۳٫ داشتن دانش بومی ­و مبتنی بر مبانی بینشی و ارزشی و فناوریهای بومی­شده همراه با نیروی انسانی متخصص
۴٫ الهام‌بخش بودن و نه منفعل بودن در برابر پیشرفتهای دیگران.

 

۲-۱۱ پیشینۀ پژوهش

در‌ رابطه با الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت نیز از زمان مطرح شدن آن تا کنون، پژوهش‌های فراوانی صورت گرفته است. نتایج این پژوهش هارا می توان در تعداد محدودی پایان‌نامه، مقالات منتشر شده در نشریات و به صورت جامع‌تر در دو کنفرانس برپاشده با موضوع الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، جستجو کرد.
همان‌طور که اشاره شد، در زمینه الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، تعداد محدودی پایان‌نامه ارائه شده است. با جستجو در پایان‌نامه های پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایران داک)، عناوین تعدادی از آن ها به شرح زیر می باشد:
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
-الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، در اندیشه امام خمینی (ره): در این پژوهش که توسط مهدی افخمی اردکانی در سال ۱۳۹۰ انجام شده است، محقق به‌دنبال پاسخ به این سؤال بوده است که (آیا اندیشه و سیره نظری و عملی امام خمینی (ره) به عنوان اندیشمند مدهبی نوگرای اعتدالی می تواند الهام‌بخش تدوین الگوی مذکور باشد یا خیر؟) درنهایت محقق ایده های بنیادی امام را در خصوص تشکیل نظام سیاسی اسلامی و استقلال و عدالت اجتماعی و احیای هویت اسلامی ـ ایرانی را به عنوان شاخص های اصلی پیشرفت از نگاه ایشان معرفی می کند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
-در پژوهش دیگری به نام ابعاد سیاسی الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت با تأکید بر اندیشه های رهبر معظم انقلاب که در سال ۱۳۹۱ توسط سید مجتبی هاشمی انجام شده است، سعی شده است تا با با بهره‌گیری از روش تحلیل‌گفتمان لاکلا و موفه به بررسی ابعاد سیاسی الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت از منظر رهبر انقلاب پرداخته و شاخصه های این گفتمان را در سه ساحت مبانی، نظام‌سازی و رفتار سیاسی مورد کنکاش قرار دهد.
– «مولفه های اصلی تمدن سازی اسلامی ـ ایرانی» نام پایان‌نامه دیگری است که محمد اسفندیار در سال ۱۳۹۱ انجام داده است. در این پژوهش به بررسی شاخصه های اصلی تمدن‌سازی اسلامی ـ ایرانی با تکیه بر نظام اندیشگی رهبری جمهوری اسلامی ایران (امام خمینی و مقام معظم رهبری) پرداخته شده است. محقق بیان می دارد، امام خمینی به عنوان بنیانگذار یک نطام سیاسی جدید در ایران و نیز یک فقیه برجسته شیعی، نگاه جدیدی به فرهنگ غرب دارد و بر لزوم حفظ استقلال هویت جامعه ی اسلامی و جلوگیری از خود‌باختگی در قبال فرهنگ تهاجمی غرب تأکید فراوان نموده‌اند. همچنین مقام معظم رهبری تأکید دارند که تمدن مادیِ غرب درعلم و تکنولوژی پیشرفت کرد و در روش های پیچیده مادی، توفیقات بزرگی به دست آورد؛ اما در کفه معنوی روز به روز بیشتر خسارت کرد. نتیجه این شد که علم و پیشرفت تمدن مادیِ غرب، به ضرر بشریت تمام شد. با بررسی اندیشه های ایشان با گسترش شاخص های عقلانیت، معنویت و علم‌گرایی و گسترش آن در سطح جامعه می توان به الگو‌سازی در جامعه بین‌الملل پرداخت. روش کار در این تحقیق روش ترکیبی و توصیفی است که با بهره‌گیری از منابع و مآخذ موجود فراهم آمده است
– در پایان‌نامه دیگری با عنوان «ویژگی های سیاست‌گذاری علم و فناوری از دیدگاه مقام معظم رهبری» که زکیه مومن در سال ۱۳۹۱ انجام داده است به بررسی بیانات مقام معظم رهبری در مورد سیاست‌گذاری علم و فناوری پرداخته شده است. محقق بیان می دارد که بررسی بیانات ایشان در مورد الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، لزوم اسلامی بودن مبانی، اهداف، روش های الگو و برشمردن علم و فناوری به عنوان ارکان اساسی الگو، حاکی از نقش ویژه علم و فناوری ظهور دارد. بر این اساس الگوی سیاست‌گذاری علم و فناوری بر اساس نقشه‌راه تمدنی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به دست آمد. این الگو نقشه ی حرکت از ارزش های نظام اسلامی به سمت اهداف را ارائه و سیاست های راهبردی‌ را که مقام معظم رهبری در مورد علم و فناوری مطرح و پی‌گیری نموده‌اند را براساس نقشه‌راه تمدنی نشان می دهد.
همان‌طور که اشاره شد، دوکنفرانس در زمینه الگوی اسلامی–ایرانی پیشرفت، برپاشده است.
مجموعه مقالات ارائه شده در این کنفرانس ها به صورت کتاب هایی با عناوین زیر منتشر شده است:
۱٫ نقشه‌راه تدوین و طراحی الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت که در دو جلد در تیرماه ۱۳۹۱ منتشر شده است و تمامی مقالات و متن سخنرانی های ارائه شده در اولین کنفرانس الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت را در بردارد.
۲٫ الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت؛ مفاهیم، مبانی و ارکان پیشرفت که در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۲ منتشر شده است و مانند عنوان قبلی، حاوی آرای صاحبنظران درباره این الگو می باشد.
مقالات مرتبط با موضوع این پژوهش موارد زیر می باشند:

