عنوان: حاضر تعیین میزان اثربخشی برنامه دوازده قدمی معتادان گمنام بر بهزیستی روانشناختی و سازگاری اجتماعی معتادان
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
چکیده
هدف:هدف پژوهش حاضر تعیین میزان اثربخشی برنامه دوازده قدمی معتادان گمنام بر بهزیستی روانشناختی و سازگاری اجتماعی معتادان بوده است.مواد و روش ها:روش پژوهش از نوع شبه آزمایشی بوده و نمونه شامل 50نفر از اعضاء معتادان گمنام شهرستان دلفان بودند که به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند.برای گردآوری داده ها از پرسشنامه بهزیستی روانشناختی و پرسشنامه سازگاری اجتماعی استفاده شد.داده ها با بهره گرفتن از آزمون t وابسته و با بهره گرفتن از نرم افزار spss-21 بررسی شدند. یافته ها: نتایج بررسی فرضیه های پژوهش نشان داد که برنامه دوازده قدمی معتادان گمنام بر بهزیستی روانشناختی و سازگاری اجتماعی معتادان تاثیر مثبت و معنی دار داشته است.نتایج:با برسی نتایج این پژوهش می توان گفت که برنامه دوازده قدمی معتادان گمنام نقش مهمی در فرایند بهبودی و بازگشت فرد به روال یک زندگی سالم و برقراری روابط مثبت با دیگران ایفا می کند.بنابراین لازم است تا با آشنا سازی جامعه با این انجمن، امکان شرکت بیشتر معتادان در این انجمن فراهم شود.
کلید واژگان:برنامه معتادان گمنام،بهزیستی روانشناختی،سازگاری اجتماعی
فصل یکم
مقدمه پژوهش
مقدمه:
یکی از بلاهای خانمان سوز که آفتی بر پیکر جوامع بشری است ، مسئله مواد مخدر و اعتیاد می باشد که قدرت تفکر ،خلاقیت ،توان ،کوشش و سازندگی را از انسان ها گرفته و بنیان خانواده و اعتقاد و باورهای دینی آن ها را در معرض نابودی و از هم پاشیدگی قرار داده است و متاسفانه روزبه روز ،رو به گسترش است.کمتر کشوری است که مهمترین و یا یکی از عمده مشکلاتش ،مسئله مواد مخدر و اعتیاد نباشد.هر ساله مبالغ هنگفتی ،صرف مبارزه با آن می گردد ولی همچنان رقم باندهای قاچاق مواد مخدر و تعداد معتادان افزایش می یابد و سازندگی ها رو به سوزندگی ،توانایی ها رو به ناتوانی و ثروت ها رو به انهدام و نابودی می رود و میکده خیالی معتاد نیز به ماتمکده ای سرد مبدل می گردد(برفی،1383).اعتیاد معمولا به مجموعه وابستگی فیزیکی و روانی اطلاق می شود ولی در مجموع مفهومی مبهم دارد(بلوم[1]،1984).
کلمه اعتیاد[2] یا واژه معتاد ، مفهوم نامناسب و تحقیرآمیزی است که از نظر علمی و پزشکی نمی تواند مفهوم سوء مصرف مواد را به عنوان یک اختلال طبی مشخص کند.کلمه اعتیاد کاربرد فراوانی در ارتباط با اعتیاد به تماشای تلویزیون،اعتیاد به خرج کردن پول،اعتیاد به قمار و دزدی و غیره دارد اما در ارتباط با اختلالات وابسته به مواد اهمیت خود را از دست داده است(کاپلان و سادوک[3]،2000).
سازمان بهداشت جهانی (Who) الگوی خود را در تدوین مفاهیم ((نشانگان وابستگی))قرار داده است که به تدریج جایگزین اصطلاح اعتیاد شده است.در سال 1964، سازمان بهداشت جهانی به این نتیجه رسید که اعتیاد دیگر اصطلاح علمی نیست و اصطلاح وابستگی به مواد [4]را جایگزین آن کرد(بزمی ،1390).کمیته WHO ،در سال 1981 تعریف خود را در ارتباط با نشانگان وابستگی به مواد اینگونه ارائه کرد که مجموعه ای از پدیده های فیزیکی،رفتاری و شناختی که در طی آن مصرف یک ماده یا مواد برای یک شخص خاصی اهمیت بیشتری نسبت به رفتارهای دیگر داشته باشند،در حالی که این گونه رفتارها ارزش و اهمیت بیشتری دارند.ویژگی توصیفی فهم وابستگی به مواد عبارتست از میل به مصرف دارو و یا داروهایی که بسیار نیرومند و گاهی اوقات مغلوب کننده اند(ادواردز،آریف،هاجسون[5]،1981).

