بنابراین به نظر می رسد که رابطه بین رهبری تحولی و تعهد سازمانی، ارتباط معناداری با تعهد عاطفی با کاهش استرس روحی داشته باشد.
اما با توجه به مطالب ارائه شده در این بخش، کمبود تحقیقات در زمینه رابطه بین رهبری تحولی و تعهد سازمانی با تعهد عاطفی و کاهش استرس روحی مشهور است
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱-مقدمه
تحقیق حاضر در زمینه رابطه بین رهبری تحولی و تعهد سازمانی با رفتار شهروندی سازمانی مدیران مدارس است. این فصل شامل روش تحقیق، جامعه آماری، نمونه آماری، روش نمونه گیری، متغیرهای تحقیق، ابزارهای پژوهش، روش جمع آوری داده ها و روش های آماری می باشد.
۳-۲- روش تحقیق
این پژوهش از نوع تحقیقات همبستگی است. مسئله پژوهشی موقعی از نوع همبستگی است که پژوهشگر با بهره گرفتن از یک گروه آزمودنی دست کم درباره دو متغیر، بدون آن که هیچ یک از آنها دستکاری یا کنترل شود، اطلاعاتی به دست آورد. این گونه مطالعات را می توان برای مطلب بکار برد که آیا متغیرهایی که مورد مطالعه قرار می گیرند با هم ارتباط دارند و در صورتی که رابطه ی کشف شود این ارتباط مثبت یا منفی است، و شدت و قدرت آن چه اندازه است. مطالعات همبستگی می تواند ذاتاً توصیفی یا استنباطی باشد و هر یک از مشخصه های آماری حاصل از آن ها شاخص عدد بدست می دهد که نشان دهنده قدرت ارتباط بین متغیرهای اندازه گیری شده از مجموعه های معینی از داده ها است. نکته مهم این است که مقصود از گردآوری اطلاعات در پژوهش های همبستگی هرگز تحقیق درباره یک رابطه علت و معلولی قاطع نیست.
۳-۳- جامعه آماری
عبارت است از همه اعضای واقعی و فرضی که علاقه مند هستیم یافته های پژوهش را از آنها دریافت کنیم جامعه آماری در این تحقیق تمامی مدیران مدارس دخترانه ناحیه ۱ شهر کرمانشاه می باشد. که تعداد آنها ۴۲۰ نفرمی باشد.
۳-۴- نمونه آماری
حجم نمونه عبارتست از گزینش بخشی از یک مجموعه گروه یا جامعه باشد. در این پژوهش نمونه گیری به روش تصادفی ساده صورت گرفته است.
حجم نمونه آماری تحقیق تمامی مدیران مدارس ناحیه ۱ شهر کرمانشاه می باشد به تعداد ۴۲۰ نفر می باشد که حجم نمونه آماری بر اساس فرمول کوکران حدود ۲۰۰ نفر برآورد شده است.
۳-۵- روش نمونه گیری
روش نمونه گیری از نوع تصادفی ساده می باشد علت اینکه از روش تصادفی ساده استفاده کردم این است که برای هر یک از اعضای جامعه امکان مساوی برای انتخاب شدن فراهم شود. این روش نیز بر انتخاب واحدها از کل جامعه اشاره می کند. بطور دقیق در روش تصادفی ساده هر یک از اعضای جامعه شانس مساوی برای انتخاب شدن دارند.
۳-۶- متغیرهای تحقیق (متغیرهای مورد مطالعه)
متغیرهای تحقیق شامل موارد زیر می باشد
۳-۶-۱ متغیرمستقل: متغیر محرک درون داد است که بوسیله پژوهشگر اندازه گیری، دستکاری یا انتخاب می شود تا تاثیر یا ارتباط آن با متغیر دیگری معین شود (دلاور، ۱۳۸۷، ص ۵۸) لذا در این پژوهش رفتار شهروندی سازمانی متغیر مستقل محسوب می شود.
۳-۶-۲- متغیر وابسته: متغیر پاسخ، برون داد یا ملاک است و عبارت است از وجهی از رفتار یک ارگانیسم که تحریک شده است و به عبارت دیگری متغیری که تحت تاثیر متغیر مستقل قرار می گیرد (همان، ص ۱۹) در این پژوهش، رهبری تحولی، تعهد سازمانی به عنوان متغیرهای وابسته محسوب می شود.
۳-۶-۳- متغیر کنترل: شهرستان کرمانشاه، رفتار شهروندی سازمانی
۳-۷- ابزار پژوهش
۳-۷-۱- روایی و پایایی ابزار اندازه گیری
در این پژوهش، برای تعیین روایی پرسشنامه تعهد سازمانی و رفتار شهروندی، به ترغیب علی رغم استفاده در تحقیقات انجام گرفته در داخل، از دیدگاه های متخصصان اساتید دانشگاهی و کارشناسان خبره که به تعداد ۵ تن بودند نیز استفاده شد و با توجه به اجماع نظرات این پرسشنامه دارای روایی محتوایی می باشد. همچنین برای تعیین پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که در نهایت با بهره گرفتن از ضریب آلفای کرونباخ معادل ۸۵ /۰ و ۷۶/۰ تعین شد با توجه به این که ضریب آلفای کرونباخ بیش از ۷۰ % قابل پذیرش است.
پرسشنامه چند عاملی رهبری نیز پرسشنامه استانداری است که توسط بس و آوولیو طراحی و در تحقیقات متعددی مورد استفاده قرار گرفته است با این وجود موغلی برای پایایی بازآزمایی پرسشنامه آزمونی را در دو نوبت بر روی آزمودنی های یکسان اجرا کرد. نتیجه بدست آمده دارای همبستگی بوده و نشان دهنده پایایی مناسب این پرسشنامه بود. برای تعیین ثبات و سازگاری درونی و بینابینی متغیرها و بعبارت دیگر، میزان همسانی قابلیت اعتماد پرسشنامه چندعاملی رهبری از فرمول آلفای کرونباخ استفاده شد که در نهایت ضریب آلفای کرونباخ معادل ۹۳ % به دست آمد پس می توان نتیجه گرفت که پرسشنامه چند عاملی رهبری نیز از پایایی بالایی برخوردار است.
۳-۷-۲- پرسشنامه رهبری تحولی
برای اندازه گیری رهبری تحولی از پرسشنامه رهبری تحولی بس و آولیو (۱۹۸۵) استفاده شد. داده های مربوط به رهبری تحولی با بهره گرفتن از پرسشنامه چند عاملی رهبری که توسط بس و آولیو طراحی شده است به دست آمد. این پرسشنامه شامل ۳۶ سئوال است وشامل ۴ خرده مقیاس است در قابل مقیاس پنج گزینه ای و به دو صورت فرم مخصوص رهبران و فرم مخصوص پیروان تنظیم شده اشت که شیوه رهبری بک فرد را از دیدگاه خود و پیروانش مورد بررسی قرار می دهد. حدود مقیاس گویه ها از (کاملاً موافق، موافق، بی نظر، مخالف، کاملاً مخالف است.
الف- نفوذ آرمانی: این خرده مقیاس شامل ۸ سوال می باشد (سوالات ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۶، ۷، ۸) که نفوذ آرمانی رهبری تحولی را نشان می دهد، کسب نمره بالا در این قسمت حاکی از اعتماد، تحسین، الگو و مدل بین رهبری و زیردستان نفوذ آرمانی رهبری تحولی است.
ب- انگیزش الهام بخش: این خرده مقیاس شامل ۹ سوال می باشد (سوالات ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۳، ۱۴، ۱۵، ۱۶، ۱۷) که انگیزش الهام بخش رهبری تحولی را نشان می دهد، کسب نمره بالا در این قسمت حاکی از این است که رهبر کارکنان را به تلاش و باور ترغیب می کند که زیردستان (کارکنان) به آینده و قابل دسترس بودن اهداف خوش بین انگیزش الهام بخش رهبری تحولی است.
ج- ترغیب ذهنی: این خرده مقیاس شامل ۸ سوال است (سوالات ۱۸، ۱۹، ۲۰، ۲۱، ۲۲، ۲۳، ۲۴، ۲۵) که ترغیب ذهنی رهبری تحولی را نشان می دهد، کسب نمره بالا در این قسمت حاکی از تشویق زیردستان برای حل مشکلات و فنون مسئله نوآورانه را پیاده کردن توسط رهبران ترغیب ذهنی رهبری تحولی است.
د- ملاحظات فردی: این خرده مقیاس شامل ۱۱ سوال می باشد (سوالات ۲۶، ۲۷، ۲۸، ۲۹، ۳۰، ۳۱، ۳۲، ۳۳، ۳۴، ۳۵، ۳۶) که ملاحظات فردی رهبری تحولی را نشان می دهد، کسب نمره بالا در این قسمت حاکی از مهارت های لازم و آموزش تعلیم زیردستان توسط رهبران ملاحظات فردی رهبری تحولی است.
۳-۷-۳ پرسشنامه تعهد سازمانی
برای اندازه گیری تعهد سازمانی از پرسشنامه تعهد سازمانی آلن و می یر (۱۹۹۸) استفاده شد تعهد سازمانی که دارای ۳ بعد تعهد عاطفی، تعهد مستمر، تعهد هنجاری و دارای روایی و پایایی می باشد پرسشنامه تعهد سازمانی که حاوی ۲۴ سوال استاندارد می باشد که توسط پژوهشگران مشهور به نام های می یر و آلن طراحی شده است پرسشنامه تعهد سازمانی به ابعاد تعهد سازمانی اختصاص داده شده است. برای هر یک از ابعاد تعهد عاطفی، تعهد مستمر، تعهد هنجاری در پرسشنامه ۸ سوال و در سه خرده مقیاس استفاده شده است مقیاس پاسخگویی هفت ارزشی لیکرت برای پاسخگویی محدود است حدود مقیاس از (کاملاً موافق، موافق، تاحدی موافق، بی نظر، تا حدی مخالف، مخالف، کاملاً مخالف) است.
ابعاد آن در زیر شرح داده شده است
الف- تعهد عاطفی: این خرده مقیاس شامل ۱۲ سوال می باشد (سوالات ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۲) که تعهد عاطفی و تعهد سازمانی به سازمان را نشان می دهد، کسب نمره بالا در این قسمت حاکی از علاقه، احترام، تعیین هویت شدن و مشارکت در بخش تعهد سازمانی است.
ب- تعهد مستمر: این خرده مقیاس شامل ۶ سوال می باشد (سوالات ۱۳، ۱۴، ۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۸) که تعهد مستمر تعهد سازمانی را به سازمان نشان می دهد، کسب نمره بالا در این قسمت حاکی از تمایل اعضاء اهمیت و ارزش نهادن رفتار شهروندی به سازمان است.
ج- تعهد هنجاری: این خرده مقیاس شامل ۶ سوال می باشد (سوالات ۱۹، ۲۰، ۲۱، ۲۲، ۲۳، ۲۴) که تعهد هنجاری و تعهد سازمان را به سازمان نشان می دهد، کسب نمره بالا در این قسمت حاکی از نگرش و احساسات شهروندان مبنی بر ضرورت ماندن در سازمان است.
۳-۷-۴- پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی
پادساکف و همکارانش (۱۹۹۲) این پرسشنامه یک پرسشنامه استاندارد می باشد که توسط پادساکف و همکاران طراحی شده و در تحقیقات مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. بنابراین دارای روایی و پایایی قابل قبول می باشد این پرسشنامه دارای ۲۴ سوال است و در پنج خرده مقیاس استفاده شده است و در مقیاس پاسخگویی پنج ارزشی لیکرت برای پاسخگویی استفاده شده است از (کاملاً موافق، موافق، بی نظر، مخالف، کاملاً مخالف) است.
ابعاد آن در زیر شرح داده شده است
الف- جوانمردی: این خرده مقیاس شامل ۴ سوال می باشد (سوالات ۲، ۳، ۴، ۵) که جوانمردی رفتار شهروندی سازمانی را نشان می دهد، کسب نمره بالا در این قسمت حاکی از آن است که شهروندان در سازمان نسبت به کارهای همدیگر و مشکلات همدیگر اعتراض نکنند و از کار یکدیگر شکایت و ابراز ناراحتی ندارند که توسط جوانمردی رفتار شهروندی سازمان است.
ب- رفتار یا فضیلت مدنی: این خرده مقیاس شامل ۴ سوال می باشد (سوالات ۵، ۶، ۷، ۸) که رفتار یا فضیلت مدنی رفتار شهروندی سازمانی را نشان می دهد، کسب نمره بالا در این قسمت حاکی از مسئولیت های سازمان و مشارکت سازمانی رفتار یا فضیلت مدنی سازمان است.
ج- نوع دوستی: این خرده مقیاس شامل ۴ سوال می باشد (سوالات ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۲) که نوع دوستی رفتار شهروندی سازمانی را نشان می دهد، کسب نمره بالا در این قسمت حاکی از آن است که صمیمیت، همدلی، دلسوزی میان همکاران سازمانی نوع دوستی رفتار شهروندی سازمانی است.
د- بعد وظیفه شناسی (وجدان کاری) این خرده مقیاس شامل ۶ سوال می باشد (سوالات ۱۳، ۱۴، ۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۸) که بعد وظیفه شناسی (وجدان کاری) رفتار شهروندی سازمانی را نشان می دهد، کسب نمره بالا در این قسمت حاکی از تمایل اعضا که رفتارهای خاصی را انجام می دهند حتی در حالت بیماری و ناتوانی هم به کار ادامه می دهند که بعد وظیفه شناسی (وجدان کاری) رفتار شهروندی سازمانی است.
۳-۸- پایایی پرسشنامه
۳-۸-۱- پایایی پرسشنامه رهبری تحولی
در مطالعه مقدماتی تعداد ۵۰ نفر پرسشنامه های تهیه شده را بطور آزمایشی پر کردند بعد از بررسی نمونه های آزمایشی تکمیل شده، پایایی پرسشنامه رهبری تحولی از طریق آلفای کرونباخ محاسبه و ۸۷ /۰ گزارش شد.
۳-۸-۲- پایایی پرسشنامه تعهد سازمانی
در مطالعه مقدماتی تعداد ۵۰ نفر پرسشنامه های تهیه شده را بطور آزمایشی پر کردند بعد از بررسی نمونه های آزمایشی تکمیل شده، پایایی پرسشنامه تعهد سازمانی از طریق آلفای کرونباخ محاسبه و ۸۴/۰ گزارش شد.
۳-۸-۳- پایایی پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی
در مطالعه مقدماتی تعداد ۵۰ نفر پرسشنامه های تهیه شده را بطور آزمایشی پر کردند بعد از بررسی نمونه های آزمایشی تکمیل شده، پایایی پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی از طریق آلفای کرونباخ محاسبه و ۸۹/۰ گزارش شد.
۳-۹- روایی پرسشنامه
۳-۹-۱- روایی پرسشنامه رهبری تحولی
بس و آولیو موضوع توسعه پرسشنامه رهبری تحولی و اعتبار یابی اولیه را بررسی کردند جامعه مورد مطالعه آنان عبارت بود از ۱۲۰ نمونه و ۵۰ % رهبری تحولی در مورد ۱- نفوذ آرمانی ۲- انگیزش الهام بخش ۳- ترغیب ذهنی ۴- ملاحظات فردی. در این تحقیق از روش آماری چزخش در تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. نتایج نشان داد این پرسشنامه اعتبار و روایی بالایی دارد شاقلی، ریحانه (۱۳۸۷) نیز نشان دادند که پرسشنامه رهبری تحولی از پایایی و ضریب روایی ملاک هم زمان بسیار بالایی برخوردار است.
۳-۹-۲- روایی پرسشنامه تعهد سازمانی
آلن و می یر موضوع توسعه پرسشنامه تعهد سازمانی را بررسی کردند جامعه مورد مطالعه آنان عبارت بود از ۳ بعد تعهد عاطفی، تعهد مستمر، تعهد هنجاری که در سه خرده مقیاس استفاده شد که رفتار شهروندان از ضریب این سه بعد در روایی بالاتری محسوب می شود.
۳-۹-۳- روایی پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی
دلاور (۱۳۹۱) ضرایب همسانی درونی رفتار شهروند سازمانی که از ۴ بعد ۱- جوانمردی ۲- بعد رفتار یا فضیلت مدنی ۳- بعد نوع دوستی ۴- بعد وظیفه شناسی (وجدان کاری) است را محاسبه و ۷۹/۰ گزارش شد.
۳-۱۰- روش جمع آوری داده ها
محقق برای جمع آوری اطلاعات بصورت میدانی ابتدا معرفی نامه هایی از دانشگاه برای سازمان ها و مدارس دریافت نموده ام و با مراجعه به سازمان ها ومدارس مورد نظر، درمحل رفتار سازمانی و مدیران مدارس حضور داشته و از آنها در انجام تحقیق کمک گرفته است محقق پس از ارائه پرسشنامه به آزمودنی ها، توضیحات لازم در خصوص نحوه تکمیل پرسشنامه را داده، پس به آنها وقت کافی داده تا بتوانند به سوالات جواب دهند و هر جایی که ابهامی برای آنها پیش می آمد محقق نسبت به رفع آنها اقدام می کرد پس از تکمیل و جمع آوری پرسشنامه ها، محقق پرسشنامه هایی را که تکمیل نشده و یا ناقص بودند را از پرسشنامه های تکمیل شده اجرا کرده و سپس به تجزیه و تحلیل ۲۰۰ پرسشنامه پرداخته است. و همچنین محقق برای جمع آوری اطلاعات بیشتر از روش کتابخانه ای نیز استفاده کرده است.
۳-۱۱ روش های آماری (تجزیه و تحلیل داده ها)
به منظور بررسی و مقایسه توصیفی داده ها از روش های آمار توصیفی (میانگین، انحراف استاندارد، جداول) و آمار استنباطی از آزمون ضریب همبستگی پیرسون جهت تعیین ارتباط بین متغیرها، در راستای مقایسه بین مدیران مدارس از آزمون t، و روش های آماری آزمون کلوموگروف- اسمیرنوف رگرسیون چند گانه گام به گام در نرم افزار spss و در سطح معناداری p<%5 استفاده شد.
۳-۱۲- مدل تحلیلی
متغیر مستقل
رفتار شهروندی سازمانی

