۳-۲-۲- پایایی ۴۶
۳-۳- قلمرو تحقیق ۴۷
۳-۳-۱- دوره زمانی تحقیق ۴۷
۳-۳-۲- مکان تحقیق ۴۷
۳-۴- جامعه آماری ۴۷
۳-۵- مدل مفهومی طرح ۴۸
۳-۶- مراحل انجام پژوهش ۴۸
۳-۷- محدودیتهای پژوهش ۴۹
مقدمه ۵۱
۴-۱- تعیین معیارها و پالایش آنها در تئوری خاکستری ۵۱
۴-۲- تحلیل پرسشنامه فازی کانو ۵۲
مقدمه ۵۸
۵-۱- نتایج و یافته های تحقیق ۵۸
۵-۲- پیشنهادات پژوهشی جهت تحقیقات آتی ۶۰
مراجع لاتین ۶۷
فهرست جدول­ها
عنوان جدول صفحه
جدول ۲-۱) مقایسه بین سیستم­های سیاه، سفید و خاکستری ۲۳
جدول ۲-۲) طبقه ­بندی نیاز­های کانو ۳۴
جدول ۳-۱) ارجحیت وزنی گزینه­ های پرسشنامه خاکستری ۴۴
جدول ۴-۱) پرسشنامه تکمیل شده کانو فازی در مورد ویژگی­های ساده سازی فرایند­ها و کار­ها ۵۳
جدول ۴-۲) نتایج کلی طبقه ­بندی ویژگی­های محصول ۵۶
فهرست شکل­ها
عنوان شکل صفحه
شکل ۲-۱) تقسیم ­بندی مدل­های سنجش رضایت­مندی مشتری ۱۵
شکل ۲-۲) مدل شکل­ گیری رضایت­مندی مشتری ۱۶
شکل ۲-۳) سیستم خاکستری ۲۲
شکل ۲-۴) مدل کیفیت دو بعدی ۳۱
شکل ۲-۵) مدل کانو ۳۲
فصل اول
کلیات تحقیق

 

مقدمه

هدف واقعی از هر کسب و کار عرضه، فروش و یا ارائه خدمت نیست، بلکه برآوردن نیازهایی است که رضایت مشتری را بدست می­آورد. سازمان­هایی که قادر باشند به سرعت نیاز­های مشتری را درک و برآورده کنند به سود بیشتری نسبت به سازمان­هایی که نمی­توانند، دست می­یابند. )دومینیسی و پالامبو[۱]، ۲۰۱۳)
مسلماً در این راستا اطلاع از تصویر ذهنی و ادراک مشتریان نسبت به کالاها و خدمات ارائه شده از اهمیت خاصی برخوردار می­باشد و ضمن برملا ساختن نقاط ضعف و قوت یک سازمان، زمینه ای را برای اتخاذ راهبردهای مناسب و ارتقاء سطح عملکرد فراهم می­آورد. بنابراین رضایت مشتری هدف عملیاتی خیلی از سازمان­ها شده است. (تقی زاده و کرمانی،۱۳۹۰) جای تعجب نیست که شرکت­ها منابع قابل ملاحظه­ای را برای افزایش رضایت مشتری سرمایه ­گذاری می­ کنند، و نتیجتا هزینه­ های مربوط به حساب رضایت مشتری، بزرگترین بخش بودجه سالانه بازاریابی است و علاوه براین، هزینه­ های مربوط به بازاریابی کسب و کار حدودا ۵۰% کل هزینه­ها را تشکیل می­دهند. (سان و کیم[۲]،۲۰۱۳)
در واقع، شناسایی و اندازه ­گیری رضایت مشتریان، کافی نیست بلکه علاوه بر آن، باید فرایندهایی که باعث نارضایتی شده است، مشخص و اصلاح شود لذا، استقرار نظامی که بتواند رضایت مشتری را اندازه ­گیری کند، حیاتی به نظر می­رسد. (بندریان،۱۳۹۰)

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

 

۱-۱-بیان مسئله

امروزه ما در شرایط اقتصادی و اجتماعی خدمت محور زندگی می­کنیم که این وضعیت نیز روز­به­روز در حال افزایش است، به­عبارت دیگر مشتریان ما به مراقبت و خدمات بیشتری نسبت به گذشته نیاز دارند. (تقی­زاده و زینلی کرمانی، ۱۳۹۰) بدون شک رضایت مشتری یکی از موضوعات بسیار راهبردی در دهه اخیر است. اکنون که در اقتصاد جهانی، مشتریان بقای شرکت را رقم می زنند، شرکت­ها دیگر نمی­توانند به انتظارات و خواسته­ های مشتریان بی­تفاوت باشند، آن­ها باید همه فعالیت­ها و توانمندی­های خود را متوجه مشتریان کنند. (بندریان، ۱۳۹۰) چرا که تنها منبع برگشت سرمایه مشتریان هستند، بنابراین نخستین اصل در دنیای کسب و کار امروزی ایجاد ارزش­های مشتری­پسند است. (کاوندی و شاکری، ۱۳۸۹) در صنعت خدمات، کیفیت درک شده از خدمت یک عامل اصلی در تعیین وفاداری مشتری است. (جانگ و یونگ[۳]، ۲۰۱۳)
عکس مرتبط با اقتصاد
مشتریان راضی منبع سود شرکت­ها هستند. شرکت­هایی که نمی توانند مشتریان را راضی نگه دارند در دراز مدت در بازار باقی نخواهند ماند. عرضه محصول با کیفیت برتر و ارائه خدمات به مشتریان در سطح عالی به طور مستمر موجب ایجاد مزیت­های رقابتی برای شرکت می شود، از جمله ایجاد وفاداری مشتریان، تولید وعرضه محصولات متمایز، کاهش هزینه­ های بازاریابی وتعیین قیمت­های بالاتر؛ سرانجام می توان گفت در مورد کیفیت نکته­ای اخلاقی وجود دارد وآن اینکه مشتریان به ما پول می دهند که انتظارات آن­ها را برآورده کنیم و ما در قبال آن­ها مسئول هستیم.(صمدی و اسکندری، ۱۳۸۹) موسسات بیمه از جمله نهادهای مالی هستند که در کنار تامین امنیت اقتصادی سرمایه، در ایجاد منابع مالی در فواصل زمانی دریافت حق بیمه و پرداخت خسارت­ها، به­خصوص در بیمه­های بلند­مدت می­توانند موجب تحرک و پویایی و توسعه بازارهای مالی شوند و با انباشت سرمایه زمینه ­های لازم را برای رشد اقتصادی فراهم کنند. با توجه به نقش انکارناپذیر صنعت بیمه در جبران خسارت و جایگاه آن به عنوان یک نهاد سرمایه­گذار و رویکرد واسطه گری مالی، بیمه می تواند با ایجاد ارزش افزوده، به تشکیل درآمد ملی کمک شایان توجهی نماید. (عباسی و همکاران،۱۳۹۱) شرکت­های بیمه نسبت به سود حاصل از روابط با مشتریان، بسیار علاقه­مندند؛ زیرا آنان تحت فشار شدید رقابتی از سوی رقبای خود درصنعت قرار دارند. تا پیش از آغاز به­کار شرکت­های بیمه خصوصی وظیفه ارائه خدمات بیمه­ای بر عهده شرکت­های بیمه دولتی بود. از آن­جاکه این شرکت­ها وابسته به دولت بوده و به پشتوانه سرمایه ­های دولتی فعالیت می­کردند، بازاریابی و رعایت اصول بازاریابی در فعالیت­هایشان بسیارکمرنگ بود. اما شرکت­های بیمه خصوصی از آن­جا که باید پاسخگوی سهام­داران خود بوده و میزان سودشان ارتباط مستقیمی با عملکردشان دارد، این روزها با توجه به رقابت بسیار نزدیک و تنگاتنگ با دیگر رقیبان خود در پی ایجاد بهبود عملکرد و سودآوری در بازار هستند. یافتن روش­ها و استراتژی­ هایی که بتواند هر چه بیشتر به ایجاد، افزایش سهم بازار، افزایش سودآوری و رشد در حق بیمه منجر شود، دغدغه امروز این شرکت­ها است. بنابراین بررسی و تحقیق درخصوص عواملی که می­توانند بر موارد نامبرده در یک شرکت تاثیر گذاشته، و باعث یافتن راهکار­های مناسب شود، ضروری به­نظر می­رسد. این تحقیق درصدد است تا با بهره گرفتن از تئوری خاکستری و مدل کانو فازی عوامل مؤثر بر رضایت مشتریان شرکت­های بیمه را بررسی نماید.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)

