آموزش الکترونیکی به مجموعه‌ وسیعی از نرم‌افزارهای کاربردی و روش‌های آموزشی مبتنی بر فناوری گفته می‌شود که شامل آموزش بر پایه‌ رایانه، وب و اینترنت، و همچنین کلاس‌ها و دانشگاه‌های مجازی و غیره می‌باشد. (تکنوسافت،۱۳۸۲)
علیرضا مختاری می‌نویسد: آموزش الکترونیکی عبارت‌ است از ارائه‌ محتوای آموزشی و تجارب اساتید مجرب هر رشته از طریق فناوری الکترونیکی به دانشجویان علاقه‌مند، که این دانشجویان می‌توانند در هر نقطه‌ جهان از این آموزش‌ها بهره‌مند گردند. (مختاری، ۲۰۰۴)
گرگ پریست[۴] از “شرکت آموزش الکترونیکی اسمارت فورس” موارد زیر را در تعریف آموزش الکترونیکی بیان می‌کند:
آموزش الکترونیکی پویا است. محتوای آن کاملاً به روز و در زمان دلخواه است؛ بهترین منابع دسترس‌پذیر در این سیستم آموزشی پیوسته، کارشناسان خبره هستند. آموزش الکترونیکی نوعی تشریک مساعی است، جامع و فراگیر است، زیرا مطالب آموزشی را از منابع بسیار زیادی فراهم می‌کند. (آموزش‌الکترونیکی،۱۳۸۲)
از مجموع تعاریف ذکرشده درباره‌ آموزش الکترونیکی می‌توان به این تعریف جامع دست یافت:
آموزش الکترونیکی به مجموعه‌ وسیعی از نرم‌افزارهای کاربردی و شیوه‌های آموزش مبتنی بر فناوری اطلاعات (اعم از رایانه، دیسک فشرده، شبکه، اینترنت و اینترانت و دانشگاه مجازی) گفته می‌شود که امکان آموزش و یادگیری را برای هر فرد در هر زمینه‌، در هر زمان و مکان به صورت مادام‌العمر فراهم می‌سازد.
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
۲-۳ اهمیت و هدف آموزش الکترونیکی:
نیازهای روزافزون مردم به آموزش، عدم دسترسی آن‌ ها به مراکز آموزشی، کمبود امکانات اقتصادی، کمبود آموزشگران مجرب، و هزینه‌های زیادی که صرف آموزش می‌شود، متخصصان را بر آن داشت که با کمک فناوری‌های اطلاعات، روش‌های جدیدی برای آموزش ابداع نمایند که هم اقتصادی و باکیفیت باشند و هم بتوان با بهره گرفتن از آن، به طور همزمان جمعیت کثیری از فراگیران را تحت آموزش قرار داد.
عکس مرتبط با اقتصاد
امروزه مفهوم سواد، دیگر “توان خواندن و نوشتن” نیست. به قول “آلوین تافلر” در قرن بیست و یکم، بیسوادان آن‌ هایی نیستند که نمی‌توانند بخوانند یا بنویسند، بلکه کسانی هستند که نمی‌توانند یاد بگیرند و بازآموزی کنند. (یزدیان،۱۳۸۲)
تحولات سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات در دهه‌ اخیر، جهان را با یک بیسوادی- به تعبیر جدید- و نیاز همه‌گیر به بازآموزی و یادگیری مواجه ساخته است. اقدام به صدور گواهینامه‌ بین‌المللی کاربری رایانه یکی از اقدامات جهانی در زمینه‌ بازآموزی است. روش‌های سنتی آموزش، دیگر پاسخگوی این حجم عظیم تقاضا برای آموزش نیست. نهضت سوادآموزی الکترونیکی به جای سوادآموزی متعارف، به عنوان یک راهکار برای گذر به جامعه‌ اطلاعاتی مطرح شده است، با این تفاوت که اجرای آن به جای بیسوادان جامعه، در میان باسوادترین اقشار باشد. طبیعی است که نظام آموزشی کشور، نخستین مکان اجرای آن خواهد بود.
