با توجه به این­که یکی از علل اقلیمیمی­تواند بارش­های غیر موثردرفصول خشک باشد که با وجود خشکسالی در بخش کشاورزی نتایج شاخص­ های خشکسالی آن سال را نرمال یا حتی ترسالی نشان می­ دهند. لذا در این تحقیق بنا داریم این عوامل را بررسی کرده و علاوه بر دوره خشک از بررسی خشکسالی ، به بررسی شاخص­ های خشکسالی در ماه­های مرطوب پرداخته و با توجه به روش­های بررسی شده بهترین روش مطرح و ارائه گردد. به دلیل اثرات منفی ناشی از خشکسالی­ها در منطقه مورد مطالعه و بررسی اثرات آن در پیش­گیری و کاهش اثرات سوء این پدیده امری ضروری است .
۱-۳- پرسش های تحقیق
آیا بررسی خشکسالی با تاکید بر ماه­های مرطوب نسبت به کل سال نتایج مطلوب­تری در برخواهد داشت؟
آیا با بررسی خشکسالی با تاکید برماههای مرطوب همگونی زمانی و مکانی شدت خشکسالی در سطح استان‌های کردستان و کرمانشاه دیده خواهد شد.
۱-۴– فرضیه ها
فرضیه عبارتست از آنچه که محقق به دنبال آن است و همان حدس و گمان در مورد یک مسئله مورد پژوهش میباشدکه محقق درصدد آن است با توجه به مدارک و اسناد آنرا آزمایش کرده و به صحت و سقم آن پی ببرد. همچنین فرضیه رابطه میان دو یا چند متغیر را به صورت احتمال بیان می­ کند و نقطه آغاز پژوهش است( رفیعی، ۱۳۸۴ ). از این رو با توجهبه مطالب بیان شده فرضیات تحقیق بدین شرح میباشد:
بررسی خشکسالی با تأکید بر ماه های مرطوب نسبت به کل سال نتایج مطلوب­تری در برخواهد داشت.
آیا با بررسی خشکسالی با تاکید برماههای مرطوب همگونی زمانی و مکانی شدت خشکسالی در سطح استان‌های کردستان و کرمانشاه دیده خواهد شد.
۱-۵- اهداف تحقیق
خشکسالی نتیجه اثرات بین محیط زیست طبیعی و اجتماعی است(خزایی ۱۳۸۶) ، اثرات پدیده خشکسالی بر روی تولید محصولات کشاورزی چشمگیر بوده است وخصوصاً تاثیر خشکسالی بر روی کشت دیم بسیار جدی­تر می­باشد.هدف اصلی از انجام این تحقیقبررسی دوره­ های خشکسالی در استان­های کردستان و کرمانشاه با تأکید بر ماه­های مرطوب می باشد،در راستای رسیدن به هدف اصلی اهداف مرحله ای ذیل مد نظر می باشد:
ارائه یک روش جدید در مطالعه خشکسالی در راستای ارتقای کیفی مطالعات موجود
با توجه به این که بیشترین مقدار کشت دیم دراین استان­ها انجام می­ شود، با بررسی دقیق تر خشکسالی، برنامه­ ریزی اقلیمی بهتری برای این استان­ها انجام گیرد.

شناسایی هرچه بیشتر و بهتر عوامل مؤثر در تعیین شاخص­ های خشکسالی از دیدگاه کشاورزی
توسعه و تقویت مطالعات خشکسالی در دو استان کردستان و کرمانشاه که اقتصاد مردم آنها عمدتاً بر پایه کشت دیم است ،به منظور کاهش صدمات اقتصادی و اجتماعی ناشی از این خشکسالی­ها
در روش­های معمول بررسی خشکسالی گاهی مشاهده می­ شود به دو ایستگاه مجاور در یک سال خاص دو شاخص متفاوت خشکسالی تعلق می گیرد. هدف خاص این تحقیق کشف علت اینگونه تفاوت­ها می­باشد.
