براساس تجربیات اخیر، خشکسالی های شدید یک یا دو ساله می توانند در یک دوره ده ساله به وقوع بپیوندند. بررسی های به عمل آمده نشانگر، شرایط ناخوشایند در بیشتر کشورهای اروپای مرکزی و غربی می باشد. خشکسالی با شدت مشابه در طول مرز مجارستان اسلوک (بخشی از رودخانه دانوب) رد یک دشت کوچک نیز اتفاق افتاد. ضرر و زیان و ناشی از خشکی در کشور مجارستان به تنهایی حدود ۶۴۰ میلیون دلار آمریکا در سال ۱۹۹۰ برآورد شده است. خشک ترین منطقه حوزه آبریز کاریتین در بخش مرکزی دشت بزرگ (عمدتاً در دوره رودخانه تیسزا) مجارستان و در بعضی از قسمت های مربوط به کشورهای همسایه واقع است. بدیهی است چهار سال بسیار در طول سالهای ۱۸۹۱ الی ۱۹۹۰ و به عبارتی دیگر در سال های ۱۹۰۴ و ۱۹۳۵ و ۱۹۵۲ و ۱۹۹۰ به وقوع پیوست. در دره تیسزا در طول مدت یکصد سال ۳۰۰ سال آن به طور مطل خشک بوده و نتیجه آن خشکسالی بسیار شدید بوده است. توزیع زمانی سالهای خشکی در این مدت نامنظم بوده و اغلب یک توالی سه ساله دیده می شود (به طور مثال ۲۳-۱۹۲۱ و ۴۷-۱۰۴۵) بعضی اوقات خشکسالی در فواصل زمانی بیشتری (۱۹۹۰-۱۹۵۲) اتفاق می افتد. بهرحال، بررسی های انجام گرفته با بهره گرفتن از سری داده های یکصد ساله، نشانه تغییرات تدریجی وقوع خشکسالی نبوده است.

۴-۲- تجزیه و تحلیل پدیده خشکسالی

در این بخش دلایل شرایط محیطی که سبب ایجاد بلیه خشکسالی شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این حلت شرایط اقلیمی، هیدرولوژیکی خاک و زراعات با توجه به اهمیت آن در منطقه یا محل موردنظر، مدنظر قرار می گیرد. که تنها یک مورد را، مورد بررسی قرار می دهیم:
۱- شرایط اقلیمی و پارامترهای هیدرولوژیکی
شرایط اقلیمی برای برآورد احتمال یا شدت وقوع خشکسالی باید به طور دقیق شناخته شود. در بین داده های هواشناسی ثبت شده، آنهایی اهمیت بیشتری داشته که میزان بارندگی، درجه حرارت، رطوبت و شرایط رطوبتی یک منطقه خاص را مشخص نمایند. در عملیات هواشناسی برای تعیین شرایط خشکی و خشکسالی شاخص های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد. این شاخص ها با توجه به ساختار منطقی به گروه های زیر دسته بندی می گردند (دانکل و همکاران، ۱۹۹۲).

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

شاخص های غیرمتعارف اندازه گیری نزولات جوی

شاخص های تعیین کمبود فشار بخار آب (در حالتی که کمبود فشار بخار بالا باشد، یک واژه خاصی در عملیات هواشناسی مورد استفاده قرار می گیرد که به نام خشکسالی جوی خوانده شده که در حالت کلی نیز معنی واقعی شرایط خشکسالی را نمی دهد).

شاخص های تعادلی (این شاخص مقادیر پارامترهای ورودی (نزولات جوی) را با خروجی (تبخیر تعرق) به صورت نسبت های رایج نشان می دهد.

۴-۳- شاخص های مختلف اندازه گیری اثرات خشکسالی

شاخص شدت خشکسالی پالمر

شاخص رطوبت گیاه

شاخص مصرف آب سطحی

شاخص بارندگی استاندارد

شاخص خشکی پالفی

شاخص پتانسیل کشاورزی ـ هیدرولوژی

۴-۴- ارکان مدیریت منابع آب

اکنون بسیاری از مردم کره زمین می دانند که این سیاره، وارد دورانی بحرانی شده که نسبت به دو یا سه قرن پیش مهمتر است و در حقیقت، زمین از لحاظ زیست بومی نسبت به هزاران سال قبل با تحولات عظیمی مواجه است، نظریه های مدیریتی که سل ها پیش بر فرض وفور منابع تدوین شده اند، امروزه باید بر فرض های محدودیت منابع ساخته شوند. با وجود تلاش های عمده ای که برای طرح مسائل مربوط به آب در سطح جهان به عمل آمده است، مدیریت واقعی منابع و مصرف آب هنوز به تغییرات قابل ملاحظه ای نیاز دارد. بارش سالانه ۲۵۰ میلی متر در سال به نسبت ۷۵۰ میلی متر میانگین بارش جهانی، محدودیت منابع آب شیرین در ایران، استحصال غیراستاندارد آب های زیرزمینی، عدم توانایی مهار آب های سطحی، افزایش آلودگی منابع آب ناشی از پساب های خانگی، کشاورزی، صنعتی و … و نبود برنامه درازمدت مدیریت منابع آب، مسائل و مشکلات ناشی از نارسایی اقتصادی و مالی، کمبود مراکز تحقیقاتی، علمی و مطالعاتی آب و بالاخره عدم وجود بانک های اطلاعاتی دقیق از آمار و ارقام ذخایر، منابع و مصرف آب را شاید بتوان به عنوان چالش های فراروی مدیریت منابع آب ایران تلقی کرد (حسین آبادی، ۱۳۸۴).
عکس مرتبط با اقتصاد
مرکز کاهش اثرات خشکسالی ملی، ۱۳۸۷ بیان می دارد که برای غلبه بر این چالش ها ساختار مدیریتی آب ایران ناگزیر است با توجه به نظریه های مدیریتی جدید و در نظر گرفتن الزامات توسعه پایدار (فنی، زیست محیطی، مالی، اجتماعی و اداری) برنامه های خود را به صورت سیستماتیک ارائه دهد. از این رو ضروریست که اندیشمندان و علاقمندان، مؤسسات و سازمان ها و مدیران ارشد مرتبط با مدیریت آب کشور برای تحقق توسعه پایدار و رسیدن با پارادایم «پایداری محوری» در مدیریت منابع آب گامی جدی و اساسی بردارند. ضرورت انکار ناپذیر توجه به آب به عنوان کلید توسعه پایدار محصول تفکر نظام مدیریتی بشر امروز است که در ایران متأسفانه با جدیت به این موضوع توجه نشده است. تمرکز و محوریت بحران در مقوله ب در ایران خود بزرگترین عامل به حاشیه رانده شدن مدیریت درازمدت و برنامه ریزی شده برای مدیریت آب است. حسین آبادی، ۱۳۸۴؛ اظهار می دارد که امروزه توجه دست اندرکاران و مرتبطین با آب برای تحول در این بخش باید معطوف به مطالعه و تحقق، سیاستگذاری و برنامه ریزی در ۵ حوزه مدیریتی باشد که به نظر برگترین چالش های فراروی آب در ایران هستند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۱- مدیریت تقاضا (مصرف)
رشد سریع جمعیت و نیاز روزافزونی به منابع و تولیدات، بخصوص منابع غیرقابل برگشت مانند آب، موجبات توجه مسئولین را به امر برنامه ریزی در کنترل تقاضای مصرف کنندگان را فراهم ساخته است. حاد بودن میزان سرانه منابع آب در هر کشوری اهمیت توجه به این گرایش از مدیریت را دوچندان کرده است. مدیریت تقاضا در بخش آب، بجای اینکه بیشتر جهت یافتن یک منبع برآورد ساختن بخشی از نیازهای آب تلاش کند با یافتن توازنی بین منفعیت مصرف آب و هزینه های تأمین آن را مدنظر قرار می دهد. در واقع مدیریت تقاضا شیوه های مصرف و ابزارهای موجود برای ارتقاء سطوح و الگوهای مصرف آب را مطرح می کند. همچنان که اقدامات مدیریت منابع آب را بهبود می بخشد، سود از حاصل از یک بهره برداری معین را نیز افزایش می دهد و منابع مورد نیاز برای به دست آوردن یک سود معین را کاهش می دهد (لوغران و جاناتان، ۲۰۰۴).
۲- مدیریت محیط زیست
عکس مرتبط با محیط زیست
یکی از محورهای توسعه پایدار اکوسیستم محوری است. حامیان توسعه این پارادایم معتقدند که به طبیعت نباید فقط به مثابه ابزاری که نیازهای بشری را ارضا می کند، نگاه کرد. بر هم نزدن چرخه اکوسیستم و حفظ محیط زیست و احترام به حق بهره برداری نسل های آینده از منابع طبیعی از جمله مسائلی است که در این موضوع قابل بررسی است. در حال حاضر به طور متوسط ۲۹ میلیارد مترمکعب پساب های کشاورزی، شهری و صنعتی وارد پیکره های ابی کشور می شود. توجه به این آمار کافی است که میدران سیاستگذار بخش آب را با چالشی جدی در این زمینه روبرو سازد. از این رو بهینه سازی وضعیت سامانه های اکولوژی، حفظ اکوسیستم، یکپارچگی اکولوژی آب زیرزمینی و رودخانه ها و دریاچه ها و مناطق ساحلی و تصفیه فاضلاب های شهری و کشاورزی، همه و همه از جمله اقداماتی است که باید در حوزه فعالیت مدیریت محیط زیست و تصفیه در بخش آب مدنظر قرار گیرد. نگرش جهانی به موضوع جلوگیری از آلودگی آب شیرین و حفاظت از محیط زیست موضوع حیاتی قرن اخیر است و ما در مدیریت منابع آب نباید آن را فراموش کنیم (سولیوان، ۱۹۹۱).
۳- مدیریت اقتصادی و منابع مالی آب
روشن شدن ابعاد مختلف جنبه های مالی مدیریت آب مستلزم مطالعه، تحقیق و بررسی همه جانبه آن می باشد. تفاوت هزینه های تأمین، انتقال، تصفیه و توزیع آب (قیمت تمام شده) با بازگشت سرمایه در واقع دولت را وادار کرده در این زمینه به پرداخت یارانه روی آورد. با وجود این موضوع «مهار هزینه ها» و «پرداخت هزینه ها» به عنوان محورهای قابل توجه در مدیریت اقتصادی و منابع آب باید در دستور کار سیاستگذاری این بخش قرار گیرد. سیاست های نرخ گذاری جامع، انجام مطالعات دقیق مالی برای اجرای طرح های آبی برآورد و آنالیز کردن اعتبارات مالی طرح های آبی، سرمایه گذاری های درازمدت در بخش آب، جلب مشارکت مصرف کنندگان واگذاری بخش هایی از فعالیت ها در بخش خصوصی، وصول هزینه ها از مصرف کنندگان و تطبیق آثار مسائل اقتصادی و منابع مالی با سایر حوزه ها می تواند از اثرات مدیریتی این حوزه از آب باشد (دیوید و همکاران، ۱۹۹۷).
۴- مدیریت مشارکت و جذب سرمایه گذاری بخش خصوصی
مشارکت، درگیری ذهنی و عاطفی اشخاص در موقعیت های گروهی است که آنان را برای دستیابی به هدف های گروهی، برمی انگیزد و موجب می گردد که در مسئولیت شریک شوند و گروه را یاری دهند. خوشبختانه در این زمینه مدیریت بخش آب با فروش و عرضه اوراق مشارکت تلاش در خور توجهی را برای جذب سرمایه های مشارکتی داشته است. واگذاری طرح های بزرگ بخش آب به حیطه خصوصی گامی است که در این زمینه از طرف مدیریت بخش آب در سال های اخیر برداشته شده است.
تداوم این جریان می تواند یکی از چالش های فرآوری بخش آب را برطرف نماید (کهریزی و سنگدل، ۱۳۸۱).
۵- مدیریت ارتباطات اطلاع رسانی و آموزش همگانی
در این بخش توجه به امر اطلاع رسانی و ترویج فرهنگ استفاده صحیح از آب در بخش های مختلف خانگی، صنعت و کشاورزی از جمله دغدغه هایی است که در حال حاضر آب ایران با آن روبروست. در بخش کشاورزی متأسفانه هم اکنون با ۷۰ درصد پرت آب روبرو هستیم و بخش خانگی و صنعت ما با مصرف ۴ برابر استاندارد های جهانی روبروییم. استفاده از رسانه های جمعی به صورت گسترده و شیوه های دیگر اطلاع رسانی از جمله وظایفی است که باید کلیه بخش های مرتبط با صنعت آب بدان توجه داشته باشند. ارتقاء سطح آگاهی مردم به جز با اطلاع رسانی و آموزش همگانی میسر نمی شود (رضایی توابع و همکاران، ۱۳۸۶).
مشارکت مردم در امر برنامه ریزی و مدیریت آب امری ضروری است. پیشبرد آگاهی عمومی درباره کمیت و کیفیت آب و حفاظت منابع از موضوعات اساسی مدیریت منابع آب است. روش مشارکت عمومی آگاهی از اهمیت آب را بین قانون گذاران و عموم بالا می برد . لذا در طراحی و اجرای پروژه های منابع آب تصمیمات باید براساس مشورت کامل عمومی و با مشارکت مصرف کنندگان اتخاذ شود (ناظمی، ۱۳۸۰).

۴-۵- راهبردهایی در زمینه مدیریت منابع آب در شرایط خشکسالی

نوع گیاهان، راهبردهای مدیریتی و روش های آبیاری برای یک منطقه خاص معمولاً براساس الگوهای مورد انتظار برای آب و هوای منطقه تعیین می گردند. خشکسالی که انحرافی از الگوی مورد انتظار به شمار می رود، بدین معناست که غالباً روش های آبیاری معمولی برای رویارویی با کمبود آب ناکافی اند. بسته به شدت و مدت خشکسالی کشاورزان ممکن است در قبال منابع آب کاهش یافته آب و تقاضای رو به افزایش به چندین شکل واکنش نشان دهند. یکی از محققان بعضی از راهبردهای عمومی برای مصرف آب در طی دوره خشکسالی را توصیف نمود. اولین راهکار تقویت و افزایش منابع آب است (جمشیدی و همکاران، ۱۳۸۶).

استفاده از آب های شور در کشاورزی

راه حل های غیرسازه ای بحران آب