روش­های کنترلی مشکل درختان سالم را بطور کامل حل نمی­کنند و در حقیقت بخشی از مدیریت بیماری هستند که به منظور کاهش عامل بیماری تا به­ صورت بی خطر بودن اعمال می­شوند اصولی که برای مدیریت بیماری به کار می­روند می­توانند به دو صورت اجرا شوند، یا مدیریت یک بیماری روی یک گونه­ درختی صورت می­گیرد یا اینکه برای سلامتی کامل گونه­ مورد نظر برنامه­ ریزی می­ شود. با وجود این، روش مرسوم این است که برای بیماری خاصی مدیریت صورت می­گیرد و نکته­ی قابل توجه این است که توجه به سلامتی همه جانبه یک درخت مفیدتر است.

طبیعت پیچیده­ بیماری­های درختی در اکوسیستم­های شهری ایجاب می­نماید روش­های اصولی و مبتنی بر مبانی علمی برای کنترل این گونه بیماری­ها مورد استفاده قرار بگیرد. شناخت عوامل بیماری­زا و درک قدرت تطابق این عوامل با محیط زندگی­شان، واکنش­های مختلف عامل بیماری­زا در مقابل محیط­های خاص شهری، کنش­های متقابل میزبان و عامل بیماری­زا و چگونگی انتقال صفت مقاومت در برابری یک بیماری خاص در یک نسل مسائل بسیار متنوع و پیچیده­ای هستند که در کنترل بیماری­ها در اکوسیستم­های شهری مورد نظر قرار بگیرند.
روش متداول در مدیریت بیماری در فضای سبز شهری شامل ایمن­سازی و پیشگیری می­باشد و این روش براساس این واقعیت است که نجات اندام­های آسیب دیده درخت در اثر بیماری امکان­پذیز نیست و بنابراین روش­های جلوگیری مهم­تر هستند. این روش­ها شامل ایجاد مقاومت در درخت و حفاظت از آن بوسیله­ی پیشگیری است. مدیریت عامل بیماری شامل جلوگیری، اجتناب، نابود سازی و حمایت از میزبان است اولین اصل مدیریت بیماری جلوگیری از حمله­ی عامل بیماری است که شامل اعمالی است که مستقیما مانع ورود مایه­ی تلقیح در یک منطقه­ عاری از عامل بیماری را می­گردد و شامل روش­های تنظیمی مانند دفع حشراتی که عوامل بیماری زا ویژه­ای را انتقال می­ دهند، است. اجتناب از عامل بیماری ­زا ممکن است از طریق انتخاب پروونانس مناسب بذر، انتخاب گونه­ های مقاوم انجام شود. اصل بعدی در مدیریت بیماری، انهدام است که به منظور انهدام یا کاهش مایه­ی تلقیح عامل بیماری­زا که قبلا در خاک، بذر یا میزبان­های تناوبی موجود بوده، صورت می­گیرد. روش­های که به منظور انهدام عامل بیماری­زا اعمال می­شوند شامل کنترل بیولوژیکی مایه­ی تلقیح، ضدعفونی خاک، غرقابی، حرارت درمانی و درمان شیمیایی درختان بیمار می­باشند. اصل دیگری که در مدیریت عامل بیماری­زا به کار می­رود بر اساس روش­های حفاظتی است. مهم­ترین بخش حفاظت، استفاده از مواد شیمیایی برای گسترش پوششی از مواد شیمیای روی درخت است که از فعالیت عامل بیماری­زا روی سطح میزبان یا درون آن جلوگیری می­ کند. در حال حاضر استفاده از قارچ­کش­ها به صورت محلول روی درخت متداول­ترین روش برای کنترل بیماری است (الهی­نیا، ۱۳۸۲).
مدیریت میزبان، شامل اقداماتی است که مستقیما قدرت درخت را تقویت می­ کند و موجب ایجاد مقاومت از طریق تغذیه و روش­های اصلاح ژن­های مقاومت می­گردد. هم­چنین از روش­هایی که درخت را در برابر حشرات حفظ می­ کنند. راه­های شیمیایی است که در برابر عوامل بیماری­زا اعمال می­گردند (آهو­منش، ۱۳۷۹).
درمان درخت بصورت جداگانه ممکن است از طریق استفاده آنتی­بیوتیک­­ها و قارچ­کش­های سیستمیک استفاده از حرارت درمانی یا به وسیله­ جراحی بخش­های آلوده درخت و نابودسازی آنها و پوشاندن سطح بریده شده با مواد ضدعفونی­کننده مثل چسب پیوند صورت بگیرد. مقاومت یا تحمل درخت نسبت به بیماری می ­تواند از طریق استفاده از ریزی­مغذی­ها افزایش یابد.
محیط­های فیزیکی- شیمیایی نظیر خاک، هوا، رطوبت نسبی و پوشش درختی، نور و pH خاک و حرارتی که درخت تحت آن به­خوبی رشد می­ کند و مراحل مختلف زندگی عامل بیماری نظیر بقای آن، آلودگی و گسترش بیماری را تحت تاثیر قرار می­ دهند. حتی می­توانند درخت را برای حمله­ی عامل بیماری­زا. مستعد کنند بنابراین ممکن است به­منظور کمک به مدیریت بیماری شرایط محیطی نیز به تغییر داشته باشد. روش­های که برای مدیریت محیط اعمال می­شوند شامل مدیریت خاک و آب هستند که عمدتا از طریق عملیات اربری کالچر صورت می­گیرد. روش­های مدیریت بیماری شامل دو جنبه می­باشد کاهش مایه­ی آلودگی و انهدام عامل بیماری به منظور حفظ درخت است. اقدامات اربری کالچر نه تنها شامل مدیریت عامل بیماری­زا هستند بلکه شامل مدیریت میزبان و مدیریت محیط نیز می­باشد.
۴-۱ مدیریت عوامل بیماری­زا
شامل روش­های کنترلی است که برپایه­ی اصل حمله­ی مستقیم به عامل بیماری استوار است.
۴-۱-۱ جلوگیری از ورود ماده­ آلوده کننده
این اصل بر جلوگیری از ورود یا استقرار عامل بیماری زا استوار است.
۴-۱-۲ اجتناب از عامل بیماری
با انتخاب مناسب گون یا تعویض خاک می­توان از وقوع بسیاری از بیماری­های جلوگیری نمود. هدف از این روش­ها این است که از تماس میزبان با عامل بیماری جلوگیری گردد و اطمینان حاصل شود که مراحل حساس گیاه و شرایط محیطی مناسب برای عامل بیماری همزمان نباشند این روش­ها شامل:

• • تغییر عملیات پرورشی: فاصله­ی کاشت، زمان و میزان آبیاری، کمیت و کیفیت کودهای مورد استفاده از جمله عملیات پرورشی هستند که وقوع و شدت بیماری­ها را تحت تاثیر قرار می­ دهند

• • انتخاب گونه­­ی مناسب: انتخاب گونه­ های درختی متناسب با شرایط محیطی اکوسیستم­های خاص شهری می ­تواند از وقوع بیماری­های متداول جلوگیری کند.

۴-۱-۳ نابودسازی عامل بیماری زا
ممکن است علی­رغم تلاش­ های انجام شده به منظور پیش­گیری از شیوع بیماری، بیماری انتشار پیدا کند. در چنین شرایطی ضروری است عامل بیماری­زا از بین برود. اقدامات وابسته به مدیریت بیماری­های گیاهی در این دسته از مدیریت قرار می­گیرند. حذف عامل بیماری­زا از طریق روش­های بیولوژیکی، از بین بردن گیاه بیمار و تیمار فیزیکی یا شیمیایی صورت می­گیرد:

• • مبارزه­ی بیولوژیک، که هدف از آن از بین بردن یا بازداشتن عوامل بیماری­زا به وسیله­ فعالیت سایر میکروارگانیسم­ها می­باشد. که شامل اقداماتی است که میزان فعالیت آنتاگونیستی میکروارگانیسم­ها را علیه عامل بیماری­ در خاک یا در محل آلودگی افزایش می­دهد که خاصیت آنتاگونیستی این میکروارگانیسم­ها ممکن است به صورت اثرات زیست­کشی داشته باشد.

• • نابود کردن و از بین بردن اندام­های گیاهی بیمار، رعایت بهداشت و نابود کردن منابع عامل بیماری، به حذف عامل بیماری کمک می­ کند. ­

۴-۲ مدیریت میزبان
مدیریت میزبان و جمعیت شامل فعالیت­هایی است که به منظور حفظ میزبان در برابر حمله­ی عوامل بیماری­زا، افزایش منبع غذایی مناسب، تهویه و نور و افزایش توانایی میزبان به مقابله در برابر عامل بیماری­زا با بهره گرفتن از مواد شیمیایی یا به کمک تکنیک­های اصلاح ژنتیک صورت می­گیرد برخی از این روش­ها ممکن است با مدیریت محیط نیز در ارتباط باشند که منجر به کاهش احتمال تماس بین ریشه­ها یا برگ­های بیمار یا سالم می­ شود و بطور همزمان میزان تهویه و دسترسی به نور را بهبود می­بخشد. مدیریت میزبان شامل تغذیه­ی گیاه، ایجاد مقاومت و حفاظت از گونه­ میزبان بیماری با مواد شیمیایی است و درنهایت بخشی از مدیریت عامل بیماری زا در بسیاری از موارد مدیریت محیط را نیز شامل می­ شود.
درخت میزبان بیماری به عنوان جزی از سیستم بیماری است علاوه بر مدیریت شرایط محیطی از طریق عملیات پرورشی و مدیریت عامل بیماری از طریق روش­هایی که مستقیما علیه عامل بیماری اعمال می­گردد مدیریت میزبان از اهمیت بالای برخوردار است. برخی از عملیات پرورشی علیه بیماری ­ها به منظور مدیریت میزبان اعمال می­گردند. از جمله این اقدامات حفاظت القایی ناشی از تلقیح جدایه­های غیربیماری­زای عامل بیماری یا جدایه­های با قدرت بیماری­زایی کم علیه جدایه­های شدیدا بیماری­زا است. مقاومت غیر دائمی ناشی از استفاده­ی موادغذایی یا قارچکش­های سیستمیک و آنتی­بیوتیک­ها از روش­های مدیریت مستقیم میزبان است. علاوه براین، نابودسازی و هرس بخشی از مدیریت میزبان به شمار می ­آید. نقش گونه­ درختی میزبان در جلوگیری از وقوع بیماری به ویژگی­های ژنتیکی آن بستگی دارد. در این روش میزبان توانایی خود را در نپذیرفتن عامل بیماری­زا افزایش می­دهد.
استفاده از گونه­ های مقاوم به عنوان یکی از موثرترین روش­های مدیریت بیماری در اکوسیستم­های شهری است که تحت عنوان کنترل بیولوژیکی شناخته می­ شود. در این روش گونه­ درختی میزبان به عنوان ارگانیزمی که جلوی عوامل بیماری­زا را می­گیرد وارد عمل می­ شود. استفاده از گونه­ های مقاوم منجر به صرفه­جویی در زمان، انرژی و هزینه­ های مصرفی می­گردد. تنوع گونه ­ای واکنش­های مختلف در گونه­ های درختی نسبت به یک یا چند عامل بیماری­زا که سبب مقاومت طبیعی گونه­ ها نسبت به یک بیماری خاصی می­ شود، متفاوت است. از این رو استفاده از گونه­ های مختلف درختی و ایجاد تنوع در اکوسیستم­های شهری با کاهش میزبانان احتمالی باعث جلوگیری از طغیان و کاهش خسارات بیماری می­گردد.
۴-۳ کاربرد مواد شیمیای در مدیریت بیماری­
استفاده از مواد شیمیایی یک روش آشکار و موثر در مدیریت بیماری­های درختی محسوب می­ شود هر چند به کارگیری این مواد در مناطق شهری نگرانی­­های زیست­محیطی و اجتماعی زیادی را به همراه داشته است. مواد شیمیایی در کنترل بیماری­ها باعث جلوگیری از جوانه­زدن، رشد و تکثیر عامل بیماری و یا مستقیما جهت از بین بردن عامل بیماری به وسیله­ مواد سمی صورت می­گیرد مواد شیمیای بر اساس تاثیر روی نوع عامل بیماری به قارچکش، باکتری­کش، نماتدکش یا ویروس­کش طبقه بندی می­شوند. تمام سموم شیمیایی باعث از بین رفتن عامل بیماری نمی­شوند بلکه ممکن است باعث توقف رشد و توسعه عامل بیماری شوند. هدف از کاربرد مواد شیمیایی در کنترل بیماری­های درختی عبارت است از:

• • ایجاد یک لایه­ی سمی بین سطح بافت میزبان و عامل بیماری.

• • از بین بردن عامل بیماری و استقرار آن در سطح یا درون بافت میزبان.

مبارزه شیمیایی علیه بیماری­­های درختی شامل حفاظت قسمت­ های هوایی درخت، استفاده از قارچکش­های تدخینی یا غیرتدخینی خاک و نابودکننده­های موضعی به منظور ضدعفونی است. عملکرد سموم شیمیای شامل:

• • کاهش تراکم ماده­ آلوده کننده یا از بین بردن ماده­ آلوده کننده در محل رشد عامل بیماری و کاهش تکثیر و بقای آن.

• • غیرفعال کردن یا تخریب عامل بیماری در زمانی که بر روی سطح و ضدعفونی شده درخت قرار می­گیرند.

• • درمان درخت بیمار، گروهی از مواد شیمیایی باعث حفاظت قسمت­ های درونی میزبان شده و نوعی مقاومت ایجاد می­ کنند.

۴-۳-۱ سموم شیمیایی حفاظتی
مواد شیمیایی موثری که قبل از آلودگی به کار می­روند به عنوان سموم حفاظتی شناخته می­شوند. قارچکش­هایی که برای ضدعفونی علیه بوته میری و لکه برگی و سوختگی­ها بکار می­روند، در این گروه قرار دارند. گاهی مواد شیمیایی معالجه کننده هم به عنوان سموم حفاظتی به کار می­روند. سموم شیمیایی حفاظتی ممکن است قارچکش­های حفاظتی تماسی یا قارچکش­های حفاظتی نشت­کننده باشند. سموم تماسی عوامل بیماری­زا را قبل از استقرار روی سطح میزبان یا زمانی که تازه با سطح میزبان برخورد کرده است از بین می­برد. سموم نشتی به عنوان یک لایه­ی ثابت روی میزبان قرار می­گیرند و فعالیت عامل بیماری را زمانی که روی میزبان قرار می­گیرد متوقف می­ کنند.
۴-۳-۲ سموم شیمیایی نابودکننده
سموم شیمیایی عامل بیماری­زای فعال یا غیرفعال را در میزبان از بین می­برند چنین مواد شیمیایی می­توانند در سطح یا درون میزبان موثر باشند و بعضی اوقات به عنوان سم حفاظتی عمل می­ کنند.
۴-۳-۳ سموم شیمیایی معالجه کننده
این گونه سموم شیمیایی می­توانند عوامل بیماری­زا را بعد از ایجاد آلودگی بصورت اختصاصی از بین ببرند. در واقع این سموم قابلیت درمان درختان بیمار را دارند اغلب سموم معالجه کننده به طور سیستمیک عمل می­ کنند. یعنی بوسیله­ی اندام­های میزبان جذب می­شوند و بر روی عوامل بیماری زایی که در عمق بافت­ها قرار دارند اثر می­گذارند.بنابراین یک سم معالجه کننده همان­طور که حفاظتی است نابود کننده نیز است و هنگامی که بیش از آلودگی به کاربرد شود تولید مقاومت القایی موقت می­ کند.
۴-۴ مبارزه بیولوژیک در مدیریت بیماری
مبارزه­ی بیولوژیک عبارت است از روشی که باعث کاهش بقا و یا فعالیت عوامل بیماری­زا به وسیله­ هر موجود زنده می­گردد و نهایتا منجر به کاهش وقوع بیماری ناشی از عوامل بیماری­زا می­ شود. کاهش تراکم ماده­ آلودکننده یا فعالیت­های بیماری­زایی عامل بیماری یا انگل فعال و غیرفعال، به وسیله­ یک یا چند موجود زنده که بطور طبیعی یا با تغییر محیط، میزبان یا آنتاگونیست­ها یا با وارد کردن یک یا چند آنتاگونیست صورت می­گیرد. با توجه به اینکه مبارزه­ی بیولوژیک خطر کمتری برای محیط و استفاده کنندگان دارند در کنترل بیماری­ها در اکوسیستم­های شهری نقش بسیار مهمی دارند و توسعه روز افزونی داشته اند.
پیشنهادات :

• بررسی مقاومت گونه های مختلف در برابر شرایط پر استرس اکوسیستم های شهری