معلمان به عنوان یکی از اثرگزارترین عناصر در آموزش و پرورش نیاز به آشنایی با فاوا در امر آموزش دارند، آنها باید دانش و اطلاعات لازم را برای رویاروی با فاوا را کسب کرده تا از این طریق بتوانند با تغییر و تحول در عرصه آموزش همراه شده و به بازسازی و نوسازی دانش و معلومات خود بپردازند. آموزش ضمن خدمت یکی از راهکارهای اساسی برای به روزآمد کردن دانش عمومی، علمی و تخصصی معلمان است که متناسب با تحولات علمی و رشد صنایع آموزش و تغییرات در سیستم آموزش است.
در عصر حاضر، رشد و گسترش سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات امکان ارتباط سریع و تبادل اطلاعات را بیش از پیش میسر کرده و افراد هر کجا باشند می توانند آخرین اطلاعات مورد نیاز خود را در هر زمینه ای دریافت کنند. بی شک بیشترین تاثیر این فناوری ها بر محیط های آموزشی است. کاربرد این فناوری ها در آموزش می تواند در جهت بهبود آموزش های سنتی به کار آید و از این طریق به ارائه آموزش های تخصصی به شیوه های مدرن پرداخت (عطاران، ۱۳۸۵).
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
۲-۱٫ بیان مسئله:
در سازمان های کنونی در زمینه ارزشیابی آموزشی مطالعه و تحقیقات اندکی صورت گرفته است، یکی از دلایل عمده این کم توجهی نیز آن بوده است که تعیین دقیق اثرات و نتایج یک دوره ی آموزشی در شرکت کنندگان و تعیین دقیق نحوه عملکرد آنان در بازگشت به محل کار خود در سازمان، فرایندی است پیچیده، مشکل و گاه مبتنی بر قضاوت های ذهنی کسانی است که هرچند در تهیه و اجرای ظاهرا موفقیت آمیز یک دوره آموزشی کوشش بسیار بعمل آورده اند اما کمتر به آثار نتایج واقعی و عملی دوره آموزشی توجه دارند (ساعتچی،۱۳۸۱).
آموزش هایی که در سازمان های مختلف ارائه می شود می توان در دو طبقه کلی قرار داد: الف) آموزش قبل از خدمت ب) آموزش ضمن خدمت. آموزش قبل از خدمت عبارت است از آن نوع آموزشی که قبل از ورود یا استخدام فرد در سازمان به وی ارائه می شود این نوع آموزش ها عمدتا بر اساس مسائل و مشکلات سازمانی طراحی و اجرا نمی شود بلکه هدف تربیت نیروی انسانی مورد نیاز مشاغل مختلف سازمان می باشد (فتحی واجارگاه،۱۳۸۷: ۴). اگر چه در بیشتر موارد در هنگام ورود به سازمان، آموزش های رسمی و نظامداری را از طریق دانشگاه ها یا مؤسسات آموزش عمومی پشت سر گذاشته اند، به علت کلی بودن نوع آموزش ها و نیز ماهیت مشاغل که نوعاٌ نیازمند تخصص و خبرگی ویژه ای است، در هنگام اشتغال، افراد نیازمند گذراندن آموزش های خاصی می باشند؛ به عبارت دیگر همگام با استخدام فرد در سازمان، ماهیت مشاغل، وظایفی که فرد باید در شغل مورد تصدی انجام دهد، ابزارها و وسایل ضروری برای اجرای کار و روش های انجام دادن امور مستلزم آن است که فرد درباره نحوه ی اجرای وظایف محوله، آموزش های ویژه ای را دریافت کند. بنابر این آموزش ضمن خدمت از لحاظ سازمانی به آن نوع آموزشی اطلاق می شود که عموماٌ پس از استخدام فرد در سازمان صورت می پذیرد (فتحی واجارگاه،۱۳۹۰ :۵). در پژوهش حاظر دسته دوم، یعنی آموزش های ضمن خدمت، مد نظر می باشد.
آنچه در جامعه اطلاعاتی به خصوص در بخش آموزش و پرورش مورد تاکید است، صرف سرمایه گذاری و کاربرد سخت افزاری و ابزار گونه فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی و استفاده از آن برای انبار کردن اطلاعات نیست، بلکه مساله مهم و اساسی توانمند سازی دانش آموزان در برگزیدن و انتخاب اطلاعات مورد نیاز است. این وظیفه اصلی و مهم معلمان است که دانش آموزان را آماده مواجه با فناوری های جدید کنند (کاستلر[۱]، ۱۹۹۵).
