علاوه بر افراد و مقامات مذکور، در بعضی از قوانین افرادی در حکم ضابطین نظامی بشمار آمده اند. مثال افراد گارد صنعت نفت( ماده واحده قانون تشکیل گارد صنعت نفت مصوب ۱۱/۴/۱۳۵۱) از لحاظ اجرای قانون مجازات اخلالگران در صنایع نفت( ماده ۷ قانون مجازات اخلالگران در صنایع نفت) ، در حکم ضابطین نظامی می باشند. [۲۷]
ماده ۱۳۵ قانون دادرسی و کیفر ارتش تصریح به آن دارد که در صورت نبودن ضابطین نظامی در محل وقوع بزه، تحقیقات مقدماتی جنحه و جنایاتی که در صلاحیت دادگاه نظامی است به وسیله ضابطین دادگستری به عمل می آید.
دکتر محمد آشوری ضابطان نظامی را بشرح زیر عنوان کرده است:

 

 

مأموران دژبان ارتش و سپاه

ماموران حفاظت و اطلاعات یگان ها

برخی ماموران وزارت اطلاعات

پرسنل بازرسی یگان ها

افسران قضایی یگان ها

ماموران انتظامی

از بازپرسان و دادیاران نظامی که همگیر تحت نظارت دادستان نظامی انجام وظیفه می کنند. [۲۸]

۲-۲-۱-۳٫ضرورت وجودی ضابطین دادگستری

دستگاه قضایی کشور در راستای تحقق بخشیدن به مفاد اصل ۱۵۶ قانون اساسی به ویژه بند چهارم این اصل « کشف جرم و تعقیب و مجازات و تعزیز مجرمین و اجرای حدود و مقررات مدون جزایی اسلام» علاوه بر قوانین خوب پیشرفته به یک نیروی مستعد و کارآمد در جهت کشف و تحقیق جرایم و کلیه اقدامات مرتبط با این امر از قبیل « حفظ آثار و دلایل جرم ، دستگیری متهمان و مجرمان و جلوگیری از فرار و مخفی شدن متهمان» نیاز دارد که در حال حاضر به موجب قانون، نیروی انتظامی به عنوان بازوی اجرایی قوه قضاییه ( ضابط عام دادگستری) چنین وظیفه ای را بر عهده دارد.
از آنجایی که انجام اینگونه وظایف با حقوق و آزادی های فردی و اجتماعی و نظم عمومی جامعه و نیز به نوعی با مفاد اصل ۲۲ قانون اساسی مرتبط می باشد. ضرورت دارد که یک پلیس قضایی ورزیده، آگاه، تعلیم دیده و مسلط بر وظایف و مقررات عهده دار چنین مسئولیت حساسی باشد تا از این رهگذر، حقوق و آزادی های قانونی و مشروع افراد جامعه بدون هیچگونه عذر و بهانه ای محترم شمرده و مراعات گردد. اجرای وظیفه کشف جرایم به جهت اهمیتی که در سلسله اقدامات مربوط به نهاد دادرسی دارد، همواره مورد توجه مسئولان امر بوده است، بطوری که به محض وقوع ساده ترین جرم در سطح جامعه، بلافاصله همه نگاه ها به سمت مرجع کشف جرم جلب شده و توقع کشف جرم واقع شده را در حداقل زمان ممکن دارند اقدامات و فعالیت های قضایی سایر مراجع کیفری تا حدود بسیار زیادی به نحوه کارکرد این مرجع وابسته است و فعالیت مراجع مزبور جهت رسیدگی به جرایم و اجرای احکام، زمانی شروع می گردد که این مرجع، وظیفه جرم یابی خود را با تکنیک ها و تاکتیک های روزآمد و اصول پلیس علمی انجام داده باشد و کوچکترین ضعف، نقص و بی توجهی در این مرحله از اقدامات کشف جرایم برابر تجارب موجود، به هیچ وجه قابل جبران نبوده و در خاتمه رسیدگی قضایی مشهود می باشد، به طوری که در اکثر اوقات، ابهامات و پیچیدگی های بزرگی در روند رسیدگی به موضوع بوجود می آورد که در نهایت منجر به فرار مجرم از چنگال عدالت و بلامجازات ماندن وی می شود. شاید بتوان گفت: منشأ تمام بی نظمی ها و هرج و مرج های اجتماعی ، بلامجازات ماندن مجرمان در اثر کشف نشدن جرایم و عدم اثبا ت آن در مراجع قضایی و موفق به فرار شدن مجرمان از چنگال عدالت، نهفته است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
ضرورت وجودی ضابطین دادگستری به عنوان مرجع کشف جرایم که یکی از موضوعات بسیار مهم حقوق جزایی شکلی می باشد تا آنجا که گفته شده است: ( … به تجربه ثابت شده است آنچه موجب اصلاح جامعه و ارعاب مجرمیت می گردد شدت مجازات نبوده بلکه پلیس قضایی و ورزیده و قضات متخصص هستند که هرنوع جرم را کشف و فاعل آن را به مجازات می رسانند، بطوری که هیچ مجرمی بدون مجازات نمانده و هیچ بی گناهی گرفتار عقاب نگردد که این امر وظیفه اصلی و هدف نهایی حقوق جزای شکلی- آیین دادرسی کیفری است). [۲۹]

پایان نامه حقوق

 

۲-۲-۱-۴٫جایگاه حقوقی ضابطین

برای تعیین جایگاه حقوقی ضابطین ابتدا باید به تقسیم بندی قوانین اشاره ای داشته باشیم. قوانین به دو نوع قوانین شکلی و ماهوی قابل تقسیم هستند که ذیلاً به آنها اشاره می گردد.
قوانین آیین دادرسی کیفری از جمله قوانین شکلی است. مقرراتی است که ترتیب کار و روش رسیدگی و شکل مراجع قضایی را بیان می کند، و ناظر به تشکیلات مراجع قضایی و چگونگی کشف و تعقیب جرایم است، با مقررات آئین دادرسی، معین می گردد چه مقامی باید دستور تعقیب جرم را بدهد، چه کسانی مامور کشف و تعقیب هستند. تحقیقات اولیه به چه صورت باید انجام شود. از شهود چگونه باید تحقیق به عمل آید. از کارشناس و مترجم در چه زمانی استفاده می شود. دادگاه چه قرارهایی صادر می کند. در چه مواردی و تا چه زمانی بازداشت متهم جایز است. مرحله بدوی و تجدید نظر و فرجام را معرفی می کند در حالیکه قوانین جزایی قوانین ماهوی هستند ارکان جرم، مسئولیت جرم، میزان مجازات را معین می سازند. در مقابل قوانین شکلی ، قوانین ماهوی است، قوانینی که قتل، سرقت، کلاهبرداری ، اعمال منافی عفت و دیگر جرایم را معرفی می کند. قوانین ماهوی هستند که عناصر هر جرم را مشخص می سازند[۳۰].
پس با عنایت به مطالب بالا این نتیجه را می شود گرفت که اولاً ضابطین یکی از ساختارهای رسیدگی یا به منظور اجرای حق ، کاربرد دارد که این مقررات به عنوان مقررات شکلی تلقی می گردد، ثانیاً جزء مراجع مدافع نظم عمومی و نمایندگی از جامعه برای اجرای نظم و به تعبیر دیگر طرف دعوی تلقی می گردد و جزء مراجع داوری نمی باشد.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۲-۲-۱-۵٫ نظارت بر ضابطین دادگستری

براساس ماده ۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال ۱۳۷۸ ریاست و نظارت بر ضابطان دادگستری از حیث وظایفی که به عنوان ضابط به عهده دارند با رییس حوزه قضایی است».
قانونگذار نیز در قانون آیین دادرسی جدید در ماده ۳۲ به آن نیز اشاره نموده است ولی در قانون حاکم شاهد آن هستیم که نقش نظارتی دادستان بر ضابطین دادگستری به درستی اعمال نمی شود . لازمه ایفای نقش نظارتی تعامل مناسب و بازرسی مناسب از سوی دادستان از واحد های ضابطین دادگستری است[۳۱]. قانونگذار به درستی به منظور نظارت بر حسن اجرای وظایف ضابطان، در ماده ۳۳ دادستان راموظف نموده که باید حداقل هر دو ماه یک‌بار واحدهای مربوط را مورد بازرسی قرار دهد و در هر مورد، مراتب را دفتر مخصوصی که به این منظور تهیه می‌شود، قید و دستورات لازم را صادر کند.
علاوه‌بر نظارت عام و کلی دادستان برحسن اجرای وظایف ضابطان، سایر مقامات قضایی نیز در اموری که به ضابطان ارجاع می‌دهند، حق نظارت دارند. ارجاع امر از سوی مقام قضایی به مأمورانی یا مقاماتی که حسب قانون ضابط تلقی نمی‌شوند، موجب محکومیت انتظامی تا درجه چهار برای مقامات قضایی است. همچنین برابر ماده ۳۴ قانون آیین دارسی کیفری جدید ،دستورات ایشان به ضابطان دادگستری باید کتبی، صریح و با قید مهلت باشد؛ اما در موارد فوری که صدور دستور کتبی مقدور نیست، دستور به صورت شفاهی صادر می‌شود و ضابطان دادگستری باید ضمن انجام دستورات و درج مراتب و اقدامات معموله در صورت مجلس، در اسرع وقت و حداکثر ظرف بیست‌وچهار ساعت آن را به امضاء مقام قضایی برسانند.

 

۲-۲-۱-۶٫ اقدامات ضابطان دادگستری و اهمیت آن

در اغلب موارد ، زیربنای پرونده های کیفری را اقدامات اولیه ضابطان به ویژه نیروهای انتظامی تشکیل می دهد از این رو باید از یک سو در انتخاب افرادی که این امر مهم بر عهده آنان نهاده می شود، نهایت دقت بعمل آید و در صورت امکان از پلیس قضایی و نیروهای مسئول ، آگاه و مجرب در این باره استفاده شود و از سوی دیگر، وظایف و اختیارات این ماموران به دقت از سوی قانون گذار احصاء گردد تا اعتماد شهروندان را به هنگام طرح شکایت نزد آنان و نیز اطمینان خاطرشان را آنگاه که به عنوان مظنون و متهم تحت تعقیب قرار می گیرند، موجب شود و در نهایت، امنیت جامعه فراهم گردد. تذکر این نکته ضروری است که اگرچه اقدامات ضابطان باید موافق ترتیبات و قواعدی باشد که برای تحقیقات مقدماتی مقرر شده است .قانون گذار برخی از اختیارات قضات تحقیق، دادستان ها و قضات دادگاه ها را اختصاص به آنان داده، ضابطان را فاقد این توانایی ها شناخته است[۳۲].

 

۲-۲-۱-۷٫ وظایف قانونی ضابطین دادگستری

این وظایف به صراحت و روشنی در قوانین مختلف ذکر و قانونگذار انجام آنها را به ضابطین محول نموده است. این وظایف در بند ۸ از ماده ۴ قانون تشکیل نیروی انتظامی و ماده ۱۵ آئین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری مصوب سال ۱۳۷۸ و ماده ۲۸ قانون جدیدآیین دادرسی کیفری مصوب سال ۱۳۹۲ به تفصیل بیان شده است:

 

۲-۲-۱-۷-۱٫ کشف جرم

به موجب شق پنجم ذیل بند هشتم ماده چهار قانون ناجا و صدر ماده ۱۵ آئین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۷۸ و آیین دادرسی کیفری جدید مصوب ۱۳۹۲،کشف جرم یکی از وظائف ضابطین دادگستری است. تمام ضابطین مکلف به کشف جرم هستند. در صورت وقوع جرم، بایستی برای اعاده نظم به حالت سابق و جبران ضرر و زیان وارده به متضرر از جرم، کیفیت ارتکاب جرم و شخص مرتکب شناسایی و موضوع وقوع جرم به مرجع قضایی گزارش و شخص مجرم نیز تحویل دستگاه عدالت شود.” نتیجه اینکه کشف جرم همان جمع آوری اطلاعات راجع به جرم است که به وسیله ضابطین دادگستری انجام می گیرد[۳۳].”

