مقدمه ۸۵
سؤالات ویژه تحقیق و تجزیه و تحلیل آنها ۸۶
فصل پنجم: خلاصه، نتیجهگیری و پیشنهادهای تحقیق
مقدمه ۹۷
خلاصه تحقیق ۹۷
نتیجهگیری ۹۸
پیشنهادهای مبتنی بر یافته های تحقیق ۱۰۰
فهرست منابع ۱۰۴
پیوستها: پیوست ۱؛ داده های خام ۱۰۸
پیوست ۲ : نمونه پرسشنامه و چکیده انگلیسی ۱۱۶
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول شماره (۳-۱) جامعه آماری معلمان دروس علوم پایه و علوم انسانی به تفکیک جنسیت ۸۰
جدول شماره (۳-۲) نمونه آماری معلمان دروس علوم پایه وعلوم انسانی به تفکیک جنسیت ۸۱
جدول شماره (۳-۳) جدول تناظر سئوالات ویژه تحقیق با سئوالات آزمون ۸۲
جدول شماره (۴-۱) توزیع فراوانی ودرصد سوال ویژه تحقیق۱ ازدید معلمان (خودسنجی) ۸۶
جدول شماره (۴-۲) نتایج۲c میزان آگاهی معلمان علوم پایه و علوم انسانی از مهارتهای حرفه ای از نظر خودسنجی ۸۶
جدول شماره (۴-۳) توزیع فراوانی ودرصد سوال ویژه تحقیق۱ ازدید مشاهده گر ۸۷
جدول شماره (۴-۴) نتایج۲c میزان آگاهی معلمان علوم پایه وعلوم انسانی از مهارتهای حرفه ای از نظر مشاهده گر ۸۷
جدول شماره (۴-۵) توزیع درصد فراوانی سوال ویژه تحقیق۲ از نظرخود سنجی ۸۸
جدول شماره (۴-۶) نتایج۲c میزان آگاهی معلمان علوم پایه وعلوم انسانی ازروش های تدریس از نظر خود سنجی ۸۸
جدول شماره (۴-۷) توزیع درصد فراوانی سوال ویژه تحقیق۲ از نظرمشاهده گر ۸۹
جدول شماره (۴-۸) نتایج۲c میزان آگاهی معلمان علوم پایه وعلوم انسانی از روش های تدریس از نظر مشاهده گر ۸۹
جدول شماره (۴-۹) توزیع درصد فراوانی سوال ویژه تحقیق۳ازنظرخود سنجی ۹۰
جدول شماره (۴-۱۰) نتایج۲c میزان آگاهی معلمان علوم پایه وعلوم انسانی از تکنولوژی آموزشی از نظر خود سنجی ۹۰
جدول شماره (۴-۱۱) توزیع درصد فراوانی سوال ویژه تحقیق۳ از نظرمشاهده گر ۹۱
جدول شماره (۴-۱۲) نتایج۲c میزان آگاهی معلمان علوم پایه وعلوم انسانی از تکنولوژی آموزشی از نظر مشاهده گر ۹۱
جدول شماره (۴-۱۳) توزیع درصد فراوانی سوال ویژه تحقیق ۴ از نظرخود سنجی ۹۲
جدول شماره (۴-۱۴) نتایج۲c میزان آگاهی معلمان علوم پایه وعلوم انسانی از طراحی آموزشی از نظر خود سنجی ۹۲
جدول شماره (۴-۱۵) توزیع درصد فراوانی سوال ویژه تحقیق ۴ از نظرمشاهده گر ۹۳
جدول شماره (۴-۱۶) نتایج۲c میزان آگاهی معلمان علوم پایه و علوم انسانی از طراحی آموزشی از نظر مشاهده گر ۹۳
جدول شماره (۴-۱۷) توزیع درصد فراوانی سوال ویژه تحقیق ۵ از نظرخود سنجی ومشاهده گر ۹۴
جدول شماره (۴-۱۸) نتایج۲c میزان آگاهی معلمان علوم پایه و علوم انسانی از ارزشیابی از نظر خود سنجی ۹۴
جدول شماره (۴-۱۹) توزیع درصد فراوانی سوال ویژ تحقیق ۵ از نظرمشاهده گر ۹۵
جدول شماره (۴-۲۰) نتایج۲c میزان آگاهی معلمان علوم پایه و علوم انسانی از ارزشیابی از نظر مشاهده گر ۹۵