احترام و تکریم

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

حمله از روبه رو. این تاکتیک مبتنی بر حمله به نقاط فوت رقیب به جای نقاط ضعف او به طور مستقیم و از روبه روست. اگر چه برای انجام این تاکیتک باید از منابع بسیاری استفاده کرد در صورت موفقیت سودهای کلانی به دست خواهد آمد. پیامد این تاکتیک بستگی به این دارد که رقیب تا چه اندازه حوصله و قدرت مقاومت و مقابله داشته باشد.

حمله از اطراف. در این مورد یک ناحیه جغرافیایی یا بخشی از یک بازار که در آن رهبر بازار آسیب پذیر است انتخاب می شود. یکی از راه های پاسخگویی به نیازهایی است که رهبر بازار نتوانسته است رفع کند. ژاپنیها معمولا برای رقابت در صحنه بازار از این روش استفاده می کنند.

محاصره. این تاکتیک حمله ای است همه جانبه و وسیع بر ضد دشمن و در واقع محاصره او تا زمانی که اراده و مقاومتش بشکند. شرکت سیکو در بازار ساعت با عرضه انواع ساعتها و تنوع بسیار وسیع، از این تاکتیک استفاده کرده وبازار ساعت را در محاصره خود قرار داده است.

حمله حاشیه ای. این تاکتیک در بازارهای دارای تکنولوژی برتر، بسیار متداول است. در این حمله، چالشگر یا حریف مبارز تلاش می کند تا در حاشیه و جدا از تکنولوژی موجود، با عرضه تکنولوژی جدید، بازار را در دست بگیرد. اگرچه این تاکتیک نیازمند سرمایه گذاری زیادی است، در صورت موفقیت می تواند بازار خودی را نفوذپذیر سازد.

حمله چریکی (بدون ساختار). این نوع حمله در صورتی که منابع مالی کافی وجود داشته باشد مناسب است. چالشگر به انتخاب خود حمله را آغاز می کند و هدفش تضعیف روحیه رهبر بازار است تا سرانجام امتیازاتی برای خود کسب کند.

در برابر استراتژیها و تاکتیکهای حمله استراتژیهای دفاعی عبارتند از:

دفاع از موقعیت و موضع. این نوع دفاع از زمانی مناسب است که شرکت از جایگاه و موقعیت نفوذ ناپذیری برخوردار باشد.

دفاع متحرک. این نوع استراتژی به صورت گسترش دادن بازارها و تنوع و گسترش محصول نسبت به بازار است.

دفاع قبل از تثبیت موقعیت رقیب (حمله مقدم) و دفاع با هجوم متقابل. در این استراتژی به شرکتها توصیه می شود که آغاز کننده حملات باشند، اگرچه ممکن است باعث برخوردها، تنشها و مبارزات مختلف و غیر ضروری گردد؛ مانند جنگ قیمتها.

دفاع از اطراف. چنان که قبلا اشاره شد، در این مورد یک ناحیه جغرافیایی یا بخشی از یک بازار که در آن رهبر بازار آسیب پذیر است، برای حمله به آن انتخاب می گردد.

کناره گیری و عقب نشینی. گاهی کنار کشیدن از صحنه رقابت مطلوب ترین راه حل است(منبع پیشین).

۲-۴- بخش چهارم: پیشینه تحقیق

۲-۴-۱- تحقیقات خارجی

دایموند (۱۹۹۱)، معتقد است که نرخهای بهره واقعی بر انتخاب شرکتها برای انتخاب بین پروژه های پر ریسک یا دارای امنیت تأثیر می گذارد. تا زمانی که انتخاب پروژه های ریسک دار منجر به این شود که ارزش مورد انتظار آینده شرکتها به همان اندازه هزینه های ناشی از ریسک افزایش یابد، انگیزه یرای سازگار شدن با پروژ ه های کم ریسک افزایش می یابدو بنابراین نرخهای بهره پایین تر احتمال قصور در پرداخت بدهی را کاهش می دهد.
کوپمن و لوکاس[۳۶](۲۰۰۳) در مطالعه خود بر این باورند که ریسک اعتباری تقریباً همراه و هم جهت با متغیرهای کلان اقتصادی حرکت می­ کند و این مساله نکته مهمی در فرایند مدیریت ریسک به حساب می­آید. آنها با بهره گرفتن از اطلاعات سال­های ۱۳۹۳-۱۳۹۷ در زمینه تولید ناخالص داخلی، حاشیه­های اعتباری و شکست­های تجاری کوشیده اند، عقیده فوق را بررسی نمایند. نتایج تحقیق ایشان نشان می­دهد رابطه هم جهت از لحاظ رفتار ادواری بین ” حاشیه­های اعتباری[۳۷]” و “تولید ناخالص داخلی” در توالی­های تجاری معمولی (شش ساله) وجود دارد.
عکس مرتبط با اقتصاد
عبدالقانی(۲۰۰۵)، در تحقیقی تحت عنوان افشاء ریسک بازار یا معیارهای ریسک حسابداری به بررسی ارتباط بین ریسک سیستماتیک و معیارهای ریسک حسابداری پرداخت.این معیارها شامل نسبت اهرمی ، اندازه دارایی ، نسبت جاری ، تغییر پذیری سود ، رشد سود ، نسبت سود سهامی پرداختی و بتای سود بودند.نتایج حاصل از بررسی حاکی از آن بود که چهار معیار اندازه دارایی ، رشد سود ، نسبت جاری ، نسبت سود سهامی پرداختی دارای ارتباط با اهمیتی با ریسک سیستماتیک هستند در حالی که ارتباط بین متغیرهای دیگر با ریسک سیستماتیک از لحاظ آماری معنادار نبودند .
حسابداری
راتنوسکی(۲۰۰۷) به بررسی تاثیر شفافیت سود در مدیریت ریسک بانک پرداخت. راتنوسکی بیان می­دارد که هنگامی که بانک­ها با ناتوانی در بازپرداخت دیون و مشکلات نقدینگی مواجه هستند برای مدیریت کردن ریسک نقدینگی می­توانند شفافیت صورت­های مالی را بهبود بخشند. او مدلی را ارائه کرد که براساس آن هنگامی که برای تامین مالی، عدم تقارن اطلاعاتی نیز موجب بروز اصطکاک و حساسیت می­ شود. بانک­ها می­توانند با افزایش شفافیت و کاهش عدم تقارن اطلاعاتی، تامین مالی خود را راحت­تر کنند.
شارما[۳۸] (۲۰۱۰) رابطه‌ی بین بازده سهام و سه بعد رقابت بازار محصول را در دوره زمانی ۱۹۷۳تا۲۰۰۶ بررسی کرد. نتایج وی بیانگر این بود که پس از در نظر گرفتن عوامل بازار، اندازه، ارزش دفتری به ارزش بازار شرکتهای موجود در صنایع متمرکزتر بازده کمتری بدست می اورند. افزون بر این، انها دریافتند که شرکتهای که جانشین پذیری محصول هایشان زیاد است در مقایسه با شرکتهایی که جانشین پذیری محصول هایشان کم است، بازده تعدیل شده از بابت ریسک بیشتری کسب میکنند.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
گیرود و مولر[۳۹](۲۰۱۱) در تحقیقی به بررسی تاثیر حاکمیت شرکتی و رقابت در بازار محصول بر عملکرد شرکت‌ها پرداختند. نتایج نشان داد که حاکمیت شرکتی ضعیف در صنایع غیررقابتی، منجر به بازده سرمایه کمتر، بهره وری کمتر و ارزش بازار پایین تر می‌شود. همچنین نتایج حاکی از این است که حاکمیت شرکتی ضعیف، بطور بالقوه باعث کاهش بازدهی نیروی کار و افزایش هزینه‌های محصول می‌شود. اما این تاثیر در صنایع رقابتی و در شرکت‌هایی که توانایی رقابت در بازار محصول را دارند؛ کمتر است.
چنگ و همکاران (۲۰۱۲) در پژوهش خود که شامل ۲۵۵ شرکت در سال های۲۰۱۰-۲۰۰۰ به بررسی رابطه بین عدم شفافیت سود، جریانات نقدی و ریسک کاهش قیمت سهام پرداختند، آنها نشان دادند که عدم شفافیت سود و حساسیت جریانات نقدی عملیاتی منجر به افشاء نکردن اخبار بد می شود و ریسک سقوط قیمت سهام ار افزایش می دهد.
فاسو[۴۰] (۲۰۱۳) رابطه ساختار سرمایه، توانایی رقابت در بازار محصول و عملکرد آنها را مورد بررسی قرار داد، فاسو از معیاری جدید برای اندازه گیری توان رقابتی شرکت استفاده نمود. وی با بهره گرفتن از داده های پانل ،عملکرد ۲۵۷ شرکت آفریقای جنوبی را در طول دوره ۱۹۹۸-۲۰۰۹را مورد توجه قرار داد، نتایج نشان می‌دهد که اهرم مالی اثر مثبت و قابل توجهی بر عملکرد شرکت دارد. و تاثیر رقابت در بازار محصول بر عملکرد شرکتهایی که اهرم مالی بالاتری دارند بیشتر است.
با توجه به تحقیق هوانگ و لی (۲۰۱۳) که به بررسی اثرات رقابت در بازار محصول بر ریسک اعتباری پرداختد. آنها نشان دادند که گسترش اعتبار بطور مثبت به تعداد شرکتها در یک صنعت مربوط میشود.گسترش اعتبار زیاد (کم) در یک صنعت دارای رابطه مثبت (منفی) با شاخص هرفیندال – هیرشمن است. و اندازه نسبی شرکت در یک صنعت یک عامل مهم تعیین کننده از ریسک اعتباری است . همچنین آنها به طور کلی دریافتند که بین رقابت در بازار محصول و شاخص ریسک اعتباری رابطه منفی وجود دارد. زیرا شرکت هایی که دارای رقابت در بازار محصول بالایی هستند در نتیجه دارای ریسک ورشکستگی پایینی می باشند .
لیندست و همکاران(۲۰۱۳) دریافتند طول تاخیر اطلاعات اعتبار دهندگان و سایر دینفعان برای سیاست های دریافت اعتبار مهم نیست و یکی از مهم ترین عوامل که برای اعطای وام از دید اعتباردهندگان حائز اهمیت است سطح اطلاعات متقارن بین ذینفعان می باشد و شرکت هایی که دارای عدم تقارن اطلاعاتی بین اعتبار دهندگان، سهامداران و … می باشند دارای ریسک اعتباری بیشتری نسبت به شرکت هایی هستند که دارای عدم تقارن اطلاعاتی نیستند.
۲-۴-۲- تحقیقات داخلی
تاکنون تحقیقی به صورت مستقیم به بررسی رابطه بین ساختارهای رقابتی در بازار و ریسک اعتباری را در ایران مورد بررسی قرار نداده است. برخی از مرتبط ترین این تحقیقات به شرح ذیل می باشد:
فلاح شمسی و تهرانی(۱۳۸۴)، در مقاله ای با عنوان ” طراحی و تبیین مدل ریسک اعتباری در نطام بانکی کشور”، کارایی مدل های احتمالی خطی،لجستیک و شبکه های عصبی مصنوعی براید پیش بینی ریسک اعتباری مشتریان نظام بانکی کشور را مورد بررسی قرار دادهاند.متغیرهای پیش بینی کننده در این مدل ها، نسبت های مالی وام گیرندگان بوده که ارتباط معناداری آن ها با ریسک اعتباری، با بهره گرفتن از آزمون های آماری مناسب تأیید شده است. با بهره گرفتن از داده های مالی و اعتباری ۳۱۶ نفر از مشتریان حقوقی بانک های کشور مدل های یاد شده طراحی و مورد آزمون کارایی قرار گرفتند. نتیجه های به دست آمده در این مقاله، بیانگر آن است که ارتباط بین متغیرها در مدل پیش بینی ریسک اعتباری محسوب می شوند و بیشترین کارایی برای پیش بینی ریسک اعتباری به ترتیب مربوط به شبکه های عصبی و مدل لجستیک می باشد.
عرب مازار و روئین تن (۱۳۸۵) به بررسی عوامل بر ریسک اعتباری مشتریان بانکی پرداختند. آنها دریافتند که از بین متغیرهای موجود با بهره گرفتن از تحلیلرگر سیونل و جیت در نهایت ۱۷ متغیر که اثر معناداری بر ریسک اعتباری و تفکیک بین دو گروه از مشتریان خوش حساب و بد حساب داشتند، انتخاب و مدل نهایی به وسیله آنها پردازش شد. بر اساس شاخص های آماری، این توابع از نظر ضرایب و همچنین قدرت تفکیک کنندگی معنی دار و اعتبار بالایی دارند. نتایج تحقیق ضمن دلالت بر تأیید نظریه های اقتصادی و مالی در زمینه عوامل مؤثر بر ریسک اعتباری نشان میدهد که عوامل مؤثر بر ریسک اعتباری مشتریان حقوقی بانک کشاورزی فصل مشترک زیادی با عوامل مؤثر بر ریسک اعتباری مشتریان حقوقی سایر بانکها دارد.

برای

وادل[۴۱](۲۰۰۴)،در پژوهش خود به این نتیجه رسید که ارزشیابی تکوینی در مجموع موجب بهبود یادگیری کلاس می شود.
لوبرز[۴۲](۲۰۰۶)،در پژوهش خود به این نتیجه رسید که اگر نظام ارزشیابی حاکم بر کلاس درس به گونه ای باشد که باعث ایجاد جوی عاطفی و یا روابط اجتماعی بالا شودپیشرفت تحصیلی دانش آموزان بالا می رود.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲-۱۶) مروری بر تحقیقات داخلی:
کرد(۱۳۸۱) در تحقیقی تحت عنوان بررسی تاثیر بازخورد ارزشیابی تکوینی بر پیشرفت تحصیلی درس علوم تجربی دانش آموزان پسر پایه پنجم ابتدایی شهرستان بوکان در سال تحصیلی (۸۲-۸۱) به این نتیجه رسید که پیشرفت تحصیلی دانش آموزانی که بازخورد در آزمون های تکوینی دریافت می کردند در مقایسه با گروه کنترل تفاوت معنادار دارد.
مرتضایی نژاد(۱۳۸۴) در تحقیق خود تحت عنوان بررسی نگرش معلمین و والدین در ارتباط با اثربخشی طرح ارزشیابی توصیفی در مدارس ابتدایی پایه های اول و دوم شهر تهران در سال تحصیلی۸۴-۸۳ به این نتیجه رسید،که از دیدگاه معلمان و والدین در زمینه ی اثربخشی طرح ارزشیابی توصیفی بیشترین تاثیر را در بهداشت روحی و روانی دارد.همچنین نتیجه تحقیق ها نشان داد که ارزشیابی تکوینی و مستمر در پیشرفت و یادگیری موفق تاثیر بسزایی دارد و بر علاقه و اعتماد به نفس دانش آموزان موثر است.
حقیقی(۱۳۸۴) تحقیقی تحت عنوان نقش ارزشیابی مستمر (توصیفی)در تعمیق یادگیری دانش آموزان پایه دوم مقطع ابتدایی شهر تهران انجام داده است که سطوح یادگیری دانش آموزان تحت پوشش ارزشیابی توصیفی با دانش آموزان دیگر تفاوت معنادار دارد،یعنی دانش آموزان گروه ارزشیابی توصیفی بهتر از گروه دیگر عمل می کنند.
کریمی(۱۳۸۴) در تحقیقی تحت عنوان بررسی تاثیر روش جدید ارزشیابی توصیفی بر اختلالات رفتاری دانش آموزان دوره ی ابتدایی مدارس شیراز به این نتیجه رسید،که اختلال های رفتاری دو گروه پسران و دختران تحت پوشش ارزشیابی توصیفی کاهش یافته است.
ابومحمدی(۱۳۸۴) در پژوهشی تحت عنوان بررسی دیدگاه معلمان دوره ابتدایی پیرامون ارزشیابی توصیفی در استان یزد در سال ۸۴-۸۳ به این نتیجه رسید که کلاس های مشمول طرح ارزشیابی توصیفی و سنتی از نظر چگونگی مشارکت و فعالیت دانش آموزان در کلاس ،نظم و انضباط حاکم بر کلاس درس،چگونگی تعامل بین دانش اموزان،مورد مقایسه قرار گرفتند .یافته های این مطالعه نشان داد که مشارکت و فعالیت دانش آموزان کلاس های مجری طرح ارزشیابی توصیفی بیشتر از سنتی است تعامل معلم با دانش اموزان و نیز دانش آموزان با یکدیگر در کلاس های مشمول ارزشیاب سنتی منظم تر و نظم و انضباط بیشتری نسبت به گروه مقابل یعنی ارزشیابی توصیفی داشتند.بالاخره این که مشارکت،تعامل و فعالیت دانش آموزان دختر از هر دو گروه بیشتر از پسران بوده است.
پاشاشریفی و خوش خلق (۱۳۸۵)در تحقیق خود تحت عنوان ارزشیابی اجرای آزمایشی ارزشیابی توصیفی در مدارس ابتدایی برخی مناطق آموزشی کشور در سال تحصیلی۸۵-۸۴ به این نتایج دست یافتند:نتایج تحلیل آماری داده های حاصل از مصاحبه با دانش آموزان نشان داد که اضطراب امتحان کلیه دانش اموزان مشمول پایه های اول تا سوم ابتدایی طرح ارزشیابی توصیفی در مقایسه با دانش اموزان غیر مشمول همان پایه ها به طور قابل توجهی کاهش یافته است نتایج حاصل از تحلیل آماری داده های حاصل از اجرای مصاحبه ساخت یافته با دانش آموزان ،معلمان و والدین ان ها نشان داد که به طور کلی نگرش هر دو گروه از دانش اموزان مشمول و غیر مشمول طرح ارزشیابی توصیفی نسبت به یادگیری دروس اساسی در حد متوسط قرار دارد و تفاوتی در نگرش آنان وجود ندارد.
رضایی و سیف (۱۳۸۵) در پژوهشی تحت عنوان تاثیر ارزشیابی توصیفی بر ویژگی های شناختی،عاطفی،روانی حرکتی دانش آموزان به این نتایج دست یافتند که سطح پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پایه سوم ابتدایی مدارس مشمول طرح ارزشیابی توصیفی در متغیرهای حوزه شناختی از قبیل دانش ریاضی،علوم تجربی،زبان فارسی و همچنین میزان اگاهی فراشناختی،به طور معنا داری بیشتر از دانش آموزان پایه سوم ابتدایی مدارس عادی است.نتایج تحلیل واریانس چند متغیری نشان داد که بین دانش آموزان پایه سوم ابتدایی مشمول طرح ارزشیابی توصیفی و مدارس عادی در متغیرهای حوزه عاطفی تفاوت معنا داری وجود ندارد.نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که در آزمون های عملکردی دانش آموزان مدارس مشمول طرح ارزشیابی توصیفی بهتر از دانش آموزان مدارس عادی هستند.
ماهر و همکاران(۱۳۸۶) در پژوهشی تحت عنوان مقایسه ارزشیابی سنتی با نظام توصیفی بر اساس جو کلاس،ویژگی های عاطفی و میزان خلاقیت دانش آموزان دوره ابتدایی ؛به این نتیجه رسیدند که راهبردهای سنجش مورد استفاده در طرح ارزشیابی توصیفی،شرایط لازم را برای رشد بازده عاطفی دانش آموزان فراهم آورده،همچنین با ایجاد جوی مثبت،سازنده،حمایت گروه منسجم در کلاس درس،کمک کردن و بالاخره این که به رشد توانایی های خلاقانه و آفرینش گرایانه در دانش آموزان منتحی شده است .
دکتر محمد حسنی-دکتر غلامعلی احمدی (۱۳۸۶)در پژوهشی تحت عنوان زمینه یابی اجرای ارزشیابی کیفی-توصیفی در مدارس ابتدایی شهر تهران بر اساس روش مطالعه اسنادی به این نتیجه رسیدند که به طور کلی بر اساس نظریه اشاعه نوآوری راجرز چهار عامل زمینه ای برای اشاعه وجود دارد که این ۴ عامل عبارتند از : نوآوری،کانال های ارتباطی،نظام اجتماعی و زمان.
روحانی و ماهر(۱۳۸۶)در پژوهشی تحت عنوان اثر نوع ارزشیابی(توصیفی-سنتی)بر جو کلاس،ویژگی های عاطفی و خلاقیت دانش آموزان به این نتیجه رسیدند که بین دو دسته کلاس های مورد مطالعه (مشمول طرح ارزشیابی توصیفی)و مقایسه(نظام سنتی)از نقطه نظر ابعاد گوناگون جو کلاس شامل آموزش مشارکتی،فردگرایانه،انصاف در نمره دهی،همبستگی کلاسی،بیگانگی از مدرسه و حمایت اجتماعی تفاوت معنی دار وجود داشت. همچنین تجزیه و تحلیل انجام گرفته روی داده های جمع آوری شده ،همچنین نشان داد که کلاس های دارای نظام توصیفی و سنتی به لحاظ ویژگی های عاطفی دانش آموزان با هم تفاوت معنی دار دارند. در زمینه ی رابطه ی بین خرده مقیاس جو کلاس و ویژگی های عاطفی دانش آموزان نتایج نشان داد که بین اکثر آن ها همبستگی معنادار اعم از مثبت و منفی وجود دارد.یافته های این پژوهش نشان داد که بین میانگین خلاقیت پسران و دختران دانش آموز تفاوت معنی دار وجود داشت در تحقیق مشخص شد که دختران خلاق تر از پسران هستند.در مجموع نتایج پژوهش حاضر نشان داد که راهبردهای سنجش و ارزشیابی مورد استفاده در طرح ارزشیابی توصیفی شرایط لازم را برای ایجاد تغییر و تحول در جو کلاس،شرایط مورد نظر برای تحقق هدف های آموزشی در حوزه ی عاطفی و نیز رشد رفتارهای خلاقانه در بین دانش آموزان فراهم می سازد.
جلیل فتح آبادی-اکبر رضایی(۱۳۸۷)در پژوهشی تحت عنوان تاثیر اجرای طرح ارزشیابی توصیفی –کیفی در تحقق هدف های شناختی،عاطفی و روانی حرکتی دوره ابتدایی در استان مرکزی به این نتیجه رسیدند که سطح پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پایه سوم دوره ابتدایی مدارس مشمول طرح ارزشیابی توصیفی استان مرکزی در دروس ریاضی،علوم تجربی،زبان فارسی و املا به طور معنا داری بیش تر از دانش آموزان پایه سوم ابتدایی مدارس عادی است .بخش دیگری از یافته ها نشان داد که بین دانش آموزان پایه سوم ابتدایی مشمول طرح ارزشیابی توصیفی و مدارس عادی در متغیرهای حوزه عاطفی تفاوت معناداری وجود ندارد.
نتایج حاصل، تفاوتهای معناداری بین دانش آموزان مدارس مشمول طرح ارزشیابی توصیفی و دانش آموزان مدارس عادی استان مرکزی در متغیرهای حوزه روانی حرکتی نشان داد.
همچنین عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر مشمول طرح ارزشیابی توصیفی در آزمون های پیشرفت تحصیلی ریاضی،علوم تجربی،زبان فارسی و املا و همچنین آزمون های عملکردی ریاضی به طور معناداری بالاتر از دانش آموزان پسر مشمول طرح نمره ای است .
واحدی(۱۳۸۷)در پژوهش خود تحت عنوان میزان هماهنگی و انطباق طرح ارزشیابی توصیفی با برنامه ی درسی و مهارت های معلمان در ارزشیابی توصیفی(فرایند فراورده)،به این نتیجه رسید که بی توجهی به سرفصل های موجود در دروس تربیت معلم و آموزش عالی فرهنگیان،حجم زیاد کتاب های درسی در دوره ابتدایی،نبود مکانیزم مطلوب و راهنمایی آموزشی برای معلمان،وجود آیین نامه های ارزشیابی متفاوت و متناقض را حاکی از ناهماهنگی بین اهداف و ابزارهای ارزشیابی توصیفی با سایر عناصر برنامه درسی عنوان نموده است.
زارعی (۱۳۸۸)در پژوهشی تحت عنوان تاثیر ارزشیابی توصیفی بر خلاقیت و مشارکت یادگیری و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر پایه سوم دبستان در شهر بندعباس، نتیجه این پژوهش در بخش کمی نشان داد که تاثیر نوع ارزشیابی بر خلاقیت معنادار است .و خلاقیت دانش آموزانی که با روش توصیفی ارزشیابی شده اند،بیش از دانش آموزانی است که با روش سنتی ارزشیابی شده اند.در زمینه ی تفاوت تاثیر ارزشیابی توصیفی بین دختران و پسران تفاوت معنی دار مشاهده نگردید.نتیجه پژوهش در زمینه اثر متقابل جنسیت و نوع ارزشیابی نیز نشان داد که تاثیر متقابل بین آن ها بر خلاقیت معنی دار نبوده است.علاوه بر این می توان به نتیجه ی کیفی تحقیق در زمینه ی میزان مشارکت و فعالیت بیشتر دانش آموزان دختر در کلاس اشاره کرد،که در مجموع نشان دهنده ی انگیزه و اشتیاق بیشتر آن ها به فعالیت کلاسی است.نتیجه های پژوهش در بخش کیفی نشان داد که دانش آموزان در گروه ارزشیابی توصیفی کنجکاو تر هستند و همواره در بحث و تکاپو،فعالیت و مشارکت بوده و دختران بیشتر از پسران فعال هستند.همچنین میزان تعامل دانش اموزان در کلاس با یکدیگر و با معلم در گروه ارزشیابی توصیفی بسیار بیشتر از گروه ارزشیابی سنتی است.و این تعامل بین دختران بیشتر از پسران است .به علاوه میزان نظم و انظباط در گروه ارزشیابی توصیفی بسیار کمتر از گروه ارزشیابی سنتی است و این بی نظمی در پسران بیشتر از دختران است.
حامدی(۱۳۸۸)در تحقیق خود تحت عنوان ارزشیابی اجرای برنامه ارزشیابی کیفی توصیفی پایه اول ابتدایی مدارس استان سمنان ،مشکلات ارزشیابی توصیفی را کمبود امکانات انسانی(جمعیت کلاس و کم سوادی والدین)،امکانات مادی(چک لیست،مساحت کلاس)و امکانات پشتیبانی(معلم راهنما،دوره های ضمن خدمت،و کیفیت دوره ها)بیان نموده است.
نادری(۱۳۸۸)در پژوهش خود تحت عنوان بررسی چالش ها و چشم اندازهای طرح ارزشیابی توصیفی از دیدگاه مدیران،معلمان و کارشناسان مجری در مدارس ابتدایی استان چهار محال بختیاری،کافی نبودن امادگی مجریان برای پذیرش طرح را مهم ترین ضعف در اجرای طرح بیان کرده است.
ملایی دستجردی(۱۳۸۹)در پژوهش خود تحت عنوان بررسی مشکلات ارزشیابی توصیفی کیفی از دیدگاه معلمان و والدین دانش آموزان مقطع ابتدایی شهر اصفهان در سال تحصیلی ۸۹-۸۸ به این نتیجه رسید که در حال حاضر مهم ترین مشکل اجرای طرح ارزشیابی توصیفی در کشور،بالا بودن جمعیت دانش آموزان در کلاس های درس است.
زمانی فرد و همکاران(۱۳۸۹)،در پژوهش خود تحت عنوان تجارب معلمان ابتدایی از اهداف طرح ارزشیابی توصیفی،تجارب معلمان از اجرای طرح ارزشیابی توصیفی در ۳ مضمون اصلی دسته بندی شد که به ترتیب به ذکر یافته های حاصل اقدام می گردد.
۱-فرایند یاددهی یادگیری که شامل ۳ دسته ی فرعی تدریس،یادگیری و ارزشیابی است.
۲-بهداشت روانی که شامل ۳ دسته فرعی تعادل روحی روانی در روابط فردی،شاخت توانایی ها و محدودیت های فردی،شادابی محیط یادگیری است .
۳-حیطه های مختلف شخصیت دانش آموزان که شامل ۲ دسته فرعی حیطه عاطفی و حیطه اجتماعی است .
بیرمی پور و همکاران(۱۳۹۰)،در پژوهشی تحت عنوان شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر بر اجرای طرح ارزشیابی توصیفی در مدارس دوره ابتدایی کشور به این نتیجه رسیدند که ۱-عوامل مدیریتی۲-عوامل مرتبط با معلم۳-عوامل فیزیکی و روانی۴-عوامل ایجاد کننده جو تعامل و تشریک مساعی بر اجرای طرح ارزشیابی توصیفی در مدارس دوره ابتدایی کشور موثرند؛به علاوه نتایج حاصل از تحلیل عاملی نیز بیانگر آن است که عوامل و گویه نمای موثر بر اجرای طرح ارزشیابی توصیفی در مدارس دوره ابتدایی کشور که در پژوهش حاضر شناسایی شده اند،در مجموع ۰۶۲/۷۱ درصد از پراکندگی کل را تبیین می کنند.
به عبارت دیگر این پژوهش در حدود۷۱ درصد،عوامل و گویه های تاثیر گذار بر اجرای طرح ارزشیابی توصیفی در دوره ابتدایی کشور شناسایی و اولویت بندی شده اند.
یافته های بدست آمده از اجرای آزمون فریدمن نشان داد که از میان ۴ دسته عوامل کلی،عوامل مدیریتی بیشترین تاثیر را بر اجرای طرح ارزشیابی توصیفی در مدارس ابتدایی کشور داشته اند و عوامل مرتبط با معلم ،فیزیکی و روانی و تشریک مساعی در اولویت بعدی قرار دارند .
ناطقی و همکاران(۱۳۹۰)در پژوهشی تحت عنوان تاثیر ارزشیابی توصیفی بر پیشرفت تحصیلی و سلامت روان دانش آموزان پسر پایه چهارم ابتدایی به این نتایج دست یافتندکه نحوه ی ارزشیابی از آموخته های دانش آموزان بر پیشرفت تحصیلی آنان موثر می باشد به گونه ای که دانش آموزان مشمول طرح ارزشیابی توصیفی از دانش آموزان مشمول طرح ارزشیابی سنتی عملکرد بهتری داشته اند.و همچنین در ارتباط با خرده مقیاس های سلامت روان نتایج پژوهش نشان داد که تاثیر ارزشیابی توصیفی بر خرده مقیاس کمبود توجه معنادار بوده و میزان توجه در دانش آموزانی که با روش توصیفی مورد ارزیابی قرار گرفته اند پایین تر از دانش اموزانی بوده که با روش سنتی مورد ارزیابی قرار گرفته بودند .همچنین تاثیر ارزشیابی توصیفی بر خرده مقیاس پیش فعای معنادار بوده است به گونه ای که مقدار بیش فعالی دانش اموزان مشمول طرح ارزشیابی توصیفی بیشتر از دانش آموزان مشمول طرح ارزشیابی سنتی است همچنین نشان داد که نوع ارزشیابی بر ناسازگاری اجتماعی دانش آموزان موثر است به طوری که دانش آموزان پسر مشمول طرح ارزشیابی توصیفی ناسازگاری اجتماعی بیشتری را در مقایسه با دانش آموزان پسر مشمول طرح ارزشیابی سنتی نشان می دهد و اضطراب دانش آموزان طرح توصیفی بیشتر از سنتی است که مسلما این اضطراب را نمی توان به اضطراب امتحان نسبت داد چرا که قریب به اتفاق پژوهش های انجام گرفته در این ارتباط بر کاهش اضطراب حاصل از امتحان در اثر اجرای ارزشیابی توصیفی صحه گذاشته اند.

جدول شماره (۳-۲): نتایج تحلیل آماری مقایسه میانگین نمرات اختلاف پیشآزمون و پسآزمون امید به زندگی مادران در گروه آزمایش و کنترل ۴۲
جدول شماره (۳-۳): پایایی مقیاس زوجی اینریچ در گروه آزمایش و کنترل ۴۲
جدول شماره (۳-۴): نتایج تحلیل آماری مقایسه میانگین نمرات اختلاف پیشآزمون و پسآزمون رضامندی زناشویی مادران در گروه آزمایش و کنترل ۴۳
جدول شماره (۳-۵): پایایی مقیاس بهزیستی روانشناختی – فرم کوتاه ریف در گروه آزمایش و کنترل ۴۴
جدول شماره (۳-۶): نتایج تحلیل آماری مقایسه میانگین نمرات اختلاف پیشآزمون و پسآزمون بهزیستی روانشناختی مادران در گروه آزمایش و کنترل ۴۴
جدول شماره (۳-۷): ساختار کلی جلسات آموزش مهارتهای مثبتاندیشی ۴۵
جدول شماره(۴-۱): توصیف گروه آزمایش و کنترل ۴۸
جدول شماره(۴-۲):توصیف نمره متغیرهای تحقیق در گروه آزمایش ۴۹
جدول شماره (۴-۳):توصیف نمرهی متغیرهای تحقیق در گروه کنترل ۵۱
جدول شماره (۴-۴): نتایج تحلیل آماری مقایسه میانگین نمرات پیشآزمون بهزیستی روانشناختی مادران در گروه آزمایش و کنترل ۵۴
جدول شماره (۴-۵): نتایج آزمون لوین ۵۴
فهرست جدولها
عنوان جدول ………………………………………………………………………………………………….. صفحه
جدول شماره (۴-۶): نتایج تحلیل کوواریانس نمرات پسآزمون و پیگیری پس از کنترل نمرات پیشآزمون در مؤلفهی بهزیستی روانشناختی مادران ۵۵
جدول شماره (۴-۷): نتایج تحلیل آماری مقایسه میانگینهای بهزیستی روانشناختی مادران دانشآموزان گروه آزمایش و کنترل در پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری ۵۶
جدول شماره (۴-۸): نتایج تحلیل آماری مقایسه میانگین نمرات پیشآزمون امید به زندگی مادران در گروه آزمایش و کنترل ۵۷
جدول شماره (۴-۹): نتایج آزمون لوین ۵۷
جدول شماره (۴-۱۰): نتایج تحلیل کوواریانس نمرات پسآزمون و پیگیری پس از کنترل نمرات پسآزمون در مؤلفهی امید به زندگی مادران ۵۷
جدول شماره (۴-۱۱): نتایج تحلیل آماری مقایسه میانگینهای امید به زندگی مادران گروه آزمایش و کنترل در پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری ۵۸
جدول شماره (۴-۱۲): نتایج تحلیل آماری مقایسه میانگین نمرات پیشآزمون رضامندی زناشویی مادران در گروه آزمایش و کنترل ۵۹
جدول شماره (۴-۱۳): نتایج آزمون لوین ۵۹
جدول شماره (۴-۱۴): نتایج تحلیل کوواریانس نمرات پسآزمون و پیگیری پس از کنترل نمرات پسآزمون در مؤلفهی رضامندی زناشویی مادران ۶۰
جدول شماره (۴-۱۵): نتایج تحلیل آماری مقایسه میانگینهای رضامندی زناشویی مادران گروه آزمایش و کنترل در پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری ۶۰
جدول۵-۱: خلاصه نتایج آزمون فرضیه های تحقیق ۶۳
جدول شماره (الف-۱): پرسشنامهی زوجی اینریچ ۶۹
ادامه جدول شماره (الف-۱): پرسشنامهی زوجی اینریچ ۷۰
جدول شماره (الف-۲): پرسشنامهی امید به زندگی ۷۱
ادامهی جدول شماره (الف-۲): پرسشنامهی امید به زندگی ۷۲
جدول شماره (الف-۳): پرسشنامهی بهزیستی- روانشناختی ۷۳
ادامهی جدول شماره (الف-۳): پرسشنامهی بهزیستی- روانشناختی ۷۴
فهرست نمودارها
عنوان نمودار ………………………………………………………………………………………………………………. صفحه
نمودار شماره (۴-۱): توصیف گروه آزمایش و کنترل ۴۹
نمودار شماره (۴-۲): توصیف پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری بهزیستی روانشناختی مادران در گروه آزمایش و کنترل ۵۲
نمودار شماره (۴-۳): توصیف پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری رضامندی زناشویی مادران گروه آزمایش و کنترل ۵۳
نمودار شماره (۴-۴): توصیف پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری امید به زندگی مادران گروه آزمایش و کنترل ۵۳
فهرست شکلها
عنوان شکل …………………………………………………………………………………………………. صفحه
شکل شماره (۲-۱): الگوی ریف در خصوص سازه بهزیستی روانشناختی، اقتباس از کرد تمینی (۱۳۸۴) ۱۸
فصل اول
کلیات تحقیق

مقدمه

یکی از طبیعیترین گروه هایی که میتواند نیازهای انسان را ارضا کند خانواده است. وظیفهی خانواده مراقبت از فرزندان و تربیت آنها، برقراری ارتباطات سالم اعضا با هم و کمک به استقلال کودکان است، حتی اگر کودک کمتوان ذهنی[۱]، نابینا[۲]، یا ناشنوا[۳] باشد. کمتوان ذهنی یک وضعیت و حالت خاص ذهنی است که در اثر شرایط مختلف قبل از تولد و یا پس از تولد کودک پدید میآید (میکائیلی، ۱۳۸). بی تردید تولد و حضور کودکی با کم توانی ذهنی در هر خانوادهای میتواند رویدادی نامطلوب و چالشزا تلقی شود که احتمالاً تنیدگی، سرخوردگی، احساس غم و ناامیدی را به دنبال خواهد داشت. شواهد متعددی وجود داردکه نشان میدهند والدین کودکان دارای مشکلات هوشی، به احتمال بیشتری با مشکلات هیجانی، اقتصادی و اجتماعی که غالباً ماهیت محدود کننده، مخرب و فراگیر دارند، مواجه میشوند (مانند خمیس[۴]، ۲۰۰۷). در چنین موقعیتی گرچه همهی اعضای خانواده وکارکرد آن، آسیب میبیند(هرینگ[۵] وهمکاران، ۲۰۰۶) مادران به علت داشتن نقش سنتی “مراقب“، مسئولیتهایی بیشتری در قبال فرزند ناتوان خود به عهده میگیرند که در نتیجه، با مشکلات روانی بیشتری مواجه میشوند. فرض بر این است که مشکلات مربوط به مراقبت از فرزند مشکلدار، والدین، به ویژه مادر را در معرض خطر ابتلا به مشکلات مربوط به سلامت روانی قرار میدهد (اولسون و هوآنگ، ۲۰۰۱؛ مک کانکی و همکاران[۶]، ۲۰۰۷). مادر، نخستین شخصی است که به طور مستقیم با کودک ارتباط برقرار میکند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
رویارویی مادر با فرزند کمتوان ذهنی، نیاز کودک به مراقبت دایمی، اهمیت فراهم ساختن شرایط ویژهی رشد، تجربهی تنش والدین ناشی از وجود رفتارهای آیینی، مشکلات زبانی، قشقرق و فقدان مهارت مراقبت از خود در این گروه از کودکان، همگی زمینه را برای تضعیف کارکرد طبیعی مادر فراهم مینمایند. وجود چنین مشکلاتی افزایش میانگین اختلالات روانی در مادران کودکان استثنایی و به ویژه مادران دارای کودک کم توان ذهنی را در مقایسه با مادران کودکان عادی در پی خواهد داشت. هم چنین داشتن توقعات و انتظارات دور از توانایی کودکان و برآورده نشدن آنها موجب ناکامی والدین میشود.
تولد یک کودک کمتوان ذهنی در مادرانی که به مدت ۹ ماه بارداری، انتظار یک کودک سالم و با ویژگیهای طبیعی را داشتهاند موجبات احساس گناه و تقصیر، ناکامی و محرومیت ناشی از طبیعی نبودن کودک را در مادر فراهم می کند که بالطبع غم، اندوه و افسردگی را به دنبال خواهد داشت. در مجموع، چنین شرایطی میتواند سبب گوشهگیری، عدم علاقه به برقراری رابطه با محیط، احساس خودکم بینی و بی ارزشی در مادر شود و پیامدهای منفی همچون اضطراب، پرخاشگری (نریمانی و همکاران، ۲۰۰۷)، حرمت به خود پایین (محمدی و دادخواه، ۲۰۰۱) و افسردگی شدید (لاجوردی، ۱۹۹۲) را در مادران به دنبال داشته باشد و سلامت آنها را به خطر اندازد.یکی از مهم ترین منابع زمینه ساز این گروه از مشکلات روان -شناختی از دست دادن امید به زندگی و نداشتن رضایت زناشویی است (شمس اسفندآبادی، ۲۰۰۷).
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

بیان مسئله

کم توانی ذهنی نوعی ناتوانی رشدی است که در هنگام تولد و یا دوره کودکی، بروز میکند.کم توانی ذهنی به صورت سطحی از عملکرد ذهنی پایینتر از میانگین تعریف شده که محدودیتهای معناداری را در مهارتهای زندگی روزانه ایجاد میکند.کم توانی ذهنی از طریق محدودیتهای معنادار کارکردهای ذهنی و سازگاری رفتاری همانند مهارتهای فکری، اجتماعی و سازگاری عملی، شناخته میشود(انجمن کم توانی ذهنی آمریکا، ۲۰۰۲).کودکان کم توان ذهنی، به سه گروه شامل کودکان دارای ناتوانی ذهنی خفیف، متوسط و شدید تقسیم می شوند.
امروزه خانواده های بسیاری از داشتن فرزند کم توان ذهنی به سبب مسائلی مانند هزینه های اقتصادی سنگین، اختلافها و ناسازگاریهای زناشویی، محدودیتها در روابط اجتماعی، تحمل ترحم و رفتارهای دلسوزانه دیگران، بروز ناسازگاریهای رفتاری در سایر فرزندان و دشواری در تصمیمگیری برای بچهدارشدن مجدد رنج میبرند. حضور این کودکان به اعتقاد مینوچین[۷] به سلامـت وتـعادل خـانـواده آسیب میرساند و خطر بروز عملکرد نادرست خانواده و والدین را افزایش میدهد (مینوچین، ۱۳۷۵). بررسیها نشان دادهاند که مادران دارای فرزند کمتوان ذهنی، در مقایسه با مادران کودکان عادی، سطح بهزیستی روانشناختی پایینتری (آیزنهاور و همکاران[۸]، ۲۰۰۵) دارند.
عکس مرتبط با اقتصاد
در سالهای اخیر،گروهی از پژوهشگران حوزه سلامت روانی ملهم از روا ن شناسی مثبت نگر، رویکرد نظری متفاوتی برای مطالعهی این مفهوم برگزیدهاند.آنان سلامت روانی را معادل کارکرد مثبت روانشناختی، تلقی وآن را در قالب اصطلاح “بهزیستی روانشناختی” مفهومسازی کردهاند. این گروه نداشتن بیماری را برای احساس سلامت کافی نمیدانند، بلکه معتقدند که داشتن احساس رضایت از زندگی، پیشرفت بسنده، تعامل کار آمد و مؤثر با جهان، انرژی و خلق مثبت پیوند و رابطه مطلوب با اجتماع و پیشرفت مثبت، از مشخصه های فرد سالم است (رایان ودکی[۹]، ۲۰۰۱؛ کارادماس[۱۰]، ۲۰۰۷).
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی
حرکت روانشناسی مثبتگرا مانند (سلیگمن و چکینزنت میهالی[۱۱]، ۲۰۰۰) بر مطالعهی نقش قابلیت‌های بشر مخصوصاً در زمینهی بالینی تأکید کرده است. “روانشناسی مثبت نگر” مطالعهی علمی فضائل و نقاط قوت آدمی است (شلدون و کینگ[۱۲]، ۲۰۰۱).
در مورد مثبتگرایی پژوهشهایی صورت گرفته است.میتوان گفت نخستین فردی که به افزایش شادی و نشاط همت گمارد، مایکل فوردایس بود (فوردایس[۱۳]، ۱۹۷۷؛ ۱۹۸۱).
چند متخصص ایتالیایی بر اساس دیدگاه به زیستی روانی ریف و سینگر[۱۴] (۱۹۸۸) یک الگوی درمانی به نام بهزیستی درمانی ابداع کردند (رویینی و فاوا[۱۵]، ۲۰۰۴ ؛ فاوا (۲۰۰۹). پنبیکر[۱۶] (۱۹۹۸) و بورتون و کینگ[۱۷] (۲۰۰۴) از تأثیر نوشتن درباره هیجانهای مثبت بر روی خلق و شادتر شدن گزارش دادهاند. فردریکسون[۱۸] بر مبنای الگوی ساخت و توسعه هیجانهای مثبت روش هایی را برای افزایش هیجانهای مثبت در افراد تدوین کرده و تأثیر مطلوب آنها را نشان داده است (فردریکسون، ۲۰۰۹). لوبومیرسکی[۱۹] و همکاران و هم چنین سلیگمن و همکاران هم در مطالعات مختلف شیوه هایی را برای افزایش شادی و نشاط پایدار و افزایش خشنودی از زندگی و معناداری در زندگی تدوین و به کار بردهاند. در مطالعات سلیگمن[۲۰]، پارکز و رشید[۲۱] (۲۰۰۶) از مقایسهی روش رواندرمانی مثبتگرا در درمان افسردگی با روش های مرسوم از جمله دارو درمانی و شناخت درمانی و درمان رفتاری شناختی گزارش شده است. مطابق گزارشهای فوق رواندرمانی مثبتگرا تأثیر بیشتری در مقایسه با سایر روش های مورد اشاره داشته است. سین و لوبومیرسکی[۲۲] (۲۰۰۹) در فراتحلیل مطالعات انجام شده روانشناسی مثبتگرا در کاهش افسردگی گزارش اثر بخشی مطالعات مختلف را ارائه کردهاند.
از دیدگاه علوم رفتاری وروانشناختی وضعیت روانی،جسمانی و نحوهی تجربهی درد یا شادی از آرایش ذهنی روانی وسبک اندیشهی هر فرد صورت میگیرد و هر چه که فراختر، بزرگتر وزیباتر فکر کنیم زندگی عینی خودمان را گستردهتر، عمیقتر ولذتبخشتر میکنیم و این شیوه تفکر باعث بالا بردن کیـفیت زندگــی میشود.
این پژوهش با طرح این سوال که آیا آموزش مهارتهای مثبتاندیشی بر بهزیستی روان شناختی، امید به زندگی و رضامندی زناشویی مادران دارای فرزندکمتوان ذهنی موثر است ؟ طراحی واجرا شده است.