 

۲-۲-۱-۷-۲٫ بازجویی یا تحقیقات مقدماتی

۱) بازجویی ، تجزیه و تحلیل و پیگیری پیرامون موضوعی خاص در راستای کسب اطلاعات مجهول می باشد که چه بسا افراد مورد نظر از بیان آن امتناع ورزند.
۲) بازجویی هنری است که هدف آن به دست آوردن حداکثر اطلاعات از مظنون، متهم و مجرم می باشد.
بازجویی هنر کسب اطلاعات از اشخاص می باشد.
۴) بازجویی عبارت است از فن تحقیق و کاوش از مجرمین یا متهمین و یا مظنونین در جهت کشف جرم و واقعیت امر.
۵) بازجویی عبارت است از هنر طرح سوال و آزمایش افراد مطلع از امور به وسیله جدال و ستیز روحی.
بازجویی هنر ایجاد شرایط مناسب در شخص بازجو شونده به منظور کاربرد فنون مربوطه جهت کسب اطلاعات لازم در چهارچوب شرع مقدس اسلام و قانون[۳۴]. هدف اصلی از تحقیق و بازجویی اخذ اطلاعات صحیح درباره وقایع کیفری است که باید از راه طراحی پرسش های ماهرانه و کاربردی و وفق مقررات از متهم و شاکی و شاهد و مطلع به این مهم دست یافت.
بازجویی نقش مهمی در کشف حقیقت دارد و به همین لحاظ دارای ارزش و جایگاه خاصی است که ضابطین باید در اجرای آن این اهمیت را در نظر گرفته و در اجرای صحیح آن نهایت دقت را به عمل آورند.
* بازجویی از دیدگاه قانون آئین دادرسی کیفری
از دیرباز برای برقراری یک محاکمه عادلانه و حفظ حقوق شهروندان، قانونگذار نحوه بازجویی از تمام کسانی که در مظان اتهام هستند و یا کسانی که اطلاعاتی از وقوع جرم و کیفیت ارتکاب آن دارند، را بیان نموده است. برای هریک از افراد بازجو شونده اعم از شاکی و شاهد و مطلع و مظنون در آیین دادرسی کیفری حقوقی منظور گردیده است. از جمله حقوق شاکی در مرحله بازجویی، اجازه بیان شکایت خویش به طور مشروح و اجتناب از قطع کلام یا نوشته اوست، در بازجویی از شاکی به او تفهیم می شود که اقامتگاه خود را مشخص و در صورت تغییر آدرس، موظف است محل اقامت جدید خود را به گونه ای که از ابلاغ قضایی به آن محل ممکن باشد اطلاع دهد در غیر اینصورت اوراق مذکور به آدرس سابق که اقامتگاه قانونی شاکی تلقی می شود ارسال خواهد شد. از حقوق متهم می توان به استفسار هویت وی، تفهیم تغییر اقامتگاه اولیه و اطلاع دادن اقامتگاه ثانویه، اعطاء آزادی و امنیت و آرامش خاطر در هنگام بازجویی، نداشتن دستبند و پابند در هنگام بازجویی، بکار نبردن کلمات موهن و خلاف ادب، در نظر داشتن اصل برائت و امکان بی گناهی او، عدم تشویق متهم به اقرار و یا وعده کمک های غیرقانونی ، پرهیز و اجتناب از شکنجه و اعمال آزار اعم از روحی و جسمی، عدم اصرار بر امضاء اوراق بازجویی، حق سکوت متهم در پاسخ به سوالات، عدم طرح سوالات تلقینی، ممنوعیت اغفال و اکراه و اجبار و .. . می توان نام برد.
۱-بازجویی یا تحقیقات مقدماتی توسط ضابطین در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال ۱۳۷۸
برابر ماده ۱۹ ق.آ.د.د.ع.و.ا. در امور کیفری:” تحقیقات مقدماتی، مجموعه اقداماتی است که برای کشف جرم و حفظ آثار و ادله وقوع آن و تعقیب متهم از بدو پیگرد قانونی تا تسلیم به مرجع قضایی صورت می گیرد…”.
ماده ۱۲۹ آئین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری سال۱۳۷۸ مقرر می دارد:” قاضی ابتدا هویت و مشخصات متهم ( اسم، اسم پدر، شهرت، فامیل، سن ، شغل، عیال، اولاد و تابعیت) و همچنین آدرس( شهر، بخش، دهستان، روستا، خیابان، کوچه و شماره ی منزل) او را دقیقاً سوال نموده به نحوی که ابلاغ احضاریه و سایر اوراق به آسانی مقدور باشد و متذکر می شود که مواظب اظهارات خود باشد و سپس موضوع اتهام و دلایل آن را به صورت صریح به متهم تفهیم می کند آنگاه شروع به تحقیق می نماید. سوالات باید مفید و روشن باشد. سوالات تلقینی یا اغفال یا اکراه و اجبار متهم ممنوع است. چنانچه متهم از دادن پاسخ امتناع نماید امتناع او در صورت مجلس قید می شود.
ماده ۱۳۰ همین قانون :” از متهمین جز در مورد مواجهه ، به صورت انفرادی بازجویی به عمل می آید و نباید با همدیگر وارد گفتگو و مواضعه شوند. رعایت موازین شرعی در مورد متهمین زن ضروری است. ” ماده ۱۳۱ این قانون در ادامه تصریح می نماید که:” پاسخ سوالات همان طوری که بیان می شود باید بدون تغییر و تبدیل یا تحریف نوشته شود. متهمین باسواد می توانند شخصاً پاسخ سوالات را بنویسند.” در مورد بازجویی از شهود و مطلعین ماده ۱۵۱ قانون فوق بیان می دارد که:” قاضی از هریک از شهود و مطلعین جداگانه و بدون حضور متهم تحقیق می نماید و اظهاراتشان را نوشته و به امضاء یا اثر انگشت آنان می رساند، تحقیق مجدد در مواجهه با آنان در صورت ضرورت بلامانع است.” ماده ۱۵۱ نیز به این مطلب اشاره دارد که تحقیق و بازجویی از شهود و مطلعین قبل از محاکمه غیرعلنی است. غیر علنی بودن تحقیقات یکی از اصول تحقیقات مقدماتی در سیستم دادرسی تفتیشی است. گرچه ماده فوق به غیرعلنی بودن تحقیق و بازجویی از شهود و مطلعین تصریح دارد اما این امر اختصاص به مورد مزبور ندارد بلکه بازجویی از متهم و شاکی و سایر موراد نیز غیر علنی است. [۳۵]
یکی دیگر از مواردی که باید در بازجویی رعایت شودمفاد ماده ۱۵۴ قانون بالا می باشد مبنی بر اینکه قبل از شروع به تحقیق نام، نام خانوادگی، اسم پدر، شغل، محل اقامت، میزان سواد، درجه قرابت نسبی، سبی و خادم یا مخدوم بودن شاهد یا مطلع را نسبت به طرفین پرونده و سابقه کیفری او سوال شود و در صورت مجلس قید گردد. پس از ابراز شهادت یا اظهار اطلاعات متن آن قرائت و ب
ه امضاء شاهد یا مطلع می رسد.هرگاه شاهد یا مطلع فاقد امضاء باشد اصر انگشت می زند و اگر از امضاء یا انگشت زدن امتناع یا قادر به امضاء و انگشت زدن نباشد مراتب در برگ تحقیق قید می شود، در این صورت تمامی اوراق به امضاء قاضی و منشی می رسد.
( ماده ۱۵۷ قانون ذکرشده) ماده ۱۵۸ نیز حاوی مطالب مهمی در خصوص بازجویی است” در اوراق بازجویی نوشتن بین سطور و تراشیدن کلمات به کلی ممنوع است. اگر یک یا چند کلمه اضافه شده باشد باید بر روی آن خطی نازک کشیده و این موضوع قید شود و قاضی و شخصی که از وی تحقیق می شود آن را امضاء می نمایند، همچنین اگر یک یا چند کلمه از قلم افتاده باشد و در حاشیه نوشته شود باید اشخاص یاد شده زیر آن را امضاء نمایند و هرگاه این ترتیب رعایت نشود کلمات مزبور از درجه اعتبار ساقط است.”” مفاد این ماده اختصاص به اوراق بازجویی از شاهد ندارد بلکه در بازجویی از شاکی یا متهم نیز باید رعایت شود[۳۶].”
۲-بازجویی یا تحقیقات مقدماتی توسط ضابطین در قانون آیین دادرسی کیفری جدید مصوب سال ۱۳۹۲
در راستای بازجویی و تحقیقات مقدماتی توسط ضابطین آیین دارسی کیفری جدید مصوب سال ۹۲ نیز درموادی از جمله ماده ۳۷-۳۸-۳۹-۴۰-۴۲-۴۳-۴۴-۴۶-۵۲-۵۳-۵۵-۵۷-۵۸-۵۹-۶۰-۶۱ به آن پرداخته است که، به موجب ماده ۶۰ قانون آیین دادرسی کیفری، اجبار یا اکراه متهم، استفاده از کلمات موهن، طرح سؤالات تلقینی یا اغفال‌کننده و سؤالات خارج از موضوع اتهام ممنوع است و اظهارات متهم در پاسخ به چنین سؤالاتی و همچنین اظهاراتی که ناشی از اجبار یا اکراه است، معتبر نیست. تاریخ، زمان و طول مدت بازجویی باید در اوراق صورت‌مجلس‌ قید شود و به امضاء یا اثرانگشت متهم برسد.
۳-انواع بازجویی
معمولاً دو نوع بازجویی توسط ضابطین دادگستری انجام می شود۱) بازجویی مقدماتی۲) بازجویی درازمدت.
در بازجویی مقدماتی، گشتی ها و مامورین پاس به منظور شناخت اولیه افراد مظنون، آنها را متوقف و اقدام به پرسش و بازجویی از آنان می نمایند. این عمل معمولاً به منظور کنترل منطقه ، پیشگیری و کاهش جرایم بوده و به صورت شفاهی و کوتاه مدت و سریع انجام می گیرد. در بازجویی درازمدت، سوال و جواب به منظور کشف جرایم و تکمیل اطلاعات با رعایت موازین قانونی در مرحله تحقیقات مقدماتی انجام می گیرد. بازجویی مذکور کتبی بوده و محدودیت زمانی کمتر و فرصت کافی در اختیار بازجو است. این نوع بازجویی ها معمولاً در کلانتری ها و پاسگاه های انتظامی و آگاهی ها انجام می گیرد. تحقیقات مقدماتی ضابطان، بسته به مشهود یا غیرمشهود بودن جرم، از عمق و گستردگی متفاوتی برخوردار است. ضابطان دادگستری در جرایم مشهود، تمام اقدامات لازم را به منظور حفظ آلات، ادوات، آثار، علائم و ادله وقوع جرم و جلوگیری از فرار یا مخفی شدن متهم و یا تبانی، به عمل می‌آورند و ضمن انجام تحقیقات لازم، بلافاصله نتایج و مدارک به دست آمده را به اطلاع دادستان می‌رسانند. در جرایم غیرمشهود، ضابطان به محض اطلاع از وقوع جرم، مراتب را برای کسب تکلیف و اخذ دستورات لازم به دادستان اعلام می‌کنند و دادستان نیز پس از بررسی لازم، دستور ادامه تحقیقات را صادر و یا تصمیم قضایی مناسب اتخاذ می‌کند.

