دانش ضمنی و تصریحی مکمل یکدیگرند و این بدین معناست که برای ایجاد دانش هر دوی آن‌ها ضروری هستند؛ از این‌رو آن‌چه ما دانش‌ می‌خوانیم از طریق تعامل بین دانش ضمنی و تصریحی و نه هرکدام به‌ تنهایی ایجاد می‌شود.

۲-۱-۲-۴) تقسیم بندی کارکردی دانش
علاوه بر تقسیم بندی فوق، دانش می ­تواند براساس کارکردهایی که دارد تقسیم بندی شود. دانش می‌تواند کارکرد توصیفی ^[۸]داشته باشد و به بیان چه چیزی یک پدیده بپردازد، می تواند کارکرد فرایندی^[۹] داشته باشد و چگونگی انجام واقعه­ای را توصیف کند یا مــی تواند کارکرد علت - معلولی داشته باشد و چرایی وقوع یک پدیده را تبیین سازد.(Zack, 1999)
این تقسیم بندی توسط کوئین و همکارانش (۱۹۹۶) در مورد دانش حرفه­ای یک سازمان به کار گرفته شده است. این پژوهشگران دانش حرفه­ای در یک سازمـان، به ترتیب صعودی اهمیت در چهار سطح کارکردی تعریف کرده اند:
دانش درک یا دانستن چه چیزها(Know - What): از طریق آموزش رسمــی به دست می آید. این سطح از دانش، برای سازمان ضروری است، لیکن برای موفقیت تجاری کافی نیست.
مهارت پیشرفته یا دانستن چگونگی ها (Know - How): تبدیل آموخته های کتابی به اجرای اثربخش. توانایی به کارگیری اصول علمی یک رشته در دنیای پیچیده واقعی. این سطح از دانش برای سازمان ارزش افزوده زیادی به دنبال می آورد.
فهم سیستم ها یا دانستن چراها(Know - Why): دانش عمیق از چگونگی و روابط علت - معلولی یک رشته علمی. این دانش به افراد حرفه ای اجازه می دهد تا از سطح اجرای وظایف فراتر روند و به حل مسایل وسیع تر و پیچیده تر بپردازند و ارزشی فوق العاده را برای سازمان­ها ایجاد کنند.
خلاقیت خودانگیخته یا توجه به چراها(Care - Why): شامل انگیزه، اشتیـاق و تطبیـق برای موفقیـت می شود. گروه­هایی که این خصوصیت را دارند معمولاً نتایج بهتری از گروه ­های با ســــرمایه فیزیکی بیشتر تولید می کنند. بدون این خصوصیت، دانش حرفه ای سازمان ممکن است دچار رخوت شود و از تغییر و بهبود در جهت تطابق با الزامات محیط پیرامونی باز بماند. (Quinn et al., 1996)
کوئین اظهار می دارد که سه سطح اول دانش حرفه ای می ­تواند در سیستم های سازمان، پایگاه­های داده یا فناوری­های عملیاتی موجود باشد؛ اما سطح چهارم مرتبط با فرهنگ سازمانی است. وی همچنین خاطرنشان می‌کند که اکثر سازمان­ها تمرکز آموزشی خود را روی سطح اول می گذارند و کمتر به سطوح بالاتر می پردازند.
۲-۱-۲-۵) تقسیم بندی معرفت شناختی دانش
برخی از محققـان علوم انسانی به ارائه دسته بندی­های دیگری پرداخته اند که مبتنی بر معرفت شناسی هستند. هرون(Heron And Reason, 2001) از افراد پرکار در این زمینه است که تألیفات متعددی را درباره توسعه حرفه­ای و مدیریتی داشته است. از نظر وی دانش را می­توان به چهار نوع تقسیم کرد. دانش تجربی که از تماس و برخورد مستقیم بـــا پدیده ها حاصل می شود. دانش توصیف کننده که برآمده از دانش قبلی است و پدیده ها را از طریق تصاویر، شعر، داستان، موسیقی، رقص و امثالهم توصیف می کند. دانش پیشنهاددهنده که توانایی آن را دارد تا پدیده ها را با گـــــزاره هایی اخباری بیان کند و دانش کارکردی که دانستن چگونه انجام دادن عمل است و در قالب مهارتهـا و صلاحیتها خود را نشان می دهد. شاید تمام این قبیل دسته بندی­ها ریشه در تعریف ارسطو از انواع دانش دارد. ارسطو، انواع دانش را برحسب مقاصدشان به سه دسته تقسیم کرده بود؛ دانش نظری که غایت آن فهم و تبیین چه چیزی پدیده ها است. دانش ساخت دانستن چگونه ساختن و تولید اشیاء و پدیده ­ها است و دانش کارکرد که مرتبط با نحوه استفاده و کارکردن با پدیده ­ها است. دانش اخیر، چیـزی را نمی آفرینــد بلکه کامل می­سازد و اداره می­ کند. (Eikeland,2001)
۲-۱-۲-۶) دانش به عنوان توانایی اقدام
نظریه پردازان سازمان­های یادگیرنده صرفاً بر بعد عملی دانش تاکید دارند؛ آنها دانش را تــــوانایی یا ظرفیت اقدام اثربخش تعریف می­ کنند و اطلاعات را داده­ای می­دانند که ممکن است در اقدام اثربخش به ما کمک کند. (Argyris, 1993: Senge, 1999) از نظر سنگه (Senge, 1999)، نادیده گرفتن این تفکیک باعث شده است که سازمان­ها در موج اول مدیریت دانش، هزینه زیادی را صرف نرم افزارهای فنـاوری اطلاعـات برای جمــــع آوری، ذخیره و استفاده از اطلاعات کنند. این دیدگاه تا زمانی که به دانش به عنوان یک شیئی نگاه می­ کند تا یک فرایند، توانایی کمی در استفاده از آن دارد. و به همین خاطر شکست خورده تلقی می شود. وی ایجاد موج دوم (و سازنده تر) مدیریت دانش را منوط به پاسخگویی به دو سوال زیر می داند:
انسانها چگونه دانش را تولید می کنند؟
این دانش چگونه در بین سایرینی که نقشی در تولید آن نداشتند، منتشر می شود؟
سنگه، دو سوال فوق را از چالش انگیزترین سوالهای مدیران در دو دهه آینده قلمداد می کند.
۲-۱-۳) منابع دانشی سازمان
هوسپال و جوشی دسته بندی از نویسندگان مختلف ، در مورد منابع دانشی ارائه کرده اند که در جدول زیر آورده شده است.(Holsapple & Joshi, 2001)
Table 1 جدول ۲-۱: منابع دانش

سطح ۲: برنامه ها
سطح ۱: اصول
سطح ۳: فعالیتها
شکل ۲-۱۰ مدل کریستوفر و تویل
مدل ۵ : مدل پاور و سوهال^[۴۱]
پاور و سوهال در مقاله خود نتایج حاصل از ۹۶۲ شرکت صنعتی استرالیایی را به منظور شناسایی برخی از فاکتورهای حیاتی برای موفقیت در چابکی زنجیره تامین را تجزیه و تحلیل نمودند و عوامل کلیدی موفقیت و حفظ زنجیره تامین چابک را اینگونه برشمردند:

سبک رهبری مشارکتی
تکنولوژی های مبتنی بر کامپیوتر
مدیریت منابع
توانمندسازهای بهبود مستمر
ارتباط با تامین کنندگان
روش تولید بهنگام
استفاده یا مطلوبیت تکنولوژی
این دو در بررسی خود دریافتند که رعایت فاکتورهای فوق الذکر به ایجاد و حفظ زنجیره تامین چابک یاری می رساند. طبق مقاله پاور و سوهال رعایت فاکتورهای گفته شده که همان متغیرهای مستقل هستند، خود متغیرهای وابسته ای را ایجاد می کنند که عبارتند از:
سطح عملکرد فعلی شرکت از لحاز رضایت مشتری
سطح عملکرد فعلی شرکت از لحاظ میانگین زمان تغییر فرایند
وضعیت فعلی شرکت از لحاظ بهره وری
سطح عملکرد فعلی شرکت از لحاظ تحویل دقیقا به موقع
سطح عملکرد فعلی شرکت از لحاظ نسبت تکنولوژی رقابتی
وضعیت فعلی شرکت از لحاظ نسبت فروش سالیانه به کل میانگین انبار
مزیت رقابتی از لحاظ تکنولوژی فرایند
مزیت رقابتی از لحاظ توانایی توسعه محصول جدید
درجه عملکرد در حوزه نوآوری محصول
پاور و سوهال در مقاله خود همبستگی بین متغیرهای مستقل و وابسته را در سازمانهای خیلی چابک و کمتر چابک سنجیده اند.
مدل ۶ : مدل ون هوک و همکارانش
ون هوک مشاهده می کند که سه مشخصه و ویژگی، عملیات زنجیره تامین را می تواند مستقیما با چابک شدن مرتبط کند و این این سه مشخصه را در مدل خود مطرح می نماید :
مهارت در استفاده و بهره وری از نوسانات
پاسخگویی سریع
پاسخگویی منحصر به فرد یا پاسخگویی حتی در حجم های محدود
مدل ۷ : مدل لین و همکارانش
لین و همکارانش برمبنای مرور ادبیات تحقیق، مدل مفهومی زنجیره تامین چابک در سال ۲۰۰۶ را متشکل از چهار بخش اصلی یعنی محرکها، قابلیت‌ها، توانمند سازها و اهداف چابکی را پیشنهاد کردند که در شکل ۲-۱۱ ارائه شده است.حوزه های عمومی تغییر در محیط کسب و کار شامل:
ناپایداری در بازار
رقابت شدید
تغییرات در نیازهای مشتری
سریع تر شدن تغییر تکنولوژی
تغییر در عوامل اجتماعی
می باشند.بر پایه ارزیابی محیط کسب و کار، سطحی از چابکی که مورد نیاز است توسط سازمان میتواند مشخص شود.زنجیره تامین چابک به تغییر، عدم قطعیت و غیر قابل پیش بینی بودن در محیط کسب و کار توجه می کند و پاسخگویی مناسب به تغییر را ایجاد می کند.بنابرین یک زنجیره تامین چابک نیازمند قابلیت‌های مجزایی است.در واقع قابلیت‌ها عبارتست از توانایی هایی که باید در سازمان ایجاد شودتا سازمان از قدرت مورد نیاز برای پاسخگویی به تغییرات برخوردار باشد.این قابلیت‌ها، بر مبنای تحقیقات قبلی شامل چهار عنصر اصلی هستند که عبارتند از:
پاسخگویی، که توانایی شناسایی تغییرات و واکنش سریع و بهره گیری از آنها است.
شایستگی، شامل مجموعه گسترده ای از توانایی هاست که بهره وری و کارایی و اثربخشی فعالیتها در جهت اهداف و مقاصد سازمان را فراهم می کند.
انعطاف پذیری، که توانایی پردازش محصولات متفاوت و نیل به مقاصد مختلف با همان امکانات است.
سرعت، توانایی انجام وظایف و عملیات در کمترین زمان ممکن است.
محرک‌های چابکی : تغییرات در محیط کسب و کار
- بازار (تلاطم بازار)
- شاخص رقابت
- نیازمندی و الزامات مشتری
- نوآوری تکنولوژی
- فاکتورهای اجتماعی
تعیین سطح مورد نیاز چابکی

بند اول: آمریکا
ایالت آریزونا در آمریکا با اجرای قوانین سخت برای مهاجران بویژه افرادی که غیر قانونی وارد این ایالت می شوند خشم مهاجران را برانگیخته است. براساس این قانون پلیس حق دارد از تمام مهاجرانی که هر زمان در صورتی که مشکوک باشند بازجویی نموده و از آن ها ارائه مدارک قانونی اقامت را بخواهد. این مصوبه به “قانون ۱۰۷۰” معروف است و براساس آن نداشتن مدارک اقامت جرم جنایی و قابل تعقیب است. هر چند وظیفه اصلی پلیس حفظ جان و مال مردم است، اما در این قانون به پلیس اختیارات متفاوتی داده شده و بر این اساس اقدام قانونگذاران این ایالت نشان می دهد که نژادپرستی و تبعیض همچنان در جامعه آمریکا وجود دارد و این قانون وسیله ای برای ابراز قدرت گردیده است. اکثر مهاجران این ایالت مهاجران مکزیکی اند که با کمک قاچاقچیان و یا به صورت فردی از مرز می گذرند. اوباما اعلام کرده بود که اعمال فشار بر اینگونه مهاجران روابط آمریکا و مکزیک را با مشکل مواجه می کند. اما شهروندان ایالت مزبور مهاجران را خطری بالقوه برای جان، مال و امنیت ساکنان کشور خود محسوب می نمایند. فرماندار این ایالت اقدامات خود را تبعیض نژادی و تهدید مهاجران نمی داند و تنها برای اقامت مهاجران اجازه نامه فرمانداری ضروری است.^[۴۰۹] این قانون از هر جهت بر مهاجران فشار وارد می کند. مطابق این قانون اگر کسی اوراق مهاجرت همراه ندارد مجرم است و باید بازداشت شود. ایالات متحده که همواره سیاست جذب مهاجران خود را به رخ اروپای نژادپرست می کشید خود با چالش های بسیاری همراه گردیده است. هر چند اجرای این قانون تنها در این ایالت است، اما نگرانی تسری آن به سایر ایالات نیز وجود دارد. این نخستین قانونی است که مهاجران را به پرداخت جریمه ملزم نموده و در صورتی که خواهان دریافت امتیاز شهروندی باشند باید ضمن پرداخت مبالغی، زبان انگلیسی را کامل آموخته و استعلام عدم سوء پیشینه آن ها تأیید گردد.

در حقیقت بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر در این کشور دید منفی نسبت به مهاجران خارجی ایجاد شد. دولتمردان این کشور تنها معتقدند که مهاجران می توانند برای جامعه خطرناک باشند و از این جهت دولت باید کنترل آن ها را در دست بگیرد. از این پس با تصویب این طرح احساسات نژادی فوران شده و بحران هویت به شکلی عمیق را در جامعه چند ملیتی آمریکا دامن می زند.^[۴۱۰]
بند دوم: نروژ
در نروژ نیز همانند سایر کشورهای اروپایی در طی ۳۰ سال گذشته و بر اساس سیاست های مهاجرتی که پیگیری می شود، مهاجرین بسیاری به این کشور وارد شده اند تا از نیروی کار ارزان آنها بهره برداری شود. اما در سال های اخیر با آغاز بحران اقتصادی سرمایه داری جهان و تشدید آن در سال ۲۰۰۸ میلادی، دیگر نیازی به این کارگران مهاجر احساس نمی شود و به همین جهت سیاست دولتهای سرمایه داری ارو‍پایی، تهدید و یا بازگرداندن این مهاجرین به کشورهای خودشان بوده است. از اینرو شاهد ظاهر شدن گرایش های راست گرا در کشورهای بسیاری از جمله نروژ بوده ایم. گرایش های سوسیال دموکرات و سوسیالیست ضمن مخالفت های ظاهری به سیاست های راست گرایانه احزاب شبه فاشیستی به آنها غیر مستقیم چراغ سبز نیز نشان می دهند. حتی ظهور مهاجرستیزی در واقع ریشه در سیاست های نظام سرمایه داری دارد و مسبب اصلی همانا نظام سرمایه داری جهانی است.^[۴۱۱]
دو حادثه بمب گذاری و تیراندازی در این کشور که امن ترین کشورهای دنیا به شمار می رفت حاصل تفکرات افراطی مهاجرستیزی بوده است. متهم این حادثه با ورود مهاجران به اروپا مخالف بوده و ضمن اقرار بیان نموده کار وی وحشتناک اما ضروری بوده است. حزب کارگر نروژ از سال ها پیش با سیاست های مهاجرتی به این کشور موافق بوده است. اما این حوادث نشان داد که گروه های نژادپرستی در این کشور حضور دارند که منتقد سیاست های چند فرهنگی اروپا و افزایش مهاجران در این قاره می باشند. در پی این حوادث سیاست های امنیتی نروژ تشدید گردید.^[۴۱۲]
بند سوم: انگلیس
براساس سیاست جدید لندن همه افراد خارج از اتحادیه اروپا باید پیش از دریافت مجوز کار در انگلیس نشان دهند که می توانند به زبان انگلیسی صحبت کنند. مخالفان محافظه کار با این تدابیر مخالف بوده و معتقدند که اثر ناچیزی بر سطح مهاجرت ها دارد و همچنین رهبران تجاری قوانین جدید را به ضرر اقتصاد کشور می دانند.^[۴۱۳]
حزب ملی انگلیس به عنوان یک حزب افراطی و نژادپرست مسلمانان را در این کشور بزرگترین تهدید محسوب می نماید. از این جهت هیچ مهاجر مسلمانی نباید اجازه ورود به این کشور را داشته باشد. براساس دیدگاه هایی که برخی احزاب در این کشور دارند بازنگری در وضعیت مهاجران در انگلیس ضروری است و کسانی که صلاحیت و شرائط اقامت را ندارند باید اخراج شوند. از این جهت که انگلیس دارای تراکم جمعیتی بالایی است اعتقاد بر این است که باید درها را به روی مهاجران بست.^[۴۱۴] مقامات انگلیسی مرزهای کشور خود را حتی به روی جهانگردانی که از کشورهای اروپای شرقی عازم این کشور می شوند بسته اند و مدعی می باشند که ورود مهاجران هزینه های گزافی را بر دولت بار می کند. حتی این کشور از توریست ها تست می گیرد تا معین گردد حضورشان مطابق منافع است یا خیر. مهاجرانی نیز که در پی کار می باشند باید قوانین سختی را تحمل کنند. آنان باید ثابت کنند که صلاحیت های لازم برای کسب شغل را دارند.
کمیسیون اتحادیه اروپا^[۴۱۵] دو ماه به انگلیس فرصت داده تا قوانین سخت خود را در مورد مهاجران برطرف کند و در غیر اینصورت جهت نقض حقوق به دادگاه اروپایی حقوق بشر^[۴۱۶] کشیده می شود. در واکنش نیز وزیر کار این کشور اقدام کمیسیون را نپذیرفته و مدعی است که از کسانی که در انگلیس کار می کنند و مالیات می پردازند حمایت می شود و به جهت منافع مهاجران نبایستی مرزهای کشور را باز گذاشت.^[۴۱۷]
افزایش بی رویه مهاجران در انگلیس سبب شد تا مسئولان به دنبال راهکاری باشند. در نخستین اقدام تدابیر سختی برای مهاجران در نظر گرفته شد و از جمله باز گرداندن مهاجران غیر قانونی است که به هر دلیل وارد این کشور می شدند. یکی از سیاست های اتحادیه اروپا این است که کودکانی را که مهاجر در کشورهای اروپایی اند، در صورتی که والدینشان پیدا نشود، از کشورهای اروپایی اخراج می کند. بر این اساس آژانس مرزی انگلیس با ایجاد مرکزی در کابل کودکان افغانی را به آنجا منتقل می کند. این طرح و سیاست تضمین نمی کند که در صورت بازگشت در مکان امنی باشند یا زندگیشان در معرض خطر نباشد. دیده بان حقوق بشر^[۴۱۸] نیز در این زمینه بیان کرده هر چند اکثر این کودکان اصلیتی افغانی دارند، اما خانواده آنها در افغانستان زندگی نمی کنند و از شرائط سخت گریخته و در صورت بازگشت با انواع سوء استفاده ها روبرو می شوند.^[۴۱۹]
http://www.fardanews.com/fa/news/77091/سوء-استفاده-از-مهاجران-برای-اعطای-شهروندیمبحث سوم: بررسی نمونه های عینی حمایت از حقوق مهاجران در برخی کشورها
دنیای پویای امروز تردد و مهاجرت های ایمن و مؤثر میان کشورها را ایجاب می کند. تعداد کشورهایی که جریان قانونی نیروهای انسانی مهاجر را از طرق مختلف تسهیل می کنند رو به افزایش است. شناخت نیازهای بازار جهانی به نیروی انسانی و خدمت به اقتصاد جهانی سبب توجه به مهاجران گردیده است. این امر موجب می شود مهاجران ارزش های اقتصادی و اجتماعی ویژه ای را به ارمغان آورند. تلاش برخی کشورها بر این است تا سطح انتخاب مهاجران را گسترش دهند و از این طریق حقوق انسانی مهاجران حمایت گردد. در مدیریت حمایت از مهاجران بایستی فرصت هایی که خط مشی مهاجرت را بیان می کنند معین شود تا نیازهای بومی و اولویت در سیاست ها تعیین گردد. عقایدی که درباره مهاجران وجود دارد نتیجه بحران ها و چالش هایی است که کشورها با آن روبرو هستند. برخی معتقدند که مهاجران تنها از امکانات عمومی استفاده می کنند و با دریافت دستمزدهای کمتر سیستم را نامتعادل می سازند. در حالی که نه تنها مهاجران امکانات را تلف نمی کنند، بلکه در مجموع بر قدرت اقتصادی کشورهای میزبان نیز می افزایند.^[۴۲۰]
گفتار اول: کانادا و حمایت از مهاجران در چارچوب رعایت حقوق انسانی
کانادا یکی از قدیمی ترین کشورهای مهاجر پذیر است. وسعت زیاد، جمعیت کم و امکانات وسیع اقتصادی آن، کانادا را به یکی از مهمترین کانون های مهاجر پذیری تبدیل کرده است. این کشور جز در دهه ۱۹۸۰ میلادی، روند مهاجر پذیری فزاینده ای داشته است و با پایان جنگ جهانی دوم گروه وسیعی از رانده شدگان جنگی از اروپا عازم کانادا شدند و در آن سرزمین اسکان گزیدند. قانون مهاجرتی ۱۹۶۲ کانادا^[۴۲۱] تبعیض ملی و نژادی را از بین برد و تنوع مهاجرتی را افزایش داد و بر اثر آن مهاجران بیشتری از آسیا، اقیانوسیه و آمریکای لاتین راهی کانادا شدند.
کشورهای مختلف سیاستهای متفاوتی دارند و بسته به نیاز خود شرایط و مقرراتی را تدوین می کنند و با تغییر آن نیازها، قوانین مهاجرتی خود را تغییر میدهند. در بعضی از کشورها تأمین نیروی کار برای توسعه و بقای کشور اساس سیاستهای مهاجرتی آنها را تشکیل می دهند، در حالی که در بعضی دیگر ملاحظات جمعیتی جلوگیری از سالخوردگی و اضمحلال جمعیتی پایه تدوین سیاستهای مهاجرتی قرار می گیرد. در بعضی دیگر توسعه اقتصادی، جذب مغزها و سرمایه های خارجی زمینه ساز این جریانات واقع می شود. رهایی از فشار جمعیت بویژه نیروی کار، نیاز به درآمد مهاجران و مهارتهای اکتسابی آنان نیز می تواند به تدوین سیاست های مهاجرتی در کشورهای مهاجرفرست منجر شود. در کانادا تأمین رشد جمعیتی مورد نیاز کشور، بهبود ساختار جمعیت و توزیع مطلوب آن، غنا بخشیدن به تنوع فرهنگی، تسهیل پیوستن اعضای خانوار مهاجران به آنان و ایجاد سهولت در جهت هماهنگی و انطباق مهاجران با جامعه کانادا، مهمترین سازنده های مهاجرتی آن کشور را تشکیل می دهند. جذب پناهندگان، مهاجران اقتصادی و مهاجران دارای توانمندیهای خاص نیز از اولویتهای مهاجرتی آن کشور محسوب می شود.^[۴۲۲]
وزیر مهاجرت و شهروندی کانادا سابقه طولانی این کشور در پذیرفتن افراد نیازمند به حمایت از کشورهای مختلف جهان را مورد تأکید قرار داده و متذکر می شود که در این میان، گروه های مختلف قومی و اجتماعی، می بایست در این زمینه، با حمایت مالی خود از پناهجویان، دولت را یاری کنند. این حمایت ها شامل تأمین مسکن، لباس و غذاست. علاوه بر این، آنان باید پناهجو را از نظر عاطفی پشتیبانی کرده و او را به عنوان یک دوست و عضو جدید بپذیرند. یکی از اقدامات نیز طرحی موسوم به “قانون اصلاحی تعدیل شده مهاجران”^[۴۲۳] می باشد که طی آن هر دو بخش دولتی و خصوصی موظف به افزودن میزان پذیرش پناهجویان به اندازه ۲۰ درصد شدند که بدین ترتیب، سهم بخش خصوصی افزایش یافت.^[۴۲۴] در این طرح کشورهای امن، به مناطقی گقته می شود که مسائل مربوط به حقوق بشر و دمکراسی در آنها رعایت می شود و کانادا لزومی به پذیرش پناهنده از آنها نمی بیند. اشاره قانون جدید به کشورهایی نظیر مکزیک است که بیشترین حجم پناهندگان به کانادا را به خود اختصاص می دهند، در حالی که می بایست از طریق روش های مهاجرت اقدام کنند. تغییرات جدید به وزیر مهاجرت اختیار می دهد در خصوص درخواست تجدیدنظر افرادی که تقاضایشان رد شده تصمیم بگیرد. همچنین مدت زمان انتظار برای بررسی تقاضاها و صدور حکم دادگاه فدرال که پیش از این بین ۳ تا ۴ سال بود، به چهار ماه در قانون جدید کاهش یافت.
گفتار دوم: اسپانیا نمونه مناسبی در تضمین و رعایت حقوق مهاجران
اسپانیا کشوری است در جنوب غرب اروپا و بازار کار این کشور تا سال ۲۰۲۰ میلادی بنا به اعلام مؤسسه مطالعات ایالت کاتالونیا^[۴۲۵] نیاز به چهار میلیون مهاجر دارد. عدم پذیرش مهاجران سبب کاهش درآمد این کشور می شود. اسپانیا در صدد است تا سیاست جذب مهاجران خود را افزایش دهد و در غیر اینصورت باید از باز خرید شدن افراد جلوگیری کند، سن بازنشستگی را بالا ببرد، از سیاست تشکیل خانواده و نرخ اشتغال بویژه مشاغل زنان پشتیبانی کند.^[۴۲۶]
دولت اسپانیا در خصوص تغییر سیاست های مربوط به مدیریت مهاجرت خود از اعمال هر تغییری ممانعت نموده و فقط نیازهای بازار کار، تحول در استخدام کارگران مهاجر را در این کشور بوجود می آورد. اسپانیا همچنین از مهاجرت های منظم و قانونی حمایت کرده و تنها چیزی را که سبب تغییر در مدیریت مسائل مربوط به مهاجرت و مهاجران خود می داند بازار کار است و نه هر گونه سیاستی. بر اساس قراردادهای فصلی شرکت ها،اتحادیه ها و فعالان نیاز خود را اعلام و به این شیوه مهاجران استخدام می شوند.^[۴۲۷]
گفتار سوم: اقدامات حمایتی سایر کشورها در زمینه حقوق مهاجران
بند اول: اتحادیه آفریقا
اتحادیه آفریقا در نشست ویژه خود در کامپالا پایتخت اوگاندا معاهده و بیانیه ای را در حمایت از مهاجران در سال ۲۰۰۹ میلادی تصویب کرد. پس از بررسی‌هایی که درباره گروه های مسلح، تعریف آن و نقش آنها در درگیری ها و مهاجرت‌های اجباری انجام شد، این معاهده به تصویب اعضا رسید. نمایندگان ۴۶ کشور از ۵۳ عضو اتحادیه آفریقا مذاکراتی را برای بررسی این معاهده انجام دادند.
براساس اعلام کمیساریای عالی امور پناهندگان سازمان ملل متحد^[۴۲۸] آفریقا حدود ۱۷ میلیون پناهنده و مهاجر داخلی دارد که حدود ۱۲ میلیون از آنها بی ‌خانمان هستند. کمیسیون اتحادیه آفریقا^[۴۲۹] بطور ویژه اجرای این معاهده به خصوص بخش جنایی آن را مورد توجه قرار داده است، زیرا سند اجرایی این معاهده به این نکته اشاره می ‌کند که رؤسای جمهور کشورهای آفریقایی در صورت عدم رعایت اصول حمایت از مهاجران و پناهندگان مسئولیت جنایی خواهند داشت. دیوان قضایی آفریقا^[۴۳۰] دارای مسئولیت‌های دیگری است تا بخش جنایی را بر اساس اصل تکامل قوانین ایجاد کند. همچنین گزارش‌های منظم زمانی برای کشورهای امضا کننده این معاهده تهیه می ‌شود که مشخص شود تا چه حد به مسئولیت های خود عمل کرده‌اند.^[۴۳۱]
بعد از تصویب این معاهده بود که روند بازگشت مهاجران در آفریقا به کشورهای خود آغاز گردید. بسیاری از این مهاجران با آغاز جنگ های داخلی کشورشان به نزدیک ترین کشور همسایه مهاجرت کرده بودند. از آن جهت که هر یک از کشورهای آفریقایی به نوعی با منازعات داخلی درگیرند مهاجرت ملت های آنها به سایر کشورهای آفریقایی و حتی خارج از آفریقا برای کشورهای فرستنده و میزبان ایجاد مشکل می کند. جنگ های داخلی در کنگو، سومالی و رواندا، بحران سیاسی در کنیا و حوادث طبیعی و بیماری های واگیردار عامل اصلی مهاجرت های اجباری در سطح این قاره و از این قاره به سایر قاره ها گردیده است.^[۴۳۲]
با تصویب کنوانسیون کامپالا در وهله نخست سعی بر آن بود تا از ورود بی رویه مهاجران آفریقایی به سایر کشورها و بعضاً کشورهای پیشرفته جلوگیری شود و رؤسای جمهور کشورهای آفریقایی ملزم به رعایت اصول حمایت از مهاجران و پناهندگان شدند که در صورت عدم رعایت برای آنها ایجاد مسئولیت می گردد.^[۴۳۳]
بند دوم: استرالیا
استرالیا از بهترین کشورهای دنیا و مقصد نهایی مهاجران آسیا و خاورمیانه است. با هجوم مهاجران و مقیمان موقت در جمعیت در حال رشد این کشور وزیر مهاجرت استرالیا موافقت دولت را با طرحی ۵ تا۱۰ ساله اعلام کرد که در آن به بررسی گروه های مهاجری که مورد نیاز استرالیاست، محل استقرارشان و نیاز مازاد آنها برای مسکن، حمل و نقل و سایر منابع می پردازد. برنامه مهاجرتی استرالیا در سال ۲۰۰۸ میلادی پذیرش و جذب مهاجران دائمی بوده است. اما به تدریج مهاجران موقت با مجوز کار وارد این کشور شدند. صرفنظر از اینکه هر ساله ۵۰۰۰ نفر با قایق و به صورت غیر قانونی وارد استرالیا می شوند،این کشور به جهت رویارویی با موج عظیم مهاجرت ها اعم از دائم و موقت نیاز به مباحثه ای منطقی در امور مهاجرتی دارد. سیاست استرالیا جذب شمار زیادی بویژه مهاجران جوان و متخصص می باشد. مردم این کشور نیز معتقدند مردمی خوشبخت بوده و طبیعتاً مردم سایر کشورها کشور آنها را به عنوان مقصد خود تعیین می کنند. استرالیا علیرغم بازداشت گروه های تروریستی همچنان سیاست های مهاجرتی غیر تبعیض آمیزی را دنبال می کند و اجتماعات مسلمان نیز در این کشور مورد تهدید نمی باشند.^[۴۳۴]
استرالیا براساس سیاست خود بر وارد کردن مهاجران جوان از سایر کشورها تأکید دارد تا جمعیت مسن را بازنشسته کند. مسن شدن جمعیت باعث کاهش روند رشد اقتصادی و مخارج سرانه بیشتر برای دولت است. این عوامل سبب فشار اقتصادی به کشور می شود. از این جهت سیاست جذب مهاجران جوان و متخصص را در پیش گرفته است. این در حالی است که مخالفان معتقدند پذیرش مهاجر تنها راه مقابله با مسن شدن جمعیت نیست و بسیاری از افراد مسن بالای سن ۵۵ سال همچنان تمایل دارند بیش از زمان مورد نظر به کار خود مشغول باشند. با این وجود استرالیا سیاست خود را همچنان به طور جدی پیگیری نموده و بیان کرده که هر چه میزان موالید کمتر باشد به مهاجران و حضور آنان در این کشور بیشتر نیاز است.^[۴۳۵]
قوانین جدید حمایتی از حقوق کارگران مهاجر با ویزای موقت که شرائط کار و دستمزد را در استرالیا برای آنها تضمین می کند از ۱۴ سپتامبر ۲۰۰۹ میلادی به اجرا در آمده است. بر این اساس اداره مالیات استرالیا قادر می شود تا اطلاعات لازم را در اختیار سازمان مهاجرت و شهروندی در این کشور قرار دهد که این نهاد نیز به اصلاح سطوح دستمزد برای دارندگان ویزا می پردازد. چنین قوانینی کارگران مهاجر را از شرائط کاری مناسب مطمئن می سازد. کارگرانی نیز که در استرالیا با ویزای ۴۵۷ وارد این کشور می شوند^[۴۳۶] حقوقی معادل یک استرالیایی دریافت خواهند کرد و از این پس افسران و مراجع بازرسی قادرند تا نیروی کار را مدیریت و تضمین نمایند که کارفرمایان تا چه حد از چنین مقرراتی پیروی می کنند. کارفرمایان متخلف از بهره وری از امکانات استخدام متخصصان خارجی کلاً یا موقتاً منع می گردند.^[۴۳۷]
بند سوم: سوئد
برای بسیاری از مهاجران غیر غربی جذابیت سوئد در رویکرد ضد نژاد پرستانه آن است، مسأله ای که در طی دوره های زمانی مختلف، فراز و فرودهایی داشته است. از نقطه نظر تاریخی سوئد کشوری است  که در یک دوره زمانی بسیار کوتاه از یک کشور همگون به یک کشور چند قومیتی تبدیل شده است. اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن بیستم میلادی حدود ۱.۲ میلیون سوئدی یا حدود ۲۰ % جمعیت سوئد، کشور را عمدتاً به مقصد آمریکا ترک کردند که این مسأله کشور را با مشکل جدی  کمبود نیروی کار مواجه کرد. در پی این مشکل سوئد در سال های نخست قرن بیستم مرزهای خود را کاملاً به سوی مهاجران گشود. در دهه ۱۹۶۰ میلادی که سوئد شکوفاترین سال های اقتصاد خود را می گذراند سالانه بین ۳۰ تا ۶۰ هزار نیروی کاری به سوئد مهاجرت می کردند. در همین سال ها بود که “لایحه حمایت از حقوق مهاجران^[۴۳۸]” به تصویب رسید که بر حق کامل مهاجران برای حفظ فرهنگ و زبان بومی خود تأکید شده بود، اما در دهه ۷۰ و ۸۰  میلادی موج جدید مهاجران پناهنده وارد سوئد شدند و مشکلات زیادی نیز برای مهاجران و جامعه میزبان ایجاد کردند. همه این مسایل تصویر عمومی از مهاجر را در سوئد تغییر داد. ایده هایی نظیر حفظ فرهنگ و زبان مادری به حاشیه رانده شد و تطبیق پذیری و پیروی از الگوی زندگی سوئدی در اولویت قرار داده شد.
دولت سوئد برای حل این مشکل تصمیم گرفت مسأله مهاجرت و مسأله ادغام و یکپارچگی مهاجران را با هم پیگیری نماید.. به همین دلیل تشکیلاتی مستقل تا حد یک وزارتخانه با نام “وزارت یکپارچگی اجتماعی و برابری جنسیتی”^[۴۳۹] ایجاد کرد که پس از چند سال ذیل مجموعه وزارت فرهنگ قرار گرفت.  یکی از تلاش های این وزارتخانه یا تشکیلات اسکان مهاجران بود که تحت برنامه “یک میلیون خانه” انجام شد. مهاجران سوئدی از سویی با دولت و سازمان هایی طرفند که حقوق قومی آنها را به رسمیت می شناسند و از آنها در برابر نژاد پرستی محافظت می کنند، ولی از طرف دیگر با جامعه ای مواجه اند  که چشم و دلشان از مهاجران سیر است و با آنها مانند باری بر دوش برخورد می کنند. به انزوا راندن مهاجران، تبعیضات پنهان و پیدای  بازار کار و جریانات نژادپرستانه ای که در لایه های پنهان جامعه وجود دارد شرایط زندگی را برای مهاجران  از آنچه خود جریان مهاجرت خود به خود ایجاب می کند، دشوار تر می کند.^[۴۴۰]
مهاجران در سوئد این امکان را دارند تا در جامعه جذب و ادغام شوند. در این کشور هر مهاجری که حق اقامت حداقل یک سال را دارد در بیشتر عرصه ها می تواند اشتغال داشته و یا در آن زمینه به کار آزاد بپردازد. همچنین مانند یک شهروند عضو اتحادیه اروپا دولت به مهاجرانی که هنوز شغلی ندارند توسط کلاس های زبان و مشاوره برای کاریابی کمک می کند. هر مهاجری نیز که سه سال به طور قانونی در کشور اقامت دارد می تواند در انتخابات محلی شرکت کند.^[۴۴۱]
نتیجه گیری
سیاست های مهاجرتی مجموعه اقدامات و برنامه هایی است که دولتها در خصوص مهاجرت و مسائل مربوط به آن اتخاذ می کنند. این سیاست ها بر جنبه های گوناگون زندگی مهاجران از جمله حیات فردی، خانوادگی و اجتماعی آنان مؤثر می باشد. آنچه که این سیاست ها مورد توجه خود قرار می دهند چگونگی ورود مهاجران، پیوستن اعضای خانواده به مهاجران و همچنین حقوقی است که بایستی از آن برخوردار باشند. در اتخاذ برنامه ها و سیاست های مهاجرتی، هر کشور بنا بر شرائط و نیازهای خاص خود و مرتبط با مقررات و برنامه های مالیاتی، سرمایه گذاری، جمعیتی و امنیتی اقدام می کند.
حقوق مهاجران مبتنی بر سیاستهای ملی دولتها است و از مهمترین موضوعات مورد توجه در سیاست های مهاجرتی است که دارای چارچوبهای ملی، منطقه ای و بین المللی می باشد و شناخت این چارچوبها و مقررات در طول زمان نسبتاً طولانی شکل می گیرد و متحول می گردد. توجه به تأثیر مهاجرت بر امنیت در غرب سبب ایجاد واکنشی توسط دولتها گردیده که خود را در معرض خطر می بینند و از این جهت مهاجران در قوانین و سیاست های چنین کشورهایی مظنون قلمداد می شوند.
مهاجرت در بسیاری از کشورها صرفاً یک پدیده اجتماعی نیست، بگونه ای که در عصر حاضر با هر حادثه امنیتی و سیاسی موجی تازه از اضطراب و تهدید مهاجران را فرا می گیرد. اغلب اتخاذ سیاست هایی در مورد مهاجران به کشورهای مهاجر پذیر مربوط می شود و کشورهای مهاجر فرست نمی توانند جدیت لازم را در این خصوص داشته باشند. آنچه به عنوان واقعیت مطرح است، سیاست های خشونت و تبعیض آمیز نسبت به مهاجران می باشد. چنین شیوه هایی نیز محدود و یا مختص کشور یا کشورهای خاصی نمی باشد. در سطح جهان و در تمام کشورها نوعی تبعیض میان شهروندان و غیر شهروندان وجود دارد.
آنچه اهمیت دارد رعایت حقوق شهروندان و مهاجران براساس اسناد حقوق بشری است و باید از اتخاذ سیاست هایی که با اهداف و اغراض غیر انسانی در صدد نقض حقوق مهاجران اند ممانعت به عمل آورد. بسیاری از کشورها مهاجران را بهانه قرار می دهند تا بر روی مشکلات و اغراض خود سرپوش بگذارند. اما در حقیقت سبب تفکیک نژادی شده و اتباع خارجی از جمله مهاجران با مشکلاتی مواجه می گردند. این کشورها ضمن ادعای نوع دوستی و رعایت حقوق بشر بدیهی ترین هنجارها را زیر پا نهاده و حقوق اولیه مهاجران را پایمال می کنند. تنها راهکار گشودن مرزها و منع هر گونه تبعیض نمی باشد، بلکه بایستی فهم انسان ها از جمله سیاستمداران نیز توسعه یابد.
آنچه در برخی کشورها مورد توجه قرار می گیرد تسهیل مهاجرت های بین المللی می باشد. همچنین کشورهای کمتر توسعه یافته از طریق ایجاد شغل توسط کشورهای توسعه یافته در کشور خود در صدد کاهش سیل عظیم مهاجران کارگر از کشور خود می شوند. کشورهای مهاجرپذیر بایستی در خصوص سیاست های مهاجرتی خود بهره مندی کامل مهاجران و خانواده آنان را از خدمات و حمایت های گوناگون در نظر بگیرند. دقت و مراقبت نسبت به دور نگه داشتن مهاجران از هر گونه تبعیض نیز از جمله اهداف کشورها قلمداد شده و آنان باید در برنامه ها و سیاست های خود شأن و کرامت مهاجران را مورد توجه قرار داده و احترام به حقوق مهاجران را از جمله اهداف اساسی خود قرار دهند. وضع و تغییر قوانین و مقررات در سطح داخلی و توسط کشورها در خصوص مهاجرت های غیر قانونی با اعطای حقوق به آنان از جمله حق مهاجرت اجرا می گردد و نه تنها شخص مهاجر بلکه خانواده وی را نیز در بردارد.
سیاست های مهاجرتی بایستی حداقل حقوق از جمله حقوق شهروندی را بویژه برای آن دسته از مهاجرانی که با تمدید مهلت اقامت خود در کشور میزبان روبرو هستند در نظر بگیرند.
فصل پنجم
جایگاه مهاجران و حمایت از حقوق آنها در ایران
مقدمه
ایران با توجه به وضعیت جغرافیایی خاص خود به عنوان کشور گذر و مقصد برای مهاجران محسوب می شود. این کشور به جهت هم مرزی با کشورهایی که در بحران می باشند با مهاجرت های عظیمی روبرو بوده است. در حقیقت ایران پلی است میان آسیا، اروپا و خاورمیانه و به همین جهات است که مهاجرت های غیر قانونی و از جمله قاچاق مهاجران نیز به وفور در این کشور مشاهده می گردد. در ایران مسائلی از جمله عبور، توقف، اقامت و خروج مهاجر به نظام سیاسی کشور نیز بستگی داشته و در این مورد حق ثابتی برای مهاجران وجود ندارد. از این جهت بنا بر ملاحظات سیاسی، فرهنگی،اخلاقی،اقتصادی و امنیتی ضوابط و حدود توسط قوانین تدوین یافته معین گردیده و حمایت در چارچوب نهادها نیز خود تضمینی برای رعایت مقررات محسوب شده و مورد توجه می باشد.
کشور ایران برای ورود مهاجران به قلمرو خود شرایطی را در نظر می گیرد. در هر حال این کشور مکلف به پذیرش مهاجران نیست، اما به محض اینکه شخص مهاجر با احراز آن شرایط برای ورود به قلمرو کشور پذیرفته شود، می بایست نسبت به تعیین حداقل حقوق برای شخص مذکور براساس مصالح و مقتضیات جامعه خود از یک طرف و از طرف دیگر الزامات و تعهدات بین المللی دولت برای صیانت از حقوق فرد در روابط بین المللی اقدام نماید. شناخت و اعطای حقوق خصوصی که برای ادامه زندگی مهاجر ضروری است، معتبر دانستن و احترام به حقوق مکتسبه مهاجر که بر طبق قوانین موضوعه کشور خود یا ایران تحصیل نموده است، حمایت و حراست از مال و جان، مصونیت وی از هر گونه تعرض به جان، مال و مسکن و احترام به آزادی شخصی و رفت و آمد وی، حفاظت از اموال مهاجر متوفی و اقدام به تصفیه امور ترکه وی، حفظ حیثیت شخص مهاجر و جلوگیری از توهین و اهانت به وی، امکان ایجاد اشتغال برای مهاجر حسب مقتضیات جامعه ایران و دولت متبوع مهاجر، حق ترافع قضائی و مراجعه به محاکم ذیصلاح کشور میزبان جهت احقاق حقوق یا دفاع از خود، خواه به عنوان خواهان یا خوانده از حداقل حقوقی است که مهاجران در ایران از آن برخوردار می باشند.^[۴۴۲]
مبحث اول: تعریف، تاریخچه، و جایگاه مهاجران در ایران
پدیده مهاجرت در جوامع مختلف در حد وسیعی به وقوع می پیوندد. این پدیده با مسائل مختلف امنیتی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی مرتبط است. از آن جهت که مهاجرت در کشور می تواند فرصت و یا تهدید تلقی شود ضروری است قبل از سیاست گذاری و برنامه ریزی در این مقوله مفاهیم مربوط به آن و منشأ شکل گیری گروه های مهاجر در کشور مورد بررسی قرار گیرد. در حقیقت در نگاه اول نبایستی به مهاجرت و مهاجران به دید یک بحران نگریست، بلکه بیش از پیش باید به جایگاه و نقشی که مهاجران می توانند در ایران داشته باشند توجه نمود و بدین وسیله سعی بر آن داشت تا از فرصت های مهاجرت بهره های لازم را برد. بدون نظم و امنیتی که در اثر کنترل مهاجرت ها و اتخاذ برنامه هایی واحد در این خصوص ایجاد می شود نمی توان کشور را اداره کرد.^[۴۴۳]
گفتار اول: تعریف مهاجران در حقوق داخلی ایران

در طی چند سال اخیر نیز کارهای علمی متعددی در رابطه با لقاح مصنوعی انجام گرفته و مراجع و علما نظرات فقهی خود را در قالب استفتاء بیان نموده و حقوقدانان مقالات مختلفی در این زمینه نگاشته اند اما با توجه به ابعاد وسیع بحث شاید بتوان گفت هنوز تحقیق جامع و مانعی در این راستا به عمل نیامده است ، و علم حقوق به عنوان دانشی که با روابط انسانی بین افراد جامعه را تنظیم نماید موظف است با تمسک به قواعد و اصول کلی که در اختیار دارد به مسائلی که در این زمینه ممکن است مطرح شود پاسخ دهد و تکالیف حقوقی افرادی را که با این مسأله مرتبط هستند و یا مرتبط می شوند روشن نماید .
در حقوق ایران که بر گرفته از حقوق متعالی و مترقی اسلام و فقه جعفری است باید بر طبق همان مبانی و اصول شرعی ( هر چند که در منابع اولیه فقهی به طور صریح به چنین مسأله ای اشاره نشده است ) مسأله را حل نمود ، تا به چیزی بر خلاف شرع و احکام الهی عمل نشود.
۱-۱-۲- بیان مساله
لقاح مصنوعی یعنی لقاح خارج از رحم،یا تولید انسان بیرون از رحم ،بدون آمیزش مشروع یا نامشروع وهمچنین تولید درون رحمی انسان ،از طریق کاشتن با تلقیح از مسائل نو خواسته ای است که به اقتضای پیشرفت زمان و دگرگونی های علمی مطرح شده است. با توجه به این دگرگونی ها تحقیق حاظر درباره گونه های باروری وحکم شرعی آنها ،از جمله مشروعیت موضوع فرزند دار شدن با دخالت عامل سومی بهصورت اسپرم بیگانه یا رحم بیگانه یاتخمک بیگانه ،اهدای جنین یا تخمک وغیره رابا عنایت به آیات وروایات ،اصول وقواعد فقهی وحقوقی مورد بحث وبررسی قرار می دهند .واما صورتهای مختلف تلقیح مصنوعی ونظر مخالفان وموافقان در هر مورد :۱-تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر وتخمک زوجه :از نظر اکثر علما بلکه قریب به اتفاق آنها اشکالی در این نوع تلقیح وجود ندارد ،زیرا هیچ دلیلی بر حرمت آن نداریم ،در این صورت فرزند متولد شده مشروع وفرزند آنها می باشد ،فتاوای آیات عظام آیت الله محمد یزدی، سید محمد رضا گلپایگانی ،شیخ یوسف صانعی محمد مومن وسید محمد صادق روحانی این نظر را تأئید می کنند .(صمدی اهری ،۱۳۷۸:‌).۲-تلقیح مصنوعی از اسپرم بیگانه با تخمک زوجه :هرگاه زنی اعم از اینکه شوهر داشته باشد وبه واسطه اختلالات جسمی عاجز از مشارکت با همسرش در تولید مثل باشد ویا شوهر نداشته باشد آیا جایز است با تلقیح نطفه مرد اجنبی خود را باردار کند ؟یا اینکه تلقیح نطفه مرد اجنبی به هر صورت ولی در خارج از رحم چه حکمی دارد؟ حال بر فرض جواز باروری مصنوعی با اسپرم غیر شوهر پدر بچه کیست ؟شوهر یا فرد صاحب اسپرم حال بر فرض جواز باروری مصنوعی با اسپرم غیر شوهر پدر بچه کیست ؟شوهر یا فرد صاحب اسپرم ؟وبر فرض اگر صاحب اسپرم تلقی شود فرزند نیز دختر باشد آیا شوهر زنبه این دختر محرم است ؟درصورتی که فرزند پسر باشد آیا زن به این پسر محرم است ؟
موافقان این صورت از صورتهای تلقیح مصنوعی این گونه حکم میدهند که این روش نیزمانند روش های دیگر جایز میباشد وفرزند به صاحب اوول واسپرم نسبت داده میشود واگر صاحب اوول واسپرم که جنین از آنها تشکیل یافته نامعین وناشناخته باشد واین دو از بانک های اسپرم گرفته شده وپس از ترکیب در رحمی کاشته شود در این فرض پس از گذشتن از جایز بودن فرایند گرفتن اوول واسپرم ونیز فرایند ترکیب آنها با یکدیگر در لوله آزمایش اشکالی در جایز بودن کشت آن نیز وجود ندارد ودلیل این حکم هم همان صدق نکردن عنوان حرام است .مقام معظم رهبری وسید محمد موسوی بجنوردی از جمله این گروه می باشند. (صمدی اهری ،۳۵:۱۳۸۳).
نظر مخالفان در این مورد :اسلام اصل نظام ازدواج و خانواده راامضا کرده یعنی نظام خانوادگی ای که بر ارتباط خونی حاکم باشد طبیعی واصیل است ولقاح مصنوعی آسایش وآرامش خانواده وزندگی زناشویی را متزلزل می کند آیهالله میلانی ،صافی گلپایگانی ،بروجردی ( همان:۳۵) وحقوق دانانی نظیر ناصر کاتوزیان ،سید حسن امامی وسید حسن صفایی از جمله این گروه می باشند.(میر هاشمی ،۱۲:۱۳۸۳).
۳-انتقال جنین از رحمی به رحم دیگر :این صورت خود نیز دارای صور مختلفی است .صورت اول این است که زن وشوهر از نظر بیولوژیکی وژنتیکی قادراند صاحب فرزندشوند ولی زن به علت نقص اورگانیک بدن از جمله دیابت وتالاسمی نمی تواند جنین را در رحم رشد وپرورش دهد در این صورت اسپرم وتخمک را از زوج وزوجه می گیرند وبعد از تلقیح به همسر دوم این مرد که نزدیکی با او برای این مرد حلال است تزر یق می کنند .صورت دوم این است که این ترکیب رابه زنی تزریق می کنند که نزدیکی با او برای این مرد حرام است وبه آن رحم اجاره ای(مادر جانشین) یا اصطلاحاً عاریه گفته می شود( نائب زاده،۴۴۳:۱۳۸۰).صورت سوم این است که تخمک زن دیگر به همسر تزریق می شود مثلاًزن تخمک ندارد وتخمک را از زن دیگر می گیرند وبه آن زن تزریق می کنند و شوهر از راه شرعی با او آمیزش می کند .(همان :۷۸).

موافقان بر اساس :۱-اصل برائت ۲-ضرورتهای فردی واجتماعی ۳-برتری اهدای جنین بر اهدای تخمک این عمل را جایز دانسته ودر مورد صورت دوم وسوم فرزند را از آن زن و مردی می دانند که اسپرم واوول از آنها گرفته شده استنه از آن زنی که جنین را در رحم جای داده اند ونه از آن شوهر آن زن(رضانیا معلم،۲۵۰:۱۳۸۳).مقام معظم رهبری ،آیه الله بهجت ،آیه اللهمحمد یزدی از جمله این گروه می باشند(توضیح المسائل مراجع ،۱۳۵:۱۳۷۸)
مخالفان بر اساس :۱-تغییر خلق خدا ۲-اختلاط انساب ۳-حفظ فرج ۴-زاد و ولد غیر طبیعی ۵-نفی کرامت انسان ۶-تضییع حقوق کودک ۷-مخالفت بامشیت الهی ۸- استناد به آیه ۳۰سوره نور ،آیه ۵-۷ سوره مومنون قائل به عدم جواز این صور شده اند(رضانیا ،۲۵۲:۱۳۸۳).
آیه الله یوسف صانعی،محمد فاضل لنکرانی ،نوری همدانی،موسوی اردبیلی وحضرت امام از جمله این گروه اند(صمدی اهری ،۳۸:۱۳۸۲)
۱-۱-۳-پیشینه تحقیق
تلقیح مصنوعی به شکل علمی پدیده ای نسبتاً جدید و زاییده دانش امروزی بشر است. در احکام اسلام، موضوع تلقیح مصنوعی به ترتیبی که امروزه از جهت علمی و عملی مطرح است ،سابقه نداشته است بنابراین عنوان تلقیح مصنوعی را در متون و منابع اسلامی و در اخبار و احادیث صدر اسلام نمی توان یافت تا به صورت منصوص مستندی در تأئید یا رد آن ارائه کرد ولی در زمینه حامله شدن زن از زن دیگر به وسیله مساحقه و همجنس بازی که بعضاً این عمل باعث حامله شدن زن مورد مساحقه می شده و همچنین در زمینه عمل ناشی از تفخیذ که سبب حامله شدن زن می گردد مصادیق و احکامی را می توان ارائه کرد که با تلقیح مصنوعی مشابهت دارد(رضانیا معلم،۱۳۸۳: ۳۷).
آیه الله محسن حرم پناهی و آیه الله محمد مؤمن قمی لقاح بین اسپرم بیگانه را اگر به شیوه ی داخل رحمی (iui ) باشد، حرام می دانند و در صورتی که به صورت لقاح آزمایشگاهی از جهل صورت گیرد (یا به منظوری غیر از تولید مثل باشد، مثل شبیه سازی دست و پا) مجاز می دانند اما به جهت تولید نسل انسانی جایز نمی دانند ( مجله فقه اهل بیت ش ،۹ و۱۰: ۱۴۸)
طبق ماده یک قانون نحوه ی اهدای جنین نابارور، جنین حاصله از زوجین و شرعی با موافقت کتبی آنها و پس از اخذ مجوز دریافت جنین از طرف دادگاه به رحم زنان نابارور منتقل می شود. همانند رحم اجاره ای یا عاریه ای با این تفاوت که در این نوع از تلقیح مصنوعی، طفل متولد شده به صاحبان اسپرم و تخمک (زوجین اهداء کننده جنین ) مسترد نمی شود، بلکه وفق نص صریح ماده ۳ این قانون، اهداء گیرنده وظایف و تکالیف نگهداری ، تربیت و نفقه طفل متولد شده را نظیر پدر و مادر بر عهده می گیرد . (قانون نحوه ی اهدای جنین نابارور ، مصوب ۱۳۸۲ ).
آیه الله میلانی در مورد تلقیح مصنوعی اسپرم بیگانه و تخمک زوجه می فرمایند « از ظواهر آیات و روایات درباره لقاح اختیاری (مصنوعی ) چیزی به نظر نرسیده است ، ولی از لحن الخطاب و ذوق فقهی می توان گفت که یقیناً جایز نیست»( امامی، ۱۳۴۹ : ۳۶۷ ).
سید محمد صادق روحانی در کتاب المسائل المستحدثه عمل تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه را جایز می دانند(مسائل المستحدثه،ج۱: ۹)
یوسف صانعی وارد نمودن اسپرم اجنبی به رحم زن بیگانه را فی نفسه حرام می داند، اما تصریح می کند چنانچه تلقیح در محیط آزمایشگاه انجام شود، اشکالی ندارد. (صانعی ، ۱۳۸۲ : ۵۰)
امام خمینی در تحریر الوسیله ، سید علی سیستانی در کتاب المسائل المنتخبه ، سید ابالقاسم موسوی خویی در کتاب المسائل الشرعیه، آیه الله ناصر مکارم شیرازی در الفتاوی الجدیده ، لقاح اسپرم و تخمکی را مجاز می دانند که بین صاحبان آنها رابطه زوجیت وجود داشته باشد و در غیر از این صورت لقاح حرام است و همچنین اسپرم اجنبی را موردی که اسپرم بیگانه قرار داده می شود ، حرام می دانند(صمدی اهری،۳۵:۱۳۸۲)
آیه الله محمد یزدی در رابطه با بحث اهدای جنین می فرمایند: گرفتن اسپرم و اوول، ترکیب آن در خارج و کاشتن آن در رحم زن بیگانه اعم از اینکه شوهر دار باشد یا نباشد جایز است و عنوان حرام بر آن صادق نمی کند؛ زیرا جای دادن جنین در رحم زن بیگانه نه مصداق زناست، نه مصداق ریختن نطفه در رحمی که بر مرد حلال نیست و نه مصداق جای دادن نطفه در چنین رحمی ؛ زیرا روایات رسیده در این باب تنها به آمیزش نامشروع نظر دارند .(یزدی ۱۳۷۰ : ۱۳۲)
عباس نائب زاده در کتاب بررسی حقوقی روش های نوین باروری مصنوعی ، از بررسی فقهی عمل تلقیح مصنوعی زن با اسپرم بیگانه اینگونه نتیجه گیری می کند که این عمل از حیث ادله (کتاب و سنت ) مانعی ندارد و از نظر فقهی دلیل قاطعی بر عدم جواز و یا نامشروع شناختن نفس عمل تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه یافت نمی شود، همچنین از نظر ایشان مانع قانونی برای تحقق نسب وجود ندارد(نائب زاده،۱۳۸۲: ۶۴).
آیه الله فاضل لنکرانی در سؤال شماره ۲۷۸۷ که از ایشان شده ، اجاره دادن یا اجاره رحم زن برای تلقیح نطفه مرد اجنبی چه حکمی دارد ؟ فرموده اند اجاره صحیح نیست و تلقیح نطفه مرد در رحم زن اجنبیه شرعاً جایز نیست (جامع المسائل:۵۶۶ ) .
۱-۱-۴- سوالات تحقیق
۱-آیا تلقیح اسپرم شوهر به طر یق مصنوعی جایز است یا خیر ؟
۲- آیا وارد نمودن اسپرم مرد اجنبی در رحم زن مسلمان که شوهرش عقیم است با رضایت شوهرجایز است یا خیر؟
۳-در سوال فوق آیا مشروعیت و قابلیت انتساب طفل به دنیا آمده ناشی از تلقیح مصنوعی به زن و مرد بیگانه وجود دارد ؟
۴-در حا لت استفاده زوج نابارور از مادر جانشین ،اهدای تخمک یا اهدای جنین ،نوزاد متولد شده به کدام شخص یا اشخاص منتسب خواهد شد؟
۵- درسوالات فوق در صورتی که طفل به شخص یا اشخاصی منتسب شود آثار نسب چگونه خواهد بود؟
۱-۱-۵-فرضیه های تحقیق
۱-تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر جایز ،وطفل به صاحبان اسپرم وتخمک منتسب خواهد شد.
۱- فقها و حقوقدانان معدودی تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه را جایز می دانند.
۲-طفل متولد شده از روش تلقیح مصنوعی قابلیت انتساب به اشخاصی به عنوان پدر و مادر را دارد.
۳-در مورد مادر جانشینی طفل منتسب به پدر و مادر واقعی خود می گردد.
۴-در اهداء تخمک و جنین طفل به پذیرندگان نطفه و جنین از جهت پدر و مادر بودن منتسب می شود
۱-۱-۶-اهداف تحقیق
یکی از پدیده های دانش پزشکی،باروری های پزشکی است . این رخداد نسبت به ره آوردهای دیگر علمی امتیاز خاصی دارد و از جنبه های گوناگون جنین شناسی روانشناسی، جامعه شناسی و در نهایت از دیدگاه فقهی و حقوقی قابل بررسی است. مسئله نحوۀ هماهنگی حقوق و فقه اسلامی از یک سو و مقتضیات زمان از سوی دیگر، دغدغۀ اصلی همۀ اندیشمندان مسلمان قرن حاضر بوده است و اهتمام به نهاد خانواده در میان جوامع و ملل سبب گردیده که این دغدغه تشدید شده و توجه خاصی به آن مبذول شود، زیرا عامل بنیادین بقای اجتماع انسانی نظام خانواده است و اختلال در کارکردهای آن، مانند وظایف زناشویی، هویت، و شخصیت انسانی را نه تنها با مشکلات بی شماری مواجه می کند بلکه در مواردی سبب نابودی می گردد.
بنابراین حقوق و فقه جهت حفظ و قداست این نهاد و پایداری نظم جامعه، ناگزیر به ادامه و تنظیم آن به وسیلۀ مقررات هستند و این ضرورت به تنهایی کافی است که این دو رشته همراه این مسائل و آثار خاص نو ظهور آن گام بردارند و یا چون سایه ای آن را دنیال کنند.
به اضافه اگر رابطه زناشویی به تولید نسل و تولد نینجامد، کانون خانواده دچار سردی و بی مهری و در نهایت در بعضی موارد به طلاق وجدایی خواهد انجامید، در این اثنا پاسخ فقیهان و حقوقدانان را می طلبد و این پاسخ تنها در پرتو نگرش های اصولی به تمام روش های دیگر (غیر از طلاق و جدایی) ممکن است.
یکی از آن روش ها باروری پزشکی است که رسالۀ حاضر متکفل بررسی آن است و امید دارد بتواند به اهداف زیر دست یابد:
۱- بررسی وضعیت فقهی و حقوقی طفل متولد از لقاح مصنوعی .
۲- بررسی وضعیت فقهی و حقوقی حالات اهداء جنین و تخمک و مادر جانشین و طفل حاصل از آن .
۳-روشن نمودن حفوق وتکالیف طرفین.
۱-۱-۷- روش تحقیق
این تحقیق یک تحقیق نظری از نوع توصیفی می باشد که با مقایسه ی نظرات فقهای شیعه انجام می گیرد که بااستفاده از منابع کتابخانه ای انجام گرفته است مطالب مورد نیاز را با بهره گرفتن از کتابخانه ،کتابخانه دیجیتال ،نمایه نشریات ،مقالات واینترنت به دست آوردیم .پس از فیش برداری وجمع آوری مطالب همه اطلاعات را دسته بندی نموده وسپس هر دسته از اطلاعات رادر یک فصل جداگانه قرار داده وسپس بر اساس روش تحقیق پایان نامه آنها را به صورت مقایسه ای مورد تجزیه وتحلیل نظری قرار داده ایم.
۱-۱-۸ اهمیت تحقیق
با عنایت به توانایی پزشکان ایرانی به انجام عمل انواع باروری های پزشکی و وجود متقاضیان بی شمار واین که ابهام در تکالیف حقوقی طرفین وچگونگی نوزاد به دنیا آمده از حقوق مدنی ،مانع بزرگی در راه استفاده از این دستاورد جدید پزشکی به شمار می آید اهمیت انجام این تحقیق به خوبی احساس می شود .
۱-۱-۹-ساختار تحقیق
تحقیق حاضر شامل پنج فصل می باشد :فصل اول :کلیات ومفاهیم،فصل دوم :تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر و تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه ،فصل سوم آثار حقوقی بر تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر واسپر بیگانه،فصل چهارم وضعیت مادر جانشین ،اهدای تخمک، اهدای جنین در باروری مصنوعی
فصل پنجم: آثار حقوقی بر حالت مادر جانشین ،اهدای تخمک واهدای جنین.
بخش دوم :مفاهیم
۱-۲- تعریف تلقیح
تلقیح ثلاثی مزید از باب تفعیل و ثلاثی مجرد آن « لَقَح » است و لَقْح به معنای آبستن کردن و لَقَح به معنای آبستن شدن جنس مونث است ( دهخدا ، ۱۳۴۷: ۶۰۸۲ ) . بنابراین می توان تلقیح مصنوعی را عبارت از داخل کردن به وسیله آلات پزشکی و یا هر وسیله عینی دیگری غیر از مقاربت ،در رحم زن دانست .
۱-۲-۱- تلقیح مصنوعی
لقاح در لغت به معنای آبستن شدن و بارور شدن مؤنث است و تلقیح به معنای بارور کردن جنس مؤنث است.( دهخدا ، ۱۳۴۷: ۶۰۸۲)در اصطلاح حقوقی لقاح عبارت است از بارور شدن و یا آبستن شدن حیوان یا انسان و حتی گیاهان با وسایل مصنوعی است(علوی قزوینی،۱۳۷۴: ۱۶۶) .
۱-۲-۲- تعریف نازایی و ناباروری

اما هزار دختر بافنده این زمان
با چرک و خون زخم سرانگشتهایشان
جان می کنند در قفس تنگ کارگاه
از بهر دستمزد حقیری که بیش از آن
پرتاب می کنی تو به دامان یک گدا…
هنگام بوسه و غزل عاشقانه نیست
هرچیز رنگ آتش و خون دارد این زمان
هنگامه رهایی لب ها و دست هاست
در روی من مخند
شیرینی نگاه تو بر من حرام باد
بر من حرام باد از این پس شراب و عشق
بر من حرام باد تپش های قلب شاد!
یاران من به بند
در دخمه های تیذه و نمناک باغشاه
در عزلت تب آور تیعیدگاه خارک
در هر کنار گوشه ی این دوزخ سیاه…
(ابتهاج،۶۳:۱۳۷۰)
همان گونه که ملاحضه گردید سایه ابتدا در این شعر اختلاف طبقاتی را با به تصویر کشیدن شب جشن تولّد محبوب خود و مقایسه کردن آن با رنج دختران بافنده و گرسنگی آنان را نشان می دهد.نوازندگی گالیا با ناز انگشتان او بر پرده های ساز از یک طرف و سرانگشتان زخمی و چرک آلود هزار دختر بافنده فقیر از سوی دیگر،باز تابی زیبا از مسائل اجتماعی است که شاعر تحت تأثیر تبلیغات سوسیالیستی و شعارهای آنان سروده است «این شعر اثری است، مردم گرا که مفاهیم آن از واقعیت های ملموس زندگی مایه گرفته است شعر( کاروان) نشان می دهد که واقعیت های زندگی مردم سزاوارترین مضامین برای آفرینش هنری به شمار می آیند و هنرمند می تواند این واقعیت های تلخ و سرسخت را به منزله آنچه هست، ببیند و آنها را به نحو مؤثّری برای مردم تصویر کند و از آن که باید باشد، یعنی از حقیقت سخن بگوید».(عابدی، ۱۳۳۷ : ۱۳۵)

در ادامه شعر، همان گونه که خود می گوید( هنگام بوسه و غزل عاشقانه نیست) به مسائل سیاسی می پردازد، در بند بودن دوستانش در دخمه های تاریک و نمناک، یادآور رنج ها و اندیشه های سیاسی اوست و این چنین به وعده خود جامه عمل می پوشاند مجموعه( قطعنامه) شاملو نیز این چنین سراسر است از همین اندیشه های سیاسی و توجه به مردم که تحت تأثیر همین تبلیغات تفکر چپ از ذهن شاعر تراوش کرده است، این مجموعه شامل چهار شعر طولانیست که در دوشعر آن به نام (شکوفه های سرخ یک پیرهن) و (سرود مردی که خودش را کشت) همانند مقدمه هوشنگ ابتهاج در (سراب) از گذشته خود انتقاد می کند و تعهّد می کند که از این به بعد در خدمت جامعه باشد شاملو خود در مورد این دو شعر می نویسد: «این اشعار حاصل مستقیم پشیمانی و رنج روحی من بود از اشتباه کودکانه چاپ مشتی اشعار سست و قطعات رمانتیک و بی ارزش در کتابی با عنوان آهنگ های فراموش شده است، دیر، امّا ناگهان بیدار شده بودم، تعهّد را تا مغزه استخوان هایم حس می کردم».( شاملو، ۱۳۶۴: ۸۱)
این مجموعه آغاز شعر سیاسی شاملو است،
سنگ می کشم بر دوش
سنگ الفاظ
سنگ قوانی را
و از عرق ریزان غروب، که شب را
در گود تاریکش
می کند بیدار…
من چنینم، احمقم شاید
که می داند
که من باید
سنگ های زندانم را به دوش کشم
به سان فرزند مریم که صلیبش را
و نه بسان شما
که دسته شلاق دژخیم تان را می تراشید
از استخوان برادرتان
و رشته تازیانه جلادتان را می بافید
از گیسوان خواهران
و نگین به دسته شلاق خودکامگان می نشانید
از دندان های شکسته پدرتان!
(شاملو، ۱۳۷۲: ۷۶-۷۴)
امّا تأثیر ترجمه های اشعار روسی و تفکّرات ناسیونالیستی در ین اشعار کمرنگ است، ولی در شعر( شعری که زندگی است) این تأثیر نمایان و هویداست:
موضوع شعر شاعر پیشین
از زندگی نبود
در آسمان خشک خیالش
جز با شراب و یار نمی کرد گفتگو
او در خیال بود و شب روز
تأثیر شعر او نیز
چیزی جز این نبود
آن را به جای مته نمی شد به کار زد
امروز شعر حربه خلق است
زیرا که شاعران