مقوله کمیته حسابرسی برای اولین بار در دهه ۴۰ میلادی مطرح شد. نیاز اصلی به کمیته حسابرسی در دهه ۷۰ میلادی به وجود آمد. از سال ۲۰۰۰ به بعد نقش این کمیته در حاکمیت شرکت‌ها بیشتر اثر گذاشت. فروپاشی شرکتهای بزرگ نظیر انرون و ورلدکام از عوامل توجه به آن بود.
پیشینه کمیته حسابرسی در امریکا به سال ۱۹۴۰ میلادی برمی‌گردد. در این تاریخ، بعد از وقوع ماجرای تقلب مک‌کسون رابین (McKesson Robbins)، سازمان بورس اوراق بهادار آمریکا به کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس نیویورک پیشنهاد کرد که حسابرسان مستقل را گروهی از مدیران غیرموظف هیئت‌مدیره شرکت‌ها معرفی کنند و در مورد انعقاد قرارداد حسابرسی و تعیین حق‌الزحمه مربوط، با آنان به مذاکره بنشینند. سازمان از این گروه غیرموظف به عنوان کمیته حسابرسی یاد کرد. سپس در سال ۱۹۷۱، این پیشنهاد به تصویب سازمان بورس اوراق بهادار آمریکا رسید. سازمان بر این باور بود که وجود کمیته حسابرسی می‌تواند مناسب‌ترین وسیله حمایت از منافع سرمایه‌گذاران شرکتهای سهامی عام به شمار آید.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
به دنبال این موضوع، در سال ۱۹۷۸، بورس نیویورک تشکیل کمیته حسابرسی را برای کلیه شرکتهای سهامی عام پذیرفته شده در این بورس الزامی کرد. به تبعیت از این خط مشی بورس نیویورک، بورس آمریکا نیز تشکیل کمیته حسابرسی را برای شرکتهای پذیرفته شده در بورس آمریکا توصیه کرد اما الزامی نساخت(باقرزاده، ۱۳۷۹). طبق آخرین تحقیقات، در بیش از ۹۰ درصد شرکتهای بزرگ سهامی عام آمریکا کمیته حسابرسی تشکیل شده است.
کمیسیون بورس اوراق بهادار از سال ۲۰۰۳ میلادی شرکت‌ها را موظف کرده تا در ترکیب کمیته حسابسی خود دست کم یک نفر را با تخصص مالی یا حسابداری به کار بگیرند و در صورت نبود عضوی با این ویژگی، موضوع را در یادداشت‌های همراه صورتهای مالی افشا کنند(تختائی، ۱۳۹۰).
حسابداری
در ایران سال‌هاست که سازمان بورس اوراق بهادار پیگیر استقرار و پیاده‌سازی نظام راهبری شرکتی، به ویژه حسابرسی داخلی و کمیته حسابرسی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران است. سازمان مزبور پس از سال‌ها تلاش در این زمینه، از جمله حمایت از پژوهش‌ها، ترجمه و تدوین کتاب‌ها، مقاله و دستورالعمل‌های لازم این موضوع را که از ابتدای دهه ۸۰ شروع شد و پس از اختلاس ۳۰۰۰ میلیاردی، به طور جدی‌تری پیگیری کرده است.
پس از تصویب دستورالعمل کنترل‌های داخلی که در ابتدای آن چنین آمده است: … در راستای حمایت از سرمایه‌گذاران، پیشگیری از وقوع تخلفات و نیز ساماندهی و توسعه بازار شفاف و منصفانه… این دستورالعمل از تاریخ ۱۶/۲/۱۳۹۱ در ۱۸ ماده و ۲ تبصره به تصویب هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار رسید و رعایت مفاد این دستورالعمل از تاریخ ابلاغ آن(۲۶/۲/۱۳۹۱) برای ناشران پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران الزامی است. طبق ماده ۱۰ دستورالعمل مذکور مدیران ارشد موظف به تشکیل کمیته حسابرسی(زیر نظر هیئت مدیره و مطابق با ضوابط سازمان بورس) و واحد حسابرسی داخلی شده‌اند و در اجرای ماده ۱۰ دستورالعمل یاد شده، نمونه منشور کمیته حسابرسی در سال ۱۳۹۱ شامل ۱۴ ماده و ۲ تبصره به تصویب رسیده که از تاریخ تصویب لازم الاجراست.
۲-۴- ضرورت ایجاد کمیته حسابرسی
افزایش موارد استفاده و شمار استفاده کنندگان اطلاعات مالی بنگاه‌های اقتصادی، به دنبال و در تداوم افزایش شمار شرکتهای سهامی و توسعه و رونق بازارهای سرمایه و پول، موجب استفاده از خدمات افرادی شد تا با رسیدگی به مدارک، اسناد و حساب‌های یک بنگاه اقتصادی، هر گونه تقلب و سوء استفاده را کشف کرده و نسبت به صورتهای مالی تهیه شده توسط موسسه، بی‌طرفانه اظهارنظر کنند. از سوی دیگر، با توجه به اختیارات مدیریت، نیاز به افرادی احساس می‌شد تا قابلیت اعتماد روند گزارشگری مالی را نظارت کنند. بدین ترتیب، کمیته حسابرسی، متشکل از اعضای غیرموظف هیات مدیره ایجاد شدند و توانستند نقش بسیار مهمی در نظارت بر مسئولیت گزارشگری مالی مدیریت و حسابرسی مستقل صورتهای مالی بر عهده گیرند. (کارسلو و نیل[۱۲]، ۲۰۰۰).
عکس مرتبط با اقتصاد
لیونیگستون[۱۳](۲۰۰۵) معتقد است کمیته حسابرسی، عملیات حسابرسی را انجام نمی‌دهد بلکه با تمرکز بر روی مسئولیت‌ها و منابع مورد نیاز حسابرسی، انجام فرایند حسابرسی را تسهیل می‌کند. همچنین، نقش کمیته‌ی حسابرسی در مدیریت ریسک نیز، بسیار بااهمیت است. ارزیابی ریسک، اغلب توسط یک کمیته حسابرسی موثر با تمرکز بر روی اهداف، فعالیت‌ها و چارچوب کاری سازمان انجام می‌شود.
مسئولیت‌های کمیته حسابرسی، شامل افزایش کیفیت سیاست‌های حسابداری، کنترل‌های داخلی و استقلال و اثربخشی نقش حسابرسان مستقل و کاهش تقلب و ریسک مالی و در نهایت افزایش کیفیت و به موقع بودن افشاهای مالی و سایر اطلاعات مهمی است که بازار سرمایه و سهامداران نیاز دارند. (شمشیر محمد و سوری[۱۴]، ۲۰۰۱).
ویندارم و سونگ[۱۵](۲۰۰۴) معتقدند وجود کمیته‌ی حسابرسی به ایجاد ارتباط مناسب بین هیات مدیره‌ی شرکت و حسابرسان مستقل و حسابرسان داخلی کمک می‌کند. این کمیته، می‌تواند بر مدیریت ارشد شرکت نظارت کرده و به عنوان عامل بازدارنده در ممانعت از نقض کنترل‌های داخلی توسط مدیریت، نقش موثری ایفا نماید.
کمیته‌ی حسابرسی به عنوان یک ابزار نظارتی، نقش با اهمیتی را در شرکت ایفا می‌کند. با توجه به این که سهامداران قادر به نظارت مداوم بر مدیریت نیستند، لذا این مسئولیت را هیات مدیره‌ی شرکت، از طریق تفویض مسئولیت نظارت بر فرایند گزارشگری مالی به کمیته حسابرسی، بر عهده می‌گیرد. (دیزورت و همکاران[۱۶]، ۲۰۰۲).
در ۲۸ سپتامبر ۱۹۹۸، کمیسیون بورس و اوراق بهادار، بورس اوراق بهادار نیویورک و انجمن ملی معامله‌کنندگان اوراق بهادار، ایجاد کمیته‌ی بلوریبون را برای بهبود اثربخشی کمیته‌ی حسابرسی شرکت‌ها اعلام کردند. این کمیته در سال ۱۹۹۹، در گزارش خود ده پیشنهاد ارائه کرد. پیشنهادهای کمیته‌ی بلوریبون را می‌توان در سه گروه طبقه‌بندی کرد. گروه اول، شامل پیشنهادهای اول و دوم، بر روی استقلال کمیته‌ی حسابرسی متمرکز شده است. گروه دوم، شامل پیشنهادهای سوم تا پنجم، بر بهبود تاثیر کمیته حسابرسی تاکید می‌کند و گروه سوم، شامل پیشنهادهای ششم تا دهم، قصد بهبود روابط میان کمیته‌ی حسابرسی، حسابرسان مستقل و مدیریت سازمان(شامل مدیر حسابرسی داخلی) را دارد. (لاتیل و بوشونگ[۱۷]، ۲۰۰۰)
کمیته‌های حسابرسی، از طریق نظارت بر روند گزارشگری مالی، شامل سیستم کنترل داخلی و استفاده از اصول پذیرفته شده‌ی حسابداری و نیز نظارت بر عملکرد حسابرسی مستقل و حسابرسی داخلی، موجب می‌شوند که اشتباهات عمدی و سهوی در اندازه‌گیری‌های حسابدرای و افشای موارد بااهمیت مالی و نیز کلاهبرداری و اعمال غیرقانونی مدیریت، کاهش یابد. (دیزورت و همکاران، ۲۰۰۳).
۲-۵- مسئولیت کمیته حسابرسی
۱) کنترل‌های داخلی و مدیریت ریسک
اهم مسئولیت‌های کمیته حسابرسی نسبت به کنترل‌های داخلی و مدیریت ریسک، به شرح زیر است:
برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.
نظارت بر اثربخشی سیستم‌های کنترل داخلی شرکت شامل کنترل فناوری اطلاعات و حفظ امنیت آنها،
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
کسب اطمینان معقول از کفایت دامنه بررسی حسابرسان داخلی از نظام کنترل‌های داخلی شرکت،
کسب اطمینان معقول از اثربخشی فرایند مدیریت ریسک مشتمل بر شناسایی، اندازه‌گیری، تجزیه و تحلیل، ارزیابی، مدیریت و نظارت بر سیستم مدیریت ریسک،
بررسی ارزیابی حسابرس داخلی از کنترل‌های داخلی و اظهارنظر حسابرس مستقل نسبت به کنترل‌های داخلی،
پیگیری اجرای توصیه‌ها و رفع نقاط ضعف کنترل‌های داخلی که توسط حسابرسان داخلی و یا مستقل به کمیته گزارش می‌شود، و
ارائه گزارش کنترل‌های داخلی به هیئت‌مدیره شامل ارزیابی و اظهارنظر نسبت به کنترل‌های داخلی شرکتهای فرعی.
۲)گزارشگری مالی
اهم مسئولیت‌های کمیته حسابرسی نسبت به گزارشگری مالی، به شرح زیر است:
نظارت بر موضوعات با اهمیت گزارشگری مالی، قضاوت‌ها و برآوردهای عمده، رویه‌های حسابداری عمده، نحوه افشا و انتخاب و تغییر در هر یک از آن ها و افشای معاملات با اشخاص وابسته در گزارش‌های مالی شرکت،
کسب اطمینان معقول نسبت به قابلیت اطمینان و به موقع بودن گزارش‌های مالی شرکت،
کسب اطمینان معقول نسبت به رعایت استانداردهای حسابداری و سایر مقررات در گزارش‌های شرکت،
کسب اطمینان معقول از این‌که همه اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری هیئت‌مدیره در رابطه با گزارشگری مالی در اختیار آنان قرار گرفته است،
بررسی پیش نویس گزارش‌های مالی شرکت قبل از تصویب توسط هیئت‌مدیره و همچنین پیشنهادهای حسابرس مستقل در خصوص اصلاحات آن.
۳) حسابرسی داخلی
اهم مسئولیت‌های کمیته حسابرسی نسبت به حسابرسی داخلی، به شرح زیر است:
بررسی منشور و ساختار سازمانی حسابرسی داخلی و اطمینان از کفایت ساختار مزبور و استقلال آن جهت ایفای وظایف و مسئولیت‌های حسابرسی داخلی،
بررسی و ارسال برنامه سالانه واحد حسابرسی داخلی و کفایت منابع مورد نیاز آن به هیئت‌مدیره جهت تصویب،
نظارت بر اثربخشی و عملکرد صحیح حسابرسی داخلی طبق ضوابط و مقررات،
کسب اطمینان معقول از دسترسی واحد حسابرسی داخلی به منابع و اطلاعات مورد نیاز برای ایفای مسئولیت‌های آن،
کسب اطمینان معقول از پیروی واحد حسابرسی داخلی از استانداردهای داخلی لازمالاجرا یا بین‌المللی مربوط،
بررسی گزارش‌های حسابرسی داخلی و ارسال آن به هیئت‌مدیره شرکت حسب ضرورت،
کسب اطمینان معقول از ارائه یافته‌ها و توصیه‌های مهم از سوی حسابرسان داخلی به مدیریت و پیگیری اقدامات لازم،
برقراری امکان ارتباط آزاد و کامل مدیر واحد حسابرسی داخلی با کمیته حسابرسی،
پیشنهاد به هیئت مدیره برای انتصاب، برکناری و تعیین حقوق و مزایا و پاداش مدیر حسابرسی داخلی،
تبصره: در صورت برون‌سپاری عاملیت حسابرسی داخلی، کمیته حسابرسی طرف، مبلغ و شرایط قرارداد خدمات حسابرسی داخلی را همراه با مدیر حسابرسی داخلی (یک نفر از افراد داخل شرکت)، به هیئت‌مدیره پیشنهاد می‌دهد.
بررسی صلاحیت و توانایی‌های مدیر و کارکنان واحد حسابرسی داخلی.
۴) حسابرسی مستقل
اهم مسئولیت‌های کمیته حسابرسی نسبت به حسابرسی مستقل، به شرح زیر است:
پایش استقلال حسابرس مستقل و عدم تضاد منافع بالقوه آن با توجه به آیین رفتار حرفه‌ای حاکم بر حسابرس مستقل،
بررسی کلیه شرایط قرارداد حسابرسی و تناسب حق‌الزحمه دریافتی حسابرس مستقل،
ارائه پیشنهاد درباره انتخاب، چرخش یا تغییر حسابرس مستقل و بازرس قانونی به هیئت مدیره متناسب با بررسی‌‌‌ها و الزامات،
پایش اثربخشی عملکرد حسابرس مستقل و بازرس قانونی شرکت و نتایج کار آن ها،
مذاکره با حسابرس مستقل و بازرس قانونی درباره برنامه‌ریزی کلی و راهبرد حسابرسی،
حسب مورد، کسب اطمینان معقول از هماهنگی حسابرسی مستقل ِشرکت‌های اصلی و فرعی در مواردی که بیش از یک مؤسسه حسابرسی درگیر کار حسابرسی است،
هماهنگ‌سازی امور حسابرسی مستقل با حسابرسی داخلی،
بررسی پیش‌نویس گزارش حسابرس مستقل و بازرس قانونی و مساعدت جهت رفع اختلاف‌نظر بین حسابرس مستقل با هیئت‌مدیره و مدیرعامل،
بررسی نتایج یافته‌های حسابرس مستقل و بازرس قانونی با حضور مدیریت اجرایی. این بررسی شامل بررسی هرگونه محدودیت در دامنه رسیدگی حسابرس مستقل، هرگونه عدم توافق حسابرس مستقل با مدیریت، قضاوت‌های کلیدی حسابداری و حسابرسی، اشتباهات و اصلاحات گزارش‌های مالی و حسب مورد پاسخ‌خواهی از مدیریت اجرایی نیز می باشد،
بررسی “نامه مدیریت” حسابرس مستقل و پیگیری اقدامات مدیریت ارشد در پاسخ به آن،
بررسی و پیگیری اقدامات انجام شده برای رفع بندهای مندرج در گزارش حسابرسی و بازرس قانونی و تکالیف تعیین شده توسط مجامع عمومی،
اعلام نظر قبلی در خصوص انجام خدمات غیر حسابرسی مجاز با توجه به آیین رفتار حرفه‌ای توسط حسابرس مستقل و همچنین مهارت و تجربه حسابرس برای ارائه این خدمات، و
برقراری امکان ارتباط آزاد و کامل حسابرس مستقل با کمیته حسابرسی.
۵) رعایت قوانین، مقررات و الزامات
اهم مسئولیت‌های کمیته حسابرسی نسبت به رعایت قوانین، مقررات و الزامات، کسب اطمینان معقول از وجود رویکرد و فرایندهای اثر‌بخش جهت نظارت بر موارد زیر است:
