مطابق مفاد معاهده بروکسل ۱۹۱۰ مسئولیت ناشی از تصادم بر مبنای تقصیر بیان شده است. ماده ۳ معاهده تصریح دارد «اگر تصادم در اثر تقصیر یکی از کشتیها روی دهد مسئولیت جبران خسارت برعهده طرفی که مرتکب تقصیر شده است قرار می‌گیرد» مطابق ماده ۴ معاهده: «اگر دو یا چند کشتی مقصر باشند مسئولیت هر کشتی متناسب با درجه تقصیری که مرتکب شده است می‌باشند در صورتی که تعیین درجه تقصیر ممکن نباشد مسئولیت مساوی تقسیم می‌شود».
در حقوق انگلستان و به طور کلی در کامن‌لا در زمینه تصادم کشتی‌ها گفته شده است که تصادم بین کشتیها از مصادیق خطا یا تقصیر است[۲۰۵].
خطای بی‌دقتی یا بی‌احتیاطی[۲۰۶] که مسئولیت مبتنی بر تقصیر است تکلیف در مراقبت و دقت است[۲۰۷].
وظیفه دقت و مراقبت به اشخاص متعددی مانند مالک کشتی و فرمانده تحمیل شده است. و در صورتی در اثر نقض این تکلیف و به عبارتی در اثر بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی تصادمی رخ دهد، خاطی مسئول بوده باید اقدام به جبران زیانهای وارده نماید.[۲۰۸] درباره مفهوم تقصیر گفته شده
است[۲۰۹]وقتی که تعداد زیادی از کشورهای جهان طی یک معاهده مهم بین‌المللی که برای رفع مشکلات تدوین یافته با هم توافق نمایند مسئولیت را مبتنی بر تقصیر کنند اما در عین حال هیچ تعریفی از تقصیر ارائه نمی‌کنند منطقاً می‌توان چنین نتیجه گرفت که تقصیر در تمام کشورهای مزبور دارای مفهوم واحد است.

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

 

بحث سوم: وسایل نقلیه هوایی

فعالیتهای هواپیمایی به مقتضای طبیعت هواپیما یک فعالیت خطرناک به شمار می‌رود و به این مناسبت تنظیم یک سلسله مقررات دقیق برای تأمین پرواز بی‌خطر ضروری است. یکی ازخطرات هوانوردی مربوط به مسافرین داخل هواپیما، کالای فرستادگان و گیرندگان آن است که می‌تواند در مقابل متصدی حمل و نقل براساس قرارداد حمل و نقل اعلام مسئولیت نمود و ادعای جبران خسارت کرد[۲۱۰]. رژیم حقوقی مسئولیت مدنی به علت مسائل مادی و حقیقی مسئولیت شدید است کافی است که شخص زیاندیده رابطه علت و معلولی بین عمل بهره‌بردار با حادثه و خسارت وارده را ثابت کند تا بهره‌بردار مسئول شناخته شود و مسلم است که بهره‌بردار باید درصدد جبران خسارت بر آید[۲۱۱].
طبق ماده ۱۷ کنوانسیون ورشو متصدی حمل و نقل مسئول خسارتی است که در صورت فوت یا جرح یا دیگر آسیب بدنی متوجه مسافر می‌گردد مشروط بر این که حادثه موجد خسارت در داخل هواپیما یا حین عملیات پیاده یا سوار شدن رخ دهد[۲۱۲].
کنوانسیون رم در سال ۱۹۳۳ در رم منعقد شد که بعد از ۵ سال یعنی در سال ۱۹۳۸ تغییر یافت و به پروتکل بروکسل معروف شد نهایتاً پس از بررسی انجام شده به صورت کامل‌تری در سال ۱۸۷۴میلادی به نام کنوانسیون رم مطرح شد در این کنوانسیون درصدد تعیین روابط بین‌المللی مسئولیت متصدی حمل و نقل هوایی در مقابل اشخاص ثالث بر آمدند این مسئولیت شامل خساراتی می‌شود که در روی زمین یک کشور عضو کنوانسیون به وسیله هواپیمای کشور دیگر عضو در حال پرواز یا به وسیله شیء که از آن به خارج پرتاب می‌شود نیز می‌گردد. اکنون با ظهور هواپیماهای مافوق صوت و پرواز این هواپیماها در ارتفاع کم گاهی اوقات باعث رساندن صدمات به تأسیسات به خصوص شیشه‌های اماکن مسکونی و تجاری می‌شوند این حق برای زیاندیده باقی است که ادعای غرامت نماید در حال حاضر دادگاه برای مالکینی که در نتیجه پرواز در ارتفاع کم به آنها خسارت وارد می‌شود به جبران خسارت برای زیاندیده حکم می‌دهد[۲۱۳].
نه تنها خساراتی که نمود خارجی و ملموس دارد ممکن است با توجه به صدای ناهنجار تولیدی از هواپیما آسیبی به گوش برسد یا حتی سقط جنین شود برای مثال در سال ۱۳۶۲ در منطقه خراسان و نزدیک به منطقه پرواز نیشابور تعدادی از دانشجویان خلبانی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در حین آموزش در منطقه یاد شده بدون اینکه منظور خاصی را دنبال کنند و صرفاً جهت تمرین در ارتفاع کم و نزدیکی به زمین در روی گله گوسفندان اقدام به پرواز می‌نمودند که به علت فصل بارداری احشام، احتمالاً موجب سقوط جنین آنها گشته بود روستائیان پس از مدتی مسأله را به فرودگاه مشهد به عنوان شکوائیه مطرح کردند که به گردان آموزش اطلاع داده شد و از آن پس این عمل در آن منطقه صورت نگرفت. البته بر طبق قانون مدنی این قبیل خسارات باید جبران شود[۲۱۴].
مالکیت هواپیما در ایران و دیگر کشورها معمولاً به دولت یا شرکتهای خصوصی است و بهره‌بردار بیش از مالک مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است. لذا در خصوص شرایط و چگونگی مسئولیت مالک این‌گونه وسایل با توجه به اینکه قانون خاص وجود ندارد حکم مسئولیت را باید از قواعد عام جستجو کرد.
برخی علمای حقوق تجارت صاحب هواپیما را مسئول کلیه اعمال نمایندگی خود معرفی کرده‌اند و این مسئولیت را بر مبنای نمایندگی نهاده که هر موکل مسئول اعمال وکیل خود است[۲۱۵].
ماده ۷۱۴ق.م.ا. که مختص مسئولیت راننده است مقرر می‌دارد: «هرگاه بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی راننده اعم از وسایل نقلیه زمینی یا آبی یا هوایی… منجر به قتل غیر عمد می‌شود مرتکب به ۶ ماه تا ۳ سال حبس و نیز پرداخت دیه در به صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم محکوم می‌شود.»
در ماده مذکور مسئولیت راننده را در نتیجه بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی دانسته است.
امروزه با توجه به گسترش بیمه مسئولیت در این زمینه معمولاً شرکتهای هواپیمایی با بیمه نمودن مسئولیت خود کلیه خسارات زیاندیده‌گان را پرداخت می‌کنند لیکن چنانچه در این زمینه بیمه‌ای وجود نداشته باشد اعمال قواعد عمومی مسئولیت برخلاف انصاف، عدالت و حقوق زیان دیدگان است.
هر چند که مبنای مسئولیت در حقوق کشور ما بر پایه تقصیر است اما با توجه به خطرناک بودن این نوع وسیله و شدت خسارات احتمالی وارده از ناحیه آن می‌توان نفس وقوع خسارت را تقصیر تلقی کرد و حکم‌له زیاندیدگان صادر کرد و از اثبات تقصیر عامل زیان که گاهی اوقات به مراتب دشوار است معاف شوند.
در حقوق انگلستان به موجب قانون هوانوردی غیر نظامی سال ۱۹۸۲ مالک هواپیما نسبت به جبران خسارت ناشی از وسیله نقلیه هوایی که در هوا و زمین به اموال و اشخاص وارد می‌شود مسئولیت عینی دارد[۲۱۶].
به‌طور کلی در نظام حقوقی کامن‌لا فعالیت‌های هوایی به عنوان فعالیت خطرناک مورد توجه قرار گرفته و مسئولیت نوعی در این مورد مقرر شده است. در بخش ۵ قانون متحد هوانوردی از این نوع فعالیتها با اعمال فوق‌العاده مخاطره‌آمیز یاد شده است[۲۱۷].

 

مبحث چهارم:

 

مسئولیت مدنی ناشی از شی

در مباحث گذشته، مسئولیت مدنی ناشی از اشیایی که دارای قانون خاص هستند بررسی گردید در این فصل به مسئولیت مدنی ناشی از دیگر اشیاء خواهیم پرداخت. برخی از این اشیاء به مراتب خطرناک‌تر از اشیایی هستند که مورد توجه قانونگذاران بوده برای آنها قانون خاص وضع نموده اند.
اشیاء در این تعریف شامل اشیاء منقول، غیر منقول متحرک یا ساکن می‌شوند مثلاً درختی که به طور طبیعی رشد می‌کند یا گیاهان در این تعریف گنجانده می‌شود. فراوردهای سوختی مانند نفت، گاز، بنزین و روغن که برخی طبیعی و برخی از آنها در نتیجه تغییرات حاصله به وسیله انسان به شکل کنونی در آمده‌اند نیز مشمول تعریف هستند. در حقوق کامن‌لا و فرانسه تقسیم اشیاء به خطرناک و غیر خطرناک ملاحظه می‌شود اما در حقوق ایران چنین تفکیکی وجود ندارد در قوانین مختلف هر جا که نوع فعالیت یا شیء خاصی، مقتضی ایجاد خطر باشد مقررات خاصی تدوین شده است. مثلاً آیین‌نامه حفاظتی تأسیسات و ماشین‌های اره‌چوب مصوب ۱۳۴۲ مقررات خاصی را در خصوص استفاده و نگهداری این مواد تدوین کرده است که عدم انجام آن تقصیر محسوب می‌شود و از این حیث ایجاد خطر مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است. تا قبل از تصویب مقررات بند ۱ ماده ۱۳۸۴ در فرانسه دادگاه‌های این کشور با بهره گرفتن از این تفکیک، مالک اشیای خطرناک را مقصر فرض کردند و پس از تدوین بند ۱ ماده ۱۳۸۴ برای تقسیم مسئولیت بین مالکین اشیا مختلف خسارت را بر طرفی تحمیل می‌کند که مالک شیء خطرناک است.
مع‌الوصف چون این تفکیک و شناسایی شیء خطرناک از غیر خطرناک در عمل دشوار بود دیوان کشور فرانسه در ۱۲ فوریه ۱۹۳۰ اعلام نمود مسئولیت ناشی از اشیاء به حفاظت شیء مربوط است نه خودش. در حقوق کامن‌لا نیز این تفکیک دیده می‌شود و مسئولیت نوعی بر مالک یا محافظ شئ تحمیل می‌گردد[۲۱۸].
در حقوق ایران قانونگذار قانون خاصی برای خساراتی که از ناحیه اشیاء ایجاد می‌شود وضع ننموده است در این قسمت از مسئولیت نیز چاره‌ای جز رجوع به قواعد عام مسئولیت نداریم هر چند اغلب اشیاء مورد بحث خطرناک بوده و قانونگذار می‌بایست توجه ویژه‌ای در جهت وضع قوانین خاصی نسبت به آنها می‌شمرد لیکن متأسفانه در این خصوص تاکنون اقدامی صورت نگرفته است اما دادگاه‌ها می‌توانند در دعاوی مطروحه با در نظر گرفتن میزان خطری که از ناحیه این اشیاء وجود دارد تقصیر مالکین را مفروض دانسته حکم به پرداخت خسارت زیاندیدگان صادر نمایند تا شاید با صدور چنین آرایی مالکین ، احتیاط و مراقبت دقیقی نسبت به این‌گونه اموال اعمال نمایند و قانونگذار با درک صحیحی از نیازهای واقعی اجتماعی و قضایی در این راستا قوانین متناسب با وضعیت زیاندیدگان و اشیاء وضع نمایند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
در کامن‌لا اشیاء به سه دسته تقسیم می‌شوند[۲۱۹]:
۱٫اشیایی که ذاتاً خطرناک هستند مانند آتش، آب، اشیاء منفجره، گاز و برق.
۲٫ اشیایی که به سبب مکان و موضع استفاده از آنها خطرناک می‌شوند مانند اشیایی که در راه عمومی گذاشته می‌شوند.
۳٫ اشیایی که به سبب عیب یا نقصی که دارند خطرناک محسوب می‌شوند.
نوع اول به جهت خطر ذاتی یا خطر در کاربرد و استفاده، سبب مسئولیت نوعی مالک یا استفاده‌کننده شناخته شده است و در این نوع مسئولیت، تقصیر مفروض است اما در دیگر اشیاء مسئولیت بر مبنای شبه جرم تقصیر با لحاظ معیار مراقبت و احتیاط است که در این مورد نیز حاکم با در نظر گرفتن نوع شئ و میزان خطر احتمالی نقض تکلیف مراقبت را به سهولت می‌پذیرد.

 

فصل سوم:

 

خسارت و موارد معافیت از مسئولیت مدنی

در این فصل به بررسی خسارات و شرایط آن و انواع خسارت قابل جبران و همچنین مواردی که با وجود اینکه خسارت به وجود آید اما خساراتی جبران نمی‌شود خواهیم پرداخت.

 

مبحث نخست:

 

شرایط خسارات و انواع آن

این واژه از ریشه خَسَرَ اساساً عربی است در فرهنگ‌های عربی،[۲۲۰] این معانی برای آن ذکر گردیده است : از دست دادن، از دست رفتن و نابود شدن. این کلمه هم در مورد انسان استعمال می‌شود و گفته می‌شود فلان‌کس خسران کرده و هم در مورد عمل انسان به کار می‌رود و می‌گویند تجارت فلانی خسران کرد.[۲۲۱] در فرهنگ فارسی خسارت مترادف یا ضرر و زیان است[۲۲۲] در زبان حقوقی خسارت هم به معنای ضرر و زیان است که فاعل زیان به مال، عرض، عواطف و شرف دیگران وارد می‌آورد و هم به معنای تاوان است که فاعل زیان در مقام جبران خسارت زیاندیده می‌پردازد[۲۲۳]. در حقوق بیمه خسارت و ضرر و زیان معنا و مفهوم خاص و ویژه‌ای دارد که با آنچه که بیان شد تفاوت دارد و در حقوق بیمه ، منظور از خسارت در بسیاری مواقع، حادثه زیانبار است نه نفس زیان یا غرامت.
اتوهاگن حقوقدان آلمانی در این خصوص می‌گوید: خسارت عبارت است از وقوع ضرر یا تحقق امری که بیمه‌گر در قرارداد بیمه متعهد به جبران عواقب آن باشد[۲۲۴].
از آنچه بیان شد می‌توان نتیجه گرفت خسارت مفهومی اعم از ضرر است با وجود این از نظر این اثر هر دو به یک معنی به کار می‌روند و هر دو واژه یک معنی دارند. سؤالی که مطرح است این است که آیا در حقوق موضوعه تعریف خاصی از خسارت و ضرر وجود دارد که ملاک عمل قرار گیرد یا اینکه چنین نیست و باید برای مصادیق آن به عرف و اهل خبره رجوع نمود؟ در صورت صادق بودن هر یک از شقوق مزبور با آثار و نتایج متفاوت مواجه خواهیم بود. چنانچه برای ضرر و خسارت ملاک و معیار نوعی قائل شویم تنها به جبران و روش‌های جبران آن توجه نموده که قانونگذار یا شارع مقدس آن را ضرر می‌نامد. در این فرض مفهوم مضیقی از خسارات پیش‌رو خواهیم داشت. لکن اگر معیار و ملاک ضرر عرف باشد باید آنچه را که عرف خسارت می‌داند مورد توجه قرارداد در این فرض به نظر در ضرر یا خسارت مفهوم وسیع‌تر و مصادیق متعدد و متداول‌تری وجود داشته باشد زیرا عرف و قضاوت عرفی امر نسبی است. مطالعات نشان می‌دهد نه در قوانین و نه در مباحث فقهی برای ضرر مفهوم قانونی و شرعی قائل نشده‌اند. اگر چه ذیل ماده ۷۲۸ق.ا.د.م. سابق آمده بود ضرر ممکن است به واسطه از بین رفتن مال باشد یا به واسطه فوت منفعت که از عدم انجام تعهد حاصل می‌شود از این عبارت نباید چنین استنباط کرد که ضرر مفهوم و امری حکمی است و صرفاً تلف مال و عدم‌النفع است[۲۲۵].
زیرا قانونگذار در ماده ۷۲۸ق.ا.د.م. اولاً صرفاً دو مصداق از مصادیق ضرر مادی را معرفی نموده ثانیاً از زبان عرف سخن گفته بود به بیان دیگر قانونگذار در مقام بیان این نکته نبود که ضرر صرفاً دارای این مصادیق است و مفهوم حصری دارد. اصل ۱۷۱ق.ا. و مواد ۹ و ۱۰ق.م.م. زیان مادی و معنوی را پذیرفته و قابل جبران دانسته است ماده ۹ق.ا.د.ک. سابق نیز خسارات مادی و معنوی و عدم‌النفع را قابل جبران دانسته بود، لازم به ذکر است که در ق.ا.د.ک. مصوب ۱۳۸۷ خسارت معنوی از اعداد خسارت قابل مطالبه در ماده ۹ حذف شده است. این حذف قابل ایراد است چرا که در قوانین موضوعه اکثریت قریب به اتفاق کشورهای جهان خسارت معنوی قابل جبران است[۲۲۶]. ثانیاً در مباحث فقهی سابقه روشن و شفافی در خصوص خسارت معنوی وجود ندارد لکن نفی صریح هم وجود ندارد و اتفاقاً بعضی فقهای متاخر خسارت معنوی را صریحاً داخل در مفهوم ضرر دانسته‌اند[۲۲۷].

 

گفتار نخست: شرایط خسارت

نویسندگان حقوقی اوصاف و شرایط متعددی را برای خسارت مورد جبران بیان داشته‌اند[۲۲۸]. در باره قیود عام در تثبیت خسارت (مسلم بودن ضرر، مستقیم بودن خسارت، پابرجا بودن) تقریباً تمام نظامهای حقوقی مسئولیت مدنی متفّق‌القولند[۲۲۹].

 

بحث نخست: ضرر باید مستقیم باشد

در قوانین موضوعه ایران تعریفی از ضرر مستقیم به عمل نیامده است و مقصود از مستقیم بودن ضرر بیان نشده است اگر چه نفس لزوم این شرط در ماده ۷۲۸ق.ا.د. ۱۳۷۹ در باب خسارت عدم‌النفع انجام تعهد قراردادی پذیرفته است لکن در قانون مسئولیت مدنی و قانون مدنی اشاره‌ای به لزوم این شرط نشده است ماده ۱۵۱۱ق.م. فرانسه نیز شرط مزبور را حفظ و در مسئولیت قراردادی پذیرفته است در ماده ۴ آیین‌نامه اجرایی قانون بیمه اجباری ، مسئولیت دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل شخص ثالث آورده شده است. مؤلفین حقوقی نیز تلاش نموده‌اند که مقصود از مستقیم بودن ضرر را تبیین بنمایند .بعضی معتقدند[۲۳۰] که ضرر مستقیم ضرری است که حین انعقاد قرارداد قابل پیش‌بینی نمی‌باشد بدیهی است که این ضابطه در خصوص مسئولیت مدنی قابل اجرا نیست زیرا قراردادی وجود ندارد تا امکان پیش‌بینی ضرر مطرح گردد. لذا برخی دیگر اظهار داشته‌اند که مقصود از بی‌واسطه بودن ضرر این است بین فعل زیانبار و ضرر حادثه دیگری نباشد به گونه‌ای که بتوان گفت که ضرر از همان فعل ناشی شده است[۲۳۱].
در اینجا نکته دیگری قابل استنتاج است و آن در حقیقت وصف ضرر قابل مطالبه نیست بلکه عبارت از آخرین رابطه سببیت است. به تعبیر دیگر ضرر غیر مستقیم ضرری است که عرفاً آن را ناشی از فعل زیانبار ندانند در حقیقت رابطه سببیت را در خصوص آن محرز نمی‌دانند البته باید توجه داشت تشخیص ضرر مستقیم همیشه امکان‌پذیر نیست حقوقدانان عمدتاً از مثال فرضی پوتیه حقوقدانان معروف فرانسوی استفاده می‌کنند.
در این مثال یک فروشنده، ماده گاو مریضی را می‌فروشد چون حیوان مریض فاقد ارزش است اولین ضرر به خریدار وارد می‌شود حیوان مریض تمام گله را مریض مى‏کند و بدین ترتیب دومین ضرر وارد مى‏شود بر اثر این پیشامد زارع نمى‏تواند بدهی ‏هاى خود را بپردازد در نتیجه طلبکاران اموال او را توقیف مى‏کنند و به ثمن بخس مى‏فروشند و ضرر سوم محقق مى‏شود در این مثال ضرر اول رابطه مستقیم با فعل فروشنده دارد و همین فرض در مورد ضرر دوم (یعنى بیمار شدن تمام گله) نیز مى‏توان پذیرفت اما ضرر سوم رابطه مستقیم با فعل زیان‏آور ندارد در این صورت فروشنده مکلف به جبران زیان نیست[۲۳۲].

 

بحث دوم: ضرر مسلم باشد

مدعی جبران خسارت باید ثابت کند که ضرر به او وارد شده است یا به احتمال قوی در آینده وارد خواهد شد. لذا به صرف این‌که احتمال ورود زیان وجود دارد نمی‌توان کسی را به جبران خسارت محکوم نمود. مسلم بودن خسارت با متحقق و فعلی بودن خسارت تفاوت دارد. خسارت متحقق قطعاً مسلم است. لکن برای اینکه خسارت را مسلم بدانیم ضرورتی ندارد که حتماً متحقق شده باشد خساراتی نیز که در آینده به ضرس قاطع وارد می‌شود عرفاً مسلم است در خصوص تفویت فرصت اگر چه وضعیت شفافی در قوانین و رویه قضایی ایران وجود ندارد، لکن به نظر تفویت فرصت در حقوق ایران قابل جبران است زیرا همان‌گونه که بیان شد ضرر مفهومی عرفی است لذا اگر عرف تفویت فرصت را ضرر تلقی کند از دیدگاه قانون و عقلا منعی برای آن نیست بعضی از نویسندگان حقوقی ماده ۵۶۵ق.م. را نمونه‌ای از تفویت فرصت می‌دانند[۲۳۳].
در حقوق برخى کشورها نظیر فرانسه از دست دادن فرصت و امکان دستیابى به منفعت را ضرر دانسته‏اند بدین بیان که از دست دادن فرصت خود به خود ضرر است. در واقع بخت دستیابى به منفعت یا دفع ضرر نیز به منزله حق مالى است که تلف آن موجب مسئولیت است. در قوانین موضوعه ایران شرط مسلم بودن خسارت در ماده ۷۲۸ آ.د.م سابق در باب خسارت عدم‏النفع انجام تعهد پیش‏بینى شده بود لیکن در قانون مدنى و قانون مسئولیت مدنى در این باب حکمى وجود ندارد. صدر ماده مزبور چنین مقرر مى‏داشت: «… در صورتى دادگاه حکم خسارت مى‏دهد که مدعى خسارت ثابت کند ضرر به او وارد شده است این عبارت مبین همان شرط مسلم بودن خسارت است. در خصوص زیان و خسارت آینده در قوانین موضوعه ایران مى‏توان به ماده ۵ق.م.م. اشاره نمود که نمونه‏اى از زیان آینده و چگونگى اجراى آن است قسمت اخیر ماده مزبور چنین مقرر مى‏دارد «اگر در موقع صدور حکم تعیین عواقب صدمات بدنى به طور کلى ممکن نباشد دادگاه از تاریخ صدور حکم تا دو سال حق تجدیدنظر نسبت به حکم را خواهد داشت[۲۳۴].

 

بحث سوم: ضرر جبران نشده باشد

عمده هدف مسئولیت مدنى جبران خسارات زیان دیده است لذا زمانى که خسارات وارده جبران گردد زیان دیده دیگر حق مراجعه به فاعل زیان را ندارد این بحث در دو مورد مطرح است: ۱٫ جایى که چند نفر در مقابل زیان‏دیده مسئولیت جمعى و تضامنى دارند چنانچه زیان‏دیده با مراجعه به یکى از آنها غرامت دریافت نماید حق مراجعه به سایرین را ندارد بر همین اساس ماده ۳۱۹ ق.م مقرر مى‏دارد: «اگر مالک تمام یا قسمتى از مال مغصوب را از یکى از غاصبین بگیرد حق رجوع به قدر ماخوذه از غاصبین دیگر ندارد». مورد دیگر جایى است که ترمیم خسارت توسط بیمه صورت مى‏گیرد در این جا این سئوال مطرح است که آیا زیان‏دیده به رغم دریافت خسارت از بیمه باز حق مراجعه به فاعل زیان را دارد یا خیر؟ باید بین بیمه خسارات و اشخاص قائل به تفصیل شد. در خصوص بیمه خسارت با توجه به ماده ۳۰ ق.ب مصوب ۱۳۱۶ زیان‏دیده بعد از اخذ خسارت از بیمه حق مراجعه به عامل زیان را ندارد و شرکت بیمه قائم‏مقام او خواهد بود. ماده مزبور چنین مى‏گوید: «بیمه‏گر در حدودى که خسارات وارده را قبول یا پرداخت مى‏کند، در مقابل اشخاصی که مسئول حادثه یا خسارت هستند قائم مقام بیمه‏گذار خواهد بود. اگر بیمه‏گذار اقدامی کند که منافى با عقد مزبور باشد در مقابل بیمه‏گر مسئول است[۲۳۵]».
با عنایت به این ماده مى‏توان گفت تا میزانى که زیاندیده از بیمه‏گر خسارت دریافت نموده است حق مراجعه به عامل زیان نخواهد داشت لیکن در مورد خسارت اضافى حق مراجعه دارد. حقوقدانان در توجیه این عدم مراجعه اضافه مى‏کنند در واقع بیمه‏گذار در برابر گرفتن خسارت حق مراجعه را به بیمه‏گر منتقل مى‏نماید لذا او قائم‏مقام بیمه‏گذار مى‏شود ماده ۶۶ قانون تأمین اجتماعى مصوب ۱۳۵۴ نیز در باب بیمه خسارت راهکار قائم مقامى را به کار بسته است.

 

بحث چهارم: ضرر قابل پیش‏بینى باشد

ماده ۳۵۷ ق.م.ا تصریح میدارد: «صاحب هر حیوان که خطر حمله و آسیب رساندن آن را مى‏داند باید آن را حفظ کند» پس مالک و صاحب حیوان نسبت به خسارات ناشى از حیوان که قابل پیش‏بینى است مسئول دانسته شده است. ماده ۳۴۶ ق.م.ا مقرر مى‏دارد: «هر گاه کسى چیز لغزنده‏اى را در معبر بریزد که موجب لغزشى رهگذر گردد عهده‏دار دیه و خسارات خواهد بود» این امر مورد دیگرى از مسئولیت به جبران خسارات را بیان کرد که قابل پیش‏بینى و بر مبناى امکان پیش‏بینى ضرر قرار دارد همچنین ماده ۳۵۳ ق.م.ا.، روشن کننده آتش را که امکان سرایت آن وجود دارد به جهت پیش‏بینى وقوع خسارت ناشى از آتش مسئول شناخته است برعکس ماده ۳۵۲ همان قانون هنگامى که عادتاً براى روشن کننده آتش امکان پیش‏بینى سرایت آتش وجود نداشته باشد مسئولیت منتفى شده است. مسئولیت مبتنى بر یک اصل است که به موجب آن هیچ نتیجه غیرقابل پیش‏بینى را نمى‏توان بر اشخاص تحمیل نمود پس هر گاه وقوع ضرر عرفاً و عادتاً براى شخص متعارف قابل پیش‏بینى نباشد مسئولیت ناشى از این خسارت قابل تصور نیست در تشخیص شرط قابل پیش‏بینى بودن، فرد متعهد را باید به عنوان یک انسان عاقل و متعارف در نظر گرفت[۲۳۶]. در حقوق انگلستان و آمریکا[۲۳۷] نیز معیار قابل پیش‏بینى بودن در نظر گرفته مى‏شود و در دعوى wagon mound1961 روغن بر اثر بى مبالاتى از یک کشتى نشت کرد و در لنگرگاه سیدنی به سمت تعمیرکاران یک کشتى شناور شد در آنجا جرقه‏هایى، روغن را آتش زد و سبب ورود خسارت به اسکله و کشتى شدند در آن زمان قابل پیش‏بینى نبود که روغن آتش خواهد گرفت و سبب خسارت خواهد شد کمیته قضایى شورا حکم داد مسئولیت در بین نیست. حقوقدانان کامن‌لا بر این باورندن که قابل پیش‌بینی بودن، شرط مطالبه خسارت است و تا اندازه‌ای می‌توان زیان را مطالبه کرد که در هنگام ایراد خسارت برای عامل زیان قابل پیش‌بینی باشد که این نتیجه از سوی برخی دیگر از حقوقدانان نامعقول و اعلام مخالفت شده است[۲۳۸].

گفتار دوم: انواع خسارت‏

بعد از بحث در خصوص مفهوم خسارت و شرایط آن به اختصار به بررسى انواع خسارت قابل جبران مى‏پردازیم قوانین و نویسندگان حقوقی زیانهاى قابل جبران در مسئولیت مدنى را به سه دسته کلى مادى و معنوى و جسمى تقسیم کرده‏اند[۲۳۹].

بحث نخست: خسارت مادى‏

در حقوق ایران بعضى از نویسندگان[۲۴۰] در بیان مفهوم ضرر مادى گفته‏اند: «هر گاه آنچه از دست رفته قابل ارزیابى به پول باشد صدمه یا ضرر مالى است» ضرر مالى ممکن است در اثر از بین رفتن مالى باشد اعم از عین، منفعت یا عدم‏النفع قسمت اخیر ماده۷۲۸٫ق.ا.د.م سابق مصوب ۱۳۱۸ هر دو شق را پذیرفته بود و چنین مقرر مى‏داشت: «ضرر ممکن است به واسطه از بین رفتن مالى باشد و یا فوت منفعى که از عدم انجام تعهد حاصل مى‏شود» لیکن تبصره ۲ ماده ۵۱۵ق.ا.د.م ۱۳۷۹ خسارت ناشى از عدم‏النفع را قابل مطالبه ندانسته است به نظر مى‏رسد با عنایت به ماده ۵۱۵ غیر قابل مطالبه بودن عدم‏النفع را باید منحصر به نقض تعهدات قراردادى دانست. در مواردی که عدم‏النفع ناشى از جرم و سایر افعال زیان‏آور مربوط به حوزه مسئولیت مدنى است قابل جبران است. موید این مطلب آن است که در ماده ۹ ق.ا.د.م در امور کیفری ۲۸/۶/۱۳۷۸ کمیسیون قضایى و حقوقى هر دو شکل ضرر پذیرفته شده است تبصره ۴ق.ا.ب.ا.م.م. سال ۱۳۷۸ خسارت مالى را چینن تعریف کرده «منظور از خسارت مالى زیانی مى‏باشد که به سبب حوادث مشمول بیمه موضوع این قانون به ثالث وراد مى‏شود.»

پایان نامه

 

بحث دوم: خسارت معنوى‏

تعریف ضرر معنوى دشوار است زیرا هم مفهوم ضرر و هم مفهوم معنوى از مفاهیم عامه‏اى است که با ضوابط منطقى قابل تحلیل نیستند با وجود این جهت آشنایى ذهن به طور اختصار به پاره‏اى تعاریف اشاره مى‏شود. یوسف نجم جبران حقوقدان عرب در تعریف ضرر معنوى گفته‏اند:[۲۴۱] ضرر معنوى یا ادبى ضررى است که به حسن شهرت و اعتبار و معنویات انسان وارد مى‏شود نظیر توهین، عیب‏جویى، مذمت دیگرى و تألمات ناشى از اقدامات قضایى نظیر طرح دعوى. در دایره‏المعارف بین‏الملل حقوق تطبیقى نقل شده است که شوراى اروپا در تحقیقى به عنوان «جبران خسارت معنوى» که در سال ۱۹۶۹ در لندن انجام شد عنوان مزبور را چنین تعریف مى‏کند «اصطلاح خسارت غیرمادى به آن گونه خسارت و صدمه اطلاق مى‏گردد که به طور خاص قابل تقویم به پول نیست . معناى دقیق و محدود این اصطلاح ممکن است در نظام‏هاى مختلف اندکى تفاوت داشته باشد[۲۴۲] نویسندگان حقوقى در ایران نیز شبیه همین تعریف را براى خسارت معنوى ذکر کرده‏اند[۲۴۳].
زیانهاى معنوى به طور کلى به دو دسته تقسیم مى‏شوند.
۱٫ زیان‏هاى وارده به حیثیت، شهرت و اعتبار و به طور خلاصه هر آنچه که در عرف به عنوان سرمایه یا دارایى معنوى اشخاص تلقى مى‏شود.
۲٫ لطمه به عواطف و احساسات شخص و ایجاد تالم و تأثر روحى در او به واسطه از دست دادن عزیزان یا ملاحظه درد و رنج آنها پدید مى‏آید.
اصل ۱۷۱ق.ا. و مواد ۲، ۸، ۹، ۱۰ق.م.م. خسارات معنوی را به رسمیت شناختنهاند همچنین ماده ۹ق.ا.د.ک. سال ۱۳۳۹ نیز خسارات معنوی را به رسمیت شناخته اما در ماده ۹٫ق.آ.د.ک. سال ۱۳۷۸ خسارت معنوی از شمار خسارات قابل مطالبه حذف شده است که این حذف قابل ایراد است.