فناوری اطلاعات، واسطه ای است که امکان بیان طیف گسترده ای از اطلاعات، اندیشه ها، مفاهیم و پیام ها را فراهم می کند. این پدیده به دلیل برخورداری از ویژگی های متفاوت، دارای تعاریف گوناگونی است. فناوری اطلاعات به مجموعه ای از ابزارها و روش های اطلاق می شود که به نحوی اطلاعات را در اشکال مختلف، جمع آوری، ذخیره، بازیابی، پردازش و توزیع می کند. فناوری اطلاعات در جهت گسترش توانمندی های اندیشه انسان تکوین یافته است. اصطلاح فناوری اطلاعات را میتوان از دو دیدگاه، مورد مشاهده قرار داد: از دیدگاه اول، اصطلاح فناوری اطلاعات برای توصیف فنونی به کار می رود که ما را در ضبط، ذخیره سازی، پردازش، بازاریابی، انتقال و دریافت اطلاعات یاری می دهد. از دیدگاه دوم، فناوری اطلاعات به مجموعه ای از ابزارها و روش ها گفته می شود که برای تولید، پردازش و عرضه ی اطلاعات به کاربر انسانی به کار می رود (محمودی، ۱۳۸۶).
هرگز نمی توان ادعا کرد که آموزش به خودی خود سودمند است، مگر از آموزش های ارائه شده ارزشیابی به عمل آید. تردیدی نیست که برنامه های آموزشی از نظر کیفیت تفاوت های زیادی با هم دارند، متاسفانه شمار اندکی از این برنامه ها به طور جامع ارزشیابی می شوند. یکی از مسائل عمده در سازمان های دولتی، صنعتی و سازمان های دیگر، جدی نبودن کارکنان و مدیران در امر آموزش، ارزشیابی نامناسب از دوره ها و در نتیجه عدم ارائه بازخورد مناسب از نتایج آموزش می باشد و نهایتا به هنگام ضرورت پیگیری لازم معمول نمی گردد (ابطحی، ۱۳۷۹).
بیشتر مدل های ارزشیابی مشهور در سال های گذشته بر اساس الگوی ارزشیابی آموزش چهار سطحی که اولین بار توسط کرک پاتریک (۱۹۵۹) ارائه شده بود، بنا نهاده شده است (کافمن[۲]، ۱۹۹۵).
این الگو به عنوان الگوی جامع، ساده و عملی برای بسیاری از موقعیت های آموزشی توصیف شده بود و به وسیله بسیاری از متخصصان به عنوان معیاری در این حوزه شناخته می شود. کرک پاتریک ارزشیابی را به عنوان تعیین اثربخشی در یک برنامه آموزش تعریف کرده و فرایند ارزشیابی را به چهار سطح یا گام تقسیم می کند (مک نیل[۳]، ۲۰۰۲).
به عقیده کرک پاتریک چهار سطح مدل او، یک چارچوب منطقی را برای ارزشیابی فراهم می کند او این الگو را در یک هرم منظور داشته و بیان می دارد که هر چهار سطح ارائه شده در الگوی او مهم هستند و نباید نادیده گرفته شوند. زیرا می توان از طریق سنجش نتایج هر سطح تفسیر مطمئنی از سطوح دیگر این مدل داشته باشیم (سالواتور[۴]، ۱۹۹۸). به اعتقاد او برنامه های آموزشی را می توان با بهره گرفتن از چهار مرحله مورد ارزشیابی قرار داد:
– واکنش: که به منظور عکس العملی است که شرکت کنندگان دریک برنامه آموزشی در مورد آن برنامه آموزشی از خود نشان می دهند.
– دانش: که به منظور میزان فراگیری مهارت ها، تکنیک ها و حقایقی است که در رفتار شرکت کنندگان حاصل شده است.
– رفتار: منظور، نحوه انجام دادن وظایف شغلی و بررسی میزان تغییرات است که رفتار شرکت کنندگان حاصل شده است.
