۳۰,۴۰۷

 

۱٫۶۵%

 

۳٫۹۱%

 

۰٫۱۵%

 

۰٫۴۵%

 

 

 

جدول ۲-۴ هزینه مصرفی میگو در خانوار شهری و روستایی[۲۰]
نکته قابل توجه، مقایسه این آمار با سهم مصرف و هزینه کرد سایر منابع پروتئینی و غذایی است به عنوان مثال سهم هزینه هر خانوار شهری و روستایی برای خرید مرغ، خروس و جوجه به ترتیب ۱۹۲۵۲۲۳ ریال و ۱۶۸۹۸۴۸ ریال می‌باشد و این ارقام برای مجموع سوسیس و کالباس به ترتیب ۲۱۱۱۰۳ و ۱۱۷۷۰۵ ریال می‌باشد . [۲۰]

۲-۷-۴ وضعیت صادرات ایران
با توجه به مطالب عنوان شده درباره وضعیت تولید میگو و از طرفی وضعیت مصرف آن در کشور می‌توان نتیجه گیری نمود که ضمن وجود توانایی و امکانات بالفعل و بالقوه بالای تولید در کشور، میزان مصرف بازار داخلی میگوی در شرایط فعلی کمتر از ده هزار تن بوده و در صورت افزایش مناسب تولید بعنوان رقیب برای صادرات آن محسوب نمی‌گردد . لذا آنچه مسلم است صادراتی بودن این صنعت می‌باشد. []
بر اساس برآوردهای صورت گرفته، در سال‌های ابتدایی از آغاز پرورش میگو بالغ بر۹۰ درصد از محصول پرورش یافته به کشورهای دیگر صادر می‌شد هر چند که این مقدار به تدریج و با افزایش تولید کاهش یافت ولی می توان ادعا نمود که همچنان نیز بخش زیادی از تولید این محصول به کشورهای دیگر صادر می‌گردد . اما آنچه که آمارهای ارائه شده نشان می‌دهد در دهه ۸۰ وضعیت، صادرات این محصول روند رو به رشدی را از خود نشان نمی‌دهد، مخصوصا در سال‌های اخیر با رکود بازار جهانی و کاهش قیمت جهانی میگو، صادرات میگو کاهش یافته است . پس از گذشت شش سال و در سال۱۳۸۰ نیز همچنان روند افزایشی در تولید تداوم داشته است که متاسفانه در سال ۱۳۸۱ شرایط بوجود آمده در سطح بین المللی موجب کاهش در تولید میگو گردید . از جمله این عوامل ، کاهش ناگهانی قیمت جهانی میگو ناشی از حادثه ۱۱ سپتامبر، بروز سرمای غیر مترقبه و همچنین بیماری ویروسی لکه سفید می‌باشد که در نتیجه آن‌ها خسارات فرآوانی به تولید‌کنندگان میگو در کشور وارد گردید. از آن به بعد وضعیت تولید میگوی کشور هیچ‌گاه نتوانست شرایط ایده آل خود را در تولید باز یابد و بسیاری از سرمایه گذاران با مشکل کمبود نقدینگی و در نتیجه با عدم پرداخت تعداتشان مواجه گشتند. [۱۹]
بررسی روند تولید میگو درکشور نشان می‌دهد که پس از سال ۱۳۸۱ اگرچه صنعتگران این بخش توانستند خیلی زود میزان تولید خود را به شرایط قبلی بازگردانند ولی این بار نیز به دلیل عدم توجه به هشدار سازمان استاندارد غذایی اتحادیه اروپا مبنی بر احداث آزمایشگاهی زیر نظر این سازمان در ایران برای تایید کیفیت میگوی صادراتی که مهلت آن تا پایان سال ۱۳۸۳ اعلام شده بود، باعث گردید صادرکنندگان ایرانی در سال‌های بعد نتوانند از ظرفیت‌های خود استفاده نمایند، بدین ترتیب بازار صادراتی این محصول در اروپا نیز از بین رفت و تا چندین سال پس از آن هرگز این صنعت نتوانست جایگاه خود را در بازارهای اروپایی باز یابد.
با بررسی اطلاعات ارائه شده می‌توان دریافت که باتوجه به گسترش صنعت پرورش میگو در کشور سهم میگو در تجارت آبزیان تغییر زیادی نداشته و صادرات این محصول طی سال های اخیر افزایش نیافته است . تغییرات سالیانه از لحاظ مقداری و ارزشی صادرات میگو نشان می‌دهد در این سال ها درصد افزایش ارزشی صادرات بیش از درصد افزایش مقداری آن می‌باشد و این بدین معناست که میگوی صادراتی کشور با قیمت بالاتری به بازارها عرضه شده است. [۱۸]
نمودار ۲-۴ میزان صادرات میگو ایران[۱۸]
در طول دهه ۱۳۴۰ میگوی ایران به ۵ کشور صادر شده است . در طول دهه ۱۳۵۰ که مصادف با وقوع انقلاب و برخی ناآرامی‌ها در کشور بود حداکثر صادرات میگو به ۱۰۰۰ تن بالغ شده که به ۷ کشور صادر گردیده است.
درواقع در طول سال‌های ۳۸-۵۸ تعداد بازارهای صادراتی میگو حداکثر ۸ کشور بوده است . در طول دهه ۱۳۶۰ بخصوص از سال‌های ۱۳۶۷ میزان صادرات میگو به یکباره از لحاظ وزنی افزایش یافته است . بطوریکه صادرات میگو از ۷۵ تن در سال ۱۳۵۹به ۱۰۶۶ تن در سال ۱۳۶۹ افزایش یافته است. [۱۹]
در سال ۱۳۷۲ به بعد تعداد بازارهای صادراتی به دلیل حجم بالای تولید و صادرات و فعالیت شرکت‌های صادراتی حدود بیش از ۲ برابر افزایش یافته است . بر اساس اطلاعات ارائه شده، در سال ۷۷ -۷۹ تعداد بازارهای هدف ۱۲ کشور بوده است. در سال ۸۰ تعداد بازارهای هدف به ۱۰ کشور کاهش یافت . در حالیکه در سال‌های ۸۱ و ۸۲تعداد کشورهای واردکننده میگوی ایران به ترتیب به ۱۸ و ۱۷ کشور رسید. [۱۹]
برای ارزیابی بازارهای صادراتی و ورود به آنها ابتدا باید بازارها را اولویت بندی نمود. برای اینکار لازم است شاخص‌هایی به عنوان ملاک و معیار مورد نظر قرار گیرند. درطی مطالعات انجام گرفته توسط محققین در بخش شیلات کشور ، اولویت‌بندی بازارهای هدف میگوی پرورشی ایران بر اساس سه شاخص عمده شامل جاذبه‌های بازار ، اندازه بازار و عوامل محیطی انجام گرفته است. برای محاسبه شاخص بازار عواملی چون سهم واردات میگو از کل واردات جهانی، نرخ رشد وزنی، واردات میگو، میزان ثبات روند، متوسط واردات سرانه، نرخ تعرفه و فاصله بازار موثرند و در مورد شاخص اندازه بازار، متوسط نرخ رشد وزنی جمعیت ، متوسط جمعیت، سهم واردات مواد غذایی از کل واردات، تولید ناخالص ملی و نرخ رشد وزنی آن و عواملی از این قبیل تعیین کننده می‌باشند. نتایج نهایی و کلی اولویت بندی نشان می‌دهد کشورهای ژاپن ، امریکا، فرانسه، کانادا، استرالیا، هنگ کنگ، آلمان، انگلستان، اسپانیا، ایتالیا، سنگاپور و سوئیس عمده‌ترین بازارهای هدف برای میگوی صادراتی ایران محسوب می‌شوند . بنابراین استراتژی‌های بازاریابی شرکت‌های صادراتی میگوی پرورشی ترجیحاً باید در این کشورها اجرا گردد. [۱۹]
۲-۸ مروری بر مطالعات انجام شده
مهرابی بشرآبادی و پور مقدم ، (۱۳۹۰) در مقاله ای با عنوان" عوامل موثر بر مزیت نسبی صادرات کشمش ایران” به دنبال بررسی مزیت نسبی ایران در صادرات کشمش و عوامل موثر بر آن می‌باشند. برای دست‌یابی به این امر از داده‌های سری زمانی سال های ۱۳۸۸-۱۳۴۰ استفاده شده است. همچنین در این تحقیق مزیت نسبی صادراتی کشورهای عمده تولیدکننده و صادرکننده‌ی کشمش نیز محاسبه شده و با هم مقایسه گردیدند. برای محاسبه مزیت نسبی ایران از شاخص‌های مزیت نسبی آشکار شده ی و مزیت نسبی آشکار شده‌ی متقارن و همچنین شاخص ^۲ استفاده گردید.[۱۰]
نتایج مطالعه نشان داد که بر اساس شاخص مزیت نسبی آشکار شده در طی دوره‌ی مورد بررسی، مزیت نسبی ایران در صادرات کشمش نوسانات زیادی داشته و پس از یک سیر صعودی، وارد یک سیر نزولی شده است. همچنین از مقایسه‌ی شاخص مزیت نسبی صادراتی محاسبه شده برای کشورهای صادرکننده و کشورهای عمده تولیدکننده، این مطلب روشن شد که حجم تولید و صادرات بالای این محصول لزوماً بیانگر داشتن مزیت نسبی صادراتی نمی‌باشد. سپس به بررسی عوامل موثر بر مزیت نسبی صادرات کشمش از طریق برآورد مدل خودتوضیح برداری^[۲۸] برای دوره ی ۲۰۰۸-۱۹۶۱پرداخته شد. نتایج حاصل از برآورد مدل عوامل موثر، حاکی از آن بود که متغیرهای نرخ ارز، میزان تولید داخلی، میزان تولید رقبا و قیمت جهانی صادراتی، تاثیر مثبت و قیمت صادراتی ایران و همین طور نوسانات تولید تاثیر منفی بر مزیت نسبی صادراتی کشمش ایران دارند. این نتایج لزوم حمایت از تولید داخلی جهت کاهش نوسانات تولید، افزایش میزان تولید و هموار کردن مسیر صادرات این محصول را نشان می‌دهد. [۱۰]
محمودی (۱۳۸۹) در پایان‌نامه خود با عنوان"بررسی چگونگی حفظ مزیت رقابتی پسته ایران در بازار جهانی بر اساس مدل الماس پورتر"به بررسی عوامل مهم و تأثیر‌گذار بر چگونگی حفظ مزیت رقابت پسته ایران در بازارهای جهانی براساس مدل الماس پورتر پرداخته است. عوامل این مدل عبارتند از نهاده‌های تولید، راهبرد، ساختار و رقابت‌پذیری شرکت‌ها، شرایط تقاضای داخلی، صنایع مرتبط و پشتیبان، دولت و شانس. براساس نتایج به دست آمده از این تحقیق پسته ایران در زمینه الف) راهبرد، ساختار و رقابت پذیری و ب) شرایط تقاضای داخلی دارای مزیت رقابتی می‌باشد عواملی که به عنوان مشکل در حفظ مزیت رقابت ملی پسته ایران بر اساس مدل پورتر شناخته شد به ترتیب دولت، صنایع مرتبط و پشتیبان، عامل شانس و در نهایت عامل نهاده‌های تولید می‌باشد. [۲۱]
مهرابی بشرآبادی و نشاط، (۱۳۸۸) در مقاله‌ای با عنوان” بررسی عوامل موثر بر مزیت نسبی صادراتی و اولویت‌بندی بازارهای هدف پسته ایران” به دنبال بررسی جایگاه پسته صادراتی ایران از شاخص مزیت نسبی آشکار شده استفاده شد. نتایج نشان می‌دهد که هر چند ایران در صادرات این محصول دارای مزیت نسبی است، اما رشد این شاخص طی دوره مورد بررسی منفی بوده است. هدف بعدی تحقیق، تعیین بازارهای هدف و الویت‌بندی آن‌ها است تا با ارائه فهرستی از بازارهای هدف بالقوه، و توجه به صادرات هدفمند، پسته ایران جایگاه صادراتی خود را در قبال رقبای عمده در جهان تثبیت کند. در ادامه به منظور بررسی عوامل موثر بر مزیت نسبی صادراتی پسته ایران از تحلیل سری‌های زمانی و الگوی خود رگرسیون برداری برای دوره زمانی ۲۰۰۶-۱۹۶۱ استفاده شد. برآورد مدل نشان داد نرخ ارز، میزان تولید داخلی و قیمت جهانی صادرات پسته دارای تاثیر مثبت و میزان تولید رقبا، قیمت صادرات پسته ایران و نوسانات تولید (سال آوری) دارای تاثیر منفی بر مزیت نسبی صادراتی این محصول بوده است.[۲۲]
اشرفی، کرباسی و صدرالاشرفی ، (۱۳۸۸) در مقاله ای با عنوان” مزیت نسبی تولید و صادرات کشمش ایران” به دنبال بررسی مزیت نسبی ایران در تولید و صادرات کشمش است. آمار و اطلاعات جهت محاسبه مزیت نسبی صادرات به صورت سری زمانی در سالهای ۱۳۴۰-۸۰ ۱۳و برای محاسبه مزیت نسبی تولید به وسیله تحقیق پیمایشی از استان خراسان) شهرستان‌های کاشمر، خلیل آباد، بردسکن (جمع آوری شده است. به این منظور از شاخص‌های مزیت نسبی آشکار شده و مزیت نسبی آشکار شده متقارن جهت محاسبه مزیت نسبی صادرات و برای محاسبه مزیت نسبی تولید از ماتریس تحلیل سیاستی استفاده شده است. نتایج مطالعه نشان می‌دهد میانگین شاخص مزیت نسبی آشکار شده در دوره قبل از انقلاب و بعد از آن به ترتیب ۳۱ و ۳۹ است و اختلاف معنی داری بین آنها وجود دارد. همچنین ایران طی دوره مورد مطالعه در صادرات کشمش مزیت داشته و جایگاه این محصول در بازار صادراتی ایران در دوره بعد از انقلاب مناسب‌تر بوده و درجه اطمینان برای ادامه حضور در بازار جهانی نیز در این دوره افزایش داشته است. افزون بر این، نتایج وجود مزیت نسبی را در تولید کشمش در منطقه مور مطالعه نشان داده است. همچنین دولت در زمینه نهاده‌ها، به بهره برداران یارانه مستقیم و غیر مستقیم پرداخت کرده ولی در کل، سیاست‌های دولت و شرایط بازار داخلی بر اساس شاخص حمایت موثر، به ضرر تولید کننده بوده است. علاوه بر این، سودآوری خالص اجتماعی برای یک تن کشمش تولیدی بالغ در ۴۶ هزار تومان بوده است. [۲۳]
میرزایی، قربانی، یزدانی، قره داغی و ناجی (۱۳۸۴) در مقاله ای با عنوان “بررسی تاثیر عوامل مهم تعیین کننده شاخص بر روی صادرات گوشت مرغ ایران” به بررسی عوامل موثر بر شاخص مزیت نسبی آشکار در قالب یک الگوی رگرسیونی با متغیرهای میزان تولید گوشت مرغ در ایران، قیمت جهانی محصول گوشت مرغ و نرخ ارز می‌پردازد که با توجه به آزمون مکی نون الگوی خطی جهت بررسی روابط عوامل موثر در نظر گرفته شده است.[۲۴]
نتایج تحقیق نشان داد که بااستفاده ازالگوهای رگرسیونی شاخص در رابطه با سناریوی نرخ آزاد ارز، در سطح ۵ درصد متاثر از نرخ آزاد ارز بوده و ارتباط معنی داری با دو عامل میزان تولید و قیمت جهانی گوشت مرغ نداشته است. در مورد سناریوی نرخ صادراتی ارز، حتی در سطح ۵ درصد نیز عوامل سه‌گانه اشاره شده شاخص مذکور را تحت تاثیر قرار نداده و تنها عامل میزان تولید آن هم درسطح ده درصد، نوسانات آن را توجیه می‌کند. [۲۴]
سهرابی، (۱۳۸۵) در تحقیق خود با “عنوان بررسی موانع توسعه صادرات صنعت شیرینی و شکلات ایران بر اساس مدل الماس ملی” طی یک تحقیق توصیفی به شناسایی مزیت‌های رقابتی و مشکلات صنعت شیرینی و شکلات ایران پرداخته و در نهایت راهکارهایی جهت توسعه صادرات این صنعت ارائه داده است. نویسنده در ادامه بیان می‌دارد، جهانی شدن فرآیندی است که در پی وقوع انقلاب الکترونیک دهه ۱۹۷۰ و بهبود تکنولوژی ارتباطی، مخابراتی و حمل و نقل، امکان نقل و انتقال سرمایه، تکنولوژی، نیروی کار و اطلاعات را در مقیاس سراسر کره زمین فراهم کرده و دامنه تجارت و مبادله را جهانی کرده است. فرایند جهانی شدن به سرعت در جریان است و دنیای ما را به سوی یک دهکده جهانی سوق می‌دهد که در آن فرهنگ ها هر روز بیشتر از دیروز به سمت همگون شدن پیش می‌روند. این فرایند به شرکت ها این فرصت را می‌دهد تا با بکارگیری روش‌های جدید بازاریابی جهانی مصرف کنندگانی در سراسر جهان داشته باشند. صادرات محصول یکی از روش‌های حضور در بازارهای جهانی است که در این تحقیق به آن پرداخته شده است.[۲۵]
آنچه در ایران از آن با نام رهایی از اقتصاد تک محصولی و توسعه صادرات غیرنفتی یاد می‌شود باید تلاشی همه جانبه برای شناسایی مزیت‌های رقابتی صنایع غیرنفتی و از بین بردن مشکلاتی باشد که پیش‌روی توسعه صادرات آنهاست. [۲۵]
رشد روزافزون صادرات شیرینی و شکلات ایران و فرصت های بالقوه موجود در آن لزوم توجه به مشکلات و مسائل آن را بیش از پیش روشن می‌سازد. در این تحقیق که بر پایه مدل الماس ملی پورتر طراحی شده است پنج فرضیه مورد بررسی قرار می‌گیرد. در جمع آوری اطلاعات از روش نمونه گیری احتمالی و ابزار پرسشنامه بهره گرفته شده است. آزمون t استیودنت جهت بررسی قبول یا رد فرضیات و آزمون فریدمن برای رتبه بندی متغیرهای شناسایی شده به کار گرفته شده است. یافته های تحقیق نشان می‌دهد که وضعیت عوامل تولید و سیاست‌های دولت به ترتیب بیشترین نقش را در کاهش صادرات شیرینی و شکلات ایران دارند. [۲۵]
مختاری دماوندی، (۱۳۸۳) در پایان نامه خود با عنوان “بررسی مزیت های استراتژیک صادرات میگوی پرورشی ایران بر مبنای مدل الماس رقابت ملی پورتر” به شناسایی مزیت های استراتژیک و وضعیت رقابتی صنعت پرورش میگوی ایران بر مبنای مدل الماس رقابت ملی پورتر و ارائه راهکارهایی برای بهبود وضعیت رقابتی موجود در این صنعت می پردازد. نویسنده در ادامه بیان می‌کند، گسترش روند جهانی سازی و پیوستن اغلب کشورها به سازمان جهانی تجارت و تلاش جهانی در راستای کاهش موانع تجاری بین کشورها، منجر به افزایش روزافزون رقابت در سطح بین‌الملل شده است بگونه‌ای که اگر کشوری از قابلیت‌ها و توانمندی‌های لازم برای مقابله با این رقابت فشرده بین‌المللی برخوردار نباشد، تضمینی در مقابل بقای آن در اقتصاد پویا و پیچیده امروز نخواهد بود.
بدین منظور لازم است که کشورهای جهان به شناسایی و ایجاد و بهبود مزیت های استراتژیک خود در صنایع مختلف اقدام، و توانمندی‌های خود را برای بقا و بهبود وضعیت رقابتی در سطح جهان تقویت نمایند. با توجه به اهمیت توسعه صادرات غیرنفتی و رهایی از اقتصاد تک محصولی در کشور، ضرورت شناسایی ضعف‌ها و قوت‌های این گونه صنایع برای بهبود وضعیت رقابت پذیری جهانی آنها، بیشتر احساس می‌شود. یکی از مهمترین و مستعدترین اقلام تشکیل دهنده صادرات غیرنفتی کشور به ویژه طی ده سال اخیر، میگو و بویژه میگوی پرورشی می‌باشد. مدل ارائه شده بیان می‌دارد که دستیابی به مزیت استراتژیک در یک صنعت و در نتیجه کسب موفقیت در سطح بین الملل تابعی از تأثیر متقابل و جمعی نهاده‌های تولید؛ شرایط تقاضای داخلی؛ صنایع مرتبط؛ ساختار، استراتژی و وضع رقابت داخلی و سیاست‌های دولتی می‌باشد.[۲۶]
