واژه «تحقیق» از زبان عربی گرفته شده است در لغت به معنای درست کردن، رسیدن، رسیدگی، بررسی، مطالعه، حقیقت و واقعیت است (فرهنگ معین).
تحقیق از نظر روش­شناسی عبارت است از کاربرد روش­های علمی در حل یک مسأله یا پاسخ­گویی به یک سؤال (خورشیدی و همکارانش، ۱۳۷۸، ص ۵۲).
فعالیت­های تحقیق از لحاظ ماهیت و هدف، به تحقیق بنیادی، کاربردی و توسعه­ای تقسیم می­ شود. تحقیق کاربردی هر نوع کاوش اصیلی می­باشد که به منظور کسب دانش علمی و فنی جدید که برای آن کاربرد ویژه­ای در نظر گرفته شود (خورشیدی و همکارانش، ۱۳۷۸، ص ۷۴).

هدف تحقیقات کاربردی توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. به عبارت دیگر، تحقیقات کاربردی به سمت کاربرد عملی دانش هدایت می­ شود. تحقیق کاربردی در جستجوی یک هدف علمی است و تأکید آن بر تأمین سعادت و رفاه توده مردم (دلاور، ۱۳۷۶، ص ۲۷) و بهبود محصول یا فرایند آزمون مفاهیم نظری در موقعیت­های مسائل واقعی است (بست، ۱۳۷۱، ص ۴۰).
و از آنجایی که در این تحقیق در یک سازمان واقعی، عینی و زنده (پویا) صورت گرفته است و از نتایج آن می­توان به طور عملی استفاده کرد، یک تحقیق کاربردی می­باشد.
روش تحقیق از لحاظ نحوه گردآوری داده ­ها نیز به انواع ذیل طبقه ­بندی می­شوند:

1. 1. تحقیقات توصیفی که شامل؛ تحقیقات پیمایشی، همبستگی و موردی و … می‌باشد.

1. 1. تحقیقات آزمایشی

دراغلب تحقیقات علوم انسانی از روش توصیفی استفاده می­ شود. تحقیقات توصیفی شامل مجموعه ­ای از روش­هایی است که هدف آنها توصیف کردن مورد بررسی است. با اجرای این تحقیقات می­توان شرایط موجود را بیشتر شناخت و از آن در فرایند تصمیم ­گیری استفاده نمود.
مطالعه توصیفی برای تعیین و توصیف ویژگی­های متغیرهای یک موقعیت صورت می­گیرد. از این­رو هدف هر مطالعه توصیفی عبارت است از تشریح جنبه­هایی از پدیده مورد نظر پژوهشگر و با دیدگاهی فردی، سازمانی، صنعتی و نظایر آن (سکاران، ۱۳۸۰، صص ۲۴-۱۲۳).
در تحقیق توصیفی می­توان جامعه مورد مطالعه را از طریق پیمایش تحت بررسی و آزمون قرار داد. پیمایش عبارت است از جمع­آوری اطلاعات است که با طرح و نقشه به عنوان راهنمای عملی توصیف و پیش ­بینی و یا به منظور تجزیه و تحلیل روابط برخی متغیرها، صورت می­گیرد. پیمایش توصیفی، به توصیف پدیده­ای خاص در محیطی معین می ­پردازد، برای آزمون نظریه ­ها و یا پاسخ­گویی به پرسش­های پژوهشی به کار می­رود و شامل توصیف و نتیجه ­گیری است (کومار، ۱۳۷۴، صص۴۷-۱۹).
بنابراین با توجه به مطالب مذکور، می­توان گفت که تحقیق حاضر، یک تحقیق توصیفی از نوع پیمایشی می­باشد.
در تحقیقات مدیریتی با دو روش به سوالات تحقیق پاسخ می­گویند که عبارتند از: ۱- استفاده از فنون آماری ۲- استفاده از فنون غیرآماری مانند تکنیک­های تصمیم ­گیری چند معیاره. در گروه اول از فنون آماری استنباطی استفاده خواهد شد. ولی در گروه دوم با بهره گرفتن از طریق بهینه سازی مساله به سوال­ها پاسخ داده می­ شود (آذر، ۱۳۷۳). بر اساس این تقسیم بندی، در تحقیق حاضر از فنون آماری و تکنیک­های تصمیم ­گیری چند معیاره برای دست­یابی به پاسخ سوالات تحقیق استفاده شده است.
۳-۳- جامعه آماری
جامعه آماری به کل گروه افراد، وقایع یا چیزهایی اشاره دارد که محقق می­خواهد به تحقیق درباره آنها بپردازد (سکاران، ۱۳۸۰، ص ۲۹۴). به بیان ساده جامعه آماری عبارت است از مجموعه ­ای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند. معمولا در هر پژوهش، جامعه مورد بررسی، یک جامعه آماری است که پژوهشگر مایل است درباره صفت یا صفات متغیر واحدهای آن به مطالعه بپردازد. در تعریف جامعه باید به جامع و مانع بودن آن توجه نمود. جامع یعنی در بر گیرنده تمام اجزاء مورد نظر باشد و مانع یعنی واحدهایی را که شامل نمی­ شود در بر نگیرد.
جامعه آماری این پژوهش را کارآفرینان برتر استان هرمزگان را تشکیل می­ دهند. این جامعه متشکل از ۴۰ نفر بود.
۳-۴- نمونه آماری
نمونه عبارت است از مجموعه ­ای از نشانه­ها که یک قسمت، یک گروه یا جامعه­ای بزرگتر انتخاب می­شوند. به گونه ­ای که این مجموعه معرف کیفیات و ویژگی­های آن قسمت، گروه یا جامعه بزرگتر باشد (نادری و نراقی، ۱۳۷۸، ص ۱۵۹).
از آنجا که پژوهش پیرامون تمامی اعضاء جامعه زمان­بر بوده و از نظر هزینه مقرون به صرفه نیست، پژوهشگر ناچار است اقدام به نمونه گیری نماید. برای نمونه گیری باید فهرست کامل افراد جامعه در دسترس باشد. این فهرست چارچوب نمونه گیری نامیده می­ شود. یکی از جنبه­ های مورد نظر در گزینش روش نمونه گیری آن است که چارچوب نمونه گیری در دسترس باشد. به طور کلی در پژوهش­های علوم رفتاری، متداول­ترین روش­های نمونه گیری شامل نمونه گیری تصادفی ساده، نمونه گیری نظام­یافته، نمونه گیری طبقه­ای، خوشه­ای و نمونه گیری چند مرحله­ ای است.
در این پژوهش با توجه به محدود بودن حجم جامعه به جای نمونه گیری از سرشماری کامل استفاده شده است و تعداد جامعه و نمونه آماری با هم برابر است. نتایج قابل تعمیم نیست و فقط به افراد مورد مطالعه تعمیم داده می­ شود. پس از توزیع پرسشنامه در میان کلیه اعضای جامعه آماری، تعداد۳۳ عدد پرسشنامه تکمیل شده، بازگشت داده شد که نرخ بازگشتی برابر با ۸۲ درصد را نشان می­دهد.
۳-۵- روش گردآوری داده ­ها
اطلاعات را می­توان به روش­های گوناگون در مکان­های مختلف و از انواع مختلف منابع گردآوری کرد. روش­های گردآوری اطلاعات مشتمل است بر مصاحبه حضوری، مصاحبه تلفنی، مصاحبه رایانه­ای؛ پرسشنا­مه­های حضوری، پستی، الکترونیکی؛ مشاهده افراد یا رویدادها با ضبط (یا بدون ضبط) صوتی یا تصویری، و انواع سایر فنون انگیزشی همچون آزمون­های برون افکنی (سکاران، ۱۳۸۰، ص ۲۴۳).
همچنین ابزارهای متنوع برای گردآوری داده ­ها وجود دارند که به وسیله آنها می­توان داده ­های مورد نیاز را جمع­آوری و ثبت نمود؛ در این بین می­توان به مواردی نظیر پرسشنامه، مشاهده و بررسی اسناد و مدارک (مطالعات کتابخانه­ای) اشاره کرد محقق برای به دست آوردن داده ­های مورد نیاز در تحقیق باید از ابزار متناسب با آن استفاده کند و پس از آن با تحلیل، پردازش و تبدیل آنها به اطلاعات، به آزمون فرضیه ­ها بپردازد (کیوی و کامپنهود، ۱۳۷۷، ص ۱۵۷).
ابزارهای عمده در تحقیق حاضر برای جمع­آوری داده ­ها؛ مطالعات کتابخانه­ای، پرسشنامه ساختاریافته و مصاحبه ساختارمند می­باشد.
مطالعات کتابخانه­ای: یکی از مهمترین مراحل مربوط به جمع­آوری اطلاعات، برای انجام دادن هر گون تحقیق علمی، استفاده از کتابخانه است. فواید عمده استفاده از کتابخانه به شرح زیر است:
الف) کسب اطلاعات اولیه راجع به موضوع مورد بحث
ب) اخذ تصمیم راجع به این مورد که چه محلی و چه اشخاصی و چه کتبی باید مورد مطالعه قرار گیرد و درباره موضوع تحقیق چه سوابقی در دست است.
ج) گرفتن تجربه از آنچه که قبلاً تهیه شده و پرهیز از تکرار مکررات.
د) استفاده از حقایق، آمارها، کتب، مآخذ و اسناد موجود (خورشیدی و همکارانش، ۱۳۷۸، ص ۳۲۲).
در تحقیق حاضر نیز برای گردآوری و تدوین ادبیات مربوط به موضوع تحقیق و بررسی سوابق تحقیق از روش کتابخانه­ای استفاده شده است. بدین منظور از کتب و مقالات موجود در کتابخانه ­ها و مقالات موجود در اینترنت و همچنین پایان نامه­ های فارسی و لاتین استفاده شده است.
مصاحبه: یکی از روش­های گردآوری اطلاعات اجرای مصاحبه با افراد به منظور دستیابی به اطلاعات مورد نظر پژوهشگر است. مصاحبه را می­توان به صورت هدایت شده یا غیر هدایت شده (آزاد) و نیز به شکل حضوری و تلفنی اجرا کرد (سکاران، ۱۳۸۰، ص ۲۴۶).
مصاحبه در کارهای تحقیقاتی، در کنار پرسشنامه و تکمیل­کننده آن می­باشد؛ در مصاحبه ارزیابی، به­خصوص در درک نگرش، علائق و ادراکات آزمونی­ها، عمیق­تر از پرسشنامه است. مصاحبه بر دو قسم است:

1. 1. مصاحبه ساختارمند: که از قبل تمام سؤالات و دامنه پاسخ آن مشخص است.

1. 1. مصاحبه غیر ساختارمند (آزاد): یک سؤال اولیه به طور کلی انتخاب کرده و از مصاحبه شونده خواسته می­ شود پاسخ سوالات را ارائه نماید.

در این تحقیق با تعدادی از اساتید، متخصصین و صاحب­نظران خبره در زمینه موضوع تحقیق، مصاحبه ­هایی انجام گرفت.
۳-۶- ساختار پرسشنامه تحقیق
پرسشنامه: پرسشنامه حاوی مجموعه ­ای از سؤالات است که پاسخ­گو به گونه ­ای کتبی به آنها پاسخ می­دهد. در پرسشنامه معمولاً، پرسشنامه­هائی درباره نظریه، رفتار و طرز تفکر اشخاص مطرح می­ شود. سؤالات پرسشنامه به شکل باز و بسته طرح می­ شود. در سؤالات بسته، محقق پاسخ­های احتمالی را از قبل مشخص کرده است و پاسخ­گو باید یکی از موارد از قبل انتخاب شده را برگزیند و علامت بزند. سؤالات باز پرسش­هایی است که پاسخی از قبل تهیه شده را ندارد و پاسخ­گو جواب را که مناسب تشخیص می­دهد با کلمات و عبارات خود عرضه می­دارد (طاهری، ۱۳۷۶، ص ۹۳).
در این تحقیق بخش عمده­ای از داده ­ها از طریق پرسشنامه به دست آمد.
۳-۷- روایی و پایایی ابزار گردآوری داده ­ها
۳-۷-۱- روایی پرسشنامه
مهمترین سؤالی که باید در مورد هر نوع روش سنجش پرسیده می­ شود، این است که آن روش تا چه حد رواست؟ وقتی این پرسش را مطرح می­سازیم، در حقیقت در پی آن هستیم که ابزار سنجش، آنچه را که مورد نظر است می­سنجد یا نه؟ و اگر جواب مثبت است، تا چه اندازه از دقت و درستی آن می­سنجد؟ آیا همه آنچه که مورد نظر است و یا عوامل دیگری را می­سنجد؟ (خورشیدی و همکارانش، ۱۳۷۸، ص ۳۲۲).
روایی، عبارت است از آن که آیا ابزار اندازه ­گیری خصیصه مورد نظر را که باید اندازه می­گیرد یا نه؟ روایی تعیین می­ کند ابزار تهیه شده تا چه حد مفهوم خاص مورد نظر را اندازه می­گیرد.
در تحقیق حاضر، جهت تعیین میزان روایی پرسشنامه به عنوان ابزار اصلی اندازه ­گیری، از نظرات خبرگان و متخصصان صاحب­نظر استفاده شد.
۳-۷-۲- پایایی پرسشنامه
اگر ابزار اندازه ­گیری دو یا چند بار استفاده شود و به یک نتیجه واحد برسد، گفته می­ شود که ابزار دارای اعتبار یا پایایی است.
آنچه که در اینجا مورد علاقه ما است، درجه دقت اندازه ­گیری است و می­خواهیم بدانیم اگر فردی را دوباره با روش مورد نظر بسنجیم، نتایجی که به دست می ­آید با چه دقتی تکرار می­ شود (خورشیدی و همکارانش، ۱۳۷۸، ص ۳۲۲).

