(بیت ۹۰۰، دفتر ۲، ص ۲۵۰)
پس سخاوتمندی از چشم حاصل می شود نه از دست، دیدن، سودمند است و کار از چشم ساخته است و هیچکس جز شخص بینا نجات نخواهد یافت.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

آن سخا و رحم، هم تو دادی اش
کز سخاوت می فزودی شادی است

(بیت ۳۱۳۲، دفتر ۶)

 

۴-۱-۲-۲- تحلیل (جود، بخشش، انفاق)

این صفت که از فضایل اخلاقی به شمار می­رود مانند بذری است که هر خوشه از آن دارای یکصد دانه است و اینکه از اخلاق بزرگ الهی دانسته می­ شود و همچنین از اخلاق انبیا ستون ایمان نامیده می­ شود و آراستن انسان و برترین صفت برای انسان و پوشاندن عیوب با سخاو و پاک کردن گناهان و جزء حسن خلق­ها قرار گرفتن آنان در همه موارد؛ اما زیاده روی نکردن و برای نااهل و اندازه نگه داشتن آن وی خواهش بخشیدن را واقعی دانستن آن و برای نااهل انجام ندادن نیز از توصیه­های آن حضرت می­باشد که در همه موارد توصیه به انجام دان است و جز فضایل اخلاقی دائمی محسوب می­ شود.
اما مولانا بذل و بخشش را حتی تا جایی که مال ودارایی تمام شود جایز می­شمارد زیرا معتقد است که کرم حق تعالی آن را پایمال نخواهد کرد و آن را ودیعه­ای از خداوند متعال می­داند که موجب شادی و نشاط روحی خواهد شد و اگر از بهر خدا نان دهی، نانت دهد .آن را کاملا فصیلت می شمارد و در همه حال جایز می­شمارد.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

 

۴-۱-۳- صبر و شکیبایی

زندگی انسان در دنیا،آمیخته با مشکلات عجیبی است که اگر در مقابل آن بایستد وشکیبایی و مقاومت به خرج دهد،به یقین پیروز خواهد شد و اگر ناشکیبایی کند و دربرابر حوادث زانو زند، هیچ گاه به مقصد نخواهد رسید.
منظور از«صبر»همان استقامت در برابر مشکلات و حوادث گوناگون است که نقطه مقابل آن «جزع »،بی تابی، از دست دادن مقاومت و تسلیم شدن در برابر مشکلات است.
علاوه بر زندگی مادی، در زندگی معنوی نیز این مساله وجود دارد.اگر انسان در برابرنفس سرکش و هوا و هوس ها و زرق و برق دنیا و جاذبه های گناه ایستادگی نکند و درطریق «معرفه الله »و اطاعت فرمان او با مشکلات نجنگد،هرگز به جایی نمی رسد.
از این رو،علمای علم اخلاق،صبر را به سه دسته تقسیم می کنند:

 

 

صبر بر اطاعت،یعنی شکیبایی در برابر مشکلاتی که در راه اطاعت وجود دارد.

صبر بر معصیت،یعنی ایستادگی در برابر انگیزه های نیرومند و محرک گناه.

صبر بر مصیبت،یعنی پایداری در برابر حوادث تلخ و ناگوار و عدم برخورد انفعالی وترک جزع و فزع.

«صبر» از مهمترین ارکان ایمان است،امیر مؤمنان علی علیه السلام موقعیت صبر را در برابر ایمان، همانند موقعیت سر نسبت به بدن می دانند در قرآن مجید نیز کمتر موضوعی را مانند صبر مورد تاکید قرار داده است.حدود هفتاد آیه،از صبر سخن به میان آمده که بیش از ده مورد آن به شخص پیغمبر اسلام صلی الله علیه و اله اختصاص دارد.
قرآن برای صابران،اجر فراوانی قائل شده، «انما یوفی الصابرون اجرهم بغیرحساب » (۱) و کلید ورود بهشت،صبر و استقامت شمرده شده است،آنجا که می گوید:
«فرشتگان بر در بهشت به استقبال می آیند و به آنها می گویند:«سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار، سلام بر شما به خاطر صبر و استقامتتان،چه نیکو است سر انجام آن سرای جاویدان » (۲)
در حدیث معروف نبوی که در بحث های آینده به آن اشاره خواهد شد،صبر نیمی از ایمان شمرده شده است.
با این اشاره به سراغ آیات قرآن می رویم و تعبیرها و تاکیدهای قرآن را در مساله صبر،مورد توجه قرار می دهیم.

 

 

…انا وجدناه صابرا نعم العبد انه اواب (سوره ص،آیه ۴۴)

و جاءوا علی قمیصه بدم کذب قال بل سولت لکم انفسکم امرا فصبر جمیل و الله المستعان علی ما تصفون (سوره یوسف،آیه ۱۸)

و اسماعیل و ادریس و ذا الکفل کل من الصابرین (سوره انبیاء،آیه ۸۵)

قال انک لن تستطیع معی صبرا (سوره کهف،آیه ۶۷)

…قال الذین یظنون انهم ملقوا الله کم من فئه قلیله غلبت فئه کثیره باذن الله والله مع الصابرین (سوره بقره،آیه ۲۴۹)

فاصبر کما صبر اولو العزم من الرسل و لا تستعجل لهم کانهم یوم یرون مایوعدون لم یلبثوا الا ساعه من نهار… (سوره احقاف،آیه ۳۵)

فاصبر صبرا جمیلا (سوره معارج،آیه ۵)

یا ایها الذین آمنوا اصبروا و صابروا و رابطوا و اتقوا الله لعلکم تفلحون (سوره آل عمران،آیه ۲۰۰)

یا ایها الذین آمنوا استعینوا بالصبر و الصلوه ان الله مع الصابرین (سوره بقره،آیه ۱۵۳)

قل یا عبادی الذین آمنوا اتقوا ربکم للذین احسنوا فی هذه الدنیا حسنه و ارض الله واسعه انما یوفی الصابرون اجرهم بغیر حساب (سوره زمر،آیه ۱۰)

سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار (سوره رعد،آیه ۲۴)

اولئک یجزون الغرفه بما صبروا و یلقون فیها تحیه و سلاما (فرقان،۷۵)

و لنبلونکم بشی ء من الخوف و الجوع و نقص من الاموال و الانفس و الثمرات و بشر الصابرین (سوره بقره،آیه ۱۵۵)

…و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر (سوره عصر،آیه ۳)

ترجمه

 

 

..ما او(ایوب)را شکیبا یافتیم،چه بنده خوبی که بسیار بازگشت کننده(به سوی خدا) بود.

و پیراهن یوسف را با خونی دروغین(آغشته ساخته،نزد پدر)آوردند.پدر گفت: «هوس های نفسانی شما این کار را برایتان آراسته! من صبر جمیل (شکیبایی خالی ازناسپاسی) خواهم داشت، و در برابر آنچه می گویید از خداوند یاری می طلبم!»

و اسماعیل و ادریس و ذو الکفل را(به یادآور)که همه از صابران بودند.

(خضر)گفت:«تو هرگز نمی توانی با من شکیبایی کنی!(ولی موسی قول داد که شکیباخواهم بود)

..(گروهی از بنی اسرائیل)گفتند:«امروز ما توانایی مقابله با«جالوت »و سپاهیان او رانداریم »،اما آن ها که به روز رستاخیز ایمان(قوی)داشتند،گفتند:«چه بسیار گروه های کوچکی که به فرمان خدا بر گروه های عظیمی پیروز شدند!»و خداوند(همراه)با صابران(و یاراستقامت کنندگان)است.

(ای پیامبر!) صبر کن،آن گونه که پیامبران «اولو العزم »صبر کردند و برای(عذاب) آنان شتاب مکن!هنگامی که وعده های (عذاب) را که به آنها داده شده،مشاهده کنند، (احساس می کنند که) گویی فقط ساعتی از یک روز (در دنیا) توقف داشتند!