در این پژوهش با بهره گرفتن از روش توصیفی- پیمایشی و مطالعه کل جامعه آماری و استفاده از روش‌های آمار توصیفی به بررسی وضعیت هر یک از عوامل مذکور و تعیین وضعیت هر یک از آنها در صنعت پرورش میگوی ایران در مقایسه با وضعیت مشابه در کشورهای پیشرو در این صنعت و شناسایی شکاف رقابتی موجود، اقدام شده است. [۲۶]
یافته‌ها و نتایج تحقیق نشان داده است که صنعت پرورش میگوی ایران از نظر ابعاد مورد بررسی در مدل، در وضعیتی ضعیف‌تر از رقبا قرار دارد و هیچ یک از عوامل مذکور از مزیت برخوردار نمی‌باشد. بهبود وضعیت جهانی پرورش و صادرات میگو در گرو برنامه‌ریزی هوشمندانه به منظور بهبود وضعیت رقابتی این صنعت در بازارهای داخلی و بین المللی است و بررسی وضعیت فعلی رقابت‌پذیری این صنعت و فاصله آن با سطوح برتر جهانی و تجزیه و تحلیل شکاف‌های موجود، لازمه برنامه ریزی در راستای ارتقاء سطح رقابت پذیری خواهد بود. در پایان پیشنهاداتی برای بهبود و ارتقاء وضعیت رقابتی صنعت و کاهش شکاف شناسایی شده و هر چه نزدیکتر شدن به استانداردهای جهانی در این صنعت، ارائه شده است. [۲۶]
سلیمی‌فرد، (۱۳۷۶) در پایان‌نامه خود با عنوان “بررسی عوامل موثر(اقتصادی، غیراقتصادی)بر صادرات غیرنفتی در کشورهای منتخب” به دنبال مطالعه نقش عوامل تاثیرگذاراقتصادی و غیراقتصادی بر صادرات غیرنفتی بوده و بیان می‌کند که صادرات نفت خام به دلیل نوسانات قیمت این محصول در بازارهای جهانی، سبب نوسان در وضع تولید ناخالص ملی، درآمد سرانه و سایر متغیرهای اقتصادی می‌شود. در نتیجه بررسی رشد صادرات غیرنفتی و عوامل موثر برآن از اهمیت زیادی برخوردار است.
به این منظور، صادرات غیرنفتی تابعی از دو متغیر اقتصادی نرخ ارز و نرخ تورم و دو متغیر کیفیت قوانین و مقررات و ثبات سیاسی در نظر گرفته شده است و برای بررسی اثر تغییرات هر یک از این عوامل بر صادرات غیرنفتی از روش داده های تابلویی استفاده شده است. نتایج حاصل از برآورد مدل نشان می‌دهد که در طی دوره مورد بررسی بر طبق مبانی نظری ارائه شده کیفیت قوانین و مقررات دارای اثرات مثبت و نرخ تورم دارای اثرات منفی بر صادرات غیرنفتی می‌باشد. به خصوص کیفیت قوانین و مقررات در بین متغیرهای مورد بررسی بیشترین اثر را بر صادرات دارد، اما متغیرهای نرخ ارز و ثبات سیاسی، اگرچه بر صادرات تاثیر مثبت داشته لیکن، این تاثیر قابل ملاحظه و تعیین کننده نبوده است. نتیجه این مطالعه نشان می دهد که برای افزایش صادرات باید تلاش شود موانع کارکرد موثر اقتصادی و غیراقتصادی توامان رفع شده و برای ارتقای صادرات غیرنفتی بر متغیرهای غیراقتصادی بیشترتاکید شود. نتایج این تحقیق می‌تواند ما را در سیاست گذاری صحیح در جهت رشد صادرات غیرنفتی یاری رساند.[۲۷]
منابع فصل دوم

 

 

• حجازی, سرمد، بازرگان و, روش های تحقیق در علوم رفتاری۱۳۷۶٫۵۵٫

 

 

 

• Sanjyot, Carpenter Mason and Dunung, Challenges and Opportunities in International Business. 1.00. 2011.

 

 

 

• تقوی مهدی, تجارت بین الملل. چاپ دوم. ۱۳۸۹: بازتاب.ص ۷و ۱۹و۳۱و۳۴٫

 

 

 

• دومنیک, سالواتره, تجارت بین‌الملل. چاپ ششم. ۱۳۸۵, تهران: نی.ص۴۸-۵۵٫

 

 

 

• حقیقی محمد, بازرگانی بین‌المللی نظریه‌ها و کاربردها. چاپ دوم. ۱۳۸۶, تهران: دانشکده مدیریت دانشگاه تهران.ص۱۲-۱۷٫

 

 

 

• کلباسی حسن, تجارت بین‌الملل تئوری و سیاست‌ها۱۳۸۰, اصفهان: انتشارات جهاد دانشگاهی. ص۱۲و۱۳٫

 

 

 

• A.J, Smit, The Competitive Advantage of Nations Southern African Business, 2010.

 

 

 

• کاتلر فیلیپ, مدیریت بازاریابی. دوم. ۱۳۸۵, اصفهان: نشر آموخته.ص ۳۸۱و۳۸۵٫

 

 

 

• درویشی باقر، عسگری حشمت الله, جهت گیری مزیت نسبی برخی از کشورهای تازه صنعتی شده جنوب شرق آسیا ومقایسه آن با ایران.پژوهشنامه اقتصادی, ۱۳۸۸٫

 

 

 

• بشر آبادی حسین ، پورمقدم امین, عوامل موتر بر مزیت نسبی صادرات کشمش ایران تحقیقات اقتصاد کشاورزی, ۱۳۹۱٫

 

 

 

• Laursen, Keld, Revealed Comparative Advantage and the Alternatives as Measures of International Specialisation.Department of Industrial Economics and Strategy, 1998.

 

 

 

• سلامی حبیب اله ،پیش بهار اسماعیل, تغییرات الگوی مزیت نسبی محصولات کشاورزی در ایران: تحلیلی کاربردی با بهره گرفتن از شاخص های مزیت نسبی ابراز شده.قتصاد کشاورزی و توسعه ۱۳۸۰٫

 

 

 

• کریم کشته محمد حسین، هاشمی تبار محمود، کلباسی علیرضا, تخمین توابع عرضه و تقاضای صادرات میگو با بهره گرفتن از سیستم معادلات همزمان.فصلنامه پژوهش های اقتصادی, ۱۳۸۴٫

 

 

 

• دفتر طرح و توسعه, طرح جامع توسعه پایدار تکثیر و پرورش میگو.معاونت اداری و برنامه ریزی شیلات ایران, ۱۳۸۳٫