 

۱-۲-اهداف پژوهش

هدف از انجام این تحقیق عبارتند از:

 

 

شناخت انتظارات مشتریان در خصوص خدماتی که باید توسط شرکت­های بیمه ارائه شود؛

شناسایی اولویت ابعاد رضایت از دیدگاه مشتریان شرکت­های بیمه؛

ارائه پیشنهاداتی برای بهبود عوامل موثر بر رضایت مشتریان.

با بهره گرفتن از نتایج این تحقیق شرکت­های بیمه نسبت به چگونگی عملکرد فرایندهای سازمانی خود، آگاهی می­یابند، نقاطی را که باید بهبود یابند شناسائی می­ کنند و همچنین تعیین می­ کنند که آیا تغییر منجر به بهبود می شود یا خیر.

 

۱-۳-سوالات پژوهشی

 

 

عوامل مژثر بر رضایت مشتریان در شرکت­های بیمه شهرستان بروجن کدامند؟

دسته­بندی عوامل مؤثر بر رضایت مشتریان در شرکت­های بیمه بر مبنای مدل کانو فازی به چه صورت است؟

راهکارهای مناسب برای ارتقای سطح رضایت مشتریان شرکت­های بیمه کدامند؟

۱-۴-اهمیت و ضرورت پژوهش

هدف واقعی از هر کسب و کار عرضه، فروش و یا ارائه خدمت نیست، بلکه برآوردن نیازهایی است که رضایت مشتری را بدست آورد. سازمان­هایی که قادر باشند به سرعت نیازهای مشتری را درک و برآورده کنند به سود بیشتری نسبت به سازمان­هایی که نمی­توانند دست می­یابند. (دومینیسی و پالامبو، ۲۰۱۳) از آنجا که مشتریان در فرایند فعالیت­های سازمانی نقش اساسی ایفا نموده و با افکار و سیاست­های خود برسرنوشت سازمان تاثیر می گذارند، لذا نه تنها شناخت نیازهای آشکار آنان، بلکه پیش بینی، تعیین و هدایت نیازهای پنهان مشتریان و طراحی و اجرای برنامه­ها و ارائه خدمات در جهت رفع این نیازها از ارکان اساسی و سازمانی است. جای تعجب نیست که شرکت­ها منابع قابل ملاحظه­ای را برای افزایش رضایت مشتری سرمایه ­گذاری می­ کنند.بر اساس تحقیقات صورت گرفته هزینه­ های مربوط به حساب رضایت مشتری، بزرگ­ترین بخش بودجه سالانه بازاریابی است، علاوه بر این هزینه­ های مربوط به بازاریابی کسب و کار حدودأ ۵۰% کل هزینه­ها را تشکیل می­دهند. (اسان و یانگ کیم، ۲۰۱۳) توجه کردن واهمیت دادن به آرا و عقاید مشتری در وی تعلق خاطری را نسبت به سازمان بوجود آورده، سبب می گردد نه تنها در مشتری نوعی رضایتمندی بوجود آید، بلکه وی خود را جزئی از سازمان بداند.(صمدی و اسکندری،۱۳۸۹) این رضایتمندی نیز کلید موفقیت شرکت­های بیمه است. چون برای شرکت­های بیمه مشتری راضی و خوشحال خیلی بیشتر از یک برنامه مالی وسرمایه ­گذاری سود آور است و خیلی بیشتر از یک برنامه نیروی انسانی برای کارکنان رضایت خاطر ایجاد می کند و خیلی بهتر از یک سیستم بازاریابی برای بیمه، بازار فراهم می آورد. پس در میان آنچه که مدیران شرکت­های بیمه باید بدانند هیچ کدام مهمتر از موضوع رضایت مشتری نیست. بنابراین مدیریت سازمانی بایستی با بهره گیری از روش­های مختلف جمع آوری اطلاعات و بکارگیری سیستم های اطلاع رسانی نسبت به تعیین و دریافت تمایلات، نیازها وخواسته­ های مشتریان اقدام نماید؛ بویژه بهترین و پربازده­ترین مشتریان، معمولا حساس­ترین­ها نیز هستند و در صورت عدم جلب رضایت آنان، ممکن است ارتباط خود را با سازمان قطع نمایند.(صمدی و اسکندری،۱۳۸۹) بنابراین، شناخت نظرات مشتریان سازمان­های بیمه برای تعیین رضایت آن­ها بسیار حیاتی است.

 

۱-۵- محدودیت­های تحقیق

 

 

خودداری برخی از افراد در تکمیل پرسشنامه به دلایل مختلف

طولانی شدن مدت زمان تکمیل یک پرسشنامه توسط افراد

دشواری توزیع و جمع­آوری پرسشنامه

۱-۶- فصل بندی تحقیق

در فصل اول گزارش تحقیق به طرح مساله و اهمیت آن، اهداف تحقیق، دامنه تحقیق و محدودیت­های تحقیق پرداخته شده است. در فصل دوم، ادبیات تحقیق گردآوری و مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم در مورد روش کلی انجام تحقیق و همچنین مباحثی در مورد تئوری خاکستری و مدل کانو در محیط فازی آورده شده است. در فصل چهارم به تجزیه و تحلیل داده ­های بدست آمده و در فصل پنجم به شرح نتایج پرداخته شده است و پیشنهادهایی جهت کاربرد نتایج تحقیق و هم­چنین پیشنهادهای پژوهشی جهت تحقیقات آتی ارائه گردیده است.