ویرایش چهارم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی[6] (DSM-IV-TR)(انجمن روانشناسی آمریکا ،2000) اختلالات اعتیاد را به سوء مصرف [7]و وابستگی [8]طبقه بندی می کند.سوء مصرف مواد توسط DSM-IV-TR به عنوان استفاده ناسازگارنه از مواد شیمیایی تعریف می شود که در گذر زمان اتفاق می افتد و حیطه ها و مسئولیت های عمده زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد.(یونکه[9]؛برایس هاگدورن[10]،2006).
1-1بیان مسئله
اعتیاد موضوع و پدیده ای است پیچیده و دارای ابعاد و جنبه های گوناگون و از سال های پیش محققین و سازمان های فراوانی در زمینه شناخت ،پیشگیری،کنترل و درمان اعتیاد فعالیت های گسترده ای انجام داده اند که متاسفانه اکثرا ناموفق نیز بوده اند(بزمی،1390).اعتیاد ، دامنه رفتارهای فرد را محدود به یک موضوع خاص کرده و موجب شده تا فرد از اکثر رفتارهایی که به ارتقاء و رشد توانایی های او کمک می کند غافل بماند. اعتیاد به یک رفتار به عنوان یک آسیب روان شناختی مورد توجه روانشناسان قرار گرفته است.آنها درصدد هستند ماهیت رفتار اعتیادی را تبیین کرده و به شناخت هرچه بیشتر این رفتار نائل آیند.(ناجی و زارعی،1388).در کنا

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.
ر روانشناسان و روانپزشکان ،موسسات و انجمن های غیرانتفاعی و مردم نهادی هم جهت درمان و پیشگیری از عود و بهبود وضعیت جسمی،روانی و اجتماعی معتادان فعالیت می کنند.
یکی از این انجمن های غیر انتفاعی ،انجمن غیر انتفاعی معتادان گمنام (NA)[11]است.بیش از نیم قرن است که این انجمن جهت درمان ، پیشگیری از عود و کمک به بهبود وضعیت روانی ،اجتماعی معتادان شکل گرفته که خوشبختانه بیش از یک دهه است که فعالیت خود را در ایران آغاز کرده و همچنان در حال فعالیت می باشد. انجمن معتادان گمنام یک انجمن غیرانتفاعیی متشکل از مردان و زنانی است که اعتیاد به مواد مخدر مشکل اصلی زندگیشان بوده است.(کمیته نشریات ان.ای1388). تنها لازمه عضویت در این انجمن تمایل به قطع مصرف مواد مخدر است.(کمیته نشریات ان.ای،1388).برنامه معتادان گمنام مرکب از اصولی است که بسیار ساده بیان شده اند و اعضاء می توانند آن ها را در زندگی روزمره خود به کار بندند.نکته بسیار مهم این برنامه عملی بودن آن است.در معتادان گمنام هیچ شرط و شروطی وجود ندارد و به هیچ سازمانی وابسته نیست و با هیچ سازمان سیاسی، مذهبی و یا انتظامی ارتباطی ندارد.هرکس که تمایل داشته باشد بدون در نظر گرفتن سن ،نژاد،هویت جنسی،اعتقاد و یا مذهب می تواند به این انجمن بپیوندد.تجربه گروهی انجمن نشان داده است که کسانی که به طور مرتب در جلسات شرکت می کنند پاک می مانند.