پس «صبر»کن،صبری جمیل و زیبا (خالی از هر گونه ناسپاسی)

ای کسانی که ایمان آورده اید! (در برابر مشکلات و مصائب و هوس های سرکش) استقامت کنید! و در برابر دشمنان (نیز) پایدار باشید و از مرزهای خود مراقبت نمائید و از خدا بپرهیزید، شاید رستگار شوید!

ای افرادی که ایمان آورده اید!از صبر (واستقامت) و نماز،کمک بگیرید، (زیرا) خداوندبا صابران است.

بگو«ای بندگان من که ایمان آورده اید از(مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید، برای کسانی که در این دنیا نیکی کرده ­اند، پاداش نیکی است و زمین خدا وسیع است (اگر تحت فشار سران کفر بودید، مهاجرت کنید) که صابران اجر و پاداش خود را بی حساب دریافت می دارند!»

(فرشتگان در قیامت به آنان می گویند.) سلام بر شما به خاطر صبر و استقامتتان چه نیکوست عاقبت آن سرا (ی جاویدان)!

(آری) آنها (عباد الرحمن) هستند که درجات عالی بهشت، در برابر شکیبایی و صبرشان به آنان پاداش داده می شود و در آن با تحیت و سلام روبه رو می شوند!

قطعا همه شما (امت محمد) را با چیزی از ترس، گرسنگی، و خسارت اموال و جان­ها و میوه­ ها، آزمایش می­کنیم، به استقامت کنندگان (در برابر آزمایش ها) بشارت (پیروزی وپاداش بزرگ) ده!

…آنها که یکدیگر را به حق سفارش کردند،به شکیبایی و استقامت توصیه نمودند!

۴-۱-۳-۱- صبر در احادیث اسلامی

به گفته بعضی از علمای اخلاق،روایاتی که درباره فضیلت صبر و شکیبایی ازمعصومین علیهم السلام به ما رسیده،بیش از آن است که به شمارش در آید.و در برخی از کتب که درباره صبر تالیف یافته،نزدیک به ۹۰۰ حدیث از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و اله و ائمه معصومین علیهم السلام در این باره آمده است که به عنوان نمونه،بخشی از آن ها را گلچین نموده ایم:
۱-رسول خدا صلی الله علیه و اله فرمودند:«الصبر خیر مرکب ما رزق الله عبدا خیرا له و لا اوسع من الصبر،صبر بهترین مرکب سواری است،خداوند هیچ بنده ای را بهتر و گسترده از صبرروزی نداده است.»[۵۷]
تعبیر به «بهترین مرکب »،در این حدیث شریف اشاره به این دارد که صبر،وسیله رسیدن به همه سعادت ها و خوشبختی هاست و انسان بدون آن به هیچ مقامی در دنیا وآخرت نمی رسد!
۲-امیر مؤمنان علی علیه السلام می فرمایند: «علیکم بالصبر فان الصبر من الایمان کالراس من الجسد،بر شما باد صبر و استقامت کردن،زیرا صبر نسبت به ایمان،همانند سر به بدن است.»[۵۸]
نشان می دهد که صبر نقش کلیدی برای تمام ابعاد زندگی انسان دارد،به همین دلیل در ذیل همین حدیث آمده است «لا ایمان لمن لا صبر له،کسی که صبر و استقامت ندارد،ایمان او پایدار نخواهد ماند.»
۳-در حدیث دیگر،همان حضرت علیه السلام می فرمایند:«لا یعدم الصبور الظفر و ان طال به الزمان،شخص صبور، پیروزی را از دست نخواهد داد هر چند طول بکشد.» (۳۰)
با توجه با این که هم صبر مطلق ذکر شده و هم پیروزی،نشان می دهد که این حکم در تمام ابعاد معنوی و مادی زندگی انسان هاست.
۴-پیغمبر اکرم صلی الله علیه و اله،صبر را به منزله نصف ایمان شمرده اند:«الصبر نصف الایمان، صبر نصف ایمان است.»[۵۹]