 

۱-۷- شرح واژه ­ها و اصطلاحات به­ کار رفته در تحقیق

 

 

رضایت مشتری[۴]: منظور از رضایت مشتری، حالتی است که ابعاد مختلف محصول یا خدمت به نیازهای مشتری، و سازمان به انتظارات یا فراتر از انتظارات مشتری در طول عمر یک محصول یا خدمت پاسخ می­دهد. از آنجایی که رضایت از نظر مشتری تعریف می­ شود همه پروژه­ های بهبود رضایت مشتری باید با تعریف خواسته ­ها و نیازهای مشتری از سازمان آغاز شود. رضایت مشتری، معیار نهایی برای تعیین کیفیت واقعی عرضه شده به مشتریان است. رضایت مشتری را میتوان به چندین حیطه مختلف شامل موارد زیر تقسیم کرد:

رضایت از کیفیت خدمات یا محصول؛

رضایت برای استمرار رابطه با سازمان (برقراری رابطه مستمر و پایدار با سازمان)؛

رضایت از نسبت قیمت/ عملکرد محصول یا خدمت؛

رضایت از برآورده شدن انتظارات و نیازهای مشتری از محصول یا خدمت؛

۲-۲-۴-۴ سبک های عمقی[۵۷] و سطحی[۵۸]

گونه ی دیگر دسته بندی سبک های یادگیری دسته بندی آن ها به سبک های عمقی و سطحی است. این دسته بندی به چگونگی برخورد یادگیرندگان با مطالبی که می خواهند یاد بگیرند، اشاره می کند. اگر برخورد دانش آموز با مطالب یادگیری به گونه ای باشد که بخواهد معنی را یاد بگیرد سبک یادگیری او عمقی است. در مقابل، اگر دانش آموز تنها به دنبال حفظ کردن مطالب باشد سبک او سطحی است.

 

۲-۲-۴-۵ سبک های محیطی، هیجانی، جامعه شناختی، فیزیولوژیکی و روانشناختی

دسته بندی معروف دیگری از سبک های یادگیری به وسیله ی دان[۵۹]، دان و پرایس[۶۰] (۱۹۸۹، ۱۹۹۷) انجام گرفته است. در این الگو، سبک یادگیری به عنوان راهی که در آن شخص موضوع های تازه و دشوار تحصیلی را مورد توجه قرار می دهد و آن ها را پردازش می کند، درونی می سازد، و به یاد می سپارد، تعریف شده است. این الگو شامل ۲۱ عنصر که در ۵ متغیر یا محرک دسته بندی شده اند. البته هیچ کس از همه ی ۲۱ عنصر تاثیر نمی پذیرد، اما نتایج پژوهش ها نشان داده اند که غالب دانش آموزان تحت تاثیر ۶ تا ۱۴ عنصر قرار می گیرند.(Denig , 2004 ,p 96-111)

 

۲-۲-۵ ماهیت یادگیری

ماهیت به طور کلی فعالیتی دگرگون‌ساز است. که افراد را برای مقابله با رویدادها و سازش با محیط آماده می‌سازد و در موقعیت های مختلف و در اکثر سطوح زندگی حیوانی از بازتاب های شرطی جانوران پست تا فرایندهای پیچیده‌شناختی افراد آدمی رخ می‌دهد. آزمایش های گوناگون پژوهشگران و زیست‌شناسان درباره گونه‌های جانداران در رده‌های بسیار پائین نشان داده است که محرک های معینی در شرایط خاصی موجب تغییر رفتار آنها می‌شوند.
انسان که کامل ترین و پیشرفته‌ترین موجود کره زمین است. هنگام تولد ناتوان‌ترین و درمانده‌ترین آنهاست و با بیشترین استعدادها برای یادگیری قادر است از تجربه‌های خود به بهترین وجه سود جوید و پاسخ ها و تجربه‌های آموخته او مهمترین اندوخته‌های رفتاریش را تشکیل می‌دهند.
یادگیری در واقع هم یک رشته فرایند است و هم فرآورده تجربه‌ها. بعضی از فرایندهایی که در داد و ستد بین موجود آدمی و محیط انجام می‌گیرد عبارتند از احساس و ادراک، یادآوری، نمادسازی، اندیشه‌های مجرد و تخیلی و سرانجام رفتار.
یادگیری را نباید منحصراً به صورت پیشرفت های مواد درسی که در کانون های آموزشی انجام می‌شود، تصور نمود. وقتی کودکی بتواند توپی را بگیرد یا آن را پرتاب کند، راه برود، حرف بزند، یا آنکه نوجوانی دوچرخه‌سواری و موتور سواری کند و یا وقتی مادری از نوع گریه کودک خود به نیاز خاص یا ناراحتی او پی ببرد، در همه این حالت ها بی‌شک امر یادگیری به وقوع می‌پیوندد. گرچه گروهی از افراد به سبب آن که این گونه رفتارها با درس و مدرسه سر وکار ندارند آنها را یادگیری نمی‌دانند.
یادگیری در حقیقت دارای مفهوم بسیار گسترده‌ای است که در قالب های دگرگونی، عادت شکنی، ایجاد علاقه، نگرش های نو، درک ارزش، ذوق و سلیقه و پیشداوری یا حب و بغض پدیدار می‌شود. همچنین، شیوه ترکیب و کاربرد معلومات در استدلال،‌تفکر، نظریه‌پردازی، حل مسئله، احساس و عواطف عمیق انسانی، خودشناسی و دگرگونی هایی که در کل شخصیت به وجود می‌آیند همه از یادگیری مایه می‌گیرند.

 

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

۲-۲-۶ مفهوم یادگیری الکترونیکی

همانگونه که فناوری اطلاعات و ارتباطات در بسیاری از فرایندهای کاری روزمره همانند بانکداری الکترونیکی، تجارت الکترونیکی، پست الکترونیکی، دولت الکترونیکی و … مورد استفاده قرار می گیرد، حوزه یادگیری الکترونیکی یا E-Learning از این نوع فناوری بهره برده است. حذف محدودیت های مکان، زمان و سن یادگیرنده که روزگاری دسترس ناپذیر به نظر می رسیدند، امروز دیگر محدودیت های بزرگی به نظرنمی رسند. از طرفی باید توجه داشت که به وجود آمدن نیازهای گسترده و جدید درمیان جوامع با ادامه استفاده ازروش های سنتی نظام آموزشی قابل تامین نیست. یادگیری مبتنی بررایانه، یادگیری مبتنی برفناوری اطلاعاتی، کلاس مجازی، کتابخانه های مجازی و … راه را برای پیدایی شیوه های نوین آموزش، هموار ساخته اند.
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
به لحاظ لغوی، به مجموعه فعالیت های آموزشی که با بهره گرفتن ازابزارهای الکترونیکی اعم ازصوتی، تصویری، رایانه های شبکه ای، مجازی صورت بگیرد یادگیری الکترونیکی گفته می شود.
یادگیری الکترونیکی، نظامی مبتنی برفناوری اطلاعاتی و ارتباطی ( همانند سخت افزار، نرم افزار و شبکه های رایانه ای) به منظورایجاد، نگهداری، توسعه و در دسترس قراردادن مواد مطالعاتی/آموزشی برای دانشجویان می باشد که فعالیت های مطالعاتی/آموزشی را هدایت می کند و ارزیابی دانشجویان را بدون نیاز به وجود محلی برای یادگیرندگان و معلمان امکان پذیر می کند.

 

۲-۲-۷ مدل های یادگیری در محیط های الکترونیکی وب

گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات، باعث تغییر چگونه، چه، چه کسی، کجا، چه وقت و چرایی یادگیری ها شده است. اختراع رایانه و اینترنت، نه تنها سرعت انتقال دانش را بالا برد، بلکه روش انتقال دانش را نیز از فردی به فرد دیگر تغییرداد. پیش بینی اینکه، فناوری چگونه طی ۵ تا ۵۰ سال آینده یادگیری را تحث تاثیر قرارخواهد داد، دشوار می باشد. نمودار زیر، سیرتحولات کاربرد فناوری دریادگیری از۵۰۰۰ سال پیش تا ۵۰ سال آینده را نشان می دهد.
اینترنت، اینترانت و کلیه روش های ارتباطی بی سیم[۶۱]، باعث از میان برداشته شدن موانع زمانی و مکانی شده است. اینترنت به عنوان یک وسیله ارتباطی سبب شده تا یادگیرنده بتواند با معلمان خود در ارتباط باشد.اغلب مدل های یادگیری در کلاس سنتی یا در خانه هستند که در چهار مرحله آمده اند:

 

 

مکان های متفاوت:

۱- تلفن، ویدئو کنفرانس؛ تالارهای گفتمان شبکه ای؛
۲- تبادل پست الکترونیکی.

 

 

مکان های مشابه:

۳- تدریس درکلاس، گروه های بحث، تدریس خصوصی در خانه؛
۴- تابلوهای اعلانات، گردهمایی ها.
در این حالت، مدل های اول و چهارم به صورت همزمان و مدل های دوم و سوم به صورت ناهمزمان انجام می شوند(Wallace, 1999.)

 

۲-۲-۸ مدل های مختلف فضاهای یادگیری

چهار مدل برای فضاهای یادگیری پیش بینی شده است که عبارتنداز:

 

۲-۲-۸-۱ مدل های یادگیری شبکه ای

در این مدل، اولین مساله تغییر در محیط یادگیری است، که به صورت خاص مربوط به تغییر فعالیت ها و محیط کلاسی به کمک ابزارهای ارتباطی موبایل و بی سیم است. این امر باعث تغییر در محیط کلاس، به خصوص نقش معلم می شود. این مساله به مدل یادگیری درکلاس های آینده نیز مرتبط می شود.
مساله دوم تغییر در هدف از آموزش است. یعنی چیستی و چرایی آموزش در قرن جدید نسبت به گذشته متفاوت است. هدف آموزش باید ورای یاد دادن کلیات دانش به یادگیرندگان باشد. آموزش باید به یادگیرندگان، اجازه تحصیل مهارت های صحیح فردی مدیریت انگیزه ها و توانایی جستجو و یکپارچه سازی اطلاعات برای حل مسائل را بدهد(پیشین)

 

۲-۲-۸-۲ یادگیری درکلاس های آینده

در این مدل، محدودیت مکانی و زمانی از میان برداشته می شود و مفهوم کلاس توسعه پیدا می کند. در این کلاس ها از تخته سفیدهای الکترونیکی استفاده می شود و سطح تعامل میان یادگیرندگان و معلم بسیار بالا می باشد. اتصال به کلاس از طریق رایانه صورت می گیرد و معلم بهتر می تواند فعالیت های یادگیری را به صورت مشارکتی طراحی کند. یادگیرندگان یک تیم را تشکیل می دهند و در یادگیری مشارکت می کنند. در این مدل یادگیری، استفاده ازکتاب ها و مجلات الکترونیکی و وب سایت های مختلف مورد نیاز، ضروری می نماید.

 

۲-۲-۸-۳- یادگیری ساختاردانش و توانایی حل مشکل

هدف از آموزش، تبدیل دانش آموز یا بهتر بگوییم شهروند به فردی با قدرت تصمیم گیری بالا و حل کننده خلاق مشکلات است که توان انطباق یافتن با قرن ۲۱ را داشته باشد. افزون براین، با توجه به رقابت غیرقابل اجتناب جهانی، هرکشوری مجبور است نظام آموزشی خود را طوری تغییر دهد که تمامی شهروندانش بتوانند آموزش های جدید را در کل مدت حیات یاد بگیرند یا دانش قدیمی خودرا روزآمد کنند.
این مدل درکشورهای آسیایی نظیر تایوان، هنگ کنگ، سنگاپور اجرا شده و در نظام آموزشی آنها اصلاحات اساسی به وجود آورده است. در این مدل یادگیری، علاوه برآموختن مهارت های پایه همانند نوشتن و خواندن، توانایی حل مشکل و مهارت های عرضه تخصص خود در اجتماع، نیز آموزش داده می شود و سبب گسترش اهداف آموزشی شده است. پس به طورکلی، محتوا و اهداف آموزشی دچارتحول می گردد. تفاوت های فردی و به کارگیری هوش و خلاقیت پس ازآموزش کلیات دانش مورد توجه قرارمی گیرند.
نتیجه تصویری برای موضوع هوش

 

۲-۲-۸-۴- یادگیری مبتنی بر جامعه

آخرین مدل یادگیری، به صورت یادگیری مبتنی برجامعه می باشد. همانطورکه در عالم واقعی با جوامع سروکارداریم، کاربران اینترنت؛ اقدام به ایجاد جوامعی نموده اند که دارای زبان، عدات و فرهنگ خود هستند(همان) برای این مساله و ایجاد یک جامعه شبکه ای و وارد کردن فعالیت های آموزشی در آن، لازم است که به این حالت از آموزش، یادگیری مبتنی برچامعه اطلاق شود.
همانطورکه اینترنت و سایر شبکه های ارتباطی وارد زندگی روزمره ما می شوند، لازم است کاربران این شبکه ها را در سنین پائین طوری تربیت نمائیم که خود را شهروند شبکه ای احساس کنند. برای تامین این مساله باید یک جامعه شبکه ای ایجاد کنیم و سپس فعالیت های یادگیری را برای آنان به گونه ای نهادینه کنیم که تحت یادگیری مبتنی برجامعه باشد. یک شهروند شبکه ای می تواند یک معلم، یک دانش آموز، والدین یا هرکس دیگری باشد که از طریق شبکه های جامعه مدار به یادگیری می پردازد.
به طورکلی محیط یادگیری شبکه ای دارای دولایه است. لایه اول زیرساخت شبکه و سخت افزاراست و لایه دوم، ابزارهای نرم افزاری همانند مرورگرها، می باشد. ساختار لایه ای یادگیری شبکه ای به صورت زیر می باشد:

 

 

ارزیابی نظریه

آموزش هوشمند

زمینه یادگیری

مدل های فعالیت یادگیری

محتوای منابع

ابزارهای اصلی

زیرساخت های شبکه و سخت افزار

بنابراین با به کارگیری این لایه های اساسی، فعالیت های یادگیری درشبکه می توانند به گونه ای طراحی شوند که یادگیرندگان بتوانند ابزارهای نرم افزاری را با یکدیگر مبادله کنند و به محتوای منابع مورد نیاز خود دسترسی داشته باشند. علاوه برسخت افزار و محتوای منابع، فعالیت های یادگیرنده نیز مورد توجه قرارمی گیرند. در بخش زمینه یادگیری، روش های آموزش یادگیرندگان مورد ارزیابی قرارمی گیرند و اطلاعاتی درباره سودمندی تمام نظام یادگیری شبکه ارائه می دهند و نظریه هایی را درباره رفتار یادگیری شبکه ای فراهم می سازند.

 

۲-۳ تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر یادگیری

به دنبال بیداری و آگاهی اخیر در امر گسترش تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات، برخی کشورها مانند استرالیا، ژاپن، مالزی، سنگاپور و آمریکا اقداماتی در زمینه مدارس مبتنی بر ICT یا مدارس هوشمند انجام داده اند. در مدارس هوشمند، تاکید بر این است که آموزش به جای این که شامل فراگیری یکسری اطلاعات گسسته باشد، شامل فراگیری توانایی هایی باشد که دانش آموزان بتوانند علم و دانش خود را مبنای اطلاعات موجود بنا کنند. هدف مدارس هوشمند ترویج توسعه متعادل، کمک به یکپارچه شدن دانش، آموزش مهارت ها و ارزش ها، فراهم آوردن نظم، یادگیری های ریشه ای، مداوم و کمک در به دست آوردن صلاحیت برای همراه شدن با عصر اطلاعات است. برای آموزش این مهارت به دانش آموزان، باید فعالیت مرکزی مدارس از این شیوه کنونی تغییر یابد و اطلاعات تنها از معلم به دانش آموز انتقال پیدا نکند، بلکه تاکید مدارس براین باشد که دانش آموزان را قادر سازد تا دانش خود را با پرسش، مطالعه، جستجو و اکتشاف در گستره جهانی وب و قاعده سازی، تست فرضیه ها، تمرین مهارت ها و تبادل آموخته های خود را بسازید. (www.ict-edu.ir) اینگونه مدارس اغلب به سرمایه گذاری زیادی در زمینه تشکیلات مالتی مدیا نیاز دارند. بنابراین

 

 

استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در پیشرفت های علمی و آموزشی دانش آموزان بسیار موثر است.

کلیه دانش آموزان بایستی سواد اطلاعاتی الکترونیکی داشته باشند.

فناوری های اطلاعات و ارتباطات بخشی از جهان روبه رشد فرزندان ما را تشکیل خواهد داد.

در عصر اطلاعات بایستی هزینه دست یابی به اطلاعات نادر و پرهزینه مورد نیاز در آموزش های تخصصی و پژوهش ها کاهش یابد.

نسبت دانش آموزا به کامپیوتر به نسبت یک به ده در دوره های متوسطه، و یک به بیست در دوره های ابتدایی و راهنمایی ارتقاء یابد.( mcneur, 2002)

۲-۳-۱- توسعه حرفه ای

بسیاری از معلمان به سختی با بهره گرفتن از تجهیزات ICT سازگار شدند و بسیاری نیز هنوز دست به کار نشده اند. حتی در این بین جمع زیادی وجود دارند که هنوز به اهمیت این موضوع پی نبرده اند. برای این که ICT بتواند تاثیر قابل توجهی به عنوان یک ابزار آموزشی داشته باشد، بایستی به فضایی که قرار است در آن پیاده سازی صورت گیرد، توجه شود. معلمان سال های زیادی وقت صرف کرده اند تا بیاموزند چگونه یک برنامه ریاضی را به شایستگی تدریس کنند و حال سیستم انتظار دارد که با چند ساعت آموزش، یک فرد ماهر در زمینه آموزش و ICT داشته باشد. زمان زیادی لازم است تا صرف توسعه این مهارت ها شود؛ حتی بیشتر از آن زمانی که صرف پیاده سازی و تلفیق این مهارت ها با شیوه های آموزشی می شود.

 

۲-۳-۲- فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی و تأثیر آن بر آموزش و یادگیری

در دنیای امروز تغییرات ناشی از فناوریهای جدید تأثیر بسزایی بر روند زندگی و کار مردم در سرتا سر جهان گذاشته و با روش های سنتی آموزش، یاگیری، و مدیریت آموزش به طور جدی به مقابله پرداخته است. بنابراین موضوع توسعه نظام آموزشی در عرصه فناوری اطلاعات یک از چالشهای اصلی سیاستگذاران آموزش است.(زال زاده، ۱۳۸۵؛ صص ۲۰-۹)
در حال حاضر، روش های سنتی آموزش دیگر قادر به پاسخگویی به نیازهای رشد و گسترش مداوم مهارت های آموزشی نیستند. فناوریهای جدید فرصتهای بیشتر، جدیدتر، و جذابتری را برای یادگیری ارائه میکنند، مانند: فرصت کسب تجربه یادگیری متناسب با توانایی و شیوه یادگیری هر دانشجو.(امین پور، ۱۳۸۶؛ ۲۲۸-۲۱۷)
در متون مختلف، اغلب سه رویکرد مختلف را در استفاده از فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی در آموزش می توان مورد شناسایی قرار داد:

 

 

فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی به عنوان واحد درسی که دلالت بر فراگیری مهارتهای ویژه در قالب واحدهای درسی یا کارگاه های آموزشی برای دانشآموزان، دانشجویان، و مدرسان دارد؛

فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی به عنوان ابزاری برای گردآوری، ذخیرهسازی، و اشاعه اطلاعات و نیز انجام فعالیتهای پژوهشی؛

فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی به عنوان ابزاری برای کمک به فرایند آموزش و یادگیری.

زمان شتاب گیری:

 

 

زمانی که از سرعت صفر شروع به حرکت کرده تا به سرعت مشخصی برسیم(بالسام و همکاران، ۲۰۰۷).

در این تحقیق تعریف مفهومی و عملیاتی یکسان است، و زمان شتاب گیری عضله­های چهارسر ران توسط دستگاه ایزوکنتیک، Biodex ساخت امریکا در سرعت ۶۰ و ۱۸۰ درجه بر ثانیه اندازه گیری می­شوند.

اوج توان:

 

 

نسبت بیشترین انرژی در کمترین بازده زمانی(بالسام و همکاران، ۲۰۰۷).

در این تحقیق تعریف مفهومی و عملیاتی یکسان است، و اوج توان عضله­های چهارسر ران توسط دستگاه ایزوکنتیک، Biodex ساخت امریکا در سرعت ۶۰ و ۱۸۰ درجه بر ثانیه اندازه گیری می­شوند.

فصل دوم

(ادبیات و پیشینه تحقیق)
۱٫۲٫ مقدمه
در این فصل ابتدا به مبانی نظری در مورد مکمل­های کراتین و بتاآلانین پرداخته شده است و در ادامه تحقیقاتی که در گذشته در داخل و خارج کشور صورت گرفته اند، آورده شده است.
۲٫۲٫ مبانی نظری
۱٫۲٫۲٫ بتاآلانین
پروتئین­ها درشتی هستند با وزن مولکولی ۵۰۰۰ دالتون که از پیوند کووالانسی یک سری واحدهای ساختاری به نام اسیدهای آمینه ساخته شده‌اند. تعداد، ‌ماهیت و طرز قرار گرفتن این واحدها در زنجیره پروتئینی ساختار خاص و رفتار ویژه آنها را تعیین می‌کند. در ساختار این مولکولها، هم عامل آمین و هم عامل کربوکسیل وجود دارد که هر دو به کربن مرکزی به نام کربن آلفا متصل‌اند. همچنین به کربن آلفا ترکیبی به نام زنجیره کناری که با حرف R نشان داده می‌شود و یک مولکول هیدروژن متصل شده است(روبرگز و همکاران، ۲۰۰۴).
اشکال مونومری، که واحدهای ساختاری پروتئینها را می‌سازند، شامل ۲۰ نوع اسید آمینه متفاوت است که از نظر ویژگیهای گروه R مانند اندازه، بار الکتریکی و حلالیت و غیره تفاوت دارند. هنگامی که پروتئینها در اسید یا باز قوی جوشانده می‌شوند، اتصال بین واحدهای مونومری آنها شکسته شده و اسیدهای آمینه آزاد می‌گردند.
طبقه بندی اسیدهای آمینه استاندارد
تعداد ۲۰ اسید آمینه موجود در یاخته به نام اسیدهای آمینه استاندارد موسوم‌اند. برای اسیدهای آمینه استاندارد طبقه بندیهای مختلفی داده شده‌اند و از بین آنها نوعی که امروزه مورد استفاده است طبقه بندی بر حسب وضعیت بارداری گروه R است. بدین ترتیب چهار گروه اصلی را می‌توان در نظر گرفت.
گروه اول: اسیدهای آمینه با گروه R ناقطبی در این دسته ۸ اسید آمینه قرار می‌گیرند. این اسید آمینه به علت نداشتن گروه های باردار یا قطبی بسیار آب گریز بوده و به آب گریزی نیز معروف‌اند. آلانین سر دسته این گروه بوده و پس از گلیسین ساده‌ترین اسید آمینه یاخته‌ای است. آلانین در بخش R خود یک گروه متیل دارد. با افزوده شدن عوامل متیل اضافی به آلانین، اسیدهای آمینه دیگر مانند والین، لوسین و ایزولوسین ساخته می‌شوند. زنجیره کناری می‌تواند ساده یا منشعب باشد.
میزان آب گریزی از آلانین به طرف ایزولوسین افزایش می‌یابد. اسیدهای آمینه تریپتوفان و فنیل آلانین در زنجیره کناری خود عامل حلقوی مانند فنیل و ایندول دارند. اسید آمینه متیونین در گروه R واجد یک عامل گوگردی است که بوسیله یک گروه متیل پوشیده می‌شود. پرولین از اسیدهای آمینه ویژه‌ای است که چون در آن عامل آمین متصل به کربن آلفا با زنجیره کناری به صورت حلقه درآمده است از بقیه اسیدهای آمینه مستثنی می‌شود، در نتیجه پرولین را ایمنو اسید می‌نامند.
گروه دوم: اسیدهای آمینه با گروه R قطبی ولی بدون بار سر دسته این گروه از اسیدهای آمینه گلیسین است که به علت داشتن زنجیره کناری ساده از نوع هیدروژن متقارن بودن کربن آلفا، از سایر اسیدهای آمینه متمایز می‌شود. سرین و ترئونین به علت داشتن گروه الکلی در مولکول با مولکول­های آب پیوند هیدروژنی ایجاد می‌کنند و به آسانی در آن حل می‌شوند. تیروزین واجد زنجیره کناری حلقوی است که یک عامل هیدروکسیل به آن متصل شده است و بدین سبب بیش از بقیه قطبی است. زنجیره کناری سیستئین به عامل (SH) ختم می‌شود. این اسید آمینه می‌تواند به دو شکل اکسید و یا احیا در مولکول پروتئین دیده شود (روبرگز و همکاران، ۲۰۰۴).
اگر عامل گوگرد احیا شده باشد این مولکول سیستئین نامیده می‌شود در صورتی که دو مولکول سیستئین در مجاورت هم قرار گیرند بین آنها پیوند کووالانسی ایجاد می‌گردد. بدین ترتیب، پیوندهای حاصل پیوند دی‌سولفید و ترکیب مربوطه سیستین نامیده می‌شود. پیوندهای دی‌سولفید در ایجاد و پایداری ساختار سوم پروتئینها نقش اساسی دارد. دو اسید آمینه آسپاراژین و گلوتامین که شکل آمین در آنها به ترتیب اسیدهای اسید آسپارتیک و اسید گلوتامیک هستند، حد واسط بین گروه دوم و سوم به شمار می‌روند این دو اسیدآمینه در آب محلول و بسیار قطبی هستند.
گروه سوم: اسیدهای آمینه با گروه R قطبی و بار منفی، در این گروه دو اسید آمینه اسید گلوتامیک و اسید آسپارتیک قرار دارند زنجیره کناری این دو اسید آمینه به عامل کربوکسیل (COOH) ختم می‌شود. گروه R بسیار قطبی و قابل یونی شدن است بطوری که در PH فیزیولوژیک، با از دست دادن پروتون، به آنیون کربوکسیل تبدیل می‌گردد. در این حالت، اسید آمینه به ترتیب اسید گلوتامیک و اسید آسپارتیک نامیده می‌شوند.
گروه چهارم: اسیدهای آمینه با گروه R قطبی دارای بار مثبت اسید آمینه لیزین، آرژینین و هیستیدین در این دسته جای دارند. زنجیره کناری آنها واجد گروه آمین است که در PH خنثی دارای بار خالص مثبت است. لیزین یک عامل آمین در موقعیت کربن شماره ۴ زنجیره کناری دارد، آرژینین شامل یک گروه گوآنیدیوم است و هیستیدین گروه یونی شونده ضعیف ایمیدازول دارد. وجود این اسیدهای آمینه در زنجیره پروتئینی تعداد بارهای مثبت روی مولکول را افزایش داده و پروتئین خاصیت قلیایی از خود نشان می‌دهد.
اسیدهای آمینه کمیاب: علاوه بر ۲۰ اسید آمینه، در برخی از پروتئینها اسیدهای آمینه تغییر شیمیایی یاخته‌ای وجود دارد که از نظر ساختار و فعالیت پروتئینها بسیار مهم‌اند. از مهمترین این تغییرات می‌توان اضافه شدن گروه هیدروکسی به اسید آمینه پرولین (هیدروکسی پرولین) و یا لیزین (هیدروکسی لیزین)، انواع اسیدهای آمینه استیل‌دار و فسفریل‌دار را نام برد. هیدروکسی پرولین حدود ۱۲% ساختار کلاژن را که یکی از پروتئینهای مهم جانوری است تشکیل می‌دهد همچنین این اسید آمینه در ساختار برخی از پروتئینهای دیواره یاخته‌ای گیاهان وجود دارد که اکستانسین نامیده می‌شود. هیدروکسی لیزین نیز در ساختار کلاژن وجود دارد به همین دلیل کلاژن یکی از پروتئینهای استثنایی در جانوران بشمار می‌آید(روبرگز و همکاران، ۲۰۰۴).
۲٫۲٫۲٫ اسیدهای آمینه غیر پروتئینی
افزون بر بیست اسید آمینه اصلی و اسیدهای آمینه کمیاب، که اساسا در ساختار پپتیدها و پروتئینها وارد می‌شوند، در یاخته‌های بافتهای مختلف اسیدهای آمینه‌ای وجود دارند که در ساختار پروتئینها یافت نمی‌شوند، بلکه به صورت آزاد در فرایندهای متابولیسمی وارد می‌شوند. از مهمترین این اسیدهای آمینه می‌توان از بتا- آلانین که پیش ساز ویتامین اسید پانتوتنیک است، سیترولین و اورنتین، که ترکیبات حد واسط در سنتز آرژنین در چرخه اوره هستند نام برد. در یاخته قارچها و گیاهان عالی نیز اسیدهای آمینه غیر عادی، مانند بتا- سیانوآلانین وجود دارد(مسونیر و همکاران، ۲۰۰۷).
بتا-آلانین یک اسید آمینه غیر پروتئینی است که در کبد سنتز می­ شود. منبع اصلی بتا-آلانین در بدن مواد غذایی مصرفی است. گوشت منبع اصلی بتا-آلانین رژیم غذایی می­باشد. ویژگی ارتقای عملکرد مکمل بتا-آلانین ممکن است ناشی از افزایش سطح کارنوزین در بدن باشد. کارنوزین (بتا – آلانین –اِل-هیستیدین) یک دی پپتید در بافت عضلانی است که به عنوان بافر درون عضلانی یون هیدروزن عمل می­ کند. باوجود اینکه بتاآلانین به عنوان یک آمینو اسید غیر ضروری دسته بندی میشود اما میتواند یک جز ضروری از برنامه تمرینات مقاومتی باشد. بتا آلانین به افزایش حجم کارنوسین عضلات کمک میکند که افزایش این ماده توانایی انجام یک دور قدرتی کوتاه مدت ۱ تا ۲ دقیقه­ای از تمرینات فشرده را افزایش میدهد. در یک تحقیق جدید منتشرشده در مجله پزشکی و دانش در ورزش و تمرین(Medicine & Science in Sports & Exercise) یک برنامه کاربردی طولانی مدت برای افزایش کارایی با بتا آلانین معرفی شده است. محققان مکملهای دوچرخه سواران را برای ٨ هفته به همراه بتا آلانین و پلاسیبو قبل از شرکت در یک مسابقه ی ١١٠ دقیقه­ای شبیه سازی شده امتحان کردند. افراد تحت آزمایش بعد از آن در مسابقه­ای ١٠ دقیقه­ای که شامل ٣٠ ثانیه دو سرعت نیز در انتهای مسابقه می­شد شرکت کردند. به طور میانگین بتا آلانین افزایش حداکثر بازده و افزایش متوسط قدرت را به همراه داشت(اسپرایت و همکاران، ۱۹۸۹).
گلوکز و گلیکوژن در مدت فعالیت فشرده وسخت برای آزاد کردن انرژی شکسته میشوند، این فرایند سبب ایجاد یونهای هیدروژن می­ شود که میتوانند روی هم انباشته شده و باعث ایجاد خستگی و فرسودگی گردند. بتا آلانین تاثیر سیستم حایل درون ماهیچه­ای را افزایش میدهد که باعث خنثی شدن ساختار یون­های هیدروژن میشود. ببینید تاثیر آن بر روی شما در سالنهای ورزشی و در مسابقات چگونه است(آلن و همکاران، ۲۰۰۸).
بررسی­های جدید نشان می­دهد: مصرف نوعی مکمل غذایی ورزشی، توان جسمانی سالمندان را افزایش و میزان خستگی آنان را کاهش می­دهد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی شبکه خبر، جدیدترین شماره نشریه انجمن بین المللی تغذیه ورزشی نوشت: استفاده از نوعی مکمل غذایی ورزشی حاوی بتا آلانین میزان وقوع خستگی را در افراد سالمند در پی فعالیت­های جسمانی به تعویق می­اندازد (آلن و همکاران، ۲۰۰۸).
پژوهشگران دانشگاه اکلاهاما با بررسی ۲۶ مرد و زن سالمند با میانگین سنی ۷۳ سال متوجه شدند مصرف روزانه ۸۰۰ میلی گرم مکمل خوراکی بتا آلانین، شدت فعالیت­های فیزیکی را در سالمندان پیش از بروز خستگی تا ۳۰ درصد افزایش می­دهد.
می‌توان بتا آلانین را یک مکمل ضروری به شمار آورد مهم نیست هدف چیست به محض جذب شدن، این ماده با آمینو اسید هیستیدین ترکیب می‌شود و برای تولید ترکیبی طبیعی بنام کارنوزین بسیار مشابه کراتین، کارنوزین در عضلات ذخیره می‌شود و با هر اسیدی که مواجه می‌شود اثر خنثی کنندگی خود را انجام می‌دهد از جمله اسید لاکتیک که در طول تمرینات شدید در عضلات تولید می‌شود در واقع اسید لاکتیک تولید شده به طور عمده مسئول ایجاد حس خستگی است بنابراین اگر بتوانید این اسید را خنثی کنید شاهد ارتقاء کارایی عضلات خواهید بود و این چیزیست که تحقیقات هم آنرا نشان داده و از عهده بتا آلانین ساخته است.
مزیت دیگر بتا آلانین این است که باعث تحریک گیرنده­های ناقل عصبی گابا (gaba) می‌شود و این اهمیت زیادی دارد به این دلیل که تقویت عملکرد گابا (gaba) می ­تواند کمک کند به افزایش کیفیت خواب و استراحت بدن پس از تمرین، و این در ریکاوری (Recovery) نقش مهمی دارد. بتا آلانین را برای تقویت ریکاوری و کمک به خواب بهتر ۳ تا ۴ گرم ۳۰ دقیقه پیش از خواب پیشنهاد کرده اند
بدلیل تولید طبیعی هورمون­های محرک که در طول تمرین رخ می‌هد خاصیت بتا آلانین در زمینه آرامش بخشی تا زمان پس از تمرین بروز نخواهد کرد بنابراین حتی می‌توانید قبل یا در طول تمرین هم از آن استفاده کنید.
کاهش pH به عنوان یکی از دلایل خستگی و کاهش قدرت و عملکرد انقباضی عضله شناخته شده است. از این رو، مصرف مکمل بتا – آلانین می ­تواند مفید باشد. افزایش کارنوزین درون عضلانی از طریق مصرف بتا – آلانین نشان داده شده است که در به تاخیر انداختن خستگی و افزایش زمان رسیدن به خستگی تنها در مدت ۲۸ روز مصرف مکمل موثر است. چندین مطالعه جدید گزارش کردند که محتوی کارنوزین عضله می ­تواند متغیر مهمی در هنگام ارزیابی عملکرد بیار شدید باشد(مک ناوتون و همکاران، ۱۹۹۹)
۳٫۲٫۲٫ کراتین.
مختصری از تاریخچه کشف کراتین
کراتین[۱]۱ در سال ۱۸۳۲میلادی توسط یک دانشمند فرانسوی بنام میچل ایوگن چیورول[۲]۲ کشف شد. او ماده جدیدی را که از گوشت استخراج کرده بود کراتین نامید(هافمن و همکاران، ۲۰۰۵).
جوستوس ون لیبیگ[۳]۳ در سال ۱۸۴۷ میلادی تایید کرد که کراتین در ترکیبات گوشت حیوانات وجود دارد و گزارش داد که مقدار کراتین در حیوانات وحشی در مقایسه با حیوانات در قفس که فعالیت بدنی کمتری دارند بیشتر است. در اواسط سال ۱۸۸۰ میلادی کراتینی در ادرار کشف شد و محققین فکر کردند که کراتینین از کراتین مشتق شده و مربوط به توده عضلانی بدن می­باشد (کوکاک و کارلی، ۲۰۰۳). در سال ۱۹۰۰ میلادی مکمل کراتین نشان داد که مقدار کراتین عضله حیوانات را افزایش می­دهد. فسفوکراتین (Pcr) در سال ۱۹۲۷ میلادی کشف شد و مشاهده شد که در تامین انرژی فعالیتها شرکت دارد. آنزیم کراتین کیناز[۴] که Pcr را تجزیه می­ کند در سال ۱۹۳۶ کشف شد.
در سال ۱۹۶۸ با کمک روش نمونه برداری سوزنی توانستند تارهای عضلانی را از انسان خارج کنند و محققین سوئدی نقش Pcr را در طول فعالیت و دوره بازیافت تعیین کردند. در سال ۱۹۹۰ انجمنهای تحقیقاتی در کشورهای انگلستان و سوئد تاسیس شد تا اثر نیروزایی مکمل کراتین را بررسی کنند.
نیروزا بودن مکمل کراتین
کراتین (متیل گوانیدین-استیک اسید[۵]) درعضلات اسکلتی به دو شکل آزاد (Fcr)[6] وفسفوکراتین (Pcr) وجود دارد. از لحاظ تئوری اثرات نیروزایی مکمل کراتین مربوط به نقش کراتین و Pcr در انرژیهای عضله می­باشد. اگر چه مکمل کراتین ممکن است برای عملکرد ورزشهای بسیار شدید و کوتاه مدت که وابسته به سیستم فسفاژن (ATP -Pcr) هستند خاصیت نیروزایی داشته باشد اما آن ممکن است از لحاظ تئوری برای فعالیتهای کم شدت و بلند مدت نیز مفید باشد. چندین مکانیزم که به موجب آن مکمل کراتین می ­تواند برای فعالیتهای شدید و بسیار شدید نیروزا باشد پیشنهاد شده (کوکاک و کارلی، ۲۰۰۳) که این مکانیزمها شامل:
۱) افزایش مقدار Pcr عضله در حالت استراحت که می ­تواند به عنوان انتقال دهنده فوری فسفات برای بازسازی ATP در طول فعالیت باشد.
۲) افزایش کراتین آزاد (Fcr) عضله در حالت استراحت می ­تواند بازسازی Pcr در طول و بعد از فعالیت را افزایش داده و همچنین انتقال انرژی را از میتوکندری به جایگاه هایی که ATP مصرف می­شوند را تسهیل کند.
۳) افزایش نقش تامپونی برای یون هیدروژن که در نتیجه آن از اسیدیته شدن سلولهای عضلانی جلوگیری می­ کند.
۴) افزایش دهنده تمرینات : افزایش کراتین یا Pcr در ورزشکاران باعث دسترسی به بار تمرینی بالاتر شده, خستگی تمرین را کاهش داده و امکان می­دهد که هایپرتروفی عضله شتاب بگیرد که ممکن است عملکرد را بهبود بخشید.
نظام الاسلامی، ۱۳۸۳) افزایش توده بدن: افزیش در توده بدون چربی یا توده عضلانی در ورزشهایی که نیازمند به تولید توان بالا برای غلبه بر مقاومتی یا غلبه بر شیء خارجی، می ­تواند مفید باشد.
هر کدام از مکانیزم­ های بالا به طور مختصر توضیح داده خواهد شد.
افزایش فسفوکراتین عضله
مقدار تولید انرژی توسط سیستم فسفاژن کم بوده و بطور تخمینی سیستم فسفاژن در فعالیتهای با شدت بالا فقط برای ۱۰ ثانیه انرژی تولیدی را حفظ می­ کند. همچنین تجزیه Pcr می ­تواند بازسازی ATP را با بیشترین سرعت انجام دهد. حداکثر سرعت تجزیه Pcr در در داخل بدن نزدیک به حداکثر سرعت هیدرولیز ATP به وسیله پروتئینهای انقباضی بود. بنابراین از نظر ترمودینامیکی انتظار خواهیم داشت که وقتی مقدار Pcr در عضله کاهش یابد حداکثر سرعت تجزیه Pcr کاهش خواهد یافت. بنابراین دسترسی به Pcr ممکن است عامل محدودکننده ­ای بر توان فعالیتها باشد حتی قبل از اینکه مقدار فسفوکراتین عضله کاملاٌ تخلیه شده باشد این ممکن است توضیح دهد که چرا سرعت دویدن در پایان دو ۱۰۰ متر کاهش می­یابد با وجود اینکه Pcr به طور کامل تخلیه نشده است.
از لحاظ تئوری مکمل کراتین می ­تواند کراتین تام (Tcr) عضله را افزایش داده و احتمالاٌ تولید Pcr درون عضله را تسهیل کرده (مخصوصاٌ در تارهای تند انقباض) که باعث افزایش فعالیت با شدت بالا می­ شود(موقان، ۱۹۹۵). بعضی از تحقیقات هم نشان داده اند که مکمل کراتین در حدود ۳۰% یا بیشتر بازسازی ATP را از ADP در فعالیتهای بسیار شدید سرعت می­بخشد (کیسی).
مطالعات اخیر نشان می­دهد که تحت شرایط مختلف, خستگی عضلانی با افزایش کاتابولیسم آدنین­های نوکلئوتید[۷] به اینوزین منو فسفات ([۸]IMP) و آمونیاک ارتباط دارد و از این فرضیه حمایت می­ کنند که خستگی مربوط به عدم تناسب بین تولید و مصرف ATP است (کوکاک و کارلی، ۲۰۰۳).
در این خصوص، فسفوکراتین یک تامپون موقت در سیتوزل برای ADP تجمع یافته در طول فعالیتها است (کیسی). همچنین تحقیقاتی نشان داده اند که افزایش Pcr عضله در نتیجه خوردن کراتین مکمل به احتمال زیاد باعث دوباره فسفات دار شدن, ADP در طول فعالیتها شود و مطالعاتی نشان داده اند که تجمع آمونیاک و هیپوگزانتین[۹] پلاسما در طی فعالیتهای حداکثر بدنبال مصرف مکمل کراتین کاهش یافته است (کوکاک و کارلی، ۲۰۰۳).
افزