۴-۲-۲ ارزیابی مدل‌های تغییرنما ۷۷
۴-۲-۳ تفسیر مؤلفه‌های نیم‌تغییرنماهای برازش داده شده بر ویژگی‌های خاک ۸۲
۴-۳ ارزیابی اعتبار روش‌های درون‌یابی ۸۳
۴-۴ پهنه بندی پراکنش مکانی خصوصیات فیزیکوشیمیایی در منطقه مورد مطالعه ۸۶
فصل ۵ ۹۳
۵-۱ نتایج کلی و پیشنهادات ۹۳
۵-۲ پیشنهادات ۹۴
فهرست اشکال
شکل ‏۲‑۱. رفتار تغییرنما در نزدیکی مبدأ
شکل ‏۲‑۲ رفتار تغییرنما در بخش میانی
شکل ‏۲‑۳تغییرنما اثر قطعه‌ای
شکل ‏۲‑۴ مدل کروی
شکل ‏۲‑۵ مدل نمایی
شکل ‏۲‑۶ مدل گوسی
شکل ‏۲‑۷ مدل خطی
شکل ‏۲‑۸. مدل دویسین
شکل ‏۲‑۹ مدل سهمی‌گونه
شکل ‏۳‑۱ موقعیت منطقه مطالعاتی و الگوی نمونه برداری
شکل ‏۳‑۲ نقشه واحدهای فیزیوگرافی منطقه مطالعاتی
شکل ‏۳‑۳ نقشه واحدهای زمین‌شناسی منطقه مطالعاتی
شکل ‏۴‑۱ هیستوگرام و نمودار Q-Q متغیر رس
شکل ‏۴‑۲ هیستوگرام و نمودارQ-Q متغیر سیلت
شکل ‏۴‑۳ هیستوگرام و نمودار Q-Q واکنش خاک
شکل ‏۴‑۴ هیستوگرام و نمودارQ-Q ازت کل
شکل ‏۴‑۵ هیستوگرام داده‌های مربوط به متغیر شوری قبل و بعد از تبدیل لگاریتمی
شکل ‏۴‑۶ نموادر Q-Q داده‌های مربوط به متغیر شوری قبل و بعد از تبدیل لگاریتمی
شکل ‏۴‑۷ نیم تغییرنمای تجربی مربوط به سه پارامتر رس، شن و شوری
شکل ‏۴‑۸ نیم تغییرنمای تجربی مربوط به متغیرهای سیلت، واکنش خاک، آهک و پتاسیم
شکل ‏۴‑۹ نیم تغییرنمای تجربی مربوط به متغیرهای کربن آلی، ازت کل و فسفر قابل استفاده
شکل ‏۴‑۱۰نمایش نقاط اندازه‌گیری شده در مقابل نقاط برآورد شده برای شن و پتاسیم

شکل ‏۴‑۱۱ نقشه پهنه بندی رس، سیلت، شن، هدایت الکتریکی و واکنش خاک به کمک کریجینگ معمولی
شکل ‏۴‑۱۲ نقشه پهنه بندی کربنات کلسیم معادل، کربن آلی، ازت کل، فسفر و پتاسیم به کمک کریجینگ معمولی
فهرست جداول
جدول ‏۴ -۱ خلاصه آمار توصیفی خواص فیزیکی و شیمیایی اندازه‌گیری شده در منطقه مطالعاتی
جدول ‏۴‑۲ گروه‌بندی خواص خاک برپایه ضریب تغییرات (%CV)
جدول ‏۴‑۳ ماتریس ضرایب همبستگی خواص فیزیکوشیمیایی در منطقه نقده
جدول ‏۴ -۴ پارامترهای مدل‌های برازش داده شده بر نیم تغییرنمای برای هریک از صفات مورد مطالعه
جدول ‏۴ -۵ نتایج حاصل از آماره‌های ارزیابی خطا با روش کریجینگ معمولی
جدول ‏۴ -۶ نمایش ارزیابی دقت (ME) برای همه متغیرها با توان‌های مختلف روش IDW
جدول ‏۲‑۳ نمایش ارزیابی دقت (RMSE) برای همه متغیرها با توان‌های مختلف روش IDW
جدول ‏۴ -۸ ضریب همبستگی بین مقادیر پیش‌بینی شده و مقادیر مشاهده شده در روش کریجینگ معمولی
مقدمه و هدف
مقدمه
محیط زیست^[۱] دائماً در دو بعد در حال تغییر است. ویژگی‌های محیطی نتیجه کنش‌ها و برهم‌کنش‌های فرآیندها عوامل گوناگون هستند. ممکن است هر فرایند بطور همزمان در چند مقیاس مختلف، به شکل غیر خطی و با بازخورد مثبت محلی عمل کند. محیط زیست که حاصل این فرآیندهاست با پیچیدگی فراوانی، از محلی به محل دیگر و در بسیاری از مقیاس‌های مکانی (از مقیاس‌های میکرومتری^[۲] گرفته تا چندصد کیلومتری) تغییر می‌کند. تغییرات عمده محیطی به حد کافی واضح هستند، مخصوصاً زمانیکه آنها را در عکس‌های هوایی و تصاویر ماهواره‌ای مشاهده می‌نماییم. سایر تغییرات پیچیده‌تر هستند و خصوصیاتی مانند درجه حرارت و ترکیبات شیمیایی به ندرت قابل مشاهده هستند. از اینرو بایستی سراغ اندازه‌گیری‌ها و تجزیه تحلیل نمونه‌ها برویم. از طریق توصیف تغییرات در مقیاس‌های مختلف مکانی، اغلب می‌توانیم بینشی از فرآیندها و فاکتورهایی بدست بیاوریم که مسبب این تغییرات یا عامل کنترل‌کننده آن هستند و ازینرو آنها را در یک بعد مکانی پیش‌بینی نماییم و منابع را مدیریت کنیم. نوع مدیریت تأثیر معنی‌داری بر تغییرپذیری^[۳] خاک می‌گذارد. بررسی تغییرات خاک در میان مزرعه از طریق ارزیابی خاک، آزمایشات خاک و گیاه و بررسی عملکرد محصول صورت می‌گیرد، اما اغلب کشاورزان ترجیح می‌دهند که یک نوع مدیریت خاک و محصول را در سراسر مزرعه انجام دهند. چنین مدیریتی سبب افزایش هزینه‌های مدیریتی مزرعه، کاهش بازدهی اقتصادی، آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی و همچنین هدر‌رفت انرژی می‌گردد. دستیابی به سود بهینه و حفاظت محیط‌زیست به این نکته بستگی دارد که چگونه مدیریت‌های کشاورزی براساس شرایط خاک اعمال شوند ( خرمی‌زاده، ۱۳۸۸). یکی از خصوصیات مشترک علوم محیطی، ماهیت داده‌های آن‌ها است. اغلب ویژگی‌های محیطی دارای پراکنش پیوسته در مکان بوده و از سوی دیگر نمونه‌برداری و اندازه‌گیری آن‌ها در تمام نقاط واقع در محدوده مطالعاتی غیرممکن است. تغییرات مکانی خاک، به عنوان یکی از متغیرهای محیطی، عبارت از تغییر در یک خصوصیت خاک به عنوان تابعی از موقعیت جغرافیایی است. پدولوژی^[۴] به عنوان زیر مجموعه‌ای از علوم خاک، نقش اساسی در مطالعه عوامل و فرآیندهای تشکیل خاک شامل کیفیت، وسعت، پراکنش و تغییرات مکانی خاک در مقیاس‌های مختلف برعهده دارد. از دیرباز تغییرات مکانی خاک‌ها مورد توجه خاکشناسان بوده و امروزه نیز چگونگی دستیابی به اطلاعات کمّی و دقیق از این تغییرات به منظور ارزیابی‌‌های کیفیت زیست محیطی خاک، ریسک آلودگی و سیر قهقرایی خواص خاک مورد توجه خاکشناسان است. اطلاعات در مورد توزیع مکانی ویژگی‌های خاک در منطقه مورد مطالعه، بخش ضروری اهداف مدیریتی، کشاورزی و سایر کاربرد‌های اراضی است. خاکشناسی علمی است که از روش‌های عددی^[۵] در مطالعاتش استفاده می کند. روش‌هایی مانند زمین‌آمار^[۶]، سنجش از دور^[۷]، سیستم اطلاعات جغرافیایی^[۸] (GIS)، مدل‌سازی زمین‌نما^[۹] و تئوری فازی^[۱۰] را می‌توان از روش‌های قابل کاربرد در خاکشناسی مطرح نمود (چوکو و همکاران، ۲۰۱۰). امروزه سیستم اطلاعات جغرافیایی در تمامی علومی که به نحوی با اطلاعات مکانی^[۱۱] سر و کار دارند به کار می‌رود. ازجمله کاربردهای رایج سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی در سراسر جهان، در علوم زمینی^[۱۲] و به ویژه علم خاکشناسی از شاخه کشاورزی است. امروزه از فناوری GIS برای ذخیره و نگهداری، تجزیه و تحلیل اطلاعات و بررسی روند تغییرات خصوصیات سطح زمین از جمله حاصلخیزی خاک، کاربری اراضی^[۱۳]، تهیه نقشه پراکندگی عناصر غذایی و غیره استفاده می‌گردد. تهیه نقشه ابزار نیرومندی برای درک توزیع فضایی خواص خاک در هر مقیاسی است، به علاوه اطلاعات مربوط به ویژگی‌های خاک، برای مدیریت اراضی زراعی و تصمیم‌گیری جهت انتخاب راهبردهای خاص برای مطالعه تفاوت ویژگی‌های خاک در مناطق گسترده‌تر کمک می کند (خرمی‌زاده و همکاران، ۱۳۸۸). بین ویژگی‌های خاک از نظر مکانی اختلاف وجود دارد و تغییر پذیری خاک‌ها تصادفی است (وبستر، ۲۰۰۰).
تغییرات مکانی در خاک، به‌عنوان سیستمی پویا و چند مرحله‌ای را می‌توان در دو دسته کلی تغییرات ساختاری (سیستماتیک) و غیرساختاری (تصادفی) تقسیم نمود. تغییرات ساختاری در برگیرنده تغییرات مشخص و تدریجی خصوصیات خاک به عنوان تابعی از فیزیوگرافی، ژئومورفولوژی و بر هم‌کنش عوامل خاک‌سازی است. این نوع تغییرات را می‌توان با توجه به داده‌ها و عوامل دخیل در تشکیل خاک و ارتباط آن‌ها با چشم‌انداز اراضی درک و مورد شناسایی قرار داد، اما حتی پس از تقسیم‌بندی و پهنه بندی تغییرات خصوصیات کلی خاک‌ها در قالب واحدهای مختلف نقشه، هنوز با برخی از تغییرات مکانی خصوصیات خاک در هر واحد مواجه می‌باشیم. این نوع تغییرات مکانی را اصطلاحاً تغییرات غیرساختاری و یا تصادفی می‌نامند که عموماً در محدوده‌های کوچک جغرافیایی رخ داده و به همین دلیل آن‌‌ها را تغییرات کوتاه دامنه می‌نامند (محمدی، ۱۳۸۰).
مدیریت دقیق^[۱۴] یا کشاورزی دقیق از طریق نحوه کاربرد مقدار متغیر (مانند کود)، قابلیت تغییر مسیر مدیریتی خاک را دارا می‌باشد (فِرِیس و همکاران، ۲۰۰۱).
کشاورزی دقیق اصطلاحی است که مربوط به کاربرد روش‌های مدرن در راستای تولید محصولات کشاورزی می‌شود. با بهره گرفتن از این تکنولوژی، مدیریت اراضی وسیع آسان می‌گردد، به گونه‌ای که انگار چندین زمین کوچک مدیریت می‌شود. استفاده از رایانه، جی پی اس، اجرای روش‌های کشاورزی با نرخ متغیر، (GIS) ، هدایت و کنترل از راه دور ماشین آلات، اطلاعات بی‌سابقه‌ای را در اختیار مدیران اراضی زراعی قرار میدهد. اطلاعات مربوط به مدیریت دقیق در هر متر مربع مزرعه قابل دسترس هستند و نقطه مقابل اعمال نهاده‌ها به صورت یکنواخت در سرتاسر مزرعه هستند (مک کینون و همکاران، ۲۰۰۱)
اقدامات مدیریتی دقیق بجای قرار دادن زمین‌های مختلف در یک گروه یکسان آنها را به واحدهای مدیریتی منفرد تفکیک می‌کند. این نوع گرایش به سمت مدیریت واحدهای کوچک مقیاس موجب چالش‌های جدیدی در مدیریت حجم کثیر اطلاعات شده است (ویلرز و همکاران، ۲۰۰۹).
در این پژوهش تغییر پذیری مکانی برخی خصوصیات فیزیکی شیمیایی خاک در منطقه نقده به منظور تعیین تأثیر بالقوه آنها در تولید محصول مورد رسیدگی قرار گرفت. شهرستان نقده واقع در استان آذربایجان غربی رتبه چهارم تولید محصولات باغی کشور را به خود اختصاص داده و از نظر تولید محصول چغندرقند به عنوان قطب اصلی شناخته شده است. لذا شناسایی الگوی پراکنش مکانی عناصر غذایی اصلی از جمله ازت، فسفر و پتاسیم و نیز برخی خواص پایه از جمله بافت، شوری، واکنش خاک، میزان آهک و نیز درصد کربن آلی خاک های این منطقه ضروری احساس شد.
اهداف مهم این تحقیق عبارتند از:

• تابع سود^[۱۴] (محمد زاده و همکاران، ۱۳۸۶).

 

در ادبیات اقتصاد تابع تولید مرزی را به صورت حداکثر خروجی از مجموعه خاصی از ورودی ها تعریف کرده اند. ولی واقعیت نشان می دهد که برخی از واحدها کمتر از حد توان خود تولید می کنند (مهرگان، ۱۳۹۱: ۲۵).
ب) روش های ناپارامتری
روش مطرح دیگر به منظور ارزیابی کارایی، روش ناپارامتری است که در این روش با بهره گرفتن از تکنیک های برنامه ریزی ریاضی به ارزیابی کارایی بنگاهها پرداخته خواهد شد. حال آنکه در این روش دیگر نیازی به برآورد تابع تولید نیست و نیز چنانچه بنگاه مورد نظر دارای چند خروجی متفاوت باشد، این روش در ارزیابی کارایی با مشکلی مواجه نخواهد بود. از جمله روش های ناپارامتری که می توان به آنها اشاره کرد عبارتند از:

 

• روش وصل نقاط حدی

 

• روش تحلیل پوششی داده ها

 

روش وصل نقاط حدی بر اساس نقاط مشاهده شده، به تعیین مرز کارایی می پردازد. اگر فرض نقاط مشخص شده در نمودار هر یک نشان دهنده ترکیبات مختلف عوامل تولید x1 و x2 برای تولید یک واحد محصول باشد (برای تمامی واحدهای مورد مقایسه در نمونه) با وصل نقاطی که به مبدا مختصات و محورهای مختصات نزدیک هستند و تمامی نقاط را پوشش می دهند تابع محدبی بدست می آید که هیچ نقطه ای در زیر این تابع قرار نمی گیرد. تابع بدست آمده، تابع تولید مرزی می باشد و کارایی تمام نقاط نسبت به این خط مرزی سنجیده می شود (اسمعیلی کاکرودی، ۱۳۸۸: ۳۹).

نمودار (۲-۱) منحنی تولید مرزی با بهره گرفتن از وصل نقاط حدی
روش تحلیل پوششی داده ها دیگر روش ناپارامتریکی است که در این روش با بهره گرفتن از تکنیک های برنامه ریزی ریاضی به ارزیابی واحد های مورد نظر پرداخته خواهد شد. روش های پارامتری برای ارزیابی کارایی واحدهای تولیدی که یک ستاده دارند و یا در صورت داشتن ستاده بیشتر می توان این ستاده ها را به یکدیگر یا به یک واحد ستاده یکسان- تبدیل کرد، مناسب هستند. اما فرض کنید بخواهیم کارایی دو واحد خدماتی در آموزش را با هم مقایسه کنیم و این واحدها بیش از یک ستاده داشته باشند؛ برای مثال دو نمونه از این ستاده ها تعداد فارغ التحصیلان و تعداد مقالات پذیرفته شده در مجلات معتبر است که توسط هر واحد حاصل شده و هیچ شاخصی برای تبدیل یکی از این دو به دیگری وجود نداشته باشد و در عین حال هیچ توافق کلی در مورد وزن یا اهمیت هر یک از این دو نیز موجود نباشد، حال اگر بخواهیم از روش های قبلی، کارایی را ارزیابی و سپس مقایسه کنیم، عملاً غیرممکن خواهد بود؛ چرا که ما ستاده واحدی برای برآورد تابعی به عنوان تابع تولید مرزی نداریم. این مشکل یکی از مشکلات ارزیابی کارایی به روش تابع تولید مرزی است. از طرفی در تمامی روش های ارزیابی کارایی با بهره گرفتن از توابع تولید مرزی، یک شکل خاص برای تابع تولید تصریح می شود و فروضی برای متغیر جزء تصادفی اعمال می شود که در عمل ممکن است نقض شود. برای حل مشکلات فوق می توان از روشی به نام روش تحلیل پوششی داده ها استفاده نمود. در این روش برای ارزیابی کارایی هر واحد، ابتدا یک واحد مجازی ایجاد می کنند که به صورت ترکیبی خطی از سایر واحدهای تصمیمگیری است. سپس ستاده حاصل از این واحد تصمیم گیری مجازی را -که با بکار بردن نهاده یکی از واحدهای تصمیم گیری بدست می آید، با ستاده واقعی این واحد مقایسه کرده و به این ترتیب اقدام به ارزیابی کارایی می کنند (محمد زاده و همکاران، ۱۳۸۶).
۲-۷) فرایند ارزیابی عملکرد
هر فرایندی شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و اقدامات با توالی و ترتیب خاص منطقی و هدفدار می‌باشد. در فرایند ارزیابی عملکرد نیز هر مدل و الگویی که انتخاب شود، طی مراحل و رعایت نظم و توالی فعالیت‌های ذیل ضروری می‌باشد.

 

• تدوین شاخصها و ابعاد و محورهای مربوطه و تعیین واحد سنجش آنها.

 

• تعیین وزن شاخصها، بلحاظ اهمیت آنها و سقف امتیازات مربوطه

 

• استانداردگذاری و تعیین وضعیت مطلوب هر شاخص.

 

• سنجش و اندازه‌گیری از طریق مقایسه عملکرد واقعی پایان دوره ارزیابی، با استاندارد مطلوب از قبل تعیین شده.

 

• استخراج و تحلیل نتایج (رحیمی، ۱۳۸۵).

 

۲-۸) چالش های ارزیابی عملکرد

 

• تغییرات محیطی که اغلب سالها طول میکشد تا قابل رؤیت شوند.

 

• تعداد زیاد نقش آفرینانی که باید برای راه حل های اجرای موفق در نظر گرفت.

 

• اجتناب ازصدمات در رفتار متغیر و عملکرد احتیاطی به سختی تشریح میشود.

 

• شاخص های مناسبی در زمینه تحقیقات علمی و تکنولوژی در دسترس است.

 

• بسیاری از خروجی های نهایی مورد انتظار برای توسعه قابل قبول به طور واضح مشخص نشده است (ابن الرسول،۱۳۸۳: ۴۹).

 

۲-۹) مزایای نظام ارزیابی عملکرد
فیشر مزایای یک نظام موفق ارزیابی را به صورت زیر بیان میکند: (ابن الرسول،۱۳۸۳: ۴۷-۴۶)

 

•  

 

 

 

• • • 1. 1. برای سازمان

       

       

   

   

 

• افزایش عملکرد بدنه سازمان بخاطر توجه مؤثر بر اهداف و ارزش های سازمان؛

 

• نشان دادن مشکلات موجود در سازمان و اولویت بندی جهت رفع آنها؛

 

• امکان توسعه انتظارات و دیدگاه های بلند مدت؛

 

• افزایش احساس همبستگی و وفاداری؛

 

• ارتباط بهتر بین مدیران و کارکنان؛

 

• افزایش قدرت رهبری مدیران؛

 

 

کارایی

 

 

 

۲

 

۱

 

کم

 

 

 

زیاد

 

کم

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اثربخشی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار ۲-۳ فضای مساعد برای بهره وری در سازمان

همانطور که مشاهده میشود ناحیه اول، که در آن هم کارایی و هم اثربخشی فعالیتها کم است، بدترین شرایط بهره وری است که منابع زیاد با اثربخشی کم مورد استفاده قرار میگیرند. متعاقبا در ناحیه ۳ شاهد کارایی زیاد و اثربخشی زیاد هستیم که می تواند رضایت سازمان و ذینفعان آن را فراهم نماید. سازمانها میتوانند با اندازه گیری بهره وری، وضع موجود را شناسایی کنند و با برنامه ریزی بهبود بهره وری به فضای مساعد بهره وری دست یابند.
۱٫نهاده
نهاده ها (ورودی ها) منابعی هستند که در تولید کارها و خدمات یک سازمان مورد استفاده قرار می گیرند د و یا مصرف می شوند. به طور کلی نهاده ها در شش طبقه به شرح زیر گروه بندی می شوند:

 

 

• نیروی انسانی (پرسنل)

 

 

 

• جبران خدمات کارکنان (حقوق و مزایا)

 

 

 

• ارزش موجودی سرمایه ثابت

 

 

 

• انرژی

 

 

 

• مواد اولیه

 

 

 

• خدمات (هزینه کار غیرمستقیم)

 

 

معمولا یک سازمان تمایل دارد که توجه و تلاشهای خود را برای اندازه گیری بر ستانده ها متمرکز کند. این موضون از این فرهنگ عمومی ناشی می شود که میگوید “نتایج” همه چیز هستند. نتیجه این است که بعضا اندازه گیری نهاده نادیده گرفته می شود در حالیکه نهاده ها به همان اندازه ستانده ها برای اندازه گیری بهره وری مهم هستند، چرا که اگر تولید یا ارائه خدمات افزایش یابد ولی مصرف منابع به میزان بیشتری افزایش یابد، بهره وری کاهش یافته است.
در ادامه با توجه به اهمیت مبحث نهاده ها، هریک از آنها به تفصیل مورد بررسی قرار میگیرد.
-نیروی انسانی (پرسنل)
نیروی کار مهمترین نهاده (ورودی) در تولید کالاها و خدمات محسوب می شود و به کم آن بهره وری نیروی کار تعیین می گردد. شاخص بهره وری نیروی کار نشان می دهد که به طور متوسط هر نفر نیروی انسانی شاغل چه میزان کالا وخدمت و یا ارزش افزوده برای سازمان ایجاد کرده است.
نهاده نیروی کار در محاسبه شاخص بهره وری کار به دو حالت می تواند نمود پیدا کند. در حالت اول در کسر بهره وری نیروی کار “تعداد کل شاغلین دستگاه” قرار می گیرد که در آن صورت حاصل کسر ستانده مشخصی را به ازای یک نفر از شاغلین کل معلوم می دارد.
در حالت دوم در مخرج کسر فقط “تعداد شاغلین ذیربط برای تولید ستانده مورد نظر” قرار می گیرد در این صورت حاصل کسر ستانده مشخصی را به ازای یک نفر شاغل ذیربط معلوم می دارد.
-جبران خدمات کارکنان
منظور از جبران خدمات کارکنان، مجموع مزد و حقوق و مزایای نقدی و غیرنقدی مستمر و غیر مستمر است که در قبال کار انجام شده توسط سازمان(کارفرما)به شاغلین پرداخت می شود.

مطالعه پدیده های مربوط به فلزات سنگین از جمله موضوعاتی است که از اهمیت روز افزونی در پژوهشهای مربوط به تغییرات زیست محیطی جهانی برخوردار است، چراکه فلزات سنگین، تاثیرات وسیعی بر محیط طبیعی و ساکنان انسانی آن میگذارند.
آگاهی از وضعیت محیط زیست منطقه و پایش آن از نظر میزان فلزات سنگین که مهمترین آلایندههای تولیدی خاک میباشند میتواند در جهت بهبود شرایط زیستمحیطی منطقه و سلامت انسان مهم باشد و مورد دیگر این که با تعیین وضعیت آلایندهها میتوان حتی در صورت وجود آلودگی با ارائه راهکارهایی از پیشرفت بیشتر آلودگی جلوگیری نمود. با این کار از صرف هزینه های اضافی برای برطرف کردن آلودگی نیز جلوگیری میشود از سوی دیگر با انجام این کار زمینه برای مدیریت مناسب منابع محیط زیست منطقه در زمان حال و آینده فراهم خواهد شد. استفاده از گیاه در پاکسازی خاکهای آلوده یا گیاهپالایی در سالهای اخیر بسیار مورد توجه بوده است. در این روش فلزات سنگین موجود در خاکهای آلوده به وسیله گیاهان جذب شده و بعد از برداشت گیاهان میتوان به دفن و یا تیمار آنها اقدام نمود. گیاهپالایی دارای مزایایی نسبت به سایر روش های پاکسازی خاکهای آلوده است که از جمله میتوان به اقتصادی بودن وسازگاری آن با محیط زیست اشاره نمود. با توجه به وسعت مناطق آلوده به فلزات سنگین در کشور و ویژگیهای این مناطق و کاهش هزینه های ناشی از بکارگیری روشهایی که صرفه اقتصادی ندارند، روش گیاهپالایی برای تجزیه و یا حذف آلایندهها از خاک مورد استفاده قرار میگیرد. در این تحقیق ضمن بررسی میزان توانایی جذب عناصر سنگین توسط اندامهای مختلف دو گونه اکالیپتوس E. microtheca و E. camaldulensis، تاثیر کاربرد سطوح مختلف این عناصر و اثر متقابل بین آنها بر میزان عملکرد کیفی و کمی این گیاه مورد بررسی قرار گرفت.

۱-۴- نوآوری تحقیق
تاکنون در مورد بررسی ارتباط عناصر سنگین بر عملکرد یکدیگر و اثر برهمکنش^[۵] این عناصر بر میزان جذب در اندامهای مختلف دو گونه اکالیپتوس E. microtheca و E. camaldulensis، و مقایسهی توانایی این دو گونه در تجمع فلزات سنگین، مطالعهای صورت نگرفته است و عمده مطالعات در این زمینه بیشتر برروی گونه های دیگر و تنها از نظر توانایی جذب گونه متمرکز شده است و اثر برهمکنش عناصر بر یکدیگر مورد بررسی قرار نگرفته است. مطالعات گذشته عمدتا متمرکز بر روی جذب یک عنصر بودهاند درحالیکه در این مطالعه علاوه بر افزودن چند عنصر اقدام به بررسی دقیق برهمکنش عناصر بر روی جذب هر یک از عناصر صورت گرفته است.
۱-۵- اهداف تحقیق
آلودگی خاکها با فلزات سنگین پدیدهای است که به طور گسترده در نتیجه فعالیتهای بشر، کشاورزی و صنعت اتفاق میافتد (Sharma & Dubey, 2005). وجود این عناصر در اتمسفر، خاک و آب حتی در مقادیر بسیار کم میتواند مشکلاتی را برای موجودات به وجود آورد (Groppa et al., ۲۰۰۷).
با توجه به ضروریات بالا این پژوهش به منظور نیل به اهداف زیر انجام گرفته است،
۱٫ بررسی و تعیین میزان جذب فلزات سنگین (سرب، مس، روی، کادمیوم) توسط گیاه مورد مطالعه
۲٫ اثر متقابل عناصر سنگین برهم و تاثیر در جذب توسط گیاه
۳٫ مقایسه عملکرد دو گونه اکالیپتوس در جذب فلزات سنگین از خاک
۴٫ توصیه گونه های مناسب برای گیاهپالایی در مناطق با الگوهای آلودگی مشابه
۱-۶- فرضیه های تحقیق

 

• • بین دو گونه اکالیپتوس E. microtheca و E. camaldulensis از نظر میزان جذب فلزات سنگین تفاوت معنیدار وجود دارد.

 

• • میزان جذب عناصر سنگین اکالیپتوس بسته به نوع گونه در اندامهای مختلف متفاوت است.

 

• • مقادیر و ترکیب عناصر سنگین مختلف موجود در خاک، بر روی جذب یک عنصر سنگین توسط گیاه موثر میباشد.

 

۲-۱- تعاریف، اصول و مبانی نظری
در ابتدای این تحقیق لازم است با مفاهیمی که در سیستم پالایش گیاهان کاربرد دارد آشنا گردیم. در منابع مختلف برای واژههایی مانند مناطق خشک (خشک، نیمهخشک، بیابانی و نیمهبیابانی)، فلزات سنگین، گیاهپالایی، معرفی گونه مورد مطالعه، کاربردها و انواع آنها تعاریف مختلف و گاهاً متضادی ارائه شده است که بهتر است در بدو امر، برای نزدیک شدن افکار و اذهان، تعاریف بازنگری و هماهنگسازی انجام شود.
۲-۱-۱- مناطق خشک^[۶]
برای طبقهبندی مناطق خشک، عقاید و نظرهای مختلفی وجود دارد که بسیار متباین بوده و ناهمخوانی فراوان دارد. به عقیده بوبک، ماه خشک ماهی است که کمتر از ۱۰ میلیمتر بارندگی دارد. بر این مبنا، منطقهای که بارش سالانه آن از حداکثر ۱۲۰ میلیمتر کمتر باشد، منطقه خشک شناخته میشود (بذرافشان، ۱۳۸۱).
مناطقی با بارندگی سالانهای کمتر از ۵۰۰ میلیمتر خشک به حساب میآیند و اگر این مقدار کمتر از ۲۵۰ میلیمتر باشد، منطقه بیابانی است. به گمان گنسن، سرزمینهایی که کمتر از ۳۵۰ میلیمتر بارندگی سالانه دارند خشک تلقی میشوند و اگر مقدار بارندگی کمتر از ۱۲۵ میلیمتر باشد، منطقه کاملاً خشک و بیابانی است. به بیان هاگدورن و همکاران، چنانچه بارندگی سالانه صفر تا ۲۰ میلیمتر باشد، بیابان بیش از حد خشک خواهد بود. اگر بارندگی سالانه ۲۰ تا ۵۰ میلیمتر باشد، منطقه بیابان فوقالعاده خشک، در صورتیکه بارندگی سالانه ۵۰ تا ۱۵۰ میلیمتر باشد با منطقه خشک مواجه هستیم و سرانجام چنانچه بارندگی سالانه ۱۵۰ تا ۲۵۰ میلیمتر باشد مناطق مورد نظر نیمه خشک میباشند. به اعتقاد لنگ و همکاران، مناطقی که صفر تا ۴۰۰ میلیمتر در سال بارندگی دارند، مناطق خشک به حساب میآیند. طبق برآورد لوهوئرو اگر بارندگی سالانه کمتر از ۱۰۰ میلیمتر باشد، با مناطق بیابانی سر و کار داریم. در صورتیکه این مقدار ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلیمتر باشد منطقه خشک و درصورتی که بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلیمتر باشد منطقه نیمهخشک خواهد بود (احمدی، ۱۳۸۵).
به عقیده کیهان، اگر بارندگی بین صفر تا ۲۵۰ میلیمتر باشد منطقه مورد مطالعه خشک است ولی چنانچه این مقدار به ۲۵۰ تا ۴۵۰ میلیمتر برسد این مناطق نیمهخشک خواهند بود (احمدی، ۱۳۸۵). به پیشنهاد کردوانی، اگر بارندگی سالانه صفر تا ۵۰ میلیمتر باشد، بیابان واقعی و چنانچه ۵۰ تا ۱۰۰ میلیمتر باشد مناطق خشک بیابانی و در صورتی که ۱۰۰ تا ۲۵۰ میلیمتر باشد، مناطق خشک و در حالی که ۲۵۰ تا ۴۰۰ (۴۵۰) میلیمتر باشد مناطق نیمهخشک خواهیم داشت.
براساس نظرجزیرهای:
اگر بارندگی سالانه محلی تا ۱۰۰ میلیمتر باشد، اقلیم فراخشک، اگر بارندگی سالانه محلی ۱۰۰ تا ۲۵۰ میلیمتر باشد، اقلیم خشک. و اگر بارندگی سالانه محلی ۲۵۰ تا ۴۰۰ (۴۵۰) میلیمتر باشد، اقلیم نیمه خشک، اگر بارندگی سالانه محلی ۴۰۰ (۴۵۰) تا ۶۰۰ میلیمتر باشد، اقلیم مرطوب میباشد.
با امعان نظر به تعاریف فوقالذکر که تنها گوشهای از تعاریف ارائه شده برای منطقه خشک میباشد لذا چارهای نبوده جزء اینکه تعریف دبیرخانه کنوانسیون مقابله با بیابانزایی و تقلیل اثرات خشکسالی به لحاظ هماهنگسازی انتخاب شود که در اینجا همان تعریف درج شده در متن کنوانسیون و طبقهبندیهای مربوطه به قرار ذیل ارائه شده است:
بهتر است برای تعریف مناطق خشک از شاخص خشکی استفاده شود که از حاصل تقسیم میانگین بارش سالانه بر میانگین تبخیر و تعرق پتانسیل سالانه محاسبه میشود و در صورتیکه P/PETمنطقهای بین ۶۵/. – ۰۵/. باشد، آن منطقه دارای اقلیم خشک میباشد به طوریکه: در مجموع حدود ۲/۵ میلیارد هکتار یا نزدیک به ۴۰ درصد سطح کره زمین دارای اقلیم خشک میباشد که در جدول ۱ طبقهبندی شاخص خشکی ارائه شده است.
جدول(۲- ۱) طبقهبندی شاخص خشکی

 

شاخص خشکی	اقلیم	از مناطق خشک (درصد)
۲۰/. – ۰۵/.	خشک	۳۰%
۵۰/. - ۲۰/.	نیمهخشک	۴۵%
۶۵/. – ۵۰/.	خشک نیمهمرطوب	۲۵%

به طور کلّی مضمون این سه دفتر، از یکسو نشان دهنده ذهن گرفتارِ غریزه و عادت شاعر است و از سوی دیگر، نمود کشمکشی است که شاعر غالباً با نیروهای بازدارنده درون و بیرون خویش داشته است. بسامد بالای واژه‎هایی چون عشق، دل، قلب، بوسه، شب و … اساس اندیشه و تفکّر شاعر را نشان میدهد. این واژه‎ها در برابر یک خواننده ناآشنا به شعر وی، به راحت و سهولت، به حدود اندیشه او پی خواهد برد. و خواهد گفت که شاعر این قطعات، به اغلب احتمال زنی است که در چاردیوار اسارت خانگی، در برابر سنتها و اخلاقیات معمول خانوادگی می ایستد و با جسارتی که خاص اوست، تنها احساسات و تمایلات غریزی خود را برملا میکند.
۳-۲-۴ تولدی دیگر
این مجموعه شامل ۳۱ قطعه است که در بین سالهای ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۲ سروده شده است. اشعار این مجموعه را نمی توان به هیچ وجه با سه دیوان قبلی فروغ مقایسه کرد، چه از لحاظ ساختار زبانی شعر و چه از نظر محتوا. در واقع دوران شاعری فروغ با این مجموعه شروع می شود و این مجموعه را می توان تولد تازه شاعر در عالم شعر پنداشت.
قطعه‌ی تقدیم نامه‌ی کتاب (همه هستی من آیه‌ی تاریکیست) که به «ابراهیم گلستان» تقدیم شده و خود بخشی از قطعه‌ی «تولدی دیگر» است، خود حکایت ازتحولی بنیادین در شعر فروغ دارد. در این مجموعه اشعارش قابل اعتنا و ماندگاری می توان نشان داد. شاید برجسته ترین شعر این مجموعه را بتوان همین قطعه‌ی"تولدی دیگر” دانست. قطعه‌ی «به علی گفت مادرش روزی» نیز از نظر زبان وقالب، تجربه‌ی تازه ای است و البته در ردیف اشعار قابل توجه این مجموعه. (خلیفه بناروانی:۱۳۸۱، ۲۹)
تولدی دیگر خبر از پیدایی اندیشه و نگاه تازه فروغ می دهد. در «عصیان» اشعار پایانی مجموعه انگار ذهن گرفتار وی خالی شده و اینبار، با نگاهی جدید به دنیا و مسایل اطراف آن می‎نگرد. در ایندوره، نگاه شاعر به محیط اطراف وسیعتر شده است و به فروغ در این مرحله تصویرگر واقعیتهایی شد که آنها را دریافته بود
آه زندگی منم که هنوز
با همه پوچی از تو لبریزم
نه به فکرم که رشته پاره کنم
نه بر آنم که از تو بگریزم…
«زندگی از مجموعه عصیان»
«تولدی دیگر»، به بیان بسیاری از منتقدین آغازگر مرحله دوم حیات شاعر است. فروغ در این مجموعه، از نظر محتوا علاوه بر عشق، به مضمونهای اجتماعی و انتقادی نیز می‎پردازد و عاشقانه سرایی او در این دفتر، غالباً با رنگی از اندیشه و از اسارت در آمیزه ای از دردهای انسانی و اجتماعی همراه است.
پس چرا ستاره آرزو کنم؟
این ترانه منست
دلپذیر دلنشین
پیش از این نبوده بیش از این
«روی خاک از مجموعه تولدی دیگر»
تولدی دیگر پنج قسمت دارد:
۱-شرح زندگانی به طور کلی
۲-زندگی خود شاعر
۳-مرور خاطرات کودکی ونوجوانی
۴-انسان: حیوان خاطره اندیش
۵-بازگشت به زمان حال وشرح زندگی خود که حرکتی مداوم بین گذشته و حال است.(شمیسا:۱۳۷۶،۱۵۰)
۳-۲-۵ ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد
پنجمین و آخرین کتاب شعر فرخزاد که آثار سه سال آخرعمر او را از سالهای ۴۲ تا ۴۵ دربر دارد. این کتاب، چه از نظر شکل و چه از نظر پختگی زبان و بیان اندیشه، بر پله ای والاتر و بالاترازتولدی دیگر قرارمی گیرد. کتابی تنها با هفت شعر، که هرکدام اوج تخیل و تفکر شاعر را نشان می دهد. تا آنجا که نمی توان از خود نپرسید که اگرفروغ زنده نمی ماند آیا می توانست از این حد فراتر رود یا نمی توانست؟
دراین مجموعه، شاعر موقعیت خود را در همان پنج، شش سطر اول کتاب ترسیم میکند.
و این منم
زنی تنها
در آستانه فصلی سرد
شعر فروغ در این مجموعه به ظاهر همچنان شخصی، درونگرا و رمانتیک است. در این اشعار سیمای زن در زمان شاعر، روابط خانوادگی حاکم بر جامعه آن دوره، چگونگی ارتباط بین دو نسل قدیم و جدید، دردها و آرزوهای مردم و دیگر مفاهیم اجتماعی و انسانی آن روزگار را میتوان دید. فروغ در این دوره زبان زنده و جاری در متن جامعه را کشف کرده و آن را با جامه‎ای شاعرانه می‎پوشاند.
کسی به فکرگلها نیست
کسی به فکر ماهی‎ها نیست
کسی نمی‎خواهد
باور کند که باغچه دارد می میرد
«دلم برای باغچه می سوزد»

۳-۳ اندیشه های فروغ
فکر و محتوای سروده های فروغ در سه کتاب اول،زنی که درگیر با مسائل سطحی و ظاهری پیش پاافتاده است، فراتر نمی رود. او به هیچ مسئله ای عمیقا نگاه نمی کند و نمی اندیشد و چون گزارشگر پرشتابی می ماند که عواطف و احساسات ابتدائی خویش را به سرعت و به راحتی منعکس می کند و در ابراز این احساسات، بی پرده و بی پروا سخن می راند. شاید سادگی شعر فروغ از این سرچشمه می گیرد که بین تجربیات روزمره و چیزی که او به صورت شعر در می آورد، فاصله ای وجود ندارد.
بیان احساسات تند عاشقانه، گله از معشوق وسختی های عشق، اشعاری خطاب به پسر یا شوهر، ارائه تصویری از خانه ای متروک و بی رونق که خانه خود شاعربعد از طلاق است و نیز شطح گونه هایی که نوعی عصیان وسرکشی در مقابل جامعه است از جمله محتواهای سه کتاب حوزه اول شاعری فروغ است. محتوای کتاب های دوره دوم (تولدی دیگروایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد) عبارت است از احساس مرگ، احساس تاریکی و شب اضطراب وپریشانی وعدم رابطه با دیگران و تلاش برای ایجاد این رابطه، یاد آوری‎های دوران کودکی و آرزوی آمدن آن به خاطر صمیمیتی که در آن بود.
با تمامی حدیث نفس پرداز بودن،"فروغ در دو کتاب تولدی دیگر و ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد از خود محوری بیرون می آید و با نگرشی تازه به اجتماع و مسائل مکرر آن نظر می کند."(کاشفی:۱۳۹۰، ۶)
فروغ در میان شاعران پس از نیما، تنها چهره ای است که با آثار دوران کمال خود “تولدی دیگر، وایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد” به نگرشی وصناعتی ویژه دست می یابد و هردو رسالت فردی و اجتماعی شاعر واقعی را به انجام می رساند. او، با شناخت واقعیت های درونی وبیرونی خویش، زوال رابه عنوان درونمایه اصلی آثار کشف کرد و"خودسرایی” را به مثابه مهم ترین ویژگی صناعت وساختار شعرش پذیرفت. بدین گونه، فروغ توانست با بیان ویژگی های فردی خود، چهره اش را در شعر فراز آورد وبا تبیین واقعیت های دنیای پیرامون خویش، خصایص عصر و جامعه اش را ماندگار سازد وسرانجام، با آخرین آثارش، راه رسیدن به رهایی و فراتر رفتن از آن زوال وتباهی را نشان می دهد ومهمترین وظیفه هنر را به انجام می رساند. بنابراین آثار فروغ هم نشان دهنده پیوند و تأثیر و تأثر متقابلی است که همواره میان شعر و زندگی او وجود داشته، و هم آشکار کننده نگرش و صناعت ویژه ای که او به آن دست یافته است. از دیدگاهی دیگر برای شناخت فروغ فرایند تکاملی شعر او می توان آثار وی را، بر اساس ویژگی های شعری و چگونگی پیوندشان با فرهنگ وتاریخ به سه دوره فصل بندی کرد:
۱-دوره نخست که در برگیرنده آثار سه مجموعه «اسیر،دیوار و عصیان» است. این آثار به سبب تقلیدی بودن قالب (که بیشتر چاپاره است) وکلیشه ای بودن زبان وقراردادی بودن وزن، نمودار نا آگاهی فروغ ازفرهنگ پویای زمانه به ویژه، نگرش شعری نیماست و از نظرگاه سطحی و احساساتی غالب بر آن ها، مبین از خود بیگانگی تاریخی فروغ. بنابراین، این بخش از زندگی شعری فروغ را «دوران گمشدگی و ناآگاهی فروغ» می خوانیم.
۲-دوره دوم، دوره شعرهای «تولدی دیگر» است و مرحله ای که شاعرپای در مسیر تکاملی شعرش می نهد. خود ومحیط خود را می شناسد و پس از جستجو و تجربه بسیار، زبان و بیان و وزن، بالکل، صناعت و ساختار شعرش شکل می گیرد و به تشخص شعری می رسد. به همین سبب، این دوره را «دوران خودیافتگی و آگاهی فروغ» می نامیم.
۳-دوره سوم، دوره شعرهای پس از «تولدی دیگر» است ومرحله کمال یابی تجربه های شعری فروغ. در این دوره شاعر به فرانهاد تقابلی می رسد که همواره میان او وزوال حاکم بر دورانش وجود داشته است و او در برخورد با واقعیت، موفق به کشف نگاهی می شود که انسان وشاعر را به رهایی می رساند. به همین لحاظ، این مرحله را «دوران از خود گذشتگی و رهایی فروغ» می دانیم. (نیکبخت: ۱۳۷۹،۹-۷ )
“فروغ “در معنای حقیقی کلمه، یک شاعر بالفطره و راستین بود. فروغ خود می گوید: «حالا شعر برای من یک مسأله جدی است. یک جور جوابی است که باید به زندگی خودم بدهم. من همان قدر به شعر احترام می گذارم که یک آدم مذهبی به مذهبش.
به یک چیز دیگر هم معتقدم و آن “شاعر بودن ” در تمام لحظه های زندگی است. شاعر بودن یعنی انسان بودن. بعضی ها را می شناسم که رفتار روزانه شان هیچ ربطی به شعر ندارد، یعنی فقط وقتی شعر می گویند شاعر هستند. بعد تمام می شود. دومرتبه می شوند یک آدم تنگ فکر بدبخت حسود حقیر. خب، من حرفهای این آدمها را هم قبول ندارم. من به زندگی بیشتر اهمیت می دهم و وقتی این آقایان مشت هایشان را گره می کنند وفریاد راه می اندازند، یعنی در شعرها ومقاله هایشان، من نفرتم می گیرد و باورم نمی شود که راست می گویند.»(شمیسا،۱۳۷۲: ۱۵).
فروغ به طور کلی ذهن و زبانی خاطره باز، گذشته گرا و احساساتی مآب دارد ودر واقع بهترین و موثرترین و مهم ترین شعر “فروغ” از برخی جهات منظومه “ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد” است. بسیار صمیمانه، تأثیر گذار مسأله دار…"فروغ ” در این شعر با زبانی ادبی فارسی امروز، با لحنی بسیار عاطفی ومؤثر (که تعریف کلام بلیغ است. بلاغت یعنی سخن مؤثر گفتن)، ماجرای شکست خود را درزندگی ومخصوصا در زندگی زناشویی و چگونگی جدا شدنش از مردی که دوستش دارد (ظاهرا شوهرش)، به صورت خاطره های پراکنده مرور می کند. و در حول وحوش این، به مطالب دیگری هم جسته وگریخته اشاره می کند (همان ۲۲).
او در این شعر حرف ها ودیدگاهایش را نسبت به زندگی به طور اعم و زندگی خصوصی و گذشته اش به طور اخص بیان می کند. شاید بتوان گفت که غالب سروده های دیگرش، قسمت هایی از عواطف ومفاهیم همین شعرند.
“فروغ ” عموما نسبت به مسائل اجتماعی دوره خود دیدی حساس و انتقادی دارد. یکی از درگیری های او با قوانین وعرفیات است که در مجموع به ضرر زنان است. او گاهی در مقام یک زن عاصی و سرکش و از طرفی روشنفکر که حاضر نیست به زندگی عادی ومظلومانه زن ایرانی تن در دهد، با قوانین وعرف درگیر می شود و این یکی از زمینه های اصلی شعر اوست. «در نامه ای که ۱۲ دی ۱۳۳۴ از اهواز به مجله نوشته است، می نویسد “آرزوی من آزادی زنان ایرانی وتساوی حقوق آنها با مردان است. من به رنج هایی که خواهرانم در این مملکت براثر بی عدالتی های مردان می برند کاملا واقف هستم و نیمی از هنرم را برای تجسم دردها و آلام آن به کار می برم “(همان:۱۷۰)
اگر بخواهیم در یک کلام (شعر) فروغ رامعرفی کنیم باید این جمله “رضا براهینی “را واگویه کنیم که اگر چه اکثر شاعران مرد هریک سهمی از ظرفیت مردانگی خود را نشان داده و نقش بر دوش داشته اند. ولی “فروغ به تنهایی زبان گویای زن صامت ایرانی در طول قرن هاست، فرخزاد، انفجار عقده دردناک و به تنگ آمده سکوت زن ایرانی است “(خسروی، ۱۳۸۷: ۴)
۳-۴ زبان فروغ