– نتایج: بررسی اثر دوره در مورد عواملی از قبیل کاهش هزینه ها، بهبود کیفیت، کاهش ضایعات، کاهش کمک کاری ها و غیره می باشد (فتحی واجارگاه،۱۳۹۰).
لذا در این پژوهش، پژوهشگر سعی دارد تا با بهره گرفتن از چهار سطح الگوی ارزشیابی مدل کرک پاتریک به بررسی اثربخشی آموزش های ضمن خدمت فاوا معلمان دوره متوسطه شهرستان ملایر پرداخته و در پایان راهکارهای برای استفاده مناسب از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای معلمان دوره متوسطه ارائه دهد.
۳-۱٫ اهداف تحقیق
– هدف های کلی
۱٫ میزان کیفیت آموزش ضمن خدمت فاوا برای معلمان در سطح واکنش.
۲٫ میزان کیفیت آموزش ضمن خدمت فاوا معلمان در سطح یادگیری.
۳٫ میزان کیفیت آموزش ضمن خدمت فاوا معلمان در سطح رفتار.
۴٫ میزان کیفیت آموزش ضمن خدمت فاوا معلمان در سطح نتیجه.
– هدف های جزئی
۱٫ بررسی کیفیت آموزش ضمن خدمت فاوا معلمان در سطح واکنش بر حسب شاخص های (تازگی داشتن، رضایت داشتن، علاقه داشتن، رضایت از زمان برگزاری، ایجاد انگیزه، رضایت از فضای آموزشی و نحوه بیان مدرس).
۲٫ بررسی کیفیت آموزش ضمن خدمت فاوا معلمان در سطح یادگیری بر حسب شاخص های (آشنای با نرم افزارها، قابل فهم بودن، کارکردن با نرم افزارهای مختلف، استفاده از نرم افزراها در همان دوره، ارزشیابی دوره، ارزشیابی همکاران و ارائه مطالب در همان دوره).
۳٫ بررسی کیفیت آموش ضمن خدمت فاوا معلمان در سطح رفتار بر حسب شاخص های (استفاده از نرم افزارها در کلاس درس، در همایش استانی و در سمینار مدرسه ای، استفاده از اینترنت و office و ویندوز در کلاس درس).
۴٫ بررسی کیفیت آموز ضمن خدمت فاوا معلمان در سطح نتیجه بر حسب شاخص های (تغییر در روابط بین همکاران، نحوه ارائه مطالب، فرایند یاددهی یادگیری، نحوه ارزشیابی، افزایش یادگیری شاگردان و در ارائه کنفراس های منطقه ای).
۵٫ بررسی میزان اعتبار سازه ای مدل کرک پاتریک به منظور بررسی کیفیت آموزش ضمن خدمت فاوا برای معلمان.
۱۳۶۹).
۴-۱٫ پرسش های تحقیق:
۱٫ آیا محتوای ارائه شده در دوره آموزش ضمن خدمت فاوا برای معلمان تازگی داشته است؟
۲٫ آیا معلمان از نحوه تدریس مدرسان در دوره آموزش ضمن خدمت فاوا رضایت داشته اند؟
۳٫ آیا مطالب ارائه شده در دوره ضمن خدمت فاوا مورد علاقه معلمان بوده است؟
۴٫ آیا معلمان از زمان برگزاری کلاس ها برای دوره ضمن خدمت فاوا رضایت داشته اند؟
۵٫ آیا کلاس های دوره ضمن خدمت فاوا در معلمان انگیزه ایجاد کرده است؟
۶٫ آیا معلمان از فضای آموزشی کلاس های دوره ضمن خدمت راضی بوده اند؟
۷٫ آیا معلمان از نحوه بیان و قدرت انتقال مفاهیم توسط مدرسان دوره ضمن خدمت فاوا راضی بوده اند؟
۸٫ آیا معلمان با نرم افزارهای مختلف در دوره ضمن خدمت فاوا آشنا شده اند؟
۹٫ آیا نرم افزارهای ارائه شده در کلاس های دوره ضمن خدمت فاوا برای معلمان قابل فهم بوده ست؟
۱۰٫ آیا معلمان توانستند از نرم افزارهای ارائه شده، در همان دوره ضمن خدمت فاوا استفاده کننند؟
۱۱٫ آیا معلمان توانستند از نرم افزارهای ارائه شده، در همان دوره برای ارزشیابی آموزشی استفاده کنند؟
۱۲٫ آیا معلمان توانستند برای ارزشیابی همکارانشان در همان دوره، ار نرم افزارهای آموزشی استفاده کنند؟
۱۳٫ آیا معلمان توانستند برای ارائه مطالبشان در همان دوره ضمن خدمت، از نرم افزارهای آموزشی استفاده کنند.
۱۴٫ معلمان تا چه میزان از نرم افزاهای آموخته شده در دوره ضمن خدمت در آموزش کلاسی استفاده می کنند.
۱۵٫ معلمان چه میزان از نرم افزارهای آموخته شده در دوره ضمن خدمت در همایش های استانی استفاده می کنند؟
۱۶٫ معلمان چه میزان از نرم افزارهای آموخته شده در دوره ضمن خدمت در سمینارهای کلاسی استفاده می کنند؟
۱۷٫ معلمان پس از گزراندن دوره ضمن خدمت چه میزان از office( word،power point،Excel،…) در کلاس درس استفاده می کنند؟
۱۸٫ پس از گزراندن کلاس های ضمن خدمت، معلمان چه میزان از اینترنت در کلاس درس استفاده می کنند؟
۱۹٫ معلمان چه میزان مطالب ارائه شده در دوره آموزش ویندوز، را در محیط مدرسه به کار می گیرند؟
۲۰٫بعد از گذراندن دوره ضمن خدمت فاوا تا چه میزان راه های ارتباطی معلمان با مدیران تغییر کرده است؟
۲۱٫ بعد از گذراندن دوره ضمن خدمت فاوا چه میزان نحوه ارائه مطالب توسط معلمان در کلاس درس تغییر کرده است؟
۲۲٫ بعد از گذراندن کلاس های دوره ضمن خدمت چه میزان فرایند یاددهی یادگیری در محیط مدرسه تغییر کرده است؟
۲۳٫ بعد از گذراندن کلاس های ضمن خدمت نحوه ارزشیابی معلمان در کلاس درس چه میزان تغییر کرده است؟
۲۴٫ بعد از گذراندن دوره ضمن خدمت چه میزان کاربرد نرم افزارها در کلاس باعث افزایش یادگیری شاگردان شده است؟
۲۵٫ کلاس های دوره ضمن خدمت فاوا چه میزان در نحوه ارائه کنفرانس های مدرسه ای و منطقه ای معلمان تاثیر داشته است؟
۵-۱٫ اهمیت و ضرورت مسئله:
از دو جنبه می توان اهمیت دوره های آموزش ضمن خدمت آموزش و پرورش را بررسی کرد: ابتدا آشنا کردن معلمان با تغییرات و تحولات تکنولوژی و یافته های علمی و کسب اطلاعات بیشتر در مورد آنها و دیگری یادآوری مجموعه اطلاعات گذشته و بازسازی آن، و در صورت لزوم تجدید نظر در آنها. به علت اینکه یکی از مشخصات آدمی فراموشی است و معلومات وی با گذشت زمان به دست فراموشی سپرده می شود لزوم آموزش های مداوم به نظر اساسی است (پورظهیر، ۱۳۸۱).
امروزه اهمیت و نقش آموزش های ضمن خدمت بر هیچ سازمانی پوشیده نیست و هر سازمانی به تناسب اهمیت که به این مهم داده است مراکزی را به تربیت نیروی انسانی خود تخصص داده است. آموزش ضمن خدمتی که با دوره های حساب شده ادامه یابد و ضمن کوشش در افزایش توان مهارت و دانش کارکنان، در حل مسائل و مشکلات محیط کار نیز چاره ساز باشد، می تواند به بقای سازمان خود مطئن باشد. از این رو تلاش مستمر در بهبود کیفیت آموزش ضمن خدمت می تواند منافع قابل ملاحظه ای به همراه داشته باشد. آموزش ضمن خدمت به معنای تغییر دانسته های کارکنان، چگونه انجام دادن کار، تغییر نگرش آنها نسبت به کار، تغییر نگرش آن ها نسبت به همکاران و سرپرستان است. لذا آموزش، مستقیما با یادگیری کارکنان در ارتباط است. به نحوی که آموزش ضمن خدمت صرف نظر از اثر آن بر یادگیری فاقد تاثیرگذاری مثبت خواهد بود. از آنجا که امر آموزش موثرترین وسیله برای تربیت و تجهیز نیروی انسانی و تأمین تخصص های مورد نیاز بخش دولتی است به عنوان عنصر اصلی توسعه اقتصادی و اجتماعی ارتباطی تنگاتنگ با اهداف سازمان دارد، موضوع آموزش کارکنان نیز زمانی نتیجه بخش خواهد بود که آموزش های ارائه شده در عمل به کار گرفته شود (محمدی، ۱۳۸۲).
عکس مرتبط با اقتصاد
هر سازمانی به افراد آموزش دیده و متخصص که یکی از موثرترین عوامل در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر کشور به شمار می رود، نیاز دارد تا ماموریت خود را به انجام رساند. اگر توانایی های کارکنان موجود، پاسخگوی این نیاز باشد، آموزش ضرورت چندانی ندارد، اما اگر کارکنان سازمان دارای دانش، اطلاعات و مهارت های لازم نباش، سازمان را دچار ضایعات عدیده مالی و اداری و… خواهند کرد. منابع محدود مالی هر سازمان ایجاب می کند که یک بررسی دقیق از روند اجرایی وکیفیت آموزش های ارائه شده به عمل آید تا با توجه به این محدودیت از دوباره کاری ها و اتلاف نیروی انسانی و سایر منابع جلوگیری شود، در این صورت لازم است سطح مهارت، توانای و انطباق پذیری آنان افزایش یابد (دولان، ۱۳۸۰).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
آموزش در واقع یکی از راه های اصولی و منطقی هدایت تلاش های کارکنان در سازمان است و باعث به کارگیری استعدادهای نهفته به کاراندازی قدرت تخیل و به وجود آمدن حس انعطاف پذیری فکری لازم در کارکنان خواهد شد. آموزش هر چه مفیدتر و بهینه تر باشد به طور وسیعی جامعه معینی را به سوی هدف هایی از قبیل توسعه، مهارت، تغییر و اصلاح حدایت می کند و همین تغییرات باعث می شود که کارکنان یک سازمان در انجام وظایفشان به صورت موفق تری عمل نمایند (عباسیان و جنت، ۱۳۸۸)
آموزش یک عامل کلیدی در توسعه محسوب می شود و می توان آن را یکی از مهمترین اقدامات برای افزایش کارآمدی سازمان دانست، مطابق آمارهای موجود شرکت های معمولی آمریکا بیش از ۱۵۰۰ دلار در سال برای آموزش هر کارمند هزینه می کنند که ارقام صرف شده در مجموع معادل ۵۲ درصد کل فروش آن شرکت ها است (عباس زادگان ۱۳۸۵ :۲۸).
همچنین بررسی ها نشان داده است که آموزش، منجر به حفظ تداوم و بقای سازمان می شود. یک بررسی سه ساله در سنگاپور نشان داده است که ۱۷ درصد شرکت های تجاری صنعتی این کشور ورشکست شده است. بررسی ها نشان داده است که از این تعداد شرکت های ورشکست شده کمتر از ۱ درصد شرکت های بوده اند که برای کارکنانشان دوره های آموزشی برگذار کرده بوداند. طبق بررسی ویلیمام جیمز از دانشگاه هاروارد، کارکنان تنها با ۲۰ تا ۳۰ درصد توانایی های خودشان کار می کنند و تحقق وی نشان داده است که اگر کارکنان آموزش ببینند و بطور شایسته برانگیخته شوند ۸۰ تا ۹۰ درصد توانایی های خودشان را بکار می گیرند (عباسیان، جنت، ۱۳۸۸). با توجه به مسائل ذکر شده افزایش بهره وری سازمان ها در گرو بهسازی منابع انسانی است و بهسازی منابع انسانی عمدتاٌ در گرو آموزش کارکنان است.
