در رابطه با موضوع مطروحه منابع چندانی وجود ندارد و هیچ پایان نامه ای به عنوان نقیصه عقلی در هیچ دانشگاهی، دفاع نشده است. مهمترین منبعی که در این مورد وجود دارد کتاب «مقدمه ای بر روانشناسی و روانپزشکی کیفری» آقای دکتر شکرالله طریقت می باشد، که آن کتاب هم اولاً تألیف سال ۱۳۴۲ بوده و بنابراین با توجه به قانون مجازات عمومی ۱۳۰۴ نگارش یافته است ثانیاً مسئولیت کیفری اشخاص دارای نقیصه عقلی را حداکثر در دو سطر بررسی کرده است. البته لازم است اشاره شود که هیچ مقاله ای نیز در این زمینه نوشته نشده است. البته کتاب ها و مقالات متعددی در زمینه رشد جزایی، بالندگی عقلی، و همچنین علل و عوامل رافع مسئولیت کیفری مثل مستی، جنون و جنایت اشخاص در حال خواب در زمینه ی مسئولیت کیفری نوشته شده است، که هر کدام از زاویه ی دید خود به بررسی این موضوع پرداخته اند. ولی هدف اینجانب از گردآوری این پایان نامه، این است که ماهیت نقیصه ی عقلی را از لحاظ فقهی، حقوقی و همچنین پزشکی روشن نموده و مسئولیت کیفری و واکنش هایی که نسبت به آنها اعمال شود، مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد موضوعی که از نوآوری ظریفی برخوردار می باشد و این رساله ی تحقیقی اولین کار پژوهشی در این زمینه می باشد؛ زیرا که هیچ یک از منابع به بررسی همه جانبه موضوع نپرداخته اند.

پایان نامه حقوق

اما مقالات و کتاب هایی که ارتباط مستقیم با این موضوع دارند عبارتند از:
۱- مقاله ی «رشد جزایی» تألیف جناب آقای دکتر محسن رهامی، که در این مقاله نگارنده علاوه بر بررسی بلوغ و نقد و تجزیه و تحلیل نظرات موجود در این باب و توضیح رشد جزایی و تفاوت آن با رشد مدنی، به ضرورت تفکیک پدیده ی بلوغ از مسأله «رشد جزایی» پرداخته و تحمیل مسئولیت کیفری اطفال و نوجوانان فاقد رشد را مورد سؤال قرار داده و لزوم احراز «رشد جزایی» و تعیین سنی مشخص را به عنوان یک اماره غالب و نوعی را جهت تحقق رشد جزایی مورد توجه قرار داده است.
۲- آقای بابک پورقهرمانی، در مقاله «نگاهی به کنوانسیون حقوق کودک و مباحثی پیرامون آن» به بررسی نکاتی پیرامون حقوق کودک که توسط مجمع عمومی سازمان ملل به عنوان «کنوانسیون حقوق کودک» که در سال ۱۹۹۸ میلادی به تصویب رسیده است، می پردازد.
۳- در مقاله ی «تأثیر مستی بر مسئولیت کیفری» تألیف گارو که آقایان عمیدی نوری و مهدی ملکی ترجمه کرده اند، به بررسی مستی و تأثیر آن در مسئولیت کیفری، از زوایای مختلف پرداخته است.
۴- در مقاله ی «جنون از دیدگاه حقوق کیفری» نوشته محمد جعفر جبیب زاده و انور احمدی به بررسی جنون در حین ارتکاب جرم، قبل از صدور حکم قطعی و هچنین در حین اجرای کیفر پرداخته شده و در نهایت نتیجه گیری شده که اجرای کیفر (به استثنای کیفر های صاحب حق و مالی) بر بزهکارانی که پس از صدور حکم قطعی و در حین اجرای مجازات به جنون مبتلا شده اند و با اهداف کیفرها در تعارض است؛ بنابراین مراجع قانونگذاری قضایی باید به سوی منع اجرای تدابیرسرکوب گرایانه (کیفرها) چنین مجرمانی – مانند مجرمانی که حین ارتکاب جرم به جنون مبتلا شده اند – گام بردارند و تدابیر پیشگیرانه (اقدامات تأمینی) را با توجه به ویژگی های آنها در مورد مجرمان خطرناک مورد حکم قرار دهند.
۵- در کتاب های حقوقی جزای عمومی جلد اول اردبیلی، زمینه حقوق جزای عمومی نوربها و بایسته های حقوقی جزای عمومی گلدوزیان علاوه بر بررسی علل و عوامل رافع مسئولیت کیفری در حد خیلی مختصر حالات بین عقل و جنون، مستی و سلب کامل اراده و … هم بررسی شده اند.
۶- کتاب «مسئولیت کیفری» نوشته میر سعیدی به ماهیت، قلمرو و حدود مسئولیت کیفری، تقصیر، رابطه استناد در مسئولیت کیفری و ارکان اهلیت جزایی پرداخته و آن را تعریف نموده ولی در مورد واکنش جزایی نسبت به اشخاصی که دارای نقیصه عقلی هستند، حکمی بیان نکرده و تنها در گوشه هایی از آن به بحث رشد جزایی پرداخته است.
۷- مقاله ی «کودکان بزهکار و بزه دید در حقوق ایران» نوشته خانم لیلا سادات اسدی که در آن نتیجه ای که می توان گرفت، در کاهش آمار بزه دیدگی کودک، لازم است قانونگذار در مواردی به جرم انگاری متوسل شده، ارتکاب بعضی از اعمال از جمله تشویق کودک به فساد و فحشا را مستوجب مجازات نماید. آثار سوء ارتکاب جرم بر کودک باید مورد توجه قرار گیرد، تسریع در رسیدگی به جرایم اطفال، تشدید مجازات مرتکبان جرم علیه اطفال و اعطای جنبه ی عمومی به جرایم علیه اطفال، نقش موثری در کاهش بزه دیدگی این قشر نیازمند حمایت دارد.
اما مقالات و کتاب هایی که در حد خیلی مختصر به بررسی مسئولیت اشخاص دارای نقیصه عقلی پرداخته اند، عبارتند از:
کتاب حقوق جزای عمومی اردبیلی انتشارات میزان ۱۳۸۳ در صفحه ی ۸۶ جلد دوم به طور مختصر در اواسط صفحه اظهار داشته منظور قانونگذار از «جنون به هر درجه» شامل حالت های نقص عقلی و عقب ماندگی ذهنی که ممکن است به مرز سلامت عقل نیز نزدیک شود، نیر می باشد.
۲- کتاب مقدمه ای بر روانشناسی و روانپزشکی کیفری تألیف دکتر شکرالله طریقی در صفحه ۲۰۷ به توضیح نقیصه ی عقلی پرداخته و مسئولیت کیفری آن ها را به طور اجمالی بیان کرده است.
۳- دانشنامه جرم شناسی علی حسین نجفی ابرند آبادی و حمید هاشم بیگی، انتشارات گنج دانش در صفحه ی ۲۰۲ عمل مجرمانه ی اشخاص ناقص العقل را به آنها منتسب دانسته است.
۴- هوشنگ شامبیاتی در کتاب حقوق جزای عمومی، چاپ یازدهم سال ۱۳۸۲، انتشارات مجد جلد دوم در صفحه ۱۲۷ نقیصه های عقلی (کاناها، کالیو ها، کودن ها) را با ذکر خصوصیات، به طور اجمالی بررسی کرده است ولی در مورد وضعیت مسئولیت کیفری آن ها ساکت است.
ه) روش و مشکلات تحقیق:
در این پایان نامه به روش کتابخانه ای به نگارش مطالب پرداخته خواهد شد، به این صورت که ابتدا مطالب مربوط به موضوع از کتب و مقالات و جزوات چه فارسی، چه لاتین استخراج و با نگاهی حقوقی و در مواردی فقهی و جرمشناسی به تحلیل مطالب پرداخته خواهد شد، علاوه بر این از منابع اینترنتی نیز استفاده خواهد شد. از مشکلات تحقیق حاضر می توان به اختلافی بودن موضوع در میان حقوقدانان و همچنین ترجمه کتاب های فقهی اشاره کرد.
و) سوالات تحقیق:
سئوال اصلی: آیا اشخاص دارای نقیصه عقلی مسئولیت کیفری دارند؟
سؤالات فرعی دیگر نیز عبارتند از:
۱- ماهیت حقوقی افعال مجرمانه اشخاص دارای نقیصه عقلی چیست؟ آیا جرم می باشد یا خیر؟
۲- نوع واکنش شایسته نسبت به رفتارهای مجرمانه ی این اشخاص چیست؟
۳- به کارگیری اقدامات تأمینی و تربیتی در مورد این مجرمان چه فوائد و مزایایی دارد؟

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

ز) فرضیه ها

۱- اشخاص دارای نقیصه عقلی در حقوق ایران دارای مسئولیت کیفری نمی باشند.
۲- عقب مانده های ذهنی خفیف در گروه نقیصه های عقلی نیستند و دارای مسئولیت کیفری نسبی (تخفیف یافته) هستند.
۳- اعمال مجرمانه اشخاص دارای نقیصه عقلی، ماهیتاً جرم می باشد ولی اعمال مجازات نسبت به آن ها امکان پذیر نیست و باید تحت مداوای اقدامات تأمینی قرار گیرند.

ح)نمای کلی پایان نامه

پایان نامه ی حاضر در سه فصل ارائه گردیده است که حاصل مراجعه به منابع مختلف اعم از کتاب ها، مجلات و سایر منابع می باشد.
فصل اول آن با عنوان «کلیات» با تعریف نقیصه عقلی، مصادیق نقیصه عقلی از بعد از روانشناسی و فقهی و علل ایجاد نقیصه عقلی در علم پزشکی پرداخته شده است.
فصل دوم: پایان نامه به مسئولیت کیفری اشخاص دارای نقیصه ی عقلی و ماهیت حقوقی اعمال مجرمانه این اشخاص پرداخته شده است.
فصل سوم: پایان نامه به واکنش هایی که نسبت به اعمال مجرمانه این اشخاص اعمال می شود از جمله اقدامات تأمینی و واکنش های مدنی و اینکه چرا امکان مجازات این اشخاص وجود ندارد، پرداخته شده است.
این فصل را در این پایان نامه به دو میحث تقسیم می شود که در مبحث اول تاریخچه، تبیین و علل ایجاد نقیصه ی عقلی اشاره می شود، این مبحث نیز به سه گفتار تقسیم می شود و در گفتار اول نقیصه ی عقلی از بعد تاریخی بررسی می شود و مبحث دوم به تبیین نقیصه ی عقلی پرداخته می شود تا ماهیت آن به طور دقیق مورد تجزیه وتحلیل قرار گیرد. و در گفتار سوم نیز به علل ایجاد نقیصه ی عقلی اشاره می شود تا عواملی که نقیصه ی عقلی را وجود می آورند، بررسی شود. در مبحث دوم نیز به مصداق یا مصادیق اشخاص دارای نقیصه عقلی پرداخته می شود این مبحث نیز در دو گفتار که در گفتار اول مصداق اشخاص دارای نقیصه ی عقلی در فقه و در گفتار دوم مصادیق اشخاص دارای نقیصه ی عقلی در روانشناسی ، مورد تشریح قرار خواهد گرفت.

مبحث اول: تاریخچه، تبیین و علل ایجاد

این مبحث را در سه گفتار جداگانه بررسی نموده و در گفتار اول سیر تاریخی و شیوه های واکنش نسبت به نقیصه های عقلی در ادوار مختلف تاریخ اشاره نموده و در گفتار دوم به تبیین ماهیت و ویژگی های نقیصه ی عقلی پرداخته میشود و در گفتار سوم علل ایجاد نقیصه ی عقلی (ارثی- محیطی) تجزیه وتحلیل می شود.

