از نظر دونالد فورد نیازسنجی از فرایند ساده ای که مشتمل بر چهار مرحله زیر است، تشکیل می شود:
نظارت
بررسی
تجزیه وتحلیل
اقدام
شکل ۲-۳ : الگوی کلی نیازسنجی فورد ( فورد ، ۱۹۹۹).
۲-۲-۵-۶ فنون نیازسنجی آموزشی
برای اجرای نیازسنجی آموزشی فنون متعددی تدوین شده است و در دسترس قرار دارد که ذکر تمام آنها در این تحقیق امکان پذیر نیست . اما برخی از فنون که از کاربرد بیشتری در آموزش ضمن خدمت کارکنان برخوردارند ، به طور مختصر مورد بحث قرار می گیرند. این فنون عبارتند از:
۱)فن دلفی ، ۲) فن فیش باول ، ۳) فن تل استار ، ۴) فن رویداد مهم ، ۵) فن تجزیه و تحلیل خطا و
۶) فن تجزیه و تحلیل شغل . اینک به شرح هر یک از آنها می پردازیم:
۲-۲-۵-۶ -۱ فن دلفی
فن دلفی به طور اساسی یک فن نگرش منبع است که با بهره گرفتن از آن می توان نظرات افراد را درباره نیازها و مسائل مهم کاری و شغلی جمع آوری کرد و سپس با ایجاد توافق میان نظریات گوناگون نیازهای مهم را مورد شناسایی و برمبنای آنها برنامه آموزش کارکنان را ساماندهی کرد. این فن دارای ویژگی هایی به شرح زیر است:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

ابزار اساسی در این روش ، پرسشنامه های باز پاسخ است که در اختیار افراد قرار می گیرد.

داده های حاصل از این روش عمدتاً داده های مبتنی بر نگرش هستند، بنابراین این خطر وجود دارد که همواره نظریات افراد دقیقاً منطبق بر حقیقت نباشد. برای مثال نظر یک فرد درباره نیازهای آموزشی وی ممکن است منطبق بر نیازها و مسائل شغلی وی نباشد.

از این فن زمانی استفاده می شود که سه شرط زیر برقرار باشد:

الف) سازمان دارای شعب و بخش های مختلف در سطح یک استان یا یک کشور باشد؛ به عبارت دیگر به علت پراکندگی جغرافیایی، میان سازمان مرکزی و شعب آن فاصله فیزیکی وجود داشته باشد و این امر تجمع تمام کارکنان در یک مکان و استفاده از نظریات آنان را مختل سازد و بنابراین نیاز به ابزاری وجود داشته باشد که از دوره با افراد ارتباط برقرار شود و نظریاتشان مورد بررسی قرار گیرد.
ب) محدودیت زمانی زیادی وجود نداشته باشد. فن دلفی همان طور که خواهیم دید، فنی است چند مرحله ای و زمانبر از این رو فقط در آن گونه از پروژه های نیازسنجی قابل استفاده است که زمان کافی برای این بررسی وجود داشته باشد.
ج) شرکت کنندگان در پروژه نیازسنجی اطلاعات لازم و کافی داشته باشد. چون اساساً فن دلفی مبتنی بر گردآوری نظریات و دیدگاه های افراد است، ضرورت دارد کسانی در این گونه فعالیت های نیازسنجی مشارکت کنند که از اطلاعات لازم و کافی برخوردار باشند. در غیر این صورت ممکن است اطلاعات به دست آمده قابل اعتماد نباشد.
نحوه اجرا
برای فن دلفی ، باید مراحل زیر را دنبال نمود ( جنتری ، ۱۹۹۴ ):
الف) مشخص کردن هدف و قلمرو کار. در ابتدا باید هدف استفاده از فن دلفی و قلمرو مورد نظر را به طور دقیق مشخص نمود. برای مثال هدف استفاده از فن دلفی ممکن است بررسی نظریات مدیران و سرپرستان درباره نیازهای آموزش کارکنان یا بررسی مسائل و مشکلات شغلی در یک حرفه خاص باشد قلمرو کار نیز مهم است ؛ زیرا با تیین حدود و ثغور مطالعه، می توان نوع اطلاعات مورد نیاز و منابعی که اطلاعات را در دست دارند با سهولت بیشتر شناسایی کرد.
ب) شناسایی افراد ذیصلاح و دعوت از آنان برای شرکت در نیازسنجی. در مرحله دوم باید افرادی را که دارای اطلاعات مورد نظر نیازسنجی هستند، شناسایی کرد این افراد ممکن است در داخل سازمان مشغول به کار باشند یا در زمره کارکنان سازمان نباشند اما دارای اطلاعات ضروری و مورد نیاز باشند.
۲-۲-۵-۶ -۲ فن فیش باول
از دیگر فنون نیازسنجی فن فیش باول است. این فن ویژگی های زیر را دارد:

همانند فن دلفی ، نوعی نگرش سنجی یا نظرسنجی است.

هنگامی از این فن استفاده می شود که شرایط زیر وجود داشته باشد:

الف) دستیابی به افراد وتجمع آنان در مکان معین امکان پذیر باشد.
ب) تعداد افراد شرکت کننده در نیازسنجی محدود باشد.
ج) برای اجرای فن و جمع آوری اطلاعات مربوط به نیازسنجی ، محدودیت زمانی وجود داشته باشد.
نحوه اجرا
شیوه اجرای فن فیش باول شبیه کارگاه آموزشی است. در این روش ابتدا کلیه افراد شرکت کننده به مکان خاصی دعوت شده، سپس در داخل گروه های ۶ تا ۸ نفره تقسیم می شوند. هر گروه باید یک نماینده برای خود انتخاب کند. سپس گروه های فرعی با مشارکت اعضای خود به مشورت درباره نیازها می پردازند و در پایان هر گروه فهرستی از نیازها را تدوین می کند. سپس از نمایندگان گروه ها خواسته می شود همراه با فهرست نیازها در مرحله بعدی در جلسه ای شرکت کنند. در این مرحله نمایندگان بر اساس فهرست های گروه های ذیربط درباره یک فهرست نهایی از نیازها و اولویت های آنها به بحث و تبادل نظر می پردازند ( کافمن ، ۱۹۹۱ ). نتیجه این کار عبارت است از فهرستی از نیازها بر حسب اهمیت و اولویت.
۲-۲-۵-۶ -۳ فن تل استار
این فن شبیه فن فیش باول است با این تفاوت که زمانی استفاده می شود که علاوه بر وجود محدودیت زمانی، تعداد افراد شرکت کننده در پروژه نیازسنجی نیز آنقدر زیاد شد که تجمع همه آنان در یک مکان معین ممکن نباشد. در چنین وضعیتی سازمان مرکزی از طریق یک نامه از شعب می خواهد تا ضمن تشکیل جلسه ای به وسیله اعضای شعب در محل کار ، نیازهای آموزشی خود را معین سازند و فهرست مربوط را همراه با یک نماینده به سازمان مرکزی معرفی کنند.
سپس در مرحله بعدی جلسه ای با مشارکت نمایندگان در سازمان مرکزی تشکیل می شود از این پس نحوه اجرای کار شبیه فن فیش باول است ( همان) . نتیجه عبارت است از فهرستی از نیازها براساس درجه اهمیت و اولویت.
۲-۲-۵-۶ -۴ فن رویدادهای مهم
همانطور که از عنوان این فن استنباط می شود، هسته اصلی آن عبارت است از شناسایی رویدادها و حوادث برجسته در محیط سازمان این رویدادها و حوادث عمدتاً به عملکردهای افراد در سازمان مربوط می شود. در هر سازمانی، صرف نظر از عملکرد عادی، برخی از کارکنان عملکرد بسیار مثبت یا بسیار منفی دارند. عملکردهای بسیار مثبت از آن رو مهمند که ما توان با شناسایی آنها و نحوه اجرای آنها به وسیله افراد مورد نظر، زمینه ای را فراهم کرد تا سایر کارکنان نیز بتوانند آن عملکردها را از خود نشان دهند و در نتیجه راندمان کلی سازمان فزونی یابد. فرایند تعمیم دادن عملکرد مثبت کارکنان موفق می توان از طریق آموزش صورت گیرد، برای مثال نحوه نظارت و کنترل مورد استفاده مدیر یک بخش یا واحد خاص را می توان به سایر مدیران آموزش داد.
۲-۲-۶ تدوین برنامه
وقتی به نتایج تحقیقات و بررسی های صاحب نظران علم مدیریت توجه می شود تمام صاحب نظران در تعریف و تعیین کارکردهای مدیریت، برنامه ریزی را در راس قرار داده و اولویت خاصی به آن می دهند. اولین بارهنری فایول فراگرد مدیریت را در پنج وظیفه اساسی برنامه ریزی، سازماندهی، فرماندهی، هماهنگی و کنترل (POCCC ) تعریف کرد ، در جمع بندی کارکردهای مدیریت که از سوی صاحب نظران دیگر بیان شده، تقدم برنامه ریزی به روشنی دیده می شود.
هدف از بیان مطلب فوق بیان اهمیت برنامه ریزی آموزشی در سازمان های مختلف صنعتی ، بازرگانی و خدماتی است. ما در دنیایی زندگی می کنیم که دائماً در حال تغییر و تحول است. رشد سریع علم و تکنولوژی، سازمان های مختلف را نیز به شدت تحت تاثیر قرار داده و یا می دهد، بنابراین سازمان ها بایستی در درون خود دارای یک مکانیزم مناسب برای تطبیق خود یا تحولات علمی، تکنولوژیکی و اجتماعی باشند و دائماً سیستم های فنی و منابع انسانی ایجاد و از همه مهمتر نگرش و باورهای آنان را تغییر دهند. بهترین مکانیزمی که می تواند این نقش مهم را ایفا کند آموزش است، بخصوص برنامه ریزی پویا برای آموزش از اهمیت ویژه ای برخوردار است ( سلطانی ، ۱۳۸۶ ).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲-۲-۶ -۱ مفهوم برنامه ریزی آموزشی
از برنامه ریزی آموزشی تعاریف زیادی شده است از جمله فیلیپ کومبز ( صافی ، ۱۳۷۲) از اندیشمندان پیشرو در قلمرو برنامه ریزی آموزشی این فرایند را چنین تعریف کرده است. (( کاربرد تجزیه و تحلیل منطقی در آموزش به منظور افزایش کارآیی و تاثیر آن در رفع نیازهای کارکنان و دانشجویان )) به عبارت دیگر برنامه ریزی آموزشی، شامل کاربرد منظم روش های تحلیلی در مورد هر یک از اجزای نظام آموزشی ذکر شده و هدف آن استقرار یک نظام آموزشی کارآمد است ( مشایخ ، ۱۳۶۹ ). در جای دیگر در تعریف برنامه ریزی آموزشی آمده است که برنامه ریزی فرصتهای یادگیری برای رسیدن به هدفهای کلی وجزیی برای جمعیت معین را فراهم می کند(پروند،۱۳۶۹). برنامه ریزی آموزشی به عنوان یک نظام عقلانی ( تقی پورظهیر،۱۳۷۱)متضمن تنظیم طرح تصریح شده است که در برگیرنده ترکیبی از فعالیتهای تحلیل نظامها، تحقیق عملیات و تکنولوژی است. تحلیل نظام ها بخشی از معرفت بشری است که وابستگی نزدیکی با برنامه ریزی دارد.
تحلیل نظام ها، مستلزم تشخیص هدف ها ومناسب این هدف ها با برنامه است. و تحقیق عملیات رشته دیگری از معرفت بشری است که تفکر، حل مسئله، برنامه ریزی و پیشنهاد شقوق مختلف را آسان می کند. برنامه ریزی آموزشی یک جریان فنی و تخصصی و از طرف دیگر زنجیره ای به هم پیوسته از یک سلسله فعالیت ها و رویدادهای خطی ومنطق است ( بهشتی ، ۱۳۷۳). با در نظر گرفتن برنامه ریزی آموزشی به عنوان یک فرایند اجتماعی و بررسی آن در قالب یک زمینه جامعه شناختی در می یابیم که این فرایند وتکنیک های تخصصی مورد استفاده در آن و شرایطی که آن تکنیک ها مورد استفاده قرار می گیرد، غالباً با شرایطی که توسط یک تحلیل رسمی، فنی و حتی قانونی بیان می شود بسیار متفاوت است و نیز در می یابیم که این فرایند فراتر از یک زنجیره به هم پیوسته از یک سلسله فعالیت ها و رویدادهای خطی و منطقی است (همان منبع). با توجه به مطلب فوق درباره مفهوم برنامه ریزی آموزشی می توان گفت برنامه ریزی آموزشی به منظور فراهم ساختن فرصت های یادگیری هرچه بیشتر برای گروه های فراگیر است و از سوی دیگر تربیت نیروی انسانی، مورد نیاز صنعت، کشاورزی، و خدمات برای توسعه همه جانبه سازمان و کشور می باشد. در ساختار برنامه ریزی یک جامعه و یا یک سازمان، برنامه ریزی آموزشی از اهمیت خاصی برخوردار است که می توان آن را در الگوهای ۱ و ۲ در دو سطح جامعه و سازمان نشان داد.
آمایش سرزمین به عنوان زیر بنای حرکت برنامه ریزی تلقی می گردد، این امر ابتدا به تنظیم رابطه انسان با فضای زیستی می پردازد. سپس کلیه امکانات و واقعیت های کشور در سه گروه بزرگ امور اجتماعی، امور تولیدی و امور زیربنایی مشخص می گردد. به طور کلی می توان گفت برنامه ریزی آمایش سرزمین با هدف استفاده معقول از فضا و درک کامل ارزش آن برای عملکرد موثر اقتصادی انجام می گیرد و تقسیم کار سرزمینی یکی از جنبه های مهم آن است، آمایش سرزمین در ایران برای تنظیم رابطه بین انسان، فضا و فعالیتهای انسان در فضا انجام می شود. هدف از تنطیم این رابطه، بهره برداری منطقی از کلیه امکانات برای بهبود مادی و معنوی اجتماع براساس ارزش های اعتقادی، توجه به سوابق فرهنگی و ابزار علم و تجربه در طول زمان است ( وحیدی، ۱۳۷۳). برنامه ریزی استراتژیک عبارت از تعیین رهیافت های کلی حرکت جامعه با عنایت به اصلاحات مربوط به آمایش سرزمین از طریق تدوین اهداف کلان است.
عکس مرتبط با اقتصاد
آمایش سرزمین
برنامه ریزی استراتژیک
برنامه ریزی توسعه
برنامه ریزی نیروی انسانی
برنامه ریزی آموزشی
برنامه ریزی درسی
شکل۲-۴ : سلسله مراتب برنامه ریزی در سطح جامعه
برنامه ریزی استراتژیک
برنامه ریزی تولید
برنامه ریزی تعمیرات
برنامه ریزی نیروی انسانی
شکل۲-۵ : سلسله مراتب برنامه ریزی در یک سازمان
به طور خلاصه برنامه ریزی استراژیک، برنامه ریزی دراز مدت در سطح موسسه است که در آن توجه بیشتر به نتایج معطوف می شود. (جاسبی، ۱۳۷۰) برنامه ریزی توسعه عبارت از تعیین هدفهای کلی و کیفی، اتخاذ تصمیمات درباره سیاستهای اجرایی، تعیین عملیات اجرایی، وظایف گوناگون و بهره گیری منطقی از کلیه منابع و نهادهای موجود برای رسیدن به هدف ها است (تقی پورظهیر، ۱۳۷۳) و تغییر شرایط ناطلوب سازمان و جامعه به سوی شرایط مطلوب است. برنامه ریزی نیروی انسانی عبارت از برآورد نیروی انسانی مورد نیاز سازمان است، که در آن سه مفهوم توسعه مدیریت، پیش بینی احتیاجات نیروی انسانی و طرح ریزی سازمانی مطرح شده است. کی از تعاریف طرح ریزی نیروی انسانی، استراتژی دریافت، بکارگیری، بهسازی و نگهداری منابع انسانی ذکر شده است، برنامه ریزی نیروی انسانی بخشی از برنامه ریزی کلی سازمان است و هدف آن تشخیص و تامین نیروی انسانی مورد نیاز با توجه به تغییر و تحولات سازمان در آینده است. ( الوانی، ۱۳۷۱). برنامه ریزی درسی عبار است از برنامه تفصیلی کلیه فعالیت های یادگیری، انواع وسایل آموزشی و ارائه پیشنهاداتی در مورد راهبردهای یادگیری و شرایط اجرای برنامه است ( مشایخ، ۱۳۶۷)
۲-۲-۶ -۲ ضرورت، اهمیت و فواید برنامه ریزی آموزشی در سازمان ها
برنامه ریزی آموزشی در همه طبقات سازمان، داشتن طرح های دراز مدت، میان مدت وکوتاه مدت آموزشی یک ضرورت است. این ضرورت برای مدیران رده عالی از نظر شرایط، موقعیت و دیدگاه همه جانبه ای که نسبت به سازمان دارند و به لحاظ اینکه ارتباط سیستم آموزش را با سایر سیستم های سازمان بهتر درک می کنند و جایگاه آن را نیز بهتر می توانند مشخص نمایند، بیشتر است. در مورد اهمیت آموزش می توان به نکات زیر اشاره نمود.
۱- در شرایطی که کارکنان یک سازمان در رده ها و تخصص های مختلف از فرصت های مناسب آموزش و یادگیری برخوردار شوند، رشد و فعال شدن استعدادهای بالقوه بیشتر است.
۲- در سازمان ها بایستی بدنبال این باشیم که افکار و مغزهای جوان را روی جسم های پیر قرار دهیم تا افراد همواره خلاق باشند.
۳-نظام پویای برنامه ریزی آموزشی در هر سازمان، در تربیت و تامین نیروی انسانی و افزایش کمیت و کیفیت مهارت های شغلی و افزایش سطح تولید و رفاه عمومی سازمان اثر فراوانی دارد، سرمایه گذاری در این بخش موجب ایجاد توازن و تعادل بین نیروی انسانی تربیت شده و نیاز بخش های مختلف می شود.
۴-یکی از ابزارهای مهم توسعه منابع انسانی در هر سازمان، آموزش و تغییر نگرش های آنان است.
۵-به وجود آوردن و پرورش کار گروهی و اینکه افراد با کار کردن با یکدیگر به تولید یک انرژی بنام همکوشی بپردازند، زاییده آموزش است.
۶-با توجه به اهمیت مهارت های ادراکی و دیدگاه کل گرایانه در کارکنان سازمان، افراد بایستی مجهز به ذهنیت فلسفی باشندو ذهن آنان دارای سه بعد مرتبط به هم یعنی جامعیت، تعمق و قابلیت انعطاف باشند (بهرنگی، ۱۳۷۳) تا بتوانند هماهنگی اهداف سازمان را بهتر تحقق بخشند، ایجاد ذهنیت کل گرایانه در گرو برنامه ریزی آموزشی صحیح می باشد.
۷-با برنامه ریزی آموزشی صحیح در سازمان فعالیت های تکراری، مضاعف و بی ثمر کاهش یافته و در نتیجه با زمان و هزینه کمتر اهداف هر برنامه زودتر و بهتر تحقق می یابد.
۸- برنامه ریزی آموزشی در سازمان ضایعات انسانی و خسارت های مالی را به شدت کاهش می دهد.