فلپ^[۹۶] (۲۰۰۲)

حجم شبکه یعنی تعداد افراد موجود در شبکه، منابع موجود در شبکه، میزان دسترسی به­این منابع.

اداره آمار استرالیا
(۲۰۰۴)

الف) کیفیت شبکه­ ها شامل ۱) هنجارها یعنی اعتماد و معامله به مثل، احساس اثربخشی، همکاری و پذیرش تنوع. ۲) هدف مشترک یعنی مشارکت اجتماعی، مشارکت مدنی، حمایت از اجتماع، دوستی و مشارکت اقتصادی.
ب) ساختار شبکه­ ها شامل سایز شبکه، فراوانی شبکه، تراکم و انعطاف، جا به جایی و عدم ثبات و روابط قدرت.
ج) مبادله­های شبکه­ ای شامل ۱) حمایت مشترک یعنی حمایت مالی، عاطفی و تشویق، انسجام در اجتماع و کنش مشترک. ۲) دانش و اطلاعات مشترک. ۳) مذاکره. ۴) استفاده از ضمانت اجرا.
د) انواع شبکه­ ها شامل ۱) پیوند دهنده ۲) متصل کننده ۳) ربط دهنده ۴) انزوا.

نوریس^[۹۷] (۲۰۰۵)

مشارکت اجتماعی، شبکه ­های اجتماعی و حمایت، مشارکت مدنی، اعتماد و عمل متقابل.

با نظر به مطالب یاد شده، در مجموع می­توان گفت، سرمایه اجتماعی دارای سه بُعد کلی شبکه­ اجتماعی، هنجار اجتماعی و اعتماد اجتماعی است که هر کدام از این ابعاد نیز مشتمل بر عوامل و شاخص­ های زیرمجموعه­ی خود می­باشند. به نحوی که در تعامل سیستمی با یکدیگر، منظومه­ای را تشکیل می­ دهند که ضمن اثرگذاری بر کیفیت سرمایه اجتماعی، متأثر از آن نیز می­باشند (ترک­زاده و محترم، زیرچاپ). با این وجود، نگاه به سرمایه اجتماعی و ابعاد و عناصر سازنده­ی آن و همچنین توسعه آن در سیستم، بر حسب دیدگاه ­ها و رویکردهای صاحبنظران و مدیران و مسئولان آموزشی متفاوت خواهد بود. لذا در ادامه با بیان دیدگاه ­ها و رویکردهای موجود پیرامون سرمایه اجتماعی، به اساتید، مدیران و مسئولان آموزشی کمک خواهد شد تا با شناخت این دیدگاه ­ها و رویکردها، علاوه بر پی بردن به دیدگاه خود پیرامون سرمایه­ اجتماعی، در صورت لزوم به تغییر و توسعه رویکرد یا دیگاه خود نیز بپردازند.
۲ ـ ۱ ـ ۲ ـ ۳ ـ دیدگاه­ هایی پیرامون سرمایه اجتماعی
فولی و ادواردز^[۹۸] (۱۹۹۹)، با معرفی بوردیو، کلمن و پوتنام به عنوان سه شاخه­ به نسبت متمایز در پژوهش­های مربوط به سرمایه اجتماعی ضمن این­که از آنها به عنوان نظریه­پردازان کلاسیک سرمایه اجتماعی یاد می‌کنند (فیلد^[۹۹]، ۲۰۰۳). با تأکید بر دیدگاه آنها، عمده­ترین تعاریف پیرامون سرمایه اجتماعی را به آنها نسبت می­ دهند و اظهار می­دارند در حالی­که بوردیو به سرمایه اجتماعی به عنوان ابزار تمایز اجتماعی نگاه می­ کند، کلمن و پوتنام از آن به عنوان ابزار پیوند اجتماعی یاد­ می­ کنند. البته با وجود تمایز در دیدگاه آنها، هر سه نفر سرمایه‏ی اجتماعی را مشتمل بر ارتباط­های فردی و کنش­های متقابل بین­فردی، همراه با مجموعه‌های مشترکی از ارزش­ها می­دانند که در رابطه با تعاملات بین افراد می­باشد (نوغانی و اصغرپور، ۱۳۸۷). لازم به ذکر است که در ادامه به منظور بیان تفاوت­های موجود بین رویکردهای کلاسیک سرمایه اجتماعی، توضیح مختصری از آنها ارائه می­ شود.
بوردیو (۱۹۸۷) با تعریف سرمایه اجتماعی به عنوان “مجموعه ­ای از منابع واقعی و مجازی که از طریق برخورداری از شبکه ­های پایا و کم و بیش نهادینه­ شده روابط دو جانبه، برای یک فرد یا گروه انباشته می­ شود” آن را مشتمل بر دو بُعد شبکه­ اجتماعی و جامعه­پذیری می­داند و اظهار می­دارد که بهره ­برداری از منافع شخصی حاصل از این روابط ـ به عنوان پایه­ انسجام گروهی ـ منوط به آگاهی، شناخت و عمل به هنجارها و الگوهای روابط بین­فردی می­باشد (شجاعی باغینی، ۱۳۸۷؛ پوپ^[۱۰۰]، ۲۰۰۳).

کلمن (۱۹۸۸) نیز با عطف به تعریف بوردیو، سرمایه اجتماعی را بخشی از ساختار اجتماعی می­داند که به کنش­گر اجازه می­دهد تا با بهره گرفتن از آن به منافع خود دست یابد. بنابراین، به نظر او سرمایه اجتماعی با کارکردش تعریف می­ شود (شجاعی باغینی، ۱۳۸۷؛ سلطانی و جمالی، ۱۳۸۷؛ آگراوال^[۱۰۱]، ۲۰۰۶). یعنی سرمایه اجتماعی علاوه ­بر اینکه به عنوان یک دارایی منحصر به فرد از یک ساخت اجتماعی به تسهیل فعالیت­های شخصی و گروهی افراد کمک می­نماید؛ دستیابی به اهداف و منافع مُعیّنی ـ مانند انتظارات و تعهدات دو جانبه، اعتماد و بده­بستان و تثبیت هنجارها و ارزش­ها در روابط اجتماعی ـ که در نبود آن قابل دستیابی نمی­باشند را امکان پذیر می­سازد (سلطانی و جمالی، ۱۳۸۷؛ آگراوال، ۲۰۰۶).
کلمن (۱۹۹۰) با بیان ویژگی­هایی برای سرمایه اجتماعی، ضمن بیان اهمیت آن در کنار سایر سرمایه­ها در پیشرفت و بهبود زندگی، به تمایز آن با سایر سرمایه­ها نیز اشاره می­ کند:
سرمایه اجتماعی به راحتی مبادله نمی­ شود.
سرمایه اجتماعی دارایی شخصی هیچ فردی نیست.
سرمایه اجتماعی نتیجه­ فرعی سایر فعالیت­هاست.
سرمایه اجتماعی در صورت استفاده­ی بیشتر نه تنها مستهلک نمی­ شود، بلکه افزایش نیز می­یابد و به توسعه زیستی و بهبود زندگی روحی و روانی انسان­ها کمک می­ کند.
علاوه بر تعاریف فوق، پوتنام (۱۹۹۳) نیز با به­ کارگیری مفهوم سرمایه اجتماعی در سطحی فراتر از سطح فردی، آن را شامل خصوصیاتی از سازمان­های اجتماعی همچون شبکه­ ها، هنجارها و اعتماد می­داند که باعث تسهیل همکاری و هماهنگی دو جانبه بین افراد می­گردد. لذا از منظر وی سرمایه اجتماعی یک دارایی جمعی و یک کالای عمومی در گروه ­های اجتماعی محسوب می­ شود که از طریق ایجاد منافعی همچون اعتماد، بده‌بستان و تعهدات ناشی از آن به تسهیل تعاملات و مشارکت بین افراد و گروه­ ها منجر می­ شود (شجاعی باغینی، ۱۳۸۷؛ پوتنام، ۲۰۰۰).
در بسیاری از تحقیقات بر این نکته تأکید شده است که گرچه هر سه نظریه­پرداز مذکور، تعاریف متنوعی از سرمایه اجتماعی ارائه کرده ­اند اما تحقیقات زیادی به این نتیجه رسیده ­اند که این دیدگاه­ های متغیر پیرامون سرمایه اجتماعی جدای از هم نیستند. بلکه به دلیل برخی تفاوت­ها مکمل یکدیگرند (بانک­جهانی، ۱۹۹۸؛ وال، فراز و چِریِر^[۱۰۲]، ۱۹۹۸؛ استن، ۲۰۰۱). لذا در ادامه شباهت­ها و تفاوت­های دیدگاه هر سه نظریه­پرداز ذکر شده است (جدول شماره­ ۳).
جدول شماره­ ۳: شباهت­ها و تفاوت­های میان دیدگاه بوردیو، کلمن و پوتنام پیرامون سرمایه اجتماعی

نظریه پردازان

تفاوت

شباهت

بوردیو

سرمایه اجتماعی یک دارایی­ فرهنگی و اجتماعی است.

سرمایه اجتماعی منبعی برای فعالیت­های جمعی است.