گفتار اول:تاریخچه

اولین بار در دوره باستان، بقراط‌حکیم‌یونانی، تحت عنوان نداشتن مغز Annencephalic) (به مسأله نقیصه عقلی اشاره می کند.
دررم باستان قانونی به نام اسپارتا (Sparta) وضع شده بود، در این قانون کودکان دارای نقیصه ی عقلی باید به قتل می رسیدند. متاسفانه نازسیست ها در آلمان در جنگ جهانی دوم برنامه ای شبیه اسپارتا داشتند، که کودکان دارای بیماری روانی و اشخاص دارای نقیصه عقلی را به قتل می رساندند.
در قرون وسطی دیوانگی و نقیصه ی عقلی، رافع مسئولیت کیفری شناخته نمی شد. و بسیار اتفاق می‌افتاد، دیوانگان که به طور کلی فاقد شعور بودند به خاطر ارتکاب جرم، بربالای چوبه دار حلق آویز می‌کردند؛ حتی در صورت عدم ارتکاب جرم، با آن ها مثل جنایتکاران برخورد می شد و آنها را به شلاق می بستند تا روح از بدنشان خارج شود[۳] در این زمان همچنین واژه شیطان را در مورد مبتلایان به این بیماری به کار می بردند. در حقوق قدیم فرانسه معافیت اشخاص دارای نقیصه ی عقلی مخصوصا در جرایم با اهمیت مورد قبول قرار نگرفته بود.
پس وقتی به گذشته های خیلی دور حقوق جزا مراجعه شود؛ ملاحظه خواهدشد، که هیچ گونه ارتباطی بین حقوق جزا و علوم پزشکی یا روانی وجود نداشته و حتی جنون یا سایر عوارض شبیه با آن نمی‌توانسته موجب معافیت از مجازات شود. علت آن هم این بود که برای صدور احکام کیفری فقط نفس جرم مورد توجه قضات قرار می گرفته و نه حالات و نفسیات مجرم و در مجمع القوانین حمورابی، نه تنها هیچ اشاره ای به حالات نفسانی مجرم نشده، بلکه در پاره ای موارد امکان داشته افراد بیگناه و حتی صغارو مجانین مجازات شوند. مثلا در این قانون آمده است که هر گاه معماری خانه ای را برای شخصی بسازد و سپس خانه بر سر صاحب خانه خراب شود،‌معمار به قصاص مرگ صاحبخانه به قتل خواهد رسید، ولی هرگاه فرزند صاحبخانه در اثر خرابی منزل کشته شود، فرزند معمار باید تلافی فرزند صاحبخانه کشته شود[۴]. همانطور که ملاحظه می‌شود حتی مسئولیت کیفری شخصی نبوده بلکه فرزند معمار را به جای شخصی که مرتکب جرم نشده، بلکه مرتکب بی احتیاطی در ساخت شده مجازات می کردند. در این شرایط و اوضاع و احوال، عقلاً ذهن بشر تا این حد از پیشرفت نرسیده بود؛ تا بحث مسئولیت یا عدم مسئولیت اشخاص نقیصه ی عقلی مطرح شود. در تاریخ آسیای قدیم در چین برای اولین بار لیدرهای مذهبی از جمله کنفسیونس نقیصه های عقلی را مورد حمایت قرار دادند.
یکی از اعتقادات آیین زرتشت این است که مبتلایان به نقیصه ی عقلی بیمار هستند و باید به معالجه‌ی آنها پرداخت. رهبران یهودی نیر قانونی وضع کردند. که این افراد مسئول اعمال ورفتار خود نبودند[۵].
با پیدایش دین مبین اسلام و شرایط مسئولیت کیفری، که در فقه به شرایط عامه تکلیف شهرت دارند، مورد بررسی قرار گرفتند که عبارتند از:۱- عقل ۲- بلوغ ۳- اختیار ۴- قصد. پس آنچه مبرهن است، دین مبین اسلام به شرط عقل، در ایجاد احکام تکلیفی، توجه ویژه ای داشته و در کتب فقهی نیز بالتبع آن یکی از شرایط مسئولیت کیفری که به صورت پراکنده اشاره شده، کمال العقل می باشد که می تواند بیانگر توجه کامل اسلام به عقل در شرایط مسئولیت باشد.
لازم یه ذکر است که این بیماری تا سال ۱۶۸۹ با جنون مترادف بوده تا اینکه در همین سال لاک، آن را از جنون متمایز نمود.[۶]
گفتار دوم: تبیین:
این کلمه به معنای روشن نمودن و توضیح دادن است در این گفتار به مفهوم نقیصه عقلی و ارتباط آن با عناوین مشابه پرداخته می شود.
بند اول: مفهوم نقیصه عقلی:
از لحاظ لغوی اصطلاح نقیصه عقلی مرکب از دو کلمه است: ۱- نقیصه (deficiencies) که به معنای عیب، خصلت بد، خوی و عادات زشت می باشد که جمع آن نقایص است[۷] ۲- عقل: این کلمه را نیز دریافتن،‌دانستن، فهمیدن، قوه دریافت وادراک حسن و قبح اعمال و تمیز نیک و بد امور و خود ترجمه کرده اند[۸] به نظر می رسد این اصطلاح در فرهنگ وادب فارسی به معنای معیوب بودن قوه درک شخص در حسن و قبح اعمال و تمیز نیک و بد امور باشد. در سال ۱۹۷۳ انجمن رسیدگی به مسائل و مشکلات اشخاص دارای نقیصه در امریکا، نقیصه عقلی را این گونه تعریف کرده است. «نقیصه عقلی عبارت از نقص یا نارسایی است که از لحاظ فعالیت عمومی هوش در مقایسه با افراد دیگر به چشم می خوردو باعث نقص تطابق با محیط در دوران های مختلف رشد می شود.» طبق قانون بهداشت روانی (mental health act) انگلستان مصوب ۱۹۵۹ نقیصه عقلی به حالتی گفته می شود که رشد مغز هوش و روان از هنگام تولد یا از مراحل اولیه زندگی متوقف می ماند یا تکامل ناقص می یابد.
نتیجه تصویری برای موضوع هوش
پیاژه روانشناس سوئیسی تعریف هوشی و عقلی را اینطور بیان می کند: هوش نتیجه تاثیر دائمی ومتقابل فرد با محیط است و اگر این رابطه ی متقابل به صورت متعادل انجام شود، کودک در مراحل مختلف رشد تصاویر ذهنی مختلفی دارد که از تصاویر ساده شروع شده و به تصاویر پیچیده تری می رسد. گذشتن از این مراحل یعنی از مراحل پایین و رسیدن به مراحل بالاتر بستگی به رشد هوش، ساختمان عصبی بدنی، روابط اجتماعی و تجارب زندگی او دارد[۹] با توجه به تعاریف فوق گروهی از افراد جامعه که از لحاظ هوشی در سطح پایین تر از متوسط (نرمال) جامعه قرار گرفته اند، دارای نقیصه عقلی هستند. لازم به ذکر است که آزمون های زیادی برای ارزیابی هوش ارائه شده است.که آزمون سه شخص از بقیه معروفترند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
که عبارتند از :۱- آزمون بنیه سیمون (Binet simson) 2- آزمون و کسلر(David wechsier) 3-‌‌آزمون آلفرد بنیه (Alfred Binet)[10]
باید توجه داشت که هوشبهر (IQ) اشخاص به طور متوسط ومعمول ۱۰۰ می‌باشد ولی اشخاصی که دارای هوشبهر ۱۰۰-۹۰ هستند؛ با اینکه دارای ضریب هوشی کمتر از حد نرمال هستند ولی دارای نقیصه عقلی نیستند زیرا این عقب ماندگی باید به درجه ای از شدت برسد و نقص این اشخاص بسیار خفیف می باشد[۱۱] .
خصوصیات اشخاص ناقص العقل به طور کلی عبارتند از خود محوری(خودبینی)، بی ثباتی، تلفیق پذیری، ساده لوحی، زود باوری، مخالفت سرسختی و تحریک پذیری. بنابراین جای تعجب نیست که ناقص العقل نتواند خود را با شرایط زندگی عادی انطباق دهد و طبیعی است که در صورت مستعد بودن اوضاع و احوال مرتکب جرم نیز بشود.[۱۲]
بند دوم: ارتباط نقیصه های عقلی با عناوین مشابه:
در این بند لازم است به ارتباط بین نقیصه های عقلی با بیماری هایی که با آن شباهت دارند پرداخته شود این بیماری ها عبارتند از : ۱- جنون ۲- بیماری های روانی
۱-جنون:
جنون در لغت به معنی فرارسیدن شب، نهان شدن، شیدایی، شیفتگی، بیماری دماغی و زایل شدن عقل آمده است. در اصطلاح جنون به عارضه دماغی اطلاق می شود که اراده ی شخص را مختل می کند و در علم حقوق، جنون عاملی است شخصی و درونی که موجب عدم درک و تمیز اعمال می شود و مجنون کسی است که از خوب و بد اعمالی که انجام می دهد بی اطلاع است. به دیگر سخن، جنون حالتی است که قدرت و توانایی درک و تمیز شخص را نسبت به اعمالی که انجام می دهد به کلی از بین می رود. اصطلاح جنون در سخنان فقها نیز مورد توجه قرار گرفته و صاحب نظران در بحث مربوط به شرایط عامه وجود عقل را به معنای نیروی دریافت و ادراک و تمیز خوب و بد اعمال، یکی از شرایط اساسی مسئولیت کیفری منظور می کنند و جنون را عامل فساد مستمر عقل دانسته و معتقدند که جنون حالتی است که قوه درک و تمیز فرد را را به کلی از بین می برد و فرد دیوانه توانایی فهم و درک و ارزیابی امور و مسایل زندگی را ندارد[۱۳] به عبارت دیگر جنون حالتی است که بیمار مبتلا به آن، قدرت تمیز و نیک و بد را از دست می دهد و سود و زیان و گفتار و کردار خود را تشخیص نمی دهد.[۱۴] همانطور که از اظهارات صاحبنظران پیداست، جنون قطع ارتباط با واقعیت می باشد و فرد مجنون به قول نوربها در «دهلیز تاریکی ناآگاهی» قرار دارد و زندگی موهوم و هذیانی را تجربه می کند. با این تفسیر که از جنون می شود، تنها کاناها (کورذهن ها)- که مصداقی از اشخاص دارای نقیصه عقلی هستند و در ادامه به بررسی آن ها پرداخته خواهد شد- از مصادیق جنون هستند. لذا رابطه بین جنون و نقیصه عقلی از لحاظ نسبت های چهارگانه ی منطقی، عموم و خصوص من وجه می باشد، که چهار قضیه را تشکیل می دهند، که به ترتیب عبارتند از ، ۱- بعضی مجنون ها، نقیصه عقلی هستند ۲- بعضی مجنون ها، نقیصه عقلی نیستند ۳- بعضی نقیصه های عقلی، مجنون هستند ۴- بعضی نقیصه عقلی، مجنون نیستند به طور کلی ارتباط بین جنون و نقیصه عقلی در دو دایره ی متداخل نمایش داده می شود.
۲- بیماری های روانی:
به طور کلی معلولین ذهنی به دو دسته تقسیم می شوند ۱- بیماری های روانی ۲- نقیصه های عقلی، بیماری های روانی را به طور کلی می توان به سه دسته تقسیم کرد که عبارتند از :
۲-۱ پسیکوپات: این اشخاص دارای نقصان روانی آشکاری نیستند. آن ها معمولاً افرادی خود میان بین و مغرور هستند و از تجربیات گذشته خود استفاده نمی کنند و از نظراحساسی در برابر تحریکات حساس نیستند و به زعم «وایت» نسبت به اخلاق اجتماعی حساسیت ندارند و حد و حقوق خود را محترم نمی شمارند. نظام های کیفری دنیا، پاسیکوپات ها را در برابر اعمال خود مسئول می دانند؛ ولی دادگاه ها با ملاحظات خصوصیات روحی و روانی مرتکب و شرایط خانوادگی و گذشته او در صدور حکم و تعیین نوع و میزان تدابیر مراعات حال وی را می نمایند.
۲-۲ پسیکوز: اختلالات زیستی و سرشتی و دیگر ریشه های روانی باعث نوعی مرض روانی می شوند که پسیکوز نام دارد. شخص مبتلا به این بیماری قدرت عکس العمل عادی در برابر حوادث و قوه قضاوت در رابطه با اعمال فردی را ندارد و احساس، غرایز جنسی و خلق و خوی او نامتعادل می باشد. این گروه به سه دسته تقسیم می شوند.
۲-۲-۱ شیزوفرنی: رفتارها، کشش ها، جریانات فکری و شخصیت شخص مبتلا به این بیماری دچار نوعی از هم گسیختگی می شود و فرد در عالم خود فرو می رود و از عالم واقع دور می شود. نشانه ی ابتدایی این بیماری اختلال در عاطفه است. بی علاقگی به کار و درس، گوشه نشینی، انعطاف ناپذیری، نداشتن رابطه عاطفی با دیگران و ناسازگاری با محیط اجتماعی از علایم دیگر این بیماری روانی است. در حالت خفیف شیزوفرنی شخص از دنیای واقعی بریده، مسئولیت هایش را قبول نمی کند و نسبت به اطرافیانش بی تفاوت است. و مرتکب جرایمی می شود که متناسب با حالات روحی اش می باشند مثل ولگردی، تکدی، روسپی گری، در حالت شدید شیزوفرنی شخص به کلی از دنیای واقعی می برد و ممکن است مرتکب جرایم مهمی چون آدم کشی، جرایم جنسی و ایراد ضرب و جرح شود.
مبتلایان به این بیماری درصد کمی از جمعیت کیفری بزهکاران تشکیل می دهند و نمی توان این بیماری را تنها علت واقعی جرم ارتکابی آن ها دانست.
۲-۲-۲ پارانویا: این بیماری مانند شیزوفرنی یک حالت هذیانی است. ولی بیمار برعکس شیزوفرنی تماس خود را با حقایق قطع نمی کند بلکه حوادث را به طرز هذیانی خود تحلیل می کند. پارانوئیاک دارای حالت روحی خاص می باشد، حسادت، نخوت، خودپرستی، آرمان گرایی در بیش سیاسی و اجتماعی، فرار از اطرافیان، گوشه نشینی، بدگمانی و احساس مظلوم واقع شدن از آن جمله اند. این شخص ممکن است دست به انجام اعمال و جرائمی همچون خود کشی یا دیگر کشی بزند و تحت تأثیر حالاتش جرایمی چون ضرب و جرح، دزدی و … را با هدف انتقام گرفتن از کسانی که به اعتقاد او، وی را مورد تجاوز قرار داده اند مرتکب شود.
۲-۲-۳ پسیکوز مانیاکو – دپرسیو: این بیماری از دو عبارت مانی (mani) – تحریک و depression- افسردگی – ترکیب شده است. مانی وضعیت تحریک شدید افکار و احساسات است که به اشکال مختلفی چون حمله به دیگران، دیوانگی جنسی و … نمود پیدا می کند. از ویژگی های این بیماری خود خواهی مفرط، تمایلات زیاد به میگساری و مسائل جنسی، فعال و پرحرارت بودن است، هرگونه کوشش برای جلوگیری از اعمال او ممکن است او را وادار به ارتکاب جرم نماید. در مورد افسردگی برخلاف حالت مانیک شخص دلواپس، نا امید و افسرده و غمگین است. در حالت عادی فرد مبتلا به این بیماری آرام بوده و به ندرت مهاجم است ولی بحران های افسردگی مالیخولیایی امکان دارد باعث ارتکاب خودکشی یا قتل از سوی این بیمار شود. عامل اصلی این بیماری توارث است ولی عامل اجتماعی هم باعث تخفیف یا تشدید آن می شوند.
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
۲-۳ صرع: شخص مبتلا به این بیماری دارای اختلالات روانی است و پرخاشگر و مهاجم می باشد. از دیگر خصوصیات این نوع بیماری، حمله، غش، اختلال در حافظه، عقل و احساس فرد است. این بیماری عوارض کند ذهنی، خشونت و حساسیت را هم به دنبال دارد و مبتلایان به این بیماری معمولاً در زندگی حرفه ای و تحصیلی شان موفق نمی شوند. فرد بیمار در شکل خاصی از این بیماری (پسیکوموتور) اعمالی چون فرار از خانه، تجاوز جنسی، ضرب و جرح، آدم کشی و دزدی را انجام می دهد بدون اینکه کمترین کنترلی بر روی اعمال خود داشته باشد. مصروعین از نظر هنجاری ناسازگارترند ولی این بدین معنی نیست که همه آن ها بزهکارند.
۲-۴ نوروز: گونه ای از بیماری عصبی است که اختلال در اعمال روانی بیمار را به همراه دارد. نوروزها بر عکس پسیکوزها از حالات روانی خود، آگاه بوده و از عوارض آن رنج می برند و رفتارهای طبیعی دارند. فرد مبتلا اگر چه دارای قدرت کنترل بر رفتار و خود داری از ارتکاب بزهکاری است ولی به دلیل احساس عمیق مجرمیت و گناهکاری همیشه با خود در حال جنگ و کشمکش می باشد. دلواپسی غیر طبیعی، کم شدن حافظه، ضعف اعصاب، وسواس، ازدیاد ترس، دلهره و نگرانی از نشانه های این بیماری است. این بیماری را برخی پسیکونوروز نیز می نامند، بیشتر ناشی از کیفیت نامتعادل تکوین حالات روانی و تکامل شخصیت فرد، در دوران طفولیت بوده که به مرور تبدیل به یک بیماری می شود. صور گوناگون نوروز عبارتند از:
۲-۴-۱ ضعف روانی: نوعی خستگی در مبتلایان به این عارضه دیده می شود. اینان افرادی متلون و ناپایدار بوده و دست به ارتکاب جرایمی همچون ولگردی، هم جنس بازی و لواط می زنند.
۲-۴-۲ ضعف عصبی: فرد مبتلا به این عارضه دچار اختلالات دماغی، غمگین، فاقد اراده و دارای احساس سردرد شدید است.
۲-۴-۳ هیستری: این بیماری معمولاً از دوره بچگی شروع می شود و شخص مبتلا به این بیماری بسیار حساس و تلقین پذیر است، بی اشتهایی، بی حسی، استفراغ و درد شکم از علائم این بیماری است.
۲-۴ خیال بافی و دروغ پردازی: به مقدار اندکی این حالت نزد اغلب کودکان وجود دارد ولی اگر میزان آن از حد معمول فراتر رود تبدیل به بیماری شده و مشکلات فراوانی در روابط فرد ایجاد می کند. از جمله عوارض ایم بیماری افتراء، تهمتهای ناروا، ارسال نامه های بی نام و جعلی است.