• دوام مناسب و عمر زیاد

• مقاوم در برابر آلودگی ها

• وابستگی دمایی قابل چشم پوشی

• قیمت پایین

می باشد.[۲-۴]
۱-۱ واحدهای اندازه گیری رطوبت:
اندازه گیری رطوبت در واقع مقدار بخار آب موجود در یک گاز را نشان می دهد که این گاز می تواند مخلوط چند گاز، مثل هوا و یا یک گاز خالص مثل نیتروژن یا آرگون باشد.[۵]
بر اساس روش اندازه گیری، سه واحد معمول برای رطوبت تعریف شده است:

۱) رطوبت نسبی(RH) ^[۳] بر حسب درصد %
رطوبت نسبی مقدار آب موجود در هوا در مقایسه با مقدار آبی که هوا در آن دما توانایی نگهداری در خود دارد را نشان می دهد. رطوبت نسبی تابعی از دما است و بنابراین یک اندازه گیری نسبی محسوب می شود.
۲) نقطه شبنم / برفک (D/F PT)^[4]بر حسب
نقطه شبنم، دمایی است ( بالای۰  ) که در آن بخار آب در یک گاز به آب مایع تبدیل می شود. و نقطه برفک دمایی است ( زیر۰  ) که در آن بخار آب به یخ تبدیل می شود. D/F PT تابعی از فشار گاز ولی مستقل از دما است. بنابراین واحد اندازه گیری مطلق رطوبت محسوب می شود.
۳) رطوبت مطلق بر حسب قسمت در میلیون قسمت(ppm )^[5]
رطوبت مطلق بر حسب ppm مقدار بخار آب را در کسری از حجم نشان می دهد که به صورت ppmv نشان داده می شود و یا اگر در نسبت وزن مولکولی آب به وزن مولکولی هوا ضرب شود به ppmw تبدیل می شود. این واحد اندازه گیری در صنایع برای اندازه گیری رطوبت کم مورد استفاده قرار می گیرد.
۲-۱ ارتباط بین واحدهای مختلف :
برای ملموس تر شدن گسترۀ تعریف شدۀ رطوبت توسط هر واحد اندازه گیری، ابتدا با یک مثال تفاوت نقطه شبنم و رطوبت نسبی را بررسی و سپس نحوۀ تبدیل رطوبت نسبی به رطوبت مطلق را بحث می کنیم.
هر چه هوا گرم تر باشد توانایی نگه داری بخار آب بیشتری را دارد. در زیر مقدار بخار آبی که هوا در سه دمای متفاوت می تواند در خود نگه دارد، آورده شده است :
۳۰̊C ~ 30 gm^-3 (grams per cubic meter of air)
۲۰̊C ~ 17 gm^-3
۱۰̊C ~ 9 gm^-3
این اعداد در فشار اتمسفریک در سطح دریا اندازه گیری و بر مبنای اصول فیزیکی تعیین شده اند.
فرض کنید در ساعت ۳ بعدازظهر دمای هوا ۳۰ درجه و مقدار رطوبت اندازه گیری شده برابر با gm^-3 ۹ باشد. حال اگر دما کاهش یابد و به ۱۰ درجه برسد، در حالی که هیچ بخار آبی به آن اضافه یا از آن کم نشده است، هوا اشباع می شود. یعنی نمی تواند بخار آبی بیشتر از gm^-3 ۹ را در خود نگه دارد. کم کردن بیشتر دما به مقدار ناچیز هم باعث تراکم بخار آب شده و می تواند ابر, مه و یا شبنم تشکیل شود. با توجه به اینکه این هوا فاصله زیادی تا زمین داشته، بالاتر از زمین یا روی سطح زمین قرار گرفته باشد.
پس اگر در ساعت ۳ بعدازظهر رطوبت را اندازه گیری کنیم، می توان گفت نقطه شبنم هوا در این زمان برابر۱۰ درجه سانتیگراد است. که اگر هوا در این زمان تا ۱۰ درجه سرد شود رطوبت آن شروع به تراکم می کند و تشکیل شبنم می دهد.
در رابطه با رطوبت نسبی می توان گفت، اگر در ساعت ۳ بعدازظهر در دمای ۳۰ درجه هوا دارایgm^-3 ۹ بخار آب است با تقسیم gm^-3 ۹ به gm^-3 ۳۰ و ضرب آن در ۱۰۰ ، مقدار رطوبت نسبی برابر ۳۰% به دست می آید. به عبارت دیگر هوا در واقع حاوی ۳۰% از بخار آبی که می تواند در دمای فعلی در خود نگه دارد، است.
با سرد کردن هوا تا دمای ۲۰ درجه، gm^-3 ۹ تقسیم بر gm^-3 ۱۷ می شود و رطوبت نسبی برابر ۵۳% را نتیجه می دهد.
از طرفی برای تبدیل رطوبت نسبی به رطوبت مطلق بر حسب دما، رابطه زیر را می توان استفاده کرد:
(۱-۱)
که در آن Y رطوبت مطلق ماکزیمم بر حسب میلی گرم آب بر لیتر(mgH₂OL^-1 )و T دما بر حسب  است.
این رابطه برای گسترۀ دمایی ۰ تا ۱۰۰ درجه سانتیگراد صادق است. برای مثال در دمای ۲۵ درجه ، ماکزیمم رطوبت مطلق برابر mgH₂OL^-1 ۹۴/۲۲ است که معادل ۱۰۰% RH است. پس در دمای ۲۵، درجه مقدار ۵۰% RH معادل رطوبت مطلق برابر mgH₂OL^-1 ۴۷/۱۱ است. به این ترتیب می توان رطوبت مطلق در دماهای مختلف را محاسبه کرد. شکل (۱-۱) ارتباط بین RH، PPMv و D/F PT را نشان می دهد.
اندازه گیری RH تمام رنج های بالای رطوبت را پوشش می دهد، بنابراین برای مصارف زندگی روزانه رطوبت نسبی صرفا به دلیل درک آسان استفاده می شود. برای اندازه گیری رطوبت کم بهتر است از PPMv یا D/F PT استفاده شود چون مقدار مطلق بخار آب در یک گاز یا هوا را می دهد.
شکل(۱-۱): ارتباط بین RH ، PPMv و D/F PT[6]
با توجه به کاربرد های متنوع رطوبت سنج در محدوده رطوبت نسبی, در این پایان نامه ساختار جدیدی از سنسور رطوبت با بهره گرفتن از نانو لوله های کربنی به عنوان ماده حساس به رطوبت در این محدوده ساخته شده و ویژگی های مختلف آن مورد بررسی قرار داده شده است.
در فصل دوم مروری خواهیم داشت بر انواع مختلف سنسورهای رطوبت که تا به امروز ساخته شده اند. همچنین به بررسی ساختارها و اساس نحوۀ تشخیص رطوبت مختلف ارائه شده از نظر مکانیزم های شناسایی رطوبت پرداخته و سپس سعی شده به صورت جزئی تر در رابطه با خواص شیمیایی مواد به کار رفته در انواع مختلف سنسورهای رطوبت بحث شود و نقاط قوت و ضعف هر یک بیان گردد.
در فصل سوم پس از معرفی کلی نانو لوله های کربنی , ساختار سنسور ساخته شده و همچنین چگونگی مراحل ساخت آن آورده شده است. در ادامه این فصل سیستم های مختلفی که جهت انجام آزمایش ها استفاده شده اند با جزییات کامل توضیح داده شده اند.
در فصل چهارم عملکرد سنسور از دیدگاه الکترونیکی مورد بررسی قرار گرفته و توجیهاتی بر رفتار سنسور آورده شده است. همچنین نتایج شبیه سازی های انجام شده گزارش شده است. در ادامه پاسخ سنسور در شرایط مختلف مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است و نتایج آزمایش های مختلف گزارش شده است.
در فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهاداتی برای کار های آتی ارائه شده است.
فصل دوم
۲- انواع سنسورهای رطوبت
سنسورهای رطوبت را میتوان از دو جهت مورد بررسی قرار داد. یکی از جهت مکانیزم استفاده شده برای تعیین میزان رطوبت که شامل مکانیزم خازنی، مقاومتی، وزنی، نوری و مدار مجتمع می باشد و همچنین از جهت مواد مختلف حساس به رطوبت معمول و ویژگی های آنها که به طور کلی شامل سرامیک ها، نیمه هادی ها و پلیمرها می شود.
در ادامه ابتدا به بررسی ساختارها و شیوه های مختلف تشخیص رطوبت ارائه شده از نظر مکانیزم های شناسایی رطوبت پرداخته و سپس سعی شده به صورت جزئی تر در رابطه با خواص شیمیایی مواد به کار رفته در انواع مختلف سنسورهای رطوبت بحث شود و نقاط قوت و ضعف هر یک بیان گردد.
۲-۱ مکانیزم های مختلف شناسایی رطوبت
در این بخش ابتدا اصول رطوبت سنج های معروف قدیمی تر به نام های نم سنج دمایی ^[۶]و LiCl به طور مختصر آورده شده و سپس به سنسورهای جدیدتر در مقیاس های کوچک می پردازیم.
۲-۱-۱ نم سنج دمایی :
مهمترین پیشرفت در رطوبت سنجی بدون شک اختراع نم سنج دمایی بود.[۷] این دستگاه بر اساس تبخیر کار می کند. شامل دو عدد دماسنج می باشد، یکی با آب مایع در تماس است که حباب مرطوب^[۷] گفته می شود و دیگری در هوای محیط قرار دارد و حباب خشک^[۸] گفته می شود.
شکل(۲-۱) : شماتیکی از دستگاه نم سنج دمایی[۱]
دماسنج مرطوب توسط یک فیتیله کتانی که در یک مخزن آب قرار گرفته، رطوبت را نگه می دارد و یا در مدل های جدیدتر نم سنج دمایی، با یک سرامیک متخلخل و یک دماسنج مقاومتی از جنس پلاتین این کار انجام می شود. فشار بخار  با رابطه زیر به دست می آید :

بافت تشکیل دهنده سازمان درفش به جهت سوابق، مهره های سیاسی– فرهنگی رژیم سابق می باشند که پس از وقوع انقلاب اسلامی از ایران خارج و مدت ها در مرکز یا حاشیه سلطنت طلبان با محور قرار دادن رضا پهلوی، فعالیت داشته اند. این عده تا قبل از تاسیس گروه درفش با تشکیلات علی امینی یا شوراهای مشروطه طلبان فعالیت می کردند لیکن پس از اضمحلال جبهه نجات برای خود فضای مناسبی جهت تشدید فعالیت مهیا دیده و وارد فاز جدیدی از مبارزه بر علیه جمهوری اسلامی شدند. عموما افراد موثر گروه، وزراء کابینه های قبل از انقلاب، روسا و اساتید دانشگاه، مدیران و مسئولان نشریات وابسته به رژیم سابق و تئوریسین های فرهنگی سابق می باشند که هر کدام به نوعی در رژیم پهلوی در مصدر کار بوده اند.در نیمه اول سال 1367، گنجی اعلام می کند که با حمایت دولت های انگلیس و آمریکا قرار است یک حکومت موقت تشکیل دهند .منوچهر گنجی با مبنا قراردادن قانون اساسی مشروطه و قبول نظام سلطنتی بر ایران، و با پادشاه خواندن رضا پهلوی، اقدام به سازماندهی نیروهایش کرده بود. مسئول نظامی تشکیلات وی، سرهنگ بای احمدی بود که در رژیم سابق در ضد اطلاعات ارتش کار می کرد و از مزدوران بسیار نزدیک دستگاه اطلاعاتی بریتانیا به شمار می رفت. وی پس از پیروزی انقلاب از ایران فرار نمود و یکی از عوامل موثر در کودتای نوژه بود . وی با رضا پهلوی همکاری نزدیک داشت. ازدیگر افراد اجرا کننده این تشکیلات، پرویز ثابتی مدیر کل امنیت داخلی ساواک بودکه در زمان شاه باعث دستگیری، شکنجه و اعدام هزاران نفر از مبارزین این سرزمین شده بود. وی در سازمان درفش کاویانی به امور اطلاعاتی و نحوه ارتباط گیری ها می پرداخته است و از بیشترین حمایت های اقتصادی ام آی 6 بریتانیا به شمار می رفت.گنجی خود نیز در طی یک مصاحبه با رادیو بی.بی.سی ضمن اعتراف به دریافت کمک های وسیع مالی از انگلیس و غرب اعلام کرد گروه وی آماده است انواع کمک های مختلف را از کشورهای گوناگون بپذیرد. وی در این مصاحبه ادعا کرد ما از کشورها و سازمان ها و مجامع مختلف برای بر قراری یک سیستم دمکراتیک و رعایت حقوق بشر در ایران کمک می گیریم(وقوفی،1392: 3-8). وی افزود ما بعنوان یک ایرانی آزادیخواه نمی توانیم دست روی دست بگذاریم و از انگلیس وآمریکا و یا کشورهای دیگر کمک نگیریم^[128] .

بند4- گروه احمد مدنی:
دریا داراحمد مدنی از دیگر سران وابسته به نظام استعماری انگلیس و غرب بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی از دیگر کاندیداهای ایجاد بحران های سیاسی در ایران از سوی آنان شده بود. وی که سابقه دریافت اعانه های مختلف مالی و غیره را از سوی بریتانیا و دیگر شرکای غربی دارا می باشد، با گرفتن یک کمک پانصد هزار دلاری از انگلیس خود را کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری در سال 1358 کرده بود، پس از افشا شدن برخی از اسناد وابستگی وی سر انجام او نیز به خیل گریختگان از کشور پیوست و فعالیت ضد انقلابی خود را در خارج از کشور آغاز کرد. مدنی در مورد ارتباط گروهش با سازمان های اطلاعاتی انگلستان و آمریکا و دریافت کمک های مالی از آنان اعتراف می کند که در ماه های پایانی سال 1360 شمسی، پس از گذشت پانزده ماه که از کمک های مالی سازمان های مذکور به گروه وی می گذشت این کمک ها قطع شد با این حساب، زمان آغاز کمک های مالی به گروه وی مصادف است با فرار وی از ایران و ورود به ترکیه. یعنی وی از همان ابتدای فرار از ایران، زیر چتر حمایتی بریتانیا و ایالات متحده قرار داشته است. البته این ادعای خود تیمسار مدنی بود و لیکن واقعیت آن است که وی از سال 1358 و در جریان انتخابات ریاست جمهوری، از حمایت مالی انگلیس و غرب بر خوردار بوده است(سرابندي،1383: 15).
یکی از نویسندگان غربی نیز درخصوص ارتباط گروه مدنی با سازمان های اطلاعاتی انگلیس وآمریکا اذعان می گوید"شش یا هفت محفل در تبعید وجود داشت، و سازمان های اطلاعاتی تماس های خود را با کلیه آنان توسعه داد. گروه دریادار احمد مدنی که پایگاه آنان در آلمان مستقر بود، بنا بر قولی، چندین میلیون دلار دریافت کرد". احمد مدنی در یک مصاحبه، در پاسخ خبرنگاری که می پرسد: چه فرقی هست وقتی رجوی ازعراق پول می گیرد با شما که از انگلیس و آمریکا گرفته اید؟ چطور اولی را محکوم می کنید اما دومی را توجیه ؟ پاسخ می دهد"من هیچ کدام را محکوم نمی کنم. من حتی اگر کسی از مافیا پول بگیرد به شرطی که استقلال عملش را حفظ بکندمحکوم نمی کنم. از هر کدام از این ها پولی بگیریم، حق خودمان را گرفته ایم”^[129]همان طور که اشاره گردید، منافقین از همان سال های نخست پس از پیروزی انقلاب در خدمت منافع انگلستان و آمریکا قرار گرفتند و به عنوان بخشی از مزدوران داخلی آنان از سال 1360 بطور مسلحانه شروع به مبارزه علیه نظام جمهوری اسلامی ایران کردند. این مزدوران علاوه بر بمب گذاری در شهرها و ترور مسئولین نظام و مردم عادی کوچه و بازار که همگی ذیل چالش های خشونت آمیز دیوید ساندرز قرار می گیرند، در طی سال های جنگ تحمیلی نیز به منزله مهمترین ابزارانگلیس و غرب خدمات بی شائبه ای را در راستای سقوط نظام جمهوری اسلامی به انگلیس، آمریکا و رژیم بعث عراق اعمال داشتند. ارائه طیف وسیعی از اطلاعات نظامی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را از داخل و تحویل آن به معاندین جمهوری اسلامی، ایجاد اغتشاشات گوناگون در راستای بی ثباتی سیاسی در داخل و موارد بسیار دیگر همگی حکایت از اتحاد آنان در ناکامی انقلاب اسلامی دارد.
همانگونه که مشاهده گردید، انگلستان به همراه دیگر قدرت های نظام بین الملل(در تطابق با روش جامعه شناسی تاریخی در بعد خارجی هابدن)، سعی در ایجاد بحران های سیاسی متعددی در ایران نمود. به نظر نخستین بحران پس از انقلاب اسلامی، بنیان های مشروعیت نظام ایران را متوجه خود ساخته بود، لذا در این خصوص، ایجاد چالش های خشونت آمیز در قالب جنگ تحمیلی، ترور، کودتا و موارد بسیار دیگر نخستین رویکرد انگلستان در ایران پس از انقلاب اسلامی به شمار می آید. در ادامه ایجاد بحران های وسیع توزیع، بحران نفوذ و بحران های دیگر، به نوعی مستمک بریتانیا در راستای مدیریت بحران های سیاسی در ایران قرار گرفت و در این میان، گروهک های معاند نظام جمهوری اسلامی هر یک سعی در همپوشانی و مدیریت اجرایی بحران های سیاسی انگلستان در ایران داشتند(در تطابق با نظریه برچر) که گذشته از ایجاد طیف وسیعی از بحران های سیاسی از تغییر حکومت گرفته تا چالش های مسالمت آمیز، شرایط سیاسی جامعه ایران را از داخل دچار بیشترین خسارت ها و بی ثباتی ها نمودند. در واقع حمایت از نیروهای معاند جمهوری اسلامی را می توان ذیل سیاست های اقتصادی و نظامی انگلستان در ایجاد بحران های سیاسی در ایران به شمار اورد. در ادامه رویکردهای دیگر بحران ساز انگلستان در ایران مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
سطح تحلیل سه گانه دوس سانتوس- ساندرز-برچر در این جا نیز تحلیلی علمی و عینی ارائه می دهد. بریتانیا و غرب گذشته از تحریک اعراب خلیج فارس و رژیم بعث عراق به حمله نظامی در منطقه، در داخل ایران نیز با حمایت گسترده از نیروهای گریز از مرکز سعی در ایجاد تزلزل در بنیان های مشروعیت انقلاب اسلامی داشت. در واقع، بریتانیا به صورت هم زمان از نیروهای منطقه ای همچون عراق و اعراب خلیج فارس، نیروهای فرامنطقه ای همچون آمریکا و فرانسه و آلمان و بسیاری دیگری از کشورها و در داخل نیز از نیروهای گریز از مرکزی همچون مجاهدین خلق در راستای مدیریت بحران انقلاب اسلامی ایران بهره برد. در این میان گذشته از طیف وسیعی از اقدامات تروریستی و خشونت آمیز از سوی مجاهدین خلق و دیگر جبهه های مخالف نظام، منافع سیاسی بریتانیا نیز به بهترین شکل در راستای ایجاد مواضع انفعالی ایران تامین می گردید که مرکز ثقل این موضوع، پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل متحد از سوی ایران بوده است.
گفتار4- تاثیر انگلستان در متشنج نمودن انتخابات ریاست جمهوری سال 1388:
از دیگر رویکردهای منتهی به بحران سیاسی در ایران عصر کنونی که منتج از آثار سیاست های مداخله جویانه انگلستان بوده است را می توان به مواضع این کشور در قبال وقایع انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 در ایران دانست. در این بخش تلاش برآنست تا رویکرد انگلیس را در این برهه بسان کودتای 28 مرداد 1332 با نوعی از بحران مشروعیت در داخل و نیز برخی از رویکردهایی که غرب در اتهامات خود علیه نظام جمهوری اسلامی دستاویز خود قرار می دهد(مانند فقدان نظام دموکراتیک و حقوق بشر) تبیین گردد. البته در این بازه نقش رسانه های انگلیسی BBC و CNN را در ملتهب نمودن شرایط داخلی و نیز ایجاد تزلزل سیاسی ایران را نیز باید ذکر نمود که از مهمترین ابزارهای کارکردی بریتانیا در این برهه که نوعی ابزارهای مدیریت بحران، آنگونه که برچر بیان می دارد، قلمداد می شوند.
پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران و پیروزی اصولگرایان، موضعگیری و ناخرسندی انگلیس و دیگر متحدان غربی اش نسبت به این دوره از انتخابات ریاست‌جمهوری اسلامی ایران و حمایت آنها از اغتشاشات مذکور آغازیدن گرفت. رسانه‌های انگلیسی به ویژه بی‌بی‌سی فارسی و لاتین در طول ایام انتخابات، چند رویکرد که همه در راستای استراتژی مقابله با دولت نهم بود را پیگیری کردند. ابتدا فعالیت‌های آنها در جهت فضاسازی متناسب با تحولات صحنه شکل گرفت اما جهت اصلی، سوق دادن مردم به سمت بی‌تفاوت‌سازی و عدم اهمیت برگزاری انتخابات سیر می‌نمود. این روند تا پرشور شدن هرچه بیشتر فضای انتخاباتی در کشور ادامه داشت اما رسانه‌های انگلیسی که به‌عنوان ابزار اجرایی سیاست‌های مداخله جویانه دولت بریتانیا فعالیت می‌نمایند ناچار به تغییر رویکرد و تلاش برای مصادره فضای سیاسی کشور در جهت اهداف خود شدند. در این مقطع، رویکرد آنها در نقش سخنگویی مشارکت مردمی و استقبال عمومی ظاهر شد و از طریق کمپ دو نامزد هماهنگی سیاسی- روانی بخشی از جامعه را برعهده گرفتند. جالب آنکه اهمیت انتخابات ایران برای لندن تا آن حد بود که مجموعا 55 خبرنگار از رسانه‌های انگلیس تحت عنوان پوشش انتخابات به ایران سفر کردند. این گروه 55 نفره رسانه‌ای پس از پایان برگزاری انتخابات به دلیل آنکه مقصود بریتانیا محقق نگردید، سخنگویی جریان تعرض و سپس اغتشاش را برعهده گرفتند(امینی،1389: 28-56).
به دیگر سخن، با اعزام تیم رسانه ای انگلستان، نخستین جرقه های چالش های خشونت آمیز در حال شکل گرفتن بود. همچنین، در این مقطع انگلستان با بهره گرفتن از تصاویر دوربین‌های غیرحرفه‌ای اغتشاشگران، دامنه تبلیغات آنها را به حوزه‌های بین‌المللی کشاند و زمینه را برای اظهارنظر مقامات انگلیس که همه امور رسانه‌ای را در پنهان مدیریت می‌کردند و سایر مقامات اروپایی هموار ساختند در واقع نقض آشکار و دخالت در امور داخلی ایران را می توان دومین بحران سیاست های عملگرایانه انگلستان در آن اوان تلقی نمود.
بند1- رویکردهای انگلستان در ایجاد آشوب در انتخابات سال 1388:
1- شبکه‌های فارسی و انگلیسی بی‌بی‌سی به‌عنوان سردمداران موج جدیدی که هدف رادر مشوش نشان دادن نتایج انتخابات و ضربه به مشروعیت نظام و انتخابات بود زمام انتشار اخبارهای بعضا کاملا غیرواقعی و کذب و تحریک‌کننده را به دست گرفته و دور جدید جنگ روانی سیاسی را آغاز کردند. در راستای این جنگ روانی تجهیزات شبکه فارسی بی‌بی‌سی قبل از آغاز تظاهرات عده‌ای در مقابل سفارت جمهوری اسلامی ایران در لندن (و حتی قبل از حضور پلیس) نصب می‌گردد اما از ده هزار نفری که در انتخابات شرکت کرده‌اند تنها چند صدنفر که چهره بسیاری از آنها به‌عنوان معاندان نظام شناخته شده است حضور می‌یابند اما شبکه بی‌بی‌سی فارسی لحظه به لحظه در جهت مشوش نشان دادن نتایج انتخابات آن را پررنگ پخش می کند. ناگفته نماند این تعداد کم هم برای یک جریان خاص فعالیت تبلیغاتی می‌کردند، سازماندهی می‌شوند. البته این بار سیاست انگلیس بسیج چهره‌هایی است که می‌پندارند می‌توانند به عنوان اعضای اتاق فکر در روند رأی‌گیری مردم مؤثر باشند ولی عملا نتیجه‌ای در بر نداشت بنابراین امروز به‌دلیل ناکامی در نتیجه انتخابات سیاست دولت انگلیس و رسانه‌های این کشور این است که حتی اگر صحنه توسط مخالفین واگذار شود باید از ایران سیمایی مشوش و از دولت چهره‌ای سرکوبگر به خارج منعکس گردد(زابلی زاده،1390: 96- 100).
در همین راستا روزنامه تایمز که مواضعی نزدیک به دولت انگلیس دارد می‌نویسد"آنچه در ایران رخ داده کودتایی علیه کودتا بوده است” میلیبند وزیر امورخارجه این کشور می‌گوید"ایران را باید همچنان در قبال دل نگرانی‌های بین‌المللی درگیر نگه داشت(تحت فشار گذاشت) وی در بیاناتی که بحران سازی های سیاسی در آن موج می زند، می‌گوید ملازمات حوادث اخیر در ایران را با نگرانی جدی دنبال می‌کنیم". به‌طور کلی باید گفت تاکتیک انگلیس قبل، حین و بعد از انتخابات ایجاد موج نرم علیه حاکمیت و نظام اسلامی در جهت استراتژی آنها که عدم توفیق احمدی‌نژاد برای دور بعدی ریاست جمهوری است طراحی شده اما تاکنون با وجود ایجاد طیف وسیعی از بحران های سیاسی نتوانسته به آن دست یابد. شبکه فارسی بی‌بی‌سی بی‌تردید یکی از اصلی‌‌ترین ابزارهای آشوب‌های آن ایام بود. شبکه تلویزیونی بی‌بی‌سی در رأس همه رسانه‌های معاند با نظام جمهوری اسلامی، با ادعای اطلاع‌رسانی لحظه به لحظه از انتخابات دهم ریاست جمهوری عملا به پایگاه انتشار تحلیل‌های ساختگی و برانگیختگی اجتماعی در ایران تبدیل شده است.آنچه در ایام پرتنش انتخابات ریاست جمهوری ملموس به نظر می رسید وجود این نکته بود که شبکه فارسی بی‌بی‌سی به منظور انجام شبکه براندازی نرم و با حمایت نیروی انسانی و مالی جریانی در داخل راه‌اندازی شده است طی روزهای منتهی به انتخابات و پس از آن عملا به اثبات رسید(زابلی زاده، 1390 :104-119).
نکته جالب توجه در این است که بی‌بی‌سی به‌رغم دریافت بودجه 15میلیون پوندی(22میلیون دلاری) وزارت امور خارجه انگلیس، قبل و پس از راه‌اندازی همواره به کسری بودجه و اعتراض مردم مالیات دهنده بریتانیا روبه‌رو بوده است، این در حالی است که در آن ایام مبادرت به افزایش پخش برنامه‌های زنده خود کرده، ‌به‌طوری که مطابق روال قبلی برنامه‌هایش را تا پایان شمارش آرا و اعلام نتایج در قالب میزگرد، وب گردی، گفت وگو با کارشناسان، ارتباط مستقیم‌ ادامه داد.بی بی‌سی که در طول دوره فعالیت خود در آستانه انتخابات و پس از آن دقیقا و دائما با تغییر شیوه‌های خبری به یکدیگر، ‌اهداف شبهه‌سازی، بحران‌افکنی و هدایت افکار عمومی به انگیختگی و نضج آشوب را هدایت کرد بحران هایی که می توان دقیقا در تئوری های بی ثباتی سیاسی ساندرز مشاهده نمود. این شبکه متعلق به استعمار بریتانیا که در ایام انتخابات ریاست جمهوری، ‌خود را آماده بحران‌سازی سیاسی کرده بود، پیشاپیش در اخبار و تحلیل‌های به اصطلاح کارشناسان سیاسی مسائل ایران، بحث تقلب را تئوریزه کرده و قاطعانه بر آن پای می‌فشرد که چنانچه اصولگرایان در انتخابات ریاست جمهوری بر مسند قدرت بنشینند، در صحت برگزاری انتخابات باید تردید نمود(تکبیری، 1390: 68-126).
بی بی‌سی در چارچوب سناریوی خود، در قالب برنامه‌های زنده، بلافاصله پس از اعلام آمار‌های غیررسمی از منابع داخل ایران پروژه تقلب در انتخابات را با حضور معاندین نظام جمهوری اسلامی نظیر فرخ نگهدار (رئیس سازمان فدائیان خلق)‌ و صادق صبا (تحلیلگر سیاسی)‌ کلید زد و پس از این به تناوب انتشار خبرهایی از ایران، ارتباط مستقیم کارشناسانی مانند جمشید برزگر، هاشم احمد زاده، ‌احمد سلامتیان، سعید برزین و مسعود بهنود در استودیو و افرادی از احزاب و گروه‌های داخل ایران هر لحظه به موازات اعلام آرای احمدی‌نژاد، ‌بر حملات و تثبیت و تلقین تقلب در انتخابات افزود و با اعلام نتایج قطعی انتخابات دور جدیدی از بحران ها، اغتشاشات و آشوب هایی که هر کدام مشروعیت نظام اسلامی را نشان قرارداده بود را آغاز نمود.همچنین، از ویژگی های آشوب انتخاباتی خرداد88 می توان به نوع سازماندهي آن، حمايت برخي خواص و مسئولان كشوري فاقد بصيرت از آن،‌ حمايت همه‌جانبه انگلستان و غرب، يكي شدن همه ضد انقلابيون خارج‌ و داخل براي اولين بار و در يك كلام، مشاركت همه دشمنان نظام در يك اجماع نانوشته براي سرنگوني نظام، از ويژگي‌هاي منحصر به فرد آشوب انتخاباتی سال 1388است. مي‌توان گفت التهاب انتخاباتی سال 88، هجمه‌اي همه‌جانبه به اصل و بنيان نظام بود كه با همكاري همه دشمنان خارجي و نیز اهمال برخی از نخبگان سیاسی در داخل به‌وقوع پيوست(جمعی از نویسندگان، 1389: 520-568).
2- سفارت انگلیس نیز در راستای نزدیک شدن به احزاب سیاسی و نخبگان،  اعزام دیپلمات‌ها و کارمندان محلی به سفرهای استانی، تماس با برخی ستادهای انتخاباتی کاندیداها در شهرستان ها، ارتباط گیری با مردم منطقه، ارتباط گیری با اصحاب رسانه و مطبوعات و NGO ها، به منظور جمع آوری اطلاعات و آماده سازی آنها جهت همکاری با سرویس آن کشور انجام می گیرد .نظیر ارتباط رسام، تحلیل گر ارشد سفارت، با 180 عضو مرتبط سفارت انگلیس. البته این ارتباط در لایه های رویی صرفا با افراد سیاسی برقرار می شود. لذا نباید از ارتباط عمیق سفارت با سازمان های مردم نهاد، جریان های سیاسی خارج از نظام، جریان های شبه دینی معارض، عرفان های نوظهور و فرق صوفیه نیز غفلت نمود. در سال های منتهی به انتخابات دهم ریاست جمهوری، علیرغم تعطیلی مراکز بریتیش کانسیل، دفاتر رویترز و بی.بی.سی، بخش اصلی وظیفه ارتباط گیری با جامعه ایرانی به سفارت سپرده می شود که با پیگیری سفیر وقت انگلستان، سایمون گس، به شدت اجرا می شود(محمدی،1389: 164-220).
همچنین سفارت انگلستان در آن اوان مامن خبرنگاران خارجی در راستای اهداف کودتای مخملی در زمان انتخابات و پس از آن کار جنگ روانی، شایعه سازی، القاء اکاذیب انتخاباتی به شمار می رفت.در این راستا سفارت و شبکه بی بی سی در یک همیاری نزدیک اقدامات خود را سازماندهی و به منصه اجرا گذاردند. شبکه بی بی سی فارسی با دو تاکتیک وارد فضای انتخابات ایران شد. نخستین تاکتیک، تشویش جمعی بود که براساس آن سعی شد پیام ها از محتوا تهی شده و ارزش های خبری دیگری در اذهان شکل بگیرد.تاکتیک دیگر این رسانه، تزریق التهاب بود که با بهره گرفتن از این شگرد، پیام های هدف گذاری شده به بینندگان و مخاطبان القا می شد. رسانه های انگلیسی به ویژه بی بی سی انگلیسی و فارسی، در طول چندماه قبل از انتخابات چند رویکرد، که همه در راستای استراتژی مقابله با دولت نهم بود، را دنبال کردند. برجسته ساختن انتقادات علیه دولت و بیان این نکات که دولت موجود در سیاست هسته ای خود موفق نبوده، وضعیت اقتصادی نامطلوب، خرافه گرایی، افتتاح نمایشی پروژه ها و دروغ گویی دولت از عمده محورهایی بود که به همان شیوه تزریق زیرپوستی در برنامه های این شبکه دنبال شد. پس از فضاسازی صورت گرفته همیشگی مبنی بر عدم مشروعیت نظام، عدم مقبولیت مردمی و خستگی مردم اما به یکباره این رسانه های تغییر رویه دادند. در واقع با گسترش شور انتخابات در کشور و حضور چهره های انتخاباتی با آراء و نظریات سیاسی متفاوت، تلاش برای مصادره فضای سیاسی کشور به دستور کار این رسانه ها تبدیل گردید. آنها سعی کردند تا با القاء بحث تقلب و فرمایشی بودن انتخابات در ایران و با دادن اخبار و تحلیل های غیرکارشناسی، بحث تقلب را تئوریزه و بر آن پای فشاری کنند تا چنانچه احمدی نژاد رای بیاورد تردیدی در تقلب وجود نداشته باشد^[130]. بی گمان در این میان نقش اصلی در خط دهی به رسانه هایی چون بی بی سی، برعهده سفارت بود. حسین رسام در این باره می گوید” گزارش هایی در تهران تهیه می شد که برای وزارت خارجه انگلیس ارسال می گردید که برخی از آنها تبدیل به سیاست ها می شد و توسط شبکه بی بی سی اجرا می شد.شبکه بی بی سی در جهت رواج برخی القائات مانند تقلب در انتخابات، تلاش هایی را انجام داد” (زابلی زاده،1390: 100-105). در این میان  فعالیت های خاص سفارت انگلستان در این زمینه در تحرکات ذیل نمود یافت.
- اعلام انتظار وقوع حوادث غیر منتظره در ارتباط با مسئله انتخابات ریاست جمهوری دهم با برگزاری تظاهرات ناگهانی خشونت آمیز در ایران از سوی دیپلمات های انگلیسی در اسفند87 به کسانی که قصد سفر به ایران دارند.
- برنامه‌ریزی برای انتشار اخبار کذب تقلب و سلب کننده اعتماد، مانند شایعات شنود تلفنی.
- برنامه ریزی برای ساماندهی نیروها، مانند دوره آموزشی اعضای کانون وکلاء با موضوع حقوق شهروندی، جرائم سایبری و نظارت بر انتخابات،  اعزام گروهی از خبرنگاران به بریتانیا جهت ارائه آموزش های لازم در راستای نظارت بر روند انتخابات.
3- تشکیل کارگروه برای مانیتور خبر و تحولات روزانه کشور:
بخش مهم دیگر بحران سازی انگلیس در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال 88 در ایران، پوشش خبری رسانه های بریتانیا بود که در این راستا اهداف ذیل طراحی گردید:
- جلسات بخش سیاسی هفته ای دو روز جهت جمع بندی اطلاعات و اخبارجمع آوری شده با حضور رئیس بخش آلکس پنفلد^[131] و توماس برن^[132].
- در سفارت در این زمینه جلسات روزانه داشتیم که اخبار و اطلاعات جمع آوری شده بعد از دسته بندی شدن به لندن ارسال می شد. این کار به طور منظم با حضور دیپلمات ها صورت می گرفت و از تهران و شهرستان ها اطلاعات و اخبار لازم جمع بندی می شد.
- سفر به شهرهای مختلف و حضور کارکنان سفارت در ستادهای انتخاباتی^[133].
4- هدایت فضاهای بحران:
در این فضا نقش سفارت به زمینه سازی و گفتمان سازی برای جریان بحران انتخاباتی بدل می شود چرا که از دید آنان اکنون زمان آن است تا از ارتباط گیری های گذشته با جامعه هدف ایرانی بهره برداری نمود. نقش دیگر جمع آوری اطلاعات و حضور در صحنه برای بخشیدن ابعاد بین المللی به اغتشاشات مربوط به انتخابات است. پس از انتخابات سفارت به طور دائم کارمندان محلی خود را به صحنه های درگیری گسیل نموده و ضمن جمع آوری اطلاعات، تماس با احزاب سیاسی و تبادل تحلیل ها و نقطه نظرات در دستور کار قرار می گیرد^[134].
- با گذر زمان و حرکت به سمت لحظات سرنوشت ساز انتخابات، مجموعا 55 خبرنگار از رسانه های انگلیس تحت عنوان پوشش انتخابات به ایران سفر کردند.با توجه به دامنه فعالیت های متعارف و نامتعارف دیپلمات های محلی بریتانیا در ایران، شاید بتوان لندن را پیشگام دیپلماسی عمومی دولت های سلطه جوی خارجی در تاریخ ایران دانست.
- سفارت به خط دهی انتشار اخبارکذب مبنی بر تقلب در انتخابات پرداخته و ضمن اعلام ساختگی و جعلی بودن آراء، اغتشاشات و تجمعات غیر قانونی را به عنوان اعتراض و حق مردم مطرح می نمود.
- حضور الکس پنفیلد، دبیر اول سیاسی سفارت، در ستاد آقای موسوی و گفتگو با مسئولان تبلیغاتی و مشاورین وی، و هم چنین جلسه با اعضای حزب اعتماد ملی در مراحل قبل از انتخابات و بعد از اغتشاشات.
- فعالیت گسترده اطلاعاتی درجمع آوری اطلاعات از ناآرامی ها اغتشاشات، تحرک قسمت عمده‌ای از دیپلمات‌ها و کارمندان محلی سفارت در صحنه اعتراضات خیابانی،‌ حضور آلکس پنیفلد(دبیر اول سیاسی) و توماس برن (دبیر دوم سیاسی) سه روز پس از انتخابات در خیابان سنایی، حضورساموئل مورگان دیپلمات روابط عمومی چهار روز پس از انتخابات در حوالی خیابان شهید مطهری و شریعتی، حضور توماس برن یک هفته پس از انتخابات در خیابان انقلاب، حضور پاول بلامی معاون ویزا در همان تاریخ در میدان فردوسی، حضور دومینک دبیر سوم با لباس سبز در میان تجمع کنندگان نهایتا  تشکر سایمون گیس از کارمندان محلی سفارت به‌خاطر ارسال گزارشات جریان تظاهرات.
-تلاش و خط دهی برای استمرار اغتشاشات و تجمعات غیر قانونی به ویژه پس از اقامه  نمازجمعه تاریخی 29 خرداد.
- هدایت برای عدم مشارکت آشکار و تابلودار گروه های اپوزیسیون و تفکیک اعتراضات از خط خشونت و در قالب نافرمانی مدنی.
- اعزام مسافرانی که با اهداف خاص اطلاعاتی و امنیتی به ایران می آمدند، این تحرک به حدی افزایش یافت که پرواز معمولی و کوچک لندن به تهران به یک هواپیمای جمبوجت بوئینگ 747 تبدیل شد^[135].از طرفی دیگر، وزیر وقت اطلاعات نیز به تحرکات نیروهای محلی انگلیس در صحنه اغتشاشات پس از انتخابات اینگونه اشاره می کند: “ازجمله کارهایی که این سفارتخانه انجام داده این بود که تحت پوشش نیروهای محلی، افرادی را در بین اغتشاشگران می فرستاد و مطالب مورد نظر خود را هم به آنها و هم به جامعه القا می کرد.آنها با بهره گرفتن از بعضی اغتشاشگران احیانا اخباری را در این زمینه جمع آوری می کردند که تعدادی از کسانی که به صورت مشخص در این اغتشاشات بودند شناسایی و از آنها فیلم و عکس تهیه شده است". متکی وزیر وقت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز با اشاره به مداخلات انگلیسی‌ها در انتخابات ایران گفت"انگلیس در سه سطح رسانه ای، اطلاعاتی و امنیتی از مدت ها پیش انتخابات ایران را هدف گرفته بود. نخستین خطی که آنها درپیش گرفتند تحریم انتخابات و القای آن در داخل ایران بود تا کسی مشارکت نکند" ^[136]با پایان بعد داخلی التهاب سیاسی پس از انتخابات، اخراج دو دیپلمات سفارت، توماس جوزف برن، دبیر دوم سیاسی و پل ویلیام بلامی، معاون ویزا و نیز طرح کاهش روابط با انگلستان، در دستور کار سیاسی دولت جمهوری اسلامی قرار گرفت. اما  با ملتهب تر شدن بحث تحریم و فشارهای غرب برای سازش ایران در پرونده هسته ای، دوباره روند کاری سفارت انگلستان پیگیری شد و این بار حضور و همکاری سرویس اطلاعاتی انگلستان (MI6) بیشتر و عیان تر می شود(اخوان،1389 :215-219).
این سرویس بازخورد تحریم‌ها در نظام اقتصادی و سیاسی کشور را در دستور کار خود قرار داده و ادامه روند مذاکرات هسته‌ای و تشدید فشارهای بین‌المللی در این خصوص را منوط به رصد تأثیر تحریم‌ها می نماید. با تغییرات در سطح مدیریت سرویس اطلاعاتی انگلستا (MI6)، این روند وارد فاز جدیدی از برخورد سخت البته از نوع هوشمند خود نیز می شود. تلقین هدفمند انزوای ایران، برنامه نظامی در روند هسته ای کشور، خیرخواه بودن بریتانیا و کشورهای دیگر و ضرر شدید تحریم ها برای ایران در کنار فضای همدلانه موجود در متن نشانگر یک تلاش جدی در گفتمان سازی برای مخالفین داخلی و ایجاد یک فضای تبلیغاتی خارجی بر علیه کشورمان، توسط سفارت انگلیس استجان ساورز رئیس سرویس امنیت خارجی انگلیس در یکی ازسخنرانی‌های خود تأکید کرد که فعالیت‌های اطلاعاتی و جاسوسی می‌تواند ایران را از ادامه فعالیت‌های هسته‌ای باز دارد(ثابتی منفرد،1390: 159-244).
توقف تکثیر تسلیحات هسته‌ای تنها از طریق دیپلماسی متعارف امکان پذیر نیست. ما به عملیات‌ اطلاعاتی نیاز داریم تا ساخت تسلیحات را برای کشورهایی چون ایران دشوار کنیم^[137]. ترور شهید علی محمدی و فازهای تبلیغاتی پس از ترور ایشان و سپس ترور شهید شهریاری در این روند قابل تحلیل هستند. بی گمان پرداختن به ابعاد تلاش های انگلستان در جریان سازی، آشوب افکنی، القای تردید، خط دهی دیپلماتیک و فشار سیاسی به جمهوری اسلامی ایران در مقطع قبل و بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال 88 را نمی توان در یک بخش کوتاه تبیین و تفسیر نمود اما می توان در یک تحلیل کلی و به شکل خلاصه هماهنگی و انسجام تلاش های انگلستان در برافروختن آتش التهاب را مورد اشاره قرار داد. تحلیل عملکرد انگلستان در این مقطع و بر ضد ملت ایران، جز با نگاهی به اصول سیاست خارجی این کشور، پیوند محافل صهیونیستی با رئوس تصمیم گیرنده سیاست خارجی انگلستان و نیز سابقه تاریخی عداوت و استعمارگری انگلستان با جامعه ایران، قابل تحلیل نیست. در این بخش، نشان داده خواهد شد که اولا، اولویت های سیاست خارجی غرب و به تبع آن انگلستان، بسیار بیشتر از گذشته به سوی بهره گیری از قدرت نرم و دیپلماسی عمومی کشیده شده است و ثانیا باید به این نکته توجه داشت که فشارهای سیاسی، تلاش های اقتصادی و نیز اقدامات فرهنگی انگلستان علیه ایران اسلامی، بایستی در یک چارچوب کلی و در کنار هم  مورد بررسی قرار گیرد.در این میان البته نقش سفارت انگلستان، نقشی تبعی خواهد بود. ولیکن عملا مشاهده کردیم که در مقطع حساس انتخابات با توجه به توالی سریع اتفاقات و نیز با توجه به این اینکه سفارت انگلستان یگانه پایگاه رسمی نفوذ در درون جمهوری اسلامی بود، نقش این سفارت بسیار مورد توجه و محل اثرگذاری واقع شد.
بند 2- بازخورد اقدامات بحران ساز انگلستان درمتشنج نمودن انتخابات سال 88 بر جامعه ایران در ابعاد خارجی و داخلی:
- افزایش فشارها و تشدید تحریم ها:
یکی ازنخستین پیام های بحران انتخابات ریاست جمهوری سال 88 برای انگلیس و دیگر هم پیمانان غربی این بود که می توان با اعمال فشار بیشتر شرایط ایران را بی ثبات و به براندازان برای پیشروی و تزلزل نظام کمک نمایند. از همین رو، راهبرد تحریم و فشار در سال‌های پس از التهاب انتخاباتی سال 88 روند فزاینده‌تری یافت(رجبی دوانی و طاهرآبادی، 1391: 89-117). در واقع بحران سیاسی منتج از انتخابات سال 88 این اندیشه را در میان دست اندرکاران و مقامات انگلیسی- غربی ایجاد کرد که با فشارهای بیشتر می توانند تزلزل را در ایران تقویت کرد که این عامل به نوعی یکی از ابزارهای مدیریت بحران انگلستان و غرب در خصوص تشدید تحریم ها و افزایش فشارها قرار گرفت(برچر) از این رو، باراک اوباما رئیس جمهور دموکرات در ابتدای ریاست خود و علی رغم شعار تمایل به دوستی و همکاری با ایران در مارس 2009، با تمدید شرایط اضطراری و خطر ایران، تحریم‌های ایالات متحده علیه تهران را که به موجب قانون اعمال قدرت اقتصادی در شرایط اضطراری بین المللی (IEEPA) عمل می‌کرد، به مدت یک‌سال دیگر تمدید کرد. در سال2010 نیز قانون قانون جامع تحریم‎ها، مسئولیت پذیری و محرومیت ایران (CISADA) از سوی انگلیس و غرب تصویب و به اجرا گذاشته شد که شامل تحریم انرژی، بانکی و فروش بنزین به ایران می شد. یکی دیگر از پیامدهای بلافصل مداخله و ایجاد آشوب در درون نظام جمهوری اسلامی از سوی انگلیس را می توان دراجرای تصمیمات شورای امنیت در خصوص ایران به سوی تحریم‌های فراقطعنامه‌ای ناشی از تصمیمات شورای امنیت دانست که مجموعه‌ای از تحریم اقلام نظامی، صادراتی و وارداتی، سرمایه‌گذاری، مسافرت، حمل و نقل، همکاری‌های فنی و برخی موارد دیگر را در بر می‌گیرد که همگی موارد مذکور را می توان در نمونه سوم وابستگی دوس سانتوس که از آن با عنوان وابستگی فناورانه یاد می کند، مشاهده نمود(صدقی وچراغی،1391: 133- 158).
- باج‌خواهی سیاسی در پرونده هسته‌ای ایران:
از دیگر تاثیرات التهاب انتخابات ریاست جمهوری سال 88، می توان به تاثیرات سوء آن بر روند مذاکرات هسته ای ایران دانست. تا قبل از بروز اغتشاشات انتخاباتی روند عقب‌نشینی‌های انگلیس و غرب در زمینه مسئله هسته ای ایران در زمینه های انرژی هسته ای و مذاکرات مربوط به آن با سرعت بیشتری در حال اجرا بود، به نحوی که پیش از انتخابات مذکور، در نامه ای از سوی رهبران سیاسی غرب به رهبر انقلاب بیان می شودکه مسائل منطقه و بین‌الملل بدون حضور جمهوری اسلامی حل نخواهد شد. اتفاقات پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 گرچه ارتباطی به فعالیت‌های هسته‌ای نداشت، لکن کشورهای غربی آشوب‌های داخلی را بهانه افزایش فشار در برنامه هسته‌ای کشورمان کردند و حمایت های همه جانبه انگلیسی- غربی از عوامل ناآرامی ها که اوج آن با الهام‌بخش دانستن برخی نامزدهای انتخاباتی توسط آنان علنی شد، نشان داد انگلستان و متحدان غربی در گروه 1+5 اغتشاشات انتخاباتی را رهیافتی برای بازگشت به شرایط گذشته یافته‌اند. سعید جلیلی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی ایران سه ماه پس از وقوع آشوب انتخاباتی88، بسته پیشنهادی دوم ایران را به نمایندگان 1+5 در تهران تحویل داد و سرانجام پس از 17 ماه تعلیق مذاکرات، در مهرماه 88، مذاکرات در ژنو برگزار شد که در این نشست قرار بر مذاکره پیرامون بسته پیشنهادی بود اما نمایندگان غرب به رهبری انگلیس و آمریکا بجای بسته پیشنهادی، از ایران درخواست موضوع مبادله سوخت 5/3 درصد، یعنی 1200 کیلوگرم اورانیوم 5/3 درصد را در مقابل 120 کیلوگرم صفحات سوخت 20 درصد برای مصارف رآکتور تهران را مورد بررسی قرار دهد که به معنای عقب نشینی کامل ایران در زمینه هسته ای بود. در نشست وین نیز یک پیش‌نویس تهیه و تحویل ایران شد و ایران در پاسخ پیش نویس، طی نامه‌ای اعلام کرد درباره مبادله شرایطی باید لحاظ شود: اولا هرگونه مبادله باید همزمان انجام شود، ثانیا باید این مبادلات در خاک ایران انجام شده و ثالثا هرگونه مبادله باید تدریجی انجام شود یعنی مبادلات در طول یک محدوده زمانی پانزده ماهه انجام پذیرد. موضع انگلیس و غرب نیز با تغییری کاملا برنامه ریزی شده با هرگونه تبادل همزمان مخالفت کرد. بسیاری از تحلیلگران دلیل این رفتار را اینگونه دانستند که انگلستان و غرب با سوءاستفاده از بحران داخلی منتج از انتخابات ریاست جمهوری، ایران را کشوری ضعیف و در آن برهه متزلزل می‌پندارد و به دنبال ایجاد فضاهایی است که ایران را به نوعی مجبور به باج‌دهی های کلان سیاسی کند.جالب آنکه قطعنامه 1929با فشارهای فراوان انگلیس و غرب و اعطای امتیازهای فراوان به چین و روسیه در سالگرد آشوب انتخاباتی1388به تصویب رسید تا پیامی آشکار برای عوامل آشوب داخلی ایران داشته باشد(قدیریان،1389: 30-55). کیم‌آر هولمز، تحلیلگر ارشد نشریه واشنگتن‌تایمز حدود دو ماه پیش از قطعنامه 1929 در سرمقاله این نشریه نوشت: “تحریم به تنهایی کافی نیست. ما باید دیپلماسی عمومی را به نقض حقوق‌بشر در ایران متمرکز کنیم. جمهوری اسلامی به دلیل وجود اپوزیسیون داخلی دچار نقاط ضعف شده و باید بر این نقطه فشار وارد کرد.” روزنامه غربی ولت نیز چند هفته قبل از تحریم 1929 نوشت"توان گروه‌های اپوزیسیون ایران برای تغییر رفتار مقامات این کشور کافی نیست به همین علت است که غرب باید همزمان تهدیدهای چندباره خود در اعمال تحریم‌های سخت علیه ایران را در پیش بگیرد"(احمد امامی، بی تا: 18-1). برخی از سران سیاسی انگلستان و غرب در نشستی در بحرین قبل از مذاکرات اکتبر 2009 در ژنو بدین جمع بندی رسیدندکه اگر مذاکرات ژنو موفقیت‌‌آمیز نباشد و در آن پیشرفتی حاصل نشود، قصد دارند همزمان با تشدید تحریم‌ها، اعمال فشار سیاسی علیه تهران را با حمایت رسمی، علنی و گسترده از آشوب گران در داخل ایران وسعت بخشد چرا که هیچ فشاری به دولت ایران بدون تقویت جریان‌های طرفدار غرب در ایران کارساز نیست. آنان در برخی از سخنانشان بر این عقیده بودند"همین حالا هم این موضوع پنهانی نیست که ما از جریانات مخالف داخل ایران حمایت می‌کنیم اما علنی شدن این حمایت همزمان با اعمال تحریم‌ها می‌تواند این فایده را داشته باشد که مردم ایران به این نتیجه برسند که تنها راه رهایی از تحریم‌ها گرایش به این افراد است. قطعنامه 1929 در واقع اقدام علنی بریتانیاو غرب در حمایت از بحران سیاسی منتج از انتخابات سال 88 بود”^[138]
- تغییر رفتارهای دیپلماتیک انگلیس، آمریکا و غرب در قبال ایران:
با روی کار آمدن دولت نهم، برخی عناصر جوهری مکتب سیاسی و مشی اصولگرایانه معمار انقلاب اسلامی در ادبیات و سیاست‌های دولت در مواجهه با انگلیس و غرب، احیا گردید و این روند در موضوع هسته ای بیشتر نمایان بود که گام‌های توسعه برنامه صلح آمیز هسته ای با تدابیری ویژه و روندی شتابزا برداشته شد تا شاهد تغییراتی درقبال ادبیات سیاسی غرب در مقابل ایران باشیم .برخی مقامات غربی و کهنه‌کاران سیاست‌خارجی انگلستان وآمریکا، در اظهارنظر خود بر کوتاه آمدن در مقابل ایران تاکید کردند که این روند تا آستانه انتخابات ریاست جمهوری دهم بطور واضح قابل رصد بود که در ادامه  به نمونه هایی از آن اشاره می شود. برژینسکی مشاور سابق امنیت ملی آمریکا که توصیه های وی نقش مهمی در پیروزی اوباما در انتخابات آمریکا داشت، در گفتگو با مجله آلمانی اشترن در پاسخ به این سوال که آیا اوباما رئیس جمهور یک ابرقدرت رو به زوال است گفت"واقعیت این است که دوران حماقت ابرقدرتی آمریکا به پایان رسیده است، درباره ایران و برنامه هسته‌ای ایران نیز ما به رویکرد واقع‌گرایانه، منعطف‌تر و منطقی‌تر نیازمندیم. ما باید مذاکره کنیم، ما ممکن است حتی بدون پیش‌شرط مذاکره کنیم. رویکرد موفقیت آمیز برای ایران باید با منافع امنیتی تهران و واشنگتن منطبق باشد". براندازی نظام جمهوری اسلامی همواره راهبرد اصلی انگلیس و آمریکا و دیگر هم پیمانان غربی علیه جمهوری اسلامی ایران بوده است اما ناکامی‌های پی در پی، این جوامع را وادار کرد که راهبرد تعدیل و تغییر رفتار را ترجیح دهد و این در حالی است که التهاب سیاسی در انتخابات سال 1388 سبب گردید تا انگلیس و غرب تصور کند فرصت برای بازگشت به راهبرد اصلی و احیانا تحقق آن فرارسیده است، لذا  با آغاز تحرکات خیابانی و آشوب‌های پس از انتخابات 88 در تهران، به حمایت صریح از آن پرداختند. اوباما چند روز پس از انتخابات ریاست جمهوری گفت"من درباره وقایع ایران نمی‌توانم سکوت کنم و عمیقا نگران خشونت‌ها هستم و هیچ راهی برای تأیید صحت انتخابات ایران وجود ندارد جهان بدون در نظر گرفتن نتیجه انتخابات، نظاره‌گر وقایع ایران است و از مشارکت مردمی الهام گرفته است ما دپیلماسی سرسختانه‌ای را در قبال ایران دنبال خواهیم کرد". وی در مصاحبه با سی بی اس گفت"صدای مردم ایران باید شنیده شود و نباید خاموش شود، من قبلا هم گفته‌ام عمیقا نگران انتخابات ایران هستم، ما از کسانی که در پی عدالت از یک راه مسالمت آمیز هستند پشتیبانی می‌کنیم و من می‌خواهم تکرار کنم که ما در کنار کسانی که متوجه راه‌حلی مسالمت‌آمیز برای این کشمکش خواهند بود، می‌ایستیم"( اسماعیلی،1391: 401).
این رویه نشان می دهد که بحران سیاسی منتج از انتخابات سال 88 و بازیگران داخلی این ناآرامی، دست کم امید تزلزل و لغزش های سیاسی در داخل را برای استعمار انگلیس و غرب ایجاد نمودند که چه برای راهبرد میانی (تغییر رفتار) و چه برای راهبرد اصلی(تغییر نظام)، باید بر پتانسیل ایجاد شده تمرکز نموده و آن را ارتقا بخشید. در مقطع مذکور با توجه به توالی سریع اتفاقات و نیز با توجه به این اینکه سفارت انگلستان یگانه پایگاه رسمی نفوذ در درون جمهوری اسلامی بود، نقش این سفارت بسیار مورد توجه و محل اثرگذاری واقع شد. در پی تحولات سیاسی ایران، دولت‌های غربی به این باور رسیده‌اند که آنتی‌تز انقلاب اسلامی را باید در همین ساختار موجود سیاسی و از داخل تجدید نظر‌طلبان مدعی انقلاب اسلامی جستجو کرد. به ویژه این سیاست در دستور کار دولت انگلستان، که در گذشته همواره برخورد و براندازی سخت نظام جمهوری اسلامی را رد کرده بود، قرار گرفت که شاید علت این امر نداشتن یک جایگزین برای نظام ایران از نظر آنان بوده است(اخوان،1389: 87-114).
این رویکرد که منافاتی با پذیرش و تعامل با جمهوری اسلامی ندارد بر این نکته تاکید دارد که تهدید اصلی نظام را بایستی از درون سامان داد و هرگونه تهدید خارجی باید نقش مکمل تهدید داخلی را داشته باشد، لذا همراه کردن مستقیم یا غیرمستقیم پیش قراولان انقلاب و احزاب درون نظام در چارچوب پروژه های مبارزات مدنی و گذار به دموکراسی با همکاری مرکز مطالعات دموکرسی انگلستان و حضور شخصیت هایی نظیرجان کین^[139]، موثرترین متفکر بر تئوری سیاسی انگلیس، بیش از همیشه موضوعیت یافته‌اند.^[140]در این میان سفارت انگلستان نقش برجسته را به خود می گیرد و در قضایای انتخابات 88 و التهابات پس از آن، این نقش از وظایف فرهنگی و زمینه سازی جنبه عملیاتی و اجرایی به خود بگیرد.در اواخر سال 87 از سوی دولت انگلستان دستورالعملی شامل 18 بند در خصوص انتخابات در ایران صادر می شود که ضمن تقسیم کار در خصوص انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری،  نقش حوزه های مختلف نظام مورد توجه قرار گرفته بود(اخوان، 1389 :128-147 ). بخش سیاسی سفارت با حضور و آرایشی منظم از کارمندان محلی و دیپلمات های توانمند از اواخر فروردین 88 سازماندهی، تقسیم وظایف شده و جهت انجام جمع آوری اطلاعات و اخبار از موضوعاتی چون دیدگاه های مسئولین نظام، نمازهای جمعه، صدا وسیما، سپاه و بسیج و نظرات فرماندهان عالی رتبه، مساجد، محافل سیاسی، نشریات و روزنامه ها وسایت های اینترنتی، شاخص های اقتصادی، بازار و تجارت و حضور در جوامع روستائی، اقدام نمودند.

آن راه و شیوه و آیینی که استوار و پا برجاست و بدون اعوجاج و سستی، و وجود انسان بر او سرشته شده است، دین خداست، باید رو به سوی این راه داشت و بر آن آیین حق‏گرا که بر واقع وجود انسان نظاره‏گر است، مقیم و مستقیم بود; چرا که تبدیلی در خلقت الهی نیست و سرشت همه انسان‏ها یکی است، و راه سعادت هم در یک امر است و آن همین دین قیم و استوار است .
دفع یک اشکال
با این بیان، اشکالی که به دین الهی در امر اعطای آزادی و نظام اجتماعی سیاسی دینی شده است، مرتفع می‏شود . آن اشکال، این است که اسلام، یک سری قوانین مشخص و نوعی روابط را بر پهنه اجتماع حاکم می‏کند و برای مردم حق تغییر آن را قائل نیست، و به آنان این آزادی را نمی‏دهد که هر از چند گاه، قوانین حاکم و نظام سیاسی اجتماعی خود را دگرگون کنند و به دلخواه خود، نوع جدیدی از روابط و رفتار سیاسی اجتماعی را حاکم کنند . این امر، مستلزم رکود و توقف و تحجر جامعه است و مانع تحول و رشدانسان‏ها و جوامع بشری . بنابراین دین گرچه لوازم سعادت انسان را داراست و می‏تواند بر رنج‏ها و آلام بشر خاتمه دهد و قدرت آزادی بخشی دارد، ولی وقتی در محیطی حاکم شد، نمی‏تواند و نباید آن را الی الابد از دستبرد افکار و روش‏های جدید دورنگاه داشت و الا راه پیشرفت و تکامل را مسدود می‏کند و موجب جمود و سکون خواهد بود; چرا که انسان با گذشت زمان تغییر می‏کند و درافکار و روحیات او تحول ایجاد می‏شود و بر دانش و تجربه او افزوده می‏شود، فلذا راه‏های جدیدی را می‏طلبد .

جواب اشکال مذکور، این است که معارف و یافته‏های بشری، دو نوع است:

1. 1. نوعی از معارف که قابل تغییر و تحول و تکامل است، مثل همه علومی که بشر در راه استفاده و تسخیر طبیعت‏به آن دست‏یافته است و هر روز کاملتر می‏شود و زندگی فردی و جمعی را راحت‏تر می‏کند و راه‏های تازه‏ای برای رسیدن به آمال انسانی نیز محسوب می‏شود . تکامل بخشی این علوم و روش‏ها، در اسلام، مورد ترغیب و تشویق فراوان است، مثل روش‏های تازه اداره حکومت‏ها، مانند انتخابات و تفکیک قوا .

1. 1. معارف و حقایق کلی مطابق با خلقت الهی و مادی و فطرت و طبیعت‏خاص نوع انسان که متعادل کننده همه قوای انسان در درون او و در صحنه عمل اجتماعی و تضمین کننده سعادت حقیقی اوست . بدیهی است که اگر نظام اجتماعی بشر و حدود و قیود آزادی‏های فردی و اجتماعی بر چنین معارفی استوار باشد، نه تنها ایستادن بر آن موجب رکود و بی رشدی نیست، بلکه تحول و تغییر در آن و به فراموشی سپردن آن، موجب اختلال در نظام زنده و سازنده و شور آفرین و آزادیخواه است و انسان را باز از گردونه فطرت و طبیعت‏خود دور می‏سازد، فطرتی که تبدیلی و تغییری در او نیست: «لا تبدیل لخلق الله‏»

لذا خدای متعال که دین و نظام سیاسی اجتماعی دینی را به عنوان تنها راه تضمین شده و استوار گسترش عدالت و پرورش انسان خلیفه الله در زمین، به وسیله انبیای عظام مستقر کرد، طبعا نمی‏تواند به بشر این آزادی را بدهد که راه آزادی بخش و کامل و جامع را کناری بنهد و به دنبال افکار و اهوای اسارت‏بار در روابط مختلف سیاسی واجتماعی و اقتصادی، حرکت کند . همان طور که به او این آزادی را نمی‏دهد که آزادی شخصی خود را کنار گذارد و اسیر و عبد دیگری گردد، بله، خداوند، انسان را مختار آفرید، و از او انتخاب آگاهانه را طلب کرد، فرمود: «انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا»^[۶۲] ، اما سعادت او و کمال او فقط در صورت اول تامین خواهد شد، چرا که بعد از حق، فقط گمراهی است: «فما ذا بعد الحق الا الضلال‏» ^[۶۳] لذا است که از انسان‏ها انتخاب این طریق قویم را طلب می‏کند: «اقیموا الدین و لا تتفرقوا فیه‏» .^[۶۴]
نیز می‏فرماید، آنان که از دین جدا شدند و راه‏دیگری انتخاب کردند، عالمانه و آگاهانه و به خاطر روحیه برتری‏جویی و فساد انگیزی این‏چنین کردند: «و ما تفرقوا الا من بعد ما جاءهم العلم بغیا بینهم‏»^[۶۵]
و چون چنین انتخابی، زیان انسان و فساد در زمین و نابودی حرث و نسل و هدم بنیان آزادی اجتماعی ابنای بشر را در پی دارد، کیفری سخت در بارگاه الهی خواهد داشت، و خداوند رئوف به بندگان، کسانی را که چنین زمینه‏ای را ایجاد می‏کنند، شدیدا مورد عتاب و تهدید قرار داده است.
خلاصه کلام این‏که اعراض از دین خدا و آموزه‏های دینی و عدم تقید به نظامات آن و حدود مرزهای الهی، فساد در زمین و حاکمیت قدرت طلبان و شهوت‏پرستان را در پی خواهد داشت، کما این‏که تاریخ بشر، شاهد بر این مدعاست . روشن‏ترین آن، وضع بشر پس از رحلت رسول الله . و امیرالمؤمنین، علیهما السلام، است .
بله، یک امر نباید مورد غفلت واقع شود، و آن، دقت و تعمق عالمانه در معرفی صحیح دین است . چه بسا به مرور زمان، انحرافاتی در برداشت‏ها پیش آید و دین حقیقی را غبار گیرد، این‏جا است که نقش مهم علمای دین در پالایش آموزه‏های رایج، از زنگارهای خرافه و تعصب و دستبرد خائنان و تحریف هواپرستان آشکار می‏گردد، و احیای تفکر دینی را به عنوان ضرورت همه اعصاری که وحی آسمان منقطع شده است و ابر غیبت‏خورشید عالم‏تاب امام معصوم (ع) را پنهان کرده است، متبلور می‏سازد و شکی نیست که دین حنیف و عقلانی اسلام، همگان را برای شناخت آن حقیقت ناب و بحث و مجادله علمی در چار چوبی منطقی و روشمند و به دور از اغواگری، آزاد گذاشته است و به آن ترغیب کرده است .
۲-۲-۶ : بالاتر از آزادی
تاکنون روشن شد که آزادی یک کمال وسیله‏ای برای انسان است، نه کمال غایی و تمام هدف، بلکه غایت، به کمال مطلوب رسیدن انسان آزاد و مختار و عصیانگر و ظلوم و جهول است، نه نفس آزادی و رهایی او .
بله، اگر انسان، فاقد آزادی بود، دیگر کمالی برای او در رفتن این راه نبود . جبر و تحمیل که باشد، کمال انسانی نیست . کمال انسان در حرکت آگاهانه و آزادانه است . انسان، باید آزاد باشد، تجربه کند، عبرت گیرد و انتخاب کند .
در شرایط خفقان‏آمیز و بسته جامعه، امکان رشد استعدادها و شکوفا شدن و خلاقیت وجود نخواهد داشت . اساسا، حرکت و جنبش سلب می‏شود و آگاهی و تکامل جویی به رکود و جمود می‏گراید و این بر ضد هدف غایی مذکور است .
اسلام عزیز، نه تنها محبوس شدن اراده انسان‏ها در قفس تحمیل و سرکوب اجتماعی را نمی‏پذیرد، بلکه بالاتر از آن را برای رشد و شکوفایی انسان به ارمغان آورده است، و نه تنها سلب آزادی افراد را توسط دیگران نفی می‏کند، بلکه همه انسان‏ها را در قبال هم در جهت رشد دادن و سرعت‏بخشیدن به روند تکاملی، مسؤول قرار داده است، آن‏جا که امر به معروف و نهی از منکر را واجب کرده است، تا همه زمینه‏های سکون و رکود و جهل و فساد به دست آحاد مردم از بین برود و همه، دیگری را کمک و مساعدت کنند .
اسلام، فقط نگفته است: «مسلمان کسی است که دیگر مسلمانان از دست و زبانش آسوده باشند» ، بلکه فرموده است: کسی که صبح کند در حالی که اهتمامی به امور مسلمانان نداشته باشد، مسلمان نیست .» .
اسلام، به این‏که «نان از دهان کسی مگیر» ، اکتفا نکرده، بلکه گفته است: «کسی که سیر بخوابد و همسایه او گرسنه باشد، مسلمان نیست .» .
بدین سان است که در منطق قرآن شریف، بهترین امم، امتی نیست که تنها آزاد باشد و گزند او به دیگری نرسد و از فشار و تحمیل و اختناق رها باشد، بلکه بهترین امت آن است که برای تعالی انسان مسؤولیت پذیرد: «کنتم خیر امه اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنکر»^[۶۶] و در نیکی و پرهیزکاری تعاون داشته باشد: «تعاونوا علی البر و التقوی‏»^[۶۷] و آحادش نه تنها هم‏دیگر را نمی‏درند، که با هم برادرند: «انما المؤمنون اخوه‏»^[۶۸]
۲-۲-۷ : دفع عوامل سلب آزادی انسان در مکاتب آسمانی
یک مکتب، وقتی جامع و کامل است که علاوه بر به رسمیت‏شناختن نیازهای حقیقی و فطری انسان، راهکارهای تحقق آن را در درون خود در نظر گرفته باشد، و نیز عوامل سلب آن را دفع کند، به طوری که تعالیم آن مکتب، قدرت پاسخ‏گویی تام و تمام به آن نیاز را داشته باشد .
برخی مکاتب بشری، در مساله آزادی اجتماعی انسان، آرایی را مطرح کرده‏اند و از جهتی راه آزادی را ولو به طور ناقص گشوده‏اند، اما از جهات دیگر نتوانسته‏اند جلوی طغیان مستبدان و خودکامگان را بگیرند، و در نهایت، عدم جامعیت تعالیم آنان و تک بعدی بودن نگاه آنان به انسان، موجب اسارت او و بی‏رشدی و جهالت مدرن او و سروری خدایان زر و زور و تزویر شده است .
عوامل سلب آزادی اجتماعی سه دسته‏اند:
اول، آن دسته عواملی است که به سلب کنندگان آزادی مربوط می‏شود، مثل روحیه استکباری و جاه‏طلبی و فساد انگیزی .
دوم، آن دسته عواملی است که به مسلوب الحریه‏ها مربوط می‏شود، مثل جهل و بی‏خبری و بی‏رشدی و ضعف و زبونی و ذلت‏پذیری و سستی، که موجب نهایت‏سوء استفاده گروه اول از آنان و به بردگی کشاندن ایشان می‏شود .
سوم، آن دسته عواملی است که به نظام روابط اجتماعی و نظام سیاسی حاکم مربوط می‏شود، مثل نظام خانوادگی ظالمانه و مبتنی بر حذف کرامت انسانی یک عضو مثل زن، یا نظام اقتصادی ظالمانه که موجب سلب حقوق و گرسنگی عده‏ای و پرخوری و بهره‏مندی بیش از حد عده‏ای دیگر می‏شود، یا نظام طبقاتی حاکم بر روابط اجتماعی که انسان‏ها را بر حسب نژاد، رنگ، جنسیت، و امتیازات صنفی و گروهی، به طبقات درجه اول و درجه دوم و . . . تقسیم می‏کند و برای طبقات خاصی، برتری و برای دیگران دون‏پایه‏گی را به رسمیت می‏شناسد، و حقوق خاصی را له یا علیه هر طبقه‏ای ایجاب می‏کند، و یا نظام سیاسی حاکم بر جامعه و مرکز قدرت و حکومت، مثل حکومت طبقاتی و دیکتاتوری، پادشاهی مبتنی بر حکومت‏خانوادگی موروثی و مانند تمرکز قدرت و عدم توزیع آن و یا عدم وجود حق نظارت مردم برعملکرد حکام و امور دیگری که موجب شکل‏گیری یک نظام سیاسی استبدادی و حاکمیت فرد یا عده‏ای خاص می‏شود که برای حفظ قدرت، آزادی مردم را سلب می‏کند و حق آنان را به رسمیت نمی‏شناسد .
از آن‏چه گفتیم، روشن می‏شود که عوامل سلب آزادی، هم درونی است‏یعنی به روحیات انسان‏ها بر می‏گردد، مانند دسته اول و دوم، و هم بیرونی و اجتماعی مثل دسته سوم . مکتب کامل و جامع و آزادی بخش، آن است که قدرت انهدام و دفع همه این عوامل را داشته باشد و تعالیم آن به طور طبیعی آنها را منتفی کند .
پر واضح است که عوامل درونی، نقشی بی بدیل و شاید مهم‏تر از عوامل بیرونی داشته باشند و از آن جهت که زمینه‏ساز عوامل بیرونی هستند رتبه مقدم بر آن شمرده می‏شوند، و کنار زدن آن لاجرم مهم‏تر و مقدم محسوب می‏گردد .
مخفی نیست که مکاتب بشری، تاکنون برای این عوامل چاره‏ای نیندیشیده‏اند و اساسا نگاه آنان به انسان نمی‏تواند این‏گونه تعالیم را در پی داشته باشد، ولی ادیان آسمانی، خاصه اسلام، به همه عوامل درونی و بیرونی سلب آزادی بشر نظر داشته‏اند و درصدد درمان آن بوده‏اند، و بیش‏ترین تلاش را درا ین جهت کرده‏اند که انسان بسازند، انسانی که نه ظالم باشد و مستکبر و نه ظلم‏پذیر و مستضعف و ناآگاه
.
الف) دفع عامل سلب آزادی، در وجود سلب کنندگان
از جمله تعالیم قرآن کریم، این است که تکبرورزی بر عبادالله را موجب دوری از رحمت پروردگار می‏داند و برتری جویی را موجب محرومیت از سعادت جاودان، و می‏فرماید: «بهشت را برای کسانی قرار می‏دهیم که اراده برتری در زمین و فساد ندارد و اقبت‏خیر از آن متقیان و متعهدان است‏»^[۶۹]
در جای دیگر می‏فرماید: «کسانی که به مردم ستم روا می‏دارند و در زمین فساد و بغی می‏کنند، برایشان عذاب دردناکی خواهد بود».^[۷۰]
اسلام، مردم را به قسطورزی و عدالت‏طلبیدعوت می‏کند و عزت و آقایی و قدرت را از آن خدای قاهر می‏داند و اوست که به هر که خواهد آن را می‏دهد:
«قل اللهم مالک الملک تؤتی الملک من تشاء و تنزع الملک ممن تشاء و تعز من تشاء و تذل من تشاء»^[۷۱]
بنابراین، قرآن و تعالیم آسمانی‏اش، اولین هدفش آزادی معنوی و درونی انسان است; یعنی، انسان را از اسارت خواسته‏های پست و رذیلانه رها می‏کند، کرامت و عزت و مقام والای خلیفه اللهی او را گوشزد می‏کند تا از بند نان و نام و سیم و زر و قدرت آزاد شود و برای رسیدن به آنها همنوعان آزاد خود را به زنجیر نکشد . لذا در داستان موسی و فرعون، خدای متعال ابتدائا به موسی و هارون فرمان می‏دهد که نزد فرعون بروند و اورا با بیانی نرم و دلنشین و فطرت برانگیز، متوجه خود و خدای خالق او کنند، شاید که متذکر و متنبه شود . بعد هم فرموده است که از او بخواهید دست از اسارت بنی اسراییل بردارد و آنان را رها کند و به آزادی موسوی بسپارد.
پس تاثیر آزادی معنوی انسان در تحقق آزادی اجتماعی، امری انکارناپذیر و بی بدیل است . این، چیزی است که منحصرا از تعالیم دینی و آسمانی ساخته است و علم، چنین قدرتی را ندارد و مکاتب مادی اساسا بر ضد آن ترغیب می‏کنند .
بدین جهت است که آزادی اجتماعی دینی هم صداقت‏آمیز است; یعنی، قصد استفاده ابزاری برای صاحبان سرمایه و قدرت در او نیست، بر خلاف آزادی مطرح در دنیای معاصر، و هم عمیق و ریشه‏ای و پایدار است، از آن جهت که با آزادی معنوی و درونی انسان همراه است و روحیه سودجویی و منفعت پرستی مطلق که مقدمه سلب حقوق دیگران است را از بین می‏برد و بدین ترتیب مهم‏ترین عامل درونی در ناحیه سلب کنندگان آزادی اجتماعی را منهدم می‏کند .
ب) دفع عامل سلب آزادی در وجود سلب شوندگان
اما نسبت‏به مسلوب الحریه‏ها نیز ادیان الهی به‏ویژه دین مبین اسلام، ارزنده‏ترین تعالیم را آورده است، به طوری که زمینه ظلم پذیری و سلب حقوق و آزادی را از افراد و اجتماع زایل کرده‏اند .
آن‏چه موجب قبول ظلم و رضایت‏به اسارت و بردگی می‏شود، یا جهل و بی‏خبری و بی رشدی است و یا ذلیل و سست و بی اعتنا بودن نسبت‏به سرنوشت فردی و اجتماعی، و در هر دو بعد، اسلام، تعالیم رهایی بخشی آورده است .
در بعد اول، قرآن کریم، با تاکید فراوان دعوت به تعقل و تفکر و علم و بصیرت کرده است و از اسارت فکری و تعصب و تقلید کورکورانه از سنت‏های غلط قومی انتقاد کرده است، و از این‏که انسان لباس ربوبیت‏بر تن غیر خدا بپوشاند و غیر خدا را مدبر و مالک امور خود قرار دهد، و او را از مقام مخلوقیت و مربوبیت‏خارج کند، سخت‏بر آشفته است، حتی اگر آن غیر، ملائک و انبیا و علما باشند:
«ما کان لبشر ان یوتیه الله الکتاب و الحکم و النبوه ثم یقول للناس کونوا عبادا لی من دون الله . . . و لا یامرکم ان تتخذوا الملائکه و النبیین اربابا ایامرکم بالکفر بعد اذ انتم مسلمون‏» ^[۷۲]«اتخذوا احبارهم و رهبانهم اربابا من دون الله‏»
انبیا، از انسان امی و بی‏خبر و بی‏رشد، انسانی آگاه و متفکر و عامل می‏سازند که با چراغ حکمت در جامعه حرکت می‏کند و در دام فریبکاران و تاریک‏فکران سالوس نمی‏افتد . شکوه و ناله اولیای خدا، بیش از هر چیز، از جهالت و گمراهی مردم است . امیرالمؤمنین، (ع) این‏چنین فغان دارد:
«الی الله اشکو من معشر یعیشون جهالا و یموتون ضلالا;^[۷۳]; به خدا شکایت می‏کنم از گروهی که نادان زندگی می‏کنند و گمراه می‏میرند » .
نسبت‏به بعد دوم، یعنی عامل زبونی و ضعف و ذلت‏پذیر بودن که موجب از کف دادن گوهر آزادی و رضایت‏به اسارت است، باز تعلیم قرآنی و دینی، بالاترین نقش را در پالایش وجود فرد و جامعه از آن دارد; چرا که به فرموده امیرالمؤمنین (ع) : «لا یمنع الضیم الذلیل و لا یدرک الحق الا بالجد» .^[۷۴]
قرآن کریم، اولا انسان را با حقیقت والا و بالا و شخصیت‏بزرگ خود آشنا می‏کند، کرامت و عزت او را به او یاد آور می‏شود:
«و لقد کرمنا بنی آدم . . . و فضلناه علی کثیر ممن خلقنا»^[۷۵]
و این‏که می‏تواند خلیفه خداوند در زمین باشد: «انی جاعل فی الارض خلیفه‏»^[۷۶]
و مسجود ملائک واقع شود: «فقعوا له ساجدین فسجد الملائکه کلهم اجمعین‏»^[۷۷]

بازاریابی سنتی بر ویژگی‌ها، کیفیت و سطح محصول متمرکز است و از این استراتژی‌ها به امید توسعه و ایجاد مزیت رقابتی برای شرکتها استفاده می کند. در حالیکه بازاریابی حسی بر ایجاد یک تجربه شاد، لذتبخش، و هیجان انگیز و به یادماندنی برای مشتریان در هنگام مصرف و استفاده از محصول، تأکید دارد که بدین ترتیب آنها را تحریک کند تا ارزش انتقالی را تجربه کنند.

۲-۱۳-۳ ارتباطات مختلف بازاریابی
ارتباطات بازاریابی در بازاریابی سنتی که اطلاعات تنها از شرکت به سمت مشتری جریان دارد، توجه و تمرکز بیشتری بر ترویج قیمت، کیفیت و عملکرد محصول دارد. در چنین روندی، اطلاعات صرفاً جریانی یک سویه را طی می کند. شرکت نقش اصلی را در این روند ارتباطی ایفا می کند. اما بازاریابی حسی بر جریان گردشی و دو سویه اطلاعات تأکید و بر ایجاد فضای مصرف و بکارگیری متمرکز است و به یکپارچگی و گسترش اطلاعات بازاریابی از طریق تعامل دو سویه می اندیشد.
۲-۱۳-۴ نقش متفاوت مشتریان
مشتری در بازاریابی سنتی یک گیرنده کالا یا خدمت تلقی می‌شود. در این شیوه بازاریابی، مشتری با وجود درجۀ مشخصی از تعامل، غالباً دریافت کنندۀ منفعل یک پیشنهاد اقتصادی است. اما در بازاریابی حسی، تأکید بر مشارکت فعال مشتری و مصرف کننده قرار دارد. “تجربه” به عنوان یک پیشنهاد اقتصادی می تواند تنها زمانی به مشتری انتقال داده شود که او فعالانه در روند این تجربه محصول قرار بگیرد.
۲-۱۴ نقش آمیزه بازاریابی P 4 بازاریابی سنتی در بازاریابی حسی
همانطور که از تحلیل بالا می توان فهمید، تحقیقات در بازاریابی حسی، مشتری محور بوده و مبتنی بر این فرض قرار دارد که مصرف کننده بر اساس ذهن شناختی و هیجانی خود تصمیم گیری می کند. بر اساس همین فرض، P 4 بازاریابی سنتی بایستی با این شرایط جدید مطابقت داده شود. با تحلیل نیازهای ارزشی بکارگیری شده در آمیزه سنتی P 4 می توان به ترکیب اثربخشی از متغیرهای بازاریابی در بازاریابی حسی دسترسی پیدا کرد (به جدول ۲-۴ مراجعه کنید).
جدول۲- ۴: مقایسه P 4 در بازاریابی سنتی و بازاریابی حسی

۲-۱۴-۱ محصول
تأکید بر ارزش محصول در بازاریابی سنتی، از طریق ارتباطات منجر به آگاهی مشتری می‌شود. بنابراین، استراتژی محصول بر جمع آوری آندسته از عملکردهای محصول که به راحتی قابل درمیان گذاردن با مشتری باشد و به راحتی توسط وی شناسائی شود، متمرکز است. ارزش محصول در بازاریابی حسی از طریق تجربه تعاملی مورد شناسائی و پذیرش قرار می‌گیرد. بنابراین استراتژی محصول بر آندسته از عملکردهای محصول که به مشتریان اجازه می دهدتا ویژگی‌های آن را بپذیرند، متمرکز می‌شود. در چنین شرایطی، درگیر شدن با ویژگی‌های محصول به منظور توسعه تأثیر عملکرد محصول بر مشتری از طریق ایجاد یک تجربه به یاد ماندنی و فراموش نشدنی، کاملاً اهمیت پیدا می کند.
۲-۱۴-۲ قیمت
استراتژی قیمت‌گذاری در بازاریابی سنتی با هدف اثربخش بودن هزینه به اجراء در می آید. هرچه ویژگی‌ها بیشتر، عملکرد بهتر، و هزینه پایین تر باشد، آنوقت حاشیه سود حاصله بیشتر خواهد بود. برای قیمت‌گذاری همچنین نیازمند مقایسه با محصولات رقبا می باشیم. در بازاریابی حسی، استراتژی قیمت‌گذاری متأثر از ارزش تجربه مشتری است. هر چقدر تجربه مشتری طولانی تر باشد، رضایت مشتری بیشتر و برای پرداخت مبلغ بیشتر آمادگی خواهد داشت.
۲-۱۴-۳ توزیع
هدف استراتژی توزیع در بازاریابی سنتی، ارائه و تحویل محصول به مشتریان بیشتر است. لذا طراحی توزیع بر پوشش دهی شبکۀ کانالها و اهمیت کانال پایانه که می تواند متأثر از مجموعۀ کانالها ساخته شود، تأکید می کند. در بازاریابی حسی، استراتژی توزیع بیشتر به فروشگاه‌ها یا تماسهای چهره به چهره در شرایطی تعاملی که به تجربه مشتری منجر شود، مربوط می‌شود.
۲-۱۴-۴ ترویج
استراتژی ترویج در بازاریابی سنتی به جلب توجه مشتریان مربوط می‌شود. هدف بنیادین از ترویج، برقراری ارتباط است تا به مشتریان کمک کنیم درک بهتری از ارزش محصولات داشته باشند. اما در بازاریابی حسی این استراتژی اساساً بر توصیه شخصی مشتریان از طریق تبلیغات دهان به دهان پایه گذاری شده است. هدف اصلی از ترویج در چنین شرایطی، فروش مبتنی بر رضایت مشتری است.
۲-۱۵ عناصر اصلی استراتژی آمیزه بازاریابی حسی
این مقاله در مقام مقایسه با استراتژی آمیزه بازاریابی P 4 سنتی، به تعمیم پنج عنصر استراتژی SWIPE مطابق با مشخصات قابل تمایز در تجربه و بازاریابی حسی، پرداخته است‌: S به جای situation به مفهوم چیدمان، W به جای word of mouth یعنی تبلیغات دهان به دهان، I به جای interaction یعنی تعامل، P به جای price به مفهوم قیمت و E برای experience به معنای تجربه، که بایستی در آمیزه بازاریابی حسی گنجانده شود.
۲-۱۵-۱ تجربه
تجربه، اصلی ترین عنصر آمیزه بازاریابی حسی می‌باشد. این استراتژی مانند استراتژی محصول در P4، نشاندهندۀ همان چیزی است که شرکت به مشتریان عرضه می کند و ارائه می دهد. مطابق با نظر اسمیت (۱۹۹۹)، پنج نوع تجربه وجود دارد: احساس، هیجان، تفکر، عمل، و رابطه. با اینحال تجربۀ مشتری را نمی توان به روشنی به‌این پنج شکل تقسیم بندی کرد بلکه‌این تجربه در ترکیبی از این پنج شکل قابل مشاهده است. بنابراین شرکتها بایستی ترکیبی از تجربه را برای بهبود نتایج و پیشبرد کار و ایجاد یک تجربۀ جامع از جمله احساس، هیجان، تفکر، عمل و رابطه، مورد توجه قرار دهند. تجربه در اشکال مختلف خود می تواند در هرکالا یا خدمتی وجود داشته باشد. بنابراین تجربه به عنوان یک عنصر از آمیزه بازاریابی حسی می‌تواند یک ابزار و شیوه متمایز بازاریابی بوده و نقش خود را از طریق هر عنصر آمیزه بازاریابی حسی ایفا کند. با اینحال، مهمترین مطلب این است که تجربه بایستی وظیفه اصلی خود یعنی ارضاء نیاز و سلیقه مشتری و شناسائی ارزش قابل انتقال به‌ایشان را به اجراء در آورد.
۲-۱۵-۲ قیمت
قیمت به مشتریان این امکان را می دهد تا بابت تجربه شان که شاخص اصلی تمایز از بازاریابی سنتی می‌باشد، به مبادله بپردازند. در بازاریابی حسی، “تجربه” به عنوان بخش الزامی پیشنهاد اقتصادی به حساب می‌آید. مهمتر از همه‌اینکه قیمت‌گذاری تجربه، محدود به هزینه‌های تهیه و تدارکات آن نیست بلکه مبتنی بر ارزشمندی آن برای مشتری می‌باشد. در چنین شرایطی قیمت‌گذاری قابل انعطاف است. ایدۀ اصلی استراتژی قیمت‌گذاری در بازاریابی حسی، همان ارزش ناشی از افزایش آگاهی مشتری از محصول است تا افزایش اثربخشی هزینه‌ای.
۲-۱۵-۳ چیدمان
چیدمان همان ترتیباتی است که مشتری در آن به تجربه محصول می پردازد. طراحی آن می تواند یک جایگاه و چیدمان واقعی یا یک دنیای مجازی باشد. شرکتها با این چیدمان می توانند ابداعات و ابتکارات فراوانی را برای تعامل، شادی و سرگرمی، ایجاد یک محیط تفاهم آمیز و مملوّ از احترام‌، و حتی یک فضای زنده و فرهنگی برای افزایش علاقۀ مشتری و ارتباط اثربخش شرکت با مشتریان بکار بگیرند. در چیدمان نه تنها می‌توان یک تجربه منحصر به فرد و بیاد ماندنی برای مشتریان فراهم کرد، بلکه برانگیختن یک نیاز بالقوه و اشتیاق برای خرید را هم می‌توان بوجود آورد.