اعتیاد به مواد مخدر
آنچه از کتاب ها و نشریات این انجمن برداشت می شود این است که مشکل معتادان تنها مصرف مواد مخدر نیست .بلکه بیماری اعتیاد است. تجربه افراد معتادی که پس از مدتی فطع مصرف دوباره به مصرف روی می آورند نیز بیانگر این موضوع است. برنامه انجمن معتادان گمنام بیماری اعتیاد را به این صورت تعریف می کند که یک بیماری مزمن ،پیشرونده و کشنده و لاعلاج است و فقط می توان در نقطه ای از فعالیت آن را باز داشت.برنامه NA از دوازده قدم تشکیل شده است که اصول بهبودی به شمار آمده و زمینه ای برای شناخت خود ، رابطه معنوی و ارزیابی روابط با دیگران است و بنابر تجربه افراد کارکرد قدم ها و به کار بردن اصول آن در زندگی تغییراتی بزرگ و سهمی در زندگی اعضاء به وجود می آورد. به عنوان نمونه در قدم یک فرد معتاد اقرار میکند که در مقابل بیماری اعتیاد عاجز بوده و زندگی اش غیر قابل اداره شده بود و سعی می کند بیماری خود را بپذیرد.در قدم دوم فرد باورهای نادرست و غلط خود را شناسایی میکند و باورهای جدیدی که به او کمک می کنند شکل میدهد و باورهای درست گذشته را تقویت میکند.والیانت[12] در یک مطالعه گذشته نگر در مدت 35 سال به این نتیجه رسیدند که شرکت در برنامه NA علت افزایش 22درصدی رفتارهای مناسب اجتماعی مثل ازدواج و اشتغال است.گورسکی[13] بیان می دارد که شرکت در برنامه های دوازده قدمی پیوسته با بهبود عملکرد اجتماعی ، بهبود سازگاریهای زناشویی و بهبود سازگاریهای روانی همراه است
جنبه قابل توجه دیگر این انجمن شکل گیری روابط صمیمی و یاری گرانه اعضاء با همدیگر است.
گرو[14] بیان می داردکه حمایت اجتماعی را مکانیسم اساسی این انجمن می دانند و ادامه می دهند که شبکه های اجتماعی و حمایتی گرم بیشترین ارزش را برای بهبودی دارند و علاوه بر این حمایت اجتماعی مکانیسمی در موثر بودن برنامه دوازده قدمی در گسترش دادن سبک زندگی عاقلانه است. فرد معتاد از یک خلا معنوی رنج می بردو بر همین اساس برنامه های انجمن در جهت تقویت جنبه های معنوی افراد کار می کند. اریک[15] بیان می دارد که اعضاء انجمن معتادان گمنام پس از شرکت در جلسات گروهی دوازده قدمی جهت گیری معنوی[16] بیشتری کسب می کنند.( به نقل از حدادرحمانی،1390).چنانچه در پژوهش های مختلف تایید شده است که معنویت یکی از جنبه های مهم سلامت روان و کارکرد اجتماعی مناسب به شمار میرود.
عکس مرتبط با شبکه های اجتماعی
بهزیستی روانشناختی[17] و سازگاری اجتماعی[18] از جمله مولفه هایی هستند که تحت تاثیر اعتیاد قرار می گیرند.بهزیستی روانی جزء روانشناختی کیفیت زندگی است که به عنوان درک افراد از زندگی خودشان در حیطه رفتارهای هیجانی و عملکرد های روانی و ابعد سلامت روانی تعریف شده است .بهزیستی روانی ساختار مهمی است که در سطح پایین منجر به افسردگی و انزوای اجتماعی و باعث فقدان احساس رضایت و اعتماد به نفس و احساس نبود اراده یا هدف در زندگی شده و به کاهش سلامت روانی و جسمانی منجر می شود.
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
رشد اجتماعی مهمترین جنبه رشد هر شخص محسوب می شود .معیار اندازه گیری رشد اجتماعی فرد ،میزان سازگاری او با دیگران است. سازگاری اجتماعی ، هماهنگی بین محیط و مهارت های شخصی و فعالیت در زمینه های مختلف اجتماعی،توانایی درک نیازهای دیگران و علاقه به رفاه آن ها ،عزت نفس بالا ،کارآمدی ادراک،مسولیت پذیری،مقابله با ناکامی ،تحمل اضطراب،احساس امنیت و تمایل به همکاری و همنوایی در موارد خاص ،ویژگی های اصلی افراد دارای سازگاری اجتماعی است(شوهان[19] 19
91).