۱-۶-پیشینه تحقیق
خشکسالی یکی از دشمنان سرسخت انسان است که از دیر باز انسان را مورد هجوم قرارداده است .از نظر تاریخی داستان حضرت یوسف آنگونه که قرآن نیز بدان اشاره شده در ۳۵۰۰ سال پیش در مصر باستان از اولین نمونه های مکتوب این پدیده به شمار می رود.
علاوه بر این، وجود مراسم خاص در طلب باران، همچون نواختن طبل های ویژه و ایجاد هیاهو در میان قبایل اولیه قاره های آمریکا ، آفریقا و آسیا درمواقع عدم نزول بارش های جوی تأییدی بر این مطلب هستند. در ایران نیز این مراسم با اجرای شیوه ­های خاص همچون خواندن نماز استقساء(طلب آب)،نواختن طبل­ها، سرودن تصنیف های گوناگون و… همراه بوده است. ( فرج زاده ،۱۳۷۴)
چنین مسئله­ای بطور مشخص در میان جوامع اولیه ، توجه انسان­ها را به خود جلب کرده است .بررسی های علمی در مورد خشکسالی­ها و ترسالی­ها از اواخر قرن نوزهم به تدریج در سایر نقاط جهان با ارائه روش­های مختلف طبقه بندی وبااستفاده از شاخص­ های مختلف ارزیابی توسط محققین وپژوهشگران در زمینه اقلیم ومسائل مربوط به آن صورت پذیرفته است. در این رابطه میتوان به تحقیقات انجام شده توسط پژوهشگران مختلف در جهان وایران اشاره نمود :
۱-۶- ۱- پیشینه تحقیق در جهان
مک کی و همکاران(Mckee et al,1993) به منظورتعریف وپایش خشکسالی ها، شاخص بارش استانداردرامعرفی و برای اولین بارآن­را درایالت کلرادو مورد استفاده قراردادند،آنهاتوزیع گامای دوپارامتریراتوزیع مناسب برای بارشهای نواحی خشک به منظورنرمال کردن داده ­های بارش دانستند.دراین مطالعه آنها ازمقیاس زمانی کوتاه مدت (۳و۶ ماهه) برای اهداف کشاورزی ومقیاس­های زمانی بلندمدت (۱۲و۲۴و۴۸ ماهه) برای اهداف هیدرولوژی استفاده کردند.
ادوارد و مک کی (Edwards&Mckee,1977) اظهارنمودندباتوجه به اینکه که از روش SPI می توان برای مقایسه مناطق باآب وهواهای مختلف استفاده کرد،لذا ازاین روش جهت پیش بینی خشکسالی درآمریکا استفاده کردند.
هایز وهمکاران(Hayes et al,1999) خشکسالی سال ۱۹۹۶ ایالت کلرادو در آمریکا را با استفاده ازشاخص بارش استاندارد بررسی نمودند،آنها به کمک یک­سری نقشه هااثبات کردند که شاخص SPI قادربه تشخیص زمان شروع خشکسالی وپیشرفت آن می باشد. SPI رامیتوان به صورت منطقه­ای ، ایالتی ویادرسطح کلان برای پایش خشکسالی­ها بکار برد،نتایج نشان دادکه SPI زمان شروع خشکسالی رادرسال ۱۹۹۶ درمقیاس یک ماهه بهتراز شاخص خشکسالی پالمرنشان می دهد.
هایز وهمکاران(H ayes et al,2000) به کمک شاخص بارش استاندارد جهت پایش خشکسالی­ها درایالات مختلف آمریکاوهمچنین مقایسه شاخص SPIباشاخص پالمرپرداختند،نتایج نشان دادکه SPI ،مناطق باپتانسیل وقوع خشکسالی را، حداقل یک ماه زودتر ازدیگرشاخص هانشان میدهد.ضمناآنها شاخصSPI رابه عنوان یک شاخص مناسب برای هشدارسریع خشکسالی معرفی کردند.
الگوهای خشکسالی درناحیه والنسیای اسپانیا درسال های ۲۰۰۰-۱۹۵۱ بااستفاده ازسری بارندگی ماهانه وشاخص بارش استاندارد ( SPI ) توسط Viccente-Serrano وهمکاران (۲۰۰۴) مطالعه گردید.آنها بااستفاده ازروش تحلیل مؤلفه های اصلی (IPCA ) به ارزیابی مؤلفه های خشکسالی پرداختندودرنهایت مشاهده کردند که الگوهای مکانی مؤلفه های اصلی بایکدیگر همپوشانی ندارندوفراوانی وقوع خشکسالی به طورمعنی داری ازمرکزبه سمت شمال منطقه افزایش می یابد.درحالی که دردیگرمناطق ،الگوی مکانی نظم مشخصی ندارد.این محققین بین شدت ،مدت وفراوانی خشکسالی درمناطق مختلف،تفاوت هایی راملاحظه کردندوبه این نتیجه رسیدند که وقتی نتایج حاصل ازمطالعات جهانی رادرسطوح محلی به منظورمدیریت وقایع حدی بکارمی بریم باید بااحتیاط عمل نمود.
بلا و زالی(Bella and Szali,2004) برای پایش گسترش خشکسالی درکشورمجارستان شاخص SPI را محاسبه کردندوبرای افزایش دقت،آن رابا خشکسالی سال ۲۰۰۳ مقایسه نمودند.در این مطالعه مشاهده شدکه علاوه برمقدارنسبتاًکم بارندگی ،توزیع بارش درمنطقه نیزیکسان نیست وخشکسالی سطح وسیعی ازکشور رادربرمی­گیرد و درمقیاس­های طولانی مدت عملاًهمه کشورتحت حاکمیت خشکسالی قراردارد.
۱-۶-۲- پیشینه تحقیق درایران
غیور،ح و همکاران (۱۳۷۸) تغییرات زمانی ومکانی خشکسالی­های استان اصفهان مربوط به سال­های ۷۳- ۱۹۵۹ را مورد بررسی قرار دادندکه دراین تحقیق مشخص نمودند که درسال ۱۹۸۶ کمتراز ۴ درصد گستره استان دچار خشکسالی بوده درحالی که درسال ۱۹۷۳ تقریباً تمام استان راخشکسالی فراگرفته بود و۷۴ درصد استان طی سالهای ۷۳- ۱۹۵۹ در مجموع دچارخشکسالی شده­اندودرسال­های بین ۸۴- ۱۹۷۴ پهنه خشکسالی­هاکمترازمیانگین بوده(میانگین ۳۹درصد ).
شیرخانی،ع (۱۳۸۱)با بهره گرفتن از روش دهک­ها و زنجیره مارکوف از طریق بارش روزانه به تحلیل و پیش بینی آماری خشکسالی و دوره­ های خشک کوتاه مدت در استان خراسان طی دوره آماری ۱۹۹۷ -۱۹۶۸ پرداخت و نتیجه­ حاصل این بود که احتمال دو روز خشک متوالی درکل منطقه هیچ گاه از ۸۰ درصد پایین­ترنیست، درحالیکه احتمال دوروز تر متوالی هیچوقت از ۵۰ درصد فراتر نمی­رود و فراوانی وقوع دوره­ های خشک تقریبا در هیچ یک از ماه­ها کمتر از ۲۰ روز نمی باشد.
میرزایی،الف (۱۳۸۱)خشکسالی­های اقلیمی سالهای (۷۹- ۱۳۷۸) و( ۷۸- ۱۳۷۷ ) شهرستان اسلام آباد غرب و تاثیر آن بر کشت غلات را برای یک دوره آماری ۳۰ ساله و با استفاده ازبارش ماهانه در ۸ ایستگاه هواشناسی محاسبه نمود.