گری بکر برنده جایزه‌ نوبل می‌گویدکه سرمایه‌ انسانی ۷۰ درصد سرمایه‌ مملکت است. او ثابت کرد که سرمایه‌گذاری روی مردم کشور، بسیار پرسود است. مبنای اقتصاد مملکت در دانش، مهارت‌ها و قابلیت‌های بالقوه‌ مردم است و باید برای آن ارزش قائل شد. (دولایی،۱۳۸۲)
کشور ایران از نظر جمعیتی، جوان‌ترین کشور جهان محسوب می‌شود که ۷۰ درصد جمعیت آن زیر ۳۰ سال سن دارند. از سوی دیگر تمایل جوانان به ادامه‌ تحصیلات دانشگاهی افزایش یافته است و با نظام آموزش کنونی، تنها ۲۵ درصد از داوطلبان، امکان ورود به دانشگاه را پیدا می‌کنند (سعادت، ۱۳۸۲).
این مسئله با توجه به تحولات اخیر جهانی و ورود به عصر اطلاعات که در آن، دانش بالاترین ارزش افزوده را ایجاد می‌کند، ما را با چالشی اساسی مواجه ساخته که تنها با بهره‌گیری از آموزش الکترونیکی می‌توان بر آن فائق آمد. در لزوم توسعه‌ آموزش الکترونیکی در کشور تردیدی وجود ندارد؛ آنچه مطرح است شیوه و چگونگی دستیابی مؤثر به این آموزش است.
به طورکلی هدف آموزش الکترونیکی فراهم نمودن امکان دسترسی یکسان، رایگان و جستجوپذیر در دوره‌های درسی و ایجاد فضای آموزشی یکنواخت برای اقشار مختلف در هر نقطه و بهینه‌سازی شیوه‌های ارائه‌ مطالب درسی به منظور یادگیری عمیق‌تر و جدی‌تر است. در چنین فضای آموزشی برخلاف آموزش سنتی، افراد به اندازه‌ توانایی خود از موضوعات بهره‌مند می‌گردند.
۲-۴ دانشگاه مجازی
این نوع آموزش که سابقهای نه چندان طولانی را دارد، فرایندی از آموزش را در بر میگیرد که در آن از انواع ابزار و رسانه‌های الکترونیکی چون ویدئو، ماهواره، لوح فشرده، اینترنت، شبکه و… برای آموزش استفاده میشود.
برجسته ترین مزیت این آموزش جدایی استاد از دانشجوست، همینطور فرا مکان و زمان بودن آموزش از طریق این سیستم از ویژگیهای بارز دیگر این شیوه آموزشی در قرن ۲۱ است. اما دانشگاه های مجازی نیز از دل آموزش از راه دور و یا همان آموزش مجازی سر برآوردند، زمان تولد دانشگاه های مجازی را میتوان مقارن با گسترش شبکه اینترنت در جهان دانست. اولین کشوری که در این عرصه پیشقدم شد کشور آمریکا بود. اما هسته اولیه آن برای انگلیسیهاست که آن را به عنوان Open University مطرح کردند، اولین دوره آموزشی از راه دور دانشگاهی که در سال ۱۸۹۲ تأسیس شد متکی بر پست بود. در اواسط قرن بیستم برنامه های آموزشی متنوعی نیز وجود داشت که به سمع و نظر مخاطبانی که نمیتوانستند در کلاسهای متمرکز حضور یابند میرسید. برای شرکت در این نوع دانشگاه ها شما به دو پیشنیاز اساسی احتیاج دارید، یک دستگاه کامپیوتر و مهمتر از همه انگیزه لازم برای حضور و موفقت در این نوع سیستم آموزشی. اما مطلب ارائه شده در این دانشگاه مانند فضای آن مجازی نیست، بلکه مواد درسی مورد تدریس برای شما همان است که در دانشگاه و به شیوه سنتی برای شما تدریس میشد، عمل تدریس از طریق اینترنت و شبکه در مقولهای فراتر از زمان و مکان جای میگیرد.
دانشگاه های مجازی محل مناسبی برای ظهور و بروز استعدادها، خلاقیت و نوآوریها خواهند بود همینطور فناوری اطلاعات موجب افزایش کارایی فرایند آموزش میگردد. با رویکردی متفاوت در برخورد با مقوله آموزش از راه دور و پیوست آن دانشگاه های مجازی در خواهیم یافت که بروز چنین شکلی از آموزش در قرن ۲۱ آن هم با نگاهی به جامعه اطلاعاتی امری اجتناب‌ناپذیر مینماید. ضرورتی انکارناپذیر که از بطن شبکه جهانی و پیکربندی جامعه اطلاعاتی بیرون میآید. آموزش از راه دور در کشورمان به جز تجربه کوتاه دانشگاه آزاد قبل از انقلاب و دانشگاه پیام نور مبتنی بر استفاده از شیوه ارتباط از راه دور، دارای سابقه طولانی نیست.
در پایان دهه ۷۰ آموزش مجازی در دستور کار دانشگاه تهران قرار گرفت و پروژه هایی تحت این عنوان آغاز شد. در سال ۱۳۸۰ سایت آموزش مجازی دانشگاه تهران با ارائه ۹ درس برای دانشجویان روزانه دانشگاه راه‌اندازی شد و از نیم سال اول تحصیلی همان سال، بهره‌برداری از آن آغاز شد. در همان سال وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از تأسیس دانشگاه اینترنتی خبر داد که تحت نظر آن وزارت ولی به صورت مؤسسه غیر انتفاعی نوع اول در سراسر کشور خدمات آموزشی ارائه خواهد داد. به دنبال آن تعدادی از دانشگاه ها اعلام کردند که راه اندازی آموزش الکترونیکی را جزو برنامه‌های خود قرار داده‌اند و در حال حاضر تعدادی از آنها دروسی را به صورت تک درس برای دانشجویان حضوری خود ارائه کردهاند. این نکته در خور توجه است که باید با پشتیبانی فرهنگی و فرهنگ سازی افراد را قبل از دانشجو شدن با فضای دانشگاه مجازی آشنا کنیم تا بدنبال پذیرش مسئولیت در فرایند آموزشی باشند. لذا پشتیبانیهای فرهنگی نیز در آموزش مجازی ضروری است. شکی نیست که در راه رفتن به سمت جامعه اطلاعاتی به ناچار بسیاری از زوایای پنهان و آشکار صورتبندی جوامعه دستخوش تغییرات ساختاری خواهند شد، مقوله آموزش نیز از این تغییر در امان نیست، اما این فقط یک روی سکه است. باید این نکته را نیز به خاطر داشت که جوامع به مروز زمان و به دنبال همین تحولات نیاز روزافزونی به آموزش و مهارت و همینطور نیروی متخصص خواهند داشت. اطلاعات ابزار قدرتمندی در دست صاحبان قدرت است که از طریق آن هژمونی خود را به طور خزنده در لایه‌های مختلف فرهنگی-اجتماعی جوامعه میگسترانند. نیروی انسانی متخصص و کارآمد و همینطور مجهز به اطلاعات روز، سرمایه اصلی و قابل برنامه‌ریزی هر دولتی محسوب میشود. اما این قضیه لایه‌های فرعی دیگری هم دارد، با گسترش جوامع نیاز مردم به آموزش افزون میشود، نسلی تازه پا به عرصه میگذارد که نیاز به تربیت، تخصص و آموزش دارد، اما از طرفی توانایی های دولتها برای تحت پوشش قرار دادن کل این پتانسیل کافی نخواهد بود. اینجاست که مشکل اصلی رخ مینماید، نیاز به جا، فضا و مکان، امکانات آموزشی و تسهیلات رفاهی برای پاسخگویی به این نیاز. همزمان با افزایش تقاضا برای تحصیل در دانشگاه بودجه اختصاصی برای این مسئله افزایش چشمگیری نداشته است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
پس باید با تخصیص امکانات و اولویتها و همینطور پیشبینی سازوکارهای جدید به سمتی برویم که بتوانیم مفهوم سنتی کلاسهای درس را تغییر دهیم. دسترسی و تسلط بر تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات و بهره‌گیری از آن در امر استراتژیک و مهم آموزش و تربیت نیروی انسانی، خود یکی از مؤلفه‌های مهم قدرت در عصر حاضر محسوب میشود که نباید از آن چشم پوشید. از سوی دیگر، گسترش بی‌وقفه و کم هزینه سیستم آموزشی الکترونیکی در سراسر دنیا ، ضرورت استفاده از این روش آموزشی را اثبات میکند.
به هرحال فناوری اطلاعات و ساختار شبکه‌ای وارد زندگی انسانها شده و در لایه‌های مختلف زندگی آنها حضور دارد، امروز نیز ساختار آموزش و فرهنگ طوری تغییر پیدا کرده است که تمامی مردم از سراسر دنیا با هر سن و سال، تفکر، قشربندی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می توانند تحت آموزش قرار بگیرند. این نیز نیازمند مشارکت و سرمایه گذاری بخش خصوصی و دولتی است و همینطور باید در این زمینه فرهنگسازی مناسب و درخور توجهی انجام شود.
معرفی
مرکز آموزشهای مجازی اولین مرکز آموزش عالی در کشور است که با بهره گرفتن از شبکه اینترنت پذیرش و آموزش دانشجو را بر عهده دارد و براى اولین بار آموزش الکترونیکى را در قالب یک دانشگاه در کشور نهادینه نموده است. این دانشگاه مبتنى بر آموزش الکترونیکى است و قادر است به کمک دستاوردهاى فن آورى اطلاعات به تدریج طیف وسیعى از رشته هاى تحصیلى را تحت پوشش خود قرار دهد. این دانشگاه به عنوان یکى از دانشگاه هاى وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فنّاورى، بطور کلى از آیین نامه هاى آموزشى و اجرایى این وزارتخانه تبعیت مینماید.
۲-۵ ارتباطات مجازی
تحقیقات توسط صاحب‌نظران نشان داده است که ۷۵ درصد از کلاس‌های الکترونیکی به‌طور غیرهم‌زمان انجام می‌شود. این به این معناست که دانشجویان می‌توانند به‌راحتی با استادان خود ارتباط برقرار کرده و در کلاس درس شرکت کنند، بدون اینکه این کار را هم‌زمان با استادان و یا سایر دانشجویان انجام دهند. این خاصیت به‌ویژه برای دانشجویانی که در نقاط دیگری از جهان دارای ساعات متفاوتی با مرکز آموزشی هستند بسیار ارزشمند است. البته سیستم‌های آموزش الکترونیکی نیز در شرایط خاصی ایجاب می‌کنند که استادان و دانشجویان هم‌زمان وارد سیستم اینترنت شوند. این حالت بیشتر در مواقعی که کلاس حالت تکنیکی داشته، مثلا واحدهای آزمایشگاهی و یا در صورتی که تجربه کردن فرایندها و گرفتن بازتاب و نتیجه فوری ضرورت دارند، انجام می‌شود.
برخلاف اینکه در آمریکا استفاده از اینترنت با سرعت‌ بالا درحال افزایش است، هنوز تعداد زیادی از دانشجویان سیستم‌های آموزش مجازی از روش‌های مطمئن اینترنت با خط تلفن استفاده می‌کنند. به عقیده برخی کارشناسان، تنها تقاضا برای آموزش از طریق اینترنت نیست که درحال گسترش است، بلکه این رشد با همان روند در سایر زمینه‌ها مانند بازی‌های اینترنتی نیز درحال افزایش است. وقتی کاربران می‌توانند از طریق اینترنت با سایر افراد گفت‌وگو کنند، بنابراین حتما می‌توانید به‌صورت مجازی آموزش هم ببینید.
۲-۶ ارزیابی مجازی
به‌منظور ارزیابی مراکز آموزش الکترونیکی، دانشجویان به‌طور معمول به چهار نکته اصلی توجه می‌کنند: “اعتبار، عوامل تکنولوژیکی، نام دانشگاه و مرکز آموزشی و البته هزینه.” اعتبار و امتیاز یک مرکز آموزشی از اهمیت بسیاری برخوردار است. طبیعی است که هر چقدر یک مرکز آموزشی از اعتبار بیشتری برخوردار باشد، دارای سیستم آموزشی بالاتری نیز خواهد. عوامل تکنولوژیکی از دیگر عوامل مهمی هستند که به آن‌ ها توجه می‌شود. دانشجویان بیشتر خواهان سیستم‌هایی هستند که بتوانند در آن با استادان و سایر دانشجویان ارتباط برقرار کنند، نه سیستم‌های خشکی که فقط دارای مطالب درسی بوده تا دانشجو بتواند آن‌ ها را چاپ کند و به‌خاطر بسپارد و یا جلسات بحث یک‌طرفه‌ای که دانشجو می‌تواند سؤالات خود را در آن مطرح کند. در این‌جاست که مسئله مجازی بودن غیرهم‌زمان و همچنین نوع سیستم ارتباطی اینترنتی که یک مرکز آموزشی طلب می‌کند مطرح می‌شود. اعتبار نام دانشگاه بسته به انواع رشته‌هایی که هر مرکز به‌طور آنلاین ارائه می‌دهد و همچنین جامعیت مدارک آن‌ ها تعیین می‌شود. در نهایت یکی از عوامل اصلی جهت ارزیابی دانشگاه‌های مجازی هزینه آن‌ هاست.
عوامل فرعی دیگری نیز در این ارتباط مورد توجه قرار می‌گیرند. برای مثال تعداد دانشجویان هر کلاس چند نفر است که در پاسخ این سؤال باید بگوییم تعداد مناسب برای کلاس‌های آنلاین معمولا ۱۵ نفر است. برای دانشجویان بسیار مهم است که بدانند استادان آن‌ ها با چه ضوابط و کیفیتی برای تدریس انتخاب می‌شوند.
۲-۷ مزایای دانشگاه مجازی
عدم نیاز به حضور فیزیکی استاد ودانشجو در کلاس : این مزیت باعث جلوگیری از صرف هزینه های کلان برای ساخت کلاس درس می شود همچنین در شهرهای بزرگ منجر به کاهش رفت و آمد و در نتیجه کمتر شدن ترافیک و آلودگی هوا می شود .
عدم وابستگی کلاس درس به زمان خاص : این مزیت برای افراد شاغل که وقت آزاد کمتری دارند مفید است .کیفیت بالاتر ارائه ارائه دروس : در دانشگاه واقعی هر درس توسط یک استاد ارائه می شود ولی در دانشگاه مجازی هر درس توسط تیم های مجرب آماده شده و در اختیار دانشجویان قرار می گیرد .
پشتیبانی از تعداد زیاد دانشجو در یک کلاس : کلاس های درس در دانشگاه مجازی از نظر تعداد دانشجو محدودیتی ندارند و هر چند نفر که مایل باشند می توانند در کلاس شرکت کنند. اعتبار علمی دانشگاه مجازی : در دانشگاه مجازی در یک دوره فشرده و کوتاه مدت دروس ارائه شده توسط اساتید با سابقه و مجرب فیلمبرداری شده و مورد استفاده قرار می گیرند .
بالا بردن سطح علمی جامعه : در دانشگاه مجازی محدودیتی از لحاظ پذیرش دانشجو وجود ندارد و تمامی افراد علاقه مند به تحصیل می توانند در دانشگاه مجازی ثبت نام کنند.دسترسی بی درنگ به کتابخانه دیجیتالی : با بهره گرفتن از کتابخانه دیجیتالی این دانشگاه ها ، دانشجو می تواند به دریای بیکرانی از کتاب های تخصصی دسترسی پیدا کند .
۲-۸ استانداردها
در دنیای علم و فن آوری و با پیشرفت سریع و شگفت انگیزی که در این بحش مشاهده می شود، استاندارد مهمترین عامل برای حفظ کیفیت، جلب اعتماد مشتریان و سرویس گیرندگان و نیز یکسوسازی فعالیت‌ها و اقدامات مختلف می باشد. استاندارد جزء بسیار مهمی از هر صنعت و فن‌آوری می باشد. فن آوری اطلاعات نیز از این قاعده مستثنی نیست. بسیاری از کاربردها و مقوله های مطرح در این فناوری جهت توسعه، ایجاد و حتی پذیرش در میان طیف مخاطبین خود، متکی به استاندارد می باشند؛ استانداردهایی که با ارائه ی یک سری چارچوب مشترک و راهنمایی کلی راه گشای نیل به اهدافی نظیر بهبود کیفیت، قابلیت سازگاری و یکپارچه سازی و استفاده مجدد از مطالب آموزشی می باشند. اگر چه وجود استانداردها در برخی از زمینه ها محدودیت هایی را برای تولید کنندگان و توسعه دهندگان به وجود می آورد، با این وجود اگر در ایجاد و بروز آوری هر استانداردی ملاحظات لازم ضروری لحاظ شده باشد، سبب افزایش سرعت و پیشرفت روز افزون می گردد. به عنوان یک مثال بسیار ساده و ابتدایی می توان به راه آهن و قطار اشاره کرد. با ایجاد راه آهن قدرت مانور و حرکت محدود به حرکت مستقیم بر روی یکسری خطوط از پیش تعیین شده گردید. اما از آنجایی که در ایجاد این مسیر ها، بهترین شرایط در نظر گرفته شده، افزایش قدرت انتقال و جابجایی مسافران و کالاها را در پی خواهد داشت. با پیشرفت سریع آموزش الکترونیکی تحت اینترنت، نیاز به داشتن چنین استانداردهایی بسیار محسوس می باشد.
در فرایند آموزش و فراگیری الکترونیکی از مدتها پیش بحث استاندارد به عنوان یک مقوله‌ی بسیار مهم مطرح بوده است. به گونه ای که مؤسساتی نظیر IEEE و AICC کوشش های بسیاری جهت استاندارد نمودن بحث های مطرح در زمینه آموزش و فراگیری الکترونیکی انجام داده اند.
مهمترین نتایج پذیرش استاندارد ها از دید افراد مختلف درگیر در بحث آموزش و فراگیری الکترونیکی، به شرح ذیل می باشد:
• از دیدگاه مشتری و خریدار، به کارگیری استاندارد مانع انحصاری شدن محصولات می گردد. به جای هزینه های سرسام آور نصب سفارشی برنامه ها و سیستم های کاربردی، با بهره گیری از تنظیمات و قابلیت های Plug Play، سیستم ها با هزینه ی بسیار پایین تر در اختیار خریداران قرار می گیرند.
• از دید فروشندگان ابزارها و سیستم‌ها، با بکارگیری متدهای استانداردسازی Interoperability، دیگر نیازی به نوشتن واسطه های اختصاصی و ویژه برای محصولات مختلف نمی باشد. این موضوع از یک سو سبب کاهش هزینه های سنگین تولید سیستم های یکپارچه گشته و از سوی دیگر افزایش پتانسیل عرضه ی محصولات به بازار را در پی دارد. همچنین امکان رقابت کیفی محصولات، بیش از پیش فراهم می گردد.
• از دید تولید کنندگان مطالب و محتویات آموزشی، بازار مطالب و محتویات آموزشی، با گسترش روز افزون خود، تولید کنندگان این قبیل مطالب و محتویات را ترغیب به تولید بیشتر حتی در ابعاد تخصصی نموده است و این این به نوبه خود لزوم به کارگیری استانداردهایی را جهت تسهیل امکان تبادل محتویات و مطالب آموزشی ایجاب می نماید. از طرف دیگر با به کارگیری استاندارد، امکان تبادل و به کارگیری مطالب و محتویات آموزشی تولید شده در طیف وسیعی از ابزارها و سیستم های استاندارد فراهم گشته است. این موضوع هم سبب افزایش حجم کمی مطالب و محتویات آموزشی تولید شده گردیده و هم به نوعی افزایش سطح کیفی این مطالب و محتویات را در پی داشته است.
• از دید افراد فراگیرنده، استانداردها منجر به داشتن گزینه‌های بیشتر و آزادی عمل در انتخاب و نیز افزایش قابلیت انتقال آموخته و دانش کسب شده می شوند.
• از دید طراحان مطالب و محتویات آموزشی، در نظر گرفتن استانداردهای آموزش الکترونیکی منجر به دستیابی به قابلیت هایی نظیر امکان استفاده ی مجدد از مؤلفه‌ها و الگوهای موجود طراحی گشته، امکان طراحی اشتراکی منابع و مطالب و نیز تولید مؤلفه ها و پیمانه های با فابلیت استفاده‌ی مجدد را فراهم می آورد. با فراهم شدن قابلیت استفاده و دستیابی به تعداد زیادی از اجزاء قابل استفاده مجدد، عملا توسعه تعمیم سیستم به سیستم‌های گوناگون و تطابق با نیازمندی های جدید و نیز امکان تولید بیشتر مطالب و محتویات به صورت پیمانه ای فراهم کند.
• از دید تحلیل گران، استانداردها کاتالیزورهایی هستند که نشانه های رشد سریع در هر صنعتی می باشد.
نکته اصلی در طراحی و پیاده سازی یک سیستم آموزش الکترونیکی وجود ویژگی Interoperability، میان مطالب و محتویات آموزش الکترونیکی و اجزاء سیستم می باشد.
۲-۹ آموزش الکترونیکی و رابطه آن با آموزش سنتی
آموزش الکترونیکی روش های آموزشی کنونی را تکمیل می کند و در بعضی از موارد جایگزین آن می شود.یکی از رویکردهای اصلی آموزش الکترونیکی ، آموزش ترکیبی به معنی بکارگیری بیش از یک رسانه در امر آموزش است مانند ترکیب آموزش توسط معلم و ابزارهای بر پایه وب که البته با این روش ، آموزش الکترونیکی جایگزین آموزش کنونی نمی شود بلکه آن را تکمیل می کند هرچه که در موارد بسیاری آموزش الکترونیکی به تنهایی می تواند پاسخگوی نیازهای آموزشی باشد.
در قرن جدید تنها چیزی که شما را می تواند از بقیه رقبا جلوتر بیندازد یادگیری سریعتر می باشد. همزمان و همراه با تحولات و تغییرات وسیعی که در جهان بوجود آمده است رویکردها و دیدگاه های اندیشمندان نسبت به آموزش و یادگیری نیز تحولاتی داشته است.
در گذشته جهت آموزش Training را به کار می بردند که به معنای آموزش دادن همراه است و اکنون واژه Learning را به کار می بریم که به معنی آموزش گرفتن می باشد.
در آموزش سنتی چون مبنای کار در آموزش دادن همراه بوده است در نتیجه آموزش به صورت اجبار، تنبیه و با زور همراه بوده و نتیجتاً افت تحصیلی چه در کلاس درس و چه در خارج کلاس را به همراه داشته است اما در Learning چون خود فرد خواسته است که یاد بگیرد همراه با بازدهی بالایی می باشد. در سال ۱۹۹۵ شرکت IBM در ژاپن بخش آموزش منابع انسانی خود را از نام Training به نام Education تبدیل کرد.
۲-۱۰ تفاوت آموزش سنتی و مدرن
• زمان آموزش
• محل آموزش
• فرایند آموزش
فرایند آموزش
رویکرد سنتی: یک روش و محتوی آموزشی برای همه
رویکرد مدرن: روش و محتوی آموزشی سفارشی شده برای هر آموزش
زمان آموزش
رویکرد سنتی : یک بازه زمانی برای همه
رویکرد مدرن : بازه زمانی که توسط آموزش گیرنده تعیین می شود
محل آموزش
رویکرد سنتی : یک مکان خاص برای همه
رویکرد مدرن : هر مکانی که آموزش گیرنده بتواند به مطالب آموزشی دسترسی پیدا کند
پنج اشتباه در استفاده از آموزش الکترونیکى
اگرچه آموزش الکترونیکى فنآورى مورد بحث روز مى‌باشد، اما شرکتهایى که اقدام به پیاده‌سازى این فنآورى مى‌نمایند اگر از برخى موارد مشکل‌زا حذر ننمایند، با دشواری‌هاى فراوانى مواجه خواهند شد:
۱- عدم حمایت مدیریت ارشد سازمان در مراحل خرید و اجراى مداوم
۲- محتواى آموزشى خسته کننده و ضعیف
۳- فنآورى که کاربرد آن سخت بوده و غیرمطمئن باشد
۴- فرهنگى که پذیراى آموزش الکترونیکى نباشد و یا هیچ اطلاعى از آن نداشته باشد.
۵- عینیت نیافتن آموزش الکترونیکى همراه با نتایج قابل اندازه ‌گیرى

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.