با توجه به تحقیقات انجام شده و گسترش فعالیت برنامه معتادان گمنام و تاثیر گذاری اعتیاد بر جنبه های روانی و اجتماعی فرد ،پژوهش حاضر به این سوال خواهد پرداخت که :
آیا برنامه معتادان گمنام بر بهزیستی روانشناختی و سازگاری اجتماعی معتادان تاثیرگذار است؟
1-2اهمیت و ضرورت
اعتیاد به ویروس شباهت دارد –سرایت می کند و به همه جنبه های زندگی شخص ، شامل حیطه های معنوی ، هیجانی، جسمانی، روانشناختی ، خانوادگی ، اجتماعی ، تفریحی و شغلی گسترش می یابد. اختلالات اعتیادی درمان نشده ، به جای اینکه با گذشت زمان بهبود یابند ، مانند بیماریهای قلبی درمان نشده سیر می کنند –یعنی، با زمان و استرس کافی ، فرد دچار یک حمله خواهد شد که معمولا به یکی از حیطه های مذکور آسیب می رساند.برخلاف اختلالات مزمن و هنوز قابل مدیریت دیگر (مانند دیابت)، اختلال اعتیادی نه تنها فرد معتاد ، بلکه همه افراد در تماس با وی را نیز متاثر می سازد(یونکه و برایس هاگدورن[20]،2006). نباید شگفت زده شد که الکل و مواد مخدر ، نقش عمده ای در میزان جرایم خشونت آمیز دارند.بیش از نیمی از همه قتل ها و تجاوزها ، مستقیما به الکل یا مواد مخدر ربط دارند(مارتین[21]،2001،نقل شده در یونکه و هاگدورن2006).
بنابر گزارش مسولان وزارت کشور در سال 1393 ، جرم تقریبا 70درصد زندانیان کشور ،مرتبط با اعتیاد و مواد مخدر است و این آمار اهمیت موضوع را چند برابر می کند.در سوره مبارکه بقره آیه 195آمده است که )….ولاتلقوبایدکم الی التهلکه) با دست خویش خویشتن را به هلاکت نیندازید. شخص معتاد ،ویرانگر خود و خانواده خویش است و اثرات منفی مواد مخدر در روح و جسم او معلوم و مشخص است.دکتر دیوید ماتسو به نقل از محمد برفی روان پزشک دانشگاه پل معتقد است که می توان تمام مشکلات عمیق اجتماعی را به اعتیاد به مواد مخدر نسبت داد.بالا بودن میزان معتادین باعث می شود که مشکلات ناشی از بیکاری و عدم وجود امکانات آموزشی کافی به بوته فراموشی سپرده شود.شخص معتاد با از دست دادن بسیاری از جنبه های انسانی و گرفتاری در انحطاط روحی باطبع قادر به مراعات موازین عقلی و اخلاقی نشده و نه تنها نمی تواند صاحب فضیلت و امتیاز اخلاقی باشد ،بلکه حتی قادر به پیروی از دستورات اخلاقی و اجتماعی نبوده و به همین لحاظ فردی است لاقید و بی بند و بار و وقتی کمترین تعهد اخلاقی و اجتماعی را تحمل نمی کند ،نمی تواند زیر بار مسولیت ها و تعهدات خانوادگی خود برود درنتیجه در خیلی از موارد خانواده از هم پاشیده می شود و نتیجه ای جزء طلاق و فرزند طلاق در پی نخواهد داشت.
از سوی دیگر انجمن معتادان گمنام در ایران گسترش پیدا کرده بطوریکه بنابر آخرین آمار ارائه شده توسط مسولین کمیته روابط عمومی بیش از 18هزار گروه و 400هزار نفر عضو در ایران دارد و هر روز به تعداد آن ها افزوده می شود.انجمنی که تغییرات وسیع و مهمی بر روی اعضاء بوجود آورده است و نیازمند پژوهش های بیشتری در این زمینه است.
با توجه به اهمیت موضوع اعتیاد و تاثیرات مخرب آن بر فرد ،خانواده و جامعه و تحقیقات انجام گرفته در این زمینه و نیاز بیشتر به شناخت انجمن معتادان گمنام و تاثیرات آن بر مولفه های روانی و اجتماعی فرد ،پژوهش حاضر اجرا می شود.
1-3 اهداف پژوهش
1-3- 1 هدف اصلی:
هدف اصلی پژوهش عبارت از: تعیین میزان اثر بخشی برنامه معتادان گمنام بر بهزیستی روان شناختی و سازگاری اجتماعی معتادان مرد شهرستان دلفان در سال 1393 است.
1-3-2 اهدف فرعی:
تعیین میزان اثربخشی برنامه معتادان گمنام بر بهزیستی روان شناختی معتادان
تعیین میزان اثربخشی برنامه معتادان گمنام بر سازگاری اجتماعی معتادان
1-4 فرضیه های پژوهش:
برنامه معتادان گمنام بر بهزیستی روان شناختی معتادان تاثیر دارد.
برنامه معتادان گمنام برسازگاری اجتماعی معتادان تاثیر دارد.
1-5 تعاریف(مفهومی و عملیاتی) :
1-5-1 تعاریف مفهومی:
– بهزیستی روان شناختی: بهزیستی روانشناختی به معنای تلاش برای کمال در جهت تحقق توانایی های بالقوه خود است(ریف[22]،1989).
-سازگاری اجتماعی: هماهنگی بین محیط و مهارت های شخصی و فعالیت در زمینه های مختلف اجتماعی،توانایی درک نیازهای دیگران و علاقه به رفاه آن ها ،عزت نفس بالا ،کارآمدی ادراک،مسولیت پذیری،مقابله با ناکامی ،تحمل اضطراب،احساس امنیت و تمایل به همکاری و همنوایی در موارد خاص ،ویژگی های اصلی افراد دارای سازگاری اجتماعی است(شوهان[23] 1991).
-برنامه معتادان گمنام: یک انجمن غیر انتفاعی متشکل از مردان و زنانی است که اعتیاد به مواد مخدر مشکل اصلی زندگی شان بوده است.این یرنامه یک برنامه پرهیز کامل از هرگونه ماده مخدر است(کتاب پایه انجمن معتادان گمنام).
1-5-2 تعاریف عملیاتی:
-بهزیستی روان شناختی : منظور از بهزیستی روانشناختی در پژوهش حاضر نمره ای است که افراد از پرسشنامه بهزیستی روا نشناختی ریف(RSPWB-18) [24]کسب کرده اند.
-سازگاری اجتماعی: منظور از سازگاری اجتماعی در پژوهش حاضر نمره ای است که افراد از پرسشنامه سازگاری اجتماعی sa
s [25]کسب کرده اند.
-برنامه معتادان گمنام: افرادی را شامل می شود که به طور منظم در جلسات بهبودی که در طول هفته برگزار می شود شرکت و در حال کارکرد قدم های 12گانه na می باشند.
فصل دوم
پیشینه پژوهش
2-1 پیش درآمد
دراین فصل ابتدا به مروری بر تاریخچه اعتیاد ، بررسی مفاهیم نظری تبیین و درمان اعتیاد و بررسی برنامه انجمن معتادان گمنام می پردازیم و در پایان نیز به بررسی پژوهش های موجود در این زمینه پرداخته می شود.
2-2مروری یر تاریخچه اعتیاد :
در روزگار باستان ، اجتماعات بشری با مواد مخدر به صورت ابتدایی برای استعلاج و مواد ضروری آشنایی داشته اند . در آغاز مصرف مواد مخدر به صورت کنونی نبود ، بلکه مصرف آن جنبه طبی داشت و فقط به دستور بزشکان آن زمان مصرف می شد .مطابق اسناد و مدارک تاریخی ، بشر مواد مخدری مثل حشیش و برگ کوکا را به غیر از تریاک[26] ، از قدیم الایام می شناخته و در پزشکی از آن ها استفاده می کرده است (شاکرمی،1368). تهیه و کاربرد تریاک و اپیوئیدها (شبه تریاک ها پیشینه ای چندین هزار ساله دارد و تریاک از اولین مواد روان گردان است که توسط سومریان در هفت هزار سال پیش از میلاد از گیاه خشخاش [27] استخراج و مورد مصرف قرار گرفت(حداد و شانون[28]،1998).گیاه خشخاش در خاور میانه و شرق آسیا کشت می شد و در بین النهرین شیره تریاک را جیل[29] می نامیدند که به معنای لذت و خوش گذرانی بود و مترادف آن در لاتین کلمه (joY) است.در واقع بسیاری از جوامع بدوی برای مقاصد مذهبی ، عبادی یا تشریفاتی از مواد افیونی و دیگر گیاهان اعتیادآور قوی مصرف می کردند(شولتز[30]،1987).به علاوه 2000سال پیش از میلاد در کشور هند از تریاک به عنوان داروی مسکن ، آرامبخش و در هزاره ی اول میلادی در چین برای درمان بیماری اسهال مورد استفاده قرار می گرفت(داویسون، 1994، نقل شده در بزمی،1390).
انسان از دوره های اول عصر حجر الکل مصرف می کرده است.ظاهرا انسان عصر حجر از عصاره تخمیر شده میوه و دانه های تخمیری استفاده کرده است.عمل تقطیر حدود 800سال بعد از میلاد در عربستان کشف شد.کلمه الکل از ریشه عربی الکحل [31]به معنی عصاره مشتق شده است.قرن ها الکل تقطیری در طب مصرف می شده است.اما از قرن 17 وسیله تفریح نیز شد و در اواخر همان قرن تولید جهانی مشروبات تقطیری فوق العاده افزایش یافت.(احمدوند،1383). در حقیقت تاریخچه مصرف تریاک در ایران به هزار سال پیش و به دوره شکست ساسانیان بر می گردد که به تدریج مردم با تریاک آشنا و روز به روز بر تعداد مصرف کنندگان تریاک افزوده می شد .در زمان سلطنت قاجاریه مخصوصا حکومت ناصرالدین شاه ، کشیدن و خوردن تریاک که محدود به دربار بود در گروه های مختلف مردم رواج پیدا کرد و تعداد بسیار زیادی از افراد وابسته به مواد افیونی شدند.پس از عصر صفوی ، تریاک به معنای پادزهر به کار می رفت اما بعد از آن دوره ، تریاک به معنای ماده مخدر در نظر گرفته شد.در حدود نیم قرن پیش مصرف تریاک بیشتر جنبه دارویی داشت و سوء مصرف مواد افیونی در حدود نیم قرن اخیر آغاز شده و به صورت مسئله ای بسیار جدی درآمد(اسعدی، 1379). از دانشمندان ایرانی ،زکریای رازی و بوعلی سینا به خواص دارویی تریاک توجه داشته اند.2000سال قبل در محاغل ادبی فراانسه حشیش مورد توجه بوده است.با پیشرفت علم شیمی انواع داروهای مخدر تنوع بیشتری یافت و مصرف طبی به سوء مصرف و اعتیاد کشیده شد.(احمدوند،1383). جمهوری اسلامی در ایران ، تریاک را تحریم کرد . کشت خشخاش را تحریم نمود و مبارزه با مواد مخدر و اعتیاد را با تشکیل «ستاد هماهنگی مبارزه با مواد مخدر» شروع نمود . در تاریخ 19/3/1359 لایحه قانونی « تشدید مجازات مرتکبین جرائم مواد مخدر و اقدامات تأمینی و درمانی به منظور مداوا و اشتغال به کار معتادین در 25 ماده و 10 تبصره به تصویب رسید و کلیه قوانین قبلی به غیر از لیست مواد مخدر ملغی گردید. طبق گزارش جهانی مصرف و تولید مواد مخدر در سال گذشته که اداره مواد مخدر و جرائم سازمان ملل متحد [32] منتشر کرد ، نشان می دهد که جهان به سمت مواد مخدر صناعی و جدید در حرکت است و بازارهای جهانی و الگوی عرضه و تقاضای جهانی مرتبط با مواد افیونی و غیر افیونی در حال تغییر هستند(UNDOC،2010 ).
از دهه های گذشته و به مرور زمان مواد جدیدی جایگزین مواد مخدر با منشا طبیعی شده اند و از میان مواد نوظهور ، تولید آمفتامین و مصرف آن در راس قرار گرفته است.به عبارت دیگر ، در گذشته مواد تولید شده بیشتر با منشا طبیعی بوده است ، در حالی که در دهه های اخیر ، الگوی مصرف و الگوی عرضه و تقاضا کاملا تغییر یافته و بیشتر مواد با منشا طبیعی در کشور های ثروتمند به مصرف می رسد و مواد صناعی در کشورهای فقیر و عمدتا در قاره آسیا بیشتر مورد سوء مصرف قرار می گیرند(بزمی،1390). مجوز اصلی توسعه همه جانبه و پایدار در یک جامعه ، انسان سالم است. از این رو اعتیاد به مواد مخدر یکی از عوامل باز دارنده یک جامعه در حال توسعه می
باشد و سلامت فرد ، خانواده و جامعه را به خطر می اندازد (شاکرمی ،1365). پس اهمیت موضوع اعتیاد و پرداختن به روش های درمانی کار آمد بر کسی پوشیده نیست.
2-3 تعریف اعتیاد
در مورد تعریف اعتیاد ، در میان نظریه پردازان رشته های مختلف اتفاق نظر وجود ندارد.
از منظر روانشناسی ، اعتیاد عبارت است از یک رفتار جبری و غیر قابل کنترل که با وجود پیامد های زیان آورش بطور اجتناب ناپذیر تکرار می شود .در این تعریف مفاهیمی مثل رفتار ، خاصیت جبری داشتن، پیامد های زیان آور و تکراری بودن حائز اهمیت است. (ناجی و زارعی ، 1388)
الف)رفتار : رفتار موضوع مورد مطالعه و روان شناسی است و عبارتست از هر فعالیتی که فرد انجام می دهد و توسط فرد دیگری بطور مستقیم یا با بهره گرفتن از ابزارهای سنجشی قابل مشاهده و اندازه گیری است . بنابر این اعتیاد در درجه اول یک رفتار است و از همه قوانین حاکم بر رفتار های انسان تبعیت می کند.
ب) اجباری بودن : اعتیاد یک رفتار جبری است . وقتی فرد آن رفتار را انجام ندهداحساس نا خوشایندی پیدا می کند که برای رهایی از آنها ناگریز به انجام رفتار اعتیادی است.
ج) پیامد های زیان آور : این خصوصیت رفتار اعتیادی یکی از وجوه تمایز آن از رفتار های غیر اعتیادی تلقی می شود.
خداوند در قرآن کریم می فرماید :
درباره شراب و قمار از تو سوال می کنند ، بگو «در آنها گناه و زیان بزرگی است» (سوره بقره آیه 219). معتادان به خرید در اثر خرید های افراطی بدهکار می شوند ، معتادان به قمار و شرط بندی مبالغ زیادی را از دست می دهند ، افراد وابسته به مواد مبالغ هنگفتی را صرف هزینه مواد می کنند. علاوه بر مشکلات خانوادگی ، شغلی ، طرد اجتماعی ، ناراحتی عاطفی اضمحلال جسمی و روان را به همراه دارد با وجود این پیامد های ناگوار ، باز هم رفتار اعتیادی استمرار دارد .
د) تکراری بودن : اعتیاد یک الگوی رفتاری مزمن را توصیف می کند، که تکرار آن برای فرد معتاد اجتناب نا پذیر است .
ویرایش چهارم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی[33] (DSM-IV-TR)(انجمن روانشناسی آمریکا ،2000) اختلالات اعتیاد را به سوء مصرف [34]و وابستگی [35]طبقه بندی می کند.سوء مصرف مواد توسط DSM-IV-TR به عنوان استفاده ناسازگارنه از مواد شیمیایی تعریف می شود که در گذر زمان اتفاق می افتد و حیطه ها و مسئولیت های عمده زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد.(یونکه[36]؛برایس هاگدورن[37]،2006).
معیارهای تشخیصی سوء مصرف مواد براساس DSM-IV-TR :
افرادی که معیارهای سوء مصرف مواد را برآورده می کنند احتمالا در طی 12ماه گذشته یکی از موارد زیر را تجربه کرده اند:
الف) شکست در ایفای نقش –اجتناب از مسولیت ها با( پیامدهای وخیم ) در حوزه هایی نظیر منزل و مدرسه یا کار…
ب) مصرف مواد شیمیایی در موقعیت های خطرناک به طور مثال در حال رانندگی