مطالعات انجام گرفته در این فصل حاکی از آن است که، گردشگری در نواحی روستایی با مدیریت و برنامه ­ریزی کارآمد می ­تواند محرک توسعه پایدار در نواحی روستایی باشد. در این خصوص توسعه گردشگری خود­جوش در نواحی روستایی ،اثرات مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی و محیطی برجای گذاشته است که در این پژوهش، شناخت پیامد­های مثبت گردشگری روستایی بر میزان پویایی اشتغال در راستای کاهش اثرات منفی و تقویت اثرات مثبت و تبیین این مسأله با رویکرد گردشگری پایدار از اهمیت اساسی برخوردار است. به این ترتیب فرضیه ­های پژوهش براساس اهداف و رویکرد مورد نظر ارائه و سپس جهت شناخت عمیق­تر از موضوع مورد نظر، مطالعاتی که تاکنون محققان در این خصوص داشته اند نیز مورد بررسی قرار گرفت.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
فصل دوم
مبانی نظری تحقیق
مقدمه
صنعت گردشگری مقوله­ای چند وجهی و پیچیده­ای است که ابعاد مختلف جامعه را تحت تاثیر قرا می­دهد و خود نیز متاثر از شرایط جامعه می­ شود. از اینرو پژوهش در فرایند برنامه ­ریزی گردشگری در هر جامعه­ای بسیار ضروری بنظر می­رسد. گردشگری اگر بدون برنامه ­ریزی باشد ممکن است آسیب های جدی از ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، و زیست محیطی بر جامعه محلی بر جای نهد(حیدری چیانه،ص ۴۹).
عکس مرتبط با اقتصاد
نظریات مطرح شده در هر رشته مهمترین و گرانبها­ترین گنجینه­ آن می­باشد. در مورد گردشگری و موضوعات مختلف آن نظریات مطرح شده، مهمترین ابزار و چراغ راه محقیق این رشته­اند. این نظریات ممکن است متفاوت و حتی متناقض باشد ولی،اگر بپذیریم که تضاد­ها و اختلاف هستند، آنها را می­پذیریم و به آنها ارج می­نهیم. در این نیز سعی گردیده است به تناسب موضوع، از نظریات مختلف مطرح شده در این رشته استفاده گردد (دهستانی بهبود، ۱۳۸۳،ص ۱۱). دراین راستا علاوه بر طرح تعاریف گردشگری و انواع آن، گردشگری روستایی و انواع آن، توسعه پایدار، گردشگری پایدار و اصول آن، اثرات گردشگری بر نواحی روستایی و مدل تلر و داکسی و … آورده شده است.
تصویر درباره گردشگری
۲-۱- تعاریف و مفاهیم
در این تحقیق واژه ­ها و مفاهیم متعددی مورد استفاده قرار گرفته می­گیرد، که لازم است هر کدام تعریف شوند. مهمترین واژه ­ها در این تحقیق عبارتند از:
۱-۲-۱- تعریف و مفهوم گردشگری
گردشگر واژه­ای است فرانسوی از ریشه «تور» گرفته شده است و به معنای چرخش، پیمودن، طی­کردن، سیر­کردن و گردش­نمودن و اصطلاح توریست برای نخستین بار در میان فرانسویان متداول گشت. در ابتدای قرت نوزدهم در فرانسه معمول بود که نجبا و اشراف زادگان برای یاد­گیری و کسب تجربه­های لازم زندگی، به مسافرت می­رفتند که به این جوانان توریست می­گفتند (حیدری چیانه، ۱۳۸۳، ص ۳۴).
به نظر پیر لاروس[۴]، «گردشگر عمل مسافرت به منظور تفنن و لذت است و توریست کسی است که برای خشنودی خود و لذت بردن مسافرت می کند» (مهدوی، ۱۳۸۳ ،ص۱۱ ).
واژه تورسم نخستین بار در سال ۱۱۸۱م، در مجله­ای انگلیسی به نام اسپورتینگ مارگازین[۵] (مجله ورزش) آمد. در آن زمان این لغت به معنای مسافرت به منظور تماشای آثار تاریخی و بازدید از مناظر طبیعی برای کسب لذت به کار می رفت (همان، ص۳۵).
بر اساس معانی عام، گردشگری به فعالیت­هایی که گردشگران و کسانی که تسهیلاتی برای آن­ها فرآهم می­ کنند، اطلاق می شود. گردشگر نیز گسی است که به گردش و گشت و­گزار می­رود و در پی دیدن مناظر مختلف است. در این راستا، کنفرانس تجارت و توسعه ی سازمان ملل بر اساس تعریف اخیر سازمان جهانی گردشگری، تعریف زیر را برای گردشگران بین المللی ارائه داده است:
«فردی که بین دو یا چند کشور به سفر پردازد، به طوری که از سکونتگاه دائم خود بیش از یک روز و کمتر از یک سال، به منظور فراغت، کسب و کار و یا دیگر اهداف دور باشد» (رضوانی، ۱۳۸۷، ص ۳).
همچنین به عقیده پل روبر[۶]، گردشگری عمل مسافرت کردن و رفتن به جایی غیر از مکان همیشگی و متعارف زندگی به منظور لذت بردن است، حتی اگر این کار با جابه جایی کوچکی همراه باشد، یا اینکه هدف اصلی از این جا به ­جایی غیر از تفنن و لذت جویی باشد. گردشگر نیز کسی است که این کار را انجام می دهد؛ یعنی به دلیل کنجکاوی یا فراغت، لذت بردن و تفرج و یا به منظور ادعای این که«مسافرت» کرده است، به مسافرت می­رود (همان).
فرهنگ آکسفورد واژه گردشگر را چنین معنی می­ کند: تجارت تهیه خدمات و پذیرایی برای مردمانی که از یک مکان دیدن می­ کنند و فرهنگ وبستر نیز این­چنین تعریف می­ کند: «مسافرتی که به منظور تجارت، لذت و یادگیری صورت می­گیرد و بازگشت به نقطه شروع» ( حیدری چیانه، ۱۳۸۳، ص ۳۵ ).
در فرهنگ و ادبیات فارسی «گردشگر یا جهانگردی به سفر­کردن در اقطار عالم، به منظور تفرج، سیاحت، زیارت، و مسافرت به مقصدی و بازگشت به محل سکونت اصلی، اطلاق می­ شود و شامل سفر­های کوتاه و موقت به مقصد­های غیر از محل کار و سکونت اصلی به منظور سیر و سیاحت نیز می­باشد» (همان).
در سال ۱۹۶۳ کنفرانس بین المللی تجارت و توسعه سازمان ملل در رم پیشنهاد کرد؛ «گردشگر یا بازدید کننده­ موقت کسی است که به منظور تفریح، استراحت، گذران تعطیلات، بازدید از نقاط دیدنی، انجام امور پزشکی، درمانی و معالجه، تجارت، ورزش، زیارت، دیدار از خانواده، ماموریت و شرکت در کنفرانس­ها، به کشوری غیر از کشور خود سفر می­ کند. مشروط به این که مدت اقامت از ۲۴ ساعت کمتر و از ۳ ماه بیشتر نبوده، و کسب شغل و پیشه هم مد نظر نباشد» همچنین، گیلوی (از کارشناسان برجستهء اقتصاد اروپا) در تعریف گردشگری می نویسد: «تمامی افرادی که کشور خود را به قصد کشور دیگر ترک کرده و کمتر از یک سال در خارج اقامت کنند و نیز برای هزینهء اقامت خود هیچ گونه در آمدی در کشور مورد بازدید نداشته باشند، گردشگر شناخته می شوند» (رضوانی، ۱۳۸۲، ص۱۷).
در سال ۱۹۳۷ کمیتهء رم برای برای بررسی پاره­ای از مسائل صنعت گردشگری تشکیل شد و درباره مفهوم گردشگری،تعریفی به این شرح ارائه داد: «افرادی که در یک دورهء ۲۴ ساعته یا بیشتر به یک کشور خارجی سفر می­ کنند، گردشگر نامیده می­شوند». این کمیته مسافرت­های زیر را نیز به عنوان گردشگر به شمار آورد:

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

افرادی که برای تفریح، دلایل شخصی و یا امور درمانی مسافرت می­ کنند؛

افرادی که برای شرکت در کنفرانس­ها مسافرت می­ کنند؛

افرادی که به منظور انجام کار­های بازرگانی مسافرت می­ کنند؛ و

افرادی که به یک گردش دریایی می­روند (رضوانی،۱۳۸۲، ص۱۶).

این دو تعریف بیشتر با گردشگری خارجی منطبق است و گردشگری در داخل یک کشور را در نظر نمی­گیرند.
سازمان گردشگری (WTO)، گردشگری را چنین تعریف می­ کند:
«گردشگری عبارت است از مجموعه کار­هایی که یک فرد در سفر و در مکانی غیر از محیط عادی خود برای مدتی که کمتر از ۲۴ ساعت و بیشتر از یک سال نیست، انجام می­دهد، و هدف آن سرگرمی، تفرج، استراحت، ورزش، دیدار با اقوام و آشنایان، کسب و کار ، ماموریت، شرکت در سمینار یا کنفرانس، درمان، مطالعه، تحقیق، فعالیت­های مذهبی و فعالیت­هایی از این قبیل است» (رضوانی،۱۳۸۷، ص۵ ).
اسمید[۷] (۲۰۰۳) « گردشگری را شامل همه فعالیت­هایی می­داند که یک گردشگر در طول مدتی که وی به دلایل شخصی یا حرفه­ای، در جایی دور از مکانی که به طور معمول زندگی و کار می­ کند، انجام دهد» (همان منبع ص ۵).
تعریف دقیق واژه گردشگر و توریست تا حدودی دشوار است چرا که مشخص کردن دقیق آثار و تبعات آن تقریبا غیر ممکن است. دلیل این امر این است که اولا گردشگر یک فعالیت مرکب و چند وجهی است که شامل روابط فعالیت­های مختلف انسانی می­ شود، ثانیا تبعات اقتصادی و اجتماعی مثبت و منفی فراوانی دارد (حیدری چیانه، ۱۳۸۳، ص ۳۶).
ولی به طور کلی می­توان شامل همه فعالیت­ها و اقداماتی دانست که در ارتباط با گردشگری صورت می­گیرد و نیز کلیه فعالیت­هایی که یک گردشگر در هنگام مسافرت به مکانی خارج از محل سکونتش انجام می­دهد، و هدف از این مسافرت می ­تواند شامل موارد زیر باشد:

دیدار دوستان و آشنایان­؛

جهت استفاده از فضا و چشم انداز­های طبیعی­؛

برای تجارت و انجام کار­های شخصی؛

جهت درمان (آب درمانی، استفاده از آب و هوای سالم و …)؛

زیارت و انجام امور مذهبی؛

تفریح و ورزش (مهدوی، ۱۳۸۳،ص۱۴).

۲-۲-۱- انواع گردشگری
با توجه به طول مدت مسافرت، نوع تاسیساتی که به خدمت گرفته می­ شود، فصل و چگونگی سازماندهی مسافرت، همچنین انگیزه­های گوناگون که موجب پیدایش یک جریان توریست می­شوند، می­توان اشکال مختلفی از جهانگردی را از یکدیگر تمیز داد.
انگیزه و هدف نیز می ­تواند عاملی برای جهانگردی و مسافرت باشد. مجموعه چنین عواملی در کنار سایر خواسته ­ها، نیاز­ها و اهداف انسان اشکال متنوعی از مسافر ت­های توریستی را به وجود می­آورند، که هر یک از آنها مورد بررسی قرار می­گیرند.
۳-۲-۱- گردشگر تفریحی و استفاده از تعطیلات
این نوع جهانگردی شامل افراد یا گروه­هایی است که جهت استفاده از تعطیلات،تفریح و استراحت، استفاده از آب و هوای گرمتر یا خنک تر از محل اقامت خود به مسافرت می­روند.
۴-۲-۱- گردشگر درمانی
این نوع شامل افراد و گروه­هایی هستند که برای استفاده از تغییرات آب و هوا (با هدف پزشکی و درمانی) استفاده از آب­های معدنی، گذران دوران نقاهت، معالجه و نظایر آن اقدام به مسافرت می­ کنند.
۵-۲-۱- گردشگر فرهنگی و آموزشی
این نوع جهانگردی برای آشنایی مواریث فرهنگی و هنری و اداب و رسوم، بنا­ها و آثار تاریخی با هدف آموزشی، تحقیقاتی و پژوهش، صورت می­گیرد. توریست­هایی که در این گروه قرار دارند توریست یا جهانگرد کاوشگر نامیده می­شوند.
۶-۲-۱- گردشگر اجتماعی
در این نوع جهانگردی، عمدتا هدف­های اجتماعی، مردم­شناسی، جامعه ­شناسی و امثال آن مورد نظر است. دیدار دوستان، آشنایان و خویشاوندان نیز از نوع جهانگردی اجتماعی بشمار می­آیند.
۷-۲-۱- گردشگر ورزشی
هر نوع مسافرتی که به منظور فعالیت­های ورزشی باشد، جهانگردی ورزشی نامیده می­ شود، مانند اسکی، پیاده­روی، کوهپیمایی، کوهنوردی، دوچرخه­سواری، شکار، شنا، قایقرانی، شرکت در مسابقات ورزشی و تماشای مسابقات و امثال آن.
۸-۲-۱- گردشگر مذهبی و زیارتی
این نوع از جهانگردی یکی از رایج­ترین اشکال جهانگردی در سراسر جهان است. جاذبه­های مذهبی، زیارتگاه­ها و اماکن مقدسه هر ساله تعداد زیادی از جهانگردان را به سوی خود جلب می­ کند.
۹-۲-۱- گردشگر بازرگانی و تجاری
مهمترین مسافرت­هایی که تحت این عنوان صورت می­گیرد، عبارتند از : سفر هایی که افراد برای شرکت در بازار­های مکاره و نمایشگاه­های کالا و صنایع و یا سرکشی و بازدید از تأسیسات کارخانه­ای و نظایر آن می­نمایند.
۱۰-۲-۱- گردشگر سیاسی
مسافرت به منظور شرکت در اجلاس و مجامه بین المللی، کنگره­ها و سمینار­های سیاسی،جشن­های ملی و مذهبی، مراسم ویژه سیاسی مانند تدفین رهبران و شخصیت­های سیاسی، پیروزی رهبران احزاب و به حکومت رسیدن آنها و نظایر آن جهانگردی سیاسی خوانده می­ شود. (رضوانی، ۱۳۸۲، صص ۱۸، ۱۹و ۲۰ ).
پیترتیرگ[۸] براساس نوع فعالیت‌ها گردشگری را به دو نوع فراغتی و تجاری تقسیم­‌بندی نموده است (اعرابی و ایزدی؛ ۱۳۷۸ ص:۱۲). ویلیامز[۹] از چارچوب تیپ ‌شناسی گردشگری به منظور انواع گردشگر بهره جسته است. در این تیپ‌شناسی گردشگری به انواع تفریحی، تجاری، استفاده از مزایای تندرستی، آموزشی، فرهنگی و اجتماعی طبقه‌بندی می‌­شوند. طیف انگیزه این‌گونه سفرهای گردشگری از تفریح و تفرج تا کسب تجربه در تغییر است (تولایی؛ ۱۳۸۶ ص: ۴۳).
والن اسمیت[۱۰] شش نوع گردشگری را در طبقه‌بندی خود، به شرح زیر بیان می‌کند:
۱- گردشگری قومی: این نوع گردشگری، گردشگران به منظور مشاهده سبک زندگی افراد بومی و اقوام انجام می شود.
۲- گردشگری هنری: گردشگری هنری در پی شناخت هنرهای ملل و مردم دیگر و آگاهی از آن است.
۳- گردشگری تاریخی: این گونه از گردشگری که «گردشگری میراث» نیز نامیده می­ شود به بازدید از موزه‌ها، مکانها و ابنیه­تاریخی می‌پردازند و امروزه بخش عمده­ای از گردشگران را به خود اختصاص داده است.
۴- گردشگری مبتنی بر طبیعت یا طبیعت‌گرا: تأکید این گونه گردشگری بر جاذبه‌های طبیعی و محیطی و پناه بردن به آغوش طبیعت زیبا و تحسین و درک و لذت بردن از جاذبه های طبیعی است.
۵- گردشگری تفریحی و ورزشی: توجه این گونه از گردشگری معطوف به شرکت در فعالیت‌های ورزشی، استفاده از چشمه‌های آب معدنی، حمام آفتاب و برخود های اجتماعی در یک محیط دلنشین و راحت است.
۶- گردشگری مرتبط با کار: مقصود اصلی از این گونه گردشگری تفریح و یا استراحت نیست، بلکه انجام بخشی از کار و حرفه توأم با مسافرت است. مشخصه این گردشگری شرکت در کنفرانس­ها، گردهمایی­ها، سمینار­های علمی، تحقیقاتی و تخصصی است (پاپلی یزدی و سقایی ،۱۳۸۵، ص ۴۶ و ۴۷).
۲-۲- تعریف و مفهوم گردشگری روستایی
«گردشگری روستایی امروزه یکی از مردمی­ترین انواع گردشگری محسوب می­ شود» (شارپلی، ۱۳۸۰، ص ۵ ).
به طور کلی گردشگری روستایی از دو جنبه دارای اهمیت است، یکی بعنوان یک فعالیت گستردهء جهانی و دیگری بعنوان یک تأکید بر توسعه سیاست­های منطقه­ای و محلی (رحیمی، ۱۳۸۱ ص۲۲۶ در مهدوی، ۱۳۸۳، ص ۱۵). علاوه براین باید پذیرفت که تعریف مشترک و پذیرفته شده‌ای بین محققان در زمینه گردشگری روستایی وجود ندارد. شناخته شده‌ترین و عمومی‌ترین تعریف مربوط به لین است که این نوع گردشگری را به عنوان فعالیتهای گردشگری در محیط روستایی می­داند (علی قلیزاده فیروز جایی، ۱۳۷۶).
گردشگری روستایی آن نوع از گردشگری است که مقصد آن خارج از محدوده شهر­ها می­باشد و عرفاً قلمرو روستایی تعریف می شود (قاسمی ایرج ،۱۳۸۸ ، ص۲۰۱).
کنفرانس جهانی گردشگری روستایی Rural Tourism Conference, 2006 :19) (، گردشگری روستایی را شامل انواع گردشگری با برخورداری از تسهیلات و خدمات رفاهی در نواحی روستایی می­داند، که امکان بهره­مندی از منابع طبیعی و جاذبه های طبیعت را همراه با شرکت در زندگی روستایی (کار در مزرعه و کشاورزی) فراهم می آورد (رضوانی، ۱۳۸۷، ص ۲۷).
دات[۱۱] گردشگری روستایی را اینگونه تعریف می‌کند: «فعالیتی چند وجهی که در محیطی خارج از شهر صورت می‌گیرد و به گردشگران ماهیت زندگی روستایی را نشان می‌دهد». آپرمان نیز می‌گوید: «گردشگری روستایی به فعالیت‌های مزرعه‌ای و غیرمزرعه‌­ای گفته می‌شود که در جوامع و نواحی روستایی انجام می‌شود، اما فعالیت‌های تفریحی بیرونی مانند پارک‌های موضوعی و نواحی حیات وحش را شامل نمی‌شود» (رضوانی، ۱۳۸۷، ۲۷).
به هر حال از لحاظ مفهومی به نظر ساده می ­آید که گردشگر روستایی را به عنوان گردشگری که در مناطق پیرامون شهر­ها را در بر می­گیرد تعریف کرد، ولی این تعریف نمی ­تواند شامل مجموعه ­ای از فعالیت­ها و اشکال متنوع مدیریتی و نهاد­های توسعه یافته در کشور­های مختلف که در ارتباط با صنعت گردشگر فعالیت می­ کند، شود (مهدوی، ۱۳۸۳،ص۱۵).
از دیدگاه مفهوم وسیعتر می­توان گردشگر روستایی را در بر گیرنده دامنه­ای از فعالیت­ها، خدمات مربوط به تفریح و آرامش گردشگران دانست که به وسیله کشاورزان و مردم روستایی برای جذب گردشگران به مناطق خود به منظور کسب در­آمد صورت می­گیرد.
اگر این برداشت وسیع­تر را بپذیریم، در کل گردشگر روستایی، گردشگر زراعی و کشاورزی را در­بر می­گیرد و به تبع آن ارائه خدمات نظیر اسکان، پذیرائی، امکانات و وسایل سرگرمی و تفرج، بر پایی جشن­ها و مراسم محلی، تولید و فروش صنایع­دستی و محصولات­کشاورزی و غیره به گردشگران را شامل می شود (شریف زاده و مراد نژاد۱۳۸۱، ص۵۴ در همان منبع، ص۱۶).