۲-۱۰-۲-۴-شرکت نوکیا (NOKIA)

 

– بررسی نتایج حاصل از اجرای EFQM
شاید عجیب به نظر رسد که شرکتی با سابقه ۱۴۰ سال فعالیت، که بیشترین آن در تولید کاغذ و چکمه‌های لاستیکی پشت سر گذاشته شده است، در دو دهه اخیر با کنار گذاشتن کسب وکارهای سنتی به مدرنترین حوزه فناوری اطلاعات (IT) یعنی ارتباطات راه دور روی آورد و از سال ۱۹۹۸ به بزرگترین تولیدکننده تلفن همراه در جهان تبدیل شود. این معجزه اما با تلاش مدیران آینده نگر و کارکنان خلاق «نوکیا» (NOKIA) رخ داده و هم اینک فراروی ماست. فروش ۴۰ میلیون گوشی تلفن همراه توسط نوکیا در آن سال، اکنون به ۲۵۰ میلیون دستگاه رسیده است به گونه ای که از هر ۳ تلفن همراه دنیا، یک دستگاه آن را این شرکت تولید کرده است.)
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
شرکت نوکیا تولید کننده پیشرو در زمینه تلفن‌های همراه و عرضه کننده برتر شبکه‌های سیار و ثابت و سرویس‌های مربوط به آن‌ ها و همچنین پایانه‌های چند زسانه ای می‌باشد دفتر مرکزی شرکت در کشور فنلاند واقع شده است این شرکت یک شرکت سهامی عام است که بازارهای بورس هلسینکی، استکلهم، لندن، فرانکفورت، پاریس و نیویورک پذیرفته شده است. تولیدات نوکیا در بیش از ۱۳۰ کشور به فروش رسیده و در سزتاسز جهان حدود ۶۰۰۰۰ پرسنل استخدام کرده است.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
درآمد شرکت نوکیا در سال ۲۰۰۵، ۴/۳۶ میلیارد دلار بود که در فهرست جهانی ۵۰۰FORTUN در رتبه ۱۳۰ جای گرفته است. فروش خالص شرکت در سال ۲۰۰۴، ۴/۲۹ میلیارد یورو بوده که ازطریق فعالیت ۵۵ هزار نیروی انسانی و ۱۵ کارخانه تولیدی مستقر در ۹ کشور به دست آمده است. درحالی که فروش خالص به اروپا در دهه ۸۰ و ۹۰، حدود دو میلیارد دلار بود، اکنون به بیش از ۳۰ میلیارد دلار رسیده است. سهم فروش در بازار آمریکا ۴/۳ میلیارد، چین ۶/۲، انگلستان ۲/۲، آلمان ۷/۱، هند ۳/۱ و برزیل یک میلیارد یورو در سال ۲۰۰۴ بوده است. در این سال، سود عملیاتی ۳/۴ میلیارد یورو، سود قبل از عملیات ۷/۴ میلیارد یورو وسودخالص ۲/۳ میلیارد یورو بوده است که ۷۷ درصد آن به حوزه تلفن همراه، ۲۱ درصد به حوزه شبکه‌ها و ۲ درصد به سایر حوزه‌های فعالیت برمی‌گردد.
فروش خالص : از زمان تشکیل مناطق ادر سال ۱۹۹۶ گروه NMP به طور مستمر عملکردهای مالی خود را در خصوص فروش خالص اصلاح کرده و همیشه فراتر از پیش بینی‌ها بوده است.

 

 

 

 

ارزش نشان تجاری : طبق مطالعاتی که توسط Inter-Brand در جولای ۲۰۰۰ از ۶۰ مارک برتر جهانی به عمل آمد مارک نوکیا به عنوان پنجمین مارک ارزشمند جهان شناخته شده است..

 

 

همچنین طبق بررسی‌های بعمل آمده ارزشمندترین مارک غیر آمریکائی و مقتدرترین مارک تجاری در صنعت مخابرات شناخته شده است.

 

 

 

 

۲-۱۱- ارزیابی عملکرد شرکت‌ها

 

در تمامی شرکت‌ها برای ارزیابی علاوه بر معیارهای مالی از معیارهای غیر مالی نیز استفاده می شود. سود سالانه برای ارزیابی عملکرد دارای مشکلات زیادی است وسایر معیارها مانند نوآوری محصولات، مدیریت تولید، رضایت کارکنان، مهارت های کارکنان و مشتری مداری نسبت به سود سالانه ، منابع آتی بهتری دارند وباعث ایجاد انگیزه در مدیران و کارکنان می شوند. از طرفی، سود سالانه نمی تواند کلیه فعالیت های اقتصادی شرکت را اندازه‌گیری کند.( نورتون کاپلان، ۱۹۹۲) به اعتقاد آن‌ ها معیارهای ارزیابی چندگانه راهی برای دست‌یابی به موفقیت های آینده است. به کار گیری سیستم ارزیابی عملکرد چندگانه ، محرک فعالیت ها و کارهای مهم سازمان است. بنابراین، معیارهای ارزیابی عملکرد چندگانه باعث ایجاد رضایت شغلی می شوند وپیامدهای رفتاری مثبت در سازمان‌ها خواهند داشت. (هوکو وهمکاران، ۱۹۹۸) اگر مدیران وصاحبان صنایع وظایف خود را در قبال کارکنان به صورت مطلوب ومنصفانه انجام دهند وبر اساس عملکردشان آن‌ ها را تشویق کنند ، آنگاه کارکنان نظر مثبتی به مطلوبیت رویه های ارزیابی عملکرد خواهند داشت که این موضوع باعث رضایت شغلی ، تعهد سازمانی ومسئولیت پذیری آنان و نیز در کلان مسئله باعث افزایش سود سازمانی خواهد شد. (تانگ وسارفید، ۲۰۰۱) براساس این بحث ع معیارهای غیر مالی ارزیابی عملکرد، به واسطه ی مطلوبیت رویه های ارزیابی واعتماد کارکنان به صداقت روسا منجر به رضایت شغلی می شوند. ولی برخی از پژوهشگران استدلال می‌کنند که این بدان معنی نیست که معیارهای مالی دارای نتایج معکوس خواهد بود بلکه ممکن است معیارهای مالی دارای نتایج سود مند باشند، زیرا نسبت به معیارهای غیر مالی عینیت واتکای بیشتری دارند.(هاپود، ۱۹۹۷) و(راس، ۲۰۰۱) به نظر راس معیارهای حسابداری ممکن است موجب حتی نتایج رفتاری مطلوب تری شوند زیرا ماهیت معیارهای استفاده شده در سبک ارزیابی عملکرد غیر مالی به گونه ای است که امکان دارد متاثر از تبعیض ها وویژگی ا ی ذهنی وشخصی مدیران باشد ، در صورتی که اطلاعات حسابداری دارای قابلیت اثبات وعینیت هستند وهمواره ممکن است مدیران نسبت به معیارهای ذهنی ارزیابی عملکرد شک وتردید داشته باشند(راس، ۲۰۰۱) معیارهای مالی جزو ابزارهای مهم ومتداول حسابداری مدیریتهستند وتمرکز این معیارها بر عواملی است که بیشترین تاثیر را بر سودشرکت دارند.(کاپلان واتکینسون، ۲۰۰۰) آن‌ ها استفاده از معیارهای مالی را به دو صورت حمایت می‌کنند :
حسابداری
۱ – معیارهای مالی در ارتباط با اهداف سازمان هستند(مانند سود شرکت‌ها).
۲ – معیارهای مالی بر اساس فعالیت های سودآوری، نقدینگی وعملیاتی طبه بندی می شوند و هر معیار ، فعالیت بخش خاصی از سازمان را ارزیابی می‌کند.
دوینی معتقد است عملکردسازمانی بخشی از مفهوم اثر بخشی سازمان است که مبنای آن اهداف بیرونی سازمان یعنی اهداف گروه های ذی نفع می‌باشد. وی عملکرد سازمانی را بدین صورت تعریف می‌کند که : عبارت است از معیارهای بیرونی اثربخشی]یک سازمان[ که سه حوزه دارد ۱) عملکرد مالی( سود، بازده دارایی و بازده سرمایه گذاری و…)، ۲) عملکرد بازار(فروش، سهم بازار و…) و۳( بازده صاحبان سهام(بازده کل صاحبان سهام، ارزش افزوده اقتصادی و…). ( دوینی، ۱۳۸۴)
عکس مرتبط با اقتصاد
با توجه به این که در این تحقیق به دنبال رابطه بین تعالی سازمانی ودستاوردهای مالی سازمان هستیم بنابر این :
دستاوردهای مالی که برای هر سازمان وجود دارد به صورت های زیر تعریف می شود:
سودآوری : سودآوری میزان موفقیت واحد انتفاعی را در تحصیل بازده خالص نسبت به درآمد یا نسبت به سرمایه گذاری اندازه گیری می کند
فــروش : درآمدها نمایانگر شاخصی هستند که انتظارات سود شرکت و پتانسیل آن برای رشد و افزایش سرمایه را نشان می‌دهند.
حاشیه سود ناخالص: حاشیه سود ناویژه، سوددهی شرکت را با در نظر گرفتن هزینه‌های فروش یا بعبارتی بهای تمام شده کالای فروش رفته بیان می‌کند. به عبارتی بیان می‌کند که کارآیی مدیریت در بکارگیری منابع و نیروی کار در چه سطح است.
حاشیه سود خالص:رابطه بین سود خالص و فروش را بیان می‌کند و برابر است با سود خالص تقسیم بر مبلغ فروش.
بازده حقوق صاحبان سهام(ROE[39]): با بهره گرفتن از این نسبت رابطه بین سود و ارزش ویژه شرکت مشخص می شود. این نسبت نشان می دهد که به ازاء هر ریال از حقوق صاحبان سهام چقدر سود نصیب شرکت می شود
بازده داراییها([۴۰]ROA): تصویری قابل اتکا از توانایی مدیران در تبدیل دارایی ها به سود در اختیار سرمایه گذارها قرار می دهد. این شاخص همچنین دیدگاهی مناسب از حاشیه سود و گردش دارایی ها معرفی می‌کند.
سود هر سهم(EPS[41]) :سود سهام معرف آن بخش از منافع و درآمدهای واحد تجاری است که پس از کسر هزینه‌ها اعم از عملیاتی و غیرعملیاتی و بنابر پیشنهاد هیئت مدیره و تصویب مجمع عمومی به صاحبان سهام تعلق می‌گیرد و بنابر تعریف به سود خالص (پس از کسرمالیات) هر سهم گفته می‌شود و از حاصل تقسیم سود خالص بر تعداد سهام منتشر شده شرکت که در دست سرمایه‌گذاران است، به صورت زیر به دست می‌آید.

 

 

 

 

 

فصل سوم

 

 

روش تحقیق

 

 

 

 

 

۳-۱- مقدمه:

 

بی تردید یکی از مهمترین فصول هر تحقیق روش شناسی آن میباشد. دست‌یابی به هدفهای تحقیق و شناخت علمی آن میسر نخواهد بود. مگر زمانی که با روش درست صورت پذیرد. به عبارت دیگر تحقیق از حیث روش است که اعتبار مییابد، نه موضوع تحقیق. روش‌های تحقیق به عنوان هدایتگر جستجوهای علمی در جهت دست‌یابی به حقیقت میباشند(خاکی،۱۳۸۴). فرایند روش تحقیق علمی به مجموعهی مراحل منظم و پیوستهای گفته میشود که امر تحقیق را از آغاز تا پایان امکان پذیر مینماید. فرایند روش تحقیق علمی شامل مراحل کلی است که هر مرحله خود نیز دارای خرده فرایندی شامل مراحل ریزتر است که عملیات و اقدامات متناسب به آن انجام میگیرد. اصل اساسی در روش تحقیق، رعایت ترتیب و نظم فرایند کلی و خرده فرایندهای هر مرحله است تا تحقیق علمی را در کوتاهترین زمان ممکن و با کمترین آسیبها در زمینهی کشف مجهول و کشف راه حل مسأله علمی میسازد(حافظ نیا،۱۳۸۴).
این فصل به موضوعاتی از قبیل الگوی مفهومی تحقیق، روش تحقیق مورد استفاده در این تحقیق، جامعه آماری، حجم نمونه، شیوه نمونه گیری، ابزار گردآوری داده ها و نحوه ساخت و اجرای آن همچنین فرایند جمعآوری اطلاعات، تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای اصلی و فرعی تأثیر گذار، سطح سنجش آن‌ ها، سطح و واحد تحلیل، روش تجزیه و تحلیل دادها و… پرداخته خواهد شد

 

 

۳-۲- الگوی مفهومی تحقیق

 

الگوی این تحقیق چگونگی حرکت به سوی تعالی با بهره گرفتن از مدلEFQM و همچنین رابطه آن با سودآوری شرکت را مورد بررسی قرار داده، در این الگو حرکت به سوی تعالی و سرآمدی به عنوان متغیر مستقل و سودآوری شرکت به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است. با توجه به این الگو یک فرضیه اصلی و نه فرضیه فرعی مطرح گردید که در این تحقیق مورد آزمایش قرار میگیرند:

 

 

۳-۳- فرضیات تحقیق

 

 

۳-۳-۱- فرضیه اصلی :

 

بین تعالی سازمانی و سرآمدی بر اساس مدل EFQM و سودآوری شرکت‌های پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.

 

 

۳-۳-۲- فرضیه‌های فرعی:

 

فرضیه فرعی ۱ : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه رهبری[۴۲] و سودآوری شرکت‌ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی ۲ : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه خط مشی و استراتژی[۴۳] و سودآوری شرکت‌ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی ۳ : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه منابع انسانی[۴۴] و سودآوری شرکت‌ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی ۴ : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه شرکا و منابع[۴۵] و سودآوری شرکت‌ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی ۵ : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه فرایندها[۴۶] و سودآوری شرکت‌ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی ۶ : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه نتایج مشتریان[۴۷] و سودآوری شرکت‌ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی ۷ : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه نتایج کارکنان[۴۸] و سودآوری شرکت‌ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی ۸ : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه نتایج جامعه[۴۹] و سودآوری شرکت‌ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
فرضیه فرعی ۹ : بین تعالی سازمانی و سرآمدی در حوزه نتایج کلیدی عملکرد[۵۰] و سودآوری شرکت‌ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.