از تحقیقات دیگر در رابطه با پدیده خشکسالی می توان به موارد زیر اشاره نمود :
کمالی،غ(۱۳۸۱)تحقیقاتی برای تعیین خشکسالی­های اخیرمشهد با بکارگیری برخی ازشاخص­های خشکسالی انجام داد، روش­های بکار رفته در این تحقیق، شاخص درصد نرمال PN و دهک­هاDECILESبودکه نتیجه بدست آمده طی دوره آماری۴۰ ساله ۸۰– ۱۳۴۰ دراین شهرستانخشکسالی سال ۱۳۸۰ مورد ارزیابی قرار گرفت که در ماه­های آغازین سال بسیار شدیدو در اسفندماه شدید بوده است، همچنین به خشکسالی­های مشابه دیگری در سالهای ۱۳۴۵ و ۱۳۴۹ نیزاشاره نموده است.
بداق جمالی،ج و جوانمرد،س (۱۳۸۱)پایش و پهنه بندی وضعیت خشکسالی استان خراسان را با بهره گرفتن از نمایه SPIمورد مطالعه و بررسی قرار دادند و چنین نتیجه گرفتندکه خشکسالی از جنوب استان شروع و به طرف شرق آن گسترش می یابد، دراین تحقیق همچنین پیش بینی کرده بودند که در سال ۸۲ بیشتر نواحی خراسان را خشکسالی حادی فرا خواهدگرفت.
علیجانی وبنی واهب (۱۳۸۲) ترسالی و خشکسالی و پیش بینی تغییرات اقلیم منطقه بیرجند را با بهره گرفتن از مدل باکس - جنکینز مورد بررسی قرار دادند و جهت تعیین شدت و دوام خشکسالیها از نمره Z استاندارد استفاده نمودند ونتایج بدست آمده چنین بود که از مجموع ۴۷ سال فصل زمستان ۲۸ فصل خشک و ۱۹ فصل مرطوب بوده است.
براتیان،ع (۱۳۸۲) با بهره گرفتن از مدل اسکالوگرام جهت تعیین تغییرات خشکسالی در شهر کرمان تحقیقی انجام داد که با توجه به دوره آماری ۱۰ ساله چنین استنباط شد که تنها بارش نقش اصلی را در ایجاد حتی شدیدترین خشکسالی­ها نداشته و عوامل دیگری چون دما توانسته است همتراز با بارش عمل نماید و سال ۱۳۷۸ را به عنوان خشکترین و سال ۱۳۷۱ را مرطوبترین سال دوره آماری نام برده است.
لشنی زند،م (۱۳۸۲) شدت، تداوم و فراوانی خشکسالی­های اقلیمی را در یک دوره ۳۰ ساله با بهره گرفتن از شاخص SPI برای تمامی ایستگاه­ها و سری های زمانی متوسط شدت خشکسالی در هرحوضه را مورد بررسی قرار داد.
قلی­زاده(۱۳۸۳) در بررسی خشکسالیهای غرب ایران ۷ ایستگاه مطالعاتی را در یک دوره ۴۲ ساله ۲۰۰۳ – ۱۹۶۲ در نظر گرفت و با استفاده ازروش ARIMA در دومقیاس کوتاه مدت ۶ ماهه وبلندمدت ۲۴ ماهه به این نتیجه رسیدکه درمقیاس کوتاه مدت،خشکسالی متوسط، ودر مقیاس بلندمدت،خشکسالیهای شدیدتر به وقوع پیوسته است ومهمترآنکه به ترتیب بعدازیک دوره خشکسالی تقریبا ۸ ساله ،دوره ترسالی بامدت مشابه به وقوع خواهدپیوست.
رضیی ،ط و همکاران (۱۳۸۲) پایش پدیده خشکسالی در ایران مرکزی با استفاده ازشاخص SPI را صورت دادندکه دراین تحقیق داده های بارندگی ماهانه ۲۲ ایستگاه هواشناسی واقع دراستانهای یزد و اصفهان دریک دوره آماری ۴۰ ساله مورد بررسی آماری قرار گرفته و تحقیقات نشان داد که در سال­های ۱۹۹۹– ۱۹۶۰ منطقه مورد مطالعه سیکل­های نسبتا بلند مدت خشکسالی و ترسالی را پشت سر نهاده است که هر کدام از آنها نزدیک به ۱۰ سال بر منطقه حاکم بوده ­اند.
قبادی(۱۳۸۴)همچنین خشکسالیهای دوره سردسواحل جنوبی دریای خزر را بااستفاده ازروش آماری دهکها ونمره استاندارد وتحلیلهای سینوپتیکی انجام داد.وی دراین مطالعات آمار ۷ ایستگاه رادردوره ۴۰ ساله مدنظرقرارداده و اکتبر ۱۹۷۴وفوریه۱۹۹۹به عنوان شدیدترین وفراگیرترین ماه خشک در دوره سرد مشخص نمود وعدم حرکت جریانهای سرد شمالی از روی دریارا عامل اصلی دانست.
مرید، س و پایمزد(۱۳۸۶)درتحقیقی باعنوان مقایسه روش‌های هیدرولوژیکی وهواشناسی جهت پایش روزانه خشکسالی دوره خشکسالی ۱۳۷۸ لغایت ۱۳۸۰ مطالعه موردی استان تهران را مورد بررسی قرار دادند. دراین تحقیق که یکی ازمعدود روش‌های پایش هیدرولوژیکی خشکسالی به نام روش چانگ که مقیاس روزانه دارد، با تغییراتی برای ارزیابی چگونگی خشکسالی روزانه استان تهران مورد استفاده قرارگرفت وسپس با شاخص خشکسالی مؤثرEffective Drought Index(EDI)که تنها شاخص هواشناسی با مقیاس روزانه است، مقایسه شد. نتایج نشان دادند که روش چانگ از حساسیت بیشتری به کمبود منابع آبی در شرایط خشکسالی برخوردار می‌باشد، به طوری که مقایسه دو روش طی سه سال۷۸-۱۳۷۷ الی ۸۰-۱۳۷۹ حاکی از این است که ۱/۳۱ درصد ایام توسط چانگ خشکسالی “بسیار شدید” و شاخص خشکسالی موثر برای همین طبقه از خشکسالی رقم ۷/۳ درصد ایام را اعلام کرده است.
برهانی،ر و طحان (۱۳۸۴ )درتحقیق دیگری که با هدف پایش خشکسالی هواشناختی با تاکید بر عنصر بارش انجام دادند، به منظور تعیین شدت خشکسالی در استان خراسان جنوبی­، شش نمایهخشکسالی هواشناختی که کاربرد عام­تری دارند را مورد مطالعه وارزیابی قرار دادند: نمایه معیار بارش سالیانه ((SIAP، نمایه درصد نرمال بارش(PNPI)، نمایه دهک های بارش (DPI)، نمایه ناهنجاری بارندگی(RAI)، نمایه بارش استاندارد شده(SPI) و درصد بارش نرمال اصلاح شده(PNPI M) نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهدکه از دیدگاه معیارهای ارزیابی نمایه درصد نرمال بارش اصلاح شده و نمایه درصد نرمال بارش از امتیاز بالاتری برخوردارند و نمایه­های ناهنجاری بارندگی و نمایه معیار بارش سالیانه در رتبه های سوم و چهارم قرار می­گیرند، و بالاخره نمایه های دهک­های بارش وبارش استاندارد شده نتایج مطلوبی را برای منطقه مورد بررسی به همراه نداشتند ،در رده­های نهایی قرار گرفتند.
معاضدی،ش(۱۳۸۹) در پایان نامه پهنه بندی خشکسالی در ایران از شاخص Dاستفاده کرد.
حاجیان­ملکی،ع(۱۳۸۹)تحلیل­­­الگوهای همدیدی خشکسالی ها زمستانی استان تهران،با استفادهازآمار بارش در ایستگاه­های تهران در دوره سی ساله ۱۳۷۶- ۲۰۰۵ با بهره گرفتن از شاخص PN و با بهره گرفتن از نقشه­های رودباد تراز ۲۰۰ هکتو پاسکال و نقشه­های ژئوپتانسیل و آئومالی ژئوپتانسیل تراز­های ۵۰۰ و۱۰۰۰ هکتوپاسکال،شرایط همدیدی وقوع هریک از خشکسالی ها با در نظر گرفتن نوع سیستم های تاثیر گذار و نحوه آرایش آنها با توجه به شدت خشکسالی بدست آورد.
لشکری،ح وکیخسروی،ق(۱۳۸۷) تحلیل میزان کارایی مدل CROPWAT در برآورد نیاز آبی محصول گندم در غرب کرمانشاه: شهرستان های اسلام آباد غرب، سرپل ذهاب و روانسر، در این تحقیق میزان تبخیر و تعرق و نیاز آبی گندم برای شهرستان­های استان کرمانشاه طی یک دوره آماری ۱۸ ساله ۱۹۸۸-۲۰۰۵ و نتایج براساس ماه های میلادی برآورد شده است.
مظفری،غوقائمی،ﻫ (۱۳۸۱) تحلیل شرایط بارش در سطح نواحی دیم خیز، در این تحقیق ویژگی­های بارش و موازنه آبی از نظر هواشناسی و اقلیم شناسی کشاورزی مورد تحلیل قرار گرفته تا قابلیت­ها و محدودیت­های رطوبتی در طول سال زراعی برای کشت گندم مشخص شده است.
کریمی،م وحاج سیدهادی(۱۳۸۱) در تحقیق دیگری تعیین عوامل اقلیمی موثر بر افزایش عملکرد گندم آبی و دیم کشور در سال زراعی۱۳۸۱،از آمار روزانه درجه حرارت هوا و میزان بارش ایستگاه­های سینوپتیک و آمار سالیانه عملکرد گندم آبی و دیم وزارت جهاد کشاورزی استفاده گردیدونتایج مهمی بدست آمد.
یوسف کمرگچی،الف و همکاران(۱۳۸۸) در مقاله ای به ارزیابی خشکسالی و تاثیر آن بر عملکرد گندم دیم در استان قزوین انجام دادند، نتیجه تحقیق بیانگر آن است که شاخص SPI بهترین رابطه همبستگی با عملکرد گندم دیم از خود نشان می دهد.
شهابی،شو محمد پور، ک(۱۳۸۸ ) در مقاله دیگری به پایش خشکسالی با بهره گرفتن از SPI در استان کردستان انجام دادند. نتایج نشان داد که خشکسالی های شدید در شرق استان بوده که با پیشروی به سمت غرب استان از شدت خشکسالی ها کاسته می شود. همچنین بیشترین تداوم خشکسالی ها در غرب استان دیده می شودو شرق استان به رغم دارا بودن شدت بالای خشکسالی شاهد تداوم خشکسالی کمتری نسبت به غرب استان می باشد.
عزیزیان، م، مظفری، غ(۱۳۸۸) مطالعه ای بر روی اثرات خشکسالی- تر سالی بر عملکرد گندم دیم در شهرستان بیجار انجام دادند و نتایج بدست آمده نشان داد توزیع نامناسب و کاهش بارش موجب کاهش شدید عملکرد گندم دیم در طول سالهای مختلف شده است.
شفیعی،ع ومهمیز،ع(۱۳۸۸)مطالعه­ ای بر روی بررس کاهش عملکردگندم در شرایط خشکسالی انجام دادند و نتیجه بدست آمده حاکی از آن است که در دو ســال متوالی میزان کاهش عملکرد در ارقام و حساس محاسبه شده و سپس مشخص گردید که ارقام مقاوم کاهش عملکرد کمتری نسبت به ارقام حساس داشته اند.
۱-۷- روش و مراحل تحقیق
الف- روش گرد آوری اطلاعات