 

 

«سیاست‌گذاری علم و فناوری در الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت»: این پژوهش که توسط زکیه مؤمن انجام شده است، پس از ارائه ادبیات سیاست‌گذاری علم و فناوری، به نقش سیاست‌گذاری علم و فناوری در الگوی پیشرفت می پردازد. در ادامه به استخراج مؤلفه های سیاست‌گذاری علم و فناوری از دیدگاه رهبری انقلاب پرداخته و نتیجه‌گیری می کند که الگوی سیاست‌گذاری علم و فناوری، می بایستی بر اساس مکتب فلسفی اسلام و فرهنگ اسلامی تدوین شده و روش اجرا و نتایج آن نیز در راستای توحید و گسترش معنویت باشد.

«تبیین مفهوم پیشرفت در الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت» نیز عنوان مقاله دیگری است که در نخستین کنفرانس الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت مطرح شده است. در این پژوهش، ابراهیم نوروزی به دنبال یافتن پاسخ به این پرسش بوده است که در جهان‌بینی اسلامی، تفاوت تعالی مورد نظر اسلام، با توسعه در فرهنگ غربی چیست و این دو چه ارتباطی باهم دارند؟ همچنین این دو در جهان‌بینی اسلامی چه جایگاهی باهم باید داشته باشند تا دنیا و آخرت انسان ها را تأمین کنند. این محقق عنوان کردن کاستی های نظام غرب، در خصوص توسعه، مفهوم «رشد» را از مفاهیم فرآن می شمارد و با محور قرار دادن این مفهوم، به‌دنبال تعریف صحیحی از «پیشرفت» در الگوی اسلامی -ایرانی پیشرفت می‌باشد.

فصل سوم

 

روش‌شناسی تحقیق

 

۳-۱ مقدمه

پژوهش حاضر با هدف تحلیل لایحۀ الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت با توجه به اقتضائات اسلامی پیشرفت در حوزۀ علم و فناوری صورت می‌گیرد. با توجه به هدف مذکور، روش اصلی این پژوهش، تحلیل‌محتوا­ می‌باشد. از جهت شیوۀ تجزیه و تحلیل داده‌ها، این پژوهش توصیفی-تحلیلی می‌باشد؛ چراکه تحلیل‌محتوا­ نوعی تکنیک پژوهش است که برای توصیف عینی، منظم و تا آنجا که ممکن است کمی از محتوای ارتباطات با هدف نهایی تفسیر داده‌ها به کار می‌رود. از جهت شیوۀ گردآوری اطلاعات، ازنوع کتابخانه‌ای و پیمایشی است و از پرسشنامه استفاده شده است و در نهایت از جهت هدف، کاربردی محسوب می‌شود.