 

 

۳-۴- روش تحقیق

 

روش تحقیق مجموعهای از قواعد، ابزار و راه‌های معتبر(قابل اطمینان). نظام یافته برای بررسی واقعیتها، کشف مجهولات و دست‌یابی به راه حل مشکلات است (خاکی, ۱۳۷۸). به طور کلی روش‌های تحقیق را می توان با توجه به دو ملاک هدف تحقیق و نحوه گردآوری داده ها تقسیم کرد (بازرگان و همکاران, ۱۳۸۸).
الف: دسته بندی تحقیقات بر حسب هدف
تحقیقات علمی بر اساس هدف تحقیق به سه دسته تقسیم میشوند: بنیادی، کاربری، تحقیق و توسعه.
۱) تحقیق بنیادی: هدف اساسی این نوع تحقیقها آزمون نظریه ها، تبیین روابط میان پدیده ها و افزودن به مجموعه دانش موجود در یک زمینه خاص است (بازرگان و همکاران, ۱۳۸۸).
۲) تحقیق کاربردی: هدف این تحقیقات، توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. این تحقیقات به سمت کاربرد عملی دانش هدایت میشود (بازرگان و همکاران, ۱۳۸۸).
۳) تحقیق و توسعه: هدف اساسی این نوع تحقیقات تدوین یا تهیّه برنامه، طرحها و امثال آن است، به طوری که ابتدا موقعیت نامعین خاص مشخص شده و بر اساس یافته‌های تحقیق، طرح یا برنامه ویژه آن تدوین و تولید میشود (بازرگان و همکاران, ۱۳۸۸).
ب: دسته بندی تحقیقات بر حسب نحوه گردآوری داده ها( طرح تحقیق):
تحقیقات علمی را بر اساس چگونگی بدست آوردن داده ها مورد نیاز(طرح تحقیق) میتوان به دسته‌ های زیر تقسیم کرد:
۱) تحقیق توصیفی (غیر آزمایشی)
۲) تحقیق آزمایشی
این تحقیق از نظر هدف تحقیق از نوع تحقیق کاربردی میباشد چرا که به ارائه درک روشنی از نقش تعالی سازمانی و سرآمدی و ارتباط آن با سودآوری شرکت‌ها می پردازد. طرح تحقیق در این پژوهش، تحقیق توصیفی از نوع همبستگی می‌باشد. توصیفی از این جهت که اثر یکسری متغیر را مانند معیارهای مدل EFQM بدون دخل و تصرف در بهبود و ایجاد سودآوری بررسی می نماید..
در موارد ارتباط میان متغیر‌ها نیز براساس هدف تحقیق، این تحقیق صورت می گیرد زیرا محقق به دنبال وجود رابطه معنی دار فی مابین متغیر‌های مستقل و وابسته ذکر شده می‌باشد که البته با آزمونهای آماری این امر انجام می‌شود.
در خصوص استفاده از ویرایش ۲۰۰۳ در این تحقیق باید به این نکته توجه کرد که علیرغم این که ویرایش جدید بسیار فراگیرتر از قبلی می‌باشد چون قلمرو زمانی تحقیق در طی سال های ۸۳ تا ۸۸ می‌باشد. وطی این سالها تمامی اظهار نامه های تعالی سازمانی شرکت‌ها ونیز نتایج خود ارزیابی بر اساس ویرایش سال ۲۰۰۳ بوده است بنابراین در روش تحقیق از این ویرایش استفاده شده است

 

۳-۵- جامعه آماری

 

در هر بررسی آماری، جامعه آماری شامل عناصری است که میخواهیم درباره آن استنباطی به عمل آوریم. تعریف جامعه باید به صورت توصیف دقیق عنصرهای باشد که به جامعه تعلق دارند و آنرا می سازند (عمیدی, ۱۳۷۸). تعریف جامعه آماری باید جامع و مانع باشد؛ یعنی این تعریف باید چنان بیان شود که از نظر زمانی و مکانی همه واحدهای مورد مطالعه را در برگیرد و در ضمن، با توجه به آن، از شمول واحدهایی که نباید به مطالعه آن‌ ها پرداخته شود جلوگیری به عمل آید (بازرگان و همکاران, ۱۳۸۸)
با توجه به موضوع تحقیق که تعالی سازمانی و سرآمدی و تاثیر آن بر سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد، لذا جهت انتخاب جامعه آماری، لیست شرکت‌هایی که به دنبال جایزه ملی کیفیت و تعالی سازمانی (با بهره گرفتن از مدل تعالی EFQM) بوده از طریق شرکت نوسازی صنایع ایران اخذ و به روش نمونه گیری قضاوتی شرکت‌های مشمول مدل فوق که دست‌یابی به اطلاعات آن‌ ها از طریق بورس اوراق بهادار تهران یا سایر سازمان‌ها امکان پذیر بوده است به عنوان نمونه‌های جامعه آماری مورد بررسی انتخاب گردیدند.
از آنجائیکه اطلاعات هر یک از شرکت‌ها در خصوص امتیازات کسب شده در معیارهای مختلف مدل خودارزیابی بیان کننده وضعیت شرکت‌ها از نظر عملکردی می‌باشد و این اطلاعات از انجمن مدیریت کیفیت ایران اخذ شده است برابر درخواست انجمن مدیریت کیفیت، انتشار اطلاعات از سوی شرکت‌ها ممنوع بوده لذا در بررسی‌های انجام شده در این تحقیق با توجه به این که داده‌های مورد بررسی واقعی می‌باشند بجای نام شرکت‌ها از کد فرضی استفاده شده است.

 

 

۳-۶- روش نمونه گیری

 

در هر تحقیقی بسته به نوع تحقیق باید از روش نمونه گیری مناسبی استفاده کرد. محقق به دو شکل ممکن است نمونه را انتخاب کند: ۱) روش انتخاب احتمالی یا اتفاقی که از آن به روش تصادفی نیز تعبیر میشود؛ ۲) روش وضعی و غیر احتمالی که محقق نظریات خود را دخالت میدهد و به افراد خاصی در جامعه چشم میدوزد. این گونه نمونه ها را نمونه های تورشدار نیز میگویند (حافظ نیا, ۱۳۸۹).
برای نمونهگیری در این تحقیق از روش نمونهگیری وضعی و غیر احتمالی وبه صورت قضاوتی استفاده شده است.
به این منظور شرکت‌هایی که در طی شش دوره مورد بررسی حداقل سه دوره در جایزه ملی کیفیت شرکت کرده اند به عنوان نمونه‌های آماری انتخاب شده اند

 

 

۳-۷- ابزار جمع آوری تحقیق :

 

مرحله گردآوری داده‌ها و اطلاعات آغاز فرایندی است که طی آن در این تحقیق سعی می‌شود یافته‌های بدست آمده به روش استقرایی، طبقه بندی و تجزیه و تحلیل شوند و فرضیه‌های از پیش تدوین شده مورد ارزیابی قرار گیرند.
در این تحقیق اطلاعات به روش‌های زیر جمع آوری شده اند :
بررسی (مراجعه به ) مدارک و اسناد
آمارهای بدست آمده از انجمن مدیریت کیفیت ایران
آمارهای بدست آمده از شرکت نوسازی صنایع ایران
اطلاعات جمع آوری شده از بورس اوراق بهادار تهران
تحقیقات مشابه صورت گرفته در این زمینه ازشرکت‌هایی که در جایزه ملی بهره وری شرکت کرده اند

 

در عهد قاجاریه نیز شاعرانی بودند که حاکمان قاجار و درباریان را به سبب خودکامگی، بی لیاقتی، ناتوانی، ولخرجی و اسراف به نقد می­کشیدند و آز و طمع سیاسی و اقتصادی بعضی از دول بیگانه را در امور ایران و نقشه­های آن­ها را در آسیب رسانی به استقلال و تمامیت ارضی ایران محکوم می­کردند.هم­چنین اشعاری هم در انتقاد از نهادهای مذهبی سروده می­شد و یا نقد و بدگویی از اروپاییان و ایرانیان را محل اعتنا قرار می­داد؛ هم­چنین شاعران در مذمت و بدی­های حکومت مطلقه و مزایا و کارایی­های دموکراسی اشعاری می­سرودند که از رفتار و کردار افرادی که در زمان قدرتمندی­شان هواداران دموکراسی را آزار رسانیده بودند، ایراد می­گرفتند (آژند،۱۳۸۳: ۱۸-۱۷)، در عهد قاجاریه اشعار انتقادی از رونق نمی­افتد و شاعرانی چون «قاآنی و یغمای جندقی، چیره­دستی خود را در سرودن اشعار انتقادی به ظهور می­رسانند» (رزمجو،۹۷:۱۳۷۲).
عکس مرتبط با اقتصاد
۲-۲-۱-۲: ادبیات انتقادی بعد از مشروطه:
صدای اصلی مشروطیّت، بیشتر میهن پرستی است یا انتقاد اجتماعی و این صدا بیشتر در اشعار ایرج و بهار دیده می­ شود. پس از انقلاب مشروطه نبوغ طنزسرایی اجتماعی و انتقادی ملّت ایران طغیان کرد و با طلیعه­ی واقع گرایی به راه خود ادامه داد. دهخدا پیشرو نثر نو مردمی و نیز ایرج میرزا شاعر نامی و دیگران، هرکدام از بیان ادبی -انتقادی طنز، به فراخور حال بهره گرفتند (آژند:۱۵۰،۱۳۸۳-۱۴۹). هم­چنین می­توان به قائم مقام فراهانی، بهار، عارف، فرخی یزدی و لاهوتی اشاره کرد. می­توان بهار را در مقام روزنامه­نگار و شاعر میهن­پرست که در پشتیبانی از عناصر پیشرو در کشور، جسور و صریح اللهجه بود و با زبانی تلخ و گزنده بند سرخ حکومت و نهادهای مذهبی را به طنز می­گرفت و بر ستایش فزاینده از غرب می­تاخت و ایرج میرزا را نیز به عنوان یک بورژوای اشرافی منتقد روابط اجتماعی دانست. ادیب­الممالک فراهانی به ساختن قصائد سیاسی و اداری دست زد. ابوالقاسم لاهوتی همه­ی نیروی مؤثر شعر خود را در خدمت عقاید خویش گذاشت و در جهت تحریک و تهییج احساسات مردم به کار انداخت. سیّد اشرف­الدین گیلانی مشهور به نسیم شمال با زبان ساده­ی مردمی در قالب ترجمه­ها و اشعار خاص خود، اوضاع روز را در آینه­ی روزنامه­ی نسیم شمال منعکس کرد و به میان مردم کوچه و بازار فرستاد (حقوقی،۳۸۶:۱۳۷۷).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
انقلاب سیاسی تا حدودی تغییرات اجتماعی که در انقلاب مشروطیّت و رویدادهای پس از آن به اوج کمال خود رسید، محتوای شعر را تغییر داد. حجم اصلی شعر در دهه­ ۱۳۰۷ شمسی که آگاهی اجتماعی عموم و درگیری­های سیاسی بود که به تدریج شروع می­شد و در سال­های حوالی انقلاب مشروطه، هنگامی که آزادی بیان در نطفه خفه شد، مستقیماً سیاسی بود و یا رنگ سیاسی داشت. اشعاری هم در پاره­ای از روزنامه­ها منتشر و یا به وسیله­ سخنوران در تظاهرات و اجتماعات بازخوانی می­شدند که هدف این اشعار انتقادی، تحریک و انگیزش مردم برای شرکت در امور و کنش­های سیاسی، تعلیم وطن­پرستی و دموکراسی و حفظ طغیان و زنده نگهداشتن روح انقلابی بود (همان،۵۲). افرادی از جمله قائم مقام فراهانی، یغمای جندقی و فتح­الله شیبانی که وابسته به دربار نبودند و یا وابستگی کمتر داشتند، مضمون شعرشان انتقاد سیاسی با زبان طنز و هجو است و مضامینی چون عدالت اجتماعی ، مشروطه خواهی، آزادی طلبی و قانون خواهی مطرح شده است (بصیری،۳۶:۱۳۸۸).
زین پس از دست داد خویش کنم داد
زود رود ملک و دولتش همه بر باد
*داد بسی کردم و نداد کسی داد
شاه که او رسم عدل و داد نداند
(شیبانی،۲۸۵:۱۳۶۴).
درون­مایه­ی شعر مشروطه در قیاس با دوره­ قبل مسائلی است از قبیل آزادی، وطن، زن، غرب و صنعت غرب، انتقادهای اجتماعی و تا حد زیادی دوری از نفوذ دین، فقدان تصوّف و باز هم کلیّت معشوق درآثار غنایی. مفهوم آزادی، مترادف دموکراسی غربی، با مشروطیّت آغاز می­گردد و این تفکّر حاصل انقلاب کبیر فرانسه و انقلاب صنعتی انگلستان و پی­آمدهای آن است.
در شعر دوره­ رضا شاهی انتقاد هست ولی انتقادها متوجّه چیزهای سطحی و روبنایی است و آن تندی که در شعر عارف و عشقی و بهار بود و به ریشه­ مسائل می­زد، در این دوره نیست. به دلیل سانسور و فشاری که به طور روزافزون بر روشنفکران و ادبا وارد می ­آید و خیلی هم با برنامه تنظیم شده است، همان مفهوم وطن و آزادی هم زیر بار فشار دیکتاتوری رضاشاهی خیلی کم رنگ می­ شود ولی ادامه دارد (شفیعی کدکنی،۳۳:۱۳۸۳-۸۰). تصانیف روزمره­ای رواج عمومی داشت و با حکومت سخت­گیرانه­ی رضا شاه آن تصانیفی که رنگ و صبغه­ی سیاسی بود و دارای مضامین ضد حکومت از جامعه رخت بربست. در روزنامه­ها شماری از اشعار طنزآمیز انتقادی منتشر می­شد که بعضی از آنها کاملاً به این نوع اشعار می­پرداخت. روزنامه­ی توفیق و بابا شمل از جمله­ این نشریات بودند. شعر این دوره با تمثیل­های تاریخی و حماسی و نقد ملایم اجتماعی و دعوت پشتی­گرانه از اصلاحات مورد نظر حکومت و بدگویی از فشار خارجی بر ایران، با طراحی­های حکومت رضا شاه هم­سویی و دمسازی نداشت و سطح نمادین و سمبولیک، بازتابی از فضای موجود مملکت بود. زبان تمثیلی و بیان سمبولیک که بعدها یکی از ویژگی های شعر نیما شد وسیله­ بسیار مناسبی برای ابراز اندیشه­ های انتقادی و انقلابی در دوران اختناق بوده است (آژند،۱۳۸۳: ۵۲-۱۴۵). جریان شعر سمبولیسم اجتماعی فارسی در ایران این­گونه بوده است که خود را در برابر مسائل و مفاهیم سیاسی و اجتماعی و آرمان­ها و آرزوها و درد و دریغ­های انسانی متعهّد می­دانسته و جامعه­گرایی از ویژگی­های محوری و بنیادین این شعر بوده و هدف آن بالا بردن ادراک و بینش اجتماعی است و غالباً پیامی اجتماعی و انسانی در آن بازگو می­ شود (شمیسا،۲:۱۳۸۰). دوران بدبینی نیما هم­زمان با یک دوره­ اختناق و افول آزادی در سطح جامعه­ ایران بوده که اشعار نمادین وی معلول چنین شرایطی است.
*ققنوس مرغ خوش خوان، آوازه­ی جهان/ آواره مانده از وزش بادهای سرد
بر شاخ خیزران ، بنشسته است فرد/ بر گرد او به هر سر شاخی پرندگان …
ناگاه چون به جای پر و بال می­زند/ بانگی برآرد از ته دل سوزناک و تلخ
که معنی­اش نداند هر مرغ رهگذر
(نیما،۲۲۲:۱۳۷۵).
در این دوره سانسور شدیدی بر مطبوعات و آزادی بیان تحمیل شد و مدیحه سرایی که در دوره­ قبل از بین رفته بود بار دیگر سر بر کشید، در این شرایط سخت بعضی از نویسندگان و شاعران بی­باکی چون لاهوتی، فرخی و عشقی ناگزیر تن به تبعید در خارج از کشور دادند و یا ظلم مرگ را در زندانها چشیدند. از ویژگی­های این دوره رشد ادبیات غیر سیاسی بود.
بعد از سقوط رضاشاه، انتقادهای دوره­ رضاشاهی، جایش را به انتقادهای بنیادی می­دهد. از لحاظ اجتماعی در این دوره، برخورد تند عاطفی­ای که نسل قبل با مسائل داشت، کم رنگ می­ شود و شاعران درمسائل اجتماعی بیشتر خیره ­می­شوند و تأمّل می­ کنند و تفکّر قبل تبدیل به یک تفکّر عمیق اجتماعی همراه با نوعی نگرش انتقادی و گاه طنز می­ شود. نوعی نقد اجتماعی، زمینه اصلی شعر این دوره را تشکیل می­دهد که بیشتر دراشعار فروغ و شاملو و دیگران نمونه­هایش نمایان است (شفیعی کدکنی،۸۰:۱۳۸۷). شعر فارسی، خواه میانه­رو، خواه تندرو دو مکتب جداگانه پدید آورد: آنان که دیدشان بر مسائل اجتماعی متمرکز بود و کسانی که به عوالم درونی چون عشق و دل توجه داشتند یا شیفته­ی طبیعت بودند. از میان گروه شاعرانی که آثار بیشتر آنان جهت اجتماعی داشت، می­توان نیما یوشیج، شیبانی، کسرایی، سایه، ا.بامداد یاد کرد (همان،۹۹). شعر معاصر ایران، فرزند خلف مشروطیّت است؛ شعری که تعهّد و مسئوولیت اجتماعی را از آن دوران به ارث برده و بر ظرایف و جلوه­های هنری و رمزی آن افزوده است؛ به ویژه از دهه­ ۱۳۲۰ شمسی به بعد که حوادث بزرگی در ایران و جهان به وقوع می­پیوندد و با هم ارتباط دارند، نقش شاعران و ادیبان در حوزه­ سیاست پررنگ­تر می­ کند (نصرتی،۴۵۶:۱۳۸۷).
یکی از تأثیر گذارترین اتفاقات در جریان شعر معاصر فارسی، انقلاب اسلامی بوده است که با ظهور آن تکرار اندیشه­هایی هم­چون استقلال وآزادی خواهی ، داشتن حق فردی و اجتماعی همراه با اندیشه­ی آزاد و آرمان ­های بسیار وارد شعر معاصر فارسی گردید و با جریان جنگ تحمیلی،این مسؤولیت اجتماعی و سیاسی در شعر معاصر افزونی یافت و از مسائل عمده­ای که درشعر این دوره مطرح می­ شود، «می­توان رویکرد انسانی شاعر در گستره­ی جهانی و بیان دردها و رنج­های بشری، آزادی خواهی، اعتراض به جنگ، شکوه از استبداد، اعتراض به بی­ عدالتی و… را اشاره کرد» (نصرتی،۴۷۱:۱۳۸۷). از چهره­ها این دوره می­توان شاملو، کسرایی،خسرو گلسرخی، اسماعیل خویی و … را نام برد(شفیعی کدکنی،۱۳۸۷: ۸۱).
ادبیات شکل گرفته در جنگ تحمیلی در بر دارنده­ی موضوعاتی از جمله جنگیدن،کشته شدن، ویران کردن است که طرح آرمان­ها و تفکرات که در بر گیرنده­ی مضمون توجیه حقانیّت و بیان شجاعت و ستایش فتوحات که دعوت به مقاومت و هم­چنین یادکرد جنگ و توصیف فاجعه و سوگ­سرایی که دارای مضمون نفرت­انگیز از جنگ است را عنوان می­ کند. «ادبیات جنگ ادبیات انسانی است که نشان دهنده تجربیّات واقعی جنگ است که در آن وجدان جمعی و هویّت انسانی بیان می­ شود و تلاش می­ کند ریشه­ لغزش­ها و تهدیدات را پیدا کند و بشناساند و هم­چنین نشان دهنده وجدان بیدار در برابر خشونت دشمنان و بازگرداندن حقوق انسانی است. این نوع ادبیات تمرکز بر موقعیت ناهنجاری که مردم در آن زندگی می­ کنند و بررسی انواع سیطره­ها که مربوط به فرد، گروه و ملّت می­ شود، است» (محنایه،۱:۱۳۸۹). ویژگی­های شعر این دوره «بهره­ گیری از نماد و رمز،توصیف و ستایش جان­باختگان و شهیدان،توصیف جنایت و بیداد دشمن،ترسیم چهره­ی رنج کشیده و مظلوم مردم ، دعوت به مبارزه و پایداری، تحقیر و انتقاد از دشمن و تکریم خود، ستایش آزادی و آزادگان و اعتراض به بی­دردی ، بی­هویتی و رفاه­زدگی و غفلت و ریاکاری است» (صنعتی،۸۴:۱۳۹۰-۲۸). شاخصه­های مهم و ممتاز بعد فکری شعر دفاع مقدس:
۱-تلفیق و درآمیختن گذشته، حال، آینده، با اتّکا بر سه عنصر تاریخ اسلام به ویژه عاشورا، حالات و رویدادهای جبهه و آینده­ی تاریخ؛
۲-ستایش شهید و شهادت، ایثار و جانبازی و مقاومت، سروده­های سرشار از توصیف و تکریم شهیدان، ستایش مجاهدان جبهه­ها، مقاومت و فداکاری مردم و رزمندگان؛
۳-اندوه یاران رفته و واماندن از کاروان شهادت (سنگری،۹۲:۱۳۹۰).
زبان روایی، آهنگ و طنین حماسی و توصیف لحظه­ها و صحنه­های نبرد و ستایش رزمندگان و شهیدان ویژگی­های محسوس قالب شعری دفاع مقدّس هستند. از مهم­ترین جریان­سازان قلمرو دفاع مقدّس می­توان حسن حسینی، حمید سبزواری، پرویز بیگی حبیب­آبادی، علیرضا قزوه، سلمان هراتی، قیصر امین­پور نام برد (همان،۸۸).
قیصر امین­پور از شاعران متعهّد و صاحب سبک در شعر معاصر است که نقش خود را با مطرح کردن موضوعاتی پر بسامد در آثار خویش، از جمله «سختی­ها و مصائب روزگار، شهید و شهادت، زندگی و مرگ، آزادگی و اسیری، حق­خواهی و ظلم ستیزی و … پرنگ تر نموده است»(ایران­زاده،۴۲۷:۱۳۸۷) .آزادی در سروده­های قیصر امین­پور در مفهوم اولیه­ی نجات از اسارت دشمن خارجی و جغرافیایی و در مفهوم رهایی از تعلّقات و خواسته­ های نفسانی و در نهایت به مفهوم اجتماعی آن دیده می­ شود(درگاهی،۵:۱۳۸۷).در نگاه امین­پور آشکارا اعتراض­هایی دیده می­ شود که عملکردهای اجتماعی امروزی و دغدغه­های آن را در بر می­گیرد. «وی جامعه­اش را خیلی خوب می­شناخت و به آلام و دردهای مردم آگاه و زبان گویای رنج­ها و آمال آنان بوده است. او شاعری مردمی بوده است که نبض جامعه در دستش بود» (سبزواری،۱:۱۳۸۶). وی یکی از شاعران در ادبیات معاصر است که اشعارش دارای مضمون درد و رنج انسان امروزی است و انتقاد خود را از کلافگی سبز فایل و مسائل پیرامون آن مطرح می­ کند. امین­پور دارای یک حس تعهّد اجتماعی است که تأکید وی بر عدالت اجتماعی،آزادی انسان و ایده­آل بودن جامعه­ آرمانی است که بر اثر فقدان هرکدام از آنها دست به گلایه و انتقاد می­زند. هم­چنین اشعار وی دارای طرح و رنگ انتقادات سیاسی-اعتقادی و فرهنگی است و سرشار از تفکّر و تلنگری است که از واقعیّت­های پیرامون خویش بهره گرفته است و این تفکّر گاه با تلنگر طنز همراه می­ شود.
با این همه تفاوت/ احساس می­کنم که کمی بی ­تفاوتی/ بد نیست
حس می­کنم که انگار/ نامم کمی کج است
و نام خانوادگی­ام نیز/ از این هوای سربی/ خسته است
(آینه­های ناگهان،۲۵۵:۱۳۸۷).
۲-۲-۳: شیوه ­های انتقاد
مهم­ترین شیوه ­های انتقادی در زبان فارسی را می­توان به هجو،هزل و طنز تقسیم کرد که البته تفاوت­های زیادی در زبان، شیوه و هدف با یکدیگر دارند.
۲-۲-۳-۱: هجو
هجو در لغت، «شمردن معایب کسی را، ،دشنام دادن کسی به شعر، سرزنش و در اصطلاح بدگویی از کسی به شعر است» (داد، ۱۳۷۸:ذیل هجو). هرگونه تکیه و تاکیدی بر زشتی­ها­ی وجودی یک چیز خواه به ادعا و خواه به حقیقت ،هجو است (شفیعی­کدکنی،۵۲:۱۳۷۸).
هجا در شعر جاهلی عرب سلاحی بود در خدمت قبایل متخاصم و قبل از آغاز جنگ، شاعری قبیله­ای دیگر را هجو می­گفت و شاعری از آن قبیله جواب می­داد. به تدریج هجو نویسی جای خود را به طنز نویسی داد که از طرفی ظرافت و نکته سنجی بیشتری می­خواست و هم غیر مستقیم بود. اگر هجو جنبه­ طنز نویسی داشته باشد و بیش­تر به دشنام و بدگویی مستقیم اکتفا کند، می­توان آن را معادل طنز شخصی[۴] دانست (جوادی ،۱۲:۱۳۸۲).
می­توان گفت در تاریخ ایران، حس انتقام مردم ایران از شکست­های آن­ها بوده که به زبان هجو مطرح می­شده است و کم کم این هجویه­ها برای مقاصد شخصی که گاه شاعری از شاعری دیگر رنجشی داشته، به کار می­رفته است. هجوها برای بیان مسائل اجتماعی در اشعار فارسی، که گاهی بر پایه نقد و دشنام و ریشخند بوده به کار برده می­شده است. رستگار فسایی عوامل هجو را این­گونه می­نویسد:
۱- آزردگی­های شخصی ناشی از توقّعات و انتظارات برآورده نشده از صاحبان قدرت و زر و سیم و هم­چنین از دوستان و آشنایان؛
۲-مشاجرات قلمی شاعران که غالباً به هجوگویی و بدگویی منتهی می­ شود. شاعران درباره هم­کاران خود نیز به دلایل فراوان زبان به هجو و هزل گشوده­اند که مهم­ترین آن دلائل را می­توان برتری جویی کسی بر دیگری و به دلیل اصطکاک منافع و حسادت و انگیزه­ منفی دیگر بوده است؛
۳-مأیوسی از صله و انعام ممدوح که سبب می­شده که ابتدا شاعران شخص مورد نظر را از هجو بترسانند و اگر به مقصود نرسیدند او را هجو کنند (۲۲۸:۱۳۷۲).
«در ادبیات کلاسیک فارسی،منجیک،سوزنی،انوری و در میان متاخرین،یغما به لحاظ هجویه­های خود،شهرتی بیش از دیگران دارند» (داد،۱۳۷۸:ذیل هجو).
۲-۲-۳-۲: هزل
هزل در لغت به معنی مزاح و ضد جد است، بدان لاغ و سخن بیهوده نیز گفته­اند و در اصطلاح اهل ادب، شعری است که شامل شرح و مضمونی طیبت­آمیز یا حکایتی خنده­آور و به اصطلاح معروف، فکاهی باشد. اعم از رکیک یا غیر رکیک یا شعری که در آن کسی را ذم کنند و به او نسبت­های ناروا دهند یا سخنی گویند که در آن مضامین خلاف اخلاق و ادب آمده باشد که این معنی به مضمون هجو ، نزدیک­تر است. به همین دلیل اغلب هزل را مترادف فحش و دروغ به کار برده­اند و همین عامل سبب شد که هزل را بسیاری از شاعران و منتقدان به دلیل جنبه­ غیر اخلاقی آن، مردود بدانند و آن را از اغراض هجو بشمرند. بعضی دیگر آن را شعری که قصد خنداندن دارد و به ناهنجاری­ها می­خندد دانسته و وسیله­ تفریح و تفرّج و گریز از درد و رنج شناخته­اند. از انگیزه­های هزل هم می­توان به:
۱- غلبه­ روح مزاح و طیبت بر مزاج شاعر
۲-مأیوسی و حرمان و بهره نبردن از دانش و هنر و تفوّق بی­هنران که موجب خشم شاعر و توسل او به هزل و هجا می­ شود
۳- فساد و آلودگی­های شخصی و اجتماعی و اقتصادی محیط فاسد که هزل پسند و رذل پرور و موجب نشر موضوعات هزل­آمیز و رکیک و مضامین زشت می­گردد، دانست (رستگار فسایی،۲۲۸:۱۳۷۲-۲۲۷).
هزل زبان بی­پروایی دربیان مسائل دارد؛ از این رو می­توان گفت: «سخنی است که در آن هنجار گفتار به اموری نزدیک می­ شود که ذکر آن­ها در زبان جامعه و محیط رسمی زندگی و در حوزه­ قراردادهای اجتماعی حالت الفاظ تابو و حرام دارد» (شفیعی کدکنی، ۵۲:۱۳۷۴). هزل به خاطر بی­مایگی از نظر مفهومی در پایین­ترین مرتبه­ی گونه­ های شوخ­طبعی است (صدر،۸:۱۳۸۱). عبید زاکانی را می­توان یکی از شاعران هزل گو به شمار آورد (انوری،۱۳۸۱:ذیل هزل).
۲-۲-۳-۳: طنز
«واژه­ای عربی است به معنی تمسخر و استهزا و در اصطلاح اهل ادب به آن دسته از آثار ادبی اطلاق می­ شود که با دست­مایه­ی آیرونی و تهکّم و طعنه به استهزا و نشان دادن عیب­ها، زشتی­ها،نادرستی­ها و مفاسد فرد و جامعه می ­پردازد» (داد،۱۳۸۷:ذیل طنز). در زبان انگلیسی از مفهوم طنز به صورت ساتیر[۵]یاد می­ شود که یکی از اقسام کلام خنده­انگیز است و در جوار کمدی[۶] و طعنه[۷] قرار می­گیرد و آن را چنین تعریف می­ کنند که سخنی است اعتراض آمیز، لطیف و نیشخندانگیز که قصدش انتقاد و اصلاح جامعه است و در حالی که هزل، خشن، تند، فحش­آلود و خنده­آور است ولی معمولاً هدف اجتماعی و انتقادی ندارد و گاهی ناشی از طمع کسب مال و مقام است که در این صورت هجو است. طنز نویسی بالاترین درجه­ نقد ادبی است، به شرط آن­که طنزنویس حوادث و چهره­ها را دگرگون نکند و فقط از فانتزی رئالیستی و با بهره گرفتن از اصول دیگر هنر بدیعی این حوادث و چهره­ها را برجسته و نمایان­تر از آنچه که هست جلوه دهد.
هدف اصلی و مهم طنز نویس اصلاح جامعه و نقد عیوب آن است که با زبانی زیرکانه و ظرافتی بسیار، زشتی­ها را نمایان می­سازد و بر آن­ها می­تازد که این روش از تلخی صراحت مستقیم می­کاهد و سبب می­ شود با بهره گرفتن از این شیوه، کمتر افراد مورد نقد با تلخی انتقاد رو به رو شوند. در حقیقت وظیفه­ی آن بدخواهی و تمسخر نبوده ؛بلکه در هدف آن ،رفع نواقص و اصلاح آن مطرح است .هم­چنین با تأمّل در آن می­توان فهمید که طنز نویس برای بهبود جامعه دست به این کار می­زند. بنابراین می­توان گفت: «طنز حقیقی علاوه بر عملکرد انتقادی، کارکردی درمانی نیز دارد» (کریچلی،۲۵:۱۳۸۴). هم­چنین، کارکرد اجتماعی طنز هوشیار ساختن افکار عمومی است به عبارت دیگر از طریق طنز است که می­توان سطح آگاهی­های مردم را نسبت به مسائل و پدیده­های جامعه بالا برد (آقاپور،۵۶:۱۳۸۹). دانیل دوخو رمان نویس قرن هجدهم انگلیسی می­گوید: طنز نویس اکثراً ماسک یک مصلح اجتماعی را به چهره می­زند و این کار به او فرصتی می­دهد تا انگیزه­ حمله و تعرّضی را که دارد و ممکن است به سبب­های پیچیده و متفاوتی به وجود آمده باشد، اقناع کند و آن را موجّه جلوه دهد (جوادی ،۹۳:۱۳۸۴). انواع طنز به صورت کنایه، لطیفه(۷)، طعنه(۸)، هزل، فکاهه(۹)، هجو و ایهام است (رستگار فسایی،۲۷۸:۱۳۷۲-۲۷۲).
طنز از اقسام هجو است اما فرق آن با هجو این است که در آن تندی و تیزی و صراحت هجو در طنز نیست وآنگهی در طنز معمولاّ مقاصد اصلاح­طلبانه و اجتماعی مطرح است .طنز کاستن از مقام و کیفیّت کسی یا چیزی است به نحوی که باعث خنده و سرگرمی شود و گاهی در آن تحقیری باشد. در طنز کسی که مورد انتقاد قرار می­گیرد، ممکن است یک فرد خاص باشد یا یک تیپ یا یک طبقه یا ملّت و حتّی نژاد. گاهی کسانی که دعوی و قصد اصلاح مفاسد اجتماعی و تهذیب اخلاق انسانی را داشته اند به شیوه­ طنزپردازی روی آورده­اندو آثار عبید در این زمینه مشهور است. شاعران بزرگ ادبیات ما در خلال آثار خود از طنز غافل نبوده ­اند که می­توان از سعدی یا حافظ نام برد (شمیسا،۲۳۵:۱۳۷۵-۲۳۴).
پس از مشروطیّت، طنز جایگاه ثابت و خاصّی می­یابد و عنوان­های دیگر را تحت­الشعاع قرار می­دهد و به طور کامل در یک قالب ادبی عرضه می­ شود.ایجاد تحوّلات سیاسی عمیق در دوران مشروطه، طنز را دارای کاکرد اجتماعی و سیاسی عمیق کرد و این شاخه از ادبیات رسالتی اجتماعی یافت (آقاپور،۶۲:۱۳۸۹). از طنز پردازان برجسته«می­توان به عبید زاکانی، علی­اکبر دهخدا،برخی از اشعار ایرج میرزا،برخی آثار طالبوف،نسیم شمال و محمدعلی جمالزاده اشاره کرد» (داد،۱۳۷۸:ذیل طنز).
۲-۲-۴: شگردهای طنزپردازی
با وجود کثرت انواع طنز، شیوه ­ها یا تکنیک­هایی که در آن به کار گرفته می­شوند نسبتاً محدود است. قسمت عمده از تکنیک­های طنز را تحت پنج عنوان مختلف می­توان خلاصه کرد:
۱٫کوچک کردن
۲٫بزرگ کردن
۳٫تقلید مضحک از یک اثر ادبی شناخته شده
۴٫ایجاد موقعیتی در داستان یا نمایش­نامه که خود به خود طنزآمیز است
۵ .به کار بردن عین کلمات کسی که مورد طنز قرار می­گیرد و ایجاد چهارچوبی مضحک برای آن (جوادی،۱۷:۱۳۸۲). هم­چنین عدّه­ای هم به شیوه­ هایی مانند تمثیل­های طنزآمیز، مسخرگی عالی و مسخرگی نازل، چه از طریق تحقیر مستقیم و چه از طریق تمجید مسخره­آمیز، توصیف شخصیت و شخصیت­پردازی، استفاده از واژگان،نحو،شعر و تصاویر طنزآمیز و … اشاره کردند (پلارد،۸۲:۱۳۸۲-۳۳).
شمیسا نیز در کتاب «انواع ادبی» غیر منتظره بودن حادثه که گاهی اوقات آن­قدر یک حادثه غیر منتظره است که ممکن است بی­اختیار باعث خنده شود و هم­چنین حاضر جوابی که در ادبیات، مجانین عقلا و افراد خردمند در جواب شاهان و بزرگان نکته­ای در کار می­کردند و با حاضر جوابی خود باعث تنبه می­شدند و گاهی خود و دیگران را از مرگ می­رهاندند، را هم دانسته است (۲۳۷:۱۳۷۸).
۲-۲-۵: درون­مایه­های انتقاد
می­توان انتقادات را از لحاظ درون مایه به ۱٫انتقادات سیاسی ۲٫انتقادات اجتماعی ۳٫انتقادات اخلاقی ۴٫انتقادات عرفانی ۵٫انتقادات فرهنگی ۶٫انتقادات دینی ۷٫اقتصادی و … تقسیم کرد. علاوه بر این موارد گاهی نوعی از نقدهایی در سخنان شاعران دیده می­ شود که دارای هیچ معیار و محکی نیست و درگاهی در کتاب « نقد شعر در ایران» از آن به عنوان نقد بی­معیار یاد کرده است که شامل اشعاری که حاوی خودستایی­هایی بوده که در ترویج شعر خویش و یا داوری درباره دیگران که اظهار نظرهای هر یک از شاعران به سائقه­ی دوستی و یا دشمنی اختلاف سلیقه­ای که با دیگران داشته اند، بارها مداهنه و توصیف و یا بدگویی و خرده­گیری از آن­ها شده است (۳۳۸:۱۳۸۷-۳۲۰).
یادداشت­های فصل دوم:
۱٫آندری آرسن‌یویچ تارکوفسکی، کارگردان و فیلمساز برجسته روسی در دهه­ ۱۹۸۶ بوده است.
۲٫جامعه شناس آلمانی و استاد دانشگاه برکلی است.
۳٫ فیلسوف فرانسوی قرن نوزدهم میلادی است و از وی به عنوان پیشگام جامعه شناسی ادبیات مدرن نام می­برند.
۴٫ جامعه شناس بزرگ قرن نوزدهم و ابتدای قرن بیستم است. به عقیده­ی بسیاری، دورکیم بنیان‌گذار جامعه‌شناسی به شمار می‌رود.
۵٫ اندیشمند اتریشی-انگلیسی یکی از بزرگترین فیلسوفان علم سده بیستم به حساب می‌آید و بنیادگذاری نخستین فلسفه انتقادی غیر توجیه‌گرانه در تاریخ فلسفه است و آثار زیادی در فلسفه سیاسی و اجتماعی از خود باقی گذاشته‌است.
۶٫ نام مکتبی آلمانی است که در دهه­ ۱۹۳۰ میلادی توسط مارکس هورکهایمر در قالب یک انجمن پژوهش­های اجتماعی در فرانکفورت تأسیس شد. عمده فعالیّت این مکتب در زمینه ­های مربوط به فلسفه­ی علوم اجتماعی،جامعه شناسی و نظریه­ی اجتماعی نئومارکسیستی است.

 

 

– نحوه­ مکاتبه با محیط خارج از کانون و هم چنین نحوه­ ملاقات با اعضای خانواده و چگونگی اعطای مرخصی.
– چگونگی شرکت در کلاس­های آموزشی و کارگاه­های فنی و حرفه­ای در کانون و رعایت نظم و انضباط در محیط آموزشی و خوابگاه.
– رعایت نظافت خوابگاه، داشتن وضعیت ظاهری و پوشش مناسب.
– نحوه مراقبت­های پزشکی و روانپزشکی و آزمایش­های مواد و برگزاری کلاس­های مشاوره توسط روانشناسان و مددکاران اجتماعی.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
– چگونگی اعلام شکایت و اعتراض به کارکنان و وضعیت موجود در کانون به مدیر کانون اصلاح و تربیت و نحوه رسیدگی توسط مدیر کانون.
– آشنایی با مقررات اصلی و تکمیلی کانون اصلاح و تربیت و چگونگی تنبیهات انضباطی در صورت رفتار مغایر با قوانین و مقررات کانون.
– قوانین مربوط به رفت و آمد در محوطه و قسمت های مختلف کانون و نحوه ملاقات با مدیر کانون.
– مشاوره قضایی و خدمات معاضدتی در صورتی که فرد در مورد پرونده قضایی و یا شرکت در شورای انضباطی نیاز به وکیل داشته باشد می ­تواند از وکلای افتخاری استفاده نماید و همچنین به منظور آشنایی با حقوق خود و پاسخگویی به مشکلات قضایی می ­تواند با وکلای افتخاری و یا قاضی ناظر مستقر در کانون اصلاح و تربیت ملاقات نماید.
– آشنایی با نوع تنبیهات انضباطی که در صورت رفتار مغایر با قوانین و مقررات کانون در مورد فرد اجرا خواهد شد. حق حضور در شورای انضباطی و دفاع از خود و همچنین نحوه اعتراض به تصمیمات شورای انضباطی و چگونگی اجرای رای شورای انضباطی و نحوه محاکمه و بازجویی.
– آشنایی با حقوق و تکالیف در خوابگاه، سالن غذاخوری، سالن ورزش، استخر و اردوهای تفریحی و زیارتی.

 

۲- تشکیل پرونده شخصیت

تلفظ واژه انگلیسی(observation) و در لغت به معنای معاینه و مشاهده می­باشد[۳۲]و اصطلاحاً عبارت است از مجموعه تحقیقات و آزمایش های جامعه­شناختی، روانشناختی و فیزیولوژیکی که برای شناخت شخصیت بزهکار به کار می­رود. مجموعه این آزمایش­های مستند و مکتوب را پرونده شخصیت (ابزرواسیون) می­نامند.[۳۳]
مجموع تحقیقات و بررسی­ها و آزمایش­هایی که برای شناسایی شخصیت یک فرد به کار می­رود پرونده شخصیت نامیده می­ شود. موسّسین مکتب تحقّقی، بررسی وضع اجتماعی مجرمین و افراد در حالت خطرناک را تاکید کرده و اعتقاد داشتند که طرز زندگی افراد، وضع محیط خانوادگی و اجتماعی(محیط تحصیلی، محیط کار، مسکن، محیط تفریح، دوستان و همسایه ها و…) و انگیزه ارتکاب جرم باید مورد بررسی قرار گیرد. تحت تاثیر افکار و عقاید دکترین مکتب تحقّقی، اصطلاح بررسی اجتماعی و آزمون­های پزشکی و روانپزشکی متداول گردید.[۳۴]

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

۱-۲- تحقیق درباره سوابق خانوادگی و اجتماعی

تحقیق و پژوهش اجتماعی و سوابق خانوادگی را مددکاران اجتماعی و یا مددکاران افتخاری انجام می­دهند. مددکار از طریق ملاقات حضوری با مددجو از وضعیت زندگی و خانواده او و مشکلات روانی، اقتصادی، فرهنگی و… تحقیق به عمل می آورد. اگر مددجویی مشکل خانوادگی داشته باشد، مددکاران از خانواده مددجو دعوت می­نمایند که برای انجام مشاوره و حل مشکل به کانون اصلاح و تربیت بیایند و در صورت لزوم مددکاران به محل زندگی و محل کار مددجو مراجعه می­نمایند.
عکس مرتبط با اقتصاد
مددکاران باید خوش اخلاق، خوش بیان و خوشرو بوده و وظایف محوله را با صبر و متانت و خونسردی انجام دهند. جلب اعتماد مصاحبه شوندگان (مددجو) کلید و رمز موفقیت مددکاران است. برای جلب اعتماد مددجویان باید هدف از جمع آوری اطلاعات دقیق و صحیح را که به منظور حمایت و هدایت طفل و رفع مشکلات خانوادگی و اجتماعی او انجام می­گیرد به آنان تفهیم گردد.گاهی اوقات علت اصلی ارتکاب جرم توسط کودک یا نوجوان محیط و شرایط خانوادگی است. وضعیت نابسامان محل سکونت، اعتیاد والدین، آشفتگی و از هم گسیختگی خانواده، اعمال خشونت از طرف والدین نسبت به فرزندان، طلاق و جدایی والدین، وجود تبعیض در بین فرزندان، تنبیهات بیش از حد و بی مورد فرزندان توسط والدین، پایین بودن سطح سواد والدین، فقر مالی و عوامل اقتصادی از جمله عواملی است که در ارتکاب بزه توسط کودک یا نوجوان موثر هستند و این وظیفه مددکار اجتماعی است که با تحقیق و پژوهش زمینه ارتکاب جرم را پیدا نماید.
مددکار اجتماعی دربدو ورود فرد به قسمت نگهداری موقت در واحد تشخیص حاضر شده و به بررسی وضعیت روانی و خانوادگی و اجتماعی مددجو می پردازند. مددکاران برای پیشبرد اهداف خود به پرونده قضایی مدجو نیز توجه می­نمایند. برای تکمیل تحقیقات خود از محل سکونت یا محل کار و یا محل تحصیل مددجو نیز به طور حضوری دیدن می­نمایند.
مددکار اجتماعی اولین فردی است که در محیط خانواده با طفل و افراد خانواده او تماس می گیرند، طرز برخورد مددکار با افراد مذکور در شناسایی شخصیت و وضعیت نوجوان و جلب اعتماد آنها حایز اهمیت است. مددکار ضمن مصاحبه با مددجو با هوشیاری و ذکاوت پس از شنیدن شرح حال مددجو اقدام به یادداشت نکات مهم آن می­نماید. درنهایت مددکار اجتماعی گزارش تحقیقات خانوادگی و اجتماعی مددجو را به مقامی که دستور تحقیق و پژوهش اجتماعی را صادر نموده بود ارسال می کند. ماده ۴ آیین نامه اجرایی کانون اصلاح و تربیت نیز انجام تحقیقات اجتماعی و سوابق خانوادگی و خصوصیات اخلاقی کودک اشاره می­نماید.
مددکار برای انجام تحقیقات در باره سوابق خانوادگی فرد در بدو ورود در اختیار هر مددجویی فرم­هایی خاص شخصیتی قرار می­ دهند که آنرا تکمیل نماید. گاهی اوقات با بررسی فرم­های مذکور علّت بزهکاری طفل معلوم می­گردد. با آشکار شدن علت ارتکاب جرم، مسلماً برنامه ­های اصلاحی و تربیتی با توجه به نیاز فرد تنظیم می­گردد و مددکاران نیز تلاش می­ کنند با برقراری ارتباط با خانواده و مقام قضایی و … عوامل جرم­زا در خصوص مددجو را ازبین ببرد. ورقه تحقیق و پژوهش اجتماعی اوّلین سند شناسایی شخصیت فرد آزمون شونده و دارای اهمیت بسیاری است. در ایفای این وظیفه مهم و حساس مددکاران اجتماعی باید دارای صلاحیّت و تخصص در حرفه مددکاری بوده و از قوانین کیفری و علوم جامعه شناسی، کیفر­شناسی و علم زندانها، علوم تربیتی و جرم­ شناسی و روانشناسی اطلاعات کافی داشته باشند.[۳۵] در کل معمولاً تحقیقات اجتماعی و خانوادگی شامل موارد مختلف است که مهم­ترین آنها عبارتند از:

پایان نامه

۱- بررسی وضع زندگی شخصی و خانوادگی کودک و نوجوان بزهکارو ناسازگار؛
۲- تحقیق در وضع معیشت پدر و مادر مددجو؛
۳- بررسی زندگی برادران و خواهران و اقوام نزدیک مددجو؛
۴- مطالعه در مورد چگونگی رفتار پدر و مادر با کودک ناسازگار در محیط خانه؛
۵- تحقیق در طرز برخورد رفتار برادران و خواهران با کودک بزهکار؛
۶-بررسی وضع تحصیلی، رشد جسمی و روحی طفل متهم؛
۷- تحقیق در مورد وضع تحصیلی و اجتماعی دوستان، رفقا و معاشرین طفل ناسازگار؛
۸-بررسی طرز رفتار دوستان و معاشرین با طفل با او.[۳۶]

 

۲-۲ آزمایش پزشکی:

در بدو ورود مددجوی جدید به واحد پذیرش و تشخیص (قرنطینه)، برای انجام آزمایشات پزشکی به واحد بهداری فرستاده می­ شود تا علاوه بر پر کردن فرم­های مخصوص که مربوط به سوابق بیماری می­باشد، توسط پزشک بهداری مورد معاینه قرار گیرد. برای بررسی وضع سلامتی کودک و نوجوان، پزشک مددجو را از لحاظ ابتلا به بیماری­های واگیر دار و مزمن، طرز رشد جسمی، طرز ترشح غدد داخلی و همچنین اعتیاد به الکل و مصرف مواد مخدر و نیز عوامل ارثی از قبیل بیماری­های جسمی و روانی و خصوصیات اخلاقی والدین مورد آزمایش و تحقیق قرار می­دهد. در صورت لزوم از ادرار و خون و… آزمایش­هایی به عمل می­آید. نتیجه آزمایش­ها با تعیین نوع بیماری و ناراحتی جسمی و روانی مددجو در برگه مخصوص ثبت و ضمیمه پرونده شناسایی شخصیت می­گردد.[۳۷]

 

۳-۲-آزمایش روانپزشکی و روانشناسی

برای تشخیص نوع بیماری و یا ضایعه در اعصاب و مغز، روانپزشک آزمایش های ضروری را به عمل آورده و طریقه درمان آن را تجویز می­نماید. میزان ارزش آزمایش روانپزشکی مانند آزمایش پزشکی تابع صلاحیت علمی و شخصی روانپزشک، میزان دقت و تجهیزات مورد آزمون، شرایط و اوضاع و احوالی است که در آن آزمایش انجام می­گیرد.به محض ورود مددجو به قسمت پذیرش و تشخیص، روانشناس کانون اصلاح و تربیت از فرد مذکور تست هوش به عمل می­آورد و پرسشنامه تشخیص وضعیت شخصی و خانوادگی و اجتماعی توسط مددجو تکمیل می­گردد.
اصولاً کودکان و نوجوانانی که مرتکب جرم می­شوند یا دارای حالت خطرناک هستند در ظاهر از لحاظ جسمی با افراد عادی تفاوتی ندارند. انحراف و عدم سازگاری آنها اکثراً مربوط به وضعیت دوره مختلف زندگی و محرومیت عاطفی و اجتماعی آنها است که منجر به ناراحتی های روانی و رفتار غیر عادی شده و آنان را به ارتکاب جرم می­کشاند. در آزمایش روانی، روانکاو از آزمون شونده می­خواهد که تمام تاریخچه زندگی خود را بیان کند و هیچ نکته ای را ناگفته نگذارد.
روانشناس برای تعیین سلامت روانی مددجو از تست­های مختلفی استفاده می­نماید. متخصصان جهت تکمیل آزمایش­های روانی از یافته­ های تحقیقات و آزمایش های اولیه (تحقیق و پژوهش اجتماعی، آزمایش پزشکی، آزمون روانپزشکی) نیز استفاده می­ کنند. با اینکه میان آزمایش­های روانپزشکی و روانشناسی مرزهای افتراقی معینی وجود ندارد. با وجود این، روانشناسی در جامعه کنونی در تمام شئون زندگی اعم از زندگی شخصی و اجتماعی و صنعتی و کشاورزی و شهری و روستایی و کلیه مشاغل حائز اهمیت است.[۳۸]به هر حال روانپزشک و روانشناس یافته­ های خود را از آزمایش­ها و تست­هایی که انجام می­ دهند به طور دقیق یادداشت و ضمیمه پرونده مددجو می­نمایند.
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی

 

۴-۲-تشخیص استعداد حرفه­ای

همانگونه که قبلاً نیز اشاره شد، زمانی که فرد در واحد پذیرش و تشخیص نگهداری می­ شود علاوه بر تکمیل کردن فرم­های احراز هویت به پرسشنامه ­های دیگر نیز پاسخ می­دهد. هر مددجویی با توجه به میزان تحصیلات و رشته تحصیلی در مقاطع دبیرستان و میزان علاقه در یکی از کارگاه­های موجود در کانون تحت تعلیم و آموزش قرار می­گیرد.گرچه برای آموزش در کارگاه­ها علاقه مددجو به رشته خاصی مهم است. ولی برخی اوقات با توجه به اوضاع و احوال مددجو و میزان حالت خطرناکی و یا به علّت داشتن بیماری­های روانی به تشخیص متخصّصان نمی ­تواند تحت تعلیم و آموزش برخی از رشته­های فنی و حرفه ای قرار گیرد، برای مثال فردی که حالت پرخاشگری دارد و سریعاً با دیگران درگیری فیزیکی ایجاد می­ کند، نمی تواند در کارگاه نجّاری کار کند و یا اطفالی که کمتر از ۹ کلاس سواد دارند نمی توانند در کلاس های کامپیوتر شرکت کنند. تشخیص استعداد حرفه­ای توسط شورای طبقه بندی با توجه به پرونده شخصیت و نظر سایر کارشناسان و میزان علاقه مددجو می­باشد.

 

۵-۲- نحوه ی طبقه بندی مددجویان

زمانی که تحقیق و پژوهش درباره سوابق خانوادگی و اجتماعی مددجو توسط مددکاران اجتماعی صورت گرفت و نتیجه آن مشخص شد و هم چنین نتایج آزمایش­های پزشکی، روان پزشکی، روانشناسی و استعداد حرفه­ای مددجو کشف گردید، در این مرحله پرونده شخصیت مددجو آماده است و برای طبقه بندی مددجو و اتخاذ روش­های اصلاحی و تربیتی در کانون، طبقه بندی و تفکیک مددجویان از یکدیگر و اسکان آنها در خوابگاه­های مخصوص می­باشد.
مطابق ماده ۶۵ آیین نامه اجرایی سازمان زندانها «در هر زندان، مرکز حرفه آموزی و اشتغال، شورایی با ترکیب زیر به نام شورای طبقه بندی تشکیل می­ شود، قاضی ناظر زندان به عنوان رئیس شورا، رئیس زندان و یا مرکز مربوط به عنوان نایب رئیس و دبیر شورا، مسئولین واحد­های قضایی، بازپرسی، انتظامی، رئیس اندرزگاه مربوط، یک نفر روانشناس و یک نفر مددکار که در قسمت تشخیص فعالیت می­ کند با انتخاب رئیس مرکز زندان» در کانون اصلاح و تربیت نیز شورای طبقه بندی با تغییری جزئی در ترکیب اعضای شرکت کننده وجود دارد. شورای طبقه بندی با توجه به محتویات پرونده شخصیت هر مددجویی اقدام به طبقه بندی مددجویان در داخل کانون می­نمایند. شورای طبقه بندی مددجویان براساس، سن، نوع جرم، جثه و حالت روحی و روانی آنها را گروه بندی می­ کند. در مورد اشتغال و حرفه آموزی نیز بر اساس علاقه و میزان تحصیلات و هم چنین با توجه به حالت روحی و روانی به این خاطر است که امکان دارد مددجویی علاقه مند به یادگیری نجّاری می باشد ولی با توجه به تحقیقات به عمل آمده از سوابق و حالت روحی و روانی به نظر متخصصان به کارگاه دیگری معرفی می­گردد، که با توجه به نتایج یافته­ های آنها به نفع مددجو می­باشد.
براساس دستور اجرایی قسمت اصلاح و تربیت مددجویان در ابتدا به دو گروه تقسیم می شوند:
۱-گروه نوجوانان( بالغ) گروهی که به سن بلوغ رسیده ­اند و از نظر قانون مسئولیت کیفری دارند.
۲-گروه کودکان(زیر بلوغ) گروهی که به سن بلوغ نرسیده ­اند و مسئولیت کیفری ندارند و نیاز به مراقبت ویژه داشته و می­بایست برخوردهای مناسب تربیتی در مورد آنها اعمال شود.
در این گروه اطفال زیر ۱۴ سال در خوابگاه­ها و کارگاه­های جداگانه­ ای نگهداری می­شوند و به هیچ عنوان حق تماس با مددجویان گروه اول را ندارند. مربّیان و مراقبین این گروه اکثراً خانم هستند و به دلیل آنکه در این گروه سنی اطفال وابستگی زیادی به مادر دارند.
مدجویان گروه اول که نوجوانا بالغ هستند و برای تعیین و تقسیم محل استقرار به پنج گروه تقسیم می گردند که به شرح ذیل می باشد:
گروه۱ – مددجویان ۱۵ و ۱۶ سال که مرتکب جرایم سرقت، قتل و ایراد ضرب و جرح عمدی شدند.
گروه ۲- مددجویان ۱۶ سال که مرتکب جرایم سرقت، ایراد ضرب و جرح عمدی و اعمال منافی عفت شدند.
گروه ۳- مددجویان ۱۶ و ۱۷ سال که مرتکب جرایم سرقت، ایراد ضرب و جرح عمدی و اعمال منافی عفت شدند.
گروه ۴- مددجویان ۱۷ و ۱۸ سال که مرتکب جرایم تصادفات، اعتیاد، ایراد ضرب و جرح عمدی و اعمال منافی عفت شدند.
گروه ۵- مددجویان ۱۸ سال و بالاتر که مرتکب جرایم سرقت، قتل عمدی، ایراد ضرب و جرح عمدی شدند.[۳۹]
در صورت انتقال مددجو از گروهی به گروه دیگر( تشخیص لزوم) مراتب طی گزارشی از سوی مربّی به مسئول امور خوابگاه­ها اعلام می­گردد تا نامبرده تصمیم مقتضی مبنی بر انتقال یا عدم انتقال را اتخاذ نماید. قسمت اخیر ماده ۲ آیین نامه اجرایی کانون اصلاح و تربیت نیز در این خصوص مقرر می­داردکه «… در هر قسمت اطفال بر حسب سن با رعایت تبصره ذیل ماده ۲۳ قانون اطفال و سابقه ارتکاب جرم و حتی الامکان از نظر نوع جرم و درجه تربیت­پذیری طبقه بندی خواهند شد. به علاوه قسمتی که دختران در آن نگهداری می شوند از پسران مجزا خواهد بود.»

 

ج- قسمت آموزش

مددجویانی که در سن تحصیلات اجباری قرار دارند برای ادامه تحصیل به مدرسه کانون اصلاح و تربیت فرستاده می­شوند.گرچه مدت حضور برخی از مددجویان در کانون اصلاح و تربیت ممکن است اندک باشد ولی برای اینکه در ادامه تحصیل وقفه ایجا نگردد به مدرسه فرستاده می­شوند.کانون اصلاح و تربیت با همکاری آموزش و پرورش منطقه ۵ تهران اقدام به ایجاد فضای آموزشی از مقطع ابتدایی تا مقطع دبیرستان کرده است.علاوه بر آن اقدام به ایجاد فضای کافی برای ورزش و انجام فعالیت های فرهنگی و هنری نیز کرده است.

 

۱- آموزش تحصیلی

مطابق آیین­نامه اجرایی کانون اصلاح و تربیت اطفالی که با حکم مراجع قضایی به کانون اصلاح و تربیت فرستاده می­شوند موظف هستند که طبق برنامه کانون در هر هفته ۳۶ ساعت در کلاس­های درسی یا در کارگاه­های موجود در کانون به تحصیل یا حرفه­آموزی اشتغال داشته باشند و حداقل روزی یک ساعت ورزش نمایند.[۴۰] آموزگاران و مربیان موظف به تدریس، تعلیم، تربیت و تهذیب اخلاقی اطفال هستند و طبق برنامه ای که از طرف مدیر کانون با جلب نظر متخصصین مربوط و تایید اداره خدمات اجتماعی و تصویب وزارت دادگستری تنظیم می شود، عمل خواهند نمود.[۴۱]
مطابق ماده ۲۸ کنوانسیون حقوق اطفال مصوب ۲۰ نوامبر ۱۹۸۹،آموزش تحصیلی و حرفه ای جزو حقوق مسلم اطفال می­باشد و مربیان آموزش علمی و حرفه­ای برای اعتلای سطح معلومات و آشنایی با پیشرفت­های فنی، علمی و کسب مهارت باید تلاش نمایند. مدرسه کانون در هر مقطع تحصیلی دارای اسم مشخصی می­باشد. در مقطع ابتدایی با نام دبستان کانون و در مقطع راهنمایی و پیش دانشگاهی با نام کانون ایران انجام فعالیت می­ کند.مدرسه کانون اصلاح و تربیت همانگونه که اشاره شد تحت پوشش آموزش و پرورش منطقه ۵ تهران می­باشد و معلمان نیز به تبع آن از طرف آموزش و پرورش انتخاب می­گردند.کلاس­های مقطع ابتدایی وراهنمایی قبل از ظهر و کلاس­های دبیرستان بعد از ظهر برگزار می­گردد. مددجویان خارجی نیز حق تحصیل در مدارس کانون را دارند. برای ادامه تحصیل نیاز به ارائه پرونده قبلی تحصیلی توسط والدین یا ملاقات کنندگان می­باشد. در صورتی که مددجویان دارای پدر و مادر نباشد و یا ملاقات کننده ای نداشته باشد اخذ پرونده تحصیلی قبلی توسط مدیر مدرسه از محل تحصیل قبل انجام خواهد شد.
مددجویان هفته ای ۲ ساعت زنگ تربیت بدنی دارند که مربی آن نیز از طرق آموزش و پرورش منطقه مزبور انتخاب می­گردد. به طور کلی می­توان گفت تمام شرایط و استاندارهایی که در مدارس عادّی برای آموزش علمی و تربیتی دانش آموزان اجرا می­گردد در مدرسه کانون نیز تمامی آن استانداردها رعایت می­ شود. اگر مددجویی در امتحانات نهایی شرکت نماید و موفق به اخذ نمره قبولی گردد، کارنامه قبولی از طریق آموزش و پرورش صادر می شود و به هیچ عنوان در آن به اخذ مدرک از طریق مدرسه کانون اصلاح و تربیت اشاره نمی­گردد.
هرگاه مددجویی در فصل امتحانات به کانون فرستاده شود، حق شرکت در امتحانات نهایی را خواهد داشت و اگر مددجویی قبل از اتمام تحصیلی از کانون آزاد گردد می تواند با هماهنگی لازم تا پایان سال تحصیلی به تحصیل در مدرسه کانون ادامه دهد.
عادت دادن اطفال و نوجوانان به کار، آموزش علمی یا حرفه ای، رعایت نظم و مقررات، قبول مسئولیت ، تغییر دادن طرز فکر ، امیدوار کردن آنها به زندگی عادی اجتماعی، تنظیم برنامه های هنری در بازگشت مجدد آنها به آغوش جامعه بسیار موثر خواهد بود.

 

۲- برنامه های کمیته فرهنگی و تربیتی

کمیته ای تحت عنوان کمیته فرهنگی و هنری در کانون اصلاح و تربیت ایجاد گردیده است که مددجویان را در زمینه نقاشی، خطاطی، نشریه، اردوهای زیارتی و … مورد آموزش قرار می دهد. یکی از ارکان عمده پیشرفت جامعه و نیروهای موثر در ترقی تعالی هر کشور، نوجوانان و جوانان هستند. شایان ذکر است که نوجوانان و جوانان باید از حیث اخلاق و آداب اجتماعی و معاشرت و طرز برخورد با مسائل و فرهنگ جامعه و رعایت نظم و انضباط، زیر نظر افراد متخصص و مربیان مخصوصی قرار بگیرند.کمیته فرهنگی و تربیتی سعی دارد با انتقال ارزشها و هنجارهای پذیرفته شده جامعه به مددجو و تغییر ذهنیت او نسبت به فرهنگ جامعه آنها را مجدداً جامعه پذیر نماید. نقطه تعالی هر جامعه در گروی ارتقای سطح فرهنگ آن جامعه می باشد و این امر میسر نمی­ شود مگر با همکاری مددجویان با متخصصان در این امور.

 

۳-تربیت بدنی

امروزه ورزش به عنوان یک سرگرمی و تفنّن به عنوان یک نیاز و ضرورت برای افراد جامعه مورد توجه می باشد. ورزش و تربیت بدنی به سیاق هر علم دیگر دارای مبانی و اصولی می­باشد که رعایت آنها می تواند فرد یا افراد را به پیشرفت، کمال و ترقی برساند. خواص و ویژگی های علمی ورزش در ابعاد فرهنگی و اجتماعی بارز و روشن است به گونه ای که در بهداشت و سلامت جسم، نشاط و طیّب خاطر و آموزش اخلاقی و اجتماعی نقش موثر ایفا می نماید. به همین جهت است که کشورهای مختلف جهان در قوانین موضوعه خود،جایگاه ویژه ای را برای تربیت بدنی و ورزش زندانیان پیش بینی نموده اند. همچنین در جهان امروز از ورزش به عنوان وسیله درمانی یا توان بخشی برای کسانی که به هردلیل از مسیر عادی خارج شده اند و دچار نقصان در زمینه های جسمی و روحی شده اند بکار می رود. ورزش در زندان نیز جزو همین مقوله است. اگر قبول کنیم که مجرمین و بزهکاران افرادی هستندکه به دلیل مختلف و متعدّد از مسیرهای فطری و طبیعت انسانی خود دور شده ­اند و از نظر جسمی و روحی نیاز به تقویت و بازپروری دارند، ناگزیر برای اصلاح و تربیت و بازتوانی آنها باید به ورزش و تربیت بدنی به عنوان عامل اصلی در نظر گرفته شود.[۴۲]در همین خصوص به منظور سلامت جسم و روح محکومان، اجرای برنامه ­های ورزش صبحگاهی در زندانها برای مددجویانی که قادر به انجام ورزش می­باشند، اجباری است. بنابراین برنامه­ای برای آنها تنظیم می شود که با توجه به برنامه های تنظیمی و وضعیت آب و هوا دست کم در هوای آزاد ورزش نمایند.[۴۳]
کانون اصلاح و تربیت نیز از این امر مستثنی نیست و دارای اماکن بزرگ ورزشی شامل سالن کشتی، سالن فوتسال، زمین چمن و استخر روباز می باشد که برای کسب مهارت و نشاط برای تمامی مددجویان علاقه مند قابل استفاده است. در این اماکن برنامه های ورشی متعدد شامل: فوتبال، فوتسال،کشتی، هندبال، والیبال، بسکتبال، پینگ پنگ، بدن سازی، دارت و شنا وجود دارد، که مددجویان علاقه مند به هر یک از رشته­های ورزشی مذکور می توانند طبق برنامه کانون و زیر نظر مسئولین و مربیان هر رشته خاص از آنها استفاده نمایند.
کانون دارای تیم های مختلف ورزشی است که در مسابقات با حریفان در محیط کانون یا خارج از آن و حتّی در شهرهای مختلف در جشنواره های ورزشی شرکت و به رقابت می­پردازند.
برای استفاده از امکانات ورزشی همانگونه که قبلاً گفتیم با توجه به اینکه مددجویان به پنج گروه تقسیم می­شوند. هر گروه با توجه به برنامه ­های کانون در طول هفته در ساعت معین برای انجام فعالیت­های ورزشی به سالن می روند. در سالن ورزشی لباس و امکانات ورزشی در اختیار مددجویان قرار می گیرد.[۴۴] اطفال کمتر از ۱۴ سال که در خوابگاه­های جداگانه از اطفال بزرگسال نگهداری می­شوند آنها مطابق برنامه کانون و زیر نظر مسئولین و مربیان تربیت بدنی می تواند از امکانات ورزشی استفاده نمایند.

 

۴-فرهنگی و مذهبی

هدف از نگهداری مددجویان در کانون اصلاح و تربیت، شناخت علت و زمینه های ارتکاب جرم و اصلاح و تربیت آنها می باشد. با شناخت علّت­ها و درمان آن مددجو می تواند دوباره به آغوش جامعه و محیط عادی زندگی خود باز گردد. به همین جهت و برای تعالی بخشیدن به فرهنگ و کارهای فرهنگی و هنری، کانون برنامه ­های فرهنگی و هنری مختلفی را برای مددجویان برنامه ریزی کرده است. از جمله فعالیت های فرهنگی می­توان به مراسم مذهبی و معنوی اشاره کرد. در این مراسم مربیان و روحانیون واجد شرایط به آموزش قرآن، احکام و اخلاق و عقاید می­پردازند و هم چنین برپایی مجالس وعظ و سخنرانی به مناسبت های مختلف، اقامه نماز­های یومیّه به شیوه جماعت، برگزاری مراسم دعا( دعای توسل، دعای کمیل، زیارت عاشورا و …)، برگزاری کلاس­های معارف اسلامی ، فرستادن مددجویان برای انجام مراسم سوگواری محرّم به مساجد و تکیه های اطراف کانون اصلاح و تربیت از جمله برنامه های مذهبی و معنوی کانون اصلاح و تربیت است. ماده ۱۴۹آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها هر محکومی که دارای یکی از ادیان رسمی کشور باشد می تواند در آسایشگاه عمومی یا انفرادی خود یک جلد کتاب آسمانی، کتاب دعا، سجاده و مهر نماز برای اجرای امور واجب خود نگهداری نماید.
از جمله فعالیت های هنری که در محیط کانون انجام می گیرد شامل گروه سرود، تئاتر، آموزش خطّاطی، آموزش نقاشی، موسیقی، نشریه و سینما می­باشد. واحد هنری زیر مجموعه اداره فرهنگی کانون است. مددجویان علاقه مند به کارهای هنری به کارهای هنری با تایید شورای طبقه بندی به قسمت ­های هنری برای آموزش و تعلیم فرستاده می­ شود و زیر نظر مربیان در قسمت های مختلف آموزش کلاسیک می بینند. در طول هفته دوبار فیلم­های سینمایی برای تمام مددجویان در سالن سینما پخش می شود. از فعالیت­های دیگر فرهنگی و هنری می توان به برگزاری اردوهای تفریحی، زیارتی و ورزشی اشاره نمود. به منظور رفع کسالت و خستگی و تقویت روحیه مددجویان، برنامه ­های تفریحی تحت عنوان اردو پیش ­بینی و برگزار می­گردد.

 

لذادرایننوشتارسعیبرآنشدهاست،تابامقایسهقراردادپیش‌فروشساختمانباقراردادهایمشابهِمعین،ماهیتاینقراردادبررسیشدهودرنهایتآنرادرقالبقراردادهایخصوصیموردبررسیقراردادهاست.
فصل پنجم: بحث تفسیر و نتیجه گیری
فصل پنجم:
بحث تفسیر و نتیجه ­گیری
۵-۱- بحث و تفسیر
باتوجه به مطالب بیان شده در این پایان نامه به نظر می­رسد دو بحث در خصوص «قرارداد پیش­فروش ساختمان» از اهمیت بیشتری برخوردار می­باشد که عبارتند از
۵-۱-۱- موجود نبودن مبیع در زمان انعقاد قرارداد پیش­فروش ساختمان
۵-۱-۲- مجهول بودن ثمن معامله در هنگام انعقاد قرارداد
که به شرح زیر به بحث و گفتگو و نتیجه ­گیری آن می­پردازیم:
در خصوص موجود نبودن بیع به نظر می­رسد با توجه به اینکه «قرارداد پیش­فروش ساختمان» به جهت احداث ساختمان با اوصاف و ابعاد مشخص و آنچه که طرفین معامله از آن آگاهی دارند منعقد می­گردد دیگر ضرورتی برای موجود بودن بیع در هنگام قرارداد نباشد چون در مدت تعیین شده طبق توافق طرفین ساخته خواهد شد و انتقال آن نیز صحیح باشد اما اثر اصلی عقد که همان تملیک عین معین باشد پس از وجود پیدا کردن بیع محقق می­یابد.
علاوه بر این انتقال مبیع در هنگام انعقاد قرارداد یا عقد از مقتضیات اطلاق می­باشد و لذا طرفین می­توانند سببی بر پا سازند که تأثیر آن معلق به وجود مبیع در آینده باشد زیرا تملیک امری اعتباری بوده و در امور اعتباری چگونگی و زمان و شرایط تأثیر سبب در اختیار سازنده آن است (کاتوزیان، ۱۳۷۸: ص ۲۷).
درواقع فروش ساختمان توسط پیش­فروشنده به نحوی است که با انعقاد قرارداد پیش­فروش قسمتی از عرصه را حداقل به اندازه سهم خریدار (پیش­خریدار) به او منتقل می­نماید و چون عرصه در آن هنگام موجود است لذا به نظر می­رسد که عقد بیع با وجود موجود بودن عرصه فاقد مبیع نبوده و نافذ باشد. همچنین فروشنده متعهد به احداث بنا و تحویل آن براساس مفاد قرارداد پیش­فروش اقدام و در پایان مدت قـرارداد مـوضوع تعهـد را که عینیت پیدا کرده است تحـویل مـی­دهد و به این ترتیب می­توان قرارداد پیش­فروش ساختمان را در قالب عقد بیع عین معین توجیه و تحلیل نمود.
درواقع به نظر می­رسد که قرارداد پیش­فروش ساختمان بیع است و آثار این عقد بر توافق طرفین بار خواهد شد اما اینکه نکته حائز اهمیت است که در این نوع بیع انتقال مالکیت مبیع، همزمان با ایجاب و قبول نیست، بلکه با ساخت مبیع صورت می­گیرد و ساخت مبیع همیشه به یک منوال نیست و تملیک با وجود پیدا کردن مبیع صورت می­گیرد. یا به عبارت دیگر می­توان گفت که این قراردادها از نوع بیع معلق است و به محض اینکه تحویل گردد، اثر اصلی عقد بیع که همان انتقال مالکیت است، تحقق می­یابد و در صحت عقد بیع معلق نیز با توجه به مقررات حاکم در قانون مدنی تردیدی وجود ندارد.
علامه حلّی در پاسخ گروهی از شافعی­ها که گفته­اند «موضوع اجاره عین است برای انتقاع و منفعت معدوم و مورد عقد، باید موجود باشد» می­فرمایند « ونمنع أن یکون المعقودٌ علیه موجوداً تحقیقاً فیکفی الوجود التقدیری» (علامه حلّی، بی­تا، ۲: ۲۹۰) و در جایی دیگر، برای پاسخ دادن به ابوحنیفه که منفعت را معدوم می­داند، می­فرمایند «لاتها مقدره الوجود و لهذا جعلت مورد العقد» (علامه حلّی، بی­تا، ۲: ۲۹۱).
در عقـد ضمان نیز با وجود اینکه قانـونگـذار بر وجـود دین بـرای صحت ضمان تأکیـد دارد و ضمانت کـردن از دینی که وجود نداشته، باطل است، اگـر فقط سبب آن ایجـاد شده باشـد، ضمان را صحیح مـی­داند (مادّه ۶۹۱ قانون مدنی).
۵-۱-۳مجهول بودن ثمن معامله در قرارداد پیش­فروش ساختمان
مجهول بودن ثمن یکی دیگر از ایرادات قانونی قرارداد پیش­فروش ساختمان است که موجب بطلان آن است. البته لازم نیست که ثمن به طور مقطوع در قرارداد معین شود بلکه ثمن باید «قابلیت تعیین» در زمان تسلیم موضوع معامله را داشته باشد. بنابراین برای جلوگیری از بطلان قرارداد، طرفین باید معیارهای دقیق و استانداردی را برای تعیین قیمت، در حین انعقاد قرارداد پیش ­بینی نمایند تا هر ثمن قابلیت تعیین داشته باشد و هم استحکام معاملات حفظ شود حتی در مواردی عدم تعیین ضابطه برای تعیین ثمن نباید مانع اعتبار عقد شود، به عنوان مثال اغلب اشخاص در مراجعه به رستوران قیمت غذای مورد سفارش اطلاعی ندارند اما خود را موظف به پرداخت بهای عادله و متعارف آن را می­دانند و این گونه نیز عمل می­ کنند.
آنچه هم که در فقه امامیه تحت عنوان معامله غرری نهی شده است در حقیقت اشاره به حکم دارد نه موضوع حکم و بنابراین اگر نظر آن دسته از فقها را که غرر را امری عرفی می­دانند بپذیریم می­توان بر اساس عرف زمان حاضر در مقام تشخیص غرر برآمد و حکم معامله را از حیث صحت و بطلان تعیین نمود.
به نظر می­رسد که در تفسیر هر قراردادی باید به مفاد قرارداد و قصد مشترک طرفین توجه نمود و در اینگونه قراردادها با انعقاد قرارداد بخشی از ثمن از سوی پیش­خریدار پرداخت می­ شود و قصد اصلی طرفین نیز بر این واقع می­ شود که خریدار مالک ملکی با مشخصات مندرج در قرارداد می­ شود، اما بعد از ساخت آن توسط پیش­فروشنده و سپس آماده استفاده گردیدن ساختمان مالکیت آن خود به خود به خریدار منتقل می­گردد و این درواقع نیت و خواست اصلی طرفین بوده و هدف از پرداخت پیش­پرداخت از سوی خریدار ساخت ساختمان توسط فروشنده بوده و در نتیجه ساخت ساختمان نیز چیزی جز این نیست.
اما نکته­ای که در ثمن معامله قرارداد پیش­فروش ساختمان بسیار حائز اهمیت است این است که با توجه به شرایط اجتماع و نوسانات قیمت بازار از زمان انعقاد قرارداد تا زمان اتمام و تحویل ساختمان ممکن است باعث بروز اختلافاتی فی­مابین طرفین گردد زیرا در قراردادی که تعدیل قیمت در آن پیش ­بینی نشده است باز هم حدود تعهد خریدار در مورد ثمن قطعیت نیافته و روشن نیست، زیرا قرار است با توجه به نوسانات قیمت­ها و تورم، میزان واقعی ثمن در آینده پیش ­بینی شود و در حقیقت میزان تعهد خریدار در آینده که متفاوت از ثمن المسمی است مشخص خواهد شد. بنابراین اگـر تعدیل ثمن قرارداد مشروعیت داشته باشـد که اینگونه نیز هست دلیل بر عدم مشروعیت ثمن اقساطی که مبنای محاسبه آن مشخص گردیده است، وجود ندارد. اما به نظر می رسد که می توان برای جلوگیری از بروز چنین اختلافاتی در خصوص معیار افزایش قیمت­ها به لحاظ تحولات اقتصادی احراز این موضوع را طبق توافقی از سوی طرفین در زمان انعقاد قـرارداد پیش­فروش ساختمان به داور مرضی­الطرفین و یا تعدیل قیمت تا یک مبلغ خاص محدود کرد و با این روش از امکان سوءاستفاده یک طرف قرارداد و ضرر زدن به دیگری جلوگیری نمود.
عکس مرتبط با اقتصاد
طبق آنچه بیان گردید به نظر می­رسد که قرارداد پیش­فروش ساختمان از نظر ماهیتی عقد بیع با شرایط جدید است که ناشی از تحولات و پیشرفت­های جامعه و نیاز اساسی افراد به تأمین مسکن مورد نیاز، خصوصاً در کشورهای در حال توسعه که در حال رشد جمعیت و شهرنشینی هستند و فروش پیشاپیش ساختمان و ساخت و ساز اینگونه را می­توان توجیه کرد و همچنین نیز می­توان راهی برای حمایت از مصرف­ کنندگانی دانست که قدرت خـرید مسکن را به صـورت نقـدی نداشته و با توجه به نوسانات قیمت چاره­ای جز پیش­خرید برایشان باقی نمی­ماند و به تبع آن نیز به سازندگانی که سرمایه کافی برای ساخت و سازهای بیشتر ندارند نیز کمکی می­ شود که کسب و کار خود را افزایش داده و باعث رونق اقتصادی در جامعه گردد.
۵-۲- نتیجه‌گیری
تحلیلماهیتقراردادپیش‌فروشساختمانبراساسماده ۱۰ ق.موتحتعنوان «قراردادهایخصوصی»مطرحمی‌گرددوازلحاظشرایطوآثارواجدشرایطوآثارقراردادهایخصوصیاست. ازاینحیثمقرراتمربوطبهشرایطاساسیصحتمعاملاتمذکوردرماده ۱۹۰ ق.موقواعدعمومیمعاملاتبرآنحاکماستوازآن‌جاکهبهموجبماده ۱۰ ق.مقراردادیالزام‌آورشناختهمی‌شود،طرفیننسبتبهتعهداتقراردادیخویشملتزمومسئولهستندودرصورتعدمانجامتعهدازسوییکطرف،طرفدیگر،می‌توانداورابهانجامآنالزامکند،یاقراردادرافسخنمودهوخسارتدریافتدارد.
بر مبنای الزام آور بودن قراردادپیش‌فروشساختمانوتعهدفروشندهمبنیبرسلباختیارفروشبهدیگریازخود،نوعیحقبرایخریداربوجودمی‌آید کهطبقآنمی‌توانددرصورتفروشساختمانتوسطمتعهدبهدیگری،قراردادباشخصثالثراابطالومتعهدراملزمبهفروشمالبهخودکند. باتحلیلماهیتقراردادپیش‌فروشساختمانتحتعنوان «قراردادخصوصی»می‌توانآنرادرقالبقراردادهایمبتنیبرماده ۱۰ ق.مهمچونقرارداد «تعهدبهبیع»یا «قراردادتشکیلبیع»یا «وعدهبیع»آوردکهدرمفهوماصطلاحیوعرفیعمدتاً «قول‌نامه»نامیدهمی‌شود. هم‌چنینبهخاطرگستردگیحوزهعقدصلحودرحقیقتبرابریکردنآنباماده ۱۰ ق.م،می‌توانقراردادپیش‌فروشساختمانرادرقالب «عقدصلح»نیزآوردهوتنهانیازخواهدبود،عنوان «صلح»بهطورصریحیاضمنیبرآنقرارگیرد. علتاینامرکهقراردادپیش‌فروشساختماندرقالبماده ۱۰ ق.مگنجانیدهشد،منطبقنبودنآنباهیچ‌یکازعقودمعینِمشابهِاینقراردادبود. البتهدرپاره‌ایمواردامکانفروشواحدهایآپارتمانیکاملاًمشابهبهطریقبیعکلیفراهمبودامادراکثرمواردعدمتطابقباهیچ‌یکازعقودمعینبههمراهمخالفقانوننبودناینقراردادودارابودنشرایطاساسیصحتمعامله،کافیاستتابتواناینقراردادرادرقالبماده ۱۰ ق.مجایداد.
موردمعاملهدرقراردادپیش‌فروشساختمانازنوعاموالقیمیاستچراکهاملاکبهخاطرتفاوتموقعیتهرچندهمازلحاظمساحتیکاندازهباشند،قیمت‌هایمتفاوتدارند. اموالقیمینیزتنهابهصورتعینمعینقابلخریدوفروشاستودرغیراینصورتیعنیفروشآن‌ هابهصورتکلی‌فی‌الذمهیاکلیدرمعینموردمعاملهمجهولوموجببطلانقراردادمی‌شود. همینملاکاینقرادادراازذیلعقودیچونبیعکلی‌فی‌الذمهوکلیدرمعین،بیعسلفوعقداستصناعخارجمی‌کند. درمواردیخاصکهموردپیش‌فروششدهواحدهایآپارتمانیباشدکهازهرحیثمشابهاستامکانفروشآن‌ هابابیعکلیفراهمخواهدبودچراکهبهنوعیمالمثلیبهحسابمی‌آید. دربیععینمعیننیزطبقماده۳۶۱ ق.مبایدموردمعاملههنگامعقدوجودداشتهباشدوگرنهبیعباطلاست. لذانمی‌توانساختمانیکههنوزساختهنشدهووجودنداردرابهطریقبیععینمعینفروخت. مگراین‌کهمعتقدبهنظریهغیرجزمیمفهوموجودباشیمکهصرفنقشهوماکتوتعیینمحلاحداثرادلیلیبروجودبدانیمکهدراینصورتامکانفروشبهصورتعینمعینفراهمخواهدشداماقبولایننظرپیرامونقراردادپیش‌فروشکهموضوعآنازاعیاناستمواجه با اشکالمی‌باشد.
قراردادپیش‌فروشساختمانیکعقدلازماستولزومخودراازماده ۱۰ ق.مگرفتهاست. لذااززمرهعقودیچونشرکتواستصناعخارجمی‌گردد. بهعلاوهتعیینمدتدراینقراردادبرایساختنبنایموردنظر،ازجهتدیگراستصناعبودناینعقدرامنتفیمی‌سازدوازجهتاین‌کهمالمشاعیباآوردهطرفینایجادنمی‌شودوطرفینقصدهمکاریوتعاونبهمنظورکسبسودوزیانندارند،قالبعقدشرکتبرایاینقراردادمناسبنخواهدبود. ازجهتدیگرقبضثمنبهصورتاقساطدرقراردادپیش‌فروشساختمان،بیعسلفراازگردونهخارجمی‌کند.
بااینحسابتنهانوعقراردادیکهمی‌تواندقالبمناسبیبرایقراردادپیش‌فروشساختمانباشد «قراردادهایخصوصی»موضوعماده ۱۰ ق.ماست.
علاوهبرروشفوقیعنیتحلیلقراردادپیش‌فروشساختمانبرمبنایماده ۱۰ قانونمـدنیودرقـالب «تعهدبهفروش»روشوراه‌کاردیگریکهمی‌توانارائهنمودایناستکه «عقدبیعمعلقبروجودمبیع»منعقدگردد. روشکاربهاینصورتاستکهعقدبیعدرمرحله‌ایکههنوزساختمانساختهنشدهمنعقدگرددواثرآنیعنیتملیکساختمانبهوجودمبیعیعنیساختمانمعلقوموکولشود. اینروشمطابققانونمدنیبلااشکالبودهومبنایماده ۳۶۱ قانونمدنیکهوجودمبیععینمعینبهمنظورتملیکدرهنگامانعقادعقداستراموردخدشهقرارنمی‌دهد.
منابع
منابع
منابعفارسی
۱- بهرامیاحمدی،دکترحمید(۱۳۸۱)،کلیاتعقودوقراردادها،حقوقمدنی۳،تهران: نشرمیزان.
۲- پورسید،دکتربهزاد(۱۳۸۷)،تقریراتدرسحقوقمدنی ۷،تهران،دانشگاهامامصادق(ع)
۳- ابراهیمی دینانی،غلامحسین (۱۳۵۸)،قواعد کلی فلسفه اسلامی، تهران:انتشارات انجمن فلسفه ایران.
۴-جعفری‌لنگرودی،دکترمحمدجعفر(۱۳۵۷)،دائره‌المعارفحقوقمدنیوتجارت،تهران: چاپخانهمشعلآزادی.
۵- شهیدی،دکترمهدی(۱۳۸۲)،تشکیلقراردادهاوتعهدات،تهران: انتشاراتمجد.
۶- شهیدی،دکترمهدی(۱۳۸۶)،حقوقمدنی۶،تهران: انتشاراتمجد.
۷- صفایی،دکترسیدحسین(۱۳۸۵)،دورهمقدماتیحقوقمدنی،جلد۲،تهران: نشرمیزان.
۸- علیزاده،حسن(۱۳۸۳)،قراردادهایپیش‌فروشساختمان،تهران: انتشاراتمیثاقعدالت.
۹- کاتوزیان،دکترناصر(۱۳۸۵)،قواعدعمومیقراردادها،جلد۱،تهران: شرکتسهامیانتشار.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
۱۰- کاتوزیان،دکترناصر(۱۳۷۴) اموالومالکیت،تهران: نشریلدا.
۱۱- کاتوزیان،ناصر(۱۳۸۵) عقودمعین،جلد۴،تهران: شرکتسهامیانتشار.
۱۲- کاتوزیان،دکترناصر(۱۳۷۱)،عقودمعین،جلد۱،تهران: انتشاراتشرکتانتشار.
۱۳- کاشانی،سیدمحمود(۱۳۶۵)،شرکتمدنی،مجلهتحقیقاتحقوقی،فروردین.
۱۴- کیهان(۱۳۴۲)،مجموعهرویهقضایی،آراءمدنی،تهران: آرشیوحقوقیکیهان.
۱۵- محققداماد،دکترسیدمصطفی(۱۳۷۴)،قواعدفقه،بخشمدنی۲،تهران: انتشاراتسمت.
۱۶- محققداماد،دکترسیدمصطفی(۱۳۸۲)،قواعدفقه،بخشمدنی ۱،تهران: مرکزنشرعلوماسلامی.
۱۷- ممی‌زاده،مهدی(۱۳۸۶)،ماهیت،شرایطوآثارقراردادهایپیش‌فروشساختماندرحقوقایرانوفقهامامیهوحقوقفرانسه،دانشگاهامامصادق(ع)،پایان‌نامهکارشناسیارشد،گرایشحقوقخصوصی.
۱۸- مؤمن‌قمی،محمد(۱۳۷۶)،استصناع،مجلهفقهاهلبیت،پاییزوزمستان،شمارهیازدهمودوازدهم.
منابععربی
۱- ابوبکرالکاشانی(۱۴۰۹ق.)،بدائعالصنایع،پاکستان: مکتبه‌الحبیبیه.
۲- انصاری،محمدعلی(۱۴۱۵ق.)،الموسوعه‌الفقهیه ‌المیسره،قم: مجمعفکراسلامی.
۳- حرّعاملی،محمد‌بنحسن‌بن‌علی(۱۴۰۹ق.)،تفصیلوسائل‌الشیعهالیتحصیلمسائل‌الشیعه،قم: موسسه‌آل‌البیت.
۴- حلّى،ابنادریس(۱۴۱۰ق.) السرائرالحاویلتحریرالفتاوی،قم: دفترانتشاراتاسلامی.
۵- حلّى،محققنجمالدینجعفربنحسن،(۱۴۰۸ ق)،شرائعالإسلامفیمسائلالحلالوالحرام،قم: موسسهاسماعیلیان.
۶- شهیدثانی،زین‌الدین‌بن‌علی‌بن‌احمد(۱۴۲۶ق)،الروضه ‌البهیّهفیشرحالمعه ‌الدمشقیه،قم: ارغواندانش.
۷- شیخطوسی(۱۳۸۷ق)،المبسوط،قم: المکتبهالمرتضویه.
۸- علاءالدینسمرقندی(بی‌تا)،تحفه‌الفقها،بیروت: دارالکتبالعلمیه.
۹- کلینی،ابوجعفر(۱۴۰۷ق.)،الکافی،تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
۱۰- الموسوی‌الخمینی(۱۴۰۳ق.)،تحریرالوسیله،تهران: مکتبه‌الاعتماد.
۱۱- الموسوی‌الخمینی(۱۴۱۰ ق.)،البیع،قم:‌ موسسهاسماعیلیان.
۱۲- میرزاابوالقاسمقمی(۱۴۱۳ق.)،جامعالشتّات(فارسی)،تهران: کیهان.
۱۳- نجفى،شیخ‌محمدحسن(۱۹۸۱م.)،جواهرالکلام،بیروت: دارإحیاء‌التراثالعربی.
۱۴- هاشمیشاهرودی،سیدمحمود(۱۳۷۸)، «استصناع»،فقهاهلبیت،شماره ۱۹-۲۰٫
Abstract
Considering the increase of our nice country population , Iran in the recent decades, with the kindness of saint Islamic republic systems of iran and regarding command of the great head man of iran Islamic republic , the sign of Allah , sir khamenehyi, about the increasing of population in the future , the need of housing for people in the town and country societies and especially in the town environment considering the limited town areas , is of the basic and urgent necessities and in the same direction ,the reference for the structure from builders and pre buy from people makes the currency of a phenomenon in the country in the name of (the building pre saller­)­that is one of the best important law relation with special grace in the society.
In this law action , in one direction pre seller and war anter for structure and building transfer in the base of convention and another direction are pre buyer and war anter to pay the price in the base of convention that it isn’t discussed about nature of this convention independently and distinctly in the Islamic jurisprudence but in the law societies of country , jurists rather searched about it . and a law in the name of (the law of building pre seller ) is passed in 1389. With these discriptions , this convention isnʼt included any similar distinct convention and it is authenticated under private convention of the clause 10 in the civil law and treated binding . whilst some lawers insert this convention under other topics like commitment to sale that is named (agreement to sell) in the common-low and the usual transactions of society . the ratification of ((convention about presale of building ))in the from of suspension sale that is suspension possession of existance , will be without problem under Islamic law system . This dissertation wants to chech the nature of this convention and to compare it with different conventions.
key words: the convention of building presale , sale , to be the case of transaction , agreement to sale , commitment to convention .

Islamic Azad University
Rasht Branch
Faculty of Humanities
Department Of Law
Presented in partial fulfillment of the requirements
for (M.A) degree
Title:

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

 

 

در تحقیقی فرضیه جریان نقدی آزاد که بوسیله جنسن(۱۹۸۶) ارائه شده بود را مورد بررسی قرار داد و آن را رد نمود.

 

 

 

لانگ و لیتزنبرگر(۱۹۸۹).

 

 

اثر جریان نقدی آزاد را مورد تایید قرار دادند، آنها به این نتیجه رسیدند که قیمت مثبت سهام با افزایش سود تقسیمی شرکت­های که فرصت سرمایه گذاری کمی دارند مرتبط است و با Q توبین اندازه گیری می­ شود.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)

 

 

 

گوول(۲۰۰۴).

 

 

مدیران با مشکل نمایندگی جریان نقدی آزاد تمایل دارند از روش موجودی اولین صادره از اولین وارده بجای روش اولین صادره از آخرین وارده استفاده نمایند که نتیجه آن حداکثر شدن مزایای مالیاتی در دوره افزایش قیمت­ها است.

 

 

 

گوول و تسی(۱۹۹۸)، چانگ، فریس و کیم(۲۰۰۵)، حامدی(۱۳۸۸).

 

 

شرکت های با فرصت رشد کم و جریان نقدی اضافی در پروژه هایی با ارزش فعلی خالص منفی سرمایه گذاری کرده و بدین علت از افزایش درآمد اقلام تعهدی استفاده می کنند.

 

 

 

ناجا و همکاران(۲۰۰۸).

 

 

حضور سهامداران بزرگ و متعدد در یک شرکت هزینه نمایندگی را کاهش می دهد.

 

 

 

دستگیر و شریفی(۱۳۹۰)، ایزدی نیا و کربلایی کریم(۱۳۹۰).

 

 

بین جریان نقدی عملیاتی و جریان نقدی آزاد با بازده سهام رابطه معناداری وجود ندارد.

 

 

جدول ۲-۴- جمع بندی سوابق پژوهشی
بر اساس روند تحقیقات مطرح شده، بین جریان نقدی آزاد و بازده سهام رابطه معناداری وجود ندارد، که اساس تحقیق حاضر را تشکیل می دهد. در مجموع تحقیقاتی که در مورد تشدید تضاد منافع بین سرمایه گذاران و مدیران در مورد شرکت های مولد جریان نقدی آزاد مطرح شده است، تحقیقاتی این موضوع را مورد تایید قرار داده و برخی دیگر رد نموده اند(در جدول بالا اشاره شده است)، که این موضوع و روش انجام تحقیقات در پژوهش حاضر مد نظر قرار می گیرد و در ادامه به بررسی آن پرداخته می شود. بر اساس مدل استفاده شده در تحقیقات گذشته متغیرهای کنترلی جهت ارتباط بین جریان نقدی آزاد و بازده سهام با وجود فرصت­های رشد شناسایی شده و مورد استفاده قرار می گیرد.
فـصل سوم
روش شناسی پژوهش
۳-۱- مقدمه
قوت وجایگاه هرعلم یا نظری به روش شناخت آن علم یا نظربستگی دارد واعتبار و ارزش قوانین هرعلمی، به روش شناختی که درآن علم به کارمی رود مبتنی است. بدین خاطر یکی از مهم ترین مراحل تحقیقات علمی، انتخاب روش تحقیق مناسب برای انجام پژوهش است. منظور از انتخاب روش تحقیق این است که مشخص کنیم، چه روش تحقیقی برای بررسی موضوع خاصی لازم است وانتخاب روش تحقیق به عهده محقق است واوباید درانتخاب روش صحیح تحقیق حساسیت لازم به عمل آورد(خلیلی، ۱۳۷۸).
در این فصل ابتدا به معرفی روش تحقیق به کار گرفته شده در تحقیق حاضر و جزئیّات مربوط به آن، پرداخته شده و سپس جامعه، نمونه و روش نمونه گیری، روایی و اعتبار ابزار اندازه گیری و روش های آماری مورد استفاده در تحقیق مورد بررسی قرار گرفته اند. در این فرایند با بهره گیری و گردآوری داده ها و تبدیل آنها به یافته ها، ابهام حاصله از مسئله تحقیق به حداقل ممکن کاهش می یابد.
۳-۲- روش تحقیق
۳-۲-۱- جامعه آماری پژوهش
جامعه تحقیق عبارت است از گروهی از افراد یا اشیایی که در خاصیت یا خاصیت­های مورد تحقیق مشترک باشند و با اهداف موضوع مرتبط باشند(خلیلی،۱۳۷۸). همچنین در تعریفی دیگر بیان شده است که جامعه تحقیق، مجموعه حقیقی یا فرضی است که نتایج تحقیق به آن انتقال داده می شود( دلاور، ۱۳۸۴). جامعه آماری این پژوهش کلیه شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشند.
۳-۲-۲- نمونه آماری پژوهش
نمونه، گروه کوچکتری از جامعه است که برای مشاهده و تجزیه و تحلیل انتخاب شده است. با مشاهده مشخصات نمونه ای که از یک جامعه انتخاب شده است، می توان از مشخصات کل جامعه استنتاج معینی به عمل آورد(بست، ۱۳۷۱). نمونه آماری تحقیق شامل شرکت­هایی است که هر یک از این معیارها را داشته باشند:
الف) تا پایان اسفندماه سال ۱۳۸۱ در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشد؛
ب) در دوره ۱۳۸۱ الی ۱۳۹۱ تغییر فعالیت یا تغییر سال مالی نداده باشد.
ج) جزء موسسه های مالی، سرمایه گذاری و بانک ها نباشد؛
د) اطلاعات مورد نیاز شرکت­ها، در دوره مورد بررسی موجود باشد و وقفه معاملاتی بیش از شش ماه در دوره زمانی مذکور نداشته باشد.
با توجه به شرایط فوق، از بین شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، ۸۹ شرکت به عنوان نمونه انتخاب شد. جمع آوری داده ها بصورت فصلی در بازه زمانی مشخص شده صورت گرفته است.

۳-۳- ابزار جمع آوری داده ­ها
روش جمع آوری اطلاعات اسناد کاوی است و اطلاعات صورت های مالی شرکت­ها از بانک اطلاعاتی تدبیرپرداز استخراج گردیده و برای سایر اطلاعات مورد نیاز از لوح فشرده بورس، گزارش مجمع عمومی صاحبان سهام و با مراجعه به کتابخانه بورس اوراق بهادار و پایگاه اطلاعاتی مدیریت پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی و سایت رسمی شرکت بورس اوراق بهادار تهران استفاده شده است. در این تحقیق سعی شده است از موثق ترین و قابل اعتمادترین ابزارها و منابع جمع آوری داده ها در بازار سرمایه ایران استفاده شود. از این رو داده های استفاده شده در این تحقیق از اطلاعات صورت های مالی حسابرسی شده توسط حسابرسان خبره و مورد اعتماد سازمان می باشد و بنابراین از روایی و پایایی بالایی برخوردار هستند زیرا تحت نظر مراجع قانونی و ذی صلاح تهیه شده اند.
۳-۴- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها و اطلاعات
روش تحقیق به عنوان یک فرایند منظم برای یافتن پاسخ یک پرسش یا راه حل مساله است. در هر تحقیق، از مجموعه ای از داده ها استفاده می شود و با توجه به نوع داده های جمع آوری شده از روش تحقیق مناسب استفاده می کنیم در اقتصاد داده های آماری به سه نوع مختلف تقسیم می شوند:
عکس مرتبط با اقتصاد

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

 

داده ­های سری زمانی

داده ­های مقطعی

داده ­های ترکیبی

داده های سری زمانی، داده هایی هستند در قالب یک یا چند متغیر خاص در طول در طول زمان رخ می دهند. به عبارت دیگر سری زمانی، مجموعه ای از مشاهدات است که برحسب زمان مرتب شده باشد( آذر و مومنی،۱۳۸۱). داده های مقطعی، داده هایی هستند که در یک زمان خاص جمع آوری می گردند. و داده های ترکیبی( پانل دیتا)، به یک مجموعه از داده هایی گفته می شود که بر اساس آن مشاهدات به وسیله تعداد زیادی از متغیرهای مقطعی(N)، که اغلب به صورت تصادفی انتخاب می شوند، در طول یک دوره زمانی مشخص (T)مورد بررسی قرار گرفته باشند.
در این صورت N ×Tداده آماری را داده های ترکیبی یا داده های مقطعی -سری زمانی می نامند. مزیت استفاده از روش داده های ترکیبی در افزایش قدرت آماری ضرایب نسبت به استفاده از تجزیه و تحلیل مجزای داده های آماری به صورت سری زمانی و مقطعی است. در این روش با در نظر گرفتن تغییرات متغیرها در هر مقطع و در هر زمان به صورت مشترک، از تمامی داده های در دسترس استفاده می شود و بنابراین خطای مشاهدات کمتر می شود. هر چند در تجزیه و تحلیل داده ­های آماری به صورت مجزا دامنه­ آمار گسترده است، اما در روش بررسی داده های ترکیبی از اطلاعات به مراتب بیشتری استفاده می شود. بنابراین با افزایش دامنه آمار و اطلاعات، درجه آزادی افزایش می یابد و برآوردهای صورت گرفته درباره ی جامعه آماری کارآتر خواهد بود.
برای آزمون فرضیه ها از مدل رگرسیون خطی چند متغیره استفاده شده است. تحلیل های آماری از طریق نرم افزار Eviews انجام شد.

۳-۴-۱- مدل پانل دیتا
همانطور که بیان شد؛ مدل‌های اقتصادی از نظر اطلاعات آماری که در آن‌ ها استفاده می‌شود به سه گروه تقسیم می‌شوند. برخی از مدل‌ها با بهره گرفتن از داده‌های سری زمانی[۴۰] یا به عبارتی طی دوره‌ی نسبتاً طولانی چند ساله برآورد می‌شوند. بعضی دیگر از مدل‌ها بر اساس داده‌های مقطعی[۴۱] بر آورد می‌شوند، یعنی متغیرها برای یک دوره زمانی معین مثلا یک هفته، یک ماه و یا یک سال در واحدهای مختلف بررسی می‌شوند. روش سوم برآورد مدل که در مطالعات سال‌های اخیر نیز زیاد استفاده شده است برآورد براساس داده‌های پانل دیتا است. پانل دیتا مجموعه‌ای از داده‌های سری زمانی است که برای مقاطع مختلف در طول زمان تکرار می‌شود. داده‌های سری زمانی در طول زمان دارای خود همبستگی بوده و با توجه به اینکه در پانل دیتا، داده‌های مقاطع مختلف نیز مد نظر قرار می‌گیرد، احتمال همبستگی در این نوع دادها نیز کاهش می‌یابد. پانل دیتا دو مزیت مهم نسبت به داده‌های مقطعی و سری زمانی دارد؛ اولا با توجه به اینکه در پانل دیتا واحدهای مختلفی از مقاطع در طول زمان مورد بررسی قرار می‌گیرد، قابلیت بررسی موضوعات پیچیده که با بهره گرفتن از داده‌های سری زمانی و مقطعی امکان پذیر نیست فراهم می‌گردد. ثانیاً برخلاف داده‌های سری زمانی، پانل دیتا این امکان را به پژوهشگر خواهد داد تا با کنترل نمودن تفاوت‌های غیر مشهود میان مقاطع مختلف، رفتار مربوط به تک تک آن‌ ها را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. با توجه به اینکه در داده‌های سری زمانی، تنها مقطع خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرد تفاوت‌های یاد شده شناسایی نمی‌شود. (سفیدیان، ۱۳۹۰).
۳-۴-۱-۱- مزیت استفاده از داده‌های تلفیقی نسبت به سری‌های زمانی و مقطعی
به کار بردن روش پانل دیتا مزیت‌هایی دارد که آن را از روش‌های دیگر متمایز می‌سازد. در زیر به چند مورد از این مزیت‌ها اشاره می‌شود.
الف) داده‌های تلفیقی اطلاعات بیش‌تر، تنوع و تغییر پذیری بیشتر، هم خطی کم‌تر بین متغیرها، درجات آزادی و کارایی بیش‌تری را فراهم می‌کنند. در حالی که سری‌های زمانی گرفتار هم خطی می‌باشند.
ب) داده‌های تلفیقی امکان طراحی الگوهای پیچیده‌تری نسبت به داده‌های مقطعی و سری زمانی صرف را فراهم می‌کنند.
ج) داده‌های مقطعی و سری زمانی صرف ناهمسانی‌های فردی را لحاظ نمی‌کنند؛ لذا ممکن است که تخمین‌های تورش داری ایجاد کنند، در حالی که در روش پانل دیتا می‌توان با لحاظ کردن متغیرهای ویژه‌ی فردی این ناهمسانی‌ها را لحاظ نمود.
د) روش پانل دیتا پژوهشگر را قادر می‌سازد تا مدل‌های رفتاری پیچیده‌ای را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.
ه) روش پانل دیتا می‌تواند اثراتی را که به سادگی توسط سری‌های زمانی و داده‌های مقطعی آشکار نمی‌شوند، اندازه گیری نماید.
و) پانل دیتا از طریق فراهم کردن تعداد داده‌های زیاد، تورش تخمین را کاهش می‌دهد (سفیدیان، ۱۳۹۰).
۳-۴-۱-۲- تعیین روش تخمین در روش پانل دیتا
برآورد روشی که در آن‌ ها از داده‌های پانل دیتا استفاده می‌شود غالباً با پیچیدگی‌هایی مواجه است. در حالت کلی، مدل زیر نشان دهنده‌ی یک مدل با داده‌های تلفیقی است:
رابطه ( ۳-۱ )