فهرست نمودار
عنوان صفحه
نمودار شماره (۱) توزیع فراوانی و درصد سوال ویژه تحقیق۲ از نظر خود سنجی ۸۸
نمودار شماره (۲) توزیع فراوانی و درصد سوال ویژه تحقیق۲ از نظر مشاهده گر ۸۹
نمودار شماره (۳) توزیع فراوانی و درصد سوال ویژه تحقیق۳ از نظر خود سنجی ۹۰
نمودار شماره (۴) توزیع فراوانی و درصد سوال ویژه تحقیق۳ از نظر مشاهده گر ۹۱
نمودار شماره (۵) توزیع فراوانی و درصد سوال ویژه تحقیق۴ از نظر خود سنجی ۹۲
نمودار شماره (۶) توزیع فراوانی و درصد سوال ویژه تحقیق۴ از نظر مشاهده گر ۹۳
نمودار شماره (۷) توزیع فراوانی و درصد سوال ویژه تحقیق۵ از نظر خود سنجی ۹۴
نمودار شماره (۸) توزیع فراوانی و درصد سوال ویژه تحقیق۵ از نظر مشاهده گر ۹۵
چکیده
هدف این پژوهش بررسی و مقایسه مهارتهای حرفه ای معلمان دروس علوم پایه و علوم انسانی در دوره راهنمایی است. روش انجام پژوهش زمینه ای است و جامعه آماری پژوهش کلیه معلمان (زن و مرد) دوره راهنمایی شهرستان بهشهر تعداد ۲۵۵ نفر می باشدکه با بهره گرفتن از جدول مورگان تعداد نمونه معلمان دروس علوم پایه۵۰ نفر و معلمان دروس علوم انسانی۱۰۰ نفر و در مجموع ۱۵۰ نفر بصورت تصادفی ساده با تقسیم به نسبت حجم جامعه انتخاب شدند و ابزار گردآوری اطلاعات آزمون محقق ساخته (خودسنجی و نظر مشاهده گر) که حاوی ۲۵ سئوال با مقیاس لیکرت بوده که روایی آن توسط استادان محترم راهنما و مشاور و صاحب نظران دانشگاه مورد تایید و پایایی آن با روش آلفای کرونباخ (۸۰/۰) مورد تایید قرار گرفت که داده های تحقیق بصورت آمار توصیفی (جداول فراوانی، درصد و نمودار) و آمار استنباطی (آزمون خی دو) به کمک نرم افزار spss انجام شده است که عمده ترین یافته های تحقیق این است بطور کلی توزیع فراوانی دیدگاه معلمان علوم پایه و علوم انسانی در رابطه با میزان آگاهی از مهارتهای حرفه ای یکسان نیست و بین این دو توزیع تفاوت معنادار وجود دارد. با توجه به بزرگتر بودن مقدار۲c محاسبه شده(۴۴/۱۲) که بیانگر آن است میزان آگاهی معلمان از مهارتهای حرفه ای در دروس علوم پایه و علوم انسانی متفاوت است. بعبارت دیگر با توجه به جدول توصیفی داده ها و از نظرمشاهده گر میزان آگاهی معلمان از مهارتهای حرفه ای در گروه علوم پایه در وضعیت بهتری نسبت به گروه علوم انسانی می باشد و عمده ترین پیشنهاد نیز با توجه به یافته های تحقیق مبنی بر ضرورت توجه به معلمان و چگونگی ارتقای دانش ومهارتهای آنان از طریق برگزاری کارگاه های آموزشی، آموزش ضمن خدمت (حضوری و غیر حضوری)، ایجاد دفتر ارزشیابی مهارتهای حرفه ای معلمان و تقویت این باور که معلمی امری فنی و تخصصی است و آشنا نمودن معلمان با پژوهش حین عمل و ارتقای مهارتهای آنان بر اساس برنامه مدون و بر اساس استانداردهای تدوین شده بین المللی صورت گیرد.
کلمات کلیدی: مهارتهای حرفه ای معلمان، علوم پایه و انسانی، مدارس راهنمایی
فصل اول
طرح تحقیق
مقدمه
آموزش و پرورش زیر بنای رشد و توسعه کشورها در ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی محسوب می شود و در برنامه ریزی های کلان و بلند مدت کشورهای توسعه یافته توجه به آموزش و پرورش از اهمیت ویژه ای برخوردار است (معتمدی،۱۳۸۷، ص۲۶).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
معلم بعنوان یکی از عناصر اساسی آموزش و پروش نقش موثری در تسهیل یادگیری و اثربخشی فرایند آموزش دارد لذا توانایی و مهارتهای حرفه ای معلم می تواند برنامه را غنی و ضعیف و ناتوانی او می تواند از اعتبار و کیفیت برنامه درسی به شدت بکاهد (ملکی،۱۳۸۵، ص۶۴). در واقع هر اندازه معلم از صلاحیت علمی و آموزشی و مهارتهای حرفه ای لازم برای تدریس برخوردار باشد امکان دستیابی به هدفها بیشتر می شود و به همین سبب امروزه توجه به کیفیت کار معلمان در راس امور مربوط به بهبود بخشی آموزش قرار دارد، لذا لازم است که پارادایم جدیدی به جای رویکرد سنتی در آموزش شکل گیرد که از جمله اصول ورویکرد اساسی آن آموزش مداوم ومستمر به منظور تقویت مهارتهای حرفه ای معلمان می باشد که در این رابطه اهمیت آموزش و پرورش حرفه ای معلمان بویژه در دوره راهنمایی ضرورتی انکارناپذیر است (سلیمانپور،۱۳۸۱، ص۲۷).
از بررسی برخی از مطالعات انجام شده درباره موضوع چنین بر می آیدکه دانش پژوه (۱۳۸۲)، یوسفیان (۱۳۸۷) در پژوهشی به این نتیجه رسیدندکه بسیاری از معلمان از مهارت حرفه ای لازم برخوردار نیستند و در ایفای نقش حساس خود با مشکلاتی مواجه اند و مهارت حرفه ای آنان در سطح پایینی قرار دارد.
تحقیق مبشر (۱۳۷۶) نشان داد«که معلمان دوره ابتدایی وراهنمایی تحصیلی در تدریس علوم وریاضیات از نظر مهارت حرفه ای ضعیف هستند». کیامنش (۱۳۷۷) باتوجه به یافته های پژوهشی در مطالعات تیمز «وضعیت دانش آموزان ایرانی در دروس علوم و ریاضی را نامناسب ارزیابی کرده و علت مشکل را درروش های تدریس معلمان می داند». کریمی (۱۳۸۴) با توجه به یافته های مطالعه بین المللی پیشرفت سواد خواندن پرلز[۱] (۲۰۰۱) در تحلیل نتایج «به لزوم تجدید نظر در فرایندیاددهی، یادگیری، روش های تدریس وصلاحیتهای حرفه ای معلمان اشاره می کند». از آنچه گذشته و با بررسی بسیاری از تحقیقات انجام شده به روشنی می توان دریافت که معلمان از مهارتهای حرفه ای لازم برخوردار نیستند و در این زمینه کاستیها و نارساییهای جدی وجود دارد که در ناکارآمدی آنها و عملکرد تحصیلی دانش آموزان نقش تعیین کننده ای ایفا می کند.
مفهوم ارتقای مهارتهای حرفه ای معلمان که از اواسط قرن بیستم در نظامهای آموزشی پدیدار شده است صاحبنظران امر تعلیم و تربیت نظرات مختلفی را بیان کرده اند که از جمله هایبرمن[۲] و بومهان[۳] (۲۰۰۵) به مولفه های (روش های تدریس و ارزشیابی) ویلگاس وریمرس[۴] (۲۰۰۷)نیز نقش مهارتهای حرفه ای معلم را جهت تغییر در نظام آموزشی بسیار ضروری دانسته ودراین رابطه به مولفه های (روش های جدید تدریس،تکنولوژی آموزشی وارزشیابی) پرداخته اند و مهر محمدی به توانایی های مربوط به روش های تدریس و ارزشیابی واستفاده از تکنولوژی آموزشی معلم اعتقاددارد و منظور مرعشی از این مهارتها شامل (آگاهی معلمان از روش های تدریس، سازماندهی و اداره کلاس، مشاوره و راهنمایی دانش آموزان وارزشیابی) می باشد و همچنین ملکی مهارتها وتوانایی های عملی معلم در فرایند یادگیری مانند (مهارت در تهیه طرح، اجرای روش های نوین تدریس، طراحی آموزشی و ارزشیابی) و شعبانی، نوروزی و آقازاده نیز آشنایی معلمان به روش های تدریس، طراحی آموزشی و ارزشیابی بعنوان مولفه های مهارتهای حرفه ای معلمان اعتقاد دارند، لذا با بررسیها و مطالعات نظریات مختلف صاحبنظران ترکیبی از نظرات مختلف اتخاذ شده است که در این پژوهش با در نظرداشتن اصول کلی یاد شده مولفه هایی نظیر (روش های تدریس، تکنولوژی آموزشی، طراحی آموزشی و ارزشیابی) بعنوان مهارتهای حرفه ای معلمان در دروس علوم پایه و علوم انسانی دوره راهنمایی در شهرستان بهشهر مورد مطالعه و بررسی قرارگرفته است.
بیان مسأله تحقیق
موفقیت هرنظام آموزشی درحد تعیین کننده ای به دانش و مهارتهای حرفه ای معلم[۵] بستگی دارد و در نظر ژاپنی ها شایستگی هر نظام به اندازه شایستگی معلمان آن است، ازاین رو می توان گفت معلم مهمترین عضو نظام آموزشی در فرایند یاددهی- یادگیری معمار اصلی نظام آموزشی است لذا جهان به سرعت دگرگون می شودومعلمان نیز باید مانند سایر گروهای حرفه ای با این واقعیت روبرو می شوند که آموزشهای اولیه آنان در جهان امروز چندان مفید نخواهد بود وآنان باید در سراسر عمر خود دانش خود را روزآمد کنند زیرا ایجاد تغییرات متناسب با تحولات فناوری در عرصه اطلاعات و ارتباطات یکی از محورهای جدی درقرن بیست یکم است، بنابراین دست اندرکاران نظامهای آموزشی بر این نکته تاکید می کنند که که می توان با افزایش و ارتقای مهارتهای حرفه ای معلمان به این مهم دست پیدا کرد (دانش پژوه،۱۳۸۲، ص۱۳۸).
از آنجا که معلم به عنوان عنصر بی بدیل در نظام های آموزش و پرورش با داشتن مهارتهای حرفه ای بازیگر اصلی جهت تحقق اهداف نظام تعلیم و تربیت محسوب می شودوبرای انجام درست وظایف خود نیازمند داشتن نگرش، دانش و مهارت در عملیاتی کردن وظایف شغلی از جمله روش های تدریس[۶]، طراحی آموزشی[۷] استفاده از تکنولوژی آموزشی[۸] و شیوه های ارزشیابی[۹] است که آن را مهارتهای حرفه ای می نامند (معتمدی، ۱۳۸۷، ص۱۰).
یکی از اساسی ترین تغییرات نظام آموزشی به حرفه معلمی مربوط می شود ومعلم اگر با اصول و مبانی و هدفهای آموزش و پرورش و بخصوص مهارتهای حرفه ای آشنا نباشد نمی تواند زمینه شکوفایی استعداد دانش آموزان را فراهم کند لذا با توجه به مطالب بیان شده سئوال و مساله اصلی این تحقیق نیز بررسی و مقایسه مهارتهای حرفه ای معلمان دروس علوم پایه و علوم انسانی دوره راهنمایی شهرستان بهشهر در سال تحصیلی۹۰-۱۳۸۹ می باشدکه دارای چهار مولفه می باشد،یعنی در این تحقیق متغیرهایی مانند: روش های تدریس، طراحی آموزشی، استفاده از تکنولوژی آموزشی و اجرای ارزشیابی بوسیله روش تحقیق زمینه ای و با بهره گرفتن از دو ابزار پرسشنامه خود سنجی توسط معلمان ونظر مشاهده گر در ابتدا مورد بررسی قرار گرفته است تا میزان آگاهی معلمان دوره راهنمایی از این مهارتها به تفکیک دروس علوم پایه وعلوم انسانی مشخص شود و سپس بین آگاهی معلمان از این مهارتها مقایسه صورت می گیرد تا مشخص شود آیا بین آگاهی معلمان با مهارتهای حرفه ای براساس مولفه های چهارگانه تفاوتی وجود دارد یا نه؟ بنابراین در این تحقیق مقایسه تفاوتهای نظرات معلمان علوم انسانی وعلوم پایه مطرح می باشد ودرواقع شرایط موجود توصیف شده است واین تحقیق در مدارس دوره راهنمایی شهرستان بهشهردر سال تحصیلی ۹۰-۱۳۸۹ انجام گرفته است تا با توجه به مشکلات ومسایلی که آموزش وپرورش بویژه در زمینه آگاهی های معلمان با آن مواجه می باشد بر اساس این بررسی ومقایسه بین متغیرهای تحقیق به ارائه پیشنهادها و راهکارهای مناسب جهت ارتقای کیفی مهارتهای معلمان پرداخته شده است.
اهداف تحقیق
الف: اهداف کلی:
۱- بررسی و مقایسه مهارتهای حرفه ای معلمان دروس علوم پایه و علوم انسانی در دوره راهنمایی
۲- ارائه پیشنهادها و راهکارهای مناسب جهت ارتقاءکیفی مهارتهای معلمان
ب: اهداف ویژه:
اهداف ویژه تحقیق که اصولا از مساله پژوهشی و اهداف کلی نشات می گیرد را می توان «خرده مساله پژوهش» نیز نامید. محقق با بیان این اهداف دقیقا تصریح می کند که در این تحقیق چه انجام می شود و چه انجام نمی شود (نادری- سیف نراقی ،۱۳۸۹،ص۱۱).
۱- آگاهی و شناخت از میزان تفاوت مهارتهای حرفه ای معلمان در دروس علوم پایه و علوم انسانی
۲- آگاهی و شناخت از میزان تفاوت مهارت معلمان در اجرای روش های نوین تدریس دروس علوم پایه و علوم انسانی
۳- آگاهی و شناخت از میزان تفاوت مهارت معلمان در استفاده از تکنولوژی آموزشی در دروس علوم پایه و علوم انسانی
۴- آگاهی و شناخت از میزان تفاوت مهارت معلمان در اجرای طراحی آموزشی در دروس علوم پایه و علوم انسانی
۵- آگاهی و شناخت از میزان تفاوت مهارت معلمان در اجرای ارزشیابی دروس علوم پایه و علوم انسانی
سؤالات تحقیق
چنانچه پژوهشی تنها دارای یک متغیر باشد و پژوهشگر فقط قصد توصیف چگونگی وضع آن متغیر را داشته باشد بهتر است که محقق بجای بیان فرضهای تحقیق ،سئوالهایی برای این نوع پژوهش مطرح کند. این سؤالها معمولا از اهداف پژوهش مشتق می گردد و در جریان تحقیق به معرض آزمایش گذاشته می شود و در واقع نتیجه پژوهش، بایستی به این سؤالات پاسخ دهد (نادری، سیف نراقی، ۱۳۸۹، ص۲۷).
۱- آیا میزان آگاهی معلمان از مهارتهای حرفه ای در دروس علوم پایه و علوم انسانی متفاوت است ؟
۲- آیا میزان آگاهی معلمان در اجرای روش های نوین تدریس دروس علوم پایه و علوم انسانی متفاوت است؟
۳- آیا میزان آگاهی معلمان در استفاده از تکنولوژی آموزشی در دروس علوم پایه و علوم انسانی متفاوت است؟
۴- آیا میزان آگاهی معلمان در اجرای طراحی آموزشی در دروس علوم پایه و علوم انسانی متفاوت است؟