 

۲-۲-۱-۷-۳٫ حفظ آثار و دلایل جرم

به موجب ماده ۱۵ قانون آیین دادرسی کیفری سال۱۳۷۸ و ماده ۲۸قانون آیین دادرسی کیفری جدید مصوب سال ۱۳۹۲ یکی دیگر از وظایف ضابطین دادگستری حفظ آثار و دلایل جرم است. این امر در شق دوم ذیل بند هشتم ماده چهارم قانون ناجا مصوب تیرماه ۱۳۶۹ به عنوان جزیی از وظایف ناجا نیز قید شده است. حفظ آثار و دلایل و علایم موجود در صحنه جرم از اهمیت زیادی برخوردار است. این امر به دانش فنی خاصی نیاز دارد که تحت عنوان پلیس علمی مطرح می باشد. بر همین مبنا ضابطین دادگستری حداقل باید با الفبای پلیس علمی آشنا باشد. اهمیت این بحث در این است که حفظ آثار موجود در صحنه و ثبت و جمع آوری آنها در جهت کشف حقیقت و احرازواقعیت به عنوان ادله اثباتی موضوع دارای اهمیت بسیار فراوانی است. بسیار اتفاق افتاده است که تار مو در صحنه جرم و یا یک تار نخ سیگار منجر به اثبات جرم و یا اثبات بی گناهی یک فرد شده است. ضابطین قضایی موظفند تا قبل از ورود مقام قضایی به صحنه جرم نسبت به حفظ آثار حداکثر تلاش خود را به کار برده و از امحاء اثرات و دلایل جلوگیری نمایند.
عکس مرتبط با سیگار
الف )معاینه محلی
در ترمینولوژی حقوق آمده است، معاینه محل عبارت است از:” بازدید مراجع صلاحیتدار قضائی یا اداری از محل وقوع جرم یا مورد متنازع فیه یا غیره مانند دیدار مراجع ثبتی از املاک مورد ثبت اجباری برای شروع در توزیع اظهارنامه ثبتی و یا برای تفکیک ملک و مانند اینها[۳۷].”
منظور از معاینات محلی مشاهده و ضبط آثار و علامات موجود در محل وقوع جرم است، معاینه محلی ممکن است در مرحله تحقیقات مقدماتی رو به وسیله قاضی تحقیق یا به نمایندگی از سوی او بوسیله ضابطین دادگستری صورت گیرد، و یا در مرحله دادرسی ضرورت پیدا کند و از طرف دادگاه بعمل آید.
به هر حال در هر دو مرحله می توان بدان مبادرت کرد[۳۸].
معاینه محلی، اقدام مامورین انتظامی برای آگاهی از صحت و سقم گزارش ها و اخبار و شکایت ها و توصیف وضعیت محل وقوع جرم برای اطلاع دادن به مقامات قضایی از واقعیت موضوع به شمار می رود.
” مشاهده صحنه وقوع جرم توسط مقامات قضایی یا ضابطین دادگستری و یا اهل خبره به منظور جمع آوری آلات و ادوات و دلایل جرم”[۳۹].
براساس مفاد مواد ۱۸ و ۷۸ تا ۸۵ ق. آ.د.د.ع.و.ا در امور کیفری سال ۱۳۷۸ و مواد ۲۸،۱۲۳تا۱۳۶قانون آیین دادرسی کیفری جدید مصوب سال ۱۳۹۲ ضابطین دادگستری براساس اختیارات قانونی و رعایت شرایط ذیل معاینات محلی را انجام می دهند.
۱-معاینه محلی در روز به عمل می آید، مگر در مواردی که فوریت دارد.
۲-برای حضور در معاینه محل علاوه بر شهود ومطلعان در موارد ضروری ، دیگر اشخاص که حضور آنها لازم است ، دعوت می شوند.
۳- کارشناس رسمی یا خبره ، ازقبیل پزشک، دارو ساز ، مهندس و ارزیاب هنگامی دعوت می شوند که اظهار نظر آنان از جهت علمی یا فنی یا معلومات مخصوص لازم باشد.
۴-در صورتی که محل مورد معاینه خانه باشد، تفتیش و بازرسی در حضور صاحبخانه و شهود تحقیق و در غیاب صاحبخانه در حضور بزرگتر خانه به عمل آید.
۵- در صورت ضرورت در معاینه محلی اشخاصی که در امر جزایی از جمله شاکی، متهم و..شرکت دارند می توانند حضور یابند.

 

نتیجه: از اقوال لغویین به دست می‌آید که کلمه ملک در معنی قوت، تسلّط، مال، نعمت، بنده، کنیز، تزویج، ولایت، مرعی، شرب و آب استعمال شده است.
ولی اصل در مِلک قوت و تسلط است و به مناسبت همین در معانی دیگر استعمال می‌شود.

 

فرق بین حق و ملک

فقهاء فرق حق و ملک را از چند جهت مطرح کرده‌اند که خلاصه آن در ذیل ذکر می‌گردد:
الف: در حق، علاوه بر اضافه میان ذی حق و متعلق حق، یک اضافه بین من له الحق و من علیه الحق هم برقرار است ولی در ملک فقط یک اضافه است که آن بین مالک و مملوک می‌باشد و نسبتی بین من له الملک و من علیه الملک نیست.[۳۸]
ب: مالک در مملوک هرگونه تصرف می‌تواند بکند و اگر محدودیتی است عارضی و به سبب خارجی است ولی حق همواره در مورد خاصی است و محدودیت دارد، مثل حق سکنی و حق شفعه.[۳۹]
ج: حق، می‌تواند به لحاظ انواع تصرفات اعتبار شود و هم به لحاظ یک یا چند تصرّف خاص بر خلاف ملکیت مقتضای آن، جواز انواع تصرّفات عینی، مانند خوردن و پوشیدن و غیره و تصرّفات اعتباری مانند فروختن، بخشیدن و غیره می‌باشد، هرچند ممکن است در مواردی که این تصرّفات به حکم قانون، محدود و یا موقتاً ممنوع گردد.[۴۰]
د: حق فقط به افعال، متعلق می‌شود و به اعیان کاری ندارد، بر خلاف مِلک که هم به اعیان متعلق می‌شود و هم به افعال.[۴۱]

 

کلمه تبعیض و تساوی

 

از نظر لغت:

تبعیض عبارت است از تساوی بین دو یا چند کس که یکی را یا بعضی را بر بعض دیگر امتیاز بدهیم، رحجان بعضی بر بعض دیگر بدون مرجّح.[۴۲]
تبعیض جزء جزء کردن، برخی را قبول کردن و برخی را ردّ کردن، یا بعضی را بر بعضی دیگر ترجیح دادن.[۴۳]
می‌دانیم در مقابل واژه تبعیض کلمه تساوی قرار دارد، آن طور که دهخدا، ج ۴، ص ۸۷۸ نقل قول می‌فرماید منتهی الارب و ناظم الأطبا، تساوی را به معنی همدیگر، مانند شدن، یا مستوی و برابر گردیدن معنی کردند و آن اندراج تساوی را به معنی تماثل گرفت و غیاث اللّغات تساوی را به معنی برابر شدن دو چیز معنی کرد.

 

مفهوم تکلیف

 

تکلیف در لغت

کلّفه تکلیفاً ای أمره بما یشقّ علیه، او را به کاری سخت گمارد.[۴۴]
تکلیف عبارت از انجام فعل یا ترک فعل است که قانون‌گذار فرد را بدان ملزم کرده است و هرگاه بر خلاف آن رفتار نماید به جزایی که در خور آن است دچار می‌گردد.[۴۵]

 

حق و تکلیف

حق و تکلیف دو مفهوم متقابل و دو روی یک سکه‌اند، وقتی کسی حق دارد در ملک خودش هرگونه تصرّفی بکند، پس دیگران تکلیف دارند که در ملک او هیچ تصرّفی نکنند، در نتیجه حق و تکلیف متقابل جعل می‌شوند، یعنی هرجا حقی جعل می‌شود حتماً تکلیفی نیز جعل شده است و بالعکس. البته ممکن است جعل صریح به یکی از این دو تعلق بگیرد امّا به هرحال لازمه‌اش جعل آن دیگری هم است.
باید توجه داشت که حق اختیاری است و تکلیف الزامی، کسی که در موردی حقی دارد می‌تواند از آن استفاده بکند یا نکند ولی دیگران تکلیف دارند که حق وی را محترم بشمارند و از این تکلیف گریز و گزیری ندارند.[۴۶]
بین حق و تکلیف دو نوع رابطه وجود دارد: یکی از آن‌ ها این است که بین حق و تکلیف رابطه تضایف وجود دارد، وقتی می‌گوئیم حکومت بر مردم حق دارد، بدین معنی است که مردم در مقابل حکومت دارای تکلیف و وظیفه می‌باشند، نیز وقتی گفته می‌شود مردم بر حکومت دارای حق هستند، بدین معنا است که حکومت در مقابل مردم دارای تکلیف می‌باشد. در این حالت حق حکومت بر مردم ملازم با وظیفه مردم نسبت به حکومت است و نیز حق مردم بر حکومت ضرورتاً به معنای وظیفه حکومت نسبت به مردم می‌باشد، به چنین رابطه که بین حق و تکلیف وجود دارد رابطه تضایف می‌گویند.[۴۷]
یکی از تمایزهای بین حق و تکلیف این است که تکلیف قابل غصب توسط دیگری نیست ولی حق قابل غصب می‌باشد.[۴۸]

 

ب) اقسام حق

برای حق به اعتبارات مختلف، تقسیماتی ذکر کرده‌اند که به تناسب موضوع بحث، ما در این‌جا به چند قسم از اقسام حق اشاره می‌کنیم:

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

 

۱- حق تکوینی و تشریعی:

وقتی در معارف و مسائل دینی، اعم از حکمت نظری و عملی،‌ از حق سخن گفته می‌شود دو معنا از آن قابل تصور است، معنایی که به نظام تکوین و امور تکوینی عالم مربوط می‌شود و معنایی که به امور ارزشی و اعتباری مربوط است.
آن‌جا که خداوند می‌فرماید خلق السّماوات و الارض بالحق،[۴۹]و تکتمون الحق و انتم تعلمون[۵۰] و همچنین حق در آیه ۵۳ از سوره یونس، مراد حق تکوینی است.
امّا آن‌جا که می‌فرماید و فی اموالهم حق للسائل و المحروم[۵۱] به حقوق تشریعی و اعتباری اشاره دارد.

 

۲- حق به اعتبار مستحِق:

حق به اعتبار مستحق به دو قسم قابل تقسیم است.
گاهی صاحب حق (مستحق) مقوّم است و حق متقوم به او است و هرگز از او جدا نخواهد شد. و گاهی صاحب حق مورد حق است فرق این دو آن است که در قسم اوّل حق قابل نقل و انتقال نیست، مانند حق مضاجعه برای زن که هرگز زن نمی‌تواند بعد از ازدواج این حق را به بیگانه با عوض یا رایگان انتقال دهد.
در قسم دوم که فرد مورد حق است مانند حق مستحِق نسبت به تملک عین خارجی یا دَیْن که در چنین موردی صاحب حق قدرت هرگونه انتقال را داراست.