فناوری اطلاعات ابزار قدرتمندی است که در کمترین زمان ممکن میتواند میان مردم جهان ارتباط برقرار سازد. این ابزار ارتباطی قدرتمند با اطلاعات سروکار دارد. فناوری اطلاعات در جهان امروز چشم اندازهایی را برای جهانیان به ارمغان آورده است که بر تمام ابعاد زندگی سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی و آموزشی انسان قرن بیست و یکم تاثیرگذاشته است، به گونه‌ای که بیشتر فراگیرندگان را به سمت رایانه‌ها و آموزش کار با آنها سوق داده است. رایانه‌ها با فراهم کردن فرصت لازم برای تمرین و کسب دانش بشری و پرورش دانش‌آموزان، به آموزش مدرسه‌ای یاری می‌دهند.در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات نظام های آموزشی از یک سو به باز اندیشی و بازسازی برنامه درسی برای سواد رایانه ای و از سوی دیگر ، تجدید حیات و غنی سازی محیط یادگیری برای برقراری تعامل میان یادگیرنده و منابع یادگیری ملزم می باشند . از این رو بازنگری در شیوه های سنتی تدریس و جایگزینی آن با شیوه های نو برای تجهیز یادگیرنده به مهارت های شناختی ضرورت دارد .لذا استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای دست یابی به هدف های « یادگیری با کیفیت برای همه » اجتناب ناپذیر است.(برودی ، ۱۳۸۲: ۱۷ ) در سال های اخیر, فناوری‌های اطلاعات چنان مورد پذیرش قرار گرفته‌اند که اکنون در هر جنبه از زندگی خصوصی و عمومی ضروری به نظر می‌رسد.کاربرد فناوری های جدید اطلاعاتی و تغییرات سریع آن، موجب بروز تحولات بسیار در کلیه جنبه‌های یادگیری و آموزش شده است. شبکه‌های ارتباطی و اطلاعاتی بویژه اینترنت چهره آموزش سنتی و تعامل میان معلم و شاگرد را در تمام سطوح آن از پیش دبستانی تا دانشگاهی دگرگون کرده‌اند.فناوری آموزش را متنوّع و ساده می کند، سرعت یادگیری را افزایش می دهد و دانش آموزان را به تماس با منابع موجود و بهره گیری از آنها ترغیب می کند (کرمی پور، ۱۳۸۱، ص۲۷).
در دسامبر ۱۹۹۶ و در اولین اجلاس وزیران سازمان تجارت جهانی[۵] (WTO) که با حضور ۵۴ کشور عضو این سازمان، در سنگاپور برگزار شد، توافق نامه فناوری اطلاعت به امضا رسید. در این توافق نامه دولت ها متعهد شدند که تعرفه و سایر عوارض محصولات این بخش شامل رایانه، تجهیزات الکترونیکی داده پردازی، تجهیزات ارتباط از راه دور و نرم افزار و رایانه را تا اوایل ژانویه ی ۲۰۰۰ به تدریج لغو کنند (صنایعی، ۱۳۸۳).این توافق نامه بیان گر آن است که این کشورها به ضرورت بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات پی برده، در این راستا به اقداماتی دست زده اند.
کشور ایران از لحاظ آمادگی فناوری اطلاعات و ارتباطات در بین ۶۰ کشور دنیا در رتبه ی ۵۲ قرار گرفته است (صنایعی، ۱۳۸۳). از این رو، لازم است برنامه های جامع و مناسبی در جهت توسعه ی فراساختارها و مهارت های ضروری، برای فناوری اطلاعات و ارتباطات تدوین و اجرا شود.
بی شک آینده هر جامعه ای به کیفیت و کارآیی آموزش و پرورش آن کشور بستگی دارد «از این روی هر چه کارآیی و بهره دهی برنامه های آموزشی موثرتر و مفیدتر باشد جامعه ی فردا سلامت و سعادت بیشتری خواهد یافت» (یغما،
۱-۶٫ تعاریف نظری و عملیاتی اصطلاحات:
۱-۶-۱٫ تعاریف نظری:
فناوری اطلاعات و ارتباطات:
فناوری اطلاعات و ارتباطات از تلفیق سه حوزه اطلاعات، کامپروتر و ارتباطات پدید آمده است. این فناوری از ترکیب سه بخش متمایز کامپیوتر، ازتباطات و اطلاعات حاصل می شود. بخش کامپیوتر سخت افزار و تامیین کننده تجهیزات و ادوات لازم می باشد. داده ها و اطلاعات به عنوان خمیر مایه و مواد اولیه در درون شبکه، ارتباطات مخابراتی بخش سوم است که وظیفه برقراری ارتباط بین دو بخش دیگر را برعهده دارد (عبادی، ۱۳۸۴).
دوره متوسطه: