= ریسک سیستماتیک (بتای) پرتفولیو
= ریسک سیستماتیک (بتای) اوراق بهادار i
Wi = نسبت سرمایه گذاری در اوراق بهادار i ام به کل سرمایه گذاری
معیار RVOL بازده مازاد را تنها بر حسب ریسک غیر قابل متنوع سازی سرمایه گذاری تعدیل می کند و بابت متحمل شدن ریسک غیرسیستماتیک، پاداشی را در نظر نمی گیرد. هر چه میزان RVOL بیشتر باشد، عملکرد پرتفولیو به همان اندازه بهتر خواهد بود.
M
Expected Return
Beta
RARmRB
β = ۱
SML
A
B
RVOLA>RVOLSML
RVOLB<VOLSML
نمودار ۲-۴
طبق معیار اندازه گیری ترنر، RVOL بازار به صورت زیر است:

بنابراین RVOLm همان صرف ریسک بازار می باشد. همانگونه که در نمودار بالا مشاهدهمی شود، RVOLA بیشتر از صرف ریسک بازار و RVOLB کمتر از آن می باشد. یعنی بازده اضافی که سرمایه گذاری A به ازای هر واحد بتا عاید سرمایه گذار می کند، بیشتر از صرف ریسک بازار بوده و بالعکس بازده اضافی سرمایه گذاری B به ازای هر واحد بتا کمتر از صرف ریسک بازار می باشد.
در یک بازار کارا نسبت RVOL برای تمام سرمایه گذاری ها یکسان است. در نتیجه، موقعی که بازده مورد انتظار سرمایه گذاری بر حسب بتای آن برآورد می شود، بازده تمام سرمایه گذاری ها روی خط بازار اوراق بهادار (SML) واقع می شود.

اگر پرتفولیوها به اندازه کافی از تنوع برخوردار باشند، نتایج معیارهای RVAR و RVOL یکسان خواهد بود و هر چه از میزان تنوع پرتفولیوها کاسته شود، احتمال اختلاف بین نتایج دو معیار زیاد خواهد شد.[۷۹]

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

معیار بازده تفاضلی یا آلفا (α)

یک رویکرد کاملاً متفاوت برای محاسبه بازده تعدیل شده بر اساس ریسک استفاده از مدل قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای است. این معیار عملکرد، «معیار بازده تفاضلی»[۸۰] یا آلفا (α) نامیده می شود که توسط مایکل جنسن ارائه شد. معیار آلفا بر پایه مدل CAPM استوار است و به صورت زیر محاسبه می شود:

که در آن:
= معیار بازده تفاضلی
RP = بازده واقعی پرتفولیو برای یک دوره
E(RP) = بازده موردانتظار پرتفولیو بر اساس مدل CAPM
بازده مورد انتظار به صورت زیر محاسبه می شود:

که در آن:
E(Rj) = بازده مورد انتظار اوراق بهادار j
Rf = بازده بدون ریسک
Rm = بازده پرتفولیوی بازار
= ریسک سیستماتیک اوراق بهادار j
معیار بازده تفاضلی یا آلفا نشان دهنده قسمتی از بازده پرتفولیو است که به وسیله تغییرات بازار پیش بینی نمی شود و ارزش افزوده غیرمنتظره ایجاد شده برای شرکت می باشد. معیار بازده تفاضلی یا آلفا با معیار RVOL مرتبط است و این دو معیار می توانند با تعدیل های مناسب، رتبه بندی های نسبی یکسانی در مورد عملکرد سرمایه گذاری ها داشته باشند.
همانگونه که در بالا اشاره شد، آلفا به صورت زیر محاسبه می شود:

رابطه فوق را می توان به حالتهای مختلف زیر نوشت:

عبارت RP-Rf برابر صرف ریسک پرتفولیو می باشد و در صورتی که مدل CAPM برقرار باشد و انتظارات سرمایه گذار نیز محقق گردد، در آن حالت صرف ریسک پرتفولیو باید نسبتی از صرف ریسک پرتفولیوی بازار باشد. نمودار زیر رابطه بین صرف ریسک پرتفولیو و صرف ریسک بازار را نشان می دهد:
نمودار ۲-۵

نمودار۲-۵
طبق مدل CAPM حالت تعادل زمانی است که آلفا در نقطه صفر باشد. بنابراین، آلفا می تواند بیانگر عملکرد پرتفولیو باشد، برای اینکه آلفا نشان دهنده متوسط نرخ بازده اضافی فراتر از بازده مورد انتظار هر دوره است؛ به ویژه(۱) اگرآلفا خیلی مثبت باشد نشان دهنده عملکرد عالی بوده ونقطه قطع محور عمودی مثبت است،(۲) اگرآلفا خیلی منفی باشد بیانگر عملکرد پایین و منفی است و(۳) اگرآلفا صفر باشد بیانگرآن است که مدیر پرتفولیو بازده را بر اساس ریسک بازارآن منطبق کرده است.[۸۱]در ایران آقای مسعود حنیفه (۱۳۷۵)در تحقیقی باعنوان «بررسی نقش ارزش افزوده اقتصادیشرکت های پذیرفته شده در بورس تهران بر قیمت بازار آنها» و آزمون فرضیات خود به این نتیجه رسیدند که بین ارزش افزوده اقتصادی و ارزش بازار سهام شرکت ها یک رابطه ضعیف وجود دارد.[۸۲]
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)

 

پیشینه پژوهش

 

پیشینه داخلی تحقیق

نظری و همکاران(۱۳۹۱) با انجام پژوهشی با عنوان “ارزیابی رابطه بین سود هر سهم و ارزش افزوده اقتصادی در شرکت های تولید کننده محصولات کانی غیر فلزی در بوری اوراق بهادار تهران در طیسال های ۱۳۸۸– ۱۳۹۰”، به این نتیجه رسیدند که با ۹۹% اطمیان می توان بیان کرد که بین معیار ارزش افزوده اقتصادی و سود هر سهم هم بستگی وجود ندارد
عکس مرتبط با اقتصاد
رضایی و همکاران(۱۳۹۲)در تحقیقی به مطالعه “تأثیر وجود رابطه همبستگی بین EVA و ROE در ارزیابی عملکرد شرکت های صنعت وسایط نقلیه بورس اوراق بهادار تهران” پرداختند. نتیجه حاصل از آزمون فرضیه ایشان نشان می داد که بین EVA و ROE در شرکت های خودروسازی و وسایل حمل و نقل بورس اوراق بهادار تهران رابطه همبستگی معنی داری وجود ندارد.
طالبی و جلیلی (۱۳۹۱) در پژوهش خود با عنوان ” کاربرد اطلاعاتی ارزش افزوده اقتصادی در ارزیابی عملکرد مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در سالهای ۱۳۸۶ – ۱۳۸۹ “، به این نتیجه رسیدند که بین ارزش افزوده اقتصادی و بازده سهام، ارتباط معنا داری وجود ندارد
شهریاری و محبتی (۱۳۹۳) در تحقیق خود با عنوان “«بررسی محتوای اطلاعاتی ارزش افزوده در مقایسه با سود و وجه نقد حاصل از عملیات” پس از آزمون فرضیات خود به این نتیجه رسیدند که محتوای اطلاعاتی ارزش افزوده در مقایسه با سود حسابداری و جریانهای نقدی حاصل از عملیات بیشتر بوده ومی تواند جهت تصمیم گیری استفاده کنندگان مفید واقع شود.
حسابداری225″ />
کاوسی وهمکاران (۱۳۹۲) در تحقیقی به مطالعه ی “ارتباط بین نسبت Q توبین و ارزش افزوده اقتصادی (EVA) در شرکت های بورس اوراق بهادار تهران” پرداختند. نتیجه حاصل از این تحقیق نشان داد که بین دو معیار نسبت Q توبین و ارزش افزوده اقتصادی (EVA) رابطه همبستگی معنی داری وجود دارد و بنابراین نسبت Q توبین می تواند جایگزینی برای معیار ارزش افزوده اقتصادی (EVA) باشد.
عالی پور و همکاران (۱۳۹۲) در تحقیقی باعنوان “بررسی رابطه همبستگی بین اندازه شرکت و عملکرد مرتبط با EVA در شرکت های فعال در صنعت سیمان” و پس از آزمون فرضیه خود به این نتیجه رسیدند که بین دو معیار ارزش افزوده اقتصادی (EVA) و اندازه شرکت در شرکت های فعال در صنعت سیمان و پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه همبستگی معنی دار و مثبت وجود دارد.
شریعت پناهی و بادآور نهندی (۱۳۸۴) “ارتباط بین ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده و بازده سهام تعدیل شده بر اساسریسک شرکت های پذیرفته شده در بورساوراق بهادار تهران طی سال های ۱۳۸۲–۱۳۸۰” را مورد بررسی قرار دادند. نتایج پژوهش آنان نشان داد که بین ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده با متغیرهای پاداش به تغییر پذیری و نسبت پاداش به نوسان پذیری بازده، همبستگی ضعیفی وجود دارد
حسینی ازان آخاری (۱۳۸۵) “ارتباط بین ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده با سود هر سهم و نسبت قیمت به سود(( شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال های ۱۳۸۲–۱۳۸۰” را مورد بررسی قرار داد. وی به این نتیجه رسید که رابطه معناداری بین ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده با سود هر سهم و نسبت قیمت به سود هر سهم وجود ندارد .
مهدوی و رستگاری (۱۳۸۹) در پژوهشی به “بررسی محتوای اطلاعاتی ارزش افزوده اقتصادی، جریان نقدی عملیاتی و سود عملیاتی دوره جاری برای پیش بینی سود شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در طی سالهای ۱۳۸۴–۱۳۸۸” پرداختند. نتایج پژوهش آن ها نشان داد که ارزش افزوده اقتصادی، جریان نقدی عملیاتی و سود عملیاتی دوره جاری توانایی پیش بینی سود عملیاتی دوره بعد را دارند اما توانایی سود عملیاتی دوره جاری برای پیش بینی سود از بقیه بیشتر است .
مهدوی و گوینده (۱۳۸۸) در پژوهشی به “مقایسه محتوای اطلاعاتی ارزش افزوده اقتصادی و ارزش افزوده اقتصادی تعدیل شده در رابطه با بازده سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران” پرداختند. نتایج حاصل از تجزیه ئ تحلیل های آماری این پژوهش نشان می دهد که رابطه معناداری بین ارزش افزوده اقتصادی و ارزش افزوده اقتصادی تعدیل شده با ارزش بازار سهام وجود ندارد. با این حال ارزش افزوده اقتصادی نسبت به ارزش افزوده اقتصادی تعدیل شده رابطه بیشتری با ارزش بازار سهام دارد
مالکی نیا و عسگری آلوج (۱۳۹۰) در پژوهشی به “بررسی ارتباط بین هزینه سرمایه و معیارهای مرتبط با ارزش افزوده اقتصادی با ارزش ذاتی در شرکت های فعال پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در فاصله زمانی ۱۳۸۳–۱۳۸۷پرداختند که نتایج تحقیق نشان داد که بین معیارهای ارزش افزوده اقتصادی و ارزش افزوده بازار با ارزش ذاتی شرکت رابطه معناداری وجود دارد و ارزش افزوده بازار رابطه قوی تری با ارزش ذاتی شرکت دارد
پیشینه خارجی تحقیق
چن و داد (۲۰۱۱) “ارتباط بین تغییرات در بازه سهام و تغییرات در معیارهای مختلف اندازه گیری سودآوری شامل ارزش افزوده اقتصادی، سود باقیمانده، بازده دارایی ها، سود هر سهم و بازده حقوق صاحبان سهام” را مورد مطالعه قرار دادند. آن ها در پژوهش خود، ۵۵۶۶ شرکت آمریکایی را در طی دوره زمانی ۲۰۰۸– ۲۰۱۰ بررسی کردند. نتایج مطالعات چن و داد نشان داد در ارزش افزوده اقتصادی، سود باقیمانده، بازده دارایی ها، سود هر سهم و بازده حقوق صاحبان سهام ۲/۲۰ درصد، ۴/۱۹ درصد، ۵/۲۴ درصد، ۵ درصد و ۷ درصد با تغییرات در بازده سهام رابطه دارند .
رابرتز و همکاران(۲۰۱۱) در پژوهشی “رابطه بین ارزش افزوده اقتصادی و ارزش افزوده بازار با بازده سهام” را برای نمونه ای شامل ۱۵۶ شرکت مکزیکی بررسی کردند. نتیجه پژوهش آن ها نشان داد که ارزش افزوده اقتصادی دارای همبستگی بالایی با بازده سهام است و این همبستگی بیشتر از رابطه بین ارزش افزوده بازار با بازده سهام می باشد .
باسیدور و همکاران (۲۰۱۲) در پژوهشی با عنوان “جستجو برای یافتن معیار ارزیابی عملکرد مالی”، ۶۰۰ شرکت آمریکایی را برای دوره زمانی ۵ساله مورد بررسی قرار دادند. آن ها به این نتیجه رسیدند که یک چارچوب تحلیلی برای ارزیابی عملکرد عملیاتی جهت محاسبه ارزش ایجاد شده برای سهامداران، استفاده از بازده حاصل از سرمایه گذاری است که از سود تقسیمی و تغییرات قیمت سهام در طول دوره حاصل می شود. نتایج پژوهش باسیدور و همکاران، همچنین، نشان داد که ارزش افزوده اقتصادی معیار مناسبی برای ارزیابی عملکرد و محاسبه ارزش ایجاد شده برای سهامداران است. علی رغم اینکه از هر دو ابزار ارزش افزوده اقتصادی و ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده، برای پیش بینی ارزش ایجاد شده برای سهامداران استفاده می شود، با این حال، ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده یک ابزار مناسب تر نسبت به ارزش افزوده اقتصادی برای ارزیابی عملکرد مدیران و ارزش ایجاد شده برای سهامداران است. همچنین از ارزش افزوده اقتصادی پالایش شده برای محاسبه میزان پاداش مدیران اجرایی ارشد شرکت استفاده می شود و این در حالی است که از ارزش افزوده اقتصادی برای محاسبه میزان پاداش مدیران سطوح پایین تر دریک سازمان استفاده می شود .
بیدل و همکاران (۲۰۱۲) پژوهشی با عنوان ” آیا بازده سهام با ارزش افزوده اقتصادی ارتباط بیشتری دارد یا با سود باقیمانده و جریان نقدی حاصل از عملیات” انجام دادند. آن ها در پژوهش خود ۵۱۲ شرکت را برای دوره زمانی ۳ساله مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که شرکت ها از ارزش افزوده اقتصادی به عنوان یک ابزار برای انجام تصمیم گیری های داخلی استفاده می کنند. همچنین، میزان ارتباط بین ارزش افزوده اقتصادی با بازده سهام از میزان ارتباط بین سود باقیمانده و جریان نقدی حاصل از عملیات با بازده سهام، کمتر است .
پیکسوتو[۸۳](۲۰۱۳) در پژوهشی به “بررسی محتوای اطلاعاتی ارزش افزوده اقتصادی در مقایسه با سود عملیاتی و سود خالص” پرداخت. وی در پژوهش خود ۳۹ شرکت پرتغالی را بررسی کرد. نتایج پژوهش پیکسوتو نشان داد که سود خالص نسبت به سود عملیاتی و ارزش افزوده اقتصادی رابطه بیشتری با بازده سهام دارد. همچنین، سود عملیاتی نسبت به ارزش افزوده اقتصادی رابطه بیشتری با بازده سهام دارد .
ورثینگتون و وست (۲۰۱۳) در پژوهشی ” سودمندی ارزش افزوده اقتصادی و اجزای آن ” را مورد بررسی قرار دادند. آن ها تعداد ۱۱۰ شرکت استرالیایی را مورد بررسی قرار دادند.نتایج پژوهش ورثینگتون و وست نشان داد که سود دارای بیشترین محتوای اطلاعاتی نسبی است. از سوی دیگر استفاده از ارزش افزوده اقتصادی به همراه سود، قدرت توضیحی بیشتری برای تغییرات در بازده سهام به نسبت خالص جریان وجوه نقد و سود باقیمانده ایجاد می کند. همچنین، نتایج حاکی از آن بود که ارزش افزوده اقتصادی نسبت به سایر متغیرهای مورد بررسی مانند سود، دارای محتوای فزاینده اطلاعاتی بیشتری است
ورثینگتون و وست (۲۰۱۰) در پژوهشی دیگری با عنوان “شواهدی در ارتباط با محتوای اطلاعاتی ارزش افزوده اقتصادی”، به مقایسه بین محتوای اطلاعاتی ارزش افزوده اقتصادی با محتوای اطلاعاتی سود باقیمانده، وجوه حاصل از عملیات و سود قبل از اقلام غیر مترقبه پرداختند. آن ها در پژوهش خود ۱۱۰ شرکت استرالیایی را بررسی کردند. نتایج پژوهش ورثینگتون و وست نشان داد که سود قبل از اقلام غیر مترقبه نسبت به سایر متغیرها رابطه بیشتری با بازده سهام دارد و در مقابل ارزش افزوده اقتصادی نسبت به سایر متغیرها، رابطه کمتری با بازده سهام دارد

 

تعاریف دیوئی (۱۹۰۹) و گلاسر (۱۹۴۱) هر دو حاوی عناصری هستند که امروزه به وسیلۀ پژوهشگران تفکر انتقادی مطرح می شوند. از دیدگاه آنها، تفکر انتقادی از یک سو روش های خاصی از مهارت است و از سوی دیگر بیانگر کاربرد سازگرانۀ این مهارت ها است. گلاسر فهرستی از توانایی ها و مهارت ها را به عنوان عناصر اصلی تفکر انتقادی مطرح میکند:

 

 

 

 

بازشناسی مشکل

 

 

یافتن ابزارها و وسایل عملی برای برخورد با این مشکلات

 

 

جمع آوری و مرتب کردن اطلاعات مرتبط و مناسب

 

 

شناسایی فرضیه ها و ارزش های اظهار نشده

 

 

فهم و کاربرد صحیح، شفاف و مشخص زبان

 

 

تفسیر اطلاعات

 

 

تخمین شواهد و ارزیابی اظهارات

 

 

بازشناسی وجود روابط منطقی بین قضایا

 

 

ارایۀ تعمیم ها و نتایج تایید شده

 

 

اجرای آزمون، تعمیم ها و نتایج

 

 

احیای الگوی باورهای شخص بر مبنای تجربه و کار آزمودگی

 

 

ارایۀ قضاوت های صحیح دربارۀ کیفیت های خاص زندگی روزانه.

 

 

 

لیپمن (۱۹۸۸، همان) نیز همچون گلاسر به طور صریح و روشن، تفکر انتقادی را به عنوان یک فرایند در نظر می گیرد. تفکر انتقادی، تفکر مسئولانه و ماهرانه ای است که قضاوت خوب را تسهیل می کند، زیرا متکی بر ملاک هاست، خود به خود اصلاح شونده است و به متن (بافت) حساس است.
تفاریف بی شمار دیگری نیز وجود دارد که تفکر انتقادی را مانند یک فرایند ذهنی و استدلال فکری در نظر می گیرد. پائول و الدر (۲۰۰۱،همان) تفکر انتقادی را به عنوان یک فرایند انضباط ذهنی و مجموعه ای از مهارت ها برای پردازش و گسترش اطلاعات و باورها تعریف می کنند. بر این اساس، تفکر انتقادی، فرایندی است که اندیشنده را قادر می سازد تا به خلق و ارزیابی عملکرد ذهنی بپردازد. گری (۱۹۹۱، همان) تفکر انتقادی را به عنوان استدلالی تغریف می کند که شخص به منظور تعیین صحت یا ادعای یک موضوع انجام می دهد. تعریف مشابه دیگری به وسیلۀ بل (۱۹۹۱،همان) ارائه شده است. او تفکر انتقادی را توانایی استدلال از طریق آزمون شواهد تعریف می کند به عقیدۀ مَک پَک (۱۹۸۱، همان) اصطلاح تفکر انتقادی به طور متناقضی هم به معنای یک فعالیت هیجان آمیز و هم به معنای تجزیه و تحلیل کردن است. مور و پارکر(۲۰۰۵، همان) تفکر انتقادی را تصمیم سنجیده و دقیق برای پذیرش، رد یا تعلیق قضاوت می دانند. سیگل(۱۹۸۹،همان) تاکید می کند که تفکر انتقادی به ارزیابی و قضاوت دربارۀ ادعاهای مبتنی بر اصول و ملاک ها اشاره دارد.
چافی(۲۰۰۳) تفکر انتقادی را هم به عنوان فلسفۀ آموزش و پرورش و زمینۀ مطالعاتی و هم به عنوان یک روش پژوهش معرفت شناختی تعریف می کند. او استدلال می کند که تفکر انتقادی ایده ایست با چارچوب نظری خاص خود که برای سازماندهی تجارب، شکل دهی دانش و بسط فلسفۀ زندگی به کار می رود. او تفکر انتقادی را به عنوان تلاش های سازمان یافته، ارادی و فعال فرد تعریف می کند که به منظور شفاف کردن و اصلاح درک خود از طریق ارزیابی دقیق اندیشه های خود و دیگران صورت می گیرد. (نیستانی و امام وردی،۱۳۹۲،ص:۲۶)
۲-۱-۲-۳- تلاش برای یافتن یک تعریف جامع
درسال ۱۹۹۰، انجمن فلسفۀ آمریکا برای خاتمه دادن به مناقشه ای که مفهوم تفکر انتقادی را در بر گرفته بود، عهده دار یک پروژۀ مطالعاتی برای یافتن تعریفی از تفکر انتقادی شد که مورد توافق همه قرار گرفته باشد. این پروژه را می توان یکی از مهم ترین مطالعاتی دانست که کوشش نمود تا به تعریفی کامل و جامع و از تفکر انتقادی دست یابد و به طور نسبی به پراکندگی در معنای تفکر انتقادی خاتمه دهد. در این مطالعه، ۴۶ متخصص در خوزۀ تفکر انتقادی در رشته های مختلف، درگیر تحقیق شدند. گروه هایی که برای روشن شدن تعریف توافقی از تفکر انتقادی انتخاب شده بودند، دارای انیگزه های متفاوتی در مورد پرورش مهارت های تفکر انتقادی به عنوان بخشی از اموزش و پرورش بودند.
در این پژوهش با بهره گیری از روش دلفی، طیف گسترده ای از اندیشمندان، اعضای هیأت های علمی دانشگاه ها، سیاست مداران و کارفرمایان همکاری داشتند. در این مطالعه، فهرست زیر از مهارت ها که بیانگر تفکر انتقادی است یکی از نتایج این مطالعه پیشنهاد شد:

 

 

 

 

تعبیر و تفسیر (طبقه بندی، رمز گشایی و معنا شناسی)

 

 

تجزیه و تحلیل (آزمودن ایده ها، شناسایی و تجزیه و تحلیل استدلال ها)

 

 

ارزیابی (سنجش ادعاها و استدلال ها) تفسیر(طرح نتایج، توجیه روش ها و ارایۀ استدلال ها)

 

 

خودگردانی (خودآزمایی و خوداصلاح گری).

 

 

 

نتیجۀ پروژۀ دلفی انجمن فسلفی آمریکا، ساخت مفهوم فربه ای از تفکر انتقادی به گونۀ زیر بود: تفکر انتقادی به عنوان قضاوت خودگردان و هدفمندی است که به تعبیر و تفسیر، تجزیه و تحلیل، ارزیابی و استنباط منتج می شود. تعریف انجمن فلسفۀ آمریکا را می توان تلاش موفقی در روشن شدن معنا و مفهوم تفکر انتقادی با پرورش تمایلات تفکر انتقادی در هم می آمیزد که به طور سازگارانه، منجر به بینش های مفید برای شکل گیری یک جامعۀ مردم سالار و خرد گرا میشود.
در قسمت های بعدی این مجموعه برای درک بیشتر معنا و مفهوم تفکر انتقادی، کوشش می شود تا به بررسی مبانی فلسفی، روان شناختی، مؤلفه ها و رویکردهای تربیتی تفکر انتقادی پرداخته شود. هر کدام از بحث های فوق می تواند بخشی دیگر از زوایای پنهان این مفهوم را بر ما آشکار سازد. با وجود این، قبل از ورود به مباحث فوق، لازم است به بررسی تمایز بین تفکر انتقادی با مفاهیم دیگر پرداخته شود.(همان،ص:۲۷)
۲-۱-۲-۴- تفاوت رویکردتفکر انتقادی با انواع دیگر رویکردهای تفکر
اصطلاح تفکر انتقادی اغلب به عنوان اصطلاح فراگیر برای همۀ عملیات تفکر به کار می رود. آن چنان که در بخش پیشین بیان کردیم، گاهی اوقات این مفهوم به جای انواع دیگر پردازش اطلاعات نظیر تفکر خلاق، حل مسأله، تفکر منطقی، استدلال و تفکر سازنده در نظر گرفته می شود. برای نمونه، هرگاه در حوزۀ تجارت و صنعت از حل مسأله، تصمیم گیری، استدلال و یا تفکر خلاق صحبت شود، می توانیم بگوییم که آنها دربارۀ تفکر انتقادی صحبت می کنند. یکی از دلایل اصلی درهم آمیختگی مفهوم تفکر انتقادی با دیگر مفاهیم، ارتباط منطقی بین آنها و وابستگی معنایی بین این مفاهیم است. برای نمونه، بییر (۱۹۹۵، همان) بین تفکر انتقادی و انواع دیگر تفکر نظیر حل مسأله، تفکر خلاق و تصمیم گیری تمایز قائل می شود، با این حال خاطر نشان می سازد که همۀ این فرایندهای چهارگانه به هم وابسته اند. ما از بین گزینه های مختلف باید تصمیم بگیریم که یکی را انتخاب نماییم. زمانی که با یک مانع روبرو می شویم، به حل مسأله می پردازیم. تفکر خلاق را برای کشف و اصلاح امور به کار می گیریم. در تفکر انتقادی درگیر می شویم تا استدلال گفته های خود را به آزمون گذاریم و یا صحت اظهارات دیگران را مورد داوری قرار دهیم بر این اساس، استدلال، حل مسأله و تفکر انتقادی، همه فرایندهایی هستند که افراد از طریق آن، اندیشه های خود را سامان می بخشند.
حل مسأله یک مؤلفۀ تفکر انتقادی و شکلی از منطق نیز هست. منطق شامل عناصر و مفاهیم گسترده ای چون استدلال، روایی، اعتبار، صحت، استقراء، قیاس و مغالطه های صوری است. اما از میان این عناصر، استدلال که شامل شکستن، تجزیه و تحلیل و فهمیدن دلایل است، عامل مشترک منطق صوری و تفکر انتقادی است. به عبارت دیگر، منطق از یک نقطه نظر، فربه تر از تفکر انتقادی است و به مباحثی همچون استقراء و قیاس نیز می پردازد. با توجه به درهم آمیختگی این مفاهیم با یکدیگر، تمایز معنای تفکر انتقادی از دیگر مفاهیم امری اجتناب ناپذیر است.
حال باید دید تفکر انتقادی به عنوان یکی از اساسیترین انواع تفکر، چه ارتباطی با سایر انواع تفکر دارد. آنچه مسلم است، هیچ یک از این انواع تفکر در خلأ اتفاق نمی افتند؛ به عبارتی، هر یک از انواع تفکر را میتوان به نوعی پیش نیاز یا پیامد نوع دیگری از تفکر محسوب کرد. بنابراین، نفس وجود ارتباط میان انواع تفکر می توان به عنوان یک پیش فرض پذیرفت و آنچه محل بحث و مناظره است، کیفیت یا چگونگی این ارتباط است. به عبارت دیگر، نگارنده بر آن است از نظر خود مبنی بر محوری بودن نقش تفکر انتقادی درمیان سایر انواع تفکر دفاع کند.
درخصوص ارتباط تفکر انتقادی و تفکر خلاق، بحثهای مختلفی مطرح شده است. نگاهی به تعریف پرکینز میتواند آغازگر خوبی برای این بحث باشد: « تفکر خلّاق، تفکری است که الگوی ارائه شده توسط آن درنهایت به دستاوردهای خلّاق منجر می شود. »(پرکینز،۱۹۸۴، همان). این تعریف به ما یادآوری می کند که معیار ما برای سنجش خلاقیت، برونداد آن است؛ یعنی ما درصورتی فردی را خلاق می نامیم که وی به شکلی مداوم به نتایج خلاق دست یابد (مارزانو و دیگران، ۱۹۸۸، همان). این برونداد می تواند یک رویداد ذهنی (درونی) باشد، مثل گرفتن یک تصمیم یا رسیدن به یک نتیجه گیری، و یا شکل گیری یک فرضیه در ذهن. همینطور میتواند یک رویداد عینی باشد، مثل یک تابلوی نقاشی یا یک استعاره (تمثیل)، و یا پیشنهاد یک راه جدید برای انجام یک آزمایش. ولی به هرحال، این برونداد باید وجود داشته باشد.
حال نگاهی به تعریف انیس از تفکر انتقادی میاندازیم: «تفکر انتقادی، تفکری مستدل و منطقی است که بر تصمیم گیری ما درخصوص آنچه میخواهیم انجام دهیم یا باور داشته باشیم، متمرکز میشود.» (انیس، ۱۹۸۷، همان). نکته قابل توجه در این تعریف این است که انیس هم ماحصل تفکر انتقادی را یک تصمیم گیری یا باور به یک عقیده میداند. به این ترتیب، وی نیز یک خروجی برای تفکر انتقادی متصوراست. این اصطلاحات بیشتر برای قضاوت درخصوص تفکر به کار می روند؛ چرا که وقتی درحال حل یک مسئله یا اتخاذ یک تصمیم هستیم، کمابیش آن را خلاقانه یا منتقدانه انجام میدهیم. اشخاص معمولاً تفکر انتقادی را مبنای ارزیابی و تفکر خلاق را مبنای خلق و تولید درنظر میگیرند. البته این دو نوع تفکر درمقابل یکدیگر قرارنمیگیرند بلکه مکمل هم هستند. متفکران منتقد، راه هایی برای آزمودن اظهارات درپیش می گیرند؛ و متفکران خلاق، افکاری را که به تازگی خلق شده اند، آزمایش می کنند تا درجه اعتبار و کارآیی آنها را برآورد کنند. پس تفاوت در نوع نیست، بلکه در تأکید یا اصرار و پافشاری است (مارزانو و دیگران، ۱۷:۱۹۸۸، همان). به عبارتی، تفکر خلاق و تفکر انتقادی، فرایندهای مجزایی نیستند بلکه نحوه وقوع فرایندهای تفکر را به نوعی توصیف می کنند.
پل و الدر(۱۳:۲۰۰۵، همان) درخصوص رابطه میان تفکر خلاق و تفکر انتقادی معتقدند: در فهم تفکر انتقادی، بسیار مهم است که به مناسبات مشترک میان تفکر خلاق و تفکر انتقادی توجه شود. این دو اسلوب فکری، هرچند اغلب دچار بدفهمی می شوند، در استدلالهای روزمره جدایی ناپذیرند. خلاقیت، فرایند ساخت یا تولید را رهبری میکند و انتقاد، فرایند ارزیابی و قضاوت را. ذهنی که خوب می اندیشد، باید همزمان هم ارزیابی کند هم تولید؛ و هم زایش داشته باشد، هم قضاوت. آهنگ تفکر، هم نیازمند تجسم است، هم نیازمند نظم ذهنی.
قضاوت انتقادی، از ملزومات تمامی اقدامات ساختاری است و همه اقدامات ساختاری نیز به ارزیابی انتقادی ختم میشود. ما میآفرینیم و ارزیابی میکنیم؛ ما آنــچه را که آفــریده ایم، ارزیــابی مــی کنیم؛ مــا هــمانگونه که ارزیابی میکنیم، میآفرینیم. به عبارت دیگر، در آن واحد، ما هم منتقدانه و هم خلاقانه می اندیشیم.
لیپمن (۲۴۱:۲۰۰۳،همان) نیز معتقد است که میان تفکر خلاق و تفکر انتقادی نوعی رابطه سببی برقرار است؛ به این ترتیب که تفکر خلاق، برانگیزاننده حس انتقاد و سپاسگزاری در افراد است.
در همین راستا، فیشر (۱۳۸۵: ۷۰، همان) نیز بی ارتباط دانستن تفکر انتقادی و تفکر خلاق را از سوء برداشت های رایج برشمرده و معتقد است: « تقسیم تفکر به دو نوع کاملاً مجزا، ساده انگاری افراطی درباره تفکر است». خلاقیت فقط ارائه راه حل های جدید برای رفع مشکلات نیست؛ بلکه ارائه راه حلهای بهتر است و این مستلزم قضاوت انتقادی خواهد بود. فیشر ویژگی هایی همچون تحلیلی، استقرایی، آزمایش فرضیه، همگرا بودن را از خصائل تفکر انتقادی برشمرده و برای تفکر خلاق خصوصیاتی مانند: اکتشافی، قیاسی، فرضیه سازی، جسورانه بودن و واگرایی را قائل شده است.
اما هرچند فیشر، واگرایی را منحصر به تفکر خلاق، و همگرایی را زیرگروه تفکرانتقادی دانسته است، تفکر انتقادی را نمی توان خالی از واگرایی دانست. دگراندیشی، از خصایل اساسی یک ذهن منتقد است و تا زمانی که کسی شق دیگری برای قضایا متصور نباشد، نمیتواند منتقدانه به قضایا بنگرد. از این رو، تفکر انتقادی را باید ماحصل واگرایی و همگرایی اذهان به شکلی توأمان فرض کرد.
نکتـه ای کـه می توان بر آن تکیه کرد، تأکید و اهتمام ویژه ای است که جان دیوئی ــ به عنوان پدرتفکر انتقادی ــ به تفکر منطقی داشته است. تعریفی که وی از تفکر منطقی به دسـت داده است: « بررسی فعال، مداوم و دقیق هر عقیده یا هر شکل فرضی دانش با توجـه به دلایلی که آن عقیده را تأییـد مـی کننـد و نتـایج بیشـتری کـه ایـن عقیـده بـه آنهـا گرایش دارد»، بعدها مبنای تفکر انتقادی قرار گرفتـه و معمـولاً در متـون معتبـر نیـز نقطه شروع پرداختن به تفکر انتقادی همین تعریف بوده است. تفکـر خـلاق و تفکـر استعاری را نیز از این نظر میتوان پس از تفکـر انتقـادی درنظـر گرفـت کـه اگـر نـه همیشه، اما در مواردی خلاقیت و تـلاش بـرای کشـف راههـای تـازه، ناشـی از نگـاه انتقادی ما به پدیده ها است؛ یعنی تا زمانی که از پدیده ای احساس رضایت می کنـیم، نیازی به خلق دنیاهای جدید و کشف راه های تازه نخواهیم داشت. به این ترتیب، به اعتباری می توان تفکر انتقادی را حاضر و ناظر در تمامی مراحل تفکر و به عنوان نقطه اتصال میان شیوه های دوگانه تفکر، یعنی همگرا و واگرا، و نیز حلقه واسط میان سه نوع نسبتاً متمایز تفکر، یعنی تفکر منطقی در یک سو و تفکر خلاق و استعاری در سوی دیگر ساختار ذهن بشر، فرض کرد.
برای ترسیم این رابطه میتوان از مدل زیر ( نمودار۲-۱) کمک گرفت:
همانگونه که در ارتباط میان سه گونه تفکر نیز تصویر شده است، پس از مرحلـه خلق، چه با کمک استعاره و چه با کمک تفکر خـلاق، همچنـان نیازمنـد قضـاوت و ارزیابی هستیم. به همین دلیل است که برخی صـاحبنظران، تفکـر خـلاق را بـر تفکـر انتقادی مقدم میدانند؛ حال آنکه به عقیده نگارنده، تفکر انتقادی در جایگـاهی میـان سایر انواع تفکر قرار دارد، زیرا هم پیش از ظهور مرحله خلاقیت به کار می آید و هم پس از آن. آنچه مسلم است، در تمامی انواع تفکر، هدفی غایی دنبال میشود که میتواند در سه عنوان کلی حل مسئله (گرچه گاهی حل مسئله خود به عنوان یک نوع مستقل تفکر قلمداد میشود)، نتیجه گیری، و تصمیم گیری متجلی شود. نکته جالب توجه این است که این سه دستاورد دقیقا همان اهدافی است که ارسطو برای انواع تفکر قائل بود(مکتبی فر، ۸۸)
۲-۱-۳-مبانی تفکر انتقادی
۲-۱-۳-۱- مبانی فلسفی
۲-۱-۳-۱-۱- اندیشه های دورۀ کلاسیک
سقراط را بایستی به عنوان نخستین اندیشمندی دانست که با رویکردی فسلفی به تبیین تفکر انتقادی پرداخته است. سقراط بزرگترین خدمتی که به بشریت نمود این بود که به انها آموخت تا از طریق دیالوگ به بالاترین فضیلت اخلاقی، یعنی خود اندیشی و دانایی دست یابند. تفکر انتقادی در اندیشۀ سقراط به معنای کشف حقیقت است.
قسمت اعظم مهارت سقراط هم در آن بود تا اطمینان شختص را متزلزل سازد و او را دربارۀ دانش خویش به تردید وادارد. در این حالت اگر مخاطب بتواند خشم ناشی از جریحه دار شدن عزت نفس خویش را با عشق به فضیلت برطرف نماید، سقراط او را تشویق می کند تا به نتیجۀ تفکر خویش برسد. دیالوگ به انها یاری می رساند تا نگاه عمیق تری به داشته های خود بیندازند و در اصول و باورهای به ظاهر مسلم خود بیندیشیند.
در فرایند دیالوگ سقراطی، آدمی از باورها و فرضیه های آزمون نشده خویش رها شده و به یک آگاهی آشفته و ناپایدار می رسد. شخص در شناخت حقیقت، خود را آشفته و پریشان می بیند و این سردرگمی و آگاهی به نادانی و جهالت خویش، وی را از سطحی نگری می رهاند و به او رخصت پرواز می دهد.
پس از سقراط، بحث تفکر و خردورزی، توسط شاگرد بزرگ او یعنی افلاطون پی گرفته می شود. افلاطون، اندیشۀ آدمی را به عرش برد و با طرح عالَم مُثُل، انسان را نه خالق اندیشه های خویش بلکه کاشف « معرفت » دانست. با این حال پس از او، ارسطو، دایرۀ معرفت را از عالم ملکوتی به عالم عینی و طبیعی کشاند. ارسطو مهم ترین صفت اختصاصی بشر را استعداد عقلانی او می داند و حیات عاطفی را تنها مقدمه ای بر رشد عقلانی در نظر می گیرد. از نظر ارسطو، سه نفس نباتی، حیوانی و ناطقه به انسان عطا شده است که از آن میان انسان با قوۀ ناطقه می تواند به ارزیابی و داوری پدیده های هستی بپردازد.
پس از سقراط، افلاطون و ارسطو، در قرون وسطی، اندیشۀ انتقادی به وسیلۀ الهیونی همچون اگوستین قدیس (۳۵۴ – ۴۳۰ میلادی) و توماس اکویناس پی گرفته شد. در حقیقت با مرگ ارسطو در ۳۲۲ سال پیش از میلاد مسیح، عصر طلایی فلسفۀ انتقادی در یونان باستان به پایان رسید و فلسفه ای که تا آن زمان با استدلال های منسجم سروکار داشت، اندک اندک به نوشتن شرح و تفسیر بر سخنان پیشینیان گرفتار شد. در این دوران، دو مکتب فکری یکی رواقی و دیگری اپیکوری رواج یافتند که به مقتضای زمانه، از روحیه ای چندان خوشبینانه برخوردار نبودند. رویکردها و سلیقه های دیگری هم ظهور کردند که منجر به پیدایی مکاتب چندی چون کلبیان و شکاکان شدند که معتقد بودند هیچ چیز نمی دانند، با این حال مشغول آموزش چیزهایی شدند که نمی دانستند.
در چنین دورۀ فترت اندیشه ای، بی شک باید اگوستین قدیس را یکی از مهم ترین و با نفوذترین متفکران عالم فسلفه به طور عام و جهان مسیحیت به طور خاص دانست. ارلیوس اگوستین در سال ۳۵۴ میلادی به دنیا آمد و سال ۴۳۰ چشم از جهان فرو بست. سیسرون، مانی، افلاطون و عیسی مسیح در شکل گیری اندیشه های اگوستین موثر بودند. آشنایی او با فلسفۀ یونان با سیسرون شروع شد. از او یادگرفت که قبل از قرقضاوت اتقادی به تفکر افسفی بپردازد. نکته ای که اگوستین را از سایر مسیحیان دورۀ خود متمایز می سازد، این است که برای او ایمان کورکورانه به تنهایی کافی نبود. او باور دینی را تفکر توأم با موافقت و قبول باطنی یا تأثیر عقلایی می دانست و به دنبال وضوح کامل عقلایی بود (زیبا کلام، ۱۳۷۸: ۶۵-۶۲). از نظر او، آدمی در آن دوره به جای آنکه در درک پدیده ها بر منطق و تفکر سوار باشد، بر احساس و توهم تکیه زده است. لذا راه برون رفت از اوهام بشری، اتکا به قوۀ فکر و اندیشه است(نیستانی و امام وردی،۱۳۹۲،ص:۳۹)
۲-۱-۳-۱-۲- اندیشه های دورۀ رنسانس
پس از فترت هزار ساله، اندیشۀ انتقادی در نوشته های اندیشمندان حوزه های مختلف مذهب، هنر، سیاست، حقوق و فلسفه متبلور شد. درکنار بسیاری از اندیشمندان شناخته شدۀ عصر رنسانس، اندیشه های فیلسوف انگلیسی فرانسیس بیکن (۱۵۶۱- ۱۶۲۶) و رنه دکارت (۱۶۵۰ – ۱۵۹۶ میلادی) فیلسوف شهیر فرانسوی، تأثیر شگرف تری بر اندیشۀ انتقادی بر جای گذاشتند و می توان آنها را بزرگترین میراث دار تفکر انتقادی در عصر رنسانس دانست.
پائول و الدر (۲۰۰۱) بر این عقیده اند که کتاب « پیشرفت یادگیری » اثر بیکن می تواند یکی از قدیمی ترین آثار در زمینۀ تفکر انتقادی به حساب آید. فرانسیس بیکن نگران بهره گیری نادرست افراد از ذهن برای کسب دانش بود و اعتقاد داشت که در شناسایی روابط علی بین پدیده های هستی لازم است موارد استثنایی به دقت مورد توجه قرار گیرد و از تعمیم های شتاب زده پرهیز شود.
بیکن جایگاه ویژه ای برای علم قائل بود و عقیده داشت که هرکسی می تواند به کشف حقیقت دست یابد، مشروط به آن که از روش های درستی استفاده کند. با این حال، وقتی که اشخاص به میل خود رها می شوند، آنها اغلب عادت های بد فکری (بت ها) را در خود توسعه می دهند که منجر به باورهای کاذب یا گمراه کننده می شود. بیکن اعتقاد داشت که مردم باید اذهان خویش را از بت های غاری (تعصباتی که از منافع شخصی ناشی می شود)، بت های قبیله ای (آداب و رسوم بشری)، بت های بازاری (تفکر مبتنی بر قواعد نامفهوم و آموزش ناکافی و غیر عمیق) و بت های نمایشی (سیطرۀ نظام های فکری) تهی کنند، بت هایی که آدمی را به طور ناخودآگاه به پرستش فرا می خوانند (کاپالدی، ۱۹۶۶،همان)
دکارت در ریاضیات، نظام معرفت یقینی را می دید که در سایر رشته ها نمی یافت. او در این اندیشه بود که بتواند جهان را با همان روش هایی دریافت کند که از اصول ریاضی درک می شوند. در واقع، هدف دکارت آن بود که فلسفه را به گونه ای بازنویسی کند و نظام معرفت را طوری بر بنیاد اصول موضوع تردیدناپذیر بنا سازد که گویی ریاضیات است. عزم دکارت در بازسازی فلسفه به هیئت ریاضیات، نطفۀ خردگرایی فلسفی را کاشت.
دکارت به دنبال تفکری روش مند و قاعده پذیر بود و اندیشه ای را صحیح و درست می دانست که مبتنی بر قواعد شناخت باشد. بر همین اساس، با نوشتن کتاب « قواعدی برای راهبری ذهن» مبانی و اصول معرفت شناختی خویش را بنا نمود. این اثر – به قول پائول و الدر – دومین اثر ماندگار در حوزۀ تفکر انتقادی است. از دیدگاه دکارت، شک کردن یعنی اندیشیدن به معنای وجود داشتن است: من می اندیشم، پس هستم. جملۀ معروف وی در این رابطه این بود که: من می توانم به همه چیز شک کنم، به جز یک چیز، و آن هم این واقعیت است که من شک می کنم. اما آن گاه که تردید می کنم، می اندیشم، و وقتی که می اندیشم، باید وجود داشته باشم(همان،ص:۴۳).
دکارت در این باره می نویسد: « بر آن سرم که هر چیزی را که ممکن است، به کمترین درجه، مورد شک و تردید به نظر آید کنار گذارم، و آن را چنان انگارم که گویی کاملا خطا و نادرست است؛ و این روش را تا آنجا دنبال کنم که چیزی بیابم که یقینی باشد، یا لااقل، اگر نتوانم هیچ کار دیگری بکنم، تا آنجا در این راه پیش روم که معلومم شود که امر متیقّنی در عام وجود ندارد!» (مجتبوی، ۱۳۸۹)
دکارت بر این عقیده بود که آدمی برای بررسی حقایق مجهول و پدیده های هستی نیازمند قواعد است و باید به صورت روشمند و نظام مند به شک و تردید، به اندیشیدن و به آزمودن پدیده های پیرامون خویش بپردازد. انسان برای کسب معرفت، نیازمند مجموعه ای از قواعد یقینی است که اگر هرکسی آنها را با دقت رعایت کند، هرگز چیزی را که غلط است، دست تصور نخواهد کرد، و هرگز مساعی فکری خود را بیهوده به هدر نخواهد داد، بلکه با افزودن تدریجی بر معرفت خویش، به تمامی حقایقی دست خواهد یافت که در حد توانش باشد.
البته مراد دکارت این نیست که قواعدی وجود دارد که در سایۀ آن، دیگر قوا و استعداد طبیعی انسان زائد جلوه کند. بر عکس اینها قواعدی برای به کار بردن درست قواعد طبیعی و اعمال ذهن هستند. اگر ذهن به حالت خود رها شود و عوامل دیگر در کار آن اخلال نکنند و مسألۀ شناخت هم در حد و توان آدمی باشد، بی شک، ذهن انسان خطا نخواهد کرد. اما ما به آسانی اجازه می دهیم که عواملی از قبیل پیش داوری، انفعال انسانی، تعلیم و تربیت، ناشکیبایی و تمایل عجولانه برای حصول به نتایج آنی، ما را از جاده صواب منحرف سازد.
نخستین اصل دکارت در راهبرد عقل این است که هیچ چیزی را که صدق آن به وضوح برای من محرز نشده باشد، به عنوان صادق نپذیرم، یعنی با دقت از شتاب زدگی و تعجیل و پیش داوری در احکام اجتناب کنم و در آنها هیچ چیزی را به سادگی قبول نکنم، مگر آن که به صورت آشکار بر ذهن من حاضر باشد و هیچ مجالی برای شک کردن دربارۀ آن باقی نمانده باشد. مراعات این اصل، متضمن استفاده از شک روشی است، یعنی باید به نحو منظم، همۀ عقایدی را که قبلا داشته ایم، در معرض شک قرار دهیم تا بتوانیم آن چه غیرقابل شک و تردید است و آن چه می تواند به عنوان اساس و شالودۀ بنای معرفت باشد، کشف کنیم.
از دیدگاه دکارت، شهود (درمعنای غیر عرفانی آن) و استنتاج، دو عمل ذهنی هستند که به مدد آنها می توانیم بدون هیچ بیم و هراسی از توهم به معرفت پدیده ها برسیم. دکارت، شهود عقلی و استدلال را به عنوان یقینی ترین راه های حصول معرفت می داند. شهود حکمی فریبنده و برخاسته از تخیل آدمی نیست، بلکه ادراکی است که به آسانی در ذهن شفاف، زلال و موشکاف آدمی پدید می آید. به عبارت دیگر، شهود، فهم فارغ از شک ذهن صاف و موشکافی است که از روشنایی عقل محض منبعث می شود. قیاس منطقی و استدلال، هرگونه استلزام ضروری از واقعیات دیگری است که با علم یقینی بر ما معلوم است. در ادامه به اختصار و با بهره گیری از کتاب دکارت با عنوان «قواعدی برای راهبری ذهن» به تعدادی از قواعدی اشاره می کنیم که او برای رهبری ذهن و به عنوان پایه های تفکر انتقادی مطرح کرده است.
قاعدۀ اول: غایت تحقیق باید این باشد که ذهن انسان در تمام موضوع هایی که برای او مطرح می شود، متوجه احکام صحیح و دقیق باشد.
قاعدۀ دوم: توجه ما باید فقط معطوف به اشیایی باشد که قوای ذهنی ما برای شناخت یقینی و نامشکوک آنها، کافی به نظر آید.
قاعدۀ سوم: در موضوع هایی که برای تحقیق مطرح می کنیم، پژوهش های ما نباید معطوف به چیزی باشد که دیگران اندیشیده اند و نه معطوف به چیزی که ما خود به گمان و پندار دریافته ایم، بلکه باید معطوف به چیزی باشد که آن را خود با صراحت و روشنی نظاره کرده ایم و با اطمینان استنتاج کرده ایم، زیرا معرفت از هیچ طریق دیگری به دست نمی آید.
قاعدۀ چهارم: یافتن حقیقت به روش احتیاج دارد.
قاعدۀ پنجم: اگر بناست که روش، ما را به حقیقت رهنمون سازد، باید از نظم و ترتیب اشیایی برخوردار باشد که ذهن ما درگیر آن است. اگر قضایای مبهم و پیچیده را قدم به قدم به قضایای ساده تر تبدیل کنیم و آن گاه تحقیق خود را با درک شهودی تمام قضایایی شروع کنیم که مطلقاً ساده اند، و بکوشیم تا از طریق گام های دقیقاً مشابهی به شناخت تمام قضایای دیگر ارتقا یابیم، این روش را دقیقاً اجرا کرده ایم.
قاعدۀ ششم: اگر ما می خواهیم علم ما کامل باشد، باید همۀ موضوع هایی که در پی آنیم را با یک حرکت فکر، که حرکتی پیوسته است مورد بررسی و واکاوی قرار دهیم.
قاعدۀ هفتم: اگر در موضوعات مورد تحقیق به مرحله ای برسیم که مفهم ما قادر نباشد در مورد آن به طور کامل به یک شناخت شهودی دست یابد، ما باید در همانجا متوقف شویم، نباید برای آزمودن مراحل بعدی بکوشیم که در این صورت خود را از زحمت زیاد نجات خواهیم داد.
قاعدۀ هشتم: باید تمام دقت خود را به ناچیزترین و ساده ترین واقعیت های مورد نظر جلب کنیم و مدت زیادی در مورد آنها تفکر کنیم تا این که عادت کنیم حقیقت را به نحو صریح و متمایز نظاره کنیم.
قاعدۀ نهم: ما باید تمام امکانات فاهمه، تخیل، احساس و حافظه را به کار بریم، تا این که شهود متامیزی از قضایای بسیط داشته باشیم و قضایایی را که قبلاً شناخته ایم را از هم تمیز دهیم و حقیقت را بازشناسیم.
قاعدۀ دهم: وقتی یک «پرسش» را درست درک کنیم، باید هر مفهومی را که زائد بر معنی آن باشد از آن بزداییم و آن را با ساده ترین الفاظ بیان کنیم و با توسل به اسستفصاء، آن را چنان به اجزاء تجزیه و تقسیم کنیم که تحلیل دقیق تر از آن ممکن نباشد.
قاعدۀ یازدهم: همین قاعده را باید در مورد امتداد واقعی اجسام نیز به کار برد، امتداد را باید صرفاً به وسیلۀ اشکال در معرض تخیل قرار داد. زیرا این بهترین راهی است که فاهمه می تواند درک صحیحی از امتداد داشته باشد.
قاعدۀ دوازدهم: همچنین مفید خواهد بود اگر این اشکال را رسم کنیم و آن را در معرض حواس خارجی خود قرار دهیم، برای این که به این ترتیب بتوانیم دقت خود را آسان کنیم (دکارت، ۱۳۷۳: ۱۴۵-۱۴۰)
۲-۱-۳-۱-۳- عصر روشن گری

 

اگر موصی له یا وصی با ابراز وصیت نامه ای که قانوناً قابل ترتیب اثر است از اداره ثبت تقاضای ثبت ملکی را که به نام موصی ثبت شده است ، به نام موصی له یا به عنوان وصیت بنماید به ترتیب زیر عمل می شود:
الف) اگر وصیت نامه ابرازی مورد قبول تمام ورثه و اشخاص ذینفع باشد به وصیت نامه به ترتیب مندرج در آن عمل می گردد.
ب) اگر بین ورثه و اشخاص ذینفع نسبت به وصیت نامه اختلافی باشد ،ثبت ملک به نام موصی له منوط به صدور حکم نهایی از دادگاه است.
ج) اگر نسبت به قسمتی از وصیت نامه اتفاق و نسبت به قسمتی دیگر اختلاف باشد و مورد اختلاف تاثیری در مورد اتفاق نداشته باشد ،نسبت به قسمت مورد اتفاق ثبت ملک به نام موصی له یا به عنوان وصیت انجام می شود و نسبت به مورد اختلاف باید منتظر صدور حکم نهایی از دادگاه شد.
د) هرگاه توافق یا اختلاف ورثه نسبت به وصیت نامه ابرازی معلوم نباشد اداره ثبت به هزینه ذینفع مفاد وصیت نامه و اینکه از طرف چه کسی و در چه تاریخی ابراز شده است آگهی می نماید و ضمن همان آگهی تذکر می دهد که اگر کسی اعتراضی نسبت به وصیت نامه دارد، در ظرف سه ماه از تاریخ انتشار آخرین آگهی اعتراض خود را به اداره ای که آگهی را منتشره کرده است تسلیم نماید و در صورت نرسیدن اعتراض و انقضاء مهلت اعتراض ملک به نام موصی له یا مصرفی که برای آن وصیت شده ثبت خواهد شد.
آگهی مذکور سه مرتبه هر ماه یک مرتبه در روزنامه کثیرالانتشار محلی منتشر می شود و اگر در محل روزنامه نباشد در یکی از روزنامه های کثیرالانتشار تهران منتشر خواهد شد.
ه) اگر موصی بلاوارث باشد و ظرف ده سال مقرر در قانون امور حسبی وصیت نامه ابراز شود و برای تحریر ترکه آگهی نشده باشد ، مفاد وصیت نامه به ترتیب مذکور در بند «د »آگهی و به همان ترتیب عمل می شود و باقی ملک پس از ده سال اگر وارثی پیدا نشد به نام دولت ثبت خواهد شد.
ز) اگر ورثه یا اشخاص دیگر ذینفع وصیت نامه دیگری ابراز کند که موصی از وصیت اول خود رجوع کرده و وصیت دوم مورد تصدیق تمام ورثه و اشخاص باشد ملک طبق وصیت نامه دوم ثبت خواهد شد و اگر اختلافی باشد موقوف به صدور حکم نهایی از دادگاه می باشد.
ح) در صورتی که وصیت به طور کلی باشد مثل ثلث اموال ، ورثه می تواند ملک معین را ثلث قرار داده و باقی املاک را بنام خود ثبت کند یا ثلث را از اموال دیگر تعیین کرده و تمام ملک ثبت شده را به نام خود ثبت کنند مگر اینکه در وصیت نامه ترتیب دیگری ذکر شده باشد.
ط) پس از ثبت ملک بنام ورثه یا موصی له ، هیچگونه وصیت نامه دیگری پذیرفته نخواهد شد.(مواد ۵،۶،۷،۸،۹،۱۰،۱۱،۱۳و۱۴آیین نامه ی ماده ۲۹۹ قانون امور حسبی) [۲۶]
ج: صدور سند برای موقوفات عام:
به موجب بخشنامه ۶۲۵/۳ــ ۲۳/۲/۵۲ با توجه به مقررات اوقاف ،واحدهای ثتبی می توانند در صورت تقاضای اداره اوقاف اسناد مالکیت موقوفات عام را طبق مقررات صادر ،تسلیم و مراتب را هم جهت اطلاع متولی ابلاغ نمایند.[۲۷]
نکته : متصدی درخواست ثبت موقوفات عام متولیان این املاک هستند که باید ظرف شصت روز از تاریخ انتشار اولین آگهی مقدماتی اقدام به تقاضای کنند هر گاه متولیان موقوفات عام اقدام به تقاضای ثبت املاک موقوفه نکنند اداره اوقاف می تواند پس از انقضای ۳۰ روز درخواست ثبت ملک را بنمایند.پس از انقضای ۳۰ روز نیز هرگاه متولی اقدام به تقاضای ثبت نماید در خواست اداره اوقاف بلا تعقیب خواهد ماند. [۲۸]
د: صدور سند به استناد حکم دادگاه :
ثبت و صدور سند به استناد حکم تملیک دادگاه نیاز به تنظیم سند در دفاتر اسناد رسمی نداشته و اداره ثبت باید متصرف را جانشین مدیون بشناسد و اگر ملک به نام مدیون به ثبت رسیده باشد باید مطابق همان حکم ، ملک را بنام محکوم له – همانند مورد انتقال – ثبت نموده و سند مالکیت صادر نماید. بد یهی است باید بی اعتباری سند مالکیت اولیه به دفتر اسناد رسمی اعلام گردد. [۲۹]
ه: صدور سند مالکیت اجرایی :
ادارات ثبت پس از طی تشریفات اجرایی و تنظیم و ثبت سند انتقال و تنظیم سند انتقال و اعلام مراتب به دفاتر اسناد رسمی مبنی بر بی اعتباری سند مالکیت قبلی به تقاضای خریدار نسبت به صدور سند مالکیت انتقال اقدام نمایند.[۳۰]
و: صدور سند مالکیت برای تمام طبقات آپارتمان حسب در خواست مالک :
نسبت به آپارتمانهایی که با رعایت ظوابط مقرره تفکیک شده است ، در صورت درخواست مالک، اداره ثبت بر اساس صورت مجلس تفکیکی و با ابطال سند مالکیت اولیه در مورد هر یک از آپارتمانها، سند
مالکیت تفکیکی جداگانه صادر و تسلیم نمایند. [۳۱]
ز: صدور سند مالکیت برای قنوات :
به دلیل اهمیت خاصی که آب در جامعه ما دارا بوده دفتر ثبت قنوات منظور شده است و عمل ثبت قنوات در این دفتر انجام می شود. [۳۲]
قنوات بر دو نوع است:
نوع اول قنواتی که تابع املاک بوده و مستقلاً مورد معامله واقع نمی شود.
نوع دوم قنواتی که تابع املاک نبوده و مستقلاً مورد معامله واقع می گردد.
ثبت قنوات غیر مستقل تابع ثبت ملک بوده و در ذیل همان ثبت ،آورده می شود اما برای قنوات مستقل دفتر جداگانه ای به نام ثبت قنوات تخصیص داده می شود و این قنوات در دفتر مخصوص ثبت قنوات ثبت می گردد. ماده ۱۲۶ آیین نامه قانون ثبت در این زمینه مقرر می دارد:«در مورد قنوات مستقل دفتری به نام دفتر ثبت قنوات تخصیص داده می شود تا کلیه قنواتی که مستقلاً مورد معامله قرار می گیرد و تابع املاک نیستند درآن دفتر به ثبت برسد و با رعایت تعداد قنوات هر ناحیه و به نسبت سهام و عده مالکین آن ،باید یک یا چند سند برای قنوات یک یا چند ناحیه اختصاص داده شود».در ثبت قنوات، مبدا و مظهر قنات و حقوق ارتفاقی قید می گردد و ماده ۶۵ آیین نامه قانون ثبت بر این امر دلالت دارد. [۳۳]
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
ح: سند مالکیت اعیانی :
در فرهنگ کتبی در تعریف اعیان به آمده است: اعیان عبارت از هر شیء مادی است که ملصق به غیر منقول، مخصوصاً زمین باشد.اعیان جمع عین است .خانه، دکان، اشجار و حتی مجرای قنات مشمول تعریف
تعریف اعیان است. [۳۴]
هنگامی صدور سند مالکیت اعیانی مقدور است که : اولاً ملک مورد نظر ثبت دفتر املاک شده باشد ،ثانیاً مالک به موجب سند رسمی به طرف قرارداد اجازه احداث اعیانی به ملکیت احداث کننده اعیانی داده باشد ، خلاصه قرارداد ذیل ثبت دفتر املاک قید و با درخواست متقاضی اداره ثبت وقت تعیین حدود و حقوق ارتفاقی اعیانی را به مالکین عرصه و مجاورین اخطار می نماید و هرگاه اختلافی وجود نداشت سند مالکیت را به نام صاحب اعیان صادر می نماید .در صورت بروز اختلاف و ارائه گواهی رجوع به دادگاه از تاریخ تنظیم صورت مجلس تا سی روز ،از صدور سند مالکیت تا صدور حکم نهایی خودداری می شود. [۳۵]
ماده ۱۰۴ مکرر آیین نامه قانون ثبت مقرر می دارد: «چنانچه پس از ثبت ملک در دفتر املاک ، مالک آن به موجب سند رسمی قراردادی منعقد نماید که بالنتیجه اعیان احداثی در آن ملک به ملکیت طرف قرارداد که مجاز در احداث اعیانی بوده ، مستقر گردد مالک اعیانی پس از انجام عمل می تواند سند مالکیت آن را از اداره ثبت بخواهد».
ط: صدور سند مالکیت تجمیعی :
طبق ماده ۱۱۰ آیین نامه قانون ثبت هرگاه ملک مشاع در نتیجه انتقالات به یک نفر منتقل شود در صورت تقاضای مالک در ملاحظات هر یک از صفحات ثبت مربوط به سهام مالکین مراتب ذکر می شود و انتقال مزبور در زیر ثبت آخرین سهم با رعایت مقررات بالا ثبت و اسناد مالکیت اولیه باطل و یک جلد سند مالکیت جدید صادر می شود.
ی: صدور سند مالکیت مشاعی :
صدور سند مالکیت مشاعی نشان دهنده این است که دارنده سند نسبت به جزء مشاع از کل مورد ثبت دارای مالکیت است .طبق ماد ه ۱۱۵ آیین نامه قانون ثبت در املاک مشاع برای هر یک به نسبت سهم او سند مالکیت صادر می گردد.و طبق ماده ۱۲۱ آیین نامه برای هر سهمی از املاک مشاع یک پیش نویس سند مالکیت تنظیم می گردد و حدود کلیه ملک در یکی از پیش نویس ها قید و در بقیه اشاره به پیش نویس مزبور می شود و به همین ترتیب در دفتر املاک در زیر هر سهمی نوشته می شود که حدود مطابق حدودی است که در صفحه شماره فلان نوشته شده .
صدور سند مالکیت مشاعی مشکلاتی را برای صاحبان آن فراهم می آورد. مشکلاتی نظیر مشاع بودن مالکیت و مفروز بودن تصرفات مالکین مشاعی . برای حل این مشکل نیز ماده ۴۳ قانون اجرای احکام مدنی مقرر می دارد: «در مواردی که حکم خلع ید علیه متصرف ملک مشاع به نفع مالک قسمتی از ملک مشاع صادر شده باشد از تمام ملک خلع ید می شود. ولی تصرف محکوم له در ملک خلع ید شده مشمول مقررات املاک مشاعی است ».
ک: صدور سند مالکیت بنام دولت :
اراضی جنگلی ، اراضی موات و اراضی مشمول قانون زمین شهری متعلق به دولت محسوب میگردد.
طبق ماده ۱۲ قانون زمین شهری :«تشخیص عمران، احیا ،بایر ،موات و دایر بودن اراضی بر عهده وزارت مسکن و شهر سازی می باشد.این تشخیص ظرف سه ماه از اعلام وزارت مسکن و شهرسازی قابل اعتراض در دادگاه محل است».
درخواست ثبت اراضی جنگلی و موات تنها از دولت پذیرفته شده و سند مالکیت نیز به نام دولت ثبت می گردد و ادارات ثبت نیز مکلفند از پذیرش درخواست ثبت اشخاص خودداری نمایند. [۳۶]
آنچه حائز اهمیت است این نکته که کلیه اقدامات ثبتی که نسبت به منابع طبیعی ملی شده به عمل می آید سازمان جنگلبانی از پرداخت مالیات و عوارض ثبتی هر گونه الصاق تمبر معاف است ولی حقوقی که به سردفتران اسناد رسمی تعلق می گیرد باید به وسیله جنگلبانی پرداخت گردد.
ل: صدور سند مالکیت اراضی موضوع قانون اصلاحات ارضی :
طبق ماده ۱۴۲ قانون ثبت اسناد و املاک کشور ، املاکی که درباره آنها تقاضای ثبت نشده و به ثبت نرسیده باشد و در اجرای قانون اصلاحات ارضی به زارعان واگذار شده باشد احتیاجی به تقاضای ثبت از طرف منتقل الیه نیست .ثبت محل مکلف است بر طبق انتقالاتی که واقع شده یا می شود پرونده ای به نام هر یک از خریداران تشکیل داده و اعم از اینکه ملک به صورت مشاع یا مفروز به زارع منتقل شده باشد بدون انتشار آگهی نوبتی حصه متصرفی زارع را تحدید و به صدور سند مالکیت اقدام نمایند .
این عملیات از پرداخت هر گونه حق الثبت و هزینه مقدماتی و بهای سند مالکیت و سایر هزینه های مربوط معاف است.
م: صدور سند مالکیت المثنی :
چنانچه سند مالکیت از بین برود یا گم شود مالک می تواند تقاضای صدور سند مالکیت المثنی نماید.اداره ثبت پس از دریافت مدارک لازم به هزینه درخواست کننده مراتب را یک نوبت در روزنامه های کثیر الانتشار یا یکی از روزنامه هایی که آگهی های ثبتی در آن درج می شود آگهی می کند و تا ده روز بعد از انتشار آگهی اگر اعتراضی نرسد یا در صورت اعتراض اصل سند مالکیت یا سند معامله ارائه نشود ، سند مالکیت المثنی با قید کلمه المثنی بر روی آن صادر می شود و در موقع انجام معاملات دفاتر اسناد رسمی باید صدور سند مالکیت المثنی را از اداره ثبت محل استعلام نمایند .هر یک از دفاتر اسناد رسمی باید دارای دفتر مخصوصی باشد که وقتی صدور سند مالکیت المثنی به آنها اعلام می گردد در این دفتر قید نمایند.[۳۷]
نکته : در صورت پیدا شدن سند مالکیت اصلی چنانچه مالک کتباً آن را اعلام نماید و هرگاه با سند مالکیت المثنی معامله ای انجام نشده باشد سند مالکیت المثنی باطل و پیرو بخشنامه مربوطه به دفاتر اسناد رسمی تابعه اعلام می گردد و اگر با سند مالکیت المثنی معامله ای انجام شده باشد سند مالکیت اصلی اخذ و پس از ابطال در پرونده ثبتی مربوط ضبط می گردد.[۳۸]
گفتارسوم ـ اشکالات صدور سند مالکیت
صدور سند مالکیت دارای مقدمات پیچیده و طولانی مدتی است که باعث ایجاد خلل و اشکال در صدور سند می گردد.و تا زمانی که علت رفع نگردد صدور سند ممکن نخواهد بود.به عنوان نمونه ملکی به موجب سند رسمی منتقل گردیده است و بر اساس آن می خواهیم سند مالکیت صادر نماییم اما به ابهاماتی بر می خوریم تا ابهامات موجود برطرف نگردد امکان صدور سند وجود نخواهد داشت .گذشته از اشکالاتی که قبل از صدور سند پیش می آید ممکن است اشکالاتی نیز پس از صدور سند بوجود آید که باعث خلل در اعتبار ماده ۲۲ قانون ثبت گردد. به همین دلیل ما این بحث را به دو بخش قبل و بعد از صدور سند تقسیم کرده ایم.
الف ـ اشکالات قبل از صدور سند مالکیت
بند اول : ابهام در سند انتقال
منظور از سند انتقال سندی است که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم گردیده و به موجب آن مالکیت مبیع از بایع به خریدار منتقل گردیده است و اینک مبنای درخواست برای صدور سند می باشد.
به عنوان نمونه سند مالکیت پنج پلاک بنام مالک آن صادر شد مالک مرد و ، ورثه پیش از بدست آوردن برگ حصر وراثت وگواهی مالیات بر ارث تمام سهم الارث خود را بدون ذکر پلاک و مشخصات به شخصی صلح کردند. متصالح با ارائه اسناد مالکیت آن پلاکها به نام خود سند مالکیت خواست ، شورای عالی ثبت در تاریخ ۱۳/۴/۱۳۴۲ چنین رای داد: « تطبیق سند حاکی از صلح حقوق بر پلاکهای معین بدون اینکه در صلح نامه ذکر پلاک و سایر مشخصات شده باشد چون نظر قضایی است باید به حکم دادگاه باشد مگر اینکه طرفین به تنظیم سند دیگر با ذکر پلاک و سایر مشخصات با رعایت سایر مقررات توافق کنند …» شورای عالی ثبت سند صلح را مبهم می داند زیرا شماره پلاکهای مورد صلح در آن ذکر نشده است و ای بسا که مصالح قبل از عقد صلح ،پاره ای از آن املاک را به دیگری انتقال داده و در دفتر املاک این انتقال ، منعکس و مضبوط نباشد و چنین چیزی نادر نیست.
نکته :انتقال پلاکی بدون ذکر شماره آن در سند صلح ، ولی با ذکر حدود آن باعث ابهام در صدور سند مالکیت نخواهد شد .چون ذکر حدود و مشخصات پلاک این ابهام را رفع نموده است.[۳۹]
بند دوم : خلل در مقدمات صدور سند مالکیت
همانگونه که اغلب اعمالی که انسان انجام می دهد فاقد اشکال نیست صدور سند مالکیت نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد .در خلال عملیات مقدماتی ثبت اشکالات و اعتراضاتی نسبت به ملک مورد ثبت به وجود می آید و تا زمانی که این اشکالات بر طرف نگردیده امکان صدور سند وجود نخواهد داشت.یکی از اشکالات ثبتی، اعتراض ثبتی است که معترض باید ظرف ۹۰ روز از تاریخ انتشار اولین آگهی نوبتی اقدام به اعتراض در دایره ثبتی که اقدام به انتشار آگهی کرده بنماید.دایره ثبت مکلف است اعتراض واصله را به دادگاه صلاحیت دار بفرستد تا اقدام به رسیدگی و صدور حکم نماید .بدون صدور حکم از دادگاه اداره ثبت نمی تواند اقدام به صدور سند مالکیت نماید.
بند سوم : وقوع اشتباه در شماره شناسنامه خریدار
شورای عالی ثبت در رای مورخ ۱۵/۷/۱۳۴۴ مقرر می دارد:«چنانچه مشخصات دیگر خریدار از حیث نام، نام خانوادگی ،نام پدر و غیره با مندرجات سند رسمی انتقال مطابقت داشته باشد و اشکال دیگری نباشد دادن سند مالکیت به متقاضی بلااشکال است.»رای صادره راجع به پرونده ای بوده که در آن تاریخ تولد خریدار بجای شماره شناسنامه او ذکر گردیده بود در حالی که این تاریخ با شماره شناسنامه دیگری یکی بوده است.[۴۰]
بند چهارم : سهوقلم در سند انتقال
از جمله اشتباهاتی است که در هر امری قابل تصور است از آن جمله می توان به آرای محاکم دادگستری و ادارات ثبت و دفاتر اسناد رسمی اشاره کرد.قانون آیین دادرسی مدنی نیز این امر را مورد پذیرش قرارداده و قضات محاکم را با رعایت شرایط مندرج در قانون موظف به تصحیح حکم خود کرده است.حتی تسلیم حکم بدون رای تصحیحی را نیز ممنوع اعلام کرده است. ادارات ثبت نیز به دلیل ازدیاد کاری و عدم دقت مامورین خود دچار اشتباهاتی در اسناد تنظیمی می شوند که بنا بر نظر هیات نظارت روسای ادارات ثبت موظف به تصحیح حکم می باشند.(ماده ۱۲ لایحه قانونی راجع به اشتباهات ثبتی ).
به عنوان مثال در صورتی که متعاملین شرطی موافقت کنند که به حدود واقعی زمین مورد انتقال ،سند مالکیت خریدار صادر شود تصحیح اشتباه بی اشکال خواهد بود والا چون سند انتقال با حدود ۴۴۰ فرعی است که سند مالکیت آن قبلاً به دیگری صادر شده است اختلاف باید از طریق مراجعه به دادگاه صلاحیت دار رفع گردد.[۴۱]
بند پنجم : فضولی بودن معامله
از جمله مواردی است که نیاز به حکم دادگاه دارد و تا زمانی که حکم قطعی دادگاه در این باره صادر نگردیده است صدور سند مالکیت ممکن نخواهد بود.زیرا تقاضای ثبت از اشخاصی پذیرفته می شود که مالک قانونی ملک باشند یا اگر مالک نیستند و فقط ملک تحت تصرف آنهاست از سوی مالک ماذون در این امر باشند.پس هرگاه شخصی تحت عنوان فضول ادعایی نسبت به ملک مورد ثبت داشته باشد ابتدا باید به موجب حکم قطعی دادگاه مالکیت مال مشخص شود تا پس از آن اداره ثبت اقدام به ثبت ملک به عنوان فضول نماید(به نام کسی که به حکم دادگاه محق تشخیص داده شود).[۴۲]
بند ششم :معاملات معارض
از دیگر مواردی است که بنا به رای مورخ ۱/۴/۱۳۴۷ شورای عالی ثبت تا زمانی که رفع تعارض در دادگاه به عمل نیامده صدور سند مالکیت ممکن نخواهد بود و تا صدور حکم قطعی از دادگاه در این مورد از صدور سند مالکیت خودداری خواهد شد.[۴۳]
بند هفتم : شک در عمل به وصایا
ممکن است در صدور سند مالکیت این شک پدید آید که وصایایی قبلاً به عمل آمده باشد و ورثه موصی درخواست صدور سند مالکیت جدید می کنند حال آنکه اداره ثبت نمی داند که آیا ورثه عمل به وصایا کرده اند آیا سزاوار گرفتن سند مالکیت املاک مورد ارث به نام خود می باشند یا نه .در این مورد حکم شماره ۳۲۵ مورخ ۲۰ /۲/۱۳۱۸ دیوان عالی کشور می گوید: « صدور سند مالکیت منافاتی با عمل به وصایا تا میزان ثلث ندارد هر چند که متروکات موصی منحصر به همان املاک مورد ارث باشد بشرط اینکه مورد وصیت ، عین املاک نباشد.» علت این امر این است که اگر مورد وصیت ، عین املاک مورد ارث نباشد ممکن است ورثه از اموال خود عمل به وصایت کرده باشند .در این مورد باید اصل را بر صحت اظهارات آنان نهاد زیرا که معارضی ندارند. [۴۴]
ب ـ اشکالات بعد از صدور سند مالکیت
پس از اتمام عملیات مقدماتی ثبت ، ملک در دفتر املاک ثبت شده و سند مالکیت مطابق دفتر املاک داده می شود. ماده ۲۲ قانون ثبت مقرر می دارد : همین که ملکی مطابق قانون دفتر املاک به ثبت رسید دولت فقط کسی را که ملک به اسم او ثبت شده و یا کسی که ملک مزبور به او منتقل گردیده و این انتقال نیز در دفتر املاک به ثبت رسیده یا اینکه ملک مزبور از مالک رسمی ارثاً به او رسیده مالک خواهد شناخت.» بعد از اجرای قانون فوق الذکر این فکر در محاکم رواج یافت که با وجود ماده ۲۲ قانون ثبت نسبت به املاکی که در دفتر املاک ثبت گردیده هیچ گونه دعوایی در محاکم پذیرفته نخواهد شد و از آنجا که در ماده مزبور قید گردیده که ، دولت فقط کسی را که ملک به اسم او ثبت شده مالک خواهد شناخت تصور می رود که محاکم نیز نسبت به چنین املاکی اگر مورد دعوا واقع شود نمی توانند رسیدگی کنند و مکلفند دارنده را مالک بلا منازع بدانند.
در سالهای اول بعد از تصویب قانون فعلی ثبت اسناد وزارت دادگستری بخشنامه هایی راجع به سند مالکیت صادر کرد که به موجب آن محاکم مجاز به پذیرش دعوی علیه دارنده سند مالکیت نبودند. وجود این بخشنامه و طرفداری دستگاه اداری وزارت دادگستری از فکر عدم استماع دعوی در مقابل سند مالکیت هم در پیدا نشدن عقیده مخالف اثر زیادی داشته است . طرفداران عقیده فوق هیچ حقی برای کسانی که دچار غبن فاحش در معامله شده اند یا کسانی که به اکراه اقدام به انجام معامله کرده اند قائل نشده و با توسل به ماده ۲۲ قانون ثبت هر گونه اقامه دعوایی را علیه دارنده سند مالکیت رد می کردند و غیر قابل پذیرش می دانستند. در حال حاضر این نظریه تا حد زیادی تعدیل گردیده است که هر یک را به صورت جداگانه توضیح خواهیم داد.
بنداول ـ غبن
خیارات از جمله اقداماتی است که قانونگذار پیش ببینی کرده است تا متعاملین با توسل به آن عقود لازم را بر هم بزنند .خیار غبن یکی از همین خیارات است و در اصطلاح حقوقی عبارت است از زیانی که در اثر عدم تعادل بین عوض معامله و ارزشی که مورد معامله واقعاً دارا بوده ، به میزان فاحش [۴۵]به طرف معامله یعنی مغبون وارد شده است.[۴۶] ماده ۴۱۶ قانون مدنی نیز مقرر می دارد:« هر یک از متعاملین که در معامله غبن فاحش داشته باشد بعد از علم به غبن می تواند معامله را فسخ کند. »
با توجه به قانون مدنی انتقال اموال غیر منقول دارای سند مالکیت از این قاعده مستثنی نمی با شد. هرگاه بایع و خریدار در انعقاد عقد دچار غبن فاحش شده باشند به موجب ماده ۴۱۶ قانون مدنی حق فسخ معامله را خواهند داشت حتی اگر این عقد منجر به صدور سند مالکیت به نام خریدار شده باشد.
عده ای از حقوقدانان [۴۷]قائل به عدم پذیرش غبن و عدم پذیرش دعاوی راجع به سند مالکیت در محاکم دادگستری می باشند .آنها با توسل به ماده ۲۲ قانون ثبت کسی را مالک می دانند که ملک در دفتر املاک به نام او ثبت گردیده است.و نظر به اینکه به موجب مقررات همین ماده پس از ثبت سند انتقال تجدید می گردد و پذیرفتن دعوی غبن علاوه بر اینکه با مالکیت مشتری منافات دارد لطمه بزرگی به اعتبار اسناد رسمی و سند مالکیت وارد می آورد .آنها معتقدند قبول دعاوی بر علیه دارندگان سند مالکیت موجب تزلزل معاملات خواهد گردید و مصلحت جامعه اقتضا دارد اگر هم از اشخاص قلیلی فوت حق گردد در مقابل منافع اکثریت حفظ خواهد شد. این گروه بیشتر استدلال خود را متکی به رعایت مصلحت جامعه می کنند تا موازین قضایی و منطقی.
این در حالی است که آنچه از قانون استنباط می گردد اینکه ،ادعای غبن از طرف فروشنده منافاتی با مالکیت خریدار ندارد.در نتیجه عقد بیع مشتری مالک مببیع شده است و چون او در این صورت مالک است فروشنده خیاری دارد که قانون حق اعمال آن را به او داده و این خیار باید در مقابل مالک اعمال گردد که بعد از عقد مشتری است و اگر غبن ثابت گردد حق مالکیت نسبت به آن مورد معامله به فروشنده بر می گردد و اگر ثابت نشد مالکیت خریدار استقرار خواهد داشت.
خیار غبن حقی است که بعد از معاملات قانون به متعاملین با شرایط خاصی داده و هر کسی این حق را به خودی خود بعد از معامله به کیفیت و شروطی که قانون مقرر داشته دارا می شود مگر اینکه آن را ضمن عقد ساقط کرده باشد. بنابراین در مواردی که این حق اسقاط نشده است هیچ جهتی ندارد که مقررات قانون مدنی در مورد معامات را در مورد املاکی که در دفتر املاک ثیت شده معتبر و مجری ندانیم. ماده ۲۲ قانون ثبت نیز به هیچ وجه دلالت ندارد به اینکه با صدور سند مالکیت کلیه خیارات و حقوقی که به موجب قانون برای اشخاص وجود دارد منسوخ و ملغی است و اگر چنین منظوری بود مسلماً در قانون بایستی تصریح شده باشد.همان طوری که در ماده ۴۸ قانون ثبت اسناد صراحت دارد اسنادی که طبق ماده ۴۶ و۴۷ قانون ثبت به ثبت نرسیده باشد در هیچ یک از محاکم و ادارات پذیرفته نخواهد شد.هرگاه مقصود از ماده ۲۲ قانون ثبت این بود که دعاوی راجع به اسناد مالکیت مسموع نباشد یا محاکم از رسیدگی ممنوع باشند مسلماً امری بدین اهمیت را نیز قید می نمود.

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

 

روش­های نمونه شامل ابزارهای مدیریت پایگاه داده، روش­های بازیابی داده و دانش، انبار داده و داده ­کاوی هستند.
روش­های استدلال و تحلیل شامل برنامه­نویسی ریاضی، استنتاج مبتنی بر هدف، استنتاج مبتنی بر پردازش و استنتاج مبتنی بر داده می­باشند. برنامه­نویسی هدف، استدلال مبتنی بر مورد و تحلیل حساسیت در برنامه‌ریزی خطی نیز، روش­های استدلال و تجزیه و تحلیل موفقی هستند.
۲-۷-۸سیستم پشتیبان تصمیم گیری و اجزا آن:
یک سیستم پشتیبان تصمیم ­گیری می ­تواند از چهار زیر سیستم تشکیل شود، این زیر سیستم‌ها عبارتند از:

 

 

زیر سیستم مدیریت داده

زیر سیستم مدیریت مدل

زیر سیستم واسط کاربر

زیر سیستم مدیریت پایگاه دانش

شکل ۲-۱۵- ساختار یک سیستم پشتیبان تصمیم

 

 

زیر سیستم مدیریت داده می ­تواند با انبار داده سازمان (یک انبار برای داده ­های مربوط به تصمیم ­گیری در سازمان) ارتباط برقرار کند. معمولاً داده ­ها در پایگاه داده ­های مختلف ذخیره شده ­اند و یا اینکه از طریق یک سرور وب پایگاه داده، در دسترس قرار می­گیرند.
برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

زیر سیستم مدیریت مدل؛ یک بسته نرم­افزاری است که حاوی امور مالی، احتمالات و علم مدیریت است و یا مدل­های کمی دیگری که توانایی­های تجزیه و تحلیل سیستم و نرم­افزار منتسب مدیریت، را آماده می­ کند. همچنین زبان‌های مدل­سازی برای ساخت مدل­های خاص نیز وجود دارند. این نرم­افزار معمولاً سیستم مدیریت پایگاه مدل نامیده می­ شود. این جزء می ­تواند با مدل­های سازمان یا مدل‌های ذخیره شده خارجی، ارتباط برقرار کند. روش­های حل مدل و سیستم­های مدیریت، در سیستم­های توسعه وب، برای اجرا بر روی سرورهای کاربرد، اجرا شده هستند.

زیر سیستم واسط کاربر؛ کاربر با آن ارتباط برقرار می­ کند و می ­تواند از طریق این زیر سیستم به سیستم پشتیبان تصمیم ­گیری فرمان دهد. کاربر بخشی از سیستم مطرح شده است. اثبات شده است که برخی از کارهای منحصر به فرد سیستم پشتیبان تصمیم ­گیری از فعل و انفعال اینترنتی بین کامپیوتر و تصمیم­گیرنده، مشتق شده ­اند. مرورگر وب، یک ساختار رابط کاربر گرافیکی سازگار آشنا، برای بیشتر سیستم پشتیبان تصمیم گیری، فراهم می­ کند.

زیر سیستم مدیریت پایگاه دانش؛ این زیر سیستم می ­تواند هر زیر سیستم دیگر، یا هر عمل دیگری را به عنوان یک جزء مستقل، پشتیبانی کند. همچنین می ­تواند هوشمندی را برای تصمیم­گیرنده­ها، فراهم کند. همچنین می­تواند به مخزن دانش سازمان که گاهی به آن پایگاه دانش سازمانی می­گویند، متصل شود. دانش می ­تواند از طریق سرورهای وب تهیه شود. بسیاری از روش­های هوش مصنوعی در سیستم­های توسعه وب اجرا شده ­اند مثل جاوا، و یکپارچه شدن آن‌ ها با اجزاء سیستم پشتیبان تصمیم ­گیری بسیارآسان است.

بنابراین یک سیستم پشتیبان تصمیم ­گیری باید شامل سه جزء مهم پایگاه داده و پایگاه مدل و رابط کاربر باشد. زیر سیستم مدیریت پایگاه دانش، اختیاری است اما با وارد کردن هوشمندی به سه جزء مهم سیستم پشتیبان تصمیم­گیری، می‌تواند بسیار سودمند باشد. این اجزا سیستم پشتیبان تصمیم­گیری، هر کدام می­توانند به اینترانت سازمان، یا یک اکسترانت و یا اینترنت، متصل شوند. به طور نمونه اجزاء از طریق تکنولوژی اینترنت ارتباط برقرار می­ کنند. مرورگرهای وب نیز رابط کاربر را فراهم می­ کنند.

 

سیستم مدیریت پایگاه داده:

یک پایگاه داده به وسیله یک DBMSایجاد، دستیابی و به روز آوری می­ شود. بیشتر سیستم­های پشتیبان تصمیم ­گیری با یک DBMSرابطه­ای، تجاری استاندارد، که توانایی‌های زیر را فراهم می­ کند، ساخته می­شوند.توانایی‌های یک DBMSرابطه­ای در یک سیستم پشتیبان تصمیم­گیری: ۱-گرفتن یا استخراج داده ­ها برای قرار دادن در یک پایگاه داده سیستم پشتیبان تصمیم­گیری.۲-به روز آوری (اضافه، حذف، ویرایش، تغییر) داده ­های ذخیره شده و فایل­ها.۳-وابسته کردن داده ­ها از منابع مختلف.۴- بازیافتن داده ­ها از پایگاه داده برای پرس و جو­ها و گزارشات.۵-فراهم کردن امنیت داده ­های فراگیر , است. و یک پایگاه داده موثر و مدیریت آن می ­تواند بسیاری از فعالیت­های مدیریتی را پشتیبانی کند. هرچند که قدرت اصلی سیستم پشتیبان تصمیم ­گیری زمانی آشکار می­ شود که داده ­ها و مدل­ها با یکدیگر مجتمع شوند.
۲-۸ رویکرد های دیگر :
آنچه تا کنون بیان شد، بسترهایی از ملزومات ایجاد یک چارچوب برای برنامه ریزی منابع سازمان می‌باشند. در زمینه ارائه معماری سازمانی و تولید چابک در سازمان‌های تولیدی تحقیقات بسیاری انجام شده است که در این نوع چارچوب‌های ارائه شده مدیریت فرایند کسب و کار و تصمیم گیری هوشمند دیده نمی‌شود. در واقع در اغلب چارچوب‌ها، تاکید اصلی بر روی معماری سازمانی است و سازمان به شکل فرایند محور دیده نمی‌شود. برای رفع نقص عدم تصمیم گیری هوشمند و ارائه سیستم پشتیبان تصمیم گیری، برخی تحقیقات در زمینه ارائه ماژول سیستم پشتیبان تصمیم در سیستم برنامه ریزی منابع سازمان انجام شده‌اند.[۳۳]
این ماژول‌ها نمی‌توانند در سازمان‌های گسترده جوابگوی تعاملات باشند. ولی می‌توانند به عنوان جزئی از سیستم‌های پشتیبان تصمیم در داخل هر یک از سیستم‌های بخش‌های مختلف مورد استفاده قرار گیرند. با توجه به اهمیت توجه به فرایند های کسب و کار و مدل سازی آن‌ ها جهت تفهیم به سیستم، چارچوب‌های مختلفی ارائه شده‌اند که از جهت شناخت بهتر سازمان و استخراج جنبه های مختلف آن‌ ها نقشه راه مناسبی را ارائه می‌کنند.
جهت ترکیب برنامه ریزی منابع سازمان و ایجاد یک سازمان هوشمند، رویکرد های جدیدی ارائه شده‌اند. این رویکردها جهت استخراج بهینه اطلاعات و ترکیب مناسب در سطح مناسب آن با سیستم برنامه ریزی منابع سازمان لازم و ضروری است. [۳۴]
سیستم پشتیبان تصمیم و نحوه طراحی آن، کاملاً وابسته به نوع سازمان است؛ و شناخت نحوه استخراج، تحلیل، تزریق به سیستم و نتیجه گیری و نهایتاً پاسخگویی آن روش‌های مختلفی را شامل می‌شود.[۳۵][۳۳] .
در زمینه سیستم‌های پشتیبان تصمیم، شناخت لایه های مختلف سیستم و در نظر گرفتن زنجیره تأمین بسیار حائز اهمیت است. سیستم‌هایی نیز در زمینه طراحی و پیاده سازی شده‌اند[۳۶] .که در سازمان‌های تجمیعی جهت برنامه ریزی منابع سازمان در طول زنجیره تأمین، سیستم پشتیبان تصمیم ارائه می‌کنند. اما در سازمان‌های گسترده و سیستم‌های سرویس گرا، نیاز به نسل جدید سیستم‌های پشتیبان تصمیم وجود دارد. تا بتواند پاسخگوی نیاز های جدید سازمان‌های سرویس گرای امروزی باشد. [۳۷]
چارچوب‌های تجمیعی [۲۱] که در آن‌ ها برنامه ریزی منابع سازمان منوط بر ارتباطات متقابل است، نسل جدیدی از چارچوب‌ها هستند که جهت بهبود عملکرد تجمیعی و همکاری بین سازمانی می‌باشند. رویکرد های مختلفی در این زمینه ارائه شده‌اند که اغلب جنبه گرا هستند؛ و به دنبال بهبود بخشی از این تعاملات بین سازمانی می‌باشند. [۳۸]
از این دسته چارچوب cooprider et al که با ارائه چارچوب خود به دنبال بهبود تعاملات مشترک بین سازمانی و بالا بردن قابلیت کارکرد و کاربرد سیستم توسط کاربران بوده و این کار را با بهبود سیستم از فاز های اولیه طراحی و همزمان با آن‌ ها در نظر گرفتن فرهنگ سازمانی و هماهنگی با کاربران، انجام می‌دهند. [۹]
برخی از چارچوب‌های ارائه شده به ساختار ماژولار و نحوه تجمیع بهینه سیستم‌های ERP خصوصاً در صنایع خاص توجه دارند. از جمله آن‌ ها می‌توان به kumbhar , 2011) (اشاره کرد که برای چارچوب پیشنهادی، در ابتدا سیستم را شناسایی و سپس به ماژول‌ها و زیر سیستم‌ها تقسیم بندی می‌کند. این کار به بهبود عملکرد سیستم و تعاملات آن کمک کرده و نهایتاً سود مالی را نیز (با توجه به مورد کاوی که انجام شد، اثبات گردید) به همراه داشت. این زیر سیستم‌ها شامل، مالی، مدیریت، منابع انسانی، مدیریت لجستیک، برنامه ریزی استراتژیک و عملیاتی و غیره می‌باشند. [۳۹]
بسیاری از مدل‌ها و رویکرد های ارائه شده بر مدیریت دانش و تصمیم گیری‌ها در زنجیره تولید سیستم و تجمیع آن‌ ها، تاکید دارند. این رویکردها جز رویکرد های اولیه بوده و در دوره های اولیه شکل گیری ERP مطرح بودند. [۴۰]
رویکرد های دیگر، بر جنبه های اصلی معماری ERP , تکنولوژی، سازمان، کاربران و مدیریت پروژه و فرایندها، توجه داشته و به بهبود و ارائه چارچوبی مبتنی بر این اجزا با در نظر گرفتن عوامل شکست پروژه های ERP و ایجاد رضایت کاربران، پرداخته‌اند. [۴۱][۴۲]
با توجه به اینکه کلیه راه حل‌های ارائه شده یا به صورت خاص منظوره بوده و یا جوابگوی نیاز های نسل جدید سازمان‌های تولیدی در صنعت خودرو ایران نمی‌باشد و نمی‌تواند تمامی جنبه های مطرح در بهبود و ایجاد چابکی و دستیابی به اهداف آن‌ ها را پوشش دهند، بنابراین در این پروژه چارچوبی را پیشنهاد خواهیم کرد که بتواند تمامی جنبه های مطرح شده را پوشش دهند و سازمان‌های تولیدی در صنعت خودرو را در جهت نیل به اهداف خود یاری نمایند و در نهایت یک سازمان با حاکمیت معماری سرویس گرا و چابک داشته باشیم.
یکی از فرایند های لازم برای عملی شدن چارچوب مطرح شده، بهبود شرایط و وضعیت کنونی سازمان، که شامل فرایند های سازمان و در کل، بهبود شاخص‌های مطرح در صنعت و بازار آن سازمان است، می‌باشد، باز مهندسی فرایندها و یا اجرای پروژه مهندسی مجدد فرایندها است. در ادامه با این پروژه آشنا خواهیم شد.
۲-۹ مهندسی مجدد:
اکثر کتاب‌ها و مقالات علمی، سابقه مهندسی مجدد را دهه ۱۹۸۰ دانسته‌اند . در این دهه در بیشتر سازمان‌های اقتصادی آمریکا یک نارضایتی فراگیر به علت عدم حصول ارزش افزوده بالا از فناوری اطلاعات حاکم شد. این شرکت‌ها با اینکه سرمایه عظیمی برای توسعه فناوری اطلاعات صرف کرده بودند، اما این سرمایه‌گذاری تأثیر چندانی در افزایش بهره‌وری و بهبود عملکرد آنان نداشت.[ ۷۶]
عکس مرتبط با اقتصاد
برای حل این مشکل نظریه‌های متفاوتی از سوی کارشناسان و متخصصان ارائه گردید که مهم‌ترین آن‌ ها توسط مایکل همر بیان شد.
بر اساس این نظریه، سه نیرو به صورت جداگانه و نیز مشترک، شرکت‌های امروزی را به گونه‌ای روزافزون به سرزمینی هدایت می‌کنند که به چشم مدیران و دست اندر کاران آن هراس‌انگیز و ناآشنا می کند. این سه نیرو عبارتند از: مشتریان، رقبا و تغییرات. که به c3 [۲۲]معروفند. [۴۳]
در این دنیای دگرگون شده، اصول «تقسیم کار» وضع شده از سوی آدام اسمیت که محور سازماندهی شرکت‌ها بود، دیگر کارساز نیست و لذا برای شرکت‌ها سودمند و ضروری نیست تا کار خود را بر پایه این اصول سازمان دهند. ساختار وظیفه گرا در دنیای کسب‌وکار امروز غیر مؤثر بوده و منسوخ است. شرکت‌ها بایستی اینک برگرد محور فرایندها سازماندهی شوند. [۴۴]
به عقیده «همر» این نظریه (مهندسی مجدد فرایندهای کسب‌وکار) به اندازه اندیشه‌های آدام اسمیت در زمان خودش، انقلابی و دور از دسترس می کند. مدیرانی که نظریه «سازمان‌های فرایند گرا» را شناخته و پذیرفته‌اند، راه خود به سوی آینده‌ای پیروزمند گشوده و همواره کرده‌اند و آنان که چنین نمی‌کنند، از کاروان عقب خواهند ماند.
۲-۹-۱تعریف مهندسی مجدد:
در مورد تعریف مهندسی مجدد بین کارشناسان و متخصصان امر اتفاق نظر کامل وجود ندارد و تعاریف گوناگونی برای آن ارائه شده است، در زیر نمونه‌هایی از این تعاریف آمده است:
منگانلی و کلین: «طراحی مجدد ریشه‌ای و سریع فرایندهای استراتژیک و ارزش افزای کسب و کارــ و سیستم‌ها، سیاست‌ها، و ساختارهای سازمانی پشتیبان آن‌ ها به منظور بهینه سازی جریان کارها و افزایش بهره‌وری در یک سازمان.» [۴۵]
اُبُلنسکی: «مجموعه کارهایی که یک سازمان برای تغییر فرایندها و کنترل‌های درونی خود انجام می‌دهد تا از ساختار سنتی عمودی و سلسله مراتبی، به ساختاری افقی، میان فعالیتی، مبتنی بر تیم و مسطح تبدیل شود که در آن، همه پردازش‌ها برای جلب رضایت مشتریان صورت می‌گیرد.» [۴۶]
پِپارد و رولاند: «مهندسی مجدد یک فلسفه بهبود است که هدفش دستیابی به بهبودهای مرحله‌ای در عملکرد به وسیله طراحی مجدد فرایندهاست و در این طراحی مجدد، سازمان می‌کوشد فعالیت‌های ارزش افزا را به حداکثر و دیگر فعالیت‌ها را به حداقل برساند. این رهیافت می‌تواند در سطح یک فرایند منفرد و یا در کل سازمان به کار گرفته شود.» [۴۷]
همچنین می‌توان گفت که، شامل طراحی مجدد، اساسی و رادیکال فرایند های کسب و کار است تا بهبود چشم گیری در معیار های کارایی از قبیل هزینه، کیفیت خدمات، و سرعت بدهد. پروژه های موفق مهندسی مجدد در کاهش چشم­گیر هزینه و چرخه زمان نقش دارند و کیفیت طراحی را خیلی زیاد بهبود می دهند اگرچه که ممکن است در مقابل انتظارات زیاد مهندسی مجدد این پروژه‌ها با شکست روبه رو شوند.[۴۸]
۲-۹-۲ مرور ادبیات مهندسی مجدد:
مهندسی مجدد برای اولین بار توسط همر و چمپی (در سال ۱۹۹۰)با تعریف زیر به جهانیان معرفی شد:
از اندیشه بنیادین و طراحی نو و ریشه‌ای فرایندها‏، برای دستیابی به بهبود و پیشرفتی شگفت انگیز در معیارهای حساس امروزی، همچون قیمت، کیفیت، خدمات و سرعت.
چهار عنصر کلیدی تعریف فوق عبارتند از:
۱-تفکر بنیادین: یعنی ترک پیش فرض‌های پذیرفته شده در مورد کار، به فراموشی سپردن نحوه انجام کار در گذشته و پاسخ به این پرسش اساسی که شرکت «چه کاری» را باید انجام دهد و «چگونه»
۲-طراحی ریشه‌ای: طراحی ریشه‌ای یعنی کاری را از بن و دوباره طراحی کردن. مهندسی مجدد برپا کردن شرکتی جدید و نو را در نظر دارد، نه بهسازی، اصلاح و بهبود وضع موجود.
۳-نتایج شگفت انگیز: هدف مهندسی مجدد دستیابی به جهشی چشمگیر است. فقط هنگامی که یک انفجار و خانه تکانی در نظر باشد‏، باید به سراغ مهندسی مجدد رفت. مهندسی مجدد از بهبودهای جزئی و تدریجی اجتناب می‌کند و بهبودهای عظیم در ظرف کمتر از یکسان را باعث می‌شود.
۴-فرایند: مجموعه گام‌هایی است که یک یا چند درو‌نداد را به کار گرفته و برو‌ندادی می‌آفرینند که برای مشتری سودمند و خواستنی است.
۲-۹-۳ عوامل شکست پروژه‌هاى مهندسی مجدد:
پروژه های مهندسی مجدد فرایندها در ظاهر مناسب و عامل بهبود به نظر می‌رسند اما لزوماً این امکان وجود ندارد. با توجه به سوابق و پروژه های انجام شده، این قضیه ثابت شده که عدم توجه به برخی عوامل نه تنها باعث رشد و بهبود نمی‌شود، بلکه ممکن است نتایج زیان‌باری را هم به دنبال داشته باشد. بنابراین توجه به عوامل موفقیت و شکست پروژه بسیار حائز اهمیت است. [۴۴]
در بیشتر مطالعات و مقالات به تعریف چیستی (WHAT) مهندسی مجدد پرداخته شده است تا به چگونگی (HOW) اجرای آن. درحالی‌که خطر عدم موفقیت بیشتر در روش انجام کار یعنی چگونگی آن نهفته است.
فاکتورهای منفی بسیاری وجود دارند که در صورتی که به آن‌ ها بها داده نشود، زمینه‌ساز ناکامی مهندسی مجدد خواهند شد. از جمله این عوامل می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود :[۴۶]

 

با بررسی مقامات حریری ملاحظه می‌شود که حریری مقامات خویش را با بهره گرفتن از آیات نورانی‌ قرآن کریم به بلاغت و فصاحت و شیوایی آراسته می‌کند.
بینامتنی بین مقامات حریری و قرآن کریم از نوع بینامتنی خارجی است و در این پایان نامه تلاش بر آن است تا چگونگی تأثیر متن غایب (قرآن کریم) بر متن حاضر (مقامات حریری) مورد بررسی قرار گیرد. به‌طور کلّی این تأثیر به چهار بخش: ۱- تأثیر مفردات و الفاظ قرآنی ۲- تأثیر آیات یا قسمتی از آن ۳- تأثیر مفاهیم قرآنی ۴- تأثیر الفاظ و مفاهیم، تقسیم می‌شود.

 

 

تأثیر مفردات و الفاظ:

کلمات و الفاظ زیادی از قرآن کریم در مقامات حریری جلوه‌گری می‌کند که در این بخش به برخی از آن­ها اشاره می‌شود.
حریری در مقامه کوفیه می‌نویسد:
و حُرمَــهِ الشَّـــیْخِ الذِی سَـــنَّ القِرَی وَ اَسَّــسَ المَــحـْجُوجَ فــی اُمِّ الـــقُــرَی
سوگند به حرمت آن پیری(ابراهیم صلوات الله علیه) که مهمانی دادن را سنّت نهاد و خانه زیارت کرده را در مکّه که مادر آبادی‌هاست بنیان نهاد. (حریری، ۱۳۶۴، ۴۴)
در این بیت، حریری از مفردات قرآن، بهره جسته و به شیوایی کلام خویش افزوده است. منظوراز اُمّ­القری مکّه معظّمه است که در قرآن نیز به‌کار رفته است. چنان­که خداوند متعال می‌فرماید:
(لِتُنْذِرَ اُمَّ القُری و مَنْ حولها). ( انعام /۹۲)
اُمّ به معنی مرکز است. مکّه معظّمه را از آن جهت«امُّ القُری» گویند که مرکز آبادی‌های حجاز بود. (قرشی، ۱۳۸۴،ج۱، ۱۱۶)

 

 

تأثیر آیات قرآن:

در بررسی مقامات حریری، چنان­که ملاحظه می‌شود حریری نه تنها از مفردات قرآنی استفاده کرده بلکه در بعضی مواقع، عین آیات قرآن یا قسمتی از آن را در متن مقامات به‌کار گرفته است.
حریری در مقامه صنعانیه می‌نویسد: و تُزَحْزِحُ عن الظُّلْم ِثمَّ تَغْشَاهُ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أحَقُّ أنْ تَخْشَاهُ: تو از ستم روی می‌گردانی سپس به آن روی می‌آوری و از مردم بیمناکی حال آن که خداوند سزاوارتر است که از او بترسی. (حریری، ۱۳۶۴، ۱۸)
حریری در این مقامه عبارت «وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أحَقُّ أنْ تَخْشَاهُ » را دقیقا از قرآن کریم گرفته است. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:
(وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أحَقُّ أنْ تَخْشَاهُ ). (احزاب / ۳۷)
از مردم می‌ترسی در حالی‌که خدا سزاوارتر است که از او بترسی.

 

 

تأثیر مفاهیم قرآنی:

با تامّل در مقامات حریری ملاحظه می‌شود که حریری نه تنها از آیات قرآن به طور مستقیم در متن مقامات بهره جسته است، بلکه از مفاهیم قرآنی نیز بی بهره نبوده است. هر چند که به‌کار گرفتن آیات قرآن در متن مقامات، بیش از پیش به ارزش ادبی آن می‌افزاید امّا استعمال مفاهیم و مضامین آیات قرآن نیز به نوعی بر زیبایی و شیوایی مقامات حریری افزوده است که در این بخش به نمونه‌هایی از آن اشاره می‌شود.
حریری در مقامه کرجیه می‌نویسد:
قال: اللَّهُمَّ! یَا مَن غَمَرَ بِنَوَالِهِ وَ أَمَرَ بِسُؤالِه: گفت بار خدایا ای کسی که با عطا و بخشش خود، مردم را پوشانده است و به خواستن و گدایی کردن از خود دستور داده است. (حریری، ۱۳۶۴، ۲۰۱) این عبارت اشاره به سخن خداوند متعال دارد که می‌فرماید:
(وَ سئَلُوا اللهَ مِنْ فَضْلِهِ): و از فضل خدا در خواست کنید. (النساء / ۳۲)

 

 

تأثیر الفاظ و مفاهیم:

حریری همان­گونه که از الفاظ و مفاهیم، هر یک به صورت جداگانه بهره گرفته بلکه در پاره­ای موارد برای شیوایی کلام خویش از الفاظ و مفاهیم به صورت یک­جا بهره­مند گشته است.
حریری در مقدمه مقامات خویش می­نویسد: إنک علی کُلِّ شیءٍ قَدِیر: به راستی که بر هر چیزی قادری. (حریری،۱۳۶۴، ۲۰۳)
این عبارت برگرفته از الفاظ و مفهوم آیه۲۰ سوره بقره می­باشد. . الله تعالی در قرآن کریم می­فرماید:
(إنَّ اللّهَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدِیر): که خدا بر هر چیز تواناست. (بقره/۲۰)
سؤال پژوهش
حریری در مقامات خود از آیات قرآن به چه صورت­هایی استفاده کرده است؟
تناص قرآنی در مقامات حریری، از چه نوع تناصی می­باشد؟

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

۱-۶ پژوهشهای علمی انجام شده قبلی در ارتباط با پایان نامه (بطور مختصر)

با توجه به شهرت مقامات حریری، در برخی کتب ادبی و تاریخی اشاراتی به این کتاب شده اما در ارتباط با بینامتنیت قرآنی در مقامات حریری، کتاب یا مقاله مستقلی نوشته نشده است.

 

۱-۷ حدود پژوهش (در صورت لزوم) :

تمام کتاب مقامات حریری.

 

۱-۸ فرضیات پژوهش:

 

 

حریری در مقامات خود از آیات قرآن به اشکال گوناگون استفاده کرده است.

تناص قرآنی حریری از نوع تناص خارجی است و آن تناصی است که متن به مراجع و منابع شعری، ادبی، دینی و . . . می‌پردازد.

۱-۹ اهداف این پژوهش:

نشان دادن کاربرد قرآن در کتاب مقامات حریری که بیان کننده‌ى توجه فراوان این شاعر به کلام خداوند مى‌باشد.
۱-۱۰ خلاصه مراحل روش پژوهش:
یافتن الفاظ، مفاهیم و عبارات قرانى درکتاب مقامات حریری و دسته‌بندى آن­ها و پژوهشی کوتاهى در زندگى و ادبیات حریری و یافتن نتیجه.

فصل ۲
زندگی حریری
فصل دوم زندگی حریری

 

۲-۱ درآمد

حریری بصری از ادبا و لغویان نامی قرن پنجم است. اکثر منابع وی را به نسبت حریری ذکر کرده ­اند که دال بر پیشه حریرفروشی پدرانش بوده، ولی برخی مانند یاقوت حموی او را «ابن­الحریری» خوانده­اند.

 

۲-۲ زندگی حریری

وی قاسم بن علی بن محمد بن حریری است که در سال ۴۴۶ هجری در یکی از نواحی بصره به نام مشان (میشان) دیده به جهان گشود و در سال ۵۱۶ هجری چشم از جهان فرو بست. در عنفوان جوانی به بصره رفت و علم حدیث، ادبیات و زبان را فراگرفت. (ضیف، ۱۹۸۰، ۲۹۲)
او ساکن محله بنی حرام بوده، و بدین خاطر او را حرامی گفتند. و بنی حرام قبیله­ای از عرب می­باشند که بدان­ها نسبت یافت. حریری دو پسر دارد به نام­های نجم الدین عبدالله و قاضی القضاه بصره ضیاء الاسلام عبیدالله. (ابن­خلکان، بی­تا، ۵۸۶)
حریری صاحب ثروت بسیار بود چنان­که در همین شهرک، هیجده هزار درخت خرما داشت. (همان)

 

۲-۳ اساتید حریری

حریری ادب و علوم و فنون ادبی را نزد ابوالحسن علی بن فضال مجاشعی فرا­گرفت و فقه را از محضر دو فقیه بزرگ شافعی، ابواسحاق بن علی بن شیرازی و ابن­صباغ آموخت. (حریری، ۱۳۸۹، ۱۸)

 

۲-۴ حریری و دیوان خلافت

دیری نپایید که حریری به سبب هوش و ذکاوتش در دیوان خلافت صاحب­خبر شد و آن شغلی چون اداره اطلاعات یا انتشارات در عصر حدیث است و این شغل تا آخر دوره متقی بالله در فرزندانش ادامه یافت. (ضیف، ۱۹۸۰، ۲۹۲)
نتیجه تصویری برای موضوع هوش

 

۲-۵ زشت رویی حریری