 

بحث سوم: خسارت جسمى‏

همانطور که از ظاهر عبارت پیداست این نوع از خسارت به جسم وارد مى‏شود و در مقابل خسارات معنوى است. بند ۲ ماده ۷۵ ق.ا.د.م خسارت بدنى را عبارت از خسارت ناشى از تلفات جانى و صدمات بدنی وارده به اشخاص دانسته‏اند. تبصره ۲ ماده۱٫ق.ب.ا.م سال ۸۷ به طور مبهم خسارت بدنى را هر نوع دیه یا ارش دانسته است که از صدمات بدنى ناشى مى‏شــود، تبصره ۳ ماده ۱ همان قانون منظور از خسارت بدنى را هر نوع دیه یا ارش ناشى از صدمه شکستگى نقص عضو از کار افتادن یا دیه فوت شخص ثالث به سبب حوادث بیمه موضوع این قانون دانسته است در ادامه تبصره به غلط، هزینه‏ هاى معالجه نیز در ادامه تعریف خسارت جسمى ذکر شده است.
در بسیاری از نظام‌ها حتی صدمات بدنی از انواع خسارت معنوی محسوب می‌شود و مهم‌ترین عنصر مورد توجه، درد و رنج است[۲۴۴] در حقوق انگلیس خسارات معنوی ناشی از صدمه بدنی را تحت دو عنوان کلی درد و رنج و از دست دادن توانایی و استعداد یا قابلیت سازگاری با محیط یا قدرت التذاذ از زندگی مشخص کرده است اما در حقوق آمریکا تنها عنوان درد و رنج در صدمات بدنی از مصادیق خسارت معنوی است با وجود این در برخی ایالات از دست دادن توانایی و قابلیت یا قدرت التذاذ از زندگی یا سازگاری با محیط را عنصر مستقلی در تقویم خسارت معنوی به حساب می‌آورند[۲۴۵].

 

مبحث دوم:

 

موارد معافیت از مسئولیت مدنى‏

عدالت اقتضاء مى‏کند پس از ایجاد خسارت ،کلیه عوامل مؤثر در وقوع حادثه و به تبع آن ضرر پیش آمده مد نظر قرار داده شود زیرا ممکن است بر خلاف ظواهر موضوع نتوان حادثه و خسارت را به شخص عامل منتسب نمود و از مسئولیت مبرا است در توجیه این معافیت گفته شده است که در پاره‏اى از موارد عمل زیان‏آور که از دارنده اراده آگاه سر مى‏زند و ظاهراً نامشروع است و باید موجب مسئولیت عامل گردد با توجه به اوضاع و احوال قابل توجیه است و در واقع تقصیر را نفى مى‏کند به عبارت دیگر گاهى یک عمل نامشروع زیانى پدید مى‏آورد و دعوى مسئولیت علیه وارد کننده زیان اقامه میشود، لیکن خوانده با اثبات یکى از امورى که مى‏توان علل موجهّه نامید عدم تقصیر خود را مدلّل مى‏دارد و بدینسان از مسئولیت برى مى‏شود[۲۴۶].

گفتار نخست: قوه قاهره‏

قوه قاهره یا حادثه ناگهانى حادثه‏اى است غیرقابل پیش‏بینى و غیرقابل دفع که از مصادیق آن مى‏توان از نیروهاى طبیعى مانند صاعقه و سیل که داراى شرایط فوق باشند نام برد[۲۴۷]. بنابراین مقصود از قوه قاهره یا حادثه ناگهانى تنها حوادث و اتفاقات طبیعى مانند سیل، زلزله و طوفان نیست بلکه این اصطلاح داراى مفهوم وسیع‏ترى است .قوه قاهره داراى اوصاف زیر است:
۱٫ خارجى بودن: بدین معنا که نمى‏توان آنرا به خوانده یا متعهد منتسب نمود[۲۴۸] مثلاً اگر اتومبیل در اثر بریدن ترمز به مغازه اصابت کند و موجب خسارت شود راننده از مسئولیت برى مى‏شود. باید گفت علّت خارجى باید قابل انتساب به خوانده نباشد چه اگر وی قادر به جلوگیری از وقوع حادثه باشد و در عین حال اقدامی مبذول ندارد وصف خارجی بودن منتفی خواهد بود.
۲٫عدم قابلیت پیش بینی متناسب با اوضاع و احوال خوانده

 

احتمال دارد بیماریزائی هلیکوباکتر پیلوری به وسیله ی ژن‌هائی از جزیره بیماری زائی Cag افزایش پیدا کند. تقریبا ۷۰-۵۰ درصد از گونه‌های H. پیلوری در کشور‌های غربی جزیره بیماریزائی Cag را حمل میکنند (Cag PAI) (پیک و گرابتر،۲۰۰۶). بیماران غربی آلوده با گونه‌ها ی حامل Cag PAI پاسخ التهابی قوی تری در معده دارند و نسبت به افراد آلوده با گونه‌های فاقد این جزیره بیشتر در معرض خطر ابتلا به زخم‌های معده و سرطان معده هستند (کوستر و همکاران،۲۰۰۶). به دنبال اتصال H. پیلوری به سلول‌های اپیتلیال معده سیستم ترشحی نوع IV که توسط Cga PAI بیان می شود،عامل التهاب آور پپتیدوگلیکان را از دیواره سلولی خود به سلول‌های اپیتلیال تزریق میکند. پپتیدوگلیکان تزریق شده به وسیله ی گیرنده‌های تشخیص الگوی سیتوپلاسمی (سنسور ایمنی)Nod1 شناسائی می شوند و پس از آن بیان سیتوکین‌ها را تحریک میکند که باعث ترویج التهاب می شوند (ویالا و همکاران،۲۰۰۴). همچنین دستگاه ترشحی نوع Iv، cag PAI کد گذاری شده توسط پروتئین CagA را به داخل سلول‌های اپیتلیال معده تزریق میکند. هنگامی که در داخل سلول پروتئین CagA روی باقی مانده تیروزین به وسیله سلول‌های میزبان غشاء که با تیروزن کیناز در ارتباط هستند (TK) فسفوریله می شود،اسکلت سلولی، پایبندی به سلول‌های مجاور، سیگنالینگ داخل سلولی، قطبیت سلولی و سایر فعالیت‌های سلولی را مختل میکند (بکرت و سلبچ،۲۰۰۸). سپس CagA به صورت آلوستریک پروتئین تیروزین فسفاتاز را فعال میکند (هاتاکیاما،۲۰۰۴). نشان داده شده است که گونه‌های بیماری زای هلیکوباکتر پیلوری میتوانند گیرنده فاکتور رشد اپیدرمال (EGFR) که یک پروتئین غشائی با تیروزین کیناز است را فعال کنند. فعال سازی EGFR به وسیله هلیکوباکتر پیلوری با تغئیر سیگنال منتقل شده و بیان ژن در سلول‌های اپیتلیال میزبان در ارتباط است که ممکن است در بیماری زائی نقش داشته باشد. همچنین نشان داده شده است که منطقه C-ترمینال پروتئین CagA (اسید آمینه ۱۰۰۲-۸۷۳) میتواند رونویسی ژن را در سلول میزبان بطور مستقل از فسفوریلاسیون پروتئین تیروزین تنطیم کند (بالدوین و همکاران،۲۰۰۷) (بروتت و همکاران،۲۰۰۱).

 

۲-۳-۹ سرطان

دو مکانیسم مرتبط با هلیکوباکتر پیلوری که میتوانند باعث گسترش سرطان شوند تحت بررسی می باشند. یکی از مکانیسم‌ها شامل افزایش تولید رادیکال‌های آزاد در نزدیکیH. پیلوری و افزایش نرخ جهش در سلول‌های میزبان است. مکانیسم پیشنهادی دیگر مسیر پریژنتیک نامیده می شود (تسوجی و همکاران؛۲۰۰۳) و شامل افزایش تغییر فنوتیپ سلول میزبان با بهره گرفتن از تغییر پروتئین‌های سلول مانند پروتئین‌های چسبنده است. هلیکوباکترپیلوری به عنوان عامل التهاب و سطوح بالای TNF-α و اینترلوکین ۶ شناخته شده است. با توجه به مکانیسم پریپپتیک پیشنهاد شده، التهاب مرتبط با علائم مولکولی مانند TNF-α می تواند چسبندگی سلول‌های اپیتلیال معده را تغییر داده و بدون نیاز به جهش‌های اضافی منجر به پراکندگی و مهاجرت سلول‌های اپیتلیال جهش یافته به ژن‌های سرکوب کننده ی تومور از جمله ژن‌هائی که کد کننده پروتئین‌های چسبنده سلول هستند می شود (سوگانوما و همکاران،۲۰۰۸).

 

۲-۳-۱۰ آسیب شناسی

کلونیزاسیون هلیکوباکتر پیلوری به خودی خود یک بیماری نیست اما یک عارضه همراه با اختلالات دستگاه گوارش فوقانی است (کوستر و همکاران،۲۰۰۶). اگر زخم معده وجود داشته باشد تست H. پیلوری توصیه می شود. اگر در بستگان درجه اول سرطان معده و در برخی موارد سوءهاضمه وجود داشته باشد، درجات پائین لنفومای MALT در اوایل سرطان معده به وسیله اندوسکپی مشخص می شود (استنترون و همکاران،۲۰۰۸). راه‌های مختلفی برای آزمایش وجود دارد که عبارتند از تست غیر تهاجمی هلیکوباکتر پیلوری با بهره گرفتن از آزمون آنتی بادی خون،آزمون آنتی ژن مدفوع و یا تست تنفسی کربن اوره (که در آن بیمار اوره نشانه دار شده C13 و یا C14 را می نوشد و سوخت و ساز باکتری تولید دی اکسید کربن نشانه دار میکند که میتواند در تنفس شناسائی شود ( استنترون و همکاران،۲۰۰۸).
به هر حال سریع ترین روش برای تشخیص عفونت هلیکوباکتر پیلوری بررسی نمونه‌های بیوپسی در طول آندوسکوپی همراه با تست سریع اوره آز،بررسی‌های بافت شناسی و کشت میکروبی است. همچنین تست الایزا ی ادرار با حساسیت ۹۶ درصد واختصاصیت ۷۹ درصد وجود دارد. هیچ کدام از روش‌های آزمون کاملا ایمن نیستند حتی روش بررسی نمونه‌های بیوپسی هم کاملا وابسته به محل نمونه برداری است به عنوان مثال حساسیت تست‌های بررسی آنتی بادی خون در محدوده ۸۴-۷۶ درصد است. بعلاوه برخی از دارو‌ها میتوانند بر فعالیت اوره آز هلیکوباکتر پیلوری تاثیر بگذارند و در تست‌های مبتنی بر اوره خطا ایجاد کنند (لوگان و والکر،۲۰۰۱).

 

۲-۳-۱۱ پیشگیری

H. پیلوری علت اصلی برخی از بیماری‌های دستگاه گوارش فوقانی است. افزایش مقاوت به آنتی بیوتیک‌ها نیاز به جستجو برای استراتژی‌های درمانی جدید را افزایش می دهد که ممکن است شامل پیشگیری با بهره گرفتن از واکسن باشد (سلگارد و مالفرتینر،۲۰۰۸). کارهای زیادی روی توسعه واکسن‌های زنده با هدف ارائه یک استراتژی جایگزین برای کنترل عفونت هلیکوباکتر پیلوری و بیماری‌های مرتبط با آن از جمله سرطان معده انجام شده است (بلنچارد و ندورد،۲۰۱۰). محققان در حال مطالعه ادجوانت‌ها، آنتی ژن‌ها و راه‌های ایمن سازی مختلف در راستای تعیین مناسب ترین سیستم حفاظت ایمنی هستند، به هر حال بسیاری از این تحقیق‌ها تنها اخیرا از آزمایش بر روی حیوانات به سمت آزمایش‌های انسانی معطوف شده اند (کبیر،۲۰۰۷). یک بررسی اقتصادی در هلند نشان داد که استفاده از واکسن بالقوه H. پیلوری در نوزادان و معرفی آن می تواند برای پیشگیری از زخم معده و سرطان معده مقرون به صرفه باشد (سالاما و همکاران،۲۰۱۳). یک رویداد مشابه هم در ایالات متحده آمریکا مورد مطالعه قرار گرفته است (راپنو و همکاران،۲۰۰۹). برخی از مطالعات نشان می دهد که حضور باکتری در معده ممکن است مفید باشد،کاهش شیوع آسم،التهاب بینی،التهابات پوستی،بیماری التهابی روده،بیماری رفلکس مری و سرطان مری (سالاما و همکاران،۲۰۱۳) (بلاسر،۲۰۱۱) به وسیله تاثیر بر پاسخ‌های ایمنی سیستمیک می توانند از جمله این فواید باشند (ویلیارد،۲۰۱۱).
عکس مرتبط با اقتصاد

 

۲-۳-۱۲ درمان

درسال ۱۹۸۷ یک متخصص گوارش از سیدنی بنام توماس برودی اولین درمان سه گانه را برای زخم دئودنوم اختراع کرد (برودی و همکاران،۱۹۸۹). در سال ۱۹۹۴ موسسه ملی بهداشت آمریکا نظریه ای را منتشر کرد مبنی بر اینکه مسبب اکثر زخم‌های گوارشی که بطور مرتب عود میکنند هلیکوباکترپیلوری است و رژیم درمانی شامل آنتی بیوتیک‌ها را توصیه میکرد (Retrieved 21 December 2004). هنگامی که هلیکوباکتر پیلوری در یک فرد مبتلا به زخم معده تشخیص داده می شود،روش معمول ریشه کن کردن آن است تا زخم درمان شود. مرحله اول درمان استاندارد یک هفته “درمان” سه گانه متشکل از مهارکننده‌های پمپ پروتون مانند امپرازول و کلاریترومایسین آنتی بیوتیک‌ها و آموکسی سیلین است (مالفرتینر و همکاران،۲۰۱۲). تنوع در درمان سه گانه در طول سال‌ها توسعه یافته از جمله از مهارکننده‌های پمپ مختلفی با پنتوپرازول یا رابترازول استفاده کرده اند و یا بجای آموکسی سیلین از مترونیدازول برای افرادی که به پنی سیلین حساسیت دارند استفاده شده است (مالفرتینر و همکاران،۲۰۰۷). چنین درمانی انقلابی در درمان زخم معده بود و درمان بیماری را ممکن کرد، پیش از این، تنها گزینه کنترل علائم با بهره گرفتن از آنتی اسیدها، H2-آنتاگونیست‌ها یا مهارکننده‌های پمپ پروتون به تنهایی بود (راس و تاتگات،۱۹۹۰) (گراهام و همکاران،۱۹۹۱).
مشخص شده است که در تعداد زیادی از افراد آلوده، باکتری‌های مقاوم به آنتی بیوتیک لانه گزینی کرده اند و تعداد این افراد رو به افزایش بوده است. این نتایج منجر به شکست درمان اولیه و نیاز به دور جدیدی از درمان‌های آنتی بیوتیکی و یا استراتژی‌های جایگزین از جمله یک درمان چهار داروئی که یک بیسموت کلوئیدی مانند بیسموت سابسالیسیلات را اضافه میکند شد (استنترون و همکاران،۲۰۰۸) (فیسباک و ایوانز،۲۰۰۷) (گراهام و شیوتانیز،۲۰۰۸). برای درمان گونه‌های هلیکوباکتر پیلوری مقاوم به کلاریترومایسین استفاده از لووفلوکساسین (levofloxacin) به عنوان بخشی از درمان پیشنهاد شده است (پرنا و همکاران،۲۰۰۷) (سو و چن،۲۰۰۸). مقاله ای در مجله آمریکائی تغدیه بالینی نشان داد که خوردن باکتری‌های اسید لاکتیک میتواند سرکوب کننده عفونت هلیکوباکترپیلوری هم در حیوانات و هم در انسان باشد و اشاره کرد که مکمل لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم موجود در ماست میتواند عفونت ناشی از H. پیلوری را بهبود بخشیده و به ریشه کن کردن آن کمک کند (وانگ و همکاران،۲۰۰۴).

 

۲-۳-۱۳ پیش بینی بیماری

هلیکوباکتر پیلوری در معده مستقر شده و باعث گاستریت یا التهاب مزمن معده می شود. این باکتری در معده بسیاری از افراد برای چندین دهه حضور دارد اما اکثر افراد آلوده به H. پیلوری با وجود داشتن ورم مزمن معده هلیکوباکتر پیلوری در معده مستقر شده و باعث گاستریت یا التهاب مزمن معده می شود. این باکتری در معده بسیاری از افراد برای چندین دهه حضور دارد اما اکثر افراد آلوده به H. پیلوری با وجود داشتن ورم مزمن معده هرگز علائم بالینی را تجربه نمی کنند. در نهایت زخم معده و اثنی عشر در حدود ۲۰-۱۰ درصد افرادی که هلیکوباکتر پیلوری در دستگاه گوارش آنها کلونیزه شده توسعه می یابد (کوستر و همکاران،۲۰۰۸). همچنین عفونت هلیکوباکتر پیلوری با ۲-۱ درصد خطر ابتلا به سرطان معده و کمتر از ۱درصد خطر ابتلا به لنفومMALT معده همراه است (کوستر و همکاران،۲۰۰۶). اعتقاد بر این است که در صورت عدم درمان، عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری که درتورفتگی دیواره معده ایجاد شده به طور گسترده ای برای باقی عمر باقی می ماند (یامائوکا،۲۰۱۰). با این حال به احتمال زیاد در افراد مسن که مخاط معده تحلیل رفته و برای کلونیزاسیون باکتری نامساعد شده عفونت از بین می رود. نسبت عفونت‌های حادی که باقی می مانند شناخته شده نیست اما مطالعات متعددی که در تاریخ جمعیت‌ها انجام شده نوعی حذف خود به خودی را گزارش کرده اند (گادمن و همکاران،۲۰۰۵) (گادمن و کوکبورن،۲۰۰۱).
شواهد و دلایل متعددی نشان می دهد که هلیکوباکتر پیلوری نقش مهمی در حفاظت از برخی بیماری‌ها دارد. بروز بیماری‌هائی مانند برگشت اسید،مری سنجاقی شکل و سرطان مری همزمان با کاهش حضور H. پیلوری بطور چشمگیری افزایش می یابد (بلاسر،۲۰۰۵). در سال ۱۹۹۶ مارتین بلاسر این فرضیه را گسترش داد که هلیکوباکتر پیلوری روی تنظیم اسیدیته معده تاثیر مثبت دارد (بلاسر و آترتون،۲۰۰۴) (بلاسر،۲۰۰۵). چندین آزمایش تصادفی کنترل شده نتوانستند بدتر شدن علائم برگشت اسید را به دنبال ریشه کن شدن H. pylori نشان دهند و این فرضیه بطور جهانی پذیرفته نشده است (گراهام و همکاران،۲۰۰۷) (دلانی و امسیکول،۲۰۰۵). با این وجود بلاسر تاکید میکند که هلیکوباکتر پیلوری یک عضو از فلور طبیعی معده است (بلاسر،۲۰۰۶). او ادعا میکند که از بین رفتن هلیکوباکتر پیلوری بروز بیماری‌های مختلف از جمله دیابت نوع ۲، چاقی و آسم را افزایش میدهد و باعث تغییر در فیزیولوژی معده می شود (بلاسر،۲۰۰۶) (بلاسر و چن،۲۰۰۸). گروه او به تازگی نشان داده اند که کلونیزه شدن هلیکوباکتر پیلوری با کاهش شیوع آسم در دوران کودکی در ارتباط است (چن و بلاسر،۲۰۰۸).

 

۲-۳-۱۴ بقاء هلیکوباکتر پیلوری

بقاء H. پیلوری به انقال و ترمیم DNA نوترکیب بستگی دارد. بیماری زائی هلیکوباکتر پیلوری به قدرت زنده ماندن این باکتری در محیط خشن معده که دارای اسیدیته،حرکات دودی و حمله فاگوسیت‌ها به همراه انتشار گونه‌های فعال اکسیژن است بستگی دارد (اولزاک و همکاران،۲۰۰۲). بطور خاص هلیکوباکترپیلوری موجب پاسخ استرس اکسیداتیودر طول کلونیزاسیون میزبان می شود. این پاسخ استرس اکسیداتیو باعث مرگ اوری و جهش زائی بالقوه در ترکیب DNA در ژنوم هلیکوباکترپیلوری می شود (اورورکه و همکاران،۲۰۰۳). آسیب پذیری به استرس اکسیداتیو و آسیب اکسیداتیو DNA در بسیاری از باکتری‌های بیماری زا از جمله نایسریا گونوره، هموفیلوس آنفلوانزا، استرپتوکوک پنومونیه، استرپتوکوکوس موتانس و هلیکوباکتر پیلوری رخ می دهد. . به نظر می رسد برای هر یک از این پاتوژن‌ها،باقی مانده DNA آسیب دیده در اثر استرس اسیداتیو به وسیله ترمیم نوترکیبی از طریق انتقال پشتیبانی می شود. بنابراین به نظر می رسد انتقال و ترمیم نوترکیبی به موفقیت عفونت کمک میکند.
بنظر می رسد که انتقال (انتقال DNA از یک سلول باکتریائی به دیگری از طریق واسطه) نوعی سازگاری برای ترمیم DNA است. هلیکوباکترپیلوری بطور طبیعی و در طول رشد لگاریتمی برای انتقال مناسب است و این در حالی است که بسیاری از ارگانیسم‌هاتنها تحت شرایط خاص زیست محیطی مانند گرسنگی برای انتقال مناسب اند (دورر و فرو،۲۰۱۰). تمام ارگانیسم‌ها برای پاسخ به شرایط استرس زا از جمله مواردی که باعث آسیب DNA میشوند برنامه‌های ژنتیکی را کد میکنند. در هلیکوباکتر پیلوری نوترکیبی همولوگ برای تعمیر رشته‌های دوگانه شکسته شده (DSBs) مورد نیاز است. کمپلکس هلیکاز-هسته AddAB، DSBs را بریده و RecA را روی DNA تک رشته ای بارگذاری میکند که پس از آن تعویض رشته منجر به نوترکیبی همولوگ و ترمیم میشود. نیاز به RecA بعلاوه AddAB برای کارآمد بودن کلونیزاسیون در معده نشان می دهد که در معده هلیکوباکتر پیلوری یا در معرض تخریب DNA دورشته ای است که باید تعمیر شود و یا نیاز به برخی از رویدادهای نوترکیبی واسطه دیگر دارد (دورر و همکاران،۲۰۱۰). یافتن ارتباطی بین پاسخ تخریب DNA و جذب DNA در هلیکوباکترپیلوری نشان داد که قدرت طبیعی این باکتری منجر به تداوم H. پیلوری در میزبان انسانی خود می شود و حفظ این توانائی را در اکثر سویه‌های بالینی توضیح می دهد. پروتئین RuvC برای روند تعمیر نوترکیبی ضروری است تا جائی که واسطه‌هائی را که در این فرایند اتصالات‌هالیدی (Holliday junctions) نامیده می شوند را ازبین می برد. جهش‌های هلیکوباکترپیلوری که در ruvC نقص ایجاد میکنند حساسیت به عوامل مخرب DNA و استرس اکسیداتیو را افزایش داده و کاهش بقا در ماکروفاژها را نشان میدهند و قادر به ایجاد عفونت در یک مدل موش می باشند (لاگلین و همکاران،۲۰۰۳). بطور مشابه پروتئین RecN نقش مهمی را در تعمیر DSB در هلیکوباکترپیلوری بر عهده دارد (وانگ و مایر،۲۰۰۸). جهش recN هلیکوباکترپیلوری نشان دهنده توانائی پائین کلونیزاسیون در معده موش بوده و اهمیت تعمیر DNA نوترکیب در بقاء هلیکوباکتر پیلوری در سلول میزبان را برجسته میکند (وانگ و مایر،۲۰۰۸).

 

۲-۳-۱۵ همه گیر شناسی باکتری (Epidemiology)

حداقل نیمی از جمعیت جهان با باکتری آلوده شده اند و آن را تبدیل به گسترده ترین عفونت در جهان ساخته اند (پوندر و همکاران،۱۹۹۵). نرخ واقعی عفونت از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. نرخ عفونت در غرب (غرب اروپا،شمال آمریکا و استرالیا) در حدود ۲۵ درصد تخمین زده شده و در جهان درحال توسعه نرخ عفونت بسیار بالاتر است (پوندر و همکاران،۱۹۹۵). در افرادی که در سنین پائین مبتلا به این باکتری می شوند احتمال ابتلا به التهاب بشتر وجود دارد که ممکن است همراه با گاستریت آتروفیک باشد که خطر ابتلا به زخم معده،سرطان معده و یا هر دو را به دنبال دارد (یامائوکا،۲۰۱۰). عفونت معمولا در اوایل دوران کودکی در همه کشورها رخ میدهد (کوستر و همکاران،۲۰۰۶). با این حال، میزان عفونت در کودکان در کشورهای در حال توسعه بیشتر از کشورهای صنعتی گزارش شده که احتمالا به دلیل شرایط بد بهداشتی است که با بهره گرفتن ازمیزان کمتر آنتی بیوتیک برای بیماری‌های نا مرتبط ترکیب شده است. در کشور‌های توسعه یافته پیدا کردن کودکان مبتلا به عفونت کار دشواری است اما درصد افراد مسن مبتلا افزایش یافته است و در حدود ۵۰ درصد افرادی که بیش از ۶۰ سال سن دارند مبتلا به عفونت میباشند در حالی که حدود ۱۰ درصد افرادی که بین ۳۰-۱۸ سال سن دارند مبتلا به عفونت می باشند (پوندر و همکاران،۱۹۹۵). شیوع بیشتردر بین مسن ترها نتیجه نرخ عفونت بالاتر در زمان کودکیشان است (کوستر و همکاران،۲۰۰۶). بنظر می رسد در آمریکا نرخ شیوع عفونت در بین آمریکائی‌های آفریقائی و جمعیت‌های اسپانیولی بالاتر است که به احتمال زیاد علت آن فاکتور‌های اجتماعی و اقتصادی است (اسموک و همکاران،۱۹۹۴) (اورهارت و همکاران،۲۰۰۰). نرخ پائین عفونت در غرب بطور گسترده به استاندارد‌های بهداشتی بالا و استفاده گسترده از آنتی بیوتیک‌ها نسبت داده می شود. برخلاف نرخ بالای عفونت در برخی مناطق جهان،فراوانی کلی عفونت هلیکوباکترپیلوری کاهش پیدا کده است (مالاتی،۲۰۰۷). به هر حال مقاوت آنتی بیوتیکی در هلیکوباکتر پیلوری ایجاد شده است و تقریبا تعداد زیادی از گونه‌های مقاوم به مترونیدازول و کلاریترومایسین در بیشتر قسمت‌های جهان وجود دارند (مگرود،۲۰۰۴).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
محققان مهمترین علت برای عدم کارائی درمان هلیکوباکتر پیلوری را مقاومت به یکی از آنتی بیوتیک‌ها دانستند و بیان کردند که درمان عفونت این باکتری با بهره گرفتن از آنتی بادی‌های اختصاصی میتواند دارای مزایای زیادی به دلیل شناسائی اختصاصی هلیکوباکتر پیلوری و جلوگیری از چسبیدن آن به سطوح اپی تلیال سیستم گوارش انسان باشد (سوزوکی و همکاران،۲۰۰۰). هلیکوباکتر پیلوری مسری است هرچند راه دقیق انتقال هنوز شناخته نشده است (مگرود،۱۹۹۵) (کیو،۱۹۹۶). به احتمال زیاد انتقال شخص به شخص از راه‌های دهان به دهان و یا مدفوعی-دهانی انجام می شود. مطابق با این راه‌های انتقال، باکتری‌ها از مدفوع، بزاق و پلاک دندانی برخی از افراد آلوده جدا شده است. یافته‌ها نشان می دهد که H. پیلوری به راحتی از طریق مخاط معده و از طریق بزاق منتقل می شود (برون،۲۰۰۰). انتقال عمدتا در خانواده در کشورهای توسعه یافته رخ می دهد و در کشور‌های توسعه یافته هنوز هم میتواند از طریق جامعه اتفاق بیفتد (دلپورت و همکاران،۲۰۰۷). هلیکوباکتر پیلوری نیز ممکن است به صورت خوراکی از طریق مدفوع و یا با بهره گرفتن از آب و زباله‌های آلوده منتقل شود بنابراین یک محیط بهداشتی میتواند به کاهش خطر ابتلا به عفونت H. پیلوری کمک کند. (برون،۲۰۰۰).

 

۲-۴ آنتی ژن‌ها

پادگِن یا پادزا یا آنتی‌ژن (Antigen) به ترکیباتی گفته می‌شود که پس از ورود به بدن موجب برانگیختن واکنشهای ایمنی می‌گردند که در جریان آن موادی به نام پادتن (آنتی‌بادی) تولید می‌شود. نام انگلیسی این واژه برگرفته از ترکیب Antibody Generating می‌باشد که اشاره به نقش آن در تحریک تولید پادتن یا همان آنتی‌بادی دارد. به لحاظ علمی به هر مولکولی که بتواند مورد شناسایی یک پادتن (آنتی‌بادی) قرار گیرد یا با گیرنده سلولهای T ترکیب شود پادگن (آنتی‌ژن) گفته می‌شود (دلوس و همکاران،۲۰۰۶)

 

۲-۴-۱ ساختمان آنتی ژن

اغلب آنتی‌ژنها مولکولهای درشتی هستند. از لحاظ ترکیب شیمیایی آنتی‌ژن ممکن است پروتئین، پلی ساکارید، چربیها و حتی اسید نوکلئیک باشد. یکی دیگر از صفات اختصاصی آنتی‌ژنها بیگانه بودن آنها نسبت به ترکیبات بدن صاحب آنتی‌ژن (میزبان) است. در غیر این صورت یک فرد می‌توانست از نظر ایمنی نسبت به مواد بدن خود واکنش نشان داده و در نتیجه آسیب‌های بافتی پدید آید. البته گاه در شرایطی این پیش آمد رخ می‌دهد و بیماریهایی به نام بیماریهای خود ایمنی ایجاد می‌شود (یعنی سیستم ایمنی بدن ما بافتهای خود بدن را بیگانه فرض میکند مانند لوپوس). گرچه موادی که وزن مولکولی کوچک دارند خود غالباً آنتی‌ژنیک نیستند ولی می‌توانند به عنوان هاپتن عمل کنند.
منشأ آنتی ژنها می‌تواند خارجی (مانند گرده گل)، یا سلولهای ناشناس درون بدن (مانند سلولهای سرطانی) و یا حتی خود سلول‌های طبیعی بدن (بیماریهای خود ایمن) باشد (دلوس و همکاران،۲۰۰۶).

 

۲-۵ اپی توپ‌ها

اپی توپ فضایی که به عنوان عامل تعیین آنتی ژن شناخته شده است قسمتی از یک آنتی ژن است که توسط سیستم دفاعی بدن مخصوصا توسط آنتی بادی‌ها،سلول‌های B یا سلول‌های T شناسائی می‌شود. بخشی از آنتی بادی که اپی توپ را شناسائی می کند پاراتوپ نامیده میشود. اگرچه اپی توپ‌ها معمولا پروتئین‌های غیرخودی هستند اما توالی‌های بدست آمده از میزبان هم که میتوانند شناسائی شوند اپی توپ هستند. اپی توپ‌های آنتی ژن‌های پروتئین‌ها بر اساس ساختار و تعامل خود با پاراتوپ به دو دسته، اپی توپ کنفورماسیونی و اپی توپ‌های خطی تقسیم می شوند (هانگ و هوندا،۲۰۰۶). اپی توپ فضائی از بخش‌های ناپیوسته توالی اسید آمینه آنتی ژن تشکیل شده است. این اپی توپ‌های در تعامل با پاراتوپ بر پایه شکل و ویژگی‌های سطحی ۳D و یا ساختار سوم آنتی ژن بنا شده اند. نسبت اپی توپ‌هائی که فضائی هستند ناشناخته است. در مقابل اپی توپ‌های خطی بر پایه ساختار اولیه خود با پاراتوپ‌ها در تعامل هستند. یک اپی توپ خطی به وسیله یک توالی پیوسته آمینو اسیدی از آنتی ژن شکل میگیرد.

 

۲-۵-۱ انواع اپی توپ‌ها

لمفوسیت B : اپی توپ‌هایی که توسط لمفوسیت B شناسایی می‌گردند وآنتی بادی علیه آنهاتولید می‌شود، می‌تواند شاخص‌های خطی (Linear)در ساختار اول و یا شاخص‌های شکلی ( (Conformational)در ساختار دوم، سوم و چهارم مولکول باشند. معمولاً اپی توپ‌ها کوچک هستند و ۸-۴ رزیدوآمینواسیدی ویا قندی را شامل می‌شوند و ناحیه اتصالی آنتی بادی اپی توپ ۸-۴ رزیدویی را در خود جای می‌دهد. اگرچه از نظرتئوری هر ۸-۴ رزیدو یک اپی توپ مجزا را می‌توانند ایجاد کند ولی عملاً تعداد اپی توپ‌ها در یک آنتی ژن بسیار کمتر ازآن است که به لحاظ تئوری انتظار می‌رود و معمولاً به بخشهایی محدود می‌شود که در دسترس آنتی بادی قرار می‌گیرند (هانگ وهوندا،۲۰۰۶).
لمفوسیت T : اپی توپ‌هایی که توسط لمفوسیت Tشناسایی می‌شوند، توالی اولیه آمینواسیدی در ساختار یک پروتئین هستند. لمفوسیت Tقادر به شناسایی پلی ساکاریدی یا نوکلئیک اسید نیست، حال می‌توان دریافت که چرا پلی ساکاریدها آنتی ژنهای غیر وابسته به تیموس و پروتئین‌ها آنتی ژنهای وابسته به تیموس هستند. برای شناسایی اپی توپ‌ها نیازی نیست که شاخص در نواحی بیرونی آنتی ژن قرار گرفته باشد زیرا لمفوسیت Tاپی توپ‌ها را پس از تجزیه در سلولهای عرضه کننده آنتی ژن و تبدیل به قطعات پپتیدی کوچک شناسایی می‌کند. پپتید آزاد توسط لمفوسیت Tشناسایی نمی‌شود بلکه ترکیب پپتید و ملکول[۵]MHC توسط لمفوسیت Tشناسایی می‌شود. بعضی از لمفوسیتهای، T لیپیدها را که همراه با مولکولهای شبه (MHC-Like) MHCبه نام ۱ CDهستند، شناسایی می‌کنند.
معمولاً اپی توپ‌ها کوچک بوده ومحدود به ۵۱-۸ آمینواسید هستند. اگرچه از نظر تئوری هر ۵۱-۸ آمینواسید می‌توانند یک اپی توپ مجزا باشند ولی در عمل بسیار کمتر هستند ومحدود به بخشهایی می‌شوند که می‌توانند به مولکول MHCمتصل شوند. و همین عامل سبب می‌شود پاسخ افراد مختلف به محتوی اپی توپیک یک آنتی ژن متفاوت باشد زیرا افراد ازنظر MHCهتروژن هستند (هانگ و هوندا،۲۰۰۶).

 

۲-۵-۲ عملکرد

 

۲-۵-۲-۱ اپی توپ‌های سلول T

اپی توپ‌های سلولT[6] در سطح سلول حاوی آنتی ژن وجود دارند و با مولکول‌های MHC باند می شوند. اپی توپ‌های سلول T که توسط مولکول‌های MHC کلاس I ارائه می شوند معمولا پپتید‌هائی با طول ۸ و۱۱ آمینو اسید هستند در حالی که مولکول‌های MHC کلاس II پپتید‌های طولانی تری به طول ۱۷-۱۳ آمینو اسید دارند (آلبرت،۲۰۰۲). همچنین مولکول‌های MHC طبقه بندی نشده اپی توپ‌های غیر پپتیدی مانند گلیکولیپید‌ها را ارائه میکنند.

 

۲-۵-۳ واکنش متقاطع

اپی توپ‌ها گاهی واکنش متقابل دارند و سیستم ایمنی از این ویژگی برای تنطیم به وسیله آنتی بادی‌های آنتی-آدیوتایپیک استفاده میکند (در ابتدا به وسیله برنده جایزه نوبل نایلز کاج جرنر مطرح شد). اگر آنتی بادی با اپی توپ آنتی ژن‌ها باند شود پاراتوپ میتواند برای آنتی بادی دیگری اپی توپ باشد که به آن متصل خواهد شد. اگر این انتی بادی ثانویه از کلاس IgM باشد با اتصال خود به بالا میتواند پاسخ ایمنی را تنظیم کند و اگر آنتی بادی دوم از طبقه IgG باشد اتصال آن به پائین پاسخ ایمنی را تنطیم میکند.

 

۲-۵-۴ نقشه برداری اپی توپ فضائی

اپی توپ‌ها را میتوان با بهره گرفتن از میکرو اری‌های پروتئین و با تکنیک‌های ELISPOT و ELISA نقشه برداری کرد. اپی توپ‌های MHC کلاس I و IIرا میتوان با بهره گرفتن از محاسبات خاص بزور قابل اعتمادی پیش بینی کرد (کورن و دگورت،۲۰۰۷). تقریبا بیشتر الگوریتم‌های پیش بینی اپی توپ‌های سلول T در دقت یکسان هستند (دگورت و همکاران،۲۰۰۹).

 

 

نکته دیگر در مورد تسهیلات بانکی، مدت باز پرداخت این گونه تسهیلات توسط کشاورزان است.بدین معنی که انتظار بر این است که تسهیلات با مدت بازپرداخت بالاتر اثر بیش تری بر سرمایه گذاری داشته باشد. در این میان باید توجه نمود که به دلیل پایین بودن نرخ سود تسهیلات بخش کشاورزی، تمایل به اخذ وام در این بخش زیاد باشد و غالبا صف های طویلی برای دریافت وام، خصوصا وام های مدت دار وجود داشته باشد. همچنین با توجه به سودآوری بالاتر این گونه وام در سایر بخش های اقتصاد ایران، خصوصا بخش خدمات و فعالیت های سفته بازی، تمایل به استفاده از این وام ها بالا است(پژویان و فرزین معتمد، 1384).
عکس مرتبط با اقتصاد

پیشینه تحقیق:

پژویان و فرزین معتمد در سال (1384) در پژوهشی تحت عنوان “بررسی میزان اثربخشی اعتبارات اعطایی بانک کشاورزی بر سرمایه گذاری و اشتغال در بخش کشاورزی” میزان اثربخشی اعتبارات اعطایی بانک کشاورزی بر متغیرهای کلان اقتصادی شامل سرمایه گذاری و اشتغال و ارزش افزوده در بخش کشاورزی را در دوره زمانی 1345-1380مورد اندازه گیری قرار دادند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که اثربخشی این اعتبارات مثبت بوده بطوریکه یک درصد افزایش در اعتبارات سرمایه ای بانک کشاورزی به ترتیب منجر به 43/0 درصد، 034/0 و 0003/0 درصد افزایش در سرمایه گذاری، اشتغال و ارزش افزوده بخش کشاورزی و یک درصد افزایش در اعتبارات جاری بانک کشاورزی به ترتیب منجر به 1/0، 05/0 و 49/0 درصد افزایش در سرمایه گذاری، اشتغال و ارزش افزوده بخش کشاورزی شده است.
بختیاری و پاسبان (1383) در پژوهشی تحت عنوان “نقش اعتبارات بانکی بر توسعه فرصتهای شغلی: مطالعه موردی بانک کشاورزی” با این نگرش که در بخش کشاورزی ایران از همه امکانات موجود استفاده بهینه نشده است بنابراین به نظر می رسد که فرصتهای اشتغالزایی در این بخش وجود داشته باشد، با بهره گرفتن از آمارهای سری زمانی 1349 تا 1379 و مدل های اقتصاد سنجی به بررسی این موضوع پرداختند. بطوریکه نتایج پژوهش آنها نشان دادکه اعتبارات بانک کشاورزی در کوتاه­مدت بر اشتغال و در درازمدت بر سرمایه گذاری تأثیر مثبت داشته است . بنابراین، حداقل در کوتاه­مدت می توان با به کارگیری نظام اعتباری مناسب باعث توسعه فرصتهای شغلی در این بخش شد .
بازوبندی (1376) نیز در پایان نامه کارشناسی ارشد خویش تحت عنوان ” نقش تسهیلات اعطایی بانکی در پیشرفت صنایع تبدیلی کشاورزی استان خراسان” ارتباط بین تسهیلات اعطایی بانکها و تاثیر آ ن بر بخش کشاورزی بطور خاص صنایع تبدیلی موجود در این صنعت را مورد بررسی قرار داد. نتایج حاصل از پژوهش وی نشان داد که افزایش هرگونه تسهیلات اعطایی به صنایع تبدیلی کشاورزی باعث پیشرفت این صنایع و رشد و توسعه بخش کشاورزی خواهد شد، اشتغال در جامعه افزایش می‌یابد، محصولات تولید شده در رقابت با محصولات مشابه خارجی از کیفیت بهتری برخوردار می‌گردد، افزایش تولید موجبات صرفه‌جویی ارزی و نیز استقلال اقتصادی در زمینه تامین مواد غذایی خواهد شد. حال چنانچه این بخش از اقتصاد، توسعه کافی یافته و مورد توجه لازم قرار گیرد می‌توان با صادرات محصولات کشاورزی باعث افزایش درآمدهای ارزی شد.
رجبی جهرودی (1383) در پژوهش خود با عنوان “بررسی نقش تسهیلات اعطایی بانک ها در تجهیز سرمایه و سرمایه گذاری بخش کشاورزی” به بررسی عوامل موثر بر سرمایه گذاری بخش کشاورزی با تاکید به نقش تسهیلات بانکی اعطا شده پرداختند، بطوریکه به دلیل تاثیر متفاوت تسهیلات بلند مدت و کوتاه مدت بر سرمایه گذاری، تسهیلات بانکی را به تفکیک مدت بازپرداخت مورد بررسی قرار دادند. طبق نتایج بدست آمده تسهیلات بانکی بلند مدت اثر مثبت و معنی داری بر سرمایه گذاری بخش کشاورزی داشت.
قربانی (1386) در پژوهشی تحت عنوان ” برآورد اثر اعتبارات بانکی و بودجه دولتی بر تولیدات بخش کشاورزی” در صدد تعیین میزان تسهیلات بانكی و میزان بودجه عمومی مورد نیاز برای بخش كشاورزی برآمد. وی برای سنجش این هدف، از مدل تابع تولید خطی با جایگزینی متغیرهای تسهیلات بانكی و بودجه عمومی دولت بجای متغیر سرمایه و اضافه نمودن متغیر بارندگی استفاده کرد . نتایج حاصل از بررسی وی میزان ضریب متغیر مانده تسهیلات بانكی به بخش كشاورزی را معادل 57/1، اعتبارات بخش آب 57/2، اشتغال 01/18 و بارندگی 66/23 نشان داد. با توجه به نتایج حاصله، ضرورت افزایش اعتبارات بانكی آب و تسهیلات بخش کشاورزی مورد تاكید قرار گرفت.
تحقیق قوام در سال 1371نشان می دهد که اعتبارات کشاورزی به رغم موفقیت هایی که تا کنون داشته و باعث رشد تولید شده است، اما تحولات بالقوه مورد انتظار را نتوانسته است پدید آورد( قوام، 1371).
سید کاظم صدر (1379) ” اثر اعتبارت اعطایی بانک کشاورزی بر ارزش افزوده بخش کشاورزی” را محاسبه کرده است. نتایج این تحقیق نشان داده است که در کوتاه مدت به طور متوسط به ازای یک درصد افزایش در مبلغ اعتبارات بانک کشاورزی، ارزش افزوده این بخش به میزان 0.046 درصد افزایش یافته است. همچنین بر اساس نتایج حاصل، در بلند مدت به ازای یک درصد افزایش در مبلغ اعتبارات، به طور متوسط ارزش افزوده به میزان 0.003 درصد افزایش یافته است. لازم به ذکر است که در تحقیق حاضر به منظور بررسی تاثیر اعتبارات بانک کشاورزی بر ارزش افزوده کل، مبلغ اعتبارات در تایع سرمایه گذاری وارد شده و تاثیر این متغیر از طریق سرمایه گذاری بر متغیر ارزش افزوده دیده شده است. در صورتی
برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.
که به نظر می رسد چون اعتبارات جاری بیشتر به منظور تهیه نهاده های تولید مورد استفاده قرار می گیرند تاثیر خود را بر ارزش افزوده از طریق تابع تولید نشان می دهند و اعتبارات سرمایه ای که به منظور انجام سرمایه گذاری در بخش مورد استفاده قرار می گیرند، تاثیر خود را در تابع سرمایه گذاری بهتر نمایان سازند.

 

طیبی و همکاران (1389) در پزوهشی تحت عنوان “تأثیر تسهیلات بانکی بر اشتغا لزایی بخش های اقتصادی ایران” به بررسی آثار ناشی از تخصیص تسهیلات بانکی کشور به بخش های کشاورزی، صنعت و خدمات و اندازه گیری روند اشتغال زایی در آنها در دوره 1352-1385 پرداختند. و با معرفی و فرموله سازی شاخص های اشتغال زایی خالص در قالب ایجاد شغل و تخریب شغل، میزان اشتغالزایی خالص تسهیلات بانکی در بخش های اقتصادی کشور در دوره مذکور به تجزیه و تحلیل داده ها پرداختند. نتایج حاصل از پژوهش آنها نشان داد که در مجموع به واسطه اختصاص تسهیلات بانکی به بخش های صنعت و معدن، کشاورزی و خدمات، بخش کشاورزی از بالاترین میانگین سالانه شغل ایجاد شده و بخش خدمات از پایین ترین میانگین سالانه شغل ایجاد شده، برخوردار بوده است . با این حال، نتایج به دست آمده گویای نوسان در عملکرد نظام بانکی کشور نسبت به اشتغال زایی در بخش های اقتصادی به ویژه خدمات بوده است، به طوری که این نوع تسهیلات در سال هایی از دوره مذکور به تخریب شغل منجر شده است.
سعیدی (1391) در پژوهشی با عنوان “بررسی تاثیر اعتبارات بانکی بر اشتغال”، نقش اعتبارات بانکی همه بانکهای فعال طی سالهای 85- 1377 دراستان گلستان را که شامل 11 بانک تجاری و تخصصی می شود را مورد بررسی قرار داد. برای گردآوری اطلاعات از طریق بررسی اسناد و مدارک و صورتهای مالی سالانه بانکهای تجاری و تخصصی استخراج و مورد استفاده قرار گرفت. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان داد که نیروی کار در رشد اقتصادی استان بالاترین نقش را ایفا می کند و مطابق انتظارات نظری مثبت است. و اعتبارات تکلیفی بر اشتغال استان تاثیر کمی داشته، ولی اعتبارات غیرتکلیفی نقش مثبت و بیشتری بر اشتغال در استان داشته است.
نتایج مطالعة صدر (1382: 36) در دوره زمانی 1372-1340 نشان داد كه تسهیلات بانكی در تشكیل و انباشت سرمایه در بخش كشاورزی، بسیار مؤثر است. با وجود این، شواهد حاكی از آن است كه بخش عمده‌ای از کسانی که تسهیلات زود بازده دریافت می‌كنند، آن را در زمینه‌هایی غیر از اشتغال و ایجاد کسب و کار و تولید از قبیل تأمین نیازهای مصرفی و معیشتی، مرمت و احداث ساختمان، پرداخت دیون و بدهی‌های قبلی و مسافرت به مصرف می‌رسانند. در حقیقت، نقدی بودن غالب وام‌ها، سبب ایجاد قابلیت جابه‌جایی و تبدیل‌پذیری آنها می‌شود که منجر به پدیده مخاطرات اخلاقی[5] می‌شود. مخاطرات اخلاقی زمانی در بازارهای اعتبارات پدید می‌آیند که قرض‌كننده به انجام فعالیت‌هایی كه از نظر وام‌دهنده نامطلوب به نظر می‌رسد، سوق یابد (سوینن و گو، 1999: 24).
ورمزیاری و همکاران (1389) عوامل مؤثر بر نحوه استفاده از تسهیلات بانكی كشاورزی را در شهرستان خوی مورد بررسی قرار دادند. با وجود اینكه اعتبارات رسمی كشاورزی نقش عمده‌ای در تأمین سرمایه مورد نیاز برای توسعه كشاورزی می‌توانند ایفا كنند،‏ ولی شواهد حاكی از آن هستند كه بخش زیادی از وام‌های كشاورزی،‏ دچار مخاطرات اخلاقی گردیده‌اند. آنها بر اساس الگوی نظری تركیبی،‏ در پی بررسی نحوه هزینه‌كرد وام‌های كشاورزی و عوامل مؤثر بر هدایت صحیح آنها بودند. نمونه آنها (120 نفر) از بین جامعه آماری (4592 نفر) شامل كشاورزان شهرستان خوی كه در بین سال‌های 1386-1381 حداقل یک بار وام كشاورزی دریافت كرده‌اند،‏ با بهره گرفتن از روش طبقه‌ای با انتساب متناسب انتخاب شد. یافته‌های آنها نشان داد،‏ تنها 8/37 درصد از كشاورزان مورد مطالعه،‏ وام دریافتی را به طور كامل در مسیر كشاورزی هدایت كرده‌اند و 4/18 درصد از آنان كاملاً دچار انحراف گردیده و بقیه وام‌ها نیز تا حدودی در این زمینه دچار انحراف شده‌اند. طبق یافته‌ها،‏ زمین زیركشت 91 درصد از كشاورزان،‏ 2 هكتار و كمتر بوده است كه نشان‌دهنده خردی شدید اراضی و فراهم نبودن زمینه لازم برای به‌كارگیری سرمایه است. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون بیانگر آن است كه متغیرهای مبلغ وام پرداختی،‏ تعداد دفعات نظارت كارشناسان بانك بر نحوه مصرف وام و سطح مالكیت اجرایی در سال زراعی 1386-1385،‏ در مجموع،‏ 60 درصد از تغییرات متغیر وابسته میزان مصرف وام‌های كشاورزی در فعالیت‌های كشاورزی را تبیین كرده‌اند.
پیشینه خارجی:

برگس و پاند [6](2003)در تحقیق خود در کشور هند به بررسی تاثیر افزایش شعبه های تازه تاسیس توسط بانک مرکزی این کشور( که در آن زمان آزاد سازی طی سال های 1969 تا 1992 حدود 50 هزار شعبه عمدتا تاسیس شده در مناطق روستایی بوده است) بر توسعه روستایی پرداخته اند. نتایج مطالعه آن ها نشان می دهد این شعبه ها منجر به تغییر ساختار تولید و اشتغال و در نهایت کاهش فقر و نابرابری شده است(مونگ نارنجو و هال در مقاله خود به بررسی اثر دسترسی به اعتبارات بر شرکت های تولیدی ای با نام کاستاریکان پرداختند. نتایج نشا
ن می دهد که دسترسی به اعتبارات بر عملکرد شرکت های تولیدی و اشتغال آن ها تاثیر مثبت دارد.
بابوکک و جانکر[7] (2005) با بهره گرفتن از داده‌های ماهانه بخش‌ بانکداری کشور چک (1993 تا 2005)، از مدل جامع بدون قید VAR برای اندازه‌گیری تأثیر شوک‌‌های اقتصادی بر روی کیفیت وامها استفاده نمودند. نسبت وامهای معوق به کل تسهیلات به‌عنوان‌ شاخصی برای کیفیت وامها مدنظر قرار گرفت. طبق مدل برازش شده، روابط قوی میان کیفیت‌ وامها و برخی متغیرهای اقتصادی بر اساس تابع عکس‌العمل آنی تأیید شد. متغیرهایی نظیر بیکاری، شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI)، تورم و شوک‌های ریسک اعتباری، باعث افزایش و نرخ ارز حقیقی و MI مطابق با تئوری، باعث کاهش مطالبات معوق می‌شدند. همچنین آزمون‌ استرس برای اندازه‌گیری میزان شکنندگی بخش بانکی کشور چک باتوجه به اثر شوک‌های حدی اقتصاد، مورد استفاده قرار گرفت. افزایش شتاب نسبت وام غیرعملکردی[8] (NPL)، بالا بودن بیکاری و انتظارات‌ تورمی[9]‌، به‌عنوان شاخص‌های اخطاری مهم، برای شناسایی بد شدن وضعیت پرتفوی اعتباری‌ شناخته شد. طبق سایر آزمون‌های استرس، ثبات سیستم بانکی، به ثبات قیمت‌ها[10] و رشد اقتصادی‌ بستگی پیدا می‌کند.
ویگل[11](1994)، برای تحلیل عوامل مؤثر بر سرمایه گذاری بخش خصوصی در كشاورزی یک مدل تعدیل جزئی بصورت لگاریتمی را ارائه میدهد. در این مدل سرمایه گذاری بخش خصوصی در كشاورزی را تابعی از سرمایه گذاری بخش دولتی سال جاری، سرمایه گذاری بخش خصوصی با یک سال وقفه و نسبت شاخص عمده فروشی قیمت محصولات كشاورزی به شاخص عمده فروشی قیمت سایر كالاها در نظر گرفته است. نتایج این تحلیل نشان داد كه سرمایه گذاری بخش دولتی، سرمایه گذاری بخش خصوصی با یک سال وقفه و نسبت شاخص عمده فروشی قیمتها بر سرمایه گذاری بخش خصوصی اثر مثبت معنی داری است.
لونی[12](2000)، عوامل موثر بر سرمایه گذاری خصوصی در كشاورزی پاكستان را با بهره گرفتن از مدل رگرسیونی بررسی كرده است. نتایج تجربی به دست آمده از تخمین معادلات وی نشان داد كه سرمایه گذاری خصوصی، تولید ناخالص داخلی و اعتبارات كشاورزی، همگی با یک سال وقفه و سرمایه گذاری زیربنایی تاثیر مثبت و سر مایه گذاری غیر زیربنایی ناثیر منفی بر سرمایه گذاری خصوصی دارد.
گندلیمان و راستلتی[13] (2012) در پژوهشی با عنوان “تاثیر اعتبارات بانکی بر اشتغال رسمی در اروگوئه” با کاهش سرمایه گذاریهای مالی در بخشهای مختلف اقتصادی و در نتیجه کاهش اشتغال رسمی مواجه شدند. آنها همچنین دریافتند که اثرات این کاهش اشتغال رسمی بر زنان و کارگران جوان به مراتب بیشتر بوده است. با وجود بحران شدید اقتصادی و انقباض شدید اعتبارات بانکی در دوره مورد بررسی، گواهی مبنی بر اثربخشی اعتبارات بانک در اشتغال رسمی دیده نشد.
چیدوکو و زو[14] (2012)، در پژوهشی با عنوان “تاثیر توسعه بخش کشاورزی بر اشتغال” اشتغال بخش کشاورزی در کشور زیمبابوه را مورد بررسی قرار دادند. یافته های آنها حاکی از آن بود که مشکلات اقتصادی که زیمبابوه بیش از نیم دهه گذشته با آن دست و پنجه نرم می کند به طور قابل توجهی به بیکاری جوانان در بخش کشاورزی در استان ماسوینگو دامن زده است. چرا که سرمایه گذاری کم در نتیجه مشکلات اقتصادی مانع از ایجاد اشتغال در این استان شده است. به عقیده آنها در جهت افزایش سطح اشتغال نیروی جوان زیمبابوه علی الخصوص در استان ماسوینگو که نمونه آماری آنها را تشکیل می داد باید سرمایه گذاریهای کلانی در بخش کشاورزی و پروژه های این بخش انجام گردد.

فصل سوم: روش تحقیق

3-1مقدمه:
علم تلاش آگاهانه، منظم و سازمان‌یافته برای حل یک مسالها دشواری ذهنی است. توسعه کمی و کیفی جوامع ناشی از تولید علم در آن جوامع است، که در این راستا تحقیقات علمی از ارزش بالایی برخوردارند. تحقیق فرایندی است منظم که از طریق آن می‌توان پاسخ‌هایی را برای سوال‌های موردنظر مطرح شده، پیرامون موضوع تحقیق به دست آورد(حافظ نیا، 1385، 28).
انگیزه‌ انجام این پژوهش، بررسی اثربخشی تسهیلات اعطایی بانک کشاورزی بر اشتغال، سرمایه گذاری و ارزش افزوده بخش کشاورزی در استان گیلان است.
روش تحقیق نیز مجموعه‌ای از قواعد، ابزار و راه‌های معتبر و نظام‌یافته برای بررسی واقعیت‌ها، کشف مجهولات و دست‌یابی به راه‌حل مشکلات است(حافظ نیا، 1385، 19). هنگامی که هدف تحقیق معین باشد، باید با توجه به ماهیت موضوع مورد بررسی، روش مناسبی برای انجام تحقیق انتخاب نمود؛ لذا در این فصل به توصیف روش تحقیق می‌پردازیم.

3-2 جامعه و نمونه آماری:
جامعه، بزرگترین مجموعه از اشیاء یا موجودات است که در یک زمان معین، مطلوب ما قرار می‌گیرد. ج
امعه آماری عبارتست از تعدادی از عناصر مورد نظر که حداقل دارای یک صفت مشخصه باشند (آذر و مومنی، 1381).
جامعه آماری این پژوهش از شعبه مرکزی بانک کشاورزی استان گیلان در طی دوره زمانی 1380 الی 1388 تشکیل می‌شود.

3-3 روش انجام پژوهش و روش گردآوری داده‌ها:
بطور كلی روش‌های تحقیق در علوم رفتاری را می‌توان با توجه به دو ملاك هدف تحقیق و نحوه گردآوری داده‌ها تقسیم كرد (سایت تحقیقات آموزشی).
الف) دسته‌بندی تحقیقات بر اساس هدف به شکل زیر است:
تحقیق بنیادی: که هدف این تحقیق آزمون نظریه‌ها، تبیین روابط بین پدیده‌ها و افزودن به مجموعه دانش موجود در یک زمینه خاص است.
تحقیق كاربردی: هدف از تحقیقات كاربردی توسعه دانش كاربردی در یک زمینه خاص است یعنی این تحقیقات به سمت كاربرد عملی دانش هدایت می‌شوند.
تحقیق توسعه‌ای: به منظور تدوین و تشخیص مناسب بودن یک فرآورده آموزشی (طرح، روش‌ها و برنامه‌های درسی) انجام می‌شود.
ب) دسته‌بندی تحقیقات بر اساس نحوه گردآوری داده‌ها به شرح زیر است:
تحقیق توصیفی (غیرآزمایشی)
تحقیق آزمایشی
سایر روش‌ها
تحقیق حاضر، تحقیق توصیفی (غیرآزمایشی) است که شامل مجموعه روش‌هایی با هدف توصیف كردن شرایط یا پدیده‌های مورد بررسی است. اجرای تحقیق توصیفی می‌تواند صرفاً برای شناخت بیشتر شرایط موجود یا كمك رساندن به فرایند تصمیم‌گیری باشد. تحقیقات توصیفی را می‌توان به پنج دسته تقسیم كرد:
پیمایشی
همبستگی
اقدام پژوهی
بررسی موردی
تحقیق پس‌رویدادی یا علی–مقایسه‌ای
این تحقیق از نظر روش، جزء تحقیقات همبستگی است که رابطه بین متغیرها بر اساس هدف تحقیق، تحلیل می‌گردد. برای این منظور بر حسب مقیاس‌های اندازه‌گیری متغیرها، شاخص‌های مناسبی انتخاب می‌شود و از نظر هدف، تحقیقی کاربردی است. آنچه این تحقیق را به سمت کاربردی سوق می‌دهد، کاربرد آن در درک بهتر رابطه بین تسهیلات زودبازده و میزان رشد اشتغال است که به استفاده‌ کنندگان در تجزیه و تحلیل و اتخاذ تصمیمات مربوط به سرمایه‌گذاری، اعتباردهی و تصمیمات کلان اقتصادی کمک می‌کند.
از سوی دیگر این پژوهش می‌تواند از نوع پس‌رویدادی باشد؛ چرا که در این نوع، هدف بررسی روابط موجود بین متغیرها است و داده‌ها از محیطی که به گونه‌ای طبیعی وجود داشته‌اند و یا از وقایع گذشته که بدون دخالت مستقیم پژوهش‌گر رخ داده است، جمع‌ آوری و تجزیه و تحلیل شده‌اند.

 

جنگ ابزاری برای مدیریت نوسان­های اقتصادی ………………………………………………………………………..۶۲- ۶۱
عکس مرتبط با اقتصاد

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

جمع بندی …………………………………………………………………………………………………………………………………………۶۲

فصل چهارم: سیاست­ها و راهبردهای آمریکا پس از سقوط صدام …………………………………………….۶۳

اقدامات آمریکا پس از حمله نظامی به عراق در مارس ۲۰۰۳ ……………………………………………………۷۱-۶۴

دولت سازی …………………………………………………………………………………………………………………………………۷۳-۷۱

پایان فرایند سیاسی و تشکیل نخستین دولت ملی……………………………………………………………………..۷۶-۷۳

مذاکرات تهران – واشنگتن ………………………………………………………………………………………………………….۷۷-۷۶

موافقت­نامه امنیتی ………………………………………………………………………………………………………………………۷۹-۷۷

استراتژی­ های آمریکا در عراق پس از صدام ………………………………………………………………………………………..۷۹

استراتژی الگوسازی ……………………………………………………………………………………………………………………..۸۰-۷۹

استراتژی پیروزی ………………………………………………………………………………………………………………………..۸۲-۸۱

استراتژی جلوگیری از شکست……………………………………………………………………………………………………..۸۴-۸۲

استراتژی افزایش نیرو ………………………………………………………………………………………………………………….۸۵-۸۴

استراتژی خروج آبرومندانه ………………………………………………………………………………………………………….۸۶-۸۵

جمع بندی ………………………………………………………………………………………………………………………………………….۸۶

فصل پنجم: تاثیر سیاست­ها و راهبردهای امریکا پس از اشغال عراق بر موازنه قوا در خاورمیانه…………………………………………………………………………………………………………..۸۸-۸۷

جمهوری اسلامی ایران و تحولات عراق پس از صدام …………………………………………………………………۹۲-۸۹

ایران و عراق جدید: ورود عنصر شیعی ………………………………………………………………………………………..۹۴-۹۲

ایران و شیعیان عراق: اتصال استراتژیک ……………………………………………………………………………………..۹۶-۹۴

هلال شیعی …………………………………………………………………………………………………………………………………۹۷-۹۶

ترکیه و تحولات پس از صدام ……………………………………………………………………………………………………۱۰۰-۹۷

عربستان سعودی و تحولات پس از صدام ……………………………………………………………………………….۱۰۲-۱۰۰

نگرانی های سعودی­ها از تحولات عراق جدید…………………………………………………………………………۱۰۴-۱۰۲

اسرائیل و تحولات پس از صدام ………………………………………………………………………………………………۱۰۵-۱۰۴

سیاست و استراتژی اسرائیل در کردستان عراق ……………………………………………………………………..۱۰۶-۱۰۵

پیامدهای تغییر رژیم بعثی عراق بر منافع اسرائیل …………………………………………………………………۱۰۷-۱۰۶

جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۰۷

نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………۱۰۸

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………….۱۱۳-۱۰۹

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………….۱۲۲-۱۱۴

فصل اول:
طرح تحقیق و کلیات
۱- بیان مسئله:
همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شد حوادث ۱۱ سپتامبر فرصت طلائی را در اختیار امریکا قرار داد که از این وضعیت حداکثر بهره‌برداری را ببرد و به عبارت دیگر از این آب گل آلود، ماهی بگیرد. گرچه دولت امریکا پس از فروپاشی شوروی در اوایل دهه ۱۹۹۰دیگر رقیبی جدی برای خود در نظام بین‌الملل نمی‌یافت، اما به نظر می‌رسید در تبیین نظام جدید بین‌المللی نیز محدودیت‌هایی را احساس می‌کند. هرچند امریکا در دهه ۱۹۹۰ قدرت برتر جهانی بود، اما واقعیت این است که هیچ‌گاه نتوانست در این دوره نظام تک قطبی مورد نظر خود را تثبیت کند. به عبارت دیگر، این دوره را باید دوره گذار در نظام بین‌الملل نامید.( سجادپور، ۱۳۸۰: ۹۷۲)
حوادث ۱۱ سپتامبر را باید نقطه عطفی در شکل دادن به نظام بین‌المللی در اوایل هزاره سوم دانست. ضربه‌ای که در این روز به امریکا وارد شد می‌توانست دو وجه داشته باشد. وجه اول اوج ضربه‌پذیری قدرت اول جهانی بود که می‌توانست نظام بین‌الملل را به سمت یک نظام چند قطبی پیش ببرد. اما وجه دوم که در عمل اتفاق افتاد پاسخ سریع امریکا به این حوادث­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ و تلاش آن برای اثبات استمرار نظام تک قطبی بود. تهاجم به افغانستان به عنوان ضعیف‌ترین واحد سیاسی از طرف امریکا به عنوان قدرتمندترین کشور جهان، نشان داد که سیاست امریکا برای تثبیت نظام تک قطبی، بر، برخورد و سرکوب واحدهای ضعیف و نه قدرتمند، مبتنی است. مطرح کردن کشورهای دیگری همچون ایران، عراق و کره شمالی به عنوان محورهای اهریمنی نیز در قدم بعدی در همین چارچوب قابل ارزیابی است. به عبارت دیگر کشورهای درجه دو و سه که خواستار اتخاذ سیاستی مستقل در این نظام می‌باشند، اهداف امریکا را برای تثبیت نظام تک قطبی تشکیل خواهند داد. اما در این میان به نظر می‌رسد رژیم عراق به لحاظ عوامل متعدد بیش از هر کشور دیگری در معرض تهدیدات امریکا قرار داشت.( آسایش‌طلب طوسی، ۱۳۸۱: ۷۹۲ )
امریکا در حمله به عراق اهداف اعلامی و اعمالی واقعی داشت. امریکا در اهداف اعلامی خود پس از ۱۱ سپتامبر تعدادی از کشورها را کشورهای محور شرارت اعلام کرد که عراق از جمله آن‌ ها بود. در خصوص عراق بحث وجود سلاح‌های کشتار جمعی و حمایت صدام از ترورریست­ها مطرح شد. اما واقعیت آن است که اهداف واقعی امریکا از حمله به عراق پس از حوادث ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در چارچوب اهداف و طرح‌های جهانی این کشور قرار می‌گیرد. امریکا پس از این تاریخ تلاش گسترده‌ای برای معرفی خود به عنوان تنها ابرقدرتی که نظم جهان تک قطبی را ایجاد می‌کند، آغاز کرد. بر همین اساس با توجه به اهمیت راهبُردی و منابع انرژی خاورمیانه، امریکا قصد داشت تا این منطقه را به حوزه نفوذ انحصاری خود تبدیل کند. نقطه اجرایی کردن این طرح هم عراق بود. ایجاد نظام سیاسی جدید در قالب طرح خاورمیانه بزرگ که در پی اجرای آن کل ژئوپلتیک خاورمیانه دست‌خوش تغییرات شود، یکی از اصلی‌ترین اهداف امریکا از حمله به عراق بود. در حال حاضر به نظر می رسد که امریکا با وجود آن که هزینه های زیادی را در عراق از نظر مالی و انسانی داده است، اما آنطور که باید و شاید دستاورد جدی در عراق نداشته تا این کشور را به یک متحد استراتژیک جدی خود در منطقه تبدیل کند. در سال ۲۰۱۱ نیز با توجه به مشکلاتی که امریکایی ها در عراق داشتند، واشنگتن تلاش کرد تا با خروج نیروهای نظامی خود از این کشور هزینه های خود را کاهش دهد. با این وجود باز هم به نظر می رسد که امریکایی ها همچنان در این کشور به تلاش های خود ادامه می دهند. این روند بدان معنا نیست که آنها از تلاش خود در عراق دست برداشته اند. در حقیقت امریکایی ها قصد دارند تا در قالب روندهای سیاسی موجود اهداف خود را همچنان پیگیری کنند.
اشغال عراق از سوی امریکا در سال ۲۰۰۳، سرنگونی صدام حسین و تغییر رژیم دراین کشور را می توان مهم ترین رویدادی تلقی کرد که به شکل گیری دوره جدیدی میان بازیگران منطقه ای، توازن قدرت در خاورمیانه و در مجموع تصویر نوینی از منطقه شده است. کشور عراق از نظر جغرافیایی با بازیگران مهم منطقه­ای از جمله ایران، ترکیه و عربستان سعودی همسایه است و تحولات آن بر این کشورها نیز تاثیرگذار است. قرار گرفتن عراق در مرکز خاورمیانه، باعث شده است تا تحلیل گران بسیاری آن کشور را « قلب خاورمیانه » بنامند. افزون بر این موقعیت ژئوپلتیک، عراق با دارا بودن حدود ۱۱۵ میلیارد بشکه از ذخایر نفتی جهان، بعد از عربستان سعودی و ایران در جایگاه سوم قرار دارد و این امر باعث افزایش نقش و اهمیت آن در عرصه انرژی جهان، سازمان اوپک و همچنین بازیگری این کشور در سطح منطقه می شود. مجموعه عوامل و مولفه های فوق که به اهمیت تحولات عراق و پیامد های آن برای کشورهای منطقه منجر می شود، رویکردهایی متفاوت از سوی هریک از بازیگران منطقه ای را در این خصوص باعث شده است.(اسدی، ۱۳۸۷: ۹-۷)
با حمله آمریکا به عراق درسال ۲۰۰۳، اشغال این کشور و اختصاص حجم وسیعی از منابع مالی وانسانی و امکانات سیاست خارجی آمریکا به این موضوع، پیشبرد شرایط عراق براساس راهبردها و ملاحظات منافع ایالات متحده به اولویت اصلی دستگاه سیاست خارجی آمریکا تبدیل شد. مقامات آمریکا در ابتدا راهبرد ایجاد دولت الگو در عراق را مطرح ساختند، اما با عدم پیشرفت و تحقق اهداف این راهبرد، در سال ۲۰۰۵، راهبرد پیروزی در عراق مطرح شد. با افزایش مشکلات آمریکا در عراق، این راهبرد نیز به اهداف خود نرسید وسپس به تدریج از اواخر سال ۲۰۰۶ و اوایل سال ۲۰۰۷ ، راهبرد عدم شکست و خروج آبرومندانه و کم هزینه، مورد توجه مقامات کاخ سفید قرارگرفت.(احدی، ۱۳۸۷: ۹۲-۹۱) با گذشت زمان خسارت‌های مادی و معنوی بر نیروهای آمریکایی افزایش یافت. مخالفت با استمرار حضور پر هزینه نیروهای نظامی آمریکا در عراق با مخالفت بیشتر سیاستمداران و نخبگان مواجه شد. و افکار عمومی مردم آمریکا و بسیاری از کشورهای منطقه و جهان با توجه به اشتباهات اساسی سیاست‌ها و راهبردهای دولت بوش در عراق و استمرار ناامنی و بی‌ثباتی در این کشور خواهان اصلاح سیاست‌ها و خروج نیروهای نظامی از این کشورشدند. این سر در گمی از یک سو به دلیل عدم وجود شناخت و آگاهی عمیق از مردم عراق، اقوام، قدرت مرجعیت شیعه و نداشتن پیش‌بینی اشغال عراق بود و از سوی دیگر نداشتن یک استراتژی مشخص و پایدار برای دوران اشغال بود.. علیرغم تلاش­ آمریکایی­ها پس از سقوط صدام شرایطی در عراق حاکم شد که با پیش بینی­های آمریکایی­ها سازگار نبود و دولتی روی کار آمد که به ایران گرایش داشت و موازنه منطقه­ای را تغییر داد.
دراین تحقیق تلاش خواهد شد تا سیاست­هایی که دولت آمریکا در عراق پس از صدام به اجرا گذاشت، رابررسی کرده و پیامد­های این مجموعه سیاست­ها بر موازنه قوا درخاورمیانه را مورد پژوهش قرار دهیم.
۲- اهمیت وضرورت تحقیق:
اهمیت و ضرورت تحقیق از آنجا ناشی می شود که ایالات متحده امریکا به عنوان هژمون بین المللی بعد از سال ۱۹۹۱ سعی داشته با اجرای سیاست های متنوع در مناطق مختلف، بالاخص خاورمیانه به نیروی نظم دهنده تبدیل شود و حمله به عراق در سال ۲۰۰۳ فرصت مناسبی برای امریکا به وجود آورد تا در راستای این هدف خود سیاست هایش را به انجام برساند. در واقع عراق به عنوان یک کشور در موقعیت ژئوپلتیک خاص در خاورمیانه می توانست مکان مورد نیاز برای اعمال سیاست­ های آمریکا و علی الخصوص جمهوری خواهان و ادامه سیاست­های نظم نوین دهه ۱۹۹۰ آنها باشد. اهمیت این تحقیق با توجه به عواملی همچون سیاست های خصمانه امریکا در طی سه دهه گذشته و قرار دادن جمهوری اسلامی ایران در محور شرارت، در دکترین جرج بوش و حضور مستقیم دشمن شماره یک جمهوری اسلامی ایران در مرزهای فوری و امنیتی درک می­ شود. درپی اشغال عراق در سال۲۰۰۳ و از بین رفتن نظام دیکتاتوری صدام که در طول سه دهه حاکمیت رژیم بعث که مسبب سه جنگ ویران کننده و عامل اصلی حضور امریکا در خلیج فارس بعد از سال۱۹۹۱ و در پی آزاد سازی نیروهای داخلی که در طول این مدت سرکوب بوده و حضور نیروهای حامی منافع جمهوری اسلامی ایران در راس حکومت جدید عراق فرصت مناسبی برای ایران فراهم کرد تا از این فرصت به نحو احسن استفاده کند. در واقع حضور امریکا گرچه در ابتدا تهدید امنیت ملی ایران به شمار می رفت ولی طی شرایط خاص اشغال، ایران توانست این تهدید را به فرصت تبدیل کند. به صورتی که به زعم سیاست مداران و تحلیل گران گرچه امریکا به لحاظ نظامی در عراق موفق شد ولی این ایران بود که از جنبه سیاسی نهایت استفاده را برد و امریکا در پی این فشارها حاضر به تعامل با ایران شد. در پی سرنگونی رژیم صدام و روی کار آمدن شیعیان و تغییر هویت عراق از یک عراق سنی و متخاصم به عراق شیعی نقش آفرینی ایران و محور مقاومت در منطقه بیش از پیش شد.لذا ضروری است که تحقیق حاضر صورت گیرد تا جنبه های این تغییر وتحولات نمایان شود.
منطق اهمیت عراق جدید در حوزه سیاست خارجی ، شکل‌گیری یک سری متغیرهای جدید همچون تقویت عنصر شیعی در ساخت قدرت و حکومت عراق ، روند حرکت عراق از یک دشمن استراتژیک به یک همکار منطقه‌ای و به تبع آن، تعادل در سیاست ایران با منطقه و جهان عرب، و همچنین جایگاه عراق در روابط بین‌الملل و تنظیم سیاست خارجی ایران با قدرت‌های بزرگ همچون امریکا و آثار آن بر امنیت و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران از جمله متغیرهایی می‌باشد که به اهمیت موضوع انتخاب‌شده می‌افزاید.
۳- سوال اصلی:
سیاست‌های امریکا در عراق پس از صدام و پیامدهای آن بر موازنه قوا در خاورمیانه چه بوده است؟
۴- فرضیه:
سیاست‌های امریکا در دوره پس از اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ منجر به روی کار آمدن شیعیان در این کشور و موجب تغییر موازنه قدرت در خاورمیانه تا پیش از سال ۲۰۱۱ به سود محور مقاومت شده است.

۵- متغیرهای تحقیق:
متغیر مستقل: سیاست‌های آمریکا در عراق پس از صدام
متغیر وابسته: موازنه قوا در خاورمیانه
۶- مفاهیم اصلی تحقیق :
خاورمیانه، سیاست خارجی، موازنه قوا، موازنه منطقه­ای، امنیت منطقه­ای، محور مقاومت.
۷- تعریف مفاهیم :
۱-۷ – خاورمیانه
اصطلاح خاورمیانه را نخستین بار یک مورخ وابسته به نیروی دریایی آمریکا به نام آلفرد ماهان ( ۱۹۰۲ ) به کار برد. منظور وی از خاورمیانه منطقه‌ای­ بود که خلیج‌فارس در مرکز آن واقع می‌شد­­­­­­­­­­­­­­­­ و برای اشاره به آن اصطلاحات خاور نزدیک و خاور دور کافی به نظر نمی‌رسید. این اصطلاح هم چون اصطلاحات خاور دور و نزدیک، در جهان مبتنی بر مرکزیت اروپا ساخته شد. اما امروزه با وجود از بین رفتن مرکزیت اروپا این اصطلاح چنان متداول گشته است که حتی ساکنان خود منطقه، هرچند باکمی اختلاف در تعبیر حوزه دلالت معنایی، نیز آن را به کار می‌برند.(بیومونت و دیگران، ۱۳۶۹: ۲) با این وجود هیچ‌گونه اجماع و تعریف واحدی در مورد مرزهای جغرافیایی و سیاسی خاورمیانه وجود ندارد. جغرافی‌دانان، مورخان، روزنامه‌نگاران و دیوان‌سالاران همگی از این اصطلاح استفاده می­ کنند، اما همگی هنوز تعاریف متفاوتی از آنچه که منظورشان است در ذهن دارند.( کمپ و هارکاوی، ۱۳۸۵: ۳۵ ) برای مثال باری بوران کشورهای ترکیه، قبرس و سودان را که بخشی از خاورمیانه هستند را جزء این منطقه محسوب نمی­ کند. درحالی‌که کشورهای الجزایر، تونس و مغرب را که بخشی از زیرسیستم کشورهای شمال آفریقا محسوب می‌شوند را جزئی از خاورمیانه محسوب می کند.( جعفری ولدانی، ۱۳۸۸: ۱۶-۱۵ ) در این پایان‌نامه تعریف موسع از خاورمیانه مد­­­ نظر قرار گرفته است. بر این اساس خاورمیانه منطقه‌ای است که شامل کشورهای ایران، ترکیه، عراق، سوریه، لبنان، اراضی خودگردان فلسطین، رژیم اشغالگر اسرائیل، اردن، مصر، عربستان، یمن، سودان، کویت، امارات متحده عربی، قطر، تونس، افغانستان و عمان می­گردد.
۲-۷ – سیاست خارجی
سیاست خارجی کشورها مجموعه موضع‌گیری‌ها، اقدامات و تصمیماتی است که دولت­های ملی نسبت به یکدیگر و یا نسبت به سازمان­های بین‌المللی اتخاذ می­ کنند و هدف اصلی آن‌ ها، تأمین منافع دولت ملی به عنوان واحدی یکپارچه است. سیاست خارجی متضمن کنش هردوست، یعنی ممکن است دولت خاصی مبتکر عمل باشد و یا در پاسخ به اعمال دیگران واکنش نشان دهند.( بشیریه، ۱۳۸۲: ۲۱۵)
سیاست خارجی عبارت است از یک استراتژی یا یک رشته اعمال از پیش طرح‌ریزی شده توسط تصمیم‌گیرندگان حکومتی که مقصود آن دستیابی به اهدافی معین، در چهارچوب منافع ملی و در محیط بین ­المللی است. به طور خلاصه می­توان گفت که سیاست خارجی شامل تعیین و اجرای یک سلسله اهداف و منافع ملی است که در صحنه­ی بین ­المللی از سوی دولت­ها انجام می­پذیرد. سیاست خارجی می ­تواند ابتکار عمل یک دولت و یا واکنش آن در قبال کنش دیگر دولت­ها باشد.( مقتدر، ۱۳۵۸: ۱۳۲-۱۳۱) و در تعریفی دیگر می­توان این‌طور تعریف کرد که: جهتی را که یک دولت بر می­گزیند و در آن از خود تحرک نشان می­دهد و نیز شیوه­ نگرش دولت را نسبت به جامعه­ بین­المللی، سیاست خارجی می‌گویند.( خوشوقت، ۱۳۷۵: ۱۴۵)

در فرهنگ روابط بین‌الملل در تعریف سیاست خارجی چنین آمده است که: راهبرد یا شیوه برنامه‌ریزی‌شده‌ی عمل که توسط مراجع تصمیم‌گیرنده‌ی یک کشور در رابطه با سایر کشورها با نهاد­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­های بین‌المللی، به منظور نیل به اهداف معین که ذیل معیارهای منافع ملی تعریف‌شده‌اند، طرح می‌شود. سیاست خارجی خاصی که توسط یک کشور اتخاذ می‌شود، ممکن است حاصل ابتکار خود آن کشور و یا واکنشی به ابتکارات صورت گرفته از سوی سایر کشورها باشد. سیاست خارجی روند پویایی است که طی آن، به منظور تعیین خط مشی و در راستای مساعی دیپلماتیک ناظر بر راهبردهای سیاسی، مضامین نسبتاً ثابت منافع ملی با شرایط قویاً متلاطم و متغیر محیط بین‌المللی هماهنگ می‌شوند. ( پلنو، ۱۳۸۷: ۳۴ )
۳-۷ – موازنه قوا
موازنه قدرت به عنوان یک موضوع تاریخی توسط پژوهشگران، نویسندگان و نظریه‌پردازان مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعه این نوع نوشته‌ها پراکندگی و عدم هماهنگی در معنی این واژه در ذهن جوینده به وجود می‌آورد. تلاش برای فهم نظریه موازنه قوا به بیش از پانصد سال بازمی‌گردد. موازنه قدرت به عنوان یک وضعیت ناشی از رضایت نسبی کشورها از تقسیم قدرت در میان آنان می‌باشد. موازنه قدرت به عنوان یک تمایل عمومی و قانون رفتار دولت‌ها در پی پدید آمدن یک عامل بر هم زننده موازنه باعث ترس و وحشت اعضای سیستم خواهد گردید و آنان را به عکس‌العمل متقابل وا خواهد داشت. موازنه قدرت به عنوان راهنمای دولت‌مردان، آنان را به عاقلانه عمل کردن وا می‌دارد و به علاوه به آنان می‌آموزد که همیشه برای ایجاد ائتلاف و اتحاد در آمادگی کامل به سر برده، تا بدین نحو بتوانند با برهم زننده موازنه مقابله نمایند. موازنه قدرت به عنوان اسلوبی برای حفظ خصوصیات سیستم بین‌المللی زمانی کاربرد دارد که تمام اعضای جامعه بین‌المللی بخواهند از این طریق هویت، استقلال و تمامیت ارضی خود را حفظ کنند.( علی‌بابایی، ۱۳۷۰: ۱۷). موازنه قدرت، قانون رفتار دولت‌هاست، بدین معنا که آنان در صورت رویارویی با قدرتی مجاور و بر هم زننده تعادل، به تأسیس یک ائتلاف متوازن کننده مبادرت ورزیده و از ظهور قدرتی مسلط و برتر جلوگیری می‌کنند.( دوئرتی و گراف، ۱۳۷۲: ۶۷ ) توازن­ قوا دارای معانی مختلفی است و تحلیل‌‌گران نتوانسته‌اند بر معنای واحدی اتفاق کنند. برخی آن‌ را وضعیت یا شرایطی دانسته ­اند که رضایت خاطر نسبتاً گسترده­ای از توزیع ­قدرت وجود دارد. به عبارت دیگر، قدرت‌های مهم و عمده از نحوه‌ی توزیع­ قدرت راضی هستند.
مفهوم موازنه‌ی قوا، بنا به مقتضیات گوناگون اوضاع بین­المللی، معانی مختلفی چون توزیع قدرت، تعادل قوا بین دو یا چند قدرت متخاصم، و تفوق نیرو پیدا کرده است. مثلاً ارنست ‌هاس برای مفهوم موازنه­ی قدرت ۸ معنا و مارتین‌ وایت ۹ معنا، و بالأخره کنت ‌والتز ۱۰ معنا در نظر گرفته‌اند. اما در کلیه‌ی این مفاهیم گوناگون، نوعی اتفاق نظر نسبت به موجودیت مفهوم قدرت وجود دارد. منظور آن است که در بطن نظریه موازنه­ی قوا این فرض نهفته است که همه‌ی روابط بین ­المللی ناشی از منافع ملی است که از طریق قدرت کسب می­ شود.( سیف زاده،۱۳۶۷: ۴۹) اما تعاریف ارنست‌ هاس، عبارت‌اند از: ۱ـ هرگونه توزیع قدرت، ۲ـ نوعی فرایند تعادل یا متوازن‌سازی، ۳ـ استیلاء یا طلب استیلاء، ۴ـ ثبات و صلح در حالت اتفاق قدرت­ها، ۵ـ بی‌ثباتی و جنگ، ۶ـ سیاست مبتنی بر قدرت به معنی اعم، ۷ـ نوعی قانون جهان‌شمولی تاریخی، ۸ـ نوعی نظام و راهنما برای سیاست‌گذاران. به گفته­ی اینیس‌ال. کلود‌‌ جونیور «مشکل توازن قدرت، نداشتن معنا نیست بلکه داشتن معانی بیش از حد است.( دوئرتی و گراف، ۱۳۷۲: ۶۶) نگرش مورگنتا نگرشی سرزمین محور و استراتژی مدار است که در کنار سایر واقع گرایان، از کلاسیک‌ها گرفته تا متأخران، اساس کارشان مفهوم‌سازی قدرت است.(لیتل، ۱۳۸۹: ۱۶) از نظر مورگنتا، اساس مفهوم موازنه بر دو پیش‌فرض اساسی بنا نهاده شده است: اولاً عناصری که باید متوازن گردند برای جامعه ضروری هستند یا حق وجود دارند، و ثانیاً، بدون حالت تعادل میان آن‌ ها، یکی از عناصر بر دیگران تفوق می‌یابد، به منافع و حقوق آن‌ ها تجاوز می‌کند و ممکن است نهایتاً دیگران را نابود و مضمحل کند و جایگزین آن‌ ها شود. اما از آنجا که هدف، علاوه بر حفظ همه عناصر سیستم، ثبات آن است، هدف تعادل باید جلوگیری از تفوق یکی از عناصر بر دیگری باشد. حفظ تعادل به این ترتیب صورت می‌گیرد که عناصر مختلف مجاز باشند گرایش‌های متضاد خود را تا نقطه‌ای ادامه دهند که گرایش هیچ یک از آن‌ ها چنان قوی نباشند که بر گرایش سایر عناصر تفوق یابد، اما گرایش هر یک به آن اندازه‌ای قوی باشد که مانع از تفوق سایرین بر خود شود. ( مورگنتا، ۱۳۸۹: ۲۸۹ )
از نگاه مورگنتا، موازنه قدرت به مثابه پیامد طبیعی و اجتناب‌ناپذیر مبارزه قدرت، عمری به درازای تاریخ دارد، اما اندیشه نظری منظم، که در قرن شانزدهم آغاز شد، و در سده‌های نوزدهم و بیستم به اوج خود رسید، عموماً موازنه قدرت را ابزاری حراستی می‌دانند که اتحادی از دولت‌ها، که نگران استقلال خود هستند، در مقابل طرح‌های دولتی دیگر برای سلطه جهانی، که در آن زمان پادشاهی جهانی نامیده می‌شدند، از آن استفاده می‌کنند)مورگنتا، ۱۳۸۹: ۳۱۵ ) برداشت مورگنتا از مفهوم توازن، بر گرفته از علوم طبیعی است. او هدف توازن را ممانعت از تفوق یکی از عناصر بر دیگری و نتیجه آن را پویایی و ماندگاری جمعی می‌داند.
۴-۷ – موازنه منطقه­ای
در دوران پس از جنگ سرد موازنه قدرت در سطح منطقه­ای و جهانی مورد توجه قرار گرفته است. وظیفه موازنه قوای منطقه­ای حفظ استقلال کشورها و جلوگیری از بلعیدن آن‌ ها توسط دولت قوی تر می‌باشد. به هر حال امروزه نیز مانند گذشته موازنه قوا در سطح عمومی و یا منطقه­ای موجب ایجاد نظم می‌گردد. این سیستم نیز مانند عوامل دیگری هم چون حقوق بین‌الملل، مذاکره دیپلماتیک و جنگ در پی ایجاد جامعه‌ای است که در آن هیچ یک از کشورها به آن اندازه قوی نشود که داعیه تشکیل امپراطوری و سلطه بر دیگران را داشته باشد.(علی بابائی، ۱۳۷۰: ۴۵-۱۴۴ ) در حوزه مطالعات منطقه‌ای، موازنه قوا از ویژگی خاصی برخوردار است. این ویژگی­ها به ساخت فیزیکی منطقه به ویژه بخش‌بندی داخلی آن، حضور بخش مداخله گر و پیوند آن با سیستم جهانی و سیستم های کنترل آن نظم مرتبط می‌باشد. از سوی دیگر سطح و میزان انسجام داخلی منطقه نیز بخش دیگری از ویژگی­های سیستم موازنه قوای منطقه­ای و الگوهای رفتاری مرتبط با آن را تشکیل می­دهد. از این منظر سیستم موازنه قوای منطقه­ای از بعد مدل فیزیکی دارای ویژگی‌های است که با مدل کلاسیک آن متفاوت می‌باشد.از این به بعد سیستم و موازنه قوای منطقه‌ای محل تلاقی دو نوع نظم سیستمی است. نخست هر منطقه جولانگاه دو نوع سیستم کنترلی است. از یک سو سیستم کنترل نظم جهانی و از سوی دیگر سیستم کنترل منطقه‌ای با یکدیگر برخورد می‌نمایند. در این میان قدرت مداخله گر منطقه­ای به عنوان قدرت بزرگ جهانی حلقه چنین پیوندی است. از سوی دیگر تفاوت قدرت در سطح درون منطقه با سطح بین‌المللی الگوهای رفتاری خاصی را از ناحیه واحدها سبب می‌گردد.( قاسمی، ۱۳۹۰: ۴۹۳ )

۵-۷ – امنیت منطقه­ای

 

کیفیت نظارتی

 

ثبات سیاسی و عدم خشونت

 

 

منبع: بانک جهانی، ۲۰۰۱۱

 

۳-۳ مدل تحقیق
محققان مختلف، دسته­بندی­های متفاوتی از متغیرهای مؤثر بر فساد ارائه داده­اند که به طور کلی دو دسته سیاسی و اقتصادی مهم‌ترین عوامل مؤثر بر فساد در بررسی­های انجام شده به شمار می­آیند (Amundsen, 1999). برخی محققان نیز به عواملی مانند مذهب و ترکیبات قومی، ذیل فاکتورهای فرهنگی[۴۷] توجه داشته اند، اما سهم این عامل نسبت به دو عامل دیگر کمتر می­باشد.
عکس مرتبط با اقتصاد
با توجه به آنکه، تحقیق حاضر درصدد بررسی شاخص ­های حکمرانی مؤثر بر فساد می­باشد؛ بنابراین، نیاز به شاخص ­هایی است که بتوان به این بررسی تطبیقی دست یافت. در این تحقیق عوامل مؤثر بر فساد با توجه به این هدف و با توجه به مرور ادبیات صورت گرفته و شاخص ­های نامبرده، به چهار دسته عوامل فرایندی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی تقسیم شده است که اثرات آنها بر فساد مورد بررسی قرار می­گیرد. دسته­بندی­هایی که تا کنون از عوامل مؤثر بر فساد توسط محققین صورت گرفته است، سه دسته عوامل سیاسی، فرهنگی و اقتصادی می­باشد. در این دسته­بندی­ها، ترکیبات قومی، هنجارهای اجتماعی، سابقه حکومت استعماری و مذهب، تحت عنوان عوامل فرهنگی؛ تولید ناخالص داخلی، تمرکز زدائی مالی، صادرات و واردات، حقوق و دستمزد، تورم و آزادسازی اقتصادی تحت عنوان عوامل اقتصادی؛ و پاسخگویی، حاکمیت قانون، ثبات سیاسی و عدم خشونت، تداوم دموکراسی بی­وقفه، شفافیت، اندازه دولت و تمرکززدائی سیاسی تحت عنوان عوامل سیاسی مؤثر بر فساد بررسی شده‌اند. در این تحقیق دسته­ای دیگر به نام عوامل فرایندی، بر این تقسیم ­بندی­های متداول اضافه خواهد شد. این دسته شامل شفافیت، پاسخگویی و حاکمیت قانون می­باشد. سازمان ملل پاسخگویی را از ملزومات حکمرانی خوب می­داند و در عین حال، آنرا بدون شفافیت و حاکمیت قانون اجرا شدنی نمی­داند[۴۸]. بنابراین، آنها را در یک دسته جای می­دهد. بعلاوه، این سه متغیر، فرایند انجام کار نیستند اما بر فرایند انجام کار نظارت دارند، بنابراین، آنها را در دسته عوامل فرایندی مؤثر بر فساد مورد بررسی قرار خواهیم داد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۳-۳-۱ عوامل سیاسی
بزرگ­ترین بخش تئوری­های تبیین کننده فساد، عوامل سیاسی هستند (Lederman, 2004: 4). اتخاذ تصمیمات سیاسی، بدلیل در قدرت بودن تصمیم­ گیران سیاسی، منبع مهم فساد به شمار می­رود (آکرمن، ۱۳۸۵).
منظور از عوامل سیاسی، مدت زمان تداوم دموکراسی بی­وقفه یا پایدار، ثبات سیاسی و عدم خشونت در هر کشور است. چنانچه ملاحظه شد، محققان مختلف درخصوص اثر مثبت دموکراسی بر کاهش فساد هم عقیده بودند؛ اما درخصوص تعداد سال­های دموکراسی اختلاف عقیده داشتند. موریس بین دموکراسی به عنوان دولت و دموکراتیزاسیون به عنوان یک فرایند تمایز قائل می­ شود و معتقد است دموکراسی تنها با گذشت زمان باعث کاهش فساد می­ شود (Morris, 2009: 9). همچنین از نظر سازمان ملل نیز دموکراسی پایدار به عنوان یکی از شاخص­­­های اجتماعی کیفیت حکومت مطرح است. بنابراین، اثر دموکراسی پایدار به عنوان یکی از شاخص ­های کیفیت حکومت بر فساد مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
۳-۳-۲- عوامل فرایندی
با توجه به هدف تجربی این تحقیق، منظور از عوامل فرایندی در اینجا مقررات دولتی، پاسخگویی و شفافیت می­باشد. پاسخگویی با این حقیقت مرتبط است که برای رعایت صحیح قوانین و مقررات، اجرا کنندگان قوانین باید در برابر اعمال­شان مسئولیت­پذیر و پاسخگو باشند. بعلاوه، قوانین باید روشن باشد، باید در شیوه­ای بی­طرفانه اعمال شود و نباید مکرر و خودسرانه تغییر کند. مورد آخر به تعریف شفافیت اشاره دارد. شفافیت به آن معنا است که تصمیم ­گیری و اجرای آن با پیروی از قوانین و مقررات اجرا ­شود. همچنین به این معنا است که اطلاعات آزادانه و مستقیم برای کسانی که از تصمیمات و اجرای آن متأثر می­شوند و رسانه ­ها، در دسترس باشد. این مهم با آزادی مطبوعات محقق خواهد شد.
از آنجا که از نظر سازمان ملل پاسخگویی بدون شفافیت و حاکمیت قانون قابل اجرا نخواهد شد[۴۹]، بنابراین در این تحقیق، حاکمیت قانون نیز در این دسته مورد بررسی قرار خواهد گرفت. حاکمیت قانون به اجرای عادلانه قوانین توسط قوه قضائیه مستقل و غیر فاسد و پلیس عاری از تعصب مربوط است. هر دو ارگان از حقوق بشر همه اعضای جامعه حمایت می­ کنند (Zirnsak & et al, 2008: Pp22-32 ). در مجموع انتظار می­رود، عوامل فرایندی رابطه منفی با فساد داشته باشند.
۳-۳-۳- عوامل فرهنگی
مطابق با مرور ادبیات صورت گرفته، عوامل فرهنگی مؤثر بر فساد هنجارهای اجتماعی، مذهب، وفاق و تعلق گروهی (چند پارگی قومی و افتراق قومی زبانی) و سابقه حکومت استعماری (که به طور خاص استعمار انگلیس در اکثر تحقیقات مورد بررسی قرار گرفته است) می­باشد. البته هنجارهای اجتماعی و سابقه حکومت استعماری در این تحقیق مورد نظر نمی­باشند و متغیرهای مذهب و وفاداری و تعلق گروهی در این دسته مورد بررسی قرار خواهد گرفت. چنانچه در فصل دوم توضیح داده شد، در بررسی ارتباط بین مذهب و فساد، تنها به مذاهب کاتولیک و پروتستان توجه شده است. در این تحقیق مذهب اسلام نیز در کنار دو مذهب دیگر مورد بررسی قرار خواهد گرفت. انتظار می­رود عامل فرهنگی مانند مذهب در کاهش فساد و تعلق گروهی در افزایش فساد سهم بیشتری داشته باشد.
۳-۳-۴- عوامل اقتصادی
حکمرانی خوب نیاز به سیاست­هایی برای ترویج گسترده سیاست­های رشد اقتصادی، یک بخش پویای خصوصی و کنترل اجتماعی که به کاهش فقر منجر خواهد شد، دارد.
حقوق کارمندان دولتی، رانت اقتصادی (اقتصاد تک محصولی، وابستگی به یک سهم از تولید کشور)،‌ صادرات و واردات،‌ تولید ناخالص داخلی، تورم و آزادسازی اقتصادی به عنوان شاخص ­های رونق یا رکود اقتصادی در حکومت خوب می ­تواند مورد استفاده قرار گیرد. همچنین این شاخص ­ها بیانگر آن­اند که چرا کشورهای مختلفی که از لحاظ ساختارهای اجتماعی و منابع طبیعی کاملاً شبیه هم هستند، در رفاه مردمشان عملکردی متفاوت نشان می­دهند. انتظار می­رود،‌ تولید ناخالص داخلی کمتر، تورم، اندازه دولت، اثر مثبت بر افزایش فساد و صادرات و واردات و آزادسازی اقتصادی اثر منفی بر فساد داشته باشد. با توجه به آنکه می­توان اندازه دولت را هم به معنای فعالیت اقتصادی به کار برد و همچنین در برخی دسته­بندی­های عوامل تأثیرگذار بر فساد در دسته عوامل سیاسی به کار رفته است، لازم است درخصوص متغیر اندازه دولت توضیحاتی داده شود. البته در این تحقیق، اندازه دولت در معنای اقتصادی به کار رفته است.
اندازه دولت ممکن است به عنوان تعداد بوروکرات­ها و هزینه­های­شان (مانند حقوق و دستمزد) درنظر گرفته شود. گاهی اندازه دولت به عنوان دخالت دولت در رفع شکست بازار تلقی می­ شود اما دخالت بیش از اندازه دولت (مانند تخصیص نادرست منابع) ممکن است مانع رقابت بازار شود (Go & et al, 2010). مداخلات دولت اغلب مربوط به مقرراتی درخصوص پروانه و مجوزها، کنترل بر قرارداد تأمین خدمات، کنترل بر قراردادهای سرمایه ­گذاری عمومی مانند جاده و فرودگاه، برنامه ­های مرتبط به قوانین انگیزه مالیاتی،‌ اعتبارات یارانه­ای و ارزش­گذاری بر ارز خارجی، کنترل بر دسترسی به خدمات عمومی، دستمزد بخش دولتی، سیستم استخدام و ارتقاء و تعیین اندازه بوروکراسی می­باشد (Ahmad, 2002: 4).
عوامل مؤثر بر فساد به صورت خلاصه در جدول زیر نشان داده شده است:

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول ۳-۲: عوامل مؤثر بر فساد
عوامل سیاسی تداوم دموکراسی بی وقفه
ثبات سیاسی و عدم خشونت
عوامل فرایندی پاسخگویی
شفافیت
حاکمیت قانون
عوامل فرهنگی مذهب
وفاق و تعلق گروهی
عوامل اقتصادی آزادسازی اقتصادی
صادرات و واردات
تورم
تولید ناخالص داخلی
اندازه دولت

۳-۴- فرضیه ­های تحقیق