 

۳- حق طبیعی (فطری) و وضعی:

یکی دیگر از تقسیمات حق، تقسیم آن به فطری و وضعی است مراد از حق فطری آن حقوقی است که انسان به خاطر انسان بودن آن را داراست نظیر حق حیات، حق آزادی حق وضعی را می‌توان چنین تعریف کرد حقی است که شالوده آن قراردادهای اجتماعی، قوانینی است که برای بهبود اوضاع مدنی و سیاسی و اجتماعی و … و حفظ و رعایت حقوق شهروند یا قبیله‌ای و قومی جعل و وضع می‌گردد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

 

۴- تقسیم حق به من له الحق و من علیه الحق:

حق را با توجّه به حقوق متقابل و از این جهت که طرفینی است به دو قسم تقسیم کرده‌اند، کسی که حق برای او جعل شده و او مورد حق است و کسی که در مقابل صاحب حق قرار گرفته و مسئولیت و وظیفه‌ای پیدا می‌کند اوّلی را من له الحق و دیگری را من علیه الحق گویند مثل پدر و مادر یا افرادی را که حقوق برای آنها است من له الحق گویند فرزندان یا افرادی را که عهده‌دار تأمین آن حقوق‌اند اصطلاحاً مکلّف یا من علیه الحق گویند.

 

۵- حق الله و حق النّاس:

همه الزام‌های شرعی اعم از امر و نهی شارع را حق الله می‌نامند، این حق می‌تواند جنبه عبادی یا اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و مانند آن داشته باشد، نظیر نماز، روزه، حجّ … نیز مانند خمس، زکات، جزیه و خراج.
عکس مرتبط با اقتصاد
هم‌چنین همه مقرراتی که مصالح و منافع خصوصی و یا عمومی را تأمین کند مصداق حق النّاس است.[۵۲]

 

۶- حق مالی و غیر مالی

حق مالی را می‌توان چنین تعریف کرد و آن حقی است که اجرای آن مستقیماً برای دارنده ایجاد منفعتی نماید که قابل تقویم به پول باشد مثل حق مالکیت یک خانه، همچنین حق مالی قابل اسقاط و انتقال به غیر است مثلاً مالک می‌تواند حق مالکیت خود را به سببی از اسباب به غیر وگذار نماید.
امّا حق غیر مالی حقی است که اجرای آن منفعتی را که مستقیماً قابل تقویم به پول باشد، ایجاد ننماید مانند حق زوجیت، بعضی از حقوق غیر مالی هستند که غیر مستقیم ممکن است ایجاد حقی نمایند که قابل تقویم به پول باشد ولی این امر آن را حق مالی نمی‌گرداند مانند زوجیت که ایجاد نفقه برای زوجه و توارث برای زوجین نموده که قابل تقویم به پول است. برخی می‌گویند هدف ار حق غیر مالی رفع نیازهای عاطفی و اخلاقی انسان است.[۵۳]

 

جمع‌بندی

از نظر لغت معنای حق مختلف اند، ولی در هر کدام معنای ثبوت خوابیده است یعنی معنی اصل آن ها ثبوت است و در اینجا دوازده تا معانی حق بیان شده است.
حق در اصطلاح عبارت از نوعی سلطه و قدرت و توانایی یا نوعی با مرتبه ضعیفی از مالکیت که قانون به فرد یا افراد می دهد تا در پرتو آن در موارد خاصی به کار گیرند و از مزایای آن بهره مند شوند و برخی حق را نوعی از سلطنت می دانند.
معنای اصلی حکم در لغت ، منع کردن است. اما در اصطلاح به مجموعه قوانین و مقرراتی که شارع برای تأمین سعادت دنیا و آخرت انسان در ابعاد مختلف فردی، عبادی، مالی و … مقرر کرده است ، حکم شرعی گفته می شود.
کلمه حکم با مشققات خودش حدود ۲۱۰ بار در قرآن به کار رفته است ولی در هر مورد فقط در یک معنی به کار نرفته است ، بلکه معانی متعدد از آن اراده شده است .
این مطلب هم قابل توجه است که معانی متعدد مذکوره کم جایی است که معنی لغوی به طور محسوس، لحاظ شده باشد اگر چه می شود در بعضی از ان ها به معنی لغوی آن یعنی منع پی ببریم و در این تحقیق شش تا مورد بیان شده است . ضمناً در این تحقیق بین حق و حکم سه تا فرق بیان شده است .
برای کلمه ملک در لغت چند تا معنا ذکر شده است و با دقت در همه معانی به دست می آید که در همه آن ها احتوا و قوت ، مشترک است یعنی معنا اصلی ملک همان احتوا و قدرت است البته برای کلمه ملک معانی دیگر هم بیان شده است که اینجا هم ذکر کردیم .
و ضمناً بین حق و ملک چهار تا فرق هم ذکر شده است .
کلمه تبعیض در لغت به معنای جزء جزء کردن ، برخی را قبول کردن و برخی را ردّ کردن یا بعضی را بر بعضی دیگر ترجیح دادن است .
اما تکلیف عبارت از انجام فصل یا ترک فصل است که قانون گذار فرد را بدان ملزم کرده است و هر گاه بر خلاف آن رفتار نماید به جزایی که در خود آن است دچار می گردد.
اقسام حق: برای حق به اعتبارات مختلف تقسیماتی ذکر کرده اند که به تناسب موضوع بحث، ما در اینجا به چند قسم از اقسام حق اشاره کرده ایم .

 

 

حق تکوینی و تشریعی: وقتی در معارف مسائل دینی، از حق سخن گفته می شود دو معنا از آن قابل تصور است ، معنایی که به نظام تکوینی و معنایی که به امور ارزشی و اعتباری مربوط است . آن جا که خداوند می فرماید خلق السموات والارض بالحق و تکتمون الحق و انتم تعلمون . مراد حق تکونی است اما آن جا که می فرماید و فی اموالهم حق للسائل و المحروم به حقوق تشریعی و اعتباری اشاره دارد.

حق فطری و وضعی: مراد از حق فطری آن حقوقی است که انسان به خاطر انسان بودن آن را دارا است و حق وضعی قوانین است که برای بهبود اوضاع مدنی و سیاسی و اجتماعی و حفظ و رعایت حقوق شهروند جعل و وضع می گردد.

حق الله و حق الناس : همه الزام های شرعی اعم از امر و نهی شارع را حق الله می نامند ، این حق می تواند جنبه عبادی یا اجتماعی ، فرهنگی ، سیاسی ، اقتصادی و مانند آن داشته باشد . هم چنین همه مقرراتی که مصالح و منافع خصوصی و یا عمومی را تأمین کند مصداق حق الناس است .

حق مالی و غیر مالی : حق مالی آن حقی است که اجرای آن مستقیماً برای دارنده ایجاد منفعتی نماید که قابل تقویم به پول باشد مثل حق مالکیت یک خانه. اما حق غیر مالی حقی است که اجرای آن منفعتی را که مستقیماً قابل تقدیم به پول باشد، ایجاد ننماید مانند حق زوجیت.

 

 

فصل دوم

 

بررسی مقام انسانی و معنوی زن

 

فصل دوم: بررسی مقام انسانی و معنوی زن

 

مقدمه

شناخت اوّلیه‌ی انسان در چهارچوب اعتقادات، اهمیت فراوانی دارد؛ زیرا همین منظر، میزان ارزشمندی فرد -خواه مرد یا زن- آشکار می‌گردد، متین‌ترین ابزار شناخت انسان در مرحله اوّل قرآن کریم است؛ چراکه قرآن سخن آفریننده انسان، خداوند متعال می‌باشد او که به تمام زوایای وجود و نیازهای اصلی و اساسی انسان اشراف کامل داشته.
خداوند متعال در نهایت انسان را به عنوان کارگزار جانشین خویش در زمین معرّفی کرده است: «وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَهِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِیهَا مَنْ یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ»[۵۴] از این رو برای شناخت انسان، حقوق و تکالیف وی شایسته است، نخست به منبع وحیانی و الهی مراجعه کنیم.

 

۵-۷-۱-۱-حکایت حاسب کریم الدین………………………………………………………………………………۱۳۳
۵-۷-۲-مارهای عظیم الجثه در داستان های هری پاتر(Giant snake)……………………………………135
۵-۷-۲-۱-مثال اول از متن رمان…………………………………………………………………………………………۱۳۵
۵-۷-۲-۲-مثال دوم از متن رمان…………………………………………………………………………………………۱۳۷
۶-فصل ششم موجودات وهمی خیالی غیرمشترک در داستان های هزار و یک شب و داستان هری پاتر……………………………………………………………………..۱۳۹
۶-۱-موجودات وهمی خیالی غیرمشترک در داستان های هزار و یک شب……………….۱۴۰
۶-۱-۱-ملک(فرشته)………………………………………………………………………………………………………..۱۴۰
۶-۱-۱-۱-واژه شناسی ملک……………………………………………………………………………………………..۱۴۰
۶-۱-۱-۲-ماهیت ملک…………………………………………………………………………………………………….۱۴۱
۶-۱-۱-۳-ویژگی های ملک……………………………………………………………………………………………..۱۴۳
۶-۱-۱-۳-۱-جنسیت………………………………………………………………………………………………………۱۴۳
۶-۱-۱-۳-۲-خوردن یا آشامیدن………………………………………………………………………………………..۱۴۴
۶-۱-۱-۳-۳-خواب و مرگ……………………………………………………………………………………………..۱۴۵
۶-۱-۱-۳-۴-شکل و هیأت………………………………………………………………………………………………۱۴۷
۶-۱-۱-۳-۵-پر و بال………………………………………………………………………………………………………۱۴۸
۶-۱-۱-۴-ملک در داستان های هزار و یک شب…………………………………………………………………..۱۴۹
۶-۱-۱-۴-۱-حکایت شبان و فرشته…………………………………………………………………………………..۱۴۹
۶-۱-۲-شیطان………………………………………………………………………………………………………………..۱۴۹
۶-۱-۲-۱-واژه شناسی شیطان……………………………………………………………………………………………۱۴۹
۶-۱-۲-۲-ویژگی های شیاطین………………………………………………………………………………………….۱۵۰
۶-۱-۲-۳-فرزندان شیطان…………………………………………………………………………………………………۱۵۱
۶-۱-۲-۴-قلمرو شیطان در اندیشه اسلامی………………………………………………………………………….۱۵۲
۶-۱-۲-۵-شیطان در اندیشه های زرتشتی……………………………………………………………………………۱۵۳
۶-۱-۲-۶-چهره و هیأت شیطان در میان ملل دیگر………………………………………………………………..۱۵۵
۶-۱-۲-۷-شیطان در داستان های هزار و یک شب……………………………………………………………….۱۵۶
۶-۱-۲-۷-۱-وسوسه انگیزی شیطان…………………………………………………………………………………..۱۵۶
۶-۱-۲-۷-۱-۱-حکایت عجیب و غریب……………………………………………………………………………۱۵۶
۶-۱-۲-۷-۲-کالبد پذیری شیطان………………………………………………………………………………………۱۵۷
۶-۱-۲-۷-۲-۱-شیطان و تمثل در حکایت ابراهیم موصلی……………………………………………………۱۵۷
۶-۱-۳-ابلیس…………………………………………………………………………………………………………………۱۵۸
۶-۱-۳-۱-واژه شناسی ابلیس……………………………………………………………………………………………۱۵۸
۶-۱-۳-۲-ویژگی های ابلیس……………………………………………………………………………………………۱۶۱
۶-۱-۳-۲-۱-تمثل و شکل پذیری……………………………………………………………………………………..۱۶۱
۶-۱-۳-۲-۲-ابلیس و یاری به جادوگران……………………………………………………………………………۱۶۱
۶-۱-۳-۳-ابلیس و وسوسه انگیزی در هزار و یک شب………………………………………………………….۱۶۲
۶-۱-۳-۳-۱-حکایت گدای اول………………………………………………………………………………………..۱۶۲
۶-۱-۴-رخ…………………………………………………………………………………………………………………….۱۶۳
۶-۱-۴-۱-واژه شناسی رخ………………………………………………………………………………………………..۱۶۳
۶-۱-۴-۲-رخ در حکایت های هزار و یک شب………………………………………………………………….۱۶۳
۶-۱-۴-۲-۱-حکایت سندباد برّی و بحری………………………………………………………………………….۱۶۳
۶-۱-۴-۲-۲-حکایت سفر پنجم سندباد………………………………………………………………………………۱۶۴
۶-۱-۵-دوال پا………………………………………………………………………………………………………………..۱۶۴
۶-۱-۵-۱- دوال پا و ماهیت آن………………………………………………………………………………………….۱۶۴
۶-۱-۵-۲- دوال پا در حکایت های هزار و یک شب……………………………………………………………..۱۶۵
۶-۱-۵-۲-۱- حکایت سفر پنجم سندباد……………………………………………………………………………..۱۶۵
۶-۱-۶-پرندگان عجیب در حکایت سندباد………………………………………………………………………….۱۶۶
۶-۱-۷-ماهیان عجیب الخلقه در داستان های هزار و یک شب…………………………………………………۱۶۶
۶-۱-۷-۱-حکایت عبدالله برّی و بحری………………………………………………………………………………۱۶۶
۶-۱-۸-اسب آبی در هزار و یک شب………………………………………………………………………………….۱۶۶
۶-۱-۸-۱حکایت سندباد برّی و بحری………………………………………………………………………………..۱۶۷
۶-۲-موجودات وهی خیالی غیر مشترک در داستان های هری پاتر………………………….۱۶۷
۶-۲-۱-ارواح(Spirits)…………………………………………………………………………………………………..167
۶-۲-۲-اشباح(Phantoms)…………………………………………………………………………………………….168
۶-۲-۳-دیوانه ساز(Mad maker)……………………………………………………………………………………168
۶-۲-۴-مردم دریایی(Peaple sea)…………………………………………………………………………………..169
۶-۲-۵-جان موجود در جان پیچ(John in john Bolt)………………………………………………………170
۶-۲-۶-کودکان طلایی رنگ بالدار(Golden Winged Children)…………………………………….170
۶-۲-۷-دوزخی ها(Infernals)……………………………………………………………………………………….171
۶-۲-۸-اسب تک شاخ(Unicorn)……………………………………………………………………………………171
۶-۲-۹-ققنوس(Phoenix)……………………………………………………………………………………………..171
۶-۲-۱۰-تیغالو(Knarl)…………………………………………………………………………………………………..172
۶-۲-۱۱-حیوانات دم انفجاری(Blast-Ended Skrewt)……………………………………………………172
۶-۲-۱۲-تسترال(Tstral)………………………………………………………………………………………………..172
۶-۲-۱۳-اسب های پرنده بزرگ(Big Bird Horse)………………………………………………………….173
۶-۲-۱۴-عنکبوت ها(Spiders)……………………………………………………………………………………….173
۶-۲-۱۵-ابوالهول(Sphinx)…………………………………………………………………………………………….173
۶-۲-۱۶-هیپوگریف(Hippogriff)………………………………………………………………………………….174
۶-۲-۱۷-داربد(Darbod)……………………………………………………………………………………………….174
۶-۲-۱۸-جغدها(Owl)…………………………………………………………………………………………………..174
۶-۲-۱۹-برقک(Niffler)…………………………………………………………………………………………………175
۶-۲-۲۰-غواص(Diver)………………………………………………………………………………………………..175
۶-۲-۲۱-لولوخرخره(Bug Bear)……………………………………………………………………………………175
۶-۲-۲۲-کلاه قرمزی(Red Caps)…………………………………………………………………………………..175
۶-۲-۲۳-سمندر(Salamander)……………………………………………………………………………………..176
۶-۲-۲۴-سمندرآبی دوسر(Newts Two Heads)……………………………………………………………176
۶-۲-۲۵-سگی سه سر و غول پیکر(Giant Three Headed)…………………………………………..176

 

 

۴-۵-۱- انجام Real Time PCR برای ژن لاکتوفرین ۴۲
ویروس موزاییک خیار ۴۳
۴- ۴۶
۶- بحث ۴۷
۷- منابع ۴۹
فهرست جدول‌ها
عنوان …………. صفحه
جدول ۳-۱- محول ضدعفونی کننده بذر توتون ۱۶
جدول ۳-۲- تهیه ی بافر استخراج DNA 19
جدول ۳-۳- پرایمرهای مورد استفاده برای تکثیر و تایید ژن لاکتوفرین ۲۰
جدول ۳-۴- سیکل گرمایی استفاده شده در هر واکنشPCR 21
جدول ۳-۵- مواد استفاده شده در هر واکنش PCR 22
جدول ۳-۶- نوع و میزان مواد به کار رفته برای تیمار DNase 25
جدول ۳-۷- مواد مورد استفاده در مرحله اول سنتز cDNA 26
جدول ۳-۸- مواد مورد استفاده در مرحله دوم سنتز cDNA 27
جدول ۳-۹- آغازگرهای به کار رفته ژن لاکتوفرین برای Real-Time PCR و ژن کنترل داخلی ۲۷
جدول ۳-۱۰- میزان مواد به کار رفته در Real –Time PCR ژن لاکتوفرین و ژن Ef به عنوان کنترل داخلی…… ۲۸
جدول ۳-۱۱- سیکل گرمایی استفاده شده در Real-Time PCR ژن لاکتوفرین و ژن کنترل داخلی ۲۹
ویروس موزاییک خیار و ژن Ef به عنوان کنترل داخلی ۳۰
ویروس موزاییک خیار و ژن کنترل داخلی ۳۰
جدول ۴-۱- تاخیر ظهور علایم پس از ۱۵ روز از مایه زنی ویروس موزاییک خیار در گیاهان تراریخت ۳۶
فهرست شکل ها
عنوان……………………………………………………………………………………………………………………………… صفحه
شکل ۴-۱- ظهور علایم در توتون های تیپ وحشی ۳۳
شکل ۴-۲- گیاهان تراریخت هنگام ظهور علایم در تیپ وحشی‌ها ۳۴
شکل ۴-۳- گیاهان تیپ وحشی بعد از ۳۰ روز مایه زنی ویروس موزاییک خیار ۳۴
شکل ۴-۴- گیاهان تراریخت پس از ۱۵ روز از ظهور علایم در تیپ وحشی­ها ۳۵
شکل ۴-۵- آزمون الایزا در زمان صفر ۳۷
شکل ۴-۶- رشد ویروس در تراریخت ها و تیپ وحشی در ۲۰ روز بعد ازمایه زنی ویروس موزاییک خیار ۳۸
شکل ۴-۷- آزمون الایزا در زمان ۳۰ روز بعد مایه زنی ویروس موزاییک خیار ۳۹
شکل ۴-۸- نقوش الکتوفروزی محصول PCR با پرایمرهای partial ژن لاکتوفرین ۴۰
شکل ۴-۹- استخراج RNA از گیاهان تراریخت و تیپ وحشی ۴۰
شکل ۴-۱۰- نقوش الکتروفورز PCR آغازگرهای Real-Time با آغازگرهای ژن لاکتوفرین: ۴۱
شکل ۴-۱۱- تیمار DNase توتون تیپ وحشی پس از ۲۲ روز از مایه زنی باکتری ۴۱
شکل ۴-۱۲- نتایج حاصل از Real-Time PCR ژن لاکتوفرین در لاین­های تراریخت ۴۲
ویروس موزاییک خیار ۴۳
شکل ۴-۱۴- کشت عصاره ی حاصل از گیاهان تراریخت و تیپ وحشی ۴۴
شکل ۴-۱۵- پژمرده گی گوجه پس از ۲۶ روز از مایه زنی باکتری ۴۵
۴۵
۴۵
فصل اول

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

 

 

۱-­ مقدمه

براساس یک تخمین محافظه کارانه، بیماری­ها، حشرات و علف های هرز در سطح جهانی سالانه بین ۳۱ تا ۴۲% محصولات کشاورزی را نابود کرده و یا از تولید آن­ها جلوگیری می­ کنند. میزان خسارت به طور معمول در کشورهای پیشرفته و در کشورهای در حال پیشرفت که نیاز غذایی بیشتری دارند، بالاتر است (Tisdell and Xiang, 1998). اگر متوسط میزان خسارت را ۵/۳۶% بگیریم، سهم بیماری ها، حشرات و علف های هرز دراین خسارت به ترتیب ۱/۱۴%، ۲/۱۰% و ۲/۱۲% شده است. با توجه به اینکه بیماری ها به تنهایی موجب نابودی ۱/۱۴% محصولات می شوند، مقدار خسارت سالانه آن­ها در سطح جهانی بالغ بر۲۲۰ میلیارد دلار می شود (Wood and Derek, 2001).
طی یک صد سال گذشته، کنترل بیماری­ها و سایر آفات گیاهی به طور فزاینده­ای به استعمال مواد شیمیایی سمی وابسته است. کنترل بیماری­های گیاهی اغلب کاربرد این مواد سمی را نه تنها بر روی گیاه و محصولات گیاهی مورد استفاده­ی ما، بلکه درون خاک جایی که بسیاری از میکروارگانیزم­های بیماری­زا زندگی کرده و به ریشه­ گیاه حمله می­ کنند، ضروری ساخته است. بسیاری از این مواد شیمیایی برای میکروارگانیزم­های غیر هدف، حیوانات و حتی برای انسان نیز ممکن است سمی باشند. دشوار است که بتوان هزینه­ های بلند مدت و کوتاه مدت آلودگی محیط زیست بر سلامتی و به­زیستی انسان را که براثر تلاش ما برای کنترل بیماری های گیاهی و سایر آفات به وجود می آید، تخمین زد. شمار زیادی از بیمارگرهای گیاهی از ویروئیدهای دارای چند صد نوکلئوتیدی تا گیاهان عالی در محصولات کشاورزی ایجاد بیماری می­ کنند. دامنه­ اثرات این بیماری زا از اثرات خفیف تا نابودی کامل محصول است. گروه­های عمده بیمارگرها شامل ویروس­ها، باکتری­ ها، قارچ­ها، اوومیست­ها، ویروس­ها و نماتدها می­باشند. کنترل عوامل بیماری­زای گیاهی مشکل است زیرا جمعیت آنها بسته به زمان، مکان و نوع ژنوتیپ متغیر است. بنابراین برای مبارزه با تلفاتی که آن­ها به وجود می ­آورند، لازم است به تعریف مشکل پرداخت و به دنبال راه­حل­هایی بود. در سطح زیستی نیاز به روش­هایی برای تشخیص دقیق و سریع اورگانیزم ایجاد کننده­ی، بیماری تخمین دقیق شدت بیماری، اثر بیماری روی محصول و تشخیص مکانیسم ­های بیماری­زایی می­باشد. در مرحله­ بعد خسارت بیماری باید به وسیله­ کاهش مایه تلقیح بیمارگر، کاهش مکانیسم های بیماری­زایی آن و افزایش گوناگونی ژنتیکی در محصول به حداقل برسد (Reed et al., 2003). هدف بیشتر پژوهش­های جدید در بیماری­شناسی گیاهی یافتن شیوه ­های دیگر برای کنترل بیماری­های گیاهی است که به محیط زیست آسیب کمتری برسانند. روش­های انتقال در سال­های اخیر به عنوان یک موضوع مهم برای ایجاد مقاومت مورد بررسی قرار گرفته است. امید ­بخش­ترین این روش­ها عبارتند از:
عکس مرتبط با محیط زیست

 

 

تولید گیاهان مقاوم به بیماری از طریق مهندسی ژنتیک

تولید گیاهان مقاوم به بیماری از طریق به­نژادی گیاهی سنتی

کاربرد فنون زراعی برای سرکوب بیماری

کاربرد فنون خاموشی ژن

استفاده از مواد غیر سمی افزایش دهنده مقاومت

بهره­وری از عوامل زیستی ناهمساز به میکرواورگانیزم­های مولد بیماری (ایزدپناه و همکاران، ۱۳۸۹ و Strange et al., ۲۰۰۵)

با توجه به ضرورت ارقام گیاهی مقاوم به تنش­های زیستی و غیر زیستی و نارسایی روش­های سنتی به­نژادی گیاهی، به کارگیری روش­های موثر تنها راه برون رفت از این مشکل می­باشد. در سال­های اخیر، با پیشرفت بدست آمده از در زیست شناسی مولکولی و روش­های کشت بافتی گیاهی روش­های جدیدتر و کارآمدتری را در مهندسی ژنتیک، برای چیره­گی بر محدودیت­های به­نژادی گیاهی سنتی فراهم کرده است. بنابراین استفاده از مهندسی ژنتیک برای دستیابی به ارقام مفید می باشد. با بهره گرفتن از فنون انتقال ژن، گیاهان تراریخت با یک ویژگی مشخص می توانند یک ژن از منبع ژنی متفاوت دریافت نمایند به نحوی که سایر ویژگی­های مطلوب گیاه تحت تاثیر قرار نگیرد. بنابراین ­کاربرد سموم شیمیایی هنوز موثرترین روش برای کنترل بیماری­های گیاهی هستند، اما کاربرد بیش از اندازه­ باکتری­کش‌ها و قارچ­کش­ها­ی شیمیایی منجر به شدید شدن و طولانی شدن دوره­ های آلودگی محیط زیست و مقاوم شدن بیمارگرها نسبت به این سموم شده است (Daoubi et al., 2005). اگرچه روش­های اصلاحی یکی از موثرترین راهکارها در تولید گیاهان مقاوم به بیماری­ها بوده اما این روش دارای محدودیت­هایی مانند فقدان پل ژنی دهنده مناسب و شکستن مقاومت می­باشد. از سوی دیگر روش­های بیوتکنولوژی به طور موفقیت­آمیزی در تولید محصولات گیاهی مقاوم علیه بیمارگرها و آفات موثر بوده است، در این روش­ها ژن بیان کننده­ پپتید­های ضدمیکروبی را در گیاهان بیان کرده و باعث مقاومت گیاه به بیماری مورد نظر شده است (Tingquan et al., 2013).

 

۱-۱- ­ پپتیدهای ضد میکروبی

پپتیدهای ضد میکروبی یکی از اجزای سیستم ذاتی ایمنی محسوب می­ شود که معمولا به عنوان اولین خط دفاعی علیه پاتوژن­ها عمل می­ کنند. چند ویژگی که معمولا در همه­ی پپتید­های ضد عمومیت دارد شامل: توالی کوتاه بین ۳۰ تا۶۰ اسید آمینه آمینه، خاصیت کاتیونی قوی، قابلیت تحمل دما تا ۱۰۰ درجه سانتی گراد به مدت ۱۵ دقیقه می­باشد. پپتیدهای ضد میکروبی بوسیله­ موجودات مختلف تولید می­شوند که شامل باکتری­ ها حشرات، گیاهان و مهره داران می باشد (Boulanger et al., 2006). پپتید­های ضد میکروبی طیف وسیعی از میکروارگانیسم­ها شامل باکتری­ های گرم مثبت و گرم منفی، قارچ­ها، میکروپلاسماها و ویروس­ها را کنترل می­ کنند. بیش از ۱۵۰۰ پپتید ضد میکروبی در جانوران، گیاهان و میکروارگانیسم­ها شناسایی شده است (Parachin et al., 2012 ; Li et al., 2012).
بیان ژن­های کد کننده­ پپتیدهای ضدمیکروبی با منشا گیاهی در گیاهان تراریخته باعث تغییر کمی در مقاومت گیاه علیه بیمارگرهای گیاهی می شود، زیرا بیمارگر با گیاه در یک مدت طولانی با هم تکامل یافته­اند اما بیان ژن های کد کننده­ یپپتیدهای ضدمیکروبی از منابع دیگر در گیاهان منجر به سطح بالایی از مقاومت در برابر طیف وسیعی از بیماری­ها شده است (Burrowes et al., 2005).

 

۱-۲- پروتئین لاکتوفرین

پروتئین لاکتوفرین یکی از اعضای خانواده­ی ترانسفرین ها می باشد که دارای خاصیت اتصال شونده­گی به آهن است. لاکتوفرین­ها اغلب آمفی­پاتیک حاوی بار مثبت و مناطق هیدروفیل هستند که به دومین مولکول­های حاوی بار منفی در سطح میکرواورگانیسم متصل می­شوند که این مکانیسم به لاکتوفرین اجازه می­دهد به راحتی با غشا باکتری که شامل مجموعه ­ای از مولکول­های آمفی­پاتیک می­باشد، واکنش دهد، مخصوصا با باکتری­ هایی که سطح غشا آن­ها دارای بار منفی می­باشند (Legrand and Mazurier, 2010 ).

 

۱-۳- هدف

در این پروژه بیمارگرهای باکتریایی و ویروسی به گیاهان ترایخت نسل دوم توتون حاوی ژن لاکتوفرین شتر عربی با هدف ایجاد مقاومت توتون­های تراریخت نسبت به این بیمارگرها مایه­زنی گردید.
فصل دوم

 

۲- مروری بر پژوهش­های پیشین

 

۲-۱- بیماری­های گیاهی و مهند سی ژنتیک

با تشخیص القای تومور درگیاهان توسط Agrobacterium tumefaciens به­واسطه­ انتقال T-DNA موجود روی پلاسمید باکتری ایجاد می­ شود، کاربرد از آن برای ایجاد گیاهان تراریخت معمول شده است. اگر چه از تکنیک­های دیگری مانند الکتروپوراسیون[۱] و بیولیستیک[۲] نیز استفاده می­ شود. روش های سنتی به­نژادی گیاهان شامل تلاقی­های مختلف و روش­های درون شیشه ­ای مکمل این روش­ها در ایجاد گیاهان با صفات مطلوب می­باشند. در سال­های اخیر ظهور روش­های مهندسی ژنتیک به عنوان ابزاری جدید در تحقیقات کشاورزی همسو با به­نژادی سنتی در گسترش روش­های جدید برای دستورزی ژنتیکی گیاهان نقش بسیار مهمی ایفا کرده است. یکی از شاخه­های زیست فناوری گیاهی انتقال ژن­های خاص به سلول­های گیاهی و یا بازایی گیاه از این سلول‌ها با بهره گرفتن از روش­های کشت بافت گیاه می­باشد. بنابراین زیست فناوری این پتانسیل را دارد که با تولید گیاهان با خصوصیات بهبود یافته مکمل روش­ها­ی سنتی به نژادی گیاهان شود. بر خلاف روش­های به نژادی سنتی که در آّن دسته­ای از ژن­ها منتقل می­ شود (Wood and Derek, 2001). در روش­های مبتنی بر زیست فناوری می­توان یک ژن مشخص را از هر موجودی انتخاب و به جاندار دیگر انتقال داد. سوالی که در روش­ها­ی مهندسی ژنتیک مطرح می­ شود این است که چه ژن­های باید منتقل شوند که پاسخ به این سوال بستگی به نوع هدفی که در انتقال ژن دنبال می شود، دارد. در مبارزه با بیماری­ها با بهره گرفتن از مهندسی ژنتیک دسته اول ژن­های کاندیدا برای انتقال ژن­های هستند که ویژگی­های بیماری­زای بیمارگر به عنوان مثال آنزیم­ های تجزیه کننده توکسین­ها را باز داشته یا آن را از بین می­برند یا ژن­هایی که مقاومت گیاه را افزایش می­­دهند. دسته بعدی ژن­هایی هستند که غلظت پپتید­های ضد­میکروبی را افزایش می­ دهند (Strange et al., 2005).
ژن­های جانوری که از آنها می توان برای ایجاد مقاومت در گیاهان استفاده کرد بسیار متنوع هستند که از حشرات، PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)داران و خزندگان قابل جداسازی هستند به عنوان نمونه سکروپین[۳] و دفنسین[۴] حشرات، برنینز[۵] قورباغه، ایندولوسیدین[۶] گاو نمونه­هایی از پروتئین­های ضد میکروبی هستند که ژن آنها قابل انتقال به گیاهان است (Li et al., 2012). از دیگر ژن­های با خواص ضدمیکروبی می توان به لاکتوفرین و لیزوزیم PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)داران اشاره کرد.

 

۲-۲- توتون “سیستم بیان گیاهی متداول”

توتون با نام علمی Nicotiana tabacum به عنوان یک سیستم بیان گیاهی مدل است که در سطح گسترده، جهت انتقال ژن­های مختلف بکار رفته است و بیشترین استفاده را در بین گونه­ های گیاهی به خود اختصاص داده است. از بهترین دلایل انتخاب آن، می توان به انعطاف­پذیری و آسانی نسبی دستورزی ژنتیکی، ایجاد عملکرد سالانه بیش از ۱۰۰ تن در هکتار و تولید بذر فراوان در گیاه اشاره کرد (Strange et al., ۲۰۰۵).
توتون یک محصول خودگرده افشان است و خویشاوندان زراعی یا وحشی کمی دارد. بنابراین امکان فرار ژن در این حالت بسیار کم است و بنابراین بر خلاف بسیاری از سیستم­های گیاهی، توتون مناسب­ترین شرایط را از نظر مسایل ایمنی زیستی و اخلاق زیستی دار است و کمترین احتمال آلودگی زنجیره­های گیاهی و جانوری را داراست )قاسم پور و همکاران، ۱۳۸۶).

 

۲-۳- معرفی پپتید های ضد میکروبی

پپتیدهای ضد میکروبی بوسیله­ موجودات مختلف تولید می­شوند که شامل باکتری­ ها حشرات، گیاهان و مهره داران می­باشند (Boulanger et al., 2006). همانطور که قبلا بحث شد چند روش برای گسترش تولید [۷]AMPدر سیستم­های میکروبی وجود دارد که از جمله­ آن به کنترل رونویسی و تولید پروتئین نوترکیب می­باشد، اما سیستم بیانی گیاهان به عنوان یک جایگزین مناسب برای تولید پپتیدها بدون نیاز به کنترل رونویسی، توانایی بیان در سطح بالا و فرایندهای پس از ترجمه گیاه می باشد مورد توجه قرار گرفته­اند (Haung et al., 2009). این پپتیدهای دارای شش سیستئن در توالی خود می­باشند که تشکیل سه باند دی­سولفیدی می­ دهند (Craik, 2011). این کمپلکس ساختار سه تایی از طریق پیش­سازش جداشده، خارج می­ شود و تا می­خورد که نتیجه­ آن تولید پپتید بالغ می­باشد. و پیشنهاد شده که پپتید اولیه به همراه یک آنزیم واکوئلی به نام آسپارزینیل اندوپپتیداز[۸] با دو فعالیت اندوپپتیدازی و تشکیل ساختار صحیح پروتئین این فرایند را انجام می­دهد (Craik et al., 1999).

 

این روایات صراحت دارند که‌آیات قرآن نزد پیامبر|به ترتیب نزول مرتب شده بودند، آیات مکی در سوره‌های مکی و آیات مدنی در سوره‌های مدنی.حال اگر اختلافی در مواضع آیات مشاهده می‌شود مربوط به ‌اجتهاد صحابه ‌است.[۱۶۷]
بنابراین علامه طباطبائی& معتقد است که ترتیب آیات در زمان حیات پیامبر| توقیفی بوده و هیچ دخل و تصرفی صورت نگرفته‌ اما بعد از رحلت ایشان گروهی از آیات با سلیقه و نظر صحابه مرتب شده‌است.
البته ‌این عقیده قطعاً نتایج مقبولی بدنبال نخواهد داشت وباید به دقت بررسی و پاسخ داده شود که در این مقال نمی‌گنجد. [۱۶۸]
سید قطب در آغاز تفسیر سورۀ مبارکۀ بقره می‌گوید: طرز گردآوری آیات در هر سوره و ترتیب تقدیم و تاخیر آنها در سوره مورد نظر، برابر وحی خدا و طبق الهام پروردگار انجام پذیرفته‌است.
و سپس از قول ترمذی روایتی را از ابن عباس در رابطه با نیاوردن بِِسْمِلَه در بین دو سوره‌انفال و برائت نقل کرده و نتیجه گرفته‌است که ترتیب آیات در هر سوره برابر رهنمود رسول خدا| انجام پذیرفته‌است و روایات دیگری را نیز به بحث خود اضافه می کند.[۱۶۹]
مفسّر فی ظلال هم چنین در ذیل آیات ۸۴- ۴۹ سوره مبارکه حِجر می‌نویسد معلوم است که آیات پیاپی سوره بدنبال یکدیگر نازل نشده‌اند. بدان گونه که در قرآن به رشته نگارش در آمده ‌است و هم اینک در دسترس ما است و لیکن ترتیب این آیات در سوره‌ها بر حسب ترتیب موجود در قرآن توقیفی است و از سوی پیامبر| دستور ثبت و ضبط آنها داده شده‌است. [۱۷۰]
با همه‌این بحثها می‌توان نتیجه گرفت که‌از نظر اکثریت دانشمندان علوم قرآنی و مفسّران، تمامی‌فرقه‌های اسلامی‌معتقدند که ترتیب آیات در سوره‌ها برطبق دستورخداوند و بوسیله پیامبراکرم|انجام گرفته وتوقیفی بوده، و هیچ اختلاف چشمگیری در این زمینه وجود ندارد.[۱۷۱]
و البته هر گروه دلائل و شواهد نیز برای آن مطرح نموده‌اند.[۱۷۲]
بنابراین بین آیات قرآن باید تناسب وجود داشته باشد تا به‌اهداف و نتایج مورد نظر قرآن رسید در غیر این صورت اگر آیات بدون هیچ تناسب و هماهنگی از جانب خداوند ترتیب یافته باشند کار قبیحی خواهد بود. چرا که آوردن عباراتی پشت سرهم بدون هیچ ارتباط، از سوی افراد بشری هم قابل قبول نیست، چه رسد از سوی خداوند حکیم.[۱۷۳]
توقیفی یا اجتهادی بودن ترتیب سوره‌ها
یکی دیگر از مسائلی که دانشمندان علوم قرآنی را به خود مشغول نموده‌است، کیفیت ترتیب سوره‌ها در قرآن
می‌باشد. می‌دانیم که ترتیب سوره‌ها در قرآن موجود با ترتیب نزول سوره‌ها متفاوت است یعنی اولین سوره موجود در قرآن (حمد) اولین سوره نازله نبوده است. بنابراین این سؤال اساسی پیش می‌آید که چه کسی این ترتیب نزول را بر هم زده و سوره‌ها را به نوعی دیگر مرتب نموده‌است؟ آیا بدستور پیامبر| انجام گرفته‌است یا به سلیقه و ذوق اصحاب پیامبر| مرتب شده‌است.
برای پاسخ به‌این سوال سه دیدگاه وجود دارد که عبارتند از:
۱) ترتیب و تالیف قرآن در زمان پیامبر| و به‌امر خداوند بوده‌است و توقیفی است.
۲)تدوین و ترتیب سور قرآن پس از حیات پیامبر| انجام گرفته و اجتهادی است.
۳) ترتیب بیشتر سوره‌ها توقیفی بوده و تعدادی از سوره‌ها نیز به صورت اجتهادی شکل گرفته‌است.
آنچه که بین علمای شیعه و سنی، مشهور است، اجتهادی بودن ترتیب سوره‌ها است.
بطور مثال زرکشی در البرهان می‌نویسد:
« نظر اکثر علماء از جمله مالک و قاضی ابوبکر بن طیب این است که پیامبر|ترتیب سوره‌های قرآن کریم را به‌امت پس از خود تفویض نموده‌است.»[۱۷۴]
سیوطی نیز اجماع علماء بر اجتهادی بودن ترتیب سوره‌ها را ذکر نموده‌است.[۱۷۵]
از بین متقدمان علاوه بر اینها، ازابوالحسن احمد بن فارس قزوینی(صاحب مقاییس اللّغه و مکّی بن طالب(م ۴۳۷)[۱۷۶]، قاضی ابوبکر باقلانی، ابن فارس، ابن اشته و محدث نوری در فصل الخطاب[۱۷۷] می‌توان نام برد.
از علمای متاخر نیز می‌توان به‌ابو عبدالله زنجانی [۱۷۸] و سید عبد الوهاب طالقانی [۱۷۹] جعفر مرتضی عاملی[۱۸۰]، محمد هادی معرفت[۱۸۱]و….اشاره نمود.
آیت اله معرفت ضمن تأکید به اینکه جمع و تألیف قرآن به شکل کنونى، در یک زمان صورت نگرفته است، بلکه به مرور زمان و به دست افراد و گروه هاى مختلف انجام گرفته است‏ , معتقد است که:
ترتیب، نظم و عدد آیات در هر سوره در زمان حیات پیغمبر اکرم| و با دستور آن بزرگوار انجام شده و توقیفى است و باید آن را تعبّدا پذیرفت و به همان ترتیب سوره‏اى را تلاوت کرد
ولى درباره نظم و ترتیب سوره‏ها میان اهل نظر اختلاف است‏. وبعد از مطرح کردن نظر سید مرتض و ایت اله خویی آنرا رد نموده واستدلال می کند که حافظ یا جامع قرآن بودن در آن عهد، دلیل نمى‏شود که میان سوره‏ها ترتیبى وجود داشت و اگر کسى هرآنچه از قرآن را که تا آن روز نازل شده حفظ و ضبط کرده باشد، حافظ و جامع قرآن خواهد بود؛ بنابراین لازمه حفظ همه قرآن ترتیب فعلى آن نیست‏
پس ترتیب بین سوره‏ها، تا ختم قرآن امکان نداشت؛ زیرا پیغمبر اکرم| در حال حیات بود و هر لحظه احتمال نزول سوره‏ها و آیه‏هایى مى‏رفت. وطبیعى است که پس از یأس از نزول قرآن، که به پایان یافتن حیات پیغمبر وابسته بود، سوره‏هاى قرآن مرتب شده باشد
بنابراین، بیشتر محقّقین و تاریخ‏نویسان براساس روایات وارد شده در این‏باره، برآنند که جمع و ترتیب سوره‏ها بعد از وفات پیغمبر|براى نخستین بار به دست على، امیر مؤمنان ×، سپس زید بن ثابت و دیگر صحابه بزرگوار انجام گرفت و تقریبا جمع قرآن به دست صحابه، پس از رحلت پیامبر| از امور مسلّم تاریخ است[۱۸۲]
امّا در برابر این نظر مشهور علماء، گروهی از اندیشمندان علوم قرآنی اعتقاد به توقیفیت ترتیب سوره‌ها داشته‌اند.
زرکشی در جایی دیگر اشاره می‌کند که: برای ترتیب سوره‌ها در قرآن معیارها و دلایلی وجود دارد که ثابت می‌کند ترتیب موجود درسوره‌ها، ترتیبی توقیفی است و از طرف شخصی حکیم انجام گرفته‌است.[۱۸۳]
وی از قول ابن انباری می‌نویسد: سیاق سوره‌ها، مانند سیاق آیات و حروف قرآن است که‌همه‌از سوی رسول اکرم|می‌باشد و هر کس سوره‌های را پس و پیش کند نظم قرآن را بر هم زده‌است.[۱۸۴]
سیوطی نیز اگر چه‌این اعتقاد را مطرح کرد و افرادی را که به‌این مساله معتقدند نام می‌برد و حتی دلائلی
را هم ذکر می‌کند اما چنان می کند که‌این عقیده دلچسب ایشان نبوده‌است. چون در پایان بحث می‌گوید:
البته آنچه دلچسب است هم آن قولی است که بیهقی اختیار کرده‌است که: ترتیب تمام سوره توقیفی است بجز انفال و برائت[۱۸۵] در واقع می‌توان گفت سیوطی به نظریه سوم ( تفصیلی )گرایش داشته‌است.
از متقدمان علاوه بر موارد ذکر شده می‌توان از حارث بن اسد محاسبی [۱۸۶]، ابن انباری و کرمانی[۱۸۷]، حاکم جشمی[۱۸۸] بقاعی[۱۸۹] و از علمای متاخر می‌توان به‌ایت اله خویی[۱۹۰]، صبحی صالح[۱۹۱]، علامه مرتضی عسگری[۱۹۲]، ابولفضل میرمحمدی زرندی [۱۹۳] اشاره کرد.
علامه طباطبائی در تفسیر المیزان توقیفی بودن ترتیب موجود در سوره‌های قرآن را نمی‌پذیرد و معتقد است سوره‌ها با اجتهاد صحابۀ پیامبر مرتب شده‌است.
وی می‌گوید: ترتیب قرآن در جمع اول کار اصحاب بوده و هم چنین در جمع دوم به دلیل روایاتی که گذشت و در بعضی این نکته وجود داشته که عثمان(انفال و برائت) را در میان اعراف و یونس قرار داد، در حالی که در جمع اول بعد از آن قرار داشت. ایشان در ادامه‌از روایات وارده برای اثبات نظریه خود استفاده می‌کند.[۱۹۴]
باید خاطر نشان کنیم که‌این دسته نیز برای خود، شواهد و ادله‌ای را ارائه می‌دهند و با کمک همین ادله ‌است که بر نظر خود پافشاری می‌کنند.[۱۹۵]
سید قطب نیز در مقدمۀ سورۀ مبارکۀ نساء دراین باره‌این گونه می‌نویسد: امّا امر ترتیب سوره‌ها برحسب نزول چنانکه در سرآغاز سخن از سوره بقره‌ گفتیم‌- قطعی نیست‌. از سوی دیگر، یک سوره‌هم به یکبار و در یک زمان همه‌ایات آن‌، نازل نمی‌شد. بلکه‌ایه‌های مختلف سوره‌های مختلف نازل می‌گردید، و سپس پیغمبر| دستور می‌داد هر یک از آنها را در جای اصلی خود، بگذارند. بنابراین یک سوره‌، مدت ‌کم یا زیادی باز می‌ماند، و چه بسا سالها به‌همین منـوال‌، ط‌ول می‌کشید. مثلا در سوره بقره، آیه‌هائی از آن جزو آیاتی شده‌ که در اوائل‌ کار در مدینه نازل شده‌اند، و آیه‌هائی از آن جزو آیاتی نازل شده‌ که‌از قرآن در اواخرکار نازل شده‌اند. در این سوره ‌هم‌، کار به‌همین منوال است‌.[۱۹۶]
نظریه تفصیلی
گروهی دیگر از دانشمندان علوم قرآنی نیز معتقدند که‌اکثر سوره‌های قرآن بصورت توقیفی مرتّب شده‌ است اگر چه بخش اندکی از سوره‌ها نیز مطابق با اجتهاد صحابه منظم و مرتب شده ‌است.
سیوطی از افرادی مثل: بیهقی، ابن حجر عسقلانی وقاضی ابومحمدابن عطیه و… نام برده که به‌این نظریه‌اعتقاد دارند.[۱۹۷]
ایشان از قول بیهقى در المدخل مى‏گوید: «قرآن در عهد رسول گرامى بر همین ترتیب بود- چه آیات و چه سوره‏ها- مگر دو سوره الانفال و براءه به موجب حدیث سابق عثمان». و همچنین ابن عطیه به این نظر متمایل بوده که ترتیب بسیارى از سوره‏ها- از قبیل سبع طوال و حوامیم و المفصل- در زمان حیات پیغمبر| معلوم بوده، و شاید امر بقیه را بعد از خودش به امت تفویض کرده باشد.
سپس بعد از آوردن نظرات دیگر دانشمندان علوم قرآنی می‌نویسد:
البته آنچه دلچسب است همان قولى است که بیهقى اختیار کرده که ترتیب تمام سوره‏ها توقیفى است بجز برائت و انفال، سپس این گونه استدلال می کند که درست نیست که به قراءت پیغمبر استدلال شود- که پشت سرهم خوانده- بنابر این اشکال باینکه آن حضرت سوره نساء را پیش از سوره آل عمران خوانده وارد نیست، زیرا که بترتیب خواندن سوره‏ها واجب نیست، پس شاید آن حضرت براى بیان جواز اینچنین خواندن آنطور قرائت فرموده است.
وی تاکید می‌کند که: از امورى که بر توقیفى بودن ترتیب سوره‏ها دلالت دارد اینکه حامیم‏ها پشت سر هم قرار داده شده‏اند، همینطور طاسین‏ها ولى مسبحات پشت سر هم واقع نیستند بلکه بین آنها فاصله شده است، و نیز بین طسم الشعراء و طسم القصص با طس فاصله شده، با اینکه این سوره کوتاهتر از آن دو است، پس اگر ترتیب سوره‏ها از روى اجتهاد بود، مسبحات را پشت سرهم قرار مى‏دادند و طس را بعد از قصص‏[۱۹۸].
زُرقانی نیزبعد از آوردن هر سه نظریه ( توقیفی بودن ـ اجتهادی بودن ـ تفصیلی بودن ) به‌این نظریه ‌اشاره نموده و به توضیح آن پرداخته‌است.[۱۹۹] به نظر مى‏رسد که این عقیده بهترین نظر باشد. زیرا (هم‏چنان‏که در تشریح نظریه دوم آمد،) احادیثى وجود دارند که توقیفى بودن نظم گروهى از سوره‏ها را تأیید مى‏کنند و در مورد سوره‏هاى دیگر ساکنند. از طرف دیگر، اخبار و آثارى وجود دارند که بر تنظیم و ترتیب بخشى از سوره‏ها بر اساس اجتهاد صحابه صراحت دارند، مانند حدیثى که در تشریح نظریه اول از ابن عباس نقل شد.
و از بین علمای معاصر می‌توان به دکتر محمود رامیار[۲۰۰] و دکتر محمد باقر حجتی و… اشاره کرد.ازجمله دکتر حجتی بعد از آوردن نظرات مختلف درباره توقیفی واجتهادی بودن ترتیب سور قایل به تفصیل در ترتیب سور قرآن واین گونه استدلال می کند: بسیاری از مدارک شیعی واهل سنت وجود چنین ترتیبی را بطور نسبی در زمان پیامبر اکرم| تایید می کند مطلب دیگری که اجتهادی نبودن ترتیب موجود را تایید می‌کند این است که قرآن کریم با همین ترتیب مورد تایید صحابه و ائمه شیع قرار گرفته وتمتم فرق مسلمین عملا وقرائه پای‌بند به چنین ترتیبی بوده وهستند. واگر خلاف این ترتیب مورد نظر پیامبر اسلام| می بود تاکنون آثاری از آن بدست می‌آمد ویا دانشمندان اسلامی مارا با قرآنی دیگر که سور آن با ترتیبی دیگر مرتب شده بود رهنمون می‌شدند. [۲۰۱]
وبالاخره اینکه بسیاری از مفسرین شیعه واهل سنت در روابط بسیاری از سور قرآن نسبت به همدیگر بحث کرده اند که حاکی از وجود چنین ترتیبی در اکثر سور همزمان با رسول خدا| بوده است
یکی دیگر از نویسندگان معاصر معتقد است که: ترتیب بیشتر سوره‌های قرآن توقیفی است وترتیب بعضی از آنها اجتهادی می‌باشد که با علم صحابه به‌اسباب النزول وجایگاه کلمات صورت گرفته ‌است وهمانگونه که زرکشی می‌گوید اختلاف میان دو گروه لفظی است.[۲۰۲] بعضی نیز معتقدند با بررسی دلایل مطرح شده در این زمینه به‌اثبات توقیفیت در ترتیب اکثر سوره‌ها می‌رسیم واگر برای تعدادی از سوره‌ها دلیلی پیدا نشد بدین معنا نیست که به صورت اجتهادی مرتب شده‌ است بلکه ممکن است دلیل آن به ما نرسیده‌است. پس ترتیب سور همانند آیات با توقیفی از جانب رسول خدا| جبرییل وسرانجام از خداوند متعال است. [۲۰۳]
فصل سوم
بررسی تناسب در سوره‌ها وآیات قرآن

 

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

. بررسی تناسب در سوره‌ها وآیات قرآن

تناسب در لغت
تناسب از مادّه نَسَبَ و از باب تفاعل است که داشتن پیوند میان دو یا چند چیز را دلالت می‌کند.[۲۰۴] و به مفهوم مقاربه و مشاکله است[۲۰۵] ونیز به‌هم نسبت داشتن، وجود نسبت و رابطه میان دوکس یا دو چیز، سازواری، موافقت و هماهنگی است.[۲۰۶]
زرکشی نیز معتقد است که مناسبت در لغت به معنای نزدیکی است و فلانی با فلانی مناسب است یعنی بدان نزدیک و همانند است. کلمه نسیب به معنای خویشاوند نزدیک از همین مادّه‌است مانند دو برادر یا پسر عمو و مانند آن…[۲۰۷]
تناسب در اصطلاح علوم قرآنی
علم تناسب و مناسبت در علوم قرآنی، از آنجا که به چگونگی ارتباط و پیوستگی سُوَر با ما بعد وماقبلشان و آیات با هم و با ما قبل و مابعد شان می‌پردازد از جایگاه خاصی برخوردار است ودانشمندان علوم قرآنی نیز به‌ آن توجه نشان داده‌اند.ازجمله برخی معتقدند که:
مناسبت در آیات و مانند آن به معنی ربط دهنده بین آنها بر می‌گردد. عام باشد یا خاص عقلی یا حسّی، یا خیالی یا انواع دیگر علاقه‌ها و یا تلازم ذهنی مانند سبب و مسبب و علت و معلول و دو نظیر و دو ضدّ و
امثال اینها.[۲۰۸]
بنابراین در علوم قرآن، علم مناسبات، به ‌ارتباط میان موضوعات یک آیه و پیوند میان دو یا چند آیه با هم و ارتباط یک سوره با سوره دیگر گفته مى‏شود. علم مناسبات در علوم قرآن از پیوستگى‏هاى ممکن میان موضوعات قرآن، در شکل‏هاى گوناگون آن بحث مى‏کند و پیوندهاى پنهان را نمایان مى‏سازد. بنابراین جایى که پیوستگى، قابل توجه نباشد و یا جایى که پیوند آشکار باشد، در علم مناسبت مورد توجه قرار نمى‏گیرد.
برخی نیز پار از این هم فراتر گذاشته‌اند ومعتقدند که: ارتباط آیات قرآن با یکدیگر به حدی است که‌ همچون یک کلمه، معانی آن منسجم و مبانی آن منتظم و علم بسیار ارزنده‏ای است که خداوند به روی ما راهی بدان گشود، چون برای آن اهلی نیافتیم ناگزیر، بر آن مهر زده و بین خود و خدا داده و به وی برگرداندیم.[۲۰۹]
بقاعی که در خصوص این موضوع کتاب مستقل نوشته، معتقد است که علم مناسبت قرآن، دانشی است که بوسیله‌ان علل چنیش (ترتیب) آیات و سورشناخته می‌شودواین دانشی است که گویای اسرار بلاغی قرآن است چون ثمره آن اثبات سازگاری معانی با مقتضای حال مخاطبان است….[۲۱۰]
در کتب علوم قرآنی هرجا واژۀ اتساق وتناسق نیز بکار رود اشاره به بحث تناسب خواهد داشت.
با توجه به معنای لغوی و اصطلاحی تناسب روشن گردید که منظور از تناسب: ارتباط و پیوستگی، هماهنگی، هم شکلی و نزدیکی در اجزای یک چیزاست و در این تحقیق به معنای خاص آن یعنی تناسب درآیات و سور قرآن خواهیم پرداخت.
تاریخچه و پیشینه‌ای از علم تناسب
علم تناسب بین آیات و سور که‌از جمله دل مشغولی‌های مهم مفسران و قرآن پژوهان در سده‌های واپسین است [۲۱۱]و مانند دیگر علوم در طول ادوار مختلف، موافقان و مخالفانی داشته‌است اگر چه برخی درباره ‌آن کتاب
مستقلی هم نوشته‌اند[۲۱۲]
اما بدلیل ظرافتهای خاص و حساسیتهای ویژه‌ای که داشته کمتر به صورت مستقل مطرح شده‌است و بیشتر در لابلای بحثهای علوم قرآنی مورد توجه مفسران و دانش پژوهان علوم قرآنی قرار گرفته‌است.
شاید بر همین اساس است که برخی معتقدند: ارزش گوینده در آنچه که بیان می‌کند به واسطه‌ همین علم شناخته می‌شود.[۲۱۳]
ظاهراً نخستین کسی که در مورد تناسب آیات به ظاهر غیر مرتبط ونیز مناسبت سوره‌های قرآن بحث نموده‌است، ابوبکر نیشابوری (م۳۲۴هـ ق)است.[۲۱۴] که به گفتۀ زرکشی و سیوطی عالمان بغداد را نیز به خاطر عدم توجه به بحث تناسب آیات مورد طعن و نکوهش قرار می‌داد.
بعد از ایشان ثعلبی (م ۴۲۷ هـ ق) با نوشتن کتاب «الکشف و البیان عن التفسیر القرآن» به‌این موضوع پرداخته‌است.
مرحوم طبرسی نیز در تفسیر مجمع البیان با مطرح کردن بحث « النظم » با تکیه براین موضوع به تفسیر آیات پرداخته‌است.[۲۱۵]
امام فخر رازی ( م ۶۰۶ هـ ق) نیز در کتاب خود بنام التفسیر الکبیر در این موضوع بسیار قلم فرسایی نموده‌است. از جمله ‌اینکه‌ از وی نقل شده‌است که: کسی که در لطائف نظم وبدایع ترتیب سورۀ بقره تأمل کند درمی‌یابد که قرآن همانگونه که‌از جهت فصاحت الفاظ وظرافت معانی معجزه‌است در نظم وترتیب آیات نیز معجزه‌است. وهم چنین وی اعتقاد دارد که بسیاری از لطائف قرآنی در تناسب میان آیات به ودیعت نهاده شده‌است ودر پرتو علم مناسبات آشکار خواهد شد.[۲۱۶]
علامه‌ابو جعفر بن زبیر(م ۷۰۸هـ) با نوشتن کتاب مستقلی در این زمینه بنام «البرهان فی مناسبه ترتیب القرآن » گام مهمی‌در این علم برداشته‌است.
بدر الدین زرکشی ( م ۷۹۴ هـ ق ) نیز در کتاب البرهان فی علوم القرآن به‌این بحث پرداخته‌است.