بطورکلی، سنتز مکانیزم ها به سه بخش متفاوت: ۱- سنتز نوع ۲-سنتز عددی ۳-سنتز ابعادی تقسیم می گردد. دو سنتز اول مربوط به نوع مکانیزم و تعداد اعضای مورد نیاز برای حرکت مکانیکی بخصوص هستند. در حالی که هدف از سنتز ابعادی پیدا کردن همه پارامترهای ابعادی یک مکانیزم برای ایجاد حرکت دلخواه میباشد. هدف ما در این تحقیق سنتز ابعادی برای یک مسیر مورد نظر میباشد.
در بررسی ابعادی سه مسئله مهم مورد بررسی قرار میگیرد که عبارتند از:
تولید ابعاد: هدف پیدا کردن مکانیزم برای ایجاد یک دسته از زوجها و خروجی معین میباشد.
تولید مسیر: هدف پیدا نمودن یک مکانیزم برای عبور عضو واسط از نقاط معین است.
هدایت جسم صلب: هدف پیدا نمودن مکانیزم برای عبور عضو واسط از موقعیتهای معین شده برای آن، بعنوان یک جسم صلب است.
برای سنتز یک مکانیزم گاهی از روشهای دقیق و گاهی از روش های تقریبی استفاده میگردد. سنتز دقیق به معنی حل معادلات حاکم بر مسئله به صورت دقیق میباشد و در سنتز تقریبی هدف حداقل کردن خطا برای این معادلات میباشد که سنتز بهینه اختصاص به این روش دارد.
۱-۲ تاریخچه سنتز ابعادی
سنتز ابعادی بخش اصلی فرایند طراحی و اولین قدم در طراحی ماشین میباشد. به همین خاطر بیش از صد سال است که سنتز مکانیزم ها، توجه بسیاری از طراحان را به سمت خود جلب کرده است. هر چند روشهای اولیه برای سنتز بصورت ترسیمی بودند اما بعدها این روشها به صورت حل دقیق تغییر یافتند.
طبیعت غیرخطی بودن معادلات سنتز مانع از رشد این روشهای دقیق برای کاربردهای مختلف میگردید که همین امر باعث شد تا تکنیکهای عددی با ظهور کامپیوترهای پر قدرت به حل این معادلات غیرخطی کمک کنند. اگرچه روشهای عددی منجر به حل تقریبی برای این معادلات میشدند ولی محدودیت برای تعداد متغیرهای طراحی باعث ایجاد یک مشکل اساسی شد. اواسط دهه ی ۶۰ با گسترش تکنیک های محاسباتی و روشهای بهینهسازی مکانیزم ها این مشکل اساسی برطرف گردید.
فوائد بسیاری در بکارگیری روشهای بهینهسازی مکانیزم ها وجود دارد. برای مثال هیچ قیدی برای تعداد متغیرهای طراحی وجود ندارد. بنابراین ویژگیهایی همچون قابلیت حرکت، زاویه انتقال و… را میتوان فرمول بندی کرد و در معادله به عنوان پارامترهای طراحی محاسبه نمود. در قرن نوزدهم کمپ (۱۸۷۶) و برمستر[۱] (۱۸۸۸) سنتز ابعادی را در مسائل سینماتیکی بکار گرفتند. ولی در آن زمان پیشرفت کمی در این زمینه ایجاد گردید]۱[.در قرن بیستم برخی از محققان تلاش خود را در زمینه سنتز سینماتیکی با توجه به شاخه خاصی از مکانیزم بکار گرفتند. بعد از جنگ جهانی دوم، هنگامی که صنعت به سرعت رشد نمود، تقاضا برای طراحی مکانیزم های خاص افزایش یافت. نیاز های جدید، مسائل طراحی را با بهره گرفتن از روش های قدیمی بسیار پیچیده و سخت نمود. در سال (۱۹۵۴) لوتیسکی[۲] و شاکوزیان[۳] روش حداقل مربعات را برای سنتز مکانیزم های فضاییRSSR معرفی کردند]۲[. و در سال (۱۹۵۵) فرودنشتین[۴] یک روش تقریبی برای سنتز مکانیزم های صفحهای چهار میلهای برای تولید تابع معرفی کرد]۳[. این دو کار موجب ایجاد سبز فایل سینماتیکی معروف به سینماتیک مدرن شدند.
معادلات معروف فرودنشتاین و معادلات ورودی-خروجی برای مکانیزم RRRR صفحه ای در سال (۱۹۹۵) شکل گرفتند که بعدها برای سایر مکانیزم های صفحهای گسترش یافتند و ایجاد یک رابطه کلیدی در سنتز سینماتیکی کردند]۳[. بعد از این تحقیقات، فرودنشتین و سایرین بر روی یک روش سنتز، معروف به سنتز با بهره گرفتن از نقاط دقت کار کردند و موفق شدند با بهره گرفتن از چند جملهایهای تقریبی حاصله از نقاط دقت، این روش را معرفی کنند. اگرچه سنتز با بهره گرفتن از نقاط دقت برای مکانیزم های ساده مناسب میباشد، نواقصی همچون محدودیت تعداد متغیرهای طراحی و عدم کنترل بر روی قید طراحی باعث عدم استفاده از این روش برای مکانیزم های پیچیدهتر میگردد. اواسط دهه ۶۰، روشهای بهینهسازی با بکارگیری برنامه های محاسباتی معرفی شدند ومسائل سنتز مکانیزم ها را کنترل نمودند (فاکس[۵] و ویلمورت[۶] ۱۹۶۷)]۴[. با افزایش پیشرفت در برنامه های محاسباتی بعد از جنگ جهانی دوم، کاربرد روشهای بهینهسازی به سرعت افزایش یافت و پنجره جدیدی را بر روی روشهای قدیمی سینماتیکی باز نمود.
۱-۳ محاسبات اولیه در بررسی مکانیزم ها
تلاش محققان در مسائل مربوط به مکانیزم ها مربوط به دو بخش می شود:
رابطه بین متغیرهای ورودی و خروجی
حرکت عضو یا اعضای واسطه
مورد اول مربوط به آنالیز تولید تابع میباشد و مورد دوم بررسی تولید مسیر و هدایت جسم صلب در طراحی مکانیزم ها مورد بررسی قرار میگیرند. با بررسی بر روی خواص مکانیزم ششمیله ای که در این تحقیق به آن پرداخته می شود، هماننده مکانیزم پایه چهار میله ای، سه نکته عمده مرتبط با این مسائل میتوان عنوان نمود.
قابلیت حرکتی: که امکان دوران هر یک از عضوهای ورودی یا خروجی را بررسی می کند. چنانچه عضوی قادر به دوران ۳۶۰ درجه باشد، به عنوان لنگ و در غیر اینصورت آونگ خواهد بود. و بر این اساس مکانیزم ها به چهار دسته لنگ-لنگ، لنگ-آونگ، آونگ-لنگ و آونگ-آونگ تقسیم بندی میگردند.
بررسی شاخه: برای یک ورودی معین بیش از یک خروجی امکان پذیر میباشد یا به عبارت دیگر پیکربندیهای متفاوتی برای یک موقعیت خاص میتوان مونتاژ نمود. پس خاصیت شاخه بررسی پیکر بندیهای ممکن برای این موقعیت خاص می باشد.
انتقال نیرو و گشتاور: برای مکانیزم شش میلهای مورد نطر که دارای یک درجه آزادی است، این خاصیت مربوط به انتقال نیرو و گشتاور از عضو ورودی به عضو خروجی میباشد. به دلیل اینکه هر سه خاصیت ذکر شده به هندسه و ابعاد مکانیزم مربوط میشوند، باید در ابتدای سنتز مورد توجه قرار بگیرند.