ج: پیش ­بینی اصلاح مرتکب………………………………………………………………………… ۱۱۸
د: جبران ضرر و زیان یا برقرای ترتیبات جبران آن ……………………………………………….۱۱۸
ه: فقدان سابقه کیفری موثر…………………………………………………………………………….. ۱۱۸

بند دوم: انواع…………………………………………………………………………………………………… ۱۱۹
الف: تعلیق ساده……………………………………………………………………………………………۱۱۹
ب: تعلیق مراقبتی………………………………………………………………………………………… ۱۲۰
۱- تدابیر اجباری……………………………………………………………………………………… ۱۲۰
۲- تدابیر اختیاری……………………………………………………………………………………… ۱۲۱
گفتارسوم : نظام آزادی مشروط………………………………………………………………………………………. ۱۲۳
بند نخست: شرایط اعطای آزادی مشروط………………………………………………………………… ۱۲۴
الف: گذراندن مدتی از حبس……………………………………………………………………………. ۱۲۴
ب: حسن اخلاق و رفتار………………………………………………………………………………….. ۱۲۶
ج: اطمینان از عدم ارتکاب جرم مجدد……………………………………………………………….. ۱۲۷
د: جبران ضرر و زیان متضرر از جرم………………………………………………………………… ۱۲۸
ه : عدم استفاده از آزادی مشروط……………………………………………………………………….. ۱۲۸
بند دوم: آثار اعطای آزادی مشروط…………………………………………………………………………. ۱۲۹
گفتار چهارم: نظام نیمه آزادی…………………………………………………………………………………………. ۱۳۱
بند نخست: پیشینه و تعریف………………………………………………………………………………… ۱۳۱
بند دوم: شرایط …………………………………………………………………………………………………..۱۳۳
گفتار پنجم: معافیت از کیفر ………………………………………………………………………………………….۱۳۵
بند نخست: پیشینه و تعریف…………………………………………………………………………………. ۱۳۶
بند دوم: شرایط…………………………………………………………………………………………………… ۱۳۸
گفتار ششم: مجازات­های جایگزین حبس……………………………………………………………………. ۱۴۰
بند نخست: پیشینه و تعریف…………………………………………………………………………………. ۱۴۰
بند دوم: شرایط …………………………………………………………………………………………………….۱۴۲
الف: تعزیری بودن جرم……………………………………………………………………………………. ۱۴۲
۱- موارد الزامی صدور حکم به مجازات­های اجتماعی…………………………………….. ۱۴۳
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲- موارد اختیاری صدور حکم به مجازات­های اجتماعی………………………………….. ۱۴۴
۳- موارد ممنوعیت صدور حکم به مجازات­های جایگزین حبس………………………. ۱۴۵
ب: گذشت شاکی……………………………………………………………………………………………. ۱۴۵
ج: وجود جهات تخفیف………………………………………………………………………………….. ۱۴۵
د: موافقت بزهکار………………………………………………………………………………………….. ۱۴۶
بند سوم: انواع مجازات­های جایگزین حبس……………………………………………………………. ۱۴۷
الف: دوره مراقبت……………………………………………………………………………………………. ۱۴۷
ب: خدمات عمومی رایگان……………………………………………………………………………… ۱۴۹
ج: جزای نقدی روزانه……………………………………………………………………………………. ۱۵۰
د: جزای نقدی……………………………………………………………………………………………… ۱۵۲
گفتار ششم: تعویق صدور حکم………………………………………………………………………………………. ۱۵۴
بند نخست: شرایط………………………………………………………………………………………………… ۱۵۵
بند دوم: انواع………………………………………………………………………………………………………… ۱۵۶
الف: تعویق ساده…………………………………………………………………………………………… ۱۵۶
ب: تعویق مراقبتی…………………………………………………………………………………………. ۱۵۷
مبحث دوم: آثار تشدیدی ………………………………………………………………………………………………….۱۶۱
گفتار نخست: افزایش مجازات…………………………………………………………………………………. ۱۶۲
بند نخست: تعدد جرم……………………………………………………………………………………….. ۱۶۲
بند دوم: تکرار جرم…………………………………………………………………………………………… ۱۶۶
گفتار دوم: اعمال مجازات­های تکمیلی………………………………………………………………………..۱۷۰
بند نخست: تعریف و فلسفه مجازات­های تکمیلی………………………………………………… ۱۷۰
الف: تعریف……………………………………………………………………………………………….. ۱۷۰
ب: فلسفه………………………………………………….
……………………………………………….. ۱۷۰
بند دوم: انواع و آثار مجازات­های تکمیلی……………………………………………………………. ۱۷۲
الف: انواع ……………………………………………………………………………………………………۱۷۲
ب: آثار………………………………………………………………………………………………………. ۱۷۵
نتیجه ­گیری و پیشنهادها…………………………………………………………………………………………………… ۱۷۶
منابع……………………………………………………………………………………………………………………………….۱۸۰
مقدمه
بیان مسئله
مجازات واکنشی است از سوی جامعه در قبال کنش مخالف هنجار و ارزش­های آن جامعه که توسط افراد ارتکاب می­یابد . یکی از اهداف متعالی مجازات­ها تنبه، اصلاح و بازاجتماعی شدن مجرم است. برای نیل به این هدف اعمال یک مجازات ثابت در مورد همه مجرمان بی­فایده است. چون میزان تنبه واصلاح­پذیری مجرمان متفاوت است. اصل فردی کردن مجازات­ها یکی از اصول پیشرفته مجازات­ها است که ما را در رسیدن به هدف مذکور راهنمایی می­ کند. مطابق این اصل میزان مجازات بسته به شخصیت، انگیزه، وضعیت روانی مجرم حین ارتکاب جرم و شیوه ارتکاب جرم و عوامل گوناگون دیگر در مورد مجرمین مختلف، متفاوت می­باشد. معادل این اصل در فقه و نظرات فقها قاعده­ی التعزیر بمایراه الحاکم(من المصلحه) می­باشد. در قانون مجازات اسلامی جدید (مصوب۱۳۹۲) معیارها، نهادها و تاسیس­های جدیدی نسبت به قانون سابق در قبال اصل مذکور پیش ­بینی شده است.
اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
با توجه به این­که عدم تنبه، اصلاح و بازاجتماعی شدن مجرم پس از اعمال مجازات، می ­تواند نتایج بسیار مخرب و زیانباری را برای جامعه و خود فرد مجرم در پی داشته باشد، ضروری است قانونگذار هرچه بیشتر با توجه به این هدف، مجازات­ها و معیارهای حاکم بر میزان آن­را تعیین کرده و اختیارات بیشتری را به قاضی جهت تعیین و اعمال مجازات متناسب با شخصیت، موقعیت و رفتار مجرم، اعطا کند. تحقیقاتی که در این زمینه صورت گرفته است مربوط به سال­های۷۰ و ۷۵ می­باشد و با توجه به تغییر شرایط اجتماعی، فرهنگی و … جامعه، نیاز به تحقیقات جدید و به­روز می­باشد و ضمنا سمت و سوی تحقیقات بسوی حقوق غربی و مبتنی بر نظریات حقوقدانان غربی بوده و در مورد سیاست جنایی و مباحث جرم­ شناسی و فقه امامیه و قانون مجازات اسلامی جدید (مصوب۱۳۹۲) مسکوت مانده است.
اهداف تحقیق
اهدافی که در این تحقیق به دنبال آن هستیم این است که با توجه به شرایط کنونی جامعه، قانونگذار ایرانی چه سیاست جنایی را در مورد فردی کردن مجازات­ها اتخاذ کرده است و یا باید بنماید. از اهداف دیگر تحقیق مطالعه­ فقه امامیه و قانون مجازات اسلامی جدید (مصوب۱۳۹۲) در محدوده­ موضوع تحقیق و تطبیق آن با قوانین موضوعه­ی ایران است.
سوال­های تحقیق
۱-آیا در قوانین جزایی ایران فردی­کردن مجازات مورد پذیرش قرارگرفته است؟
۲-آیا در فقه امامیه، با توجه به خصایص غنا و پویایی آن، در مورد اصل فردی­کردن مجازات­ها نظراتی از سوی فقها ابراز شده است؟
۳-آیا در قانون مجازات اسلامی جدید (مصوب۱۳۹۲) تدابیر مناسب­تری در مورد اصل فردی کردن پیش ­بینی شده است؟

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

مرگ معاویه و خلافت یزید …………………………………………………………………………………… ۹۷

پرافتخارترین فصل تاریخ اسلام ………………………………………………………………………………. ۹۸

۹-۱ اقدام یزید در مکّه ………………………………………………………………………………………….. ۹۸
۹-۲ کوفیان و امتحان بزرگ …………………………………………………………………………………… ۹۹
۹-۳ تغییر اوضاع اجتماعى کوفه …………………………………………………………………………… ۱۰۰
۹-۴ بسیج عمومى برای جنگ ……………………………………………………………………………… ۱۰۱
۹-۵ رسانه های تبلیغاتی اموی پس از واقعه عاشورا ………………………………………………… ۱۰۲

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

پایان بنی امیه ……………………………………………………………………………………………….. ۱۰۵

۱۰-۱ مروان بن حکم ………………………………………………………………………………………….. ۱۰۵
۱۰-۲ ولیدبن عقبه بن ابی معیط ……………………………………………………………………………. ۱۰۶
فصل چهارم – جایگاه شیوه های رفتاری امویان در مولفه های عملیات روانی ……………………………… ۱۰۷

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………… ۱۰۷

فضای اجتماعی قلمرو حکومتی بنی امیه ………………………………………………………………. ۱۰۸
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

۲-۱ نهاد اطلاع رسانی در زمان بنی امیه ………………………………………………………………… ۱۰۸
۲-۲ سلطه تبلیغاتی بنی امیه بر اذهان عمومی …………………………………………………………. ۱۰۸
۲-۳ عملیات روانی معاویه برای تامین نیروی انسانی ………………………………………………. ۱۰۹
۲-۴ عملیات روانی بنی امیه در قلمرو حکومتی ……………………………………………………… ۱۱۲
۳- سطوح عملیات روانی بنی امیه ………………………………………………………………………………. ۱۱۷
۳-۱ فرایند تغییر نگرش، با ارسال پیام های القایی …………………………………………………… ۱۱۷
۳-۲ فرایند تغییر نگرش، با ارسال پیام های اقناعی ………………………………………………….. ۱۱۷
۳-۳ فرایند تغییر نگرش، پس از فریب رفتاری ……………………………………………………….. ۱۱۸
۳-۴ فرایند تغییر نگرش، پس از اجبار رفتاری ………………………………………………………… ۱۱۸
۴- تکنیک های تبلیغاتی و عملیات روانی بنی امیه ………………………………………………………… ۱۲۰
۴-۱ سانسور خبری …………………………………………………………………………………………….. ۱۲۰
۴-۲ شیعه ستیزی ……………………………………………………………………………………………….. ۱۲۰
۴-۳ جعل حدیث و روایت ………………………………………………………………………………….. ۱۲۰
۴-۴ احیاى عروبت …………………………………………………………………………………………….. ۱۲۵
۴-۵ سد آگاهی مردم ………………………………………………………………………………………….. ۱۲۶
۴-۶ شایعه و تشنج آفرینی …………………………………………………………………………………… ۱۲۶
۴-۷ اسطوره سازی ……………………………………………………………………………………………. ۱۲۸
۴-۸ سست کردن اعتقادات مذهبی ……………………………………………………………………….. ۱۲۸
۴-۹ احیاى جریان هاى اعتقادى انحرافى ……………………………………………………………… ۱۳۰
۴-۱۰ استفاده از جبر گرایی برای القای مشروعیت ………………………………………………….. ۱۳۲
۴-۱۱ مقدس نمایی و وجه دینی بخشیدن به حکومت اموی …………………………………….. ۱۳۳
۴-۱۲ مصادره مفاهیم ………………………………………………………………………………………….. ۱۳۵
۴-۱۳ تبلیغات روانی جهت بسط سلطنت امویان …………………………………………………….. ۱۳۶
۴-۱۴ استفاده تبلیغی از شخصیت های موثر ………………………………………………………….. ۱۳۷
۴-۱۵ ارسال پارازیت ………………………………………………………………………………………….. ۱۳۸
۴-۱۶ تحریف تاریخ …………………………………………………………………………………………… ۱۳۸
۴-۱۷ استفاده از شعار های رنگین ………………………………………………………………………… ۱۴۱
۴-۱۸ جعل وقایع و تاثیر بر نسل ها ……………………………………………………………………… ۱۴۲
فصل پنجم –نتیجه گیری و پیشنهادات …………………………………………………………………………………….. ۱۴۴

نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………….. ۱۴۴

پیشنهادات …………………………………………………………………………………………………………. ۱۴۹

۲-۱ روش های مقابله با عملیات روانی براساس مبانی نظری پژوهش ………………………. ۱۴۹
فصل اول-کلیات
۱- مقدمه
امروزه اهمیت افکار عمومی[۱] در مدیریت سیاسی و امنیتی که خود از تحولات تکنولوژیک جهان ناشی است افزایش چشمگیری یافته ، شیوه های سلطه و نفوذ[۲] توسط قدرتهای بزرگ دستخوش تغییرات اساسی شده و تلاش برای تحمیل اراده از طریق روش های نرم افزارانه و با بهره گیری از قدرت نرم[۳] در دستور کار این دولتها قرار گرفته است. شیوع به کارگیری روش های اعمال تهدید نرم مانند عملیات روانی به گونه ای گسترش یافته است که برخی از آن به جنگ دائمی یا نبرد ممتد یاد می کنند. به تعبیر شهید آوینی «خانه های امنیت در زیر دامنه آتش فشانها استقرار یافته است» پس گریزی از هجوم تهدیدات نرم وجود ندارد، هرچند تهدیدات نرم با گسترش روز افزون تکنولوژی دائماً در حال تغییر است اما شناخت این تهدیدات به دور از مبانی عملی و جایگاه تاریخی آن چندان راه گشا نخواهد بود.
با پیشرفت وسایل ارتباط جمعی و گسترش روابط بین‌الملل، تأثیر تبلیغات و عملیات روانی بر فرهنگها و نگرش‌های اجتماعی کاملا ملموس بوده و به عنوان حربه‌ای برای تغییر افکار عمومی مورد استفاده قرار گرفته است. اما افکار عمومی پدیده ای نو ظهور نیست بلکه در دوران مختلف تاریخی و در شناخت جوامع بشری مولفه ای تاثیر گذار بوده است. تبلیغ و استفاده راهبردی از آن برای دستیابی به اهداف خود و منزوی کردن دشمن ریشه در ابتدایی ترین اجتماعات دارد، اجتماعاتی که هم گام با تاریخ بشری متحول شده اند و دنیای پیچیده تکنولوژی و دهکده کوچک جهانی ارتباطات را رقم زدند، اما در این میان نباید و نمی توان مبانی و ریشه های واقعیات اجتماعی را نادیده گرفت از این رو همواره بر تاریخ و مطالعه آن تاکید شده است و از این روست که همواره تاریخ یکی از مولفه های هویتی جوامع و انسانها بوده است، بر این اساس پایه های تمدنی فرهنگهای گوناگون سهم وسیعی در واقعیات امروزین آنها دارد و بخش عظیمی از موفقیت امروز جوامع پیشرفته را علت است، البته همه ما می دانیم که سقوط و صعود نسل ها نه تنها و صرفاً به این علت بلکه به دلایل گوناگونی رقم می خورده و می خورد، اما تلاش و جهد جوامع نیز عنصری غیرقابل انکار است، در کشورهای جهان سوم بسیارند کشورهایی که با پیشینه تمدنی قدرتمند دچار مشکلات فراوان داخلی و خارجی اند و در رکود و فقر بسر می برند. با دیدن چنین واقعیاتی به سهولت می توان درک کرد که عامل بسیاری از واپس زدگی ها و عقب ماندگی ها درکنار بسیاری از شدائدی که بر آن ملت ها گذشته است، عدم رجعت به اصول تمدنی و داشته های تاریخی و تولید علم بومی بوده است، مسئله علوم انسانی غربی و شرقی که امروزه بسیاری از کشورها و خصوصاً کشورهای جهان اسلام با آن رو به رویند، آنچنان که بسیاری از بزرگان جهان اسلام برآن تکیه دارند، مسئله ای ریشه ای است که در دانشگاه ها و حوزه های علمیه و مراکز علمی باید پیگری شود.
بدین ترتیب با درک شرایط پیشرو و افزایش تمامیت خواهی دشمن و شرایط ناهمواری که دشمنان با آن مواجه اند، برای مقابله و مبارزه با جنگ نرم دشمن که گستره وسیعی از مردم جامعه و افکار عمومی را شامل می شود و به منظور تولید الگوهای بومی دفاعی کشور نیاز به توجه و بازشناخت بن مایه های اصلی تمدنی جامعه باتوجه به علوم و سرمایه بشری بیش از پیش اهمیت دارد. اما تاریخ پر فراز و نشیب صدر اسلام به مثابه چراغی روشن همواره در کور راه های زمان راهگشای جامعه اسلامی مان بوده است، تاریخی که داشته ها، خواسته ها و آرمانهایمان را رقم زده است و بناست تا الگویی برای مسیر آینده مان باشد.
با توجه و تورقی در تاریخ اسلام می توان دریافت که یکی از بزرگترین و یا به تعبیر نگارنده بزرگترین تهدید برای جهان اسلام بنی امیه بوده اند، بنی امیه نه یک قوم و قبیله بلکه جریانی فکری منحرفی بود که در برابر اسلام ناب ایستاد، بنی امیه در طول سالیان حکومت خود بر بخش هایی از جهان اسلام چنان دشمنی و عداوتی در برابر حق از خود نشان داد که کمتر می توان نمونه ای برای آن یافت، از این رو اهمیت این دوران قابل درک می باشد.
یکی از ضربات دستگاه حکومت بنی امیه، ایجاد انحراف های مبنایی و شکاف های عمیق در جامعه مسلمین بود، انحرافی که با لعن امیر المومنین (ع) بر منابر اموی آغاز شد و تا امروز ادامه دارد، از این منظر اصلی ترین کارکرد عملیات روانی[۴] دشمن ایجاد شکاف و انحراف در جامعه اسلامی بوده و هست، انحرافی که همواره با وارد آوردن لطمات شناختی بخشی از جامعه مسلمین را در راستای اهداف دشمنان از آن جدا کرده است.
براین اساس و بنا بر خلاء احساس شده در این حوزه و با همکاری اساتید و دوستان صاحب نظر در این مسیر قدم گذاردیم و امید است، نتایج آتی ضمن ارائه تصویری روشن از تاریخ با نگاهی نو اندیشانه به ترسیم رویکردی علمی در مسئولین و دست اندرکاران در این حوزه، سهم کوچکی از این جمع در اعتلای پرچم مقدس کشورمان باشد.
۲-طرح مسئله و تعریف آن
انسان ها همواره برای تحت تأثیر قراردادن دیگران به شیوه‌ها و ترفندهایی متوسل ‌شده‌اند، این کنش ها از ارتباط چهره به چهره دو فرد در اجتماعات کوچک و بزرگ تا دهکده جهانی امروز ادامه داشته و با گسترش ارتباطات و ابزار های ارتباطی وسعت بیشتری یافته و وارد ابعاد پیچیده تری شده است، این پیچیدگی منجر به تولید مفهومی چون عملیات روانی با رنگ و بویی مدرن شده، در تعریفی مختصر می توان عملیات روانی را «استفاده دقیق و طراحی شده از تبلیغات و سایر امکانات به منظور تأثیرگذاری بر افکار، احساسات، تمایلات و رفتار گروه های دوست، دشمن و بیطرف، برای دستیابی به اهداف» دانست. (حسینی،۱۳۸۳: ۱۲)، آنچه در تعریف قابل توجه است استفاده از تبلیغات[۵] و سایر امکانات است که در واقع عملیات روانی را به تبلیغات محدود نمی داند، هرچند واژه عملیات روانی مفهومی مدرن است اما این معنا را می توان در طول تاریخ و انواع فعالیت ها و اقدامات بشری مشاهده کرد که از مهمترین آنها در زمان های خاص همچون بحران ها، جنگ ها، نزاع‌های محلی بصورت مختلف و گوناگون بوده است، حال آنکه در طول زمان ارتباطات به مثابه ابزاری در منطق عملیات روانی بر شیوه های آن موثر بوده و پیشرفت تکنولوژی ابزارهای جدیدی را خلق کرده و تا حدودی شیوه های جدیدی را موجب شده و تحولاتی را در تکنیک های عملیات روانی بوجود آورده است، اما باید گفت آنچه قابل تأکید است این است که انسانها پدیده تأثیرگذاری روانی و استفاده از آن در جنگ و صلح و سیاست را به تازگی کشف نکرده اند، بلکه فقط نظریات آن در قرن اخیر تکامل و توسعه یافته و در واقع کمتر برهه‌ای از تاریخ حیات اجتماعی و سیاسی بشر را می‌توان یافت که فارغ از این عناصر باشد، با ظهور اسلام تحولی جدید در تبلیغ به وجود آمد .یکی از نویسندگان عرب در این باره می نویسد:
«با ظهور اسلام تبلیغ وارد مرحله جدیدی شد، بدین گونه که تبلیغات علنی با تبلیغات سری آمیخته گشت و از حالت خودسری و نوسان به صنعت منظم تخصصی در آمد و از انحصار برخی افراد مثل حکام یا قشرهای قدرتمند مثل سیاست مداران و تجار خارج شد و به کلیه افراد شایسته در هر زمان و مکان ارتقاء یافت و از سلطه مطلق یا هرج و مرج مطلق به آزادی اندیشه و آزادی انسانیت راه گشود…»(کاوش،۱۳۸۳: ۱)
تاریخ پر فراز و نشیب اسلام و به طور خاص برهه زمامداری بنی امیه بر بخشی از سرزمینهای اسلامی برهه ایست، که دستگاه اموی با تلاش روانی و نظامی خود بر مردم زمینه سکوت و همراهی آنها را بر حفظ حکومت خود و شهادت سیدالشهدا(ع) فراهم کرد. امیر المومنین علی (ع)حضور بنی امیه را هولناک ترین فتنه ها معرفی می کند:
«آگاه باشید! همانا ترسناک ترین فتنه ها در نظر من فتنه ی بنی امیه بر شما است. فتنه ای کور و ظلمانی که سلطه اش همه جا را فراگرفته و بلای آن دامن گیر نیکوکاران است، هرکس آن فتنه ها را نشناسد نگرانی و سختی آن دامن گیرش گردد و هرکس که فتنه ها را بشناسد حادثه ای برای او رخ نخواهد داد، به خدا سوگند بنی امیه بعد از من برای شما زمامداران بدی خواهند بود و آنان چونان شتر سرکشی که دست به زمین می کوبد و لگد زند و با دندان گاز گیرد و از دوشیدن شیر امتناع ورزد…» (کاوش،۱۳۸۳: ۱)
به نوعی می توان گفت، فتنه یعنی جو حاکم بر اجتماع تحت سلطه بنی امیه که جای پای منحوسی از شیطان است، بنی امیه همیشه رقیب و مخالف سرسخت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم ) بود و تا فتح مکه و یأس کامل مشرکین ، در حال جنگ با اسلام و قرآن بوده و در جنگ بدر، احد و احزاب ، نه تنها پرچم کفر به دوش ابوسفیان و معاویه قرار داشت ، بلکه در بعضی از این جنگ ها، هند همسر ابوسفیان نیز به عنوان تقویت روحی و حمایت معنوی از سپاهیان شرک ، به همراه آنان در میدان جنگ حضور می یافت.
ولی پس از پیروزی اسلام در جزیره العرب که برای آنان تظاهر به شرک و جنگ علنی وجود نداشت. این کفر به نفاق مبدل گردید و ظاهرا اسلام را پذیرفتند، اما در باطن امر و در عمل ، همان دشمنی و کینه گذشته اسلام و قرآن را تعقیب نمودند و آن گاه که معاویه به قدرت رسید، در کنار این نفاق ، ظلم و ستم بر مسلمانان واقعی را به حد اعلی رسانیده و پیروان امیرمؤ منان (علیه السلام ) را به زنجیر کشید و فرزند او یزید فاسق و دیگر خاندان بنی امیه نیز رهرو وی بودند.
امام حسین( علیه السلام) در خطبه های مختلفی به معرفی بنی امیه پرداخته اند حضرت، بنی امیه را پیروان شیطان معرفی می نمایند و می فرماید:
«ان هولاء قد لزموا طاعه الشیطان ، و ترکوا طاعه الرحمان ، و اظهروا الفساد، و عطلو الحدود، و استاثروا بالفی ء و احلوا حرام الله و حرموا حلاله. . .

معروف ترین مزایا جاذبه قدرت تخیل رادیو است. از آنجا که رادیو به جای صدا و تصویر تنها صدا میفرستد، شنونده ناگزیر است اطلاعات دیداری را خود برای خود بسازد. جزئیات، توصیف میشوند و یا آن که از طریق صدا، خود را مجسم میکنند ولی این اطلاعات، برای شنونده به تصویر کشیده نشدهاند. او باید آنها را خود به تصویر بکشد و البته احتمال دارد از آنها به عنوان مبنایی برای تصاویر پیشرفتهتر از جزئیاتی که توصیف نمیشود، استفاده کند. به علاوه دامنه تخیل عملاً بی پایان است؛ جاذبه تخیلی بودن رادیو مزیتی مسلّم نسبت به فیلم و تلویزیون می بخشد(کرایسل،1381).
ذکر دو مورد نکته دیگر در مورد نقش تخیل ضروری است. اوّل آن که رادیو تنها رسانهای نیست که برای تخیل از آن استفاده گسترده میشود. به همان اندازه، وقتی یک کتاب میخوانیم، تمامی وجود ما فعال است و مسلماً خواندن و گوش دادن از این نظر شباهت دارند؛ یعنی در محمدو ده های وسیعی که زبان ایجاد میکند، هم خواننده و هم شنونده میتوانند تصویری ذهنی از آنچه توصیف میشود، بسازند.امّا همان طور که تصاویر ادبیات کاملاً متاثر از زبان هستند، تصاویر برگرفته از رادیو نیز از لحن صداها و دیگر پدیده ها یی که بر وجود دنیای مادی دلالت میکنند، تاثیر میپذیرند. این اثرگذاری در کتاب دیده نمیشود، ولی در تئاتر، فیلم و تلویزیون مشاهده میشود.
در نتیجه تمایز پذیری رادیو از دیگر رسانه ها بدان دلیل نیست که این رسانه، تمامی تخیلات انسان را درگیر
میکند، در حالی که دریگر رسانه ها این کار را انجام میدهند، بلکه بدین علت است که تخیلات را تا گستردهای متفاوت به کار میگیرد. در ادبیات، همه چیز دیده نمیشود و به همین نحو چیزی هم شنیده نمیشود .
دومین نکته مهمی که باید در خاطر داشت آن است که تصورات به مطالب تخیلی یا غیر واقعی محدود نمیشود.
زمانی که به رادیو گوش میکنیم، نه تنها مجبوریم فضای یک نمایشنامه یا داستان را تصور کنیم، بلکه ناگزیریم از قلمروی واقعی خبر، گزارش هواشناسی و رویدادهای جاری نیز برای خود تصویری بسازیم(کرایسل،1381).
نقش تخیل برای شنونده یا خواننده به مراتب حیاتیتر از بیننده است. زیرا او از طریق تصویر سازی از کلمات و صداهای رادیو یا کلمات کتابهاست که رابطهاش را با فردی شکل میدهد و این ارتباط با شخصی که به حد زیادی از قبل برای او ساخته و پرداخته شده است، برقرار نمیشود.
امّا این نقش تخیل از تمایز قراردادی بین واقعیت و تخیل فراتر می رود، زیرا در کتاب و رادیو، افراد و اشیا تخیلی هستند، چه آنها در واقع وجود داشته باشند و چه وجود نداشته باشند. در رسانه های دیداری، تمایل کلی به سمت واقعیات است، امّا در کتابها و رادیو تمایلی عمومی به سمت تخیلات وجود دارد.
2-11-3 همراه بودن رادیو
رادیو در سطح وسیعی به عنوان یک همراه استفاده میشود و بخش عمده گوش دادن به رادیو زمانی رخ میدهد که افراد تنها هستند. به عنوان یک همراه، رادیو فوقالعاده بیتوقع است و اغلب مردم ار آن به عنوان پس زمینه ای برای فعالیتهایی مانند رانندگی استفاده میکنند و به همین علت اغلب رادیو را رسانه ثانویه مینامند که تلویحاً به معنی ناقص بودن و فرو دست بودن رادیوست. اما بخشی از قدرت رادیو ناشی از قابل استفاده بودن آن در حین انجام کارهای دیگر است، تا جایی که حتی کاربران رایانه در هنگام کار کردن با رایانه شخصی خود یا گشت زدن در اینترنت، به آن گوش میدهند(فلمینگ،1384).
2-11-4 عدم تداوم پیام در رادیو
یکی دیگر از ویژگی های رادیو این است که در آن تصویر یا متنی وجود ندارد، تماس غیر دیداری است و بنابراین پیام دارای تداوم نیست، برخلاف کتاب که بارها میتوانیم آن را مرور کنیم و از ابتدا به انتها برویم، در رادیو امکان چنین کاری وجود ندارد، پس پیام نباید مبهم باشد، چون در این صورت شنونده گیج و مبهوت خواهد شد، در رادیو هیچ جایی برای حشو، زائد و شرح و تفضیل و توصیف زیاده از حد وجود ندارد.
2-11-5 انعطاف پذیری رادیو
رادیو قدرت تخیل را بر میانگیزد چون شنونده را وا میدارد تا برداشت بصری خود را به کار اندازد. همچنین میتواند مخاطبان وسیعی داشته باشد. یا از راه چخش واحد یا به صورت متوالی و از طریق تکرار پخش، سطح وسیعی از مخاطبان را جذب کند و بالاخره رادیو وسیلهی سرگرمی است، در حالی که تلویزیون رسانهای بصری است که در آن امکان استفاده از شیوهی تولیدی خلاق و هم بستگی کامل با سایر وسائل کمک آموزشی بصری وجود دارد(حنیف، 1384).
2-11-6 شخصی بودن رادیو
رادیو رسانهای شخصی است و در اصل تنها تک به تک است، فردی اجرا میکند و فردی گوش میدهد. تقریباً هر کس که به رادیو گوش میدهد در آن زمان یک شخص منفرد برای خود است. رادیو هر چه به لحاظ فناوری دچار تغییر و تحول شود، در نهایت باز شخص در جایی برایتان موسیقی پخش میکند و با شما حرف میزند و در دیگر سو شنوندگانی هستند که به یک نفر گوش میدهند. این موضوع در آینده تغییر نخواهدکرد، رادیو به رشد خود ادامه خواهدداد. رادیو مهمترین و قدرتمندترین رسانه انفرادی در جامعه ماست، رادیو از بین نخواهد رفت(سباستیان،1388).
2-11-7 وابستگی رادیو به زبان
رادیو به طریق خاصی با اولین وسیله تماس انسان، یعنی زبان محاوره ای ملی، رابطه مستقیم دارد، البته وجود عنصر موسیقی میتواند مقداری از وابستگی رادیو به زبان را بکاهد، اما این کاستن آنقدر نیست که یک برنامه رادیویی به زبان بیگانه به راح

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.
تی قابل شنیدن و تاثیر گذاری باشد. به همین دلیل نیز در استفاده از ماهواره، کمتر کسی به سراغ شبکه های رادیویی خارجی میرود، در حالی که کانال های دریافتی رادیویی از طریق ماهواره به اندازه کانال های تلویزیونی است و یا کمتر فردی از برنامه سازان رادیو از برنامههای خارجی الگو برداری میکند، امری که در تلویزیون به وفور اتفاق میافتد.
2-11-8 رادیو و ارسال پیام های فرعی
رادیو هم مانند تلویزیون قابلیت ارسال پیام های فرعی را دارد و تلویزیون این قابلیت از طریق تصاویر به نمایش در می آید ولی رادیو این پیام ها را از طریق پس زمینه های صوتی به گوش مخاطب می رساند به طور مثال وقتی در یک متن نمایش وقایع داخل یک کشتی در حال حرکت را به تصویر می کشد پیام فرعی آن دریایی است که حرفی از آن گفته نشده ولی شنونده آن را به تصویر می کشد و یا فضای یک شب که در پس زمینه صدای جیرجیرک ها و صدای پارس سگ به ذهن می رسد(جوادی یگانه، 1383).
2-12 قابلیت های رسانه ای رادیو
رسانه های مدرن دارای جاذبه ها، جلوهها و توانایی های بی چون و چرایی هستند، با این حال رادیو همچنان توانایی هایی دارد که به آن قدرت می بخشد، از جمله این تواناییها، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
2-12-1 سرعت:
نخستین و مهمترین ویژگی رادیو، انتقال سریع آموزش و پیام به مخاطبان خود است. رادیو از لحاظ سرعت و تداوم انتشار و همچنین وسعت حوزهٔ انتشار برترین وسیلهٔ ارتباط جمعى است. رادیو وقایع و حوادث را زودتر از مطبوعات و حتى تلویزیون در همه جا پخش مى‌کند. قابلیت وسیع استفاده از گیرنده‌هاى رادیوئى نیز نقش مهمى دارد و از این حیث رادیو در صحنهٔ رقابت با تلویزیون شکست‌ناپذیر است.
2-12-2 دسترسی:
در هر جا میتوان به رادیو دسترسی یافت و یا آن را به همراه داشت به خصوص از دهه 1960 به بعد که رادیو کوچکتر و قابل حمل تر شد.
2-12-3 غلبه بر زمان و مکان:
ویژگی شنوایی بودن این رسانه و دستگاه های بسیار کم حجم امروزی سبب شده است تا مردم بدون محدودیت زمان و مکان، مورد خطاب این رسانه قرار گیرند.
2-12-4 بهره گیری آسان:
رادیو مخاطب را درگیر خود نمیکند، اما بیننده تلویزیون، خواننده مطبوعات و کاربر رایانه نمیتواند هیچ کار دیگری انجام دهد. رادیو را میتوان هنگام رانندگی، کار، آشپزی و غیره شنید و پیام آن را دریافت کرد.
2-12-5 ارزانی:
رادیو رسانه ارزانی است. قیمت یک گیرنده رادیو به هیچ وجه با تجهیزات تلویزیونی، ماهوارهای و رایانهای قابل مقایسه نیست.
2-12-6 صدا:
این عامل در تلویزیون، ماهواره و حتی رایانه هم وجود دارد، اما صدا در رادیو در غیبت تصویر، طبیعیتر و صمیمیتر جلوه میکند، قدرت صدا در رادیو اصلی است، در حالی که در سایر رسانه ها فرعی محسوب میشود و در وجه دوم و گاهی چندم قرار دارد.گرویل من در کتاب جمهوری الکترونیک، حاصل یک تحقیق در دانشگاه بروکلین نیویورک چنین اعلام کرد: مردم، نوشته ها را رسمیتر از گفته ها میپندارند، گویا حروف سندیت و اعتبار بیشتری دارند، با این همه مردم به صدا بیشتر اعتماد میکنند و آن را صمیمی مییابند، به خصوص به پیام های بدون تصویر، اعتماد بیشتری دارند، به شرط آن که با لحن و شیوهی خود آنان یا بستگان آنان بیان شود. در لحن و چرخش آوا رمزی هست که آن را باور پذیرتر میکند، رادیو این خصلت را داراست، میتوان با اتکا بر این خصلتهای معتبر، رسانه رادیو را با واقع بینی بازسازی و تقویت کرد(قاضی زاده، 1383).
2-12-7 سکوت:
ویژگی مهم رادیو که همگان (دست اندرکاران رسانه و شنوندگان) را به خود جلب میکند، این است که رادیو رسانهای کور است. ما نمیتوانیم پیام های آن را ببینیم، این پیام ها تنها شامل صدا و سکوتند و از همین واقعیت منحصر به فرد رادیو است که تمامی دیگر کیفیت های متمایز آن- از جمله ماهیت زبان آن، طنزهایش و راه هایی که مخاطبانش از آن استفاده میکنند- حاصل میشود. برای دستیابی به دیدی شفاف تر نسبت به ویژگیهای رادیو، میتوان آن را با وسایل دیگر برقراری ارتباط، مقایسه کرد(کرایسل،1387).
2-12-8 موسیقی:
موسیقی در رادیو نظیر تلویزیون دو کارکرد عمده دارد، هم خودش به عنوان موسیقی گوش مینوازد(کنسرت ها، رستیال ها و نظایر آنها)، و هم به تنهایی و یا با همراهی کلمات و صداها، کارکردی فرعی و کمکی برای معنی بخشیدن به چیزی خارج از خود دارد.
کارکرد اول؛ یعنی لذت بردن از موسیقی به عنوان خود موسیقی، تولیدات اصلی رادیویی را تشکیل میدهد. بعضی از فرستنده های رادیویی فقط موسیقی، تولیدات اصلی رادیویی را تشکیل میدهد. بعضی از فرستنده های رادیویی فقط موسیقی تولید میکنند(همان). مرحوم خالقی در کتاب نظی به موسیقی مینوسید: “موسیقی صنعت ترکیب اصوات و صداهاست به طوری که خوشایند باشد و سبب لذت سامعه و انبساط و انقلاب روح گردد.” رادیو این امکان را به شنوندگانش میدهد که بدون دغدغه تصویری به موسیقی گوش کنند. ارائه موسیقی کمتر از دیگر برنامهها نظیر خبر، نمایش نامه ها، برنامههای سرگرمی و … درباره ماهیت و امکانات و یا عدم امکانات این رسانه روشنگری میکند؛
2-12-9 کلمه ها:
کلمه ها از نظر خصوصیت و ویژگی، نمادین و سمبلیک هستند و همین نمادینه بودن آنهاست که پایه و اساس جذابیّت خلاق رادیویی را تشکیل میدهد، زیرا کلمه به عنوان یک علامت، نمیتواند شیء را نشان دهد. بنا
براین شنونده باید آن را در ذهن خود تصویر کند، شکل دهد و یا خلق کند و بسازد. اما تفاوت مهمّی بین کلمه های نوشته شده یا چاپ شده، با کلمه هایی که از رادیو پخش میشود وجود دارد.
کلمه های رادیو اجباراً همیشه شفاهی و گفتاری هستند. اکنون باید به این نکته توجّه کرد که از لحاظ نشانه شناسی، کلمه در رادیو رمزدو- دویی[11]و یا دو رمز دارد: یکی خود کلمه که نماد و سمبل چیزی است که ارائه میشود و دیگری، صدایی که این کلمه را ادا میکند و شاخص شخص و یا خصلتها و ویژگیهای گوینده آن است، این واقعیت از همان ابتدا در تاریخ این رسانه، مشاهده و درباره آن مطالعه و تحقیق شده است(پییر[12]، 1931).
2-13 انواع برنامههای رادیویی
به طور کلی آنچه را که فرستنده رادیویی پخش و توسط گیرنده رادیویی شنیده میشود برنامه رادیویی گویند. به عبارت دیگر برنامه رادیویی مجموعهای است مرکب ازاصوات معنی دار متوازن منسجم؛ دربرگیرنده حداقل یک پیام پنهان یا اشکار که با توجه به فرهنگ جامعه خود برای جامعه زبانی یا جامعه معین آماری با مدتی ازپیش تعیین شده یا مقید به لحظه عرضه می شود.برنامه رادیویی را می توان به دو گروه عمده تقسیم کرد:
2-13-2 برنامههای زنده:
در برنامههای زنده گفتاری را که گوینده اجرا میکند، موسیقی، گزارش، کارشناسی و غیره در همان لحظه عرضه از طریق فرستنده پخش میشود و به یاری گیرنده به گوش شنونده میرسد. این نوع برنامه معمولاً حالت خبر دهندگی دارد و محتوای آن را عمدتاً مطالب روزمره زندگی و مسائل و حوادث مطرح در لحظه و نهایتاً در روز تشکیل میدهد.
رادیوهایی که بیشتر به برنامههای زنده میپردازند، رادیوهای محلی هستند که منطقه ای محدود و مشخص با مسائل و معضلات مشابه را زیر پوشش خود میگیرند. به این ترتیب طرح مسائل عام و مشترک که گروه های کثیر و مناطق بسیار وسیعی را بر میگیرند، معمولاً در این نوع برنامه جایی ندارد(برخوردار،1371).
2-13-3 برنامههای تولیدی:
عبارت است مجموعه ای از گفتار، موسیقی، نمایش، مصاحبه، گزارش و غیره که با طراحی و پیش بینی های لازم از قبل آماده و تدوین شده و بر روی نوار ضبط شده است. محتوای این نوع برنامهها معمولاً جنبه عمومی تری دارند و گروه های وسیع تری از جامعه را شامل میشوند.
برنامههای رادیویی را از لحاظ فرم و ترکیب می توان به دو گروه تقسیم کرد:

برنامههای ساده:
برنامههای ساده رادیویی عموماً دارای متنی هستند که به وسیله اجرا کننده عرضه میشود. برنامههای ساده رادیویی گاه با موسیقی عرضه می شود. عمده ترین برنامههای ساده رادیویی را می توان به فرم های زیر دسته بندی کرد:

گفتار 2- سخنرانی 3- میزگرد 4- مصاحبه 5- رپرتاژ و گزارش
برنامههای ترکیبی:
برنامههای مرکب رادیویی، برنامههای هستند که مجموعه ای از فرمها مختلف رادیویی را به تناسب و در یک کل عرضه می کنند.
2-14 جمع بندی
رادیـو از دیـگـر وسـایـل ارتـبـاط جـمـعـى اسـت كـه به لحاظ برخوردارى از برخى ویژگى ها، به سهم خود در جهت دهى و تغییر افكار عمومى داراى نقش مى باشد. این رسانه در بـرقـرارى ارتـباط نزدیک تر بین افراد و جوامع ، نقش مهمّى را ایفا مى كند. اهمیت رادیو بیشتر از خصیصه كلامى بودن آن ناشى شده است ؛ زیرا جوامعى كه در آن فرهنگ شفاهى حاكم بوده و مـردم نـسـبت به استفاده از رسانه هاى مكتوب مانند مطبوعات كمتر از خود رغبت نشان داده و بیشتر بـه رسـانـه هاى شنیدارى مثل رادیو و دیدارى مانند تلویزیون و سینما گرایش دارند، رادیو و تلویزیون مخاطبین بیشترى دارند.
بـه ایـن تـرتـیـب ، جـوامع انسانى ساعاتى از شبانه روز وقت خود را در اختیار پیام هاى رادیو قـرار مـى دهند و بدین وسیله افكار عمومى از رادیو تاءثیر مى پذیرد. برخى از ویژگى هاى رادیـو، عـلاوه بـر كـلامـى بـودن، سـهـولتِ انـتـقـال پـیـام، سـرعـت انـتـقـال پـیـام و وسـعـت شعاع پیام مى باشد و این سه ویژگى یعنى سهولت، سرعت و وسعت شـعـاع پـیـام مـوجـب گـشـتـه تـا رادیـو بـه عـنـوان رسـانـه اى مـمـتـاز مـطـرح بـاشـد. به همین دلیـل رادیـو در ردیـف (وسایل خبرى توده گیر) قرار گرفته است . به این ترتیب ، ملاحظه مىكنیم ، اخبار حوادث و رویدادها قبل از آن كه به وسیله رسانه هاى مكتوبى همچون روزنامه ها در اختیار شهروندان قرار بگیرد، با سرعت در شعاعى وسیع از طریق امواج رادیوها نه تنها در سطح كشور، بلكه در پهنه قاره ها پخش و منتشر مى گردد.
رادیـو، نوعى وسیله ارتباط جمعى است كه در هر وضعیتى مى تواند با انسان همراه باشد. به عـنـوان مـثـال، در مـنـزل، مـحـل كـار، هـنـگـام رانندگى، در حین سفر و… از قابلیت پیام رسانى برخوردار است . همچنین، استفاده از رادیو مستلزم داشتن سطح معیّنى از آموزش و تحصیلات نیست و افراد با سواد و كسانى كه فاقد تحصیلات هستند، همه از این وسیله استفاده مى كنند به همین لحـاظ، رادیـو از جـمـله رسـانـههـایـى مـحـسـوب مـى گـردد كـه در افـكـار عـمـومـى تـاثـیـر دارد.
2-15 مروری بر مطالعات پیشین
در زمینه هنر ارزشمند کتاب، کتابخوانی و ترویج کتابخوانی تحقیقات و مکتوبات زیادی در دسترس نیست و متاسفانه به این امر کمتر توجه شده است. در زمینه کتاب، کتابخوانی و ترویج ک
تابخوانی در رادیو تحقیقاتی صورت نگرفته است ولی در خصوص کتاب، کتابخوانی و ترویج کتابخوانی به این امر در برنامههای رادیویی پرداخته اند. در این پایان نامه به کتابخانه ملی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، ایران داک، دانشگاه تهران و دانشکده صدا و سیما مراجعه شده و همچنین از کلید واژه های کتاب، کتابخوانی، ترویج کتابخوانی و مطالعه استفاده شده است.
2-15-1 پژوهشهای انجام شده در داخل کشور
صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران(1376) در پژوهشی با عنوان «نظر سنجی از اساتید دانشگاه های تهران درباره کتاب و کتابخوانی» به این نتیجه رسید که ضعف فرهنگ كتاب و كتابخوانی امروزه به صورت یكی از مسائل جامعه درآورده است. مردم كمتر مطالعه می‌كنند و بیشتر اطلاعات خود را از رادیو، تلویزیون و اطرافیان بدست می‌آورند. از طرف دیگر بیشتر افراد، حتی دانش‌آموزان با دانشجویان و اساتید اوقات فارغتشان را با سرگرمی‌های دیگری طی می‌كنند. این بررسی در فرصت كوتاه قبل از دهمین نمایشگاه بین‌المللی كتاب تهران انجام شد. هدف از این بررسی دستیابی به میزان مطالعه و اهمیت كتاب و كتابخوانی در جامعه می‌باشد. نتایج حاصل از این گزارش نشان می‌دهد كه: 40/96 درصد اساتید میزان مطالعه خود را بین 304 ساعت اعلام كرده‌اند و 1/5 از اساتید بین 11-12 ساعت مطالعه دارند. 71/1 از اساتید اظهار كرده‌اند كه كتابخانه‌های غیرتخصصی خود را مطالعه می‌كنند. به نظر عده زیادی از اساتید (35/7)، مطالعه نكردن افراد ریشه در مشكلات زندگی و گرانی كتاب و به طور كلی مشكلات اقتصادی دارد. دومین علت برای مطالعه نكردن افراد عدم توجه به مسائل فرهنگی عنوان شده است (1/61 درصد). عدم انگیزه برای مطالعه نیز علت دیگر مطالعه نكردن می‌باشد كه به آن اشاره كرده‌اند (6/20).
عکس مرتبط با اقتصاد
رحمانی (1382) در پژوهشی با عنوان «بررسی تعداد مقالات و گزارش‌های منتشرشده درباره كتاب و كتابخوانی در سال‌های 1374 و 1375 و تطبیق آنها با موارد مشابه در سالهای 1376 و 1377» به بررسی انتشار مقالات و گزارش‌های مرتبط با كتاب، كتابخانه، فرهنگ كتابخوانی، نقد كتاب در روزنامه‌های ایران، اطلاعات، جمهوری اسلامی و همشهری و شمارگان كتاب‌های منتشرشده در سال‌های 1375-1374 و مقایسه آن با موارد مشابه در سال های 1377-1376 پرداخت. هدف پژوهش پاسخ به این سؤال بود كه چه اندازه در كنار سیاست‌های مختلف و در كنار دیگر عوامل اجتماعی به نقش كتاب و كتابخوانی كه یكی از شاخص‌های مهم رشد فرهنگی است اهمیت داده شده است. نتایج پژوهش نشان داد، در دومین دوره مورد بررسی فعالیت‌های مربوط به گزارش‌ها و معرفی و نقد كتاب رشد بیشتری داشته اما تعداد مقالات در دوره اول بیشتر بوده است. روزنامه‌هایی كه بیشترین فعالیت را در این زمینه داشته‌اند به ترتیب روزنامه‌های اطلاعات و ایران بوده‌اند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
ذوالقدری (1388) در پژوهشی با عنوان «تحلیل محتوای رمان‌های چاپ اول سال 1386 از نظر مفاهیم كتاب، كتابخوانی و كتابخانه» به این نتیجه رسید كه در كمتر از 50 درصد رمان‌ها به مفاهیم مورد پژوهش او پرداخته شده است. به علاوه، میزان به كار گیری واژه كتابخانه از دو واژه كتاب و كتابخوانی كمتر است. همچنین یافته‌های پژوهش نشان داد كه در رمان‌ها به موضوع‌های مرمت و نگهداری كتاب، كتابخانه كودك و كتابخانه الكترونیكی یا توجه نشده یا بسیار كم پرداخته شده است.
حسن وند(1389) در پایان‌نامه خود با عنوان « بررسی جایگاه و اهمیت کتاب و کتاب خوانی در قرآن و حدیث» به این نتیجه رسید كه مطالعه، کتابخوانی، و تحصیل علم و دانش از فرایض بسیار مؤکد در دین مبین اسلام و قرآن کریم بوده و لفظ کتاب به اشکال مختلف تکرار شده است علاوه بر آن، واژه علم حتی بسیار بیشتر از خود کتاب مورد تأکید قرار گرفته است سازنده است. موضوع کتاب و کتابخوانی از دیدگاه قرآن بسیار مهم بوده و بر آن تأکید فراوان شده است. همچنین، در احادیث و روایات و گفتار دانشمندان و حکما به این امر مهم با تأکید زیاد توصیه شده است.
یزدیان (1389) در پایان‌نامه خود با عنوان «تحلیل محتوای مقالات مجلات تخصصی كتابداران و اطلا‌ع‌رسانی درباره ترویج كتابخوانی و كتابخانه‌های كودكان از سال 1378 تا 1387 به بررسی تعداد كل مقالات منتشرشده توسط نشریات تخصصی كتابداران و اطلاع‌رسانی نشان داده كه 1429 عنوان مقاله در طی سال‌های پژوهش در این نشریات منتشر شده كه 52 عنوان از مقالات (3/6درصد) به موضوع ترویج كتابخوانی و 27 عنوان از مقالات (1/8درصد) به موضوع كتابخانه‌های كودكان پرداخته‌اند كه از این بین 75 مقاله (94/9 درصد) تألیف و 4 مقاله (5/1درصد) ترجمه است. از مجموع مقالات مرتبط با مقوله‌های كتابخوانی و كتابخانه‌های كودكان در نشریات تخصصی حوزه كتابداری و اطلاع رسانی 37 مقاله (46/8درصد) پژوهشی، 21 مقاله (26/6درصد) تحلیلی، 2 مقاله (2/5درصد) مروری و 19 مقاله (24/1 درصد) گردآوری می‌باشد.
رحمانی(1391) در پایان نامه خود با عنوان « تحلیل محتوای روزنامه های کثیرالانتشار مورد بررسی در دوره های هشتم و نهم ریاست جمهوری ایران (سال های 1380– 1388) در مورد موضوع های کتاب و کتاب خوانی» این پژوهش با بهره گرفتن از روش تحلیل محتوا انجام گرفته است. جامعه آماری مورد مطالعه شامل روزنامه های کثیرالانتشار اطلاعات، ایران، جمهوری اسلامی، کیهان و همشهری (جمعاً 459 ماه)، 14761 مورد است که در دوره هشتم از 6324 شماره روزنامه و در دوره نهم از 5730 شماره روزنامه استخراج شده
است. نتایج پژوهش نشان داد که تعداد کل مقاله های منتشر شده در سال های مورد نظر پژوهش در روزنامه های مورد بررسی 153 عنوان بوده است که 94 عنوان مقاله مربوط به دوره هشتم و 41 عنوان مقاله مربوط به دوره نهم است. از تعداد 5961 گزارش مرتبط با کتاب و کتابخوانی، 2964 گزارش مربوط به دوره هشتم و 2727 گزارش مربوط به دوره نهم است. هم چنین تعداد کل معرفی های مرتبط با کتاب و کتاب خوانی 7750 مورد بوده است که 4330 معرفی مربوط به دوره هشتم و 3420 مورد مربوط به دوره نهم است. تعداد کل نقدهای مرتبط با کتاب و کتابخوانی 1185 مورد است که 750 نقد مربوط به دوره هشتم و 435 مورد نقد مربوط به دوره نهم است. هم چنین تعداد 73 مقاله در دوره هشتم و 33 عنوان مقاله در دوره نهم دارای واژه های موجود در سیاهه وارسی بوده اند.
2-15-2 پژوهشهای انجام شده در خارج از کشور
در بین پژوهش‌هایی كه در این زمینه در خارج انجام شده است؛ سینگ[13] (1984) مقاله‌ای با عنوان «تحلیل مقالات نشریات كتابداری و اطلاع‌رسانی هند در فاصله‌ سالهای 1982-1971»‌ ارائه داد. در این پژوهش، 2034 مقاله كتابداری و اطلاع‌رسانی از 19 نشره كتابداری هسته انتخاب شدند. یافته‌ها نشان داد كه بیشترین تعداد مقاله (546عنوان) در زمینه موضوع خدمات كتابداری و اطلاع‌رسانی موجود داشت. دكومانتاسیون در ردیف دوم و انواع كتابخانه‌ها در ردیف سوم قرار داشت. سینگ به این نتیجه رسید كه شكاف بزرگی بین موضوعات ردیف اول و موضوع‌هایی چون حقوق كتابداری و اشتراك كتابخانه‌ها وجود دارد كه باید به آنها توجه شود.
كوپلان[14] (1991)، پژوهشی بر روی تحقیقات كتابداری و اطلاع‌رسانی انجام داد. او به بررسی 632مقاله در 30 عنوان نشریه ادواری هسته كتابداری و اطلاع‌رسانی پرداخت. از 632 مقاله، 8/56 درصد مقالات پژوهشی و 2/43 درصد غیرپژوهشی بودند. از مقالات پژوهشی كمترین تعداد (8مقاله) در زمینه تاریخ كتابداری و بیشترین تعداد (94مقاله) در زمینه ذخیره و بازیابی اطلاعات و 91 مقاله پژوهشی در زمینه خدمات كتابداری و اطلاع‌رسانی بود.
ژارولین و واكاری[15] (1993) پژوهشی با عنوان «ارزیابی كتابدای و اطلاع‌رسانی در سال 1985-1965: تحلیل محتوای مقالات نشریات كتابداری» انجام دادند. هدف تعیین پراكندگی موضوعی مقالات و تعیین روش‌های تحقیق به كار برده شده در آنها بود. جامعه مورد مطالعه 142، 359 و 449 مقاله پژوهشی منتشر شده در نشریات هسته بود كه به ترتیب در سالهای 1965، 1975 و 1985 به چاپ رسیده بودند. یافته‌ها نشان داد كه 6درصد از كل مقالات به روش‌های تحقیق اختصاص یافته، 8 درصد به جست‌وجوی اطلاعات، 7درصد به ارتباطات پرداخته بودند. بیشترین مقالات تولید شده به موضوع خدمات كتابداری و اطلاع‌رسانی و ذخیره و بازیابی به ترتیب با 30 درصد و 25 درصد اختصاص داشت.

.۲ فعالیت فرا مرزی و در مقیاس گسترده: همچنان که قبلاً نیز متذکر شدیم شرکت های چندملیتی معمولاً در بیش از یک کشور فعالیت میکنند و گاه به ویژه از نیمهی دوم قرن بیستم با شرکتهایی رو به رو میشویم که در سر تا سر جهان نمایندگی و شعبه دارند و تأثیر و حضور گستردهی آنها در بازار جهانی به وضوح احساس میشود.
.۳ حجم گستردهی فعالیتها: شرکتهای چندملیتی غالباً در شاخه ها و رشته های مختلف مانند ساخت، نصب، خدمات و توزیع انواع متنوعی از کالاها مشارکت دارند و حجم فعالیتهای آنها در بسیاری موارد، بسیار زیاد است و گاه درآمدی بیشتر از دولتهای ملی دارند.
.۴ بهره گیری از تخصص و فنآوری نوین: با توجه به فعالیت مستمر و داشتن سرمایه کافی، این شرکتها غالباً در زمینهی فعالیتهای خود به تخصص بسیار دست مییابند و امکان استفاده از جدیدترین فنآوریها برایشان میسر است.
.۵ تشکیل با هدف کسب منافع اقتصادی: به طور معمول، شرکتهای چندملیتی برای کسب منافع اقتصادی و رسیدن به سود بیشتر تشکیل میشوند و فعالیتها و تصمیمات خود را بر این اساس پیش میبرند.
عکس مرتبط با اقتصاد
.۶ عملکرد شبکهای و هماهنگ در رسیدن به اهداف: وجود رابطه ی نزدیک میان شرکتها و شعب چندملیتی و بهره گیری از مدیریت منسجم و گاه واحد به چندملیتی امکان عمل به شکل یکپارچه، هماهنگ و شبکهای را میدهد. این ویژگی در رسیدن چندملیتی به اهداف خود بسیار به او مدد میرساند. وقتی شرکت چندملیتی با سرمایه زیاد و تخصص بالا و بهره گیری از شعب و در سراسر جهان بتواند به کمک مدیریت مرکزی خود منسجم و شبکهای عمل کند تبدیل به قدرتی عظیم خواهد شد که میتواند به آسانی به اهداف مجموعه نایل شود و هیچ قدرت اقتصادی و حتی دولتها قادر به مهار آن نخواهند بود.
.۷ متأثر کردن شدید بازار: مجموعه ی ویژگیهای برشمرده شده فوق شرکت چندملیتی را تبدیل به یک عامل مهم در جریان تجارت در بازار و روند قیمت میسازد. چندملیتی قادر خواهد بود با توانایی و امکانات خود، قیمت را در بازار به نفع خود کنترل کند و با تصمیمات خود، جریان عرضه و تقاضا را دستخوش نوسان سازد.
مبحث دوم: مسائل خاص شرکتهای چند ملیتی
مجموعه ی عوامل ذکر شده در کنار پارهای موضوعات دیگر، موجب طرح مسائل خاص در خصوص شرکتهای چندملیتی شده است که یا اصلاً در فعالیتها و در خصوص شرکتهای دیگر طرح نمیشود یا از این حدت برخوردار نیست. از جمله ی این موضوعات خاص میتوان به موارد زیر تنها به طور اجمال اشاره کرد:
۱٫ تخصصی شدن و امکان تولید کالا در شبکهای جامع و بهرهگیری از فنآوری جدید موجب ایجاد وضعیت بسیار مناسب برای این شرکتها در مقایسه با سایر رقبا در بازار شده است وگاه حتی موجب شکلگیری وضعیت مسلط یا انحصار میشود. این امر به ویژه در کشورهای در حال توسعه که هنوز شرکتهای نوپا قدرت رقابت کافی با این غولهای تجاری را ندارند بیشتر خود را نشان میدهد. این امر موجب ایجاد مشکلاتی در اقتصاد این کشورها شده است و مانع رشد تولید در این کشورها گردیده است.
۲٫ شرکتهای چندملیتی غالباً دارای ثروت زیاد و قدرت اقتصادی فراوان هستند و گاه، قادرند در تصمیمات دولتها به نفع خود تأثیر گذارند و حتی گاه دولت را تحت کنترل افراد مرتبط با خود درآورند. حمایت از اشخاص خاص برای انتخاب شدن به سمتهای حساس و دادن رشوه و حمایت مالی از گروه های حامی آنها و اقداماتی از این دست برای رسیدن به منافع اقتصادی از سوی این شرکتها صورت میگیرد.
۳٫ این شرکتها برای افزایش منافع خود، اقدام به تولید محصولات در مقیاس گسترده و از بین بردن طبیعت و آلودگی شدید محیط زیست میکنند. از آن جا که در بسیاری کشورها، استانداردهای مناسبی برای کنترل فعالیتهای آنها وجود ندارد و دولت قادر به جلوگیری کامل از اقدامات مضر و آلوده کنندهی آنها نیست ممکن است آلودگی محیط طبیعی و هوا و آب و از بین رفتن منابع به ویژه در کشورهای در حال توسعه به نحو گسترده از فعالیت این شرکتها ناشی شود. از آن جا که این شرکتها در بیش از یک کشور فعالیت میکنند ممکن است مشمول قوانین و مقررات چند کشور شوند که این امر گاه موجب بروز مشکلات و برخورد تبعیض آمیز با این شرکتها میشود که خود میتواند منجر به کاهش انگیزه ی آنها برای گسترش فعالیتهایشان شود. تحمیل مالیات مضاعف و صدور احکام متعارض در خصوص این شرکتها و شعب آنها نمونه هایی از این مشکلات است.
عکس مرتبط با محیط زیست
۴٫ رشد فعالیت این شرکتها میتواند منجر به افزایش اشتغال و سرمایه گذاری بیشتر در کشورهای دیگر به ویژه کشورهای در حال توسعه و استفاده ی بهینه از مزیت نسبی و فن آوری جدید در تولید محصولات شود. با وجود مثبت بودن این نتایج، به جهت نقص قوانین و مقررات در پارهای کشورها، مسائل خاصی نیز در این میان ممکن است به وجود آید. کافی نبودن استانداردها، نقص قوانین حمایت از کارگر، بهره برداریهای سیاسی از فعالیتهای گستردهی این شرکتها توسط دولتی که شرکت مادر در آن واقع است، ایجاد انحصار و محدود شدن فعالیتهای شرکتهای کوچک پارهای از این مسائل است.[۱۱]

بخش دوم: دستور العمل های ناظر بر شرکتهای چند ملیتی
فصل اول: دستور العمل ها، آشنائی با OECD و وظایف دولتها در مقابل این سازمان
در این فصل ابتدا به بیان توضیحاتی در خصوص دستور العمل ها[۱۲] می پردازیم. بعد از ارائه نمائی کلی در خصوص نقش و کارکرد دستور العمل ها، به بیان توضیحاتی درباره OECD[13] پرداخته و به تشریح اهداف، اعضاء و عناصر این سازمان می پردازیم. این سازمان در قیاس با دیگر سازمان هایی که در خصوص شرکتهای چند ملیتی دارای دستور العمل می باشند، دارای نگاهی کامل و جامع تر است، و در راستای تحقق فرض های خود که در این دستورالعمل ها گنجانیده است، به ایجاد راهکارهایی از جمله ایجاد “نقاط ارتباط ملی”[۱۴] در کشورهای عضو پرداخته است. این سازمان همچنین برای دولت های عضو نیز وظایفی را مقرر نموده است، که در ادامۀ این فصل به آنها نیز اشاره خواهیم نمود. در مبحث اول به بیان مسائل و نکات مربوط به دستور العمل خواهیم پرداخت، و در
دوم وظایف دولتها را تبیین خواهیم کرد.
مبحث اول: آشنائی با OECD
OECD مرجعی است که دول ۳۰ کشور دموکرات با هم در راستای مورد بحث قراردادن چالشهای اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی مساله جهانی سازی فعالیت می کنند. OECD همچنین در تلاش برای فهمیدن و کمک رسانی به دولتها در پاسخ به توسعه های جدید و مسائل مربوط به آن از قبیل حاکمیت شرکتی، اقتصاد اطلاعات و چالشهای جمعیت پیر نیز طلایه دار و پیشرو می باشد. این سازمان همچنین محیط هائی را فراهم کرده است که در آن دولتهای می توانند به مقایسه تجربیات رویه های دولتهای دیگر بپردازند، جوابهائی که در خصوص مسائل مشترک وجود دارد را جستجو کنند، رویه های مناسب را شناسائی کنند و در راستای مطابق سازی سیاستهای بومی و جهانی اقدام نمایند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
کشورهای عضو OECD این کشورها می باشند: استرالیا، اتریش، بلژیک کانادا، شیلی، جمهوری چک، دانمارک، فنلاند، استونی، فرانسه، آلمان، یونان، مجارستان، ایسلند، ایرلند، اسرائیل، ایتالیا، ژاپن، کره، لوکزامبورگ، مکزیک، هلند، نیوزیلند، نوروژ، لهستان، پرتغال، جمهوری اسلوواکی، اسلوونی، اسپانیا، سوئد، سوئیس، ترکیه، بریتانیا و ایالات متحده امریکا. همچنین کمیسیون اتحادیه اروپا نیز در کارکرد OECD سهیم است.
مبحث دوم: دستورالعمل ها
گفتار اول: ماهیت دستورالعمل ها چیست
در این گفتار ابتدا ماهیت دستورالعمل های مورد بحث در این رساله را مختصرا بیان می کنیم، و بعد این ماهیت را در خصوص دستورالعمل سازمان بین المللی کار[۱۵] و سازمان ملل بررسی می نمائیم. از آنجایی که تاکید و تمرکز اصلی این پژوهش بر روی دستور العمل OECD می باشد، از ارائۀ توضیح مختصر در این گفتار خودداری نموده و در ادامه به بیان کاملتر آن خواهیم پرداخت.
بند اول: ماهیت کلی دستور العمل ها
دستور العمل های شرکتهای چند ملیتی توصیه هائی هستند که از سوی دولتها در خصوص بنگاه های چند ملیتی صادر شده است، بنگاه هائی که یا در کشورهای عضو فعالیت می کنند یا فعالیتشان در کشورهای دیگر ریشه در این کشورها دارد. این دستورالعمل ها اصول و استانداردهائی را برای رفتاری تجاری مسئولانه در بستری جهانی فراهم می کند که مطابق با قوانین موضوعه و استانداردهای شناخته شده بین المللی می باشد. بنابر این چه دستور العمل مرتبط با OECD باشد یا سازمان دیگر، بر خلاف دیگر کنوانسیون یا موافقت نامه ها، الزامی برای پیروی از آنها وجود ندارد. از بین تمامی دستور العمل هایی که در ادامه مورد بحث قرار خواهد گرفت، دستور العمل OECD تنها دستورالعمل مورد توافق چند جانبه و جامع در خصوص رفتار تجاری مسئولانه می باشد که دولتها خود را متعهد به ارتقای آن کرده اند. در ادامه به جزییات این مطلب خواهیم پرداخت.
توصیه های موجود در دستور العمل ها ارزشهای های مشترک دولتهائی که سهم عمده ای از سرمایه گذاری مستقیم خارجی از آن کشورها سرچشمه می گیرد، و همچنین مسکن بسیاری از بزرگترین بنگاه های چند ملیتی می باشند را بیان می کند. دستور العمل ها در پی اینند که مشارکت های مثبت بنگاه ها را به پیشرفت های اقتصادی، محیط زیستی و اجتماعی را در سرتاسر جهان ارتقا دهند.[۱۶]
بند دوم: دستور العمل سازمان بین المللی کار (ILO)
برای آگاهی از ماهیت و هدف این دستور العمل[۱۷] بهتر آن است که بیانیه ای را که در ابتدای آن وجود دارد را مورد بررسی قرار دهیم. ILO بعد از اذعان این مطلب در بند یک این اعلامیه مبنی بر اینکه بنگاه های چند ملیتی نقش مهمی در اقتصاد اکثر کشورها و در ارتباطات اقتصادی بین المللی ایفاء می کنند، بیان می دارد که این مساله همانند کارکنان و کارگران و سازمان های مربطه شان، برای دولتها نیز موجب منفعت رو به افزایشی شده است. در ادامه نیز بیان می دارد که این بنگاه ها بواسطه سرمایه گذاری مستقیم و غیر مستقیم می توانند از طریق مشارکت در استفاده از سرمایه، تکنولوژی و کار، سودهای هنگفتی را به کشور مادر و میزبان برسانند. همچنین می توانند در بهبود رفاه اجتماعی، پیشرفت استانداردهای زندگی و برطرف نمودن نیازهای اساسی اولیه کمک رسان باشند، از سوی دیگر، پیشرفتهای بدست آمده از سوی این بنگاه ها که حاصل سازماندهی عملیاتشان در خارج از چارچوب ملی است می تواند موجب سوء استفاده از تمرکز قدرت اقتصادی شده و با اهداف خط مشی های ملی و منافع کارگران مغایر گردد. بعلاوه پیچیده بودن بنگاه ها و معضل سخت بودن آگاهی از ساختارها، فعالیت ها و خط مشی های متغیرشان برخی اوقات در کشور مادر یا میزبان و یا هر دو ایجاد نگرانی می کند.
در این اعلامیه در بند دوم به بیان هدف آن پرداخته شده است، چانچه می گوید که هدفِ این اعلامیه، با در نظر گرفتن تصمیمات سازمان ملل در دفاع از تاسیس نظم اقتصادی نوین بین المللی، و نیز پیشرفتهای لاحقه درون سازمان ملل که از جمله آنها پیمان جهانی و اهداف توسعه هزاره می باشد، تشویق نمودن به مشارکت مثبتی است که بنگاه های چند ملیتی می توانند در اقتصاد و پیشرفت های اجتماعی داشته باشند، و نیز کاستن و بر طرف نمودن مشکلاتی است که فعالیتهای مختلف آنها ممکن است باعث ایجاد گردند.
در ادامۀ همین امر در بند سوم بیان می دارد که، این هدف بوسیله قوانین و خط مشی های کلی، قواعد و اقدامات اتخاذ شده از سوی دولتها، و مشارکت میان دولتها و سازمان های کارکنان و کارگران تمام کشورها افزایش خواهد یافت.
در بند چهارم مخاطب این اعلامیه را مشخص می کند و آنرا توصیه ای برای دولتها، سازمان های کارفرمائی و کارگریِ کشورهای میزبان و مادر، و خودِ بنگاه های چند ملیتی می داند.[۱۸]
بند سوم: دستور العمل سازمان ملل (UN)
آنچه در مورد دستورالعمل سازمان ملل[۱۹] وجود دارد این است که این دستورالعمل به سه فصل عمده تقسیم شده است. فصل اول عمومی و سیاسی، دوم بخش اقتصادی، مالی و اجتماعی، و سوم اطلاع رسانی، که هر فصل زیر مجموعه های خود و مسائل مربوط به خود را دارد. بعد از این بخش، در بخش دوم این دستورالعمل به نوع و نحوه رفتار با شرکتها پرداخته شده است، که خود دارای سرفصل هائی ست. قسمت سوم، به مشارکتهای میان دولتی، و بخش چهارم نیز به اجرای این دستور العمل اختصاص دارد.
درباره هدف و ماهیت تاسیسیِ این دستور العمل باید گفت که این دستورالعمل بخاطر قدمت آن و اینکه به علت اینکه جزو اولین دستورالعمل ها بوده است و اینکه بروزرسانی خاصی هم در خصوص آن صورت نگرفته شده است، مطالب و تمرکز خود را بصورت کلی تر بیان نموده است. قلیل کشش و تمرکزی هم که وجود دارد بر روی روابط سیاسی و حاکمیتی قرار دیده می شود. بدین معنی که این دستور العمل شرکتها را ملزم نموده تا حقوق حاکمیتی کشور میزبان را محترم بدارند. در زیر مجموعه مسائل مطرح شده در بخش عمومی و سیاستهای کلی سازمان ملل، در خصوص سیاست های کلی می توان این عنوان را یافت: “احترام برای حق حاکمیت ملی، و تبعیت از قوانین، مقررات و رویه های اجرائیِ داخلی”. در بند ششم از این پیش نویس نیز آمده است که شرکتهای فراملی می بایست حق حاکمیت کشوری که در آن به فعالیت می پردازند را محترم بدارند، همچنین باید حق هر ایالت یا دولت بر منابع طبیعیش را که در قلمرو آن قرار دارد، محترم بدارند، که البته این حق، می بایست منطبق با قوانین بین المللی و قراردادهای حاصله فیمابین کشورها باشد.
در این دستور العمل نیز به مثابۀ دو دستورالعمل دیگر هدف و قصد وضع آنرا در مفادش بیان نموده است. این دستورالعمل قصد خود را این می داند که بیان کننده رویه های مناسب برای تمامی بنگاه ها باشد. این دستور العمل در پی ایجاد تفاوت رفتاری میان شرکتهای فراملی و بنگاه های داخلی نیست. و در هرجا که مفاد آن مربوط به هردوی شرکتهای فراملی و داخلی باشد، ایشان می بایست درخصوص رفتارشان مشمول یک انتظار و چشم داشت باشند. که البته در خصوص این مطلب باید گفت که این مطلب عینا در دو دستورالعمل دیگر بیان شده است.
از لحاظ حیطه اجرا نیز باید گفت که این دستور العمل در سرتاسر جهان در کشورهای مادر و میزبانِ شرکت فراملی قابل اجرا می باشد، و از سوی دولتها این امکان وجود دارد که فارغ از نظامهای اقتصادی و سیاسیشان و سطحی که از توسعه دارند، آنرا اتخاذ نمایند.
گفتار دوم: نقش و کارکرد دستورالعمل ها
اتخاذ و قبول استانداردهای رفتاری مورد توافق برای بنگاه های چند ملیتی تصدیق و اذعانی را ایجاد نمود مبنی بر اینکه نه تنها فعالیتهای بنگاه های چند ملیتی تاثیرات مهمی بر اقتصاد ملی دارند، بلکه همچنین این تاثیر از تاثیری که دیگر بازیگران قدرتمند اقتصادی دارند تفاوت دارد، خصوصا در خصوص علت ها و معلول هایش. قدرت و توانائی های افزایش یافتۀ بنگاه های چند ملیتی نه تنها بخاطر اندازه منابع و اهمیت فعالیتی که ایشان بدان می پردازند می باشد، بلکه همچنین احتمالا و ابتدائا بخاطر ارتباطات فرا ملی آنها می باشد. ساختار و نحوه سازماندهی آنها که – این حقیقت که آنها در کشورهای متعددی فعالیت و در سیستم های حقوقی و اجرائی مجزائی می باشند، و اینکه ایشان بر منابع و فعالیتها در کشور های مختلفی تکیه می کنند، و اینکه قادر تا اتکای منابع و اطلاعات خود را به یکی دیگر از آنها تغییر دهند – به ایشان قدرتی عظیم تر همراه با آزادی عمل بیشتری می دهد که بطور برجسته ای گسترده تر از قدرت و آزادی عمل بنگاه هائی است که در کشور واحدی فعالیت می کنند.

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

دستور العمل ها صراحتا این نکات را در نظر می گیرند. در مقدمه آنها اینطور آمده است که دستور العمل ها “مشکلات و مسائلی را که ممکن است بخاطر ساختار بین المللی این بنگاه ها بوجود آیند را در نظر داشته و لحاظ می کنند”. اگرچه قید و شرط اساسی دیگرآنها این می باشد که “در هرجا مربوط باشد آنها رویه ای مناسب را برای هردوی بنگاه های چند ملیتی و شرکتهای داخلی منعکس می نماید”، باید دانست که تمام نکته آن تلاش برای مورد بحث و هدف قرار دادن عناصر ارتباط میان بنگاه های چند ملیتی و اقتصاد ملی می باشد که خصیصه هائی را در گیر می نماید که نسبت به بنگاه ها امری عجیب می باشد.
این مساله در کل دستور العمل وجود دارد و برای مثال در بخش هائی مانند انتشار اطلاعات و مفاد بسیاری از سیاستهای عمومی در استخدام و روابط صنتعی به چشم می خورد. مفاد دیگر از قبیل آنهائی که در باب رقابت یا محیط زیست می باشند با مسائلی سر و کار دارند که نسبت به بنگاه های چند ملیتی عجیب و نادر نیست، اما نسبت به بنگاه های قدرتمند مشترک می باشد، حال چه داخلی باشند و چه خارجی.
مساله ای که هست این است که در دستور العمل ها فرض بر این نمی باشد که بنگاه ها لزوما بر این قصدند که از قدرت یا آزادی عمل گسترده تری که دارند صرفه ای ناروا ببرند. در حقیقت قاعدتا نمی تواند از متن آنها هیچ گونه قضاوت نامنصفانه ای را در خصوص این بنگاه ها استنتاج کرد. تا حدی که در می توان گفت در حقیقت، با ایجاد مدل توافق شده از این مجموعه مفاد، دستور العمل ها به این جهت استفاده می شوند تا تلاش و کوشش های رادیکال در قانونگذاری بین المللی را پیش دستی کرده و مانع شوند، آنها نسبت به بنگاه ها سودمند بوده و حتی احتمالا برای بنگاه ها در مقابله با دولتها حالت محافظ گونه داشته اند. با این وجود، اتخاذ نمودن آنها، وجودشان، بطور شفاف به معنای قدرتمند تر نمودن دستان دولتها (و اتحادیه های تجاری) در مقابل بنگاه های چندملیتی می باشد. در این مورد، دستور العمل ها شبته مجموعه قوانین بین المللی می باشند که در سازمان ملل مورد مذاکره قرار گرفته اند. پس می توان گفتن آنچه دستور العمل ها بر جای می گذارند، حفظ تعادلِ مفروض میان دو بازیگر قدرتمند اصلی است، بنگاه های چند ملیتی و دولتها.
در بستر نقش و عمل بین المللی بنگاه ها، آنچه در دستور العمل ها آمده بدین نحو است. در ابتدا دستور العمل در این خصوص اینگونه پیش می رود که بنگاه باید قوانین ملی هماهنگ بوده و از مقامات عمومی تبعیت نماید. اما بعد از آن پا را فراتر از آن گذاشته و به بنگاه ها پیشنهاد می دارد که باید سیاستها و خط مشی های عمومی ملی National Policies را نیز محترم بدارند؛ و به وفاداری ساده به صرف قوانین بسنده نمی کنند.
وصف داوطلبانه دستور العمل را می توان در سطوح متعددی درک کرد. برای شروع، دستورالعمل ها رسما بر دولت ها یا ایالتهائی که آنها را پذیرفته اند الزام آور نمی باشند – نه تنها بدین خاطر که بصورت الزام آور قانونی مدون نشده اند، بلکه همچنین بدین خاطر که مخاطب آنها ایالات یا دولتها نمی باشند. در سطح دوم، حتی برای بنگاه ها که دستور العمل ها خطاب بر همانها صادر شده است، دستور العمل ها حالت توصیه ای دارند. این ممکن است بدین خاطر باشد که این بنا است تا نتیجۀ منشاء بین المللی آنها باشد، و این با در نظر گرفتن این فرضیه می باشد که نرم های حقوق بین الملل بطور معمول اشخاص و شرکتها را ملزم و متعهد نمی کنند. البته امروزه اعتبار این نظریه نیز می تواند خیلی راحت تر از سال ۱۹۷۶ مورد چالش قرار گیرد.
این نکته نیز وجود دارد که دولتها می توانند تعهدات الزام آوری را با صادر کردن نرم های قانونی ملی، رسمی و الزام آور نمایند. حال تا حدی که قوانین ملی ممکن است به اقضای ویژگی فراملی فعالیتهای بنگاه ها، تکافو کننده نباشند، چنین قوانینی می توانند از طریق تعهدات بین المللی بصورت تکملی اضافه گردند. از اینروست که می توان گفت وصف داوطلبانه دستور العمل ها مناسب می باشد، چرا که دولتها مختارند آنرا اتخاذ نموده یا ننمایند، نه اینکه این به ضعف حقوق بین الملل بر می گردد که نمی تواند قواعدی الزام آور را برای بخش خصوصی صادر نماید.[۲۰]
گفتار سوم: ماهیت و مقاصد دستور العمل ها
دستور العمل های OECD که ناظر بر شرکتهای چند ملیتی می باشد توصیه هائی از سوی دولتها به بنگاه های چند ملتی می باشند. دستور العمل ها قصد دارند تا مطمئن شوند که کارکرد این بنگاه ها با خط مشی های کلی دولتها هماهنگ می باشد، همچنین قصد دارند تا اساس اطمینان متقابل میان بنگاه ها و جوامعی که در آنها فعالیت می کنند را قوام بخشند، همچنین در پی اینند تا به پیشرفت اوضاع سرمایه گذاری خارجی کمک نمایند و مشارکت در توسعه پایداری را که توسط بنگاه های چند ملیتی انجام می کردد را بهبود بخشند. این دستور العمل ها بخشی از “بیانیه OECD در سرمایه گذاری بین المللی و بنگاه های چند ملیتی[۲۱] می باشند که عناصر دیگر آن مربوط به معاهدات ملی، الزامات متعارض، و، انگیزه ها و موانع سرمایه گذاری بین المللی می باشد. این دستور العمل ها دربر دارندۀ اصول و استانداردهای اختیاری برای رفتار تجاری مسئولانۀ مطابق با قوانین موضوعه و استانداردهای بین المللی شناخته شده می باشد. با وجود این، کشورهای عضو دستور العمل ها، بصورت الزام آوری تعهدی کرده اند تا دستور العمل ها را مطابق با “آراء شورای OECD در دستورالعمل های بنگاه های چند ملیتی”[۲۲] اجرا نمایند. بعلاوه، موضوعاتِ مورد پوشش دستور العمل ها ممکن است موضوع قوانین ملی و بین المللی نیز باشد.[۲۳]
گفتار چهارم: چهار عنصر اصلی و مهم جهت مشارکت در OECD
OECD برای مدتی طولانی کانونی برای مشارکت در میان کشورهای عضو در حیطه سرمایه گذاری مستقیم بین المللی و بنگاه های چند ملیتی بوده است. این مشارکت بر اساس اعلامیه ۱۹۷۶ در سرمایه گذاری بین المللی و بنگاه های چند ملیتی و تصمیم های مربوطه آن در شورای OECD بوده است، که به نحوه های مختلفی در طول بیست و چهار سال گذشته قوام یافته اند. این اسناد و ابزار منعکس کننده اجماعی است که مبتنی بر فلسفه و رویکردی مشترک در میان بیست و چهار عضو OECD و چهار کشور غیر عضو آن می باشد (آرژانتین، برزیل، شیلی و جمهوری اسلوواکی) و در بر دارنده عنصر بهم مرتبط می باشد:
دستور العمل های ناظر بر بنگاه های چند ملیتی در بردارنده اصول و استانداردهائی اختیاری برای رفتار تجاری مسئولانه می باشد که مخاطب آن خود بنگاه های چند ملیتی می باشد؛
سند رفتار ملی که تعیین کننده تعهد کشورهای عضو در هماهنگی با بنگاه های از خارج کنترل شونده می باشد که در کشور ایشان فعالیت می شود، که باید با ایشان به نحوی رفتار کرد که امتیازی کمتر از بنگاه های داخلی که دارای شرایط مشابه می باشند داده نشود؛
سندی بر انگیزه ها و موانع سرمایه گذاری بین المللی در بردارنده تلاشهائی در میان کشورهای عضو در جهت بهبود مشارکت در مقیاس ها و قانون هائی است که سرمایه گذاری مستقیم بین المللی را تحت تاثیر قرار می دهند؛ و
سندی بر قوانین و ملزومات متعارض که از کشورهای عضو در خواست می دارد تا از ملزومات متعارض که از سوی دولتهای کشورهای مختلف بر بنگاه ها اجتناب نموده یا آنها را به حداقل رسانند.
اعلامیه و آراء OECD بطور دوره ای مورد بررسی و بازنگری قرار گرفته اند(۱۹۷۹، ۱۹۸۲، ۱۹۸۴، ۱۹۹۱). آخرین بررسی مربوط به دستور العمل های شرکتهای چند ملیتی بود و در سال ۲۰۰۰ کامل شد. در مقیاسه با بازنگری های قبل تر، تغییراتی که در متن دستور العمل ها صورت گرفته است وسیع بوده، و عناصر اصلی آنرا -که شامل بخش اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستیِ صورت جلسۀ توسعه پایدار می باشد مستحکم ساخته است. این تغییرات در تعاملی سازنده با انجمن های تجاری، نمایندگان کار و سازمان های غیر دولتی توسعه پیدا کرده است. بازنگری هائی که در خصوص رویه های اجرائی بوده است، تاکید بر نقاط ملی (NCP)را حفظ نموده است.[۲۴]
فصل دوم: وظایف دولتهای عضو در قبال این سازمانها
در این مبحث به ارتباطی که ما بین دولتها و سازمان مزبور وجود دارد پرداخته خواهد شد. ارتباط میان ایشان از سوئی مربوط به وظایفی است که دولتها بر عهده دارند، از سوی دیگر مربوط به امر بروز رسانی است، چرا که در امر بروز رسانی مشارکت کشورهای عضو نیاز می باشد. از سوی دیگر، ارتباط دیگری که میان این دو عنصر وجود دارد بخاطر وجود “نقاط ارتباط ملی” است، که در آخرین گفتار از این مبحث بیان خواهد شد.
مبحث اول: وظایف دولتها
بر اساس بیانیه کشور های عضو، ایشان وظیفه دارند تا مطابق با نیازهایشان در حفظ نظم عمومی، حفاظت از منافع امنیتی حیاتیشان و اجرا نمودن تعهداتی که در خصوص حفظ صلح و امنیت بین المللی دارند، با بنگاه هائی که در خاک آنها فعالیت می کنند و بطور مستقیم یا غیر مستقیم تحت مالکیت یا کنترل اتباعِ دیگر دول عضو می باشد، بر اساس قوانین، مقررات و رویه های اجرائیشان که مطابق با قوانین بین الملل بوده سازگار و هماهنگ شوند، به نحوی که این هماهنگی و سازگاری کمتر از حدی که در موقعیت مشابه برای بنگاه های داخلی خودشان صورت می گیرد نباشد.[۲۵]
مبحث دوم: بیانیه کشورهای عضو
از آنجائی که وظایف کشورهای در قبال OECD بطور کامل و مبسوط در خود متن بیانیه آمده است، از توضیح و تشریح درباره آن کاسته و خود متن را منعکس می نماییم:
دولتهای عضو با در نظر گرفتن:
اینکه سرمایه گذاری بین المللی در اقتصاد جهانی نقش اهمیت ویژه ای دارد، و در توسعه کشور ایشان مشارکت چشم گیری داشته است؛