گفتارچهارم: تعریف مالکیت صنعتی

از حقوق های شناخته شده در حقوق بین الملل و در اکثر کشورها به خصوص کشور ما، حقوق مالکیت صنعتی است. این حقوق در ایران، با قانون ثبت علائم و اختراعات مورد حمایت قرار می گیرد و در سطح بین المللی نیز با تصویب کنوانسیون ها و موافقتنامه های مختلف مورد توجه قرار گرفته است. از مالکیت صنعتی تعریف قانونی در نظام ایران و در نظام حقوقی بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشور مصر و فرانسه ملاحظه نمی گردد. به نظر می رسد علت خودداری قانونگذاران از تعریف قانونی مالکیت صنعتی، تنوع موضوعات آن باشد که هریک از موضوعات مالکیت صنعتی اوصاف و ویژگی های مخصوص خود را دارد و جمع کردن خصوصیات مختلف موضوعات متعدد مالکیت صنعتی در یک تعریف قانونی که بتواند جامع و مانع باشد، چندان آسان نیست و به فرض امکان نیز در عمل مشکلات فراوانی در پی خواهد داشت. شاید به همین دلیل، در کنوانسیون های بین المللی از جمله در قرارداد و کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی مورخ ۲۰ مارس ۱۸۸۳ و تجدید نظرهای انجام شده در این کنوانسیون، نیز مالکیت صنعتی تعریف نشده است و بعضی از حقوق دانان هم از تعاریف مالکیت صنعتی خودداری کرده اند.[۲۲]
برخی از نویسندگان، حقوق مالکیت صنعتی را با تکیه بر موضوع یا بر اساس ماهیت تعریف کرده اند. به این مفهوم که مالکیت صنعتی با تکیه بر موضوع، شاخه ای از حقوق است که بر حقوق غیرمادی (معنوی) پرداخته و در بهره گیری از این موارد براعطای انحصار از قبیل امتیاز ثبت اختراع، علائم تجاری و صنعتی و غیره می پردازد. از سوی دیگر مالکیت صنعتی با توجه به ماهیت و سرشت حقوق مالکیت صنعتی عبارت است از یک شکل از مالکیت سازماندهی شده توسط قدرت عمومی(دولت) که مربوط به علائم تمایز بخش (کالاها و خدمات) و دانش و اطلاعات برای ساخت یک پدیده می باشد.[۲۳]
۲-۱-۵ گفتارپنجم: اهمیت مالکیت صنعتی
از قرن ۱۶ میلادی به بعد در قاره اروپا موضوع صنعت و تجارت و اختراعات اهمیت فزاینده ای پیدا کرد و از طرفی نیز برای حفظ آثار صنعتی و اختراعات صنعتگران و مخترعین و تشویق آنان مقرراتی بوجود آمد و با توجه به اینکه دامنه اختراعات روز به روز توسعه می یافت و صنعتگران از آن اختراعات بهره مند می شدند. لذا به تدریج در قوانین مربوط به حمایت آثار مخترعین و صنعتگران تحولاتی پدید آمد تا به حدی که امروز در تمام کشورهای اروپا، آمریکا و آسیا قوانینی برای حفظ حقوق مالکیت صنعتی و اختراعات اشخاص وضع و به اجرا گذارده شده است. چون موضوعات صنعتی و تجارتی و اختراعی تقریباً در تمام کشورهای صنعتی یکسان است قوانینی که درزمینه حمایت آثار مالکیت صنعتی وضع شده است همه تقریباً متحدالمضمون و یکنواخت می باشد باستثنای کشورهائی که در آنها اساس مالکیت خصوصی به اشتراکی و ملی، تغییر ماهیت داده است در این گونه کشورها، مقررات مخصوصی برای حقوق مالکیت صنعتی وضع شده است به طوری که زمینه تشویق دانشمندان و مخترعان فراهم و حقوق مالکیت آنان حفظ می شود.
کاربرد گسترده ای از اصطلاح صنعتی به طور واضح در کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی تنظیم شده (ماده ۱ (۳)): مالکیت صنعتی باید در وسیع ترین مفهوم به ۵ صنعت، مالکیت صنعتی، شناخت کشاورزی و استخراج معدن و تمام محصولات ساخته شده و یا طبیعی قابل تعمیم بوده و نباید تنها برای صنعت و تجارت اعمال شود، و به همین ترتیب، برای مثال، برای شراب، دانه، برگ توتون و تنباکو، میوه، گاو، مواد معدنی، آب معدنی، آبجو، گل، و آرد مناسب باشد.
مالکیت صنعتی طیف وسیعی از اشکال، و نمونه های اصلی که در این حوزه می گنجد را در بر می گیرد. این خدمات عبارتند از اختراع ثبت شده برای حفاظت از اختراعات و طراحی های صنعتی، که خلق زیبایی شناسی، تعیین ظاهر از محصولات صنعتی می باشد. مالکیت صنعتی نیز علائم تجاری، علائم خدماتی، طرح های از مدارهای یکپارچه، نام تجاری و نامگذاری ها، و نیز نشانه های جغرافیایی و محافظت در برابر رقابت ناعادلانه را پوشش می دهد. در بخش هایی از این، آن جنبه از آفرینش فکری، هر چند وجود ندارد، به طور واضح کمتر تعریف شده است. چیزی که در این جا مهم است این است که هدف از مالکیت صنعتی به طور معمول، علائم و نشانه های انتقال اطلاعات، به ویژه به مصرف کنندگان، با توجه به محصولات و خدمات ارائه شده در بازار است. حفاظت در برابر استفاده غیر مجاز از جمله علائم به احتمال زیاد که برای گمراه کردن مصرف کنندگان به کار گرفته شده، و به طور کلی مقابله با شیوه های گمراه کننده از اهداف آن است.[۲۴]
با توجه به موارد فوق می توان اهمیت مالکیت صنعتی را به شرح ذیل خلاصه نمود:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

مالکیت صنعتی وسیله ای است که تاجر یا صنعتگر می تواند بوسیله آن حمایت قانونی را برای محصول خود فراهم کند.

مالکیت صنعتی و حمایت از آن موجب اعتماد مصرف کننده به تولیدات عرضه شده به بازار می شود.

حمایت از مالکیت صنعتی سبب کسب اعتبار و رقابت سالم در بازارهای داخلی و بین المللی و نیز انتقال تکنولوژی می شود.

۲-۲ مبحث دوم: انواع مالکیت صنعتی
۲-۲-۱ شاخه های مالکیت صنعتی
مالکیت صنعتی به شاخه های متعددی تقسیم می شوند که عبارتند از:

علامت تجاری و صنعتی

طرح و مدلهای صنعتی

نام تجاری

نشانه های مبداء

اسرار تجاری

طرح ساخت مدارهای یک پارچه

نمونه اشیاء مصرفی

گونه های جدید گیاهی

هر یک از شاخه های فوق دارای تمایز و افتراق های و خصایص مخصوص به خود می باشند که به اختصار در خصوص هریک از آنها توضیح خواهیم داد.
۲-۲-۱-۱ علامت تجاری و صنعتی[۲۵]
علائم تجاری برای حفظ حقوق کالاها و خدمات در بازار تحت نام و نمادهای شناخته شده است. علائم تجاری و نام های تجاری باید به اندازه کافی منحصر به فرد برای جلوگیری از گیج کنندگی و سردرگمی مصرف کنندگان باشد، در نتیجه نقش مهمی در کاهش هزینه های جستجوی برای مصرف کننده دارد. این حقوق شرکت را تشویق به سرمایه گذاری در شناساندن اسم و کیفیت محصول آن ها، همچنین دارندگان پروانه را وادار به حفاظت از ارزش دارایی های با فروش کالاها دارای سطح کیفیت تضمین شده می کند. اگر علائم تجاری محافظت نمی شد، شرکت های رقیب می توانستند به عنوان نسخه مجاز و قانونی مشابه تولید ات شرکت های شناخته شده کالاهای با کیفیت پایین ترعرضه کنند. این وضعیت، انگیزه های حفظ کیفیت را کاهش می داد و هزینه های جستجوی مصرف کننده را (برای دستیابی به یک کالای با کیفیت) بالا می برد. اقتصاد دانان به طور کلی بر این باورند که خطر تسلط بر بازار از طریق سوء استفاده از علائم تجاری در اقتصاد رقابتی اندک است اما این علائم می تواند در بازار در کشورها با موانع قابل توجه دیگری همراه باشد.[۲۶]
عکس مرتبط با اقتصاد
۲-۲-۱-۲ طرح و مدل های صنعتی[۲۷]
شناخت طرح های صنعتی مورد حمایت، مستلزم تبیین طرح با توجه به مولفه ها و عناصر تشکیل دهنده آن است. از آنجا که طرح صنعتی ناظر به جنبه ظاهری محصول یا تزیینات آن است ماده ۱-۵۱۱L قانون مالکیت فکری فرانسه، در مقام بیان طرح مورد حمایت، مقرر داشته است: ظاهر محصول یا بخشی از آن که به ویژه به وسیله خطوط، پیچ و خم و حواشی، شکل، بافت (ساختار) یا مواد به کار رفته در محصول ویژگی خاص پیدا کرده باشد، تحت عنوان طرح یا مدل می تواند مورد حمایت قرار گیرد. این اوصاف ممکن است متعلق به خود محصول یا تزئینات آن باشد. ماده ۳ مصوبه شماره ۶/۲۰۰۲ شورای اتحادیه اروپا (موسوم به مصوبه مبنا) نیز تعریفی مشابه ارائه کرده است.[۲۸]
در ماده ۲۰ قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری ایران نیز طرح صنعتی این گونه آمده است: هرگونه ترکیب خطوط یا رنگ ها و هرگونه شکل سه بعدی با خطوط، رنگ ها و یا بدون آن، که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد.
۲-۲-۱-۳ نام تجاری
ماده ۱۵ لایحه اصلاحی قانون تجارت، نام تجاری را چنین تعریف کرده است: نام تجارتی، اسم یا عنوانی است که نمایانگر یا مشخص کننده تاجر باشد. و همچنین در ماده ۱۶ آن آمده است: فعالیت تحت یک نام تجاری در صورتی مجاز است که نام تجاری ثبت شده باشد. در ماده ۱۷ لایحه نکات مهم در انتخاب نام تجاری ذکر شده اند عبارتند از: حق کپی که بر اساس آن اسم نباید موجب اشتباه با اسم تاجری دیگر شود، نباید توهم وجود شریک را القا کند، و اسم نباید خلاف نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد و نیز در ماده ۱۸، ثبت نام تجاری برای دارنده آن، یک حق انحصاری ایجاد می کند. نام تجاری اگر چه نام خانوادگی تاجر به عنوان نام تجاری باشد. طبق ماده ۱۹ انتقال نام تجاری و حقوق ناشی از آن تنها به همراه انتقال مایه تجاری ممکن است. مثلاً تا وقتی شرکت فروخته نشده است، نام تجاری قابل انتقال نیست و این چنین بر می آید که نام تجاری تنها به شخصی قابل انتقال است که مایه تجاری هم به هم او منتقل شده است، که بهتر است به این نکته هم تصریح شود. نکته قابل تأمل در زمینه تعریف نام تجاری از منظر حقوقی، تمایز این تعریف بین یک علامت تجاری و یک نام تجاری است. در ماده ۱۵ موافقت نامه تریپس که یک موافقت نامه جهانی است، در تعریف علامت تجاری آمده است: هرگونه علامت یا ترکیبی از علائم که بتوانند کالاها یا خدمات یک فعالیت را، از کالاها یا خدمات و فعالیت های دیگر متمایز گردانند، علامت های تجاری به شمار می آیند. به طور کلی می توان گفت از منظر حقوقی، نام تجاری عبارت است از «اسم یا نشانه ای که بنگاه تجاری را مشخص می کند».[۲۹]
۲-۲-۱-۴ نشانه های مبداء (جغرافیایی)
ماده ۱ قانون حمایت از نشانه‌های جغرافیایی، نشانه جغرافیایی را این گونه تعریف می کند:
نشانه جغرافیایی نشانه ای است که مبدا کالایی را به قلمرو، منطقه یا ناحیه ای ازکشور منتسب می سازد، مشروط بر این که کیفیت و مرغوبیت، شهرت یا سایر خصوصیات کالا اساسا قابل انتساب به مبدا جغرافیایی آن باشد. بنابراین نشانه جغرافیایی علامتی است روی کالاهایی که منشأ جغرافیایی خاصی دارند و به سبب آن محل منشأ دارای کیفیت یا شهرتی می باشند.
معمولاُ نشانه جغرافیایی عبارت است از نام منشاء همان کالا. این که علامتی به عنوان نشانه جغرافیایی به کار رود بستگی به ادراک مصرف ‌کننده و قانون آن کشور دارد. استفاده از نشانه‌ها ی جغرافیایی در مورد محصولات کشاورزی کاربرد بسیاری دارد، البته این بدین معنا نیست که استفاده از نشانه‌های جغرافیایی محدود به محصولات کشاورزی است. به عنوان مثال از نشانه های جغرافیایی می توان به ساعت سوئیس، پنیر لیقوان تبریز، چاقوی زنجان و… نام برد.
۲-۲-۱-۵ اسرار تجارتی
اسرار تجاری می تواند شامل هر فرمول، الگو، مهارت عینی، ایده، فرایند یا اطلاعات منسجمی باشد که اولاُ برای صاحب آن در بازار مزیت رقابتی فراهم می کند و ثانیاُ با آن اطلاعات به عنوان اطلاعات محرمانه به گونه ای رفتار شود که به صورت متعارف می توان انتظار داشت. از این که عموم مردم یا رقبای از آن آگاه شوند ممانعت شود و همچنین از به دست آوردن غیر قانونی یا دزدیده شدن (دستبرد به) آن ها جلوگیری به عمل آید. برای حمایت از اسرار تجاری، این اسرار در جایی ثبت نمی شوند بلکه بایستی از سوی صاحب آن به صورت محرمانه نگهداری گردند.
نمونه اسرار تجاری فرمول کوکاکولا است که در گاو صندوق یا بانک نگهداری می شود که فقط با صلاحدید هیات مدیره شرکت کوکاکولا باز می شود و فقط دو نفر از کارکنان کوکاکولا همزمان از این فرمول اطلاع دارند که هویت آن ها برای عموم افشا نمی شود و آنها مجاز نیستند با یک هواپیما پرواز کنند. البته اتخاذ تدابیر حفاظتی متعارف برای نگهداری از اسرار تجاری، کفایت می کند. دارنده یک راز تجاری می تواند دیگران را از کپی کردن، استفاده یا منفعت بردن از اسرار تجاری یا افشا کردن آن ها نزد دیگران بدون اجازه قبلی ممنوع کند. حمایت از اسرار تجاری همچنین ممکن است در قالب قوانین مسئولیت مدنی و یا قوانین مقابله با رقابت غیرمنصفانه انجام شود.[۳۰]
۲-۲-۱-۶ طرح ساخت مدارهای یکپارچه
در بند ۲ ماده ۱ کنوانسیون پاریس که در مقام احصای مصادیق حقوق مالکیت صنعتی است از مدارهای یکپارچه ذکری به عمل نیامده است. به طور کلی نوع حمایتی که از طرح پیاده شدن و طرح یا نقشه برداری راجع به مدارهای الکتریکی پیوسته به عمل آمده امر نسبتا جدیدی است. همان طور که در ماده ۲ معاهده مالکیت معنوی در مورد مدارهای یکپارچه آمده است، مدار یکپارچه محصولی است که دارای کارکرد الکترونیکی بوده و در شکل نهایی و یا میانی خود دارای اجزا متعدد می باشد و حداقل یکی از این اجزا متعدد فعال بوده و همه یا بعضی از ارتباطات میان این اجزا به طور یکپارچه طراحی و یا همه بر روی یک قطعه دیگر قرار گرفته باشند.
۲-۲-۱-۷ نمونه اشیاء مصرفی
در بند ۲ ماده ۱ کنوانسیون پاریس برای حمایت مالکیت صنعتی مصوب ۳۱۸۸۳ نمونه های اشیای مصرفی به عنوان یکی از مصادیق حقوق مالکیت صنعتی معرفی شده است. در این کنوانسیون و سایر معاهدات بین المللی از نمونه های اشیای مصرفی تعریفی نشده است. اما به طور کلی می توان گفت، نمونه های اشیای مصرفی اختراعاتی در زمینه های مکانیکی است. حمایت از نمونه های مصرفی برای کشورهای عضو از جمله ایران که در سال ۱۳۳۷ به آن ملحق شده است، طبرق کنوانسیون اجباری است. اما در نظام حقوقی ایران هیچ نوع قوانین و مقرراتی در رابطه با حمایت از مدل های مصرفی وجود ندارد. ابتکارات ساده و اختراعات کوچک در اداره مالکیت صنعتی ایران مانند کشورهایی که فاقد قانون خاص جهت حمایت از نمونه های اشیای مصرفی می باشند، تحت عنوان اختراع ثبت می گردند.[۳۱]
۲-۲-۱-۷ گونه های جدید گیاهی
درماده ۳ قانون ثبت ارقام گیاهی، کنترل و گواهی بذر و نهال مصوب ۱۳۸۲ آمده است: ارقام گیاهی چنانچه واجد شرایط زیر باشند ثبت می شوند:

جدید بودن رقم به شکلی که با ارقام ثبت یا شناخته شده قبلی از نظر خصوصیات ژنتیکی تمایز داشته باشد. ارقام تراریخته نیز مشمول این بند خواهند بود.

رقم جدید از نظر ژنتیکی و ظاهری و یا هر دو مورد یکنواخت باشد.

خصوصیات رقم اعم از دورگ (هیبرید) و یا غیردورگ ( غیرهیبرید) در سال‌های تولید و تکثیر ثابت بماند. هم چنین ثبت ارقام اصلاح شده گیاهی باعث مالکیت معنوی و به منزله تعلق انحصاری بهره برداری اقتصادی از آن رقم به مدت حداکثر هجده سال به اصلاح کننده (حقیقی یا حقوقی) می باشد. هر گونه استفاده تجاری از ارقام ثبت شده منوط به کسب مجوز کتبی از اصلاح کننده است.

۲-۲-۱-۸ نرم افزارهای رایانه ای
در ماده ۲ آیین نامه اجرایی قانون حمایت از پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای آمده است، نرم افزار عبارت است از مجموعه برنامه‌های رایانه‌ای، رویه‌ها، دستورالعمل‌ها و مستندات مربوط به آن ها و نیز اطلاعات مربوط به عملیات یک سیستم رایانه‌ای که دارای کاربردی مشخص بوده و بر روی یکی از حامل‌های رایانه‌ای ضبط شده باشد. با توجه به تبصره یک این ماده، آثار و محصولات نرم افزارهای نوشتاری، صوتی و تصویری که با کمک نرم افزار پردازش شده و به صورت یک پدیده مستقل تهیه و ارائه شود نیز مشمول این آیین نامه خواهد بود. هم چنین با توجه به تبصره ۲ ماده ۲، خلق عملیات نرم افزاری در ذهن یا بیان مخلوق ذهنی، بدون این که برنامه‌های رایانه‌ای و مستندات و دستورالعمل‌های آن تدوین شده باشد، نرم افزار محسوب نمی شود و برای خالق آن حقوقی ایجاد نمی کند. همان طور که در ماده ۳ آیین نامه مذکور آمده است، پدید آورنده نرم افزار، شخص یا اشخاصی هستند که بر اساس دانش و ابتکار خود کلیه مراحل مربوط اعم از تحلیل، طراحی، ساخت و پیاده سازی نرم افزار را انجام می دهند.
۲-۳ مبحث سوم: علامت تجاری[۳۲]
علامت تجاری مدتی است که به طور غیررسمی برای اشاره به همه ویژگی های متمایز کننده یک کالا یا خدمات که توسط یک فرد به آسانی قابل شناسایی است مورد استفاده قرار می گیرد. در این مبحث به بررسی علامت تجاری و نقش و ویژگی، اهداف و انواع علامت تجاری خواهیم پرداخت.
۲-۳-۱ گفتار اول: بررسی لغوی و اصطلاحی علامت تجاری
به طور کلی، عموم مردم، کلمه آرم را به جای نشانه (علامت) می شناسند. آرم کلمه یی فرانسوی ست ورودش به جامعه ی ما مربوط به چند دهه ی اخیر است. به گمان دو عامل می تواند سبب مطرح شدن این کلمه در زبان فارسی شده باشد، نخست اولین طراحانی که آرم را به شیوه فرنگی به عنوان وسیله ی جدید تبلیغاتی و گرافیکی برای دولت و موسسات مطرح کردند. نخستین طراحان فردریک تالبرگ سوئدی و موشخ سروری از ارمنیان مهاجر بودند که طبیعتاُ همراه کار خود لغات فرنگی آن را هم ترویج کردند. دوم، دانشکده ی هنرهای زیبا که بر اساس یک شیوه ی فرانسوی برنامه ریزی تعلیماتی شده بود و جزء دروس آن برنامه هایی به عنوان طراحی آرم مطرح می شد. علاوه بر این در دهه های اخیر آن عده از طراحان فارغ التحصیل از مدارس خارج که به ایران برگشتند. لغات signوsignal وtredmark Emblemeرا نیز بر حسب مد زمانه به خصوص بین دست اندرکاران مصطلح کردند، اما قبل از همه این اسامی کلمه علامت معرف نشانه در بین عموم بود.[۳۳]