۱-۴ بهینهسازی
بهینهسازى، یکى از موارد مهم طراحى در علوم و به خصوص علوم مهندسى مىباشد. بهینهسازى، بهینهیابى و بهینهگزینى ، سه واژه با یک بار معنایى هستند که تعریف زیر در این زمینه ارائه شده است: ” تئورى بهینهسازى چگونگى به دست آوردن بهترین را بررسى مىکند. بدین منظور بایستى چگونگى سنجش بهتر و ارزش گذارى میان مطلوب و نامطلوب را تشخیص داد. تئورى بهینهیابى، بررسى نقاط بهینه و روشهاى پیدا کردن آنهاست” [٢٢]. نقاط بهینه و یا پاسخهاى یک مسئله بهینهسازى، نقاط کمینه یا بیشینه تابعى هستند که تابع هدف نامیده مى شود. هر مسئله بهینهسازى مىتواند بدون از دست دادن عمومیت آن، به یک مسئله کمینهسازى تبدیل شود. بنابراین نقاط بهینه، نقاطى هستند که تابع هدف را تا حد امکان کمینه سازند و هدف از بهینهسازى جستجوى مقادیر مؤلفههاى این نقاط مىباشد. مؤلفههاى این نقاط، متغیرهاى مستقل تابع هدف، متغیرهاى تصمیمگیرى یا متغیرهاى طراحى نام دارند[٢٣]. روشهاى گوناگونى براى بررسى مسائل بهینه سازى وجود دارد که هر یک بسته به ویژگىهاى مسئله در جاى خود کاربرد دارند. براى پرداختن به مسئله بهینهسازى باید ابتدا به شناخت کافى از مسئله دست یافت و سپس روشهاى مناسبى براى حل آن برگزید. مسئله بهینهسازى از لحاظ تعداد توابع هدف، ویژگىهاى توابع، مقید یا نامقید بودن مسئله و غیره مىتوانند صورتهاى گوناگونى داشته باشند. با توجه به این گوناگونى، روشهاى مختلفى نیز براى پرداختن به آنها وجود دارد. ممکن است برخى از این روشها در حل برخى مسائل کارایى لازم را نداشته باشند. براى مثال روشهاى مبتنى بر گرادیان[۷] را نمى توان براى حل مسائلى که توابع هدفشان مشتقپذیر نیست بهکار برد. برخى از ویژگىهایى که در انتخاب روش مناسب بهینهسازى مورد توجه قرار مىگیرند، در ادامه بررسى مى شوند[٢۴]:
تعداد توابع هدف: مسائل بهینهسازى را از لحاظ تعداد توابع هدف به دو دسته تکهدفه و چندهدفه تقسیم مىنمایند. همه الگوریتمهاى بهینهسازى، قادر به انجام بهینهسازى چندهدفه توابع، به صورت همزمان نیستند. گاهى با تبدیل چند تابع هدف به یک تابع هدف، به کمک روش هاى تکهدفه به حل این مسائل مىپردازند ولى این روشهاى حل نمى توانند پاسخهایى با کارایى پاسخهاى الگوریتمهاى ویژه بهینهسازى چند هدفى را ارائه دهند.
پیوستگى و مشتقپذیرى توابع هدف: در صورتى که تابع یا توابع هدف مسئله بهینه سازى، پیوسته و یا مشتقپذیر نباشند، نمىتوان از روشهاى مبتنى بر گرادیان و سایر روشهایى که به مشتقات تابع نیازمندند، بهره گرفت.
در دست بودن تابع هدف به صورت یک تابع صریح ریاضى: در برخى مسائل ممکن است تابع هدف به صورت یک معادله صریح در دست نباشد. براى مثال مقدار تابع با شبیه سازى رایانهاى به ازاى متغیرهاى تصمیم گیرىاش به دست بیابد. در این گونه موارد نمى توان در مورد پیوستگى و یا مشتق پذیر بودن تابع نظرى داد.
قابلیت اعمال قیود: برخى از روشهاى بهینهسازى قابلیت اعمال هر نوع قیدى را ندارند. بنابراین در بررسى مسئله باید قیود مسئله را نیز در نظر گرفت.
۱-۴-۱ تاریخچه بکار گیری بهینهسازی در مکانیزم ها
تکنیک حداقل مربعات که در آن بهینه سازی برای توابع هدفی که بصورت جمع مربعات خطا در فضای اقلیدسی در نظر گرفته می شود، اولین بار توسط لوتیسکی و شاکوزیان (۱۹۵۴) مطرح گردید]۲[. در آن زمان این روش برای سنتز تابع تولید مکانیزم های فضایی RSSR وRSSP با بهره گرفتن از یک سیستم خطی برای معادلات و تعداد محدودی نقاط طراحی بکار گرفته شد. سپس هان[۸] (۱۹۶۶) روش حداقل مربعات وزنی را با تعداد بیشتری از نقاط طراحی مطرح نمود]۵[. او روش خود را با مثالهایی از سنتز تولید مسیر برای مکانیزم های صفحه ای توزیح داد. بعد از آن لوئیس[۹] وجیری[۱۰] ]۶[. نال[۱۱] وهانت[۱۲] (۱۹۷۱) روشی را برای سنتز مسیر مکانیزم های چهار میلهای و شش میلهای بکار گرفتند. در حالی که سارکیسان[۱۳]، کوپتا[۱۴] و راس[۱۵] (۱۹۷۳) روش حداقل مربعات را برای پیدا نمودن مکان هندسی نقاط در یک صفحه متحرک که یک دایره را با حداقل خطا تقریب می زد، پیشنهاد کردند]۷[.
روش حداقل مربعات که یک رابطه بین روش نیوتن و روش گرادیان است، توسط چن[۱۶] و چان[۱۷] (۱۹۷۴) برای سنتز صفحهای و فضایی تولید تابع مطرح شد]۸[. مسائل سنتز با قیود تساوی (معادلات سازگاری) نیز در آن زمان حل شدند. لوتیسکی و سارکیسان (۱۹۶۸) روش لاگرانژ را برای مسائل مقید و صفحهای تولید تابع بکار گرفتند. هرچند آنها مقدار ضریب در روش لاگرانژ را بر مبنای اینکه این ضرایب بسیار کوچک است صفر در نظر گرفتند ولی این فرض عمومی نبود و میتوانست کاملا اشتباه باشد.
سوترلند[۱۸] و راس (۱۹۷۵) روشی را مطرح کردند که بتوان این عیب را برطرف کند]۹[. آنها ثابت کردند که مقدار مطلق و ضرورتا در حالت کلی مقدار ناچیزی نیست و با بهره گرفتن از تقریب تیلور، خطای ساختاری مکانیزم را به طور مستقیم در تابع هدف در نظر گرفتند و بر اساس آن تابع هدف را حل نمودند. آنها همچنین خطای مکانیکی را در یک رابطه و تابع هدف به صورت یک تابع ترکیب شده در مسائل بهینه سازی در نظر گرفتند.
یک روش خطی توسط بکسی[۱۹] و لی[۲۰] (۱۹۷۵) در کنترل مسائل سنتز برای تولید مسیر و هدایت جسم صلب با رابطه حداقل مربعات به کار گرفته شد]۱۰[. آنها با معرفی یک رابطه خطی که حرکت عضو واسط را با زاویه ورودی و زاویه بین عضو واسط و خط مرجع را توصیف می کند، موفق به انجام این کار شدند. قیود سازگار نیز در شکل خطی بکار گرفته میشوند. بنابراین حل بهینه بدون نیاز به تکرار حاصل میگردد. این روش بعدها برای حل مسئله چهار میلهای تولید تابع و همچنین سنتز مسیر و هدایت جسم صلب مکانیزم های صفحهای چند حلقهای بکار گرفتهشد. اما بحث از زمانی آغاز شد که مقاله سوترلند منتشر شد و در آن ادعا شد که فرضیات اولیه در روش خطی بکسی قابل پذیرش نمی باشد و با ارائه چند مثال، نادرستی مسائل با آن فرضیات را نشان داد. اما تحقیقات بر روی روشهای خطی ادامه داشت (بکسی ۱۹۸۱) و تمام تلاشها بر آن بود تا ثابت کند که روش ارائه شده همچنان از اعتبار برخوردار میباشد.
بعد از آن چنگ و کوپتا (۱۹۸۸) مقاله خود را منتشر کردند که در آن روش حداقل مربعات به دو بخش اساسی تقسیم میشد، ۱- بخش مستقیم ۲- بخش با تکرار و نشان دادند که روش خطی مربوط به بخش اول میباشد. آنها چنین بیان داشتند که نقاط تکین معادلات نرمال شده و مقدار ضریب لاگرانژ بطور مستقیم بر کیفیت محاسبات اثر می گذارد.
در سال ۱۹۸۲ وایلد[۲۱] روش حداقل مربعات را برای مسائل تولید تابع ارائه داد]۱۱[. او مسائل تولید تابع برای مکانیزم های صفحهای را با بهره گرفتن از معادله فرودشتین که از آنجا یک دسته از معادلات سنتز حاصل گردید، حل کرد. وایلد قابلیت روش حداقل مربعات را با روش نیتون-رافسون مقایسه کرد و نتیجه گیری مطلوبی را نیز ارائه نمود.
۱-۴-۲ مفاهیم کلی بهینه سازی
فرض کنید هدف این باشد که مقدار کمینه یک تابع پیچیده محاسبه شود. سادهترین و در عین حال ناکارامد ترین راه برای بدست آوردن این مقدار، روش سعی و خطا است. یعنی برای تکتک نقطههای فضای پاسخ محاسبه گردد. در پایان هم بهترین نقطه، به عنوان نقطه بهینه پذیرفته شود. روش دیگر، گزینش نقاطی با فاصلههای مساوی(توزیع یکنواخت) در فضای جستجو و بررسی آنها است. این روشها، روشهای هوشمندانهای نیستند، زیرا در هر مرحله از آنها اطلاعات بدست آمده از مراحل پیشین به کار گرفته نمی شود. برای هوشمندانه کردن این فرایند، میتوان در هر مرحله به کمک اطلاعاتی چون مشتق یا مقدار تابع در چند نقطه اطراف نقطه منتخب، از نقطه منتخب روی سطح تابع، گامی به سوی نقطه بهینه برداشت و با تکرار این روند به نقطه بهینه رسید.
بر اساس چگونگی جستجوی فضای متغیرهای تصمیم گیری نیز الگوریتمهای بهینهسازی را میتوان به دو دسته اصلی روشهای مبتنی بر مشتق و روشهای جستجوی مستقیم[۲۲] تقسیم بندی کرد. روشهای مبتنی بر مشتق، از مشتقات تابع هدف برای حل مسائل بهینهسازی استفاده می کنند. این نوع روشها، کاملا به ویژگی هایی از مسئله مانند مشتقپذیر بودن یا دست کم پیوسته بودن توابع هدف وابستهاند. این مسئله، بکارگیری این روش ها را محدود می کند زیرا گروه بزرگی از این مسائل، شرایط مورد نیاز این روشها را ندارند. اما در صورت برآورده شدن شرایط لازم، الگوریتم خیلی سریع به پاسخ همگرا می شود. از جمله روشهای مبتنی بر مشتق که به اطلاعاتی از تابع هدف ماننده مشتق وابستهاند میتوان به روش شبه نیوتن[۲۳] ، کاهش گرادیان[۲۴] ،BFGS[25] ،DFP[26] اشاره نمود. ضعف دیگر روشهای مبتنی بر مشتق اینست که پاسخ این روش ها به شدت به نقطه آغاز جستجو وابسته است. به همین دلیل، هنگامی که در فضای جستجو با وجود تعدادی نقطه بهینه محلی[۲۷] ، الگوریتم معمولا در این نقاط گرفتار شده و قادر به یافتن نقطه بهینه عمومی[۲۸] نمی باشد. همچنین اگر تابع هدف به شکل صریح قابل بیان نباشد و یا تابع هدف مشتق پذیر نباشد، نمی توان از این نوع روشها برای حل مسائل استفاده نمود]۱۲[. بر خلاف روشهای مبتنی بر مشتق، پاسخ روشهای جستجوی مستقیم چندان به نقطه آغاز جستجو وابسته نمی باشد. همچنین در این روشها شرایط خاصی برای تابع هدف در نظر گرفته نمی شود، اما بدلیل آنکه کمیتهایی ماننده مشتق تابع هدف را بکار نمیگیرند، سرعت همگرایی آنها در مسائلی که توسط هر دو روش قابل حل هستند، کمتر میباشد. روشهای جستجوی مستقیم در حالت کلی به دو دسته هوشمند و غیر هوشمند تقسیم می شود]۱۳[. روش جستجوی تصادفی[۲۹]، که از ابتدایی ترین الگوریتمها است، در دستهبندی روشهای جستجوی مستقیم غیرهوشمند قرار میگیرد]۱۳[. در این روش فضای متغیر طراحی به صورت تصادفی جستجو می شود و نقطهای با مقدار اکسترمم به عنوان نقطه بهینه انتخاب می شود. این روش برای مسائلی با فضای جستجوی بزرگ مناسب نمی باشد. روش جستجوی پخشی[۳۰]، از دیگر روشهای جستجوی هوشمند میباشند که با تعریف شدن سه حافظه کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت در این روش، در هر تکرار به سمت نقطه بهینه سوق مییابند]۱۴[. الگوریتم های تکاملی[۳۱]، الگوریتم تجمعی ذره، سیستم ایمنی مصنوعی[۳۲]، الگوریتم تکامل تفاضلی[۳۳] از جمله روشهای جستجوی هوشمند میباشند . این الگوریتمها برای یافتن مقدار بهینه، دستهای از مقادیر را بر میگزبنند. سپس با انجام فرایندهایی بر روی جمعیت که از طبیعت الگو برداری شده اند، کمکم آنها را طوری تغییر می دهند که به مقدار بهینه برسند. یک الگوریتم تکاملی، هر مسئله بهینهسازی را مانند یک مسئله تکامل مینگرد و با انجام فرایند تکامل برروی جمعیت به مقدار بهینه می رسد.
بر خلاف روشهایی که از مشتقات تابع برای بهینه سازی استفاده می کنند، الگوریتم های جستجوی مستقیم هوشمند، از مقدار تابع بهره گرفته و نیازی به مشتقهای آن ندارند. همچنین روشهای مبتنی بر مشتق از یک نقطه اولیه برای یافتن جواب یاری میگیرند و در هر اجرا فقط یک پاسخ را بر میگردانند، ولی الگوریتم های جستجوی مستقیم هوشمند با بهره مندی از جمعیتی از نقاط اولیه، از احتمال به دام افتادن در نقاط بهینه محلی میکاهند]۱۲[.
روش تجمعی ذره که در این پژوهش از آن از استفاده شده است، الگوریتمی ابتکاری و پیشرفته از مجموعه روشهای جستجوی هوشمند میباشدکه از شبیه سازی سیستم ساده شده رفتار موجودات اجتماعی ماننده پرندگان بر گرفته شده است. این روش به عنوان یک روش مقاوم در حل مسائل بهینه سازی غیرخطی پیوسته شناخته شده است]۱۵و۱۶[. این روش نسبت به سایر روش های آماری، همگرایی دقیق تر،سریع تر و پایدارتری ارائه می دهد]۱۷و۱۸[. در سالهای اخیر، این روش به طور گسترده مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. نتایج حاصل نشان میدهد که روش مذکور می تواند با سایر الگوریتمهای جستجوی مستقیم هوشمند مانند الگوریتم ژنتیک، رقابت کند]۱۹و۲۰[.
۱-۴-۳ فرمول بندی عمومی بهینهسازی
با بکارگیری برنامه های محاسباتی، مسئله بهینهسازی در حالت عمومی به شکل
می باشد با توجه به
موضوعات: بدون موضوع
[پنجشنبه 1400-07-29] [ 06:27:00 ق.ظ ]