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

 

۳-۲ نوع تحقیق

پژوهش حاضر با روش تحلیل‌محتوا[۱۱] انجام ‌شد. به عقیده برلسون تحلیل‌محتوا­ نوعی تکنیک پژوهش است که برای توصیف عینی، منظم و تا آنجا که ممکن است کمی از محتوای ارتباطات با هدف نهایی تفسیر داده‌ها به کار می‌رود. معتمد‌ نژاد نیز این تعریف را ارائه کرده‌است: «تجزیه و تحلیل‌محتوا، یک تکنیک تحقیق است که برای تشریح عینی، منظم و مقداری محتوای آشکار ارتباطات به کار می‌رود» (ساروخانی، ۱۳۷۷).
تحلیل‌محتوا­ روش مطالعه وتجزیه و تحلیل ارتباطات به شیوه نظام‌مند عینی و کمی برای اندازه‌گیری متغیر‌هاست. در گذشته از روش تحلیل‌محتوا­ی متغیرها، کمتر استفاده می‌شد؛ اما کاربرد فزاینده آن در پژوهش‌های رفتاری به اندازه‌گیری متغیرهایی معطوف بوده‌است که بدون این روش اندازه‌گیری آن‌ ها امکان‌پذیر نبوده‌است (کرلینجر، ۱۳۸۲).
تحلیل‌محتوا به لحاظ سابقه و تاریخچه، همزاد تکامل اجتماعی انسان با سایر انسان‌ها است و بنابراین از سابقه طولانی برخوردار است. تحلیل‌محتوا­ به مرور زمان از نوعی تفسیر ابتدایی و آزاد، از حرکات و سخنان دیگران، به شیوه‌ای علمی برای بررسی و ارزیابی متون، اسناد و مدارک مهم اجتماعی و سیاسی تبدیل شده‌است و از دیرباز در تفسیر متون مذهبی نیز مورد استفاده بوده است. امروز از این روش در علوم مختلف اجتماعی، سیاسی، سبک‌شناسی، ارتباطات، شاخه‌های روان‌شناسی و روان‌کاوی استفاده‌های فراوان می‌شود (رسولی و امیرآتشانی، (۱۳۹۰) ص ۲۳).
پیشرفت‌های جدید روش‌های تحلیل‌محتوا مرهون پیشرفت‌های زبان‌شناسی، علوم ارتباطات و انفورماتیک است. پیشرفت‌های این روش در تحقیق اجتماعی، به خصوص وامدار ((رولان بارت))، ((لود لوی اشترواس)) و ((الگیردا ژولین گریما)) است (کیوی و کامپنهود، ۱۳۷۰).
تحلیل‌محتوا به طور خاص دارای مزیت‌های زیر است که پژوهشگر را مجاب به استفاده از این روش می کند:

 

 

پژوهشگر از طریق ارتباط مستقیم با متن، با جنبه‌های مختلف متن تعامل خواهد‌داشت.

می‌تواند مراحل اجرای پژوهش کمی و کیفی را با هم انجام دهد.

از طریق تجزیه و تحلیل متون، ارزش تاریخی یا بینش فرهنگی دوره‌های زمانی مختلف را بیابد.

آنقدر به متن نزدیک می‌شود که می‌تواند جایگزین‌هایی برای مقوله‌های خاص و روابط بین ان‌ها بیابد.

همچنین متن را با کدگذاری تجزیه و تحلیل آماری کند.

با هدف گسترش و تحلیل متن می‌تواند به تفسیر موضوعات متن بپردازد.

پژوهشگر می‌تواند بینش خود را که مدل پیچیده‌ای از فکر بشر می‌باشد توسعه بخشد (رسولی و امیرآتشانی، ۱۳۹۰).

۳-۳ جامعۀ آماری

جامعۀ آماری این پژوهش، اساتید و صاحب‌نظران رشته‌های مرتبط با فلسفۀ علم و فناوری، سیاست‌گذاری علم و فناوری، فلسفۀ اسلامی و همچنین دین‌پژوهی می‌باشند که آشنایی کافی با الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت و مبانی آن داشته باشند.

 

۳-۴ نمونۀ پژوهش و روش نمونه‌گیری

نمونۀ این پژوهش، ۳۰ نفر از صاحب‌نظران و متخصصان در حوزه‌های فلسفۀ علم و فناوری، سیاست‌گذاری علم و فناوری، فلسفۀ اسلامی و دین‌پژوهی می‌باشد. منظور از متخصص در این قسمت، اشخاصی هستند که دارای مدرک دکتری بوده و یا دانشجوی دکتری باشند؛ تذکر این نکته ضروری است که ۱۳٫۳% افراد دانشجوی دکتری و ۷۶٫۷% دارای مدرک دکتری هستند. روش نمونه‌گیری، نمونه‌گیری هدفمند-دردسترس می‌باشد.

 

۳-۴ روش گرد‌آوری اطلاعات و داده‌ها

روش اصلی گرد‌آوری اطلاعات در این پژوهش، کتابخانه‌ای وپیمایشی می‌باشد؛ بدین‌صورت که در مرحله اول با مطالعه کتابخانه‌ای و اسنادی، اطلاعات مورد نیاز در رابطه با پژوهش جمع‌ آوری شد. محتوای جمع‌ آوری شده هم به عنوان مبانی نظری و پیشینه تحقیق، مورد استفاده قرار گرفت و هم با جمع‌ آوری این اطلاعات و تحلیل آن‌ هامقوله‌های اصلی تحلیل‌محتوا ساخته ‌شد. این مقوله‌ها دارای دوبخش اصلی هستند. بخش اول که همان اقتضائات نظری پیشرفت در حوزۀ علم و فناوری از دیدگاه اسلام می‌باشد، دارای مستندات قرآنی و روایی است و در نتیجه نیاز به اعتبار‌سنجی یا راستی ‌آزمایی ندارند. ولی بخش دوم که اقتضائات عملی پیشرفت در حوزۀ علم و فناوری با جهان‌بینی اسلامی یا به عبارتی راهبردهای عملیاتی حرکت به سوی الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت در حوزۀ علم و فناوری می‌باشد، از طریق پرسشنامه با نخبگان و متخصصان در حوزه‌های مرتبط اعتبارسنجی شد.

 

۳-۵ ابزار پژوهش

 

۳-۵-۱ پرسشنامه

در این پژوهش به منظور اعتبارسنجی مقوله‌های تحلیل‌محتوا، از پرسشنامۀ محقق ساخته شامل ۲۷ سؤال بسته‌پاسخ استفاده شد که این سؤالات شامل ۴ مقولۀ اصلی و ۲۳ مقولۀ فرعی می‌باشد. جهت ارزش‌گذاری از طیف ۵ مرحله‌ای لیکرت استفاده شده است که به صورت زیر می‌باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

۵ ۴ ۳ ۲ ۱
کاملاً موافق موافق متوسط مخالف کاملاً مخالف

روایی و پایایی پرسش‌نامه
به جهت روایی پرسشنامه، مقولات یا به عبارتی سؤالات پرسشنامه در اختیار اساتید متخصص قرار گرفت، به علاوه خود مقولات با الهام از مصاحبه با نخبگان تدوین شده بود.
پایایی پرسشنامه نیز براساس ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد و عدد ۹۲% بدست آمد که نشان دهندۀ ضریب پایایی قابل قبولی است.

 

۳-۵-۲ چک‌لیست تحلیل‌محتوا

ابزار دیگر این پژوهش، چک‌لیست تحلیل‌محتوا می باشد. در این چک‌لیست، مقوله‌های تحلیل‌محتوا به صورت کد آورده شده و سپس بوسیلۀ آن به تحلیل‌محتوا­ی لایحۀ الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت پرداخته شد.
اصل عینیت در تحلیل‌محتوا
از آن‌جا که اصل عینیت یکی از اصولی است که در تحقیقات علمی باید رعایت شود، در این پژوهش که با روش تحلیل‌محتوا صورت می‌گیرد، به منظور دستیابی به این اصل، چک‌لیست تحلیل‌محتوا پس از کدگذاری به شخص دیگری برای کدگذاری مجدد داده شد و با بهره گرفتن از فرمولی که ویلیام اسکات ارائه داده است، ضریب قابلیت اطمینان بدست آمد.

 

۳-۶ روش تجزیه و تحلیل داده‌ها

برای تحلیل داده‌های مربوط به تحلیل‌محتوا تلاش‌هایی صورت گرفته است و برنامه‌های کامپیوتری ایجاد شده‌است ولی به طور کلی می‌توان موانعی را در مورد بعضی از روش‌ها دید. می‌توان گفت آن‌دسته از از اصول آماری که در سایر رشته‌‌‌های علوم‌انسانی کاربرد دارند، در تحلیل‌محتوا نیز به کار می‌روند. با این‌حال در استفاده از روش‌های آماری اختلاف نظرهایی وجود دارد (رسولی و امیرآتشانی، (۱۳۹۰) ص ۱۵۷).
آزمون‌های آماری به ندرت در تحلیل‌محتوا به کار برده می‌شوند. دلیل عدم استفاده از این آزمون‌ها در تحلیل‌محتوا عبارت است از:
الف- در تحلیل‌محتوا در اغلب موارد نمونه مبنای مطالعه قرار نمی‌گیرد بلکه محقق مجبور است خود جامعه را مورد بررسی قرار دهد.