ضرورت و اهمیت تحقیق

با توجه به این که کلیهی مطالعات، از اثر بخشی کاربست مداخلات روانشناسی مثبت هم در جمعیتهای بالینی و هم در افراد عادی گزارش دادهاند. از آن جایی که احساس یکپارچگی و پذیرش ماداران دارای فرزند کم توان ذهنی از مادران با کودکان عادی پایینتر است و نیازمند مداخلههایی در این زمینه هستند .هم چنین پژوهشهای جدیدتر در حیطه پیامدهای داشتن فرزند با ناتوانی نیز از این جریانهای مثبت در روانشناسی بیبهره نماندهاند و از جهتگیریهای تحقیقاتی به سازگاریهای مثبت تغییر یافتهاند، ضرروت انجام این تحقیق احساس شد.

اهداف پژوهش

تأثیر آموزش مهارتهای مثبتاندیشی بر بهزیستی روان شناختی مادران دارای فرزند کمتوانذهنی.

تأثیر آموزش مهارتهای مثبتاندیشی بر افزایش امید به زندگی مادران دارای فرزند کمتوان ذهنی.

تأثیر آموزش مهارتهای مثبت اندیشی بر رضامندی زناشویی مادران دارای فرزند کمتوان ذهنی.

فرضیه های پژوهش

آموزش مهارتهای مثبت اندیشی بر بهزیستی روان شناختی مادران دارای فرزند کم توان ذهنی مؤثر است.

آموزش مهارتهای مثبتاندیشی برافزایش امید به زندگی مادران دارای فرزند کم توان ذهنی مؤثر است.

آموزش مهارتهای مثبتاندیشی بر رضامندی زناشویی مادران دارای فرزند کمتوان ذهنی مؤثر است.

تعریف واژهها و مفاهیم

تعریف نظری مهارتهای مثبت اندیشی
روانشناسی مثبتگرا مطالعه علمی تجارب آدمی و صفات مثبت افراد و نهادهایی است که تسهیل کنندهی تغییر در افراد هستند. در تعریفی دیگر روانشناسی مثبتگرا مطالعه شرایط و فرایندهایی عنوان شده که در شکوفایی یا عملکرد بهینه افراد، گروه ها و نهادها نقش دارند (گیبل و هایت[۲۳]، ۲۰۰۵).

اینگونه وقایع را با خرده گیری به سنت روزگار، نمی توان و نباید با کمک عالم اعتبار رفع نمود. لذا در تعیین حداکثر سن مجاز برای فرزند خواندگی کودکان باید به دنبال آخرین حد نوعی سن بود که، عرفاً کودک را محتاج به والدین و زن و مرد را نیازمند فرزند می داند و از همین روست که در قوانین، استثنایی برای این شرط نوعی ذکر می گردد.
با این حال، افزایش سن در قانون جدید، منطق با عنوان آن (کودکان و نوجوانان) می باشد که به نظر می رسد، بیشتر به منظور اسکان و تأمین افراد موجود در بهزیستی باشد تا به منظور تطبیق با نیاز واقعی اطراف آن.
به عنوان نتیجه باید گفت که، اگر مراد صرفاً «سرپرستی» به معنای واقعی کلمه باشد، این افزایش سن به جا و همسو با غایت این نهاد انجام گرفته است، اما در شرایطی که رایحه کارکردهای فرزند خواندگی از جای جای آن به مشام می رسد، این افزایش، سبب فاصله گرفتن از واقعیت ها می شود و می تواند موجب بروز مشکلاتی گردد.[۸۶]
بند دوم: بدون سرپرست بودن
در قانون حمایت از کودکان بی سرپرست مصوب۵۳، همانگونه که از نام قانون بر می آید، تنها نداشتن سرپرست است که، می تواند سبب اعطای مجوز فرزند خواندگی گردد. در همین راستا، بند «ب» ماده۶،در بیان شرایط طفل مورد نظر برای سرپرستی، اعلام می دارد: «هیچ یک از پدر و یا جد پدری و یا مادر طفل شناخته نشده و یا در قید حیات نباشند و یا کودکانی باشند که به موسسه عام المنفعه سپرده شده و سه سال تمام٬ پدر یا مادر یا جد پدری او مراجعه نکرده باشند».
اما درقانون جدید حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست، علاوه بر ذکر موارد پیشین، به نوعی کودکان بد سرپرست را نیز، تحت شمول افراد قابل واگذاری اعلام نموده است. در همین راستا بند «د» ماده ۸ قانون مزبور،در مقام احصاء کودکان قابل واگذاری اعلام می دارد: «هیچ یک از پدر، مادر و جد پدری آنان و وصی منصوب از سوی ولی قهری، صلاحیت سرپرستی را نداشته باشندو به تشخیص دادگاه صالح، این امر حتی با ضم امین یا ناظر نیز حاصل نشود».
کودکان یا نوجوانانی که با وجود حضور والدین زیستی شان، بدون سرپرست مانده اند و یا سرپرست یا صلاحیت ندارند و یا به عبارت بهتر، بد سرپرست هستند، نیز می توانند به عنوان فرزند خوانده به خانواده دیگری سپرده شوند. اضافه کردن این گروه به افراد واجد شرایط فرزند خواندگی، تدبیر نیکویی خواهد بود، زیرا بیش از ۸۰ درصد کودکان بهزیستی تحت حمایت بهزیستی را کودکان بد سرپرست تشکیل می دهند و فقط کمتر از ۲۰ درصد بدون سرپرست هستند.
یکی دیگر از شاخصه های مهم قانون جدید این است که، در ماده ۱۰ مقرر شده است «در کلیه مواردی که هیچ یک از پدر٬ مادریا جد پدری یا وصی منصوب ازسوی ولی قهری صلاحیت سرپرستی را ولو با ضم امین یا ناظر نداشته باشد٬ دادگاه می توانند، مطابق این قانون و با رعایت مواد (۱۱۸۴) و (۱۱۸۷) قانون مدنی و با اخذ نظر مشورتی سازمان؛ مسئولیت قیم یا امین مذکور در این مواد را به یکی از درخواست کنندگان سرپرستی واگذار نماید».
درصد بالایی از افرادی که در بهزیستی نگهداری می شوند، افرادی هستند که پدر و مادر دارند، ولی به دلایلی، مثل طلاق یا زندانی بودن سرپرست یا اعتیاد آنها به صورت موقت یا با حفظ مشخصات، نام خانوادگی والدین زیستی شان به یک خانواده جدیدی وجود دارد. البته، بسیاری از افراد حاضر نیستند، کودک یا نوجوانی را موقتاً نگهداری کنند، و بعد از اینکه، آنها را مانند فرزند خود پرورش داده و نیازهای مادی و معنوی او را برآ‌ورده اند و طبیعتاً وابستگی عاطفی به وی پیدا نموده اند، دوباره به والدین طبیعی، که روزی او را رها نموده و حالا دوباره بازگشته اند برگردانند. قطعا،ً برای فرایند امین موقت باید هم پیش از واگذاری کودک و هم هنگام جداسازی او از امین، برای هر دو طرف قضیه مشاوره های تخصصی و آموزش دیده لازم در نظر گرفته شود.
برای احراز این مطلب (عدم وجود پدر و مادر و جد پدری) باید اقدامات لازم طبق دستورالعمل اجرایی فرزند خواندگی صورت گیرد، طبق این قانون باید مددکار اجتماعی تحقیقات لازم را در این زمینه انجام دهد و همچنین، در دو نوبت از یکی از جراید کثیرالانتشار و یا روزنامه اقدام به درج آگهی شود تا، از عدم وجود آنها اطمینان لازم حاصل شود.[۸۷]
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

فصل سوم

آثار حقوقی فرزند خواندگی

و انحلال آن

مبحث نخست : تعهدات مالی

پس ازبحث پیرامون فرزندخواندگی،مساله آثار آن مطرح می گردد،آثار فرزندخواندگی شامل،تعهدات مالی و تعهدات غیر مالی می باشد. منظور از آثار مالی،آن دسته از روابط حقوقی است که،مستقیما به اموال و حقوق مالی مرتبط است،و به عبارت دیگر،روابط حقوقی که موضوع اصلی و اولیه آنها امور مالی است. آثار مالی ناشی از فرزندخواندگی،ذیل سه عنوان تعهد به انفاق،اداره اموال قانونی،و ارث مطرح می گردد.

گفتار اول : تعهد به انفاق

در قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست مصوب۵۳، بسیاری از مسائل مربوط به نفقه به سکوت برگزار شد و مورد حکم قرار نگرفته است. با این حال، در ماده ۱۱ این قانون قاعده عامی بیان شده که، در تحلیل حالات مختلف باید مبنا قرار گیرد. در این ماده آمده است:« وظایف و تکالیف سرپرست و طفل تحت سرپرستی او را از لحاظ نگهداری و تربیت و نفقه واحترام، نظیر حقوق و تکالیف اولاد و پدر و مادر است» و بیانگر این است که، در زمینه نفقه ، آنان را در حکم اقارب واقعی دانسته است. با وجود این، درتفسیر این ماده در رابطه با حدود این تشبیه ، میان حقوق دانان اختلاف نظر وجود دارد : در حالی که عده ای نفقه مذکور در این قانون را متقابل دانسته و تکالیف ناشی از آن را به شخص تحت سرپرستی نیزتسری می دهند.[۸۸]
در مورد فرزند خوانده، نیز همان قواعد حاکم بر انفاق خویشان نسبی حکفرما است، الزام به انفاق متقابل و منوط به استطاعت انفاق کننده و نیاز مستحق نفقه است. با این حال، این الزام متقابل تنها در روابط زوجین سرپرست و کودک به وجود می آید.[۸۹]
عده ای دیگر نیز، با اشاره به ماده ۲ این قانون که هدف اصلی سرپرستی را تامین منافع طفل می داند و نیز عدم تصریح به متقابل بودن نفقه، اصل را بر عدم تحمیل تکلیف انفاق بر شخص تحت سرپرستی می دانند.
از آنجا که تکلیف به انفاق در مورد سرپرستی، یک قاعده استثنایی است که، برای حمایت از طفل و تامین منافع او مقرر شده است (ماده ۲) و قانون به متقابل بودن نفقه در این باب تصریح نکرده است ، می توان گفت طفل تحت سرپرستی تکلیفی در این مورد ندارد.[۹۰]
و همچنین دکتر امامی می گوید : …. در عمل با توجه استثنایی بودن تکالیف و مسئولیت های قراردادی و قانونی ، صدور حکم بر محکومیت فرزند خوانده به انفاق سرپرست ها، در صورت استنکاف، وجه قانونی ندارد».در مقام گزینش باید به چند نکته توجه نمود:
اولاً، تامین منافع مادی و معنوی طفل که در ماده ۲ مورداشاره قرار گرفته است، را نباید به این معنی دانست که، هیچ گونه تکلیف و مسئولیتی متوجه کودک نمی گردد. پیش از هر چیز، منفعت طفل در داشتن خانواده ای است که، تا جای ممکن شبیه خانواده طبیعی باشد و بتوان روابط را تحت چارچوب آن به نظم در آورد، منتها خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی برای کودکان حقوق خاصی قائل است و منفعت آنان را در اولویت قرار می دهد و بدیهی است که بار نمودن پاره ای تکالیف بر آنها، منافاتی با این غایت ندارد. بنابراین، در خصوص نفقه نیز تشبیه هر چه بیشتر این نهاد به نفقه اقارب تا جایی که منافی اهداف و کارکرد فرزند خواندگی (سرپرستی) نباشد، خود تامین کننده منافع طفل است.[۹۱]
ثانیا، حکم ماده ۱۱ علاوه بر نفقه، احترام را نیز دربر گرفته و این دو را به همراه هم، در یک ردیف قرار داده است. با این حال، کسی در لزوم احترام کودک نسبت به سرپرستان به گونه ای که در قانون برای اطفال حقیقی متذکر گردیده است، تردید نمی کند.
موضع گیری دوگانه نسبت به حکم واحد، ناشی از نگاهی است که، فقط تکالیف مالی را تکلیف و قابل اعتنا می داند و بقیه روابط را ظاهری و فاقد اهمیت می نگرد و به همین دلیل، نسبت به تسری آنها سخت گیری نمی کند . اما باید توجه داشت که، در روابط خانوادگی ، تکالیف غیر مالی نقشی برجسته تر داشته و زیر بنای هر خانواده را تشکیل می دهد . لذا موضوعات غیر مالی مذکور در ماده ۱۱ یعنی نگهداری ، تربیت و احترام را نباید کم اهمیت تر از نفقه پنداشت و هم تراز قرار دادن منافع مادی و معنوی طفل در ماده ۲ ، دلالت بر آن دارد. مضاف بر اینکه، تشبیه وظایف و تکالیف طفل و سرپرستان در خصوص نفقه به حقوق و تکالیف اولاد و پدر و مادر ، خود به منزله تصریح به تقابل انفاق میان آنهاست والا می بایست مخاطبان ماده صرفا سرپرستان قرار می گرفتند.
ثالثا، اگر بنا باشد برای سرپرستان نسبت به تامین مایحتاج زندگی متعارف کودک ، حکم خاص ، مستقل و یک طرفه ای جعل گردد ، نباید عنوان آن را نفقه گذارد که، بیشتر به صدقه می ماند ؛ تکلیفی است ویژه که از حکم قانون نشأت می گیرد. در چنین وضعیتی، نه تنها تشبیه روابط سرپرستان و کودک، به والدین و اولاد ضرورتی ندارد، بلکه خطا است. اگر چه شرایط و نحوه اجرا این تکالیف خاص می تواند به تکالیف انفاق ابوین تشبیه گردد، اما اصل این تکلیف باید به طور مستقل جعل شود.[۹۲]
در حالی که در متن قانون ، اصل تعهد سرپرستان ، از قیاس وظایف آنان با والدین شکل می گیرد و به عبارتی، همان تکلیف والدین است که به آنان تسری می یابد
بنابراین، باید نظرنخست را پذیرفت و تکلیف به انفاق را متقابل دانست. امری که نتیجه فوق را تایید می کند این است که مطابق قانون سابق، عملا کودکی را می توان به سرپرستی سپرد که، ابوین و نیز جد پدری او موجود نباشد ( بند ب ماده ۶)، و در نتیجه تسری حق نفقه متقابل با مانع وجود سمت های معارض مواجه نمی گردد و می توان روابط خانواده طبیعی در این زمینه به طور کامل اجرا نمود. در خصوص ارتباط میان کودک تحت سرپرستی، با والدین سرپرستان باید قائل به نظر منفی شد. اما در مورد رابطه سرپرستان با اولاد شخص پذیرفته شده به نظر می رسد، بتوان ماده ۱۱قانون مزبور را به عنوان قاعده تمام «حکومت رابطه والدین و فرزند بر رابطه سرپرستان و کودک در زمینه نفقه»پذیرفت. درقانون جدید حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست، مفاد ماده ۱۱ قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست مصوب۵۳، با اندک تغییر نگارشی ، تکرار شده ، ماده ۱۷ قانون جدید اعلام می کند: «تکالیف سرپرست نسبت به کودک یا نوجوان از لحاظ نگهداری تربیت و نفقه با رعایت تبصره ماده ۱۵ و احترام ، نظیر تکالیف والدین نسبت به اولاد است. کودک یا نوجوان تحت سرپرستی نیز مکلف است نسبت به سرپرست ، احترامات متناسب با شان وی را رعایت کند».
همچنین مفاد ماده ۲ قانون مزبور،که در ماده یک قانون جدیدذکر شده است، بیان می کند : « سرپرستی کودکان و نوجوانان فاقد سرپرست به منظور تامین نیازهای مادی و معنوی آنان با اذن مقام معظم رهبری، ومطابق مقررات این قانون صورت می گیرد».[۹۳]
با وجود این تغییراتی، درقانون جدید نسبت به قانون سابق، ایجادشده که مستلزم ذکر و تحلیل است:
در رابطه با شرایط کودک یا نوجوان قابل سرپرستی بند «د» ماده ۸ قانون مزبور حتی در فرض وجود و حضور پدر ومادر ، و یا جد پدری تحت شرایطی سرپرستی را مجاز شمرده است به این شکل که هیچ یک از پدر ، مادر و جد پدری آنان و وصی منصوب از سوی ولی قهری صلاحیت سرپرستی را نداشته باشد و به تشخیص دادگاه صالح این امر حتی با ضم امین یا ناظر نیز حاصل نشود.
در چنین شرایطی رابطه کودک یا نوجوان با پدر و مادر واقعی اش از لحاظ نفقه با ابهام مواجه می شود و از آنجایی که هیچ گونه نصی در این زمینه ،در متن قانون جدید گنجانده نشده است، باید به روح و قواعد مستخرج از آن مراجعه نمود.
سوال اصلی در این خصوص این است که، آیا قانون گذار سرپرستی را قاطع رابطه کودک و نوجوان با خویشاوندان و در نتیجه منحل کننده خانواده حقیقی دانسته یا خیر؟
اگر چه، عدم وجود مقرره ای در این خصوص و سکوت در مقام بیان قانون گذار، و نیز حذف ماده ای که در قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست،رابطه توارث میان سرپرست و کودک را نفی می نمود، دلالت بر قطع این رابطه دارند، با این حال، اجمالا باید پاسخ داد که، شواهد و قرائتی وجود دارد که دال بر بقای این رابطه هستند و از جمله آنجا می توان به موارد زیر اشاره نمود :
۱٫در دو مورد، مراجعه و یا شناسایی ابوین ، امکان انحلال سرپرستی پیش بینی شده است. در این زمینه، تبصره ۱ از ماده ۸ مقرر می دارد : «چنانچه پدر یا مادر یا جد پدری کودک یا نوجوان مراجعه کنند،دادگاه در صورتی که آنان را واجد صلاحیت لازم ولو باضم امین یا ناظر تشخیص دهد و مفسده مهمی نیز کودک یا نوجوان را تهدید نکند. با اخذ نظر سازمان، نسبت به استرداد آنان حکم صادر می کند در غیر اینصورت حکم سرپرستی ابقا می شود».[۹۴]
همچنین در بند«د» از ماده ۲۵ « مشخص شدن پدر و یا مادر یا جد پدری کودک یا نوجوان و یا وصی منصوب از سوی ولی قهری در صورتی که صلاحیت لازم برای سرپرستی را ولو، باضم امین یا ناظر از سوی دادگاه دارا باشد» از موارد فسخ اعلام شده است.
۲- در تبصره ماده ۲۲ بر لزوم حفظ سوابق هویت و نسب واقعی افراد تحت سرپرستی پس از صدور و ابلاغ حکم قطعی سرپرستی تاکید و تصریح شده است.
بنابراین، با فرض بقاء رابطه میان کودک یا نوجوان و والدین وی ، نفقه اقارب که سببی غیر از وجود همین رابطه ندارد، میان آنها جاری و ساری گردیده و در صورت ملائت یکی و ناتوانی دیگری موجب ایجاد حق و تکلیف می گردد. منتها، از آنجا که نمی توان سمت پدر و مادر را در آن واحد در دو شخص جمع نمود . باید از این حیث، والدین و سرپرستان را در طول یکدیگر قرار داد. جای آن داشت که قانون جدید در این زمینه بیشتر تامل می کرد و با وضع مقرراتی در خصوص رابطه نفقه این دسته افراد وضعیت انان را مهمل نمی گذاشت.[۹۵]
از جمله آثار حکم سرپرستی، لزوم اجرای تعهدات و قرارهایی است که به واسطه انعقاد عقد فرزند خواندگی برعهده ی زوجین متقاضی و فرزند خوانده نهاده شده است. مبنی بر اینکه، به وظایف و تکالیف قانونی و شرعی خود از لحاظ نگهداری و تربیت و پرداخت نفقه، همانند فرزند حقیقی به واسطه انعقاد عقد سرپرستی عمل نمایند.
البته متقابلا فرزند خوانده هم موظف است، مانند آنچه در ماده ۱۱۷۷ ق. م درباره احترام به والدین مقرر شده است، رعایت احترام زوجین سرپرست را نموده و از آنان اطاعت نماید. بدیهی است که تکالیف و وظایف مقرره در عقد فرزندخواندگی خاص و مخصوص زوجین است و به اقوام و سایر بستگان سرایت نمی کند زیرا این وظایف و تکالیف در عقد سرپرستی پدید آمده است.
بنابراین، نمی توان به موجب ماده ۱۱۹۹ ق. م، نفقه اولاد برعهده پدر است و پس از فوت پدر یا عدم قدرت او انفاق بر عهده ی اجداد پدری است حکم نمود . مثلا در صورتی که زوج سرپرست فوت کند نمی توان پدر اورا ملزم به پرداخت نفقه کودک تحت سرپرستی کرد. زیرا تکلیف زوج یا زوجین به دادن نفقه کودک اختصاص به خود آنان بر اساس مفاد قرارداد سرپرستی است ،و پدر آنان و سایر بستگان از شمول قانون خارج هستند، و ولایت قهری در این مورد وجود ندارد بنابراین جد و سایر بستگان هیچ گونه وظیفه و تکلیفی و تعهدی در این راستا نخواهند داشت.[۹۶]
بر اساس آنچه از ماده ۱۱۹۹ ق.م، استنباط می شود، نفقه فرزند خوانده برعهده پدر و مادر است و پس از فوت پدر خوانده و یا عدم قدرت او به انفاق و یا عدم امکان دریافت نفقه از پدرخوانده ، نفقه فرزندخوانده از اموال و دارایی مادرخوانده استیفا خواهد شد.زوجین سرپرست مشترکا سرپرستی کودک را برعهده گرفته اند و در تمام تعهدات ناشی از فرزندخواندگی مسئولیت مشترک و متساوی دارند. بنابراین از جهت تکلیف انفاق فرزند خوانده، تفاوت یا تقدم و تاخر بین آنها بلامانع است، اگر مبنای این اولویت و تقدم ملاک ماده ۱۱۹۹ ق.م باشد، باید اجداد پدری فرزند خوانده را مقدم بر مادرخوانده در تکلیف انفاق مقدم بدانیم، و حال اینکه، این الزام برای اجداد پدری فرزند خوانده وجود ندارد.۲
موضوعی که در مورد انفاق باید روشن شود، مدت الزام به انفاق است.یعنی تا چه زمانی سرپرست باید نفقه فرزند خوانده را بپردازد؟ آیا با کبیرشدن وی پایان می یابد ؟ و یا مانند دیگر آثار قرابت، همچنان ادامه می یابد؟ تکلیف مربوط به انفاق در اثر بلوغ کودک از بین نمی رود، والزام به انفاق با کبر باقی می ماند. درقانون جدید حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست، در ماده ۱۵ مقرر شده است: «درخواست کننده منحصر یا درخواست کنندگان سرپرستی باید متعهد گردند که تمامی هزینه های مربوط به نگهداری و تربیت و تحصیل افراد تحت سرپرستی را تامین نمایند. این حکم حتی پس از فوت سرپرست منحصر یا سرپرستان نیز تا تعیین سرپرست جدید، برای کودک یا نوجوان جاری می باشد. بدین منظور سرپرست منحصر یا سرپرستان موظفند بانظر سازمان٬ خود را نزد یکی از شرکتهای بیمه به نفع کودک یا نوجوان تحت سرپرستی بیمه عمر کنند».

گفتار دوم: اداره اموال قانونی فرزند خوانده

برابر تبصره ماده ۱۱ قانون حمایت از کودکان بی سرپرست مصوب۵۳، علی الاصول «اداره اموال و نمایندگی طفل صغیر بر عهده سرپرست است، مگر آنکه دادگاه ترتیب دیگری اتخاذ نماید». اگر پدرخوانده را در حکم ولی قهری و ولی ناشی از حکم سرپرستی بدانیم، در این صورت اداره اموال و نماینده قانونی فرزندخوانده صغیر بر عهده پدرخوانده است. اما پدر خوانده به منزله ولی قهری نیست، زیرا در ولایت قهری برابر ماده ۱۱۸۴ قانون مدنی، چنانچه ولی قهری لیاقت اداره اموال مولی علیه را نداشته باشد و یا در اموال او مرتکب حیف و میل گردد و یا قادر به اداره ی اموال وی نباشد، بعد از ثبوت عدم توانایی، عدم لیاقت، یا احراز خیانت او دادگاه، اقدام به نصب امین خواهد کرد و امین در اداره اموال طفل به منظور جلوگیری از حیف و میل و یا ورود ضرر به وی مداخله خواهد کرد.
پدر خوانده را نمی توان به منزله قیم تلقی کرد، بلکه سرپرستی پدر خوانده نوعی نمایندگی قانونی و یا ولایت خاص است، که به حکم دادگاه در جهت حفظ حقوق فرزند خوانده، قابل تغییرو سلب از پدر خوانده و محول کردن این نمایندگی به مادر خوانده یا هر شخص صالح و قابل اعتماد است. یعنی این سمت ثابت و غیرقابل انتقال نخواهد بود. در هنگام صدور حکم سرپرستی دادگاه می تواند اداره اموال و نمایندگی از صغیر را به مادر خوانده یا ثالثی محول نماید و اولویتی در این زمینه وجود ندارد.[۹۷]
همانطور که قانون گذار در ماده ۲ قانون مزبور،هدف از سرپرستی را حمایت از کودکان و به منظور تأمین منافع ایشان دانسته و در اینجا نیز مصلحت طفل را مقدم داشته، در صورتی که صلاح بداند اداره اموال او را به شخصی غیر از سرپرست خواهد داد، اتخاذ این ترتیب توسط قانون گذار ناشی از نگرانی این مطلب است که، شاید فرزندخواندگی وسیله ای شود برای افراد سودجو که هدفشان رسیدن به اموال طفل بی سرپرست است.
برخی حقوق دانان معتقدند، باید رویه قضایی در عمل بر حق تقدم سرپرست استوار باشد، چرا که بیگانه شمردن زوج سرپرست دور از انصاف است، در حالی که آنها طفل را مانند فرزند خود دانسته و در تربیت و نگهداری او می کوشند. علاوه بر این، در عمل سپردن این سمت به ایشان بر احساس مسئولیت آنها خواهد افزود و در مقابل دخالت شخص ثالث باعث ایجاد احساس بیگانگی میان ایشان می گردد.
البته شاید بتوان گفت در متن قانون آمده اداره اموال بر عهده ی سرپرست است مگر اینکه…بنابراین، خود قانون گذار اولویت را به سرپرستان داده، ولی در صورت صالح نبودن سرپرست بنابر تشخیص دادگاه، ولایت به شخص دیگری سپرده خواهد شد.
ایرادی که به این قانون توسط برخی حقوق دانان وارد دانسته شد، این است بر حسب ظاهر این قانون اداره اموال و ولایت بر فرزندخوانده، بر عهده پدر و مادر خوانده به صورت مشترک است، زیرا سرپرستی را زن و شوهر فرزندپذیر مشترکاً تقبل می کنند. بنابراین، برخلاف قانون سابق در مورد فرزند طبیعی که پدر در درجه اول ولایت بر فرزند، دارد در اینجا هیچ امتیازی نسبت به مادرخوانده ندارد و قانون گذار در راستای حمایت از حقوق زن مصلحت کودک بی سرپرست را مهمل گذارده، زیرا ولایت مشترک می تواند اختلاف سلیقه را در پی داشته باشد و در نتیجه باعث تضییع منافع مادی و معنوی طفل گردد. در پاسخ به این انتقاد می توان گفت، برای اجتناب از مشکلات عملی که ممکن است در اثر اختلاف سلیقه سرپرستان به وجود آید بهتر است، معتقد شویم که، ولایت طفل با پدر خوانده است و در صورت فوت پدر، چون پدر بزرگ نقشی ندارد باید برای کودک قیم تعیین شود، یعنی از آنجایی که فرزند خوانده در حکم فرزند واقعی خانواده می باشد و نقش فرزند طبیعی زن و شوهر را بازی می کند و حقوق مشابه را دارد. در این زمینه نیز مانند فرزند واقعی باشد، ولایت او بر عهده پدر خوانده قرار می گیرد در عین حال که دادگاه براین امر نظارت دارد و در صورتی که تشخیص دهد، احتمال ضایع شدن حقوق کودک وجود دارد، مداخله نموده و این مسئولت را از سرپرست سلب می نماید. برخی دیگر از حقوق دانان اشکالی بر این ماده وارد ندانستند و مستقیماً منظور قانون گذار از سرپرست را پدر خوانده تفسیر نموده اند. البته نه به منزله ی ولی قهری یا قیم، زیرا بر طبق ماده ۱۱۸۴ قانون مدنی، در صورت عدم صلاحیت ولی قهری برای اداره اموال مولی علیه دادگاه اقدام به ضم امین خواهد کرد و به منزله ی قیم نیست، زیرا حدود وظایف پدر خوانده و حدود و تکالیف قیم با هم مشابهت ندارند و سرپرستی پدر خوانده را نوعی نمایندگی قانونی با ولایت خاص تعبیر نموده که به حکم دادگاه در جهت حفظ حقوق فرزند خوانده قابل تغییر و سلب از پدر خوانده و محول کردن این نمایندگی به مادر خوانده یا هر شخص صالح و قابل اعتماد است.

گفتار سوم: ارث

براساس ظوابط حاکم بر جامعه اسلامی، موجبات ارث به دو دسته نسب و سبب تقسیم می شود،و چون فرزند خوانده رابطه نسبی و رابطه خونی با پدر خوانده ندارد و طبق نص صریح قرآن فرزندخوانده ها فرزند صلبی نیستند، رابطه توارث بین آنها وجود ندارد. طبق قانون حمایت از کودکان بی سرپرست که سرپرستی را برای تأمین منافع مادی و معنوی کودک می داند، در هر صورت، از موجبات ارث محسوب نمی شود. اما این امر می توان در آینده فرزند خوانده و رفع نیازهای او بعد از فوت پدر و یا مادر خوانده مشکلاتی بر سر راهش قرار دهد.
دستورالعمل اجرائی نحوه پذیرش و نگهداری، ترخیص و پیگیری فرزندان تحت سازمان بهزیستی، خدمات حمایتی سازمان بهزیستی کشور به شماره ۶۶۰/۸۰۰ مورخ ۲/۳/۱۳۶۷ در مبحث فرزند خواندگی تأمین منافع مالی فرزند خوانده را به یکی از اشکال زیر به ترتیب اولویت در نظر گرفته:
۱- مصالحه و انتقال املاک زوجین به فرزند از طریق یکی از دفاتررسمی
۲- در صورتی که زوجین فاقد ملک باشند، اخذ تعهد انتقال کلیه دارایی شان بعد از مرگ به کودک با معرفی ضامن از طریق یکی از دفاتر رسمی.
۳- هر روش اطمینان بخش دیگری که انجام آن میسر باشد، البته این روش اطمینان بخش می تواند انتقال وجوه (افتتاح حساب بانکی) یا افتتاح حساب بیمه عمر و پس انداز و… به نفع کودک باشد.
در حقوق ایران، در قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست، میان آنچه در ظاهر اعلام شده و آنچه که مقصود واقعی قانون گذار بوده است، اختلاف نظر وجود دارد.
ماده ۲ این قانون، صراحتاً اعلام می کند: «این سرپرستی به منظور تامین منافع مادی و معنوی طفل برقرار می گردد، ولی در هر حال از موجبات ارث نخواهد بود». اما از طرف دیگر، ماده ۵ این قانون تکلیفی فراتر از یک سرپرستی ساده را برای پذیرندگان در نظر می گیرد و اعلام می کند:«دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر خواهد نمود که درخواست کنندگان سرپرستی به کیفیت اطمینان بخشی در صورت فوت خود، هزینه تربیت و نگهداری و تحصیل طفل را تا رسیدن به سن بلوغ تأمین نمایند»، و بدین ترتیب به وضعیت مالی کودک پس از فوت سرپرستان نیز نظر داشته، وظیفه آنان را محدود به زمان حیات نمی بیند.
در ادامه، تبصره این ماده مقرر می نماید: «هرگاه وجوه یا اموالی از طرفین زوجین سرپرست به طفل تحت سرپرستی صلح شده باشد، در صورت فوت طفل، وجوه و اموال مذکور از طرف دولت به زوجین سرپرست تملیک خواهد شد».
در تحلیل حقوقی ماده فوق و تلاش برای هماهنگ ساختن آن با سیستم حقوقی، حقوق دانان با چالشها و مشکلاتی مواجه شده اند، نخست اینکه کلمه «صلح» به کار رفته در تبصره را فاقد خصوصیت دانسته و هرگونه تملیک بلاعوض را مقصود اصلی قانون گذار شمرده اند، و در ادامه در مقام بیان علت بازگشت اموال تملیک شده، به سرپرستان چنین عنوان شده که نیت و قصد واقعی سرپرستان، استفاده شخصی طفل از آنها بوده است. و بنابراین، در صورت فوت او اموال مذکور باید به سرپرستان برگردانده شود.[۹۸]
اما در توصیف حقوقی این الزام (اعاده اموال) میان حقوق دانان اختلاف شده است، مطابق یک نظر، انفساخ یک عقد (هبه یا صلح) در صورت فوت کودک، نتیجه شرط است.[۹۹]
و بر اساس نظر دیگر، علت عمده عقد، این بود، طفل شخصاً از اموال موضوع آن منتفع گردد و لذا با فوت کودک، علت منتقی گردیده و عقد باطل می شود که، نتیجه آن بازگشت اموال به صاحبان قبلی آن است.[۱۰۰]
در نهایت، طبق نظر دیگری، عقد همراه با شرط خیار صورت گرفته است[۱۰۱]. اما هیچ کدام از این استدلال ها بدون اشکال نمانده و همگی شان با تردید روبرو هستند؛ در نظریه نخست، حتی اگر وجود شرط ضمنی انفساخ به فرض قانون گذار نسبت داده شود، چنین فرضی با قواعد حقوقی سازگاری ندارد.[۱۰۲]
برخلاف آنچه در هدیه نامزدی آمده است، انحلال عقد در صورت فوت کودک را نمی توان به بنای طرفین عقد منسوب نمود، زیرا اشاره تبصره ماده ۵ به اینکه طرف صلح، «طفل»است و نیز تأکید صدر ماده بر اینکه تأمین هزینه تربیت و نگهداری و… «تا رسیدن به سن بلوغ» هدف این واگذاری است، نشان دهنده این است که طرف عقد، صغیر ممیز است و از آنجا که مفاد شرط فاسخ برخلاف خود عقد، مربوط به خارج ساختن مال از مالکیت کودک است، امکان انعقاد اصل عقد توسط طفل، به معنای اختیار او در پذیرش شرط نیست تا قانون گذار بخواهد فرض آن را متصور گردد.۵
از سوی دیگر، امکان رجوع در هبه نامزدی با ماهیت انحلال صلح مذکور سازگاری ندارد، در یکی، اختیار باز پس گرفتن مال اعطا شده و در دیگری، برگرداندن مال، قهری و بدون نیاز به اراده صورت می گیرد.[۱۰۳]
این نحوه مداخله قانون در روابط خصوصی، ولو الزام، نشأت گرفته از قرارداد شخصی طرفین باشد. غریب و غیر منتظره جلوه می کند.
نظریه بطلان عقد به خاطر انتفاء علت عمده عقد، در رابطه به موضوع مورد بحث، کاملاً ناسازگار و خود سبب تخلف از قواعد است. جدای از اینکه ملاک تخطی از علت عمده عقد، لحظه وقوع آن است (مواد ۲۰۰، ۲۰۱ و ۷۶۲ ق‌م)، مفهوم بطلان و سیر قهقرایی آن، با آنچه در تبصره ماده ۵ در خصوص لزوم تملیک دوباره اموال به زوجین سرپرست آمده تناسب ندارد و در نهایت، ناکارآمد بودن استدلال به شرط خیار واضح و آشکار است.
اصولاً مفهوم و کارکرد شرط خیار با آنچه در قانون حمایت از کودکان بی سرپرست آمده ناسازگار است زیرا در تبصره، مرگ طفل، خود به خود و بدون نیاز به اعلام اراده سرپرستان، علت بازگشت اموال دانسته شد و انحلال عقد به حدوث یک واقعه حقوقی (انفساخ)، با عمل ارادی یک جانبه (فسخ) سنخیتی ندارد.
نکته دیگر اینکه هیچ یک از نظرات فوق توضیحی در مورد اینکه چرا «دولت» نسبت به تملیک و باز گرداندن اموال به زوجین اقدام می کند، نمی دهد.[۱۰۴]
حقیقت امر این است که تبصره ماده ۵ نه با هیچ عمل حقوقی دیگر، که با صدر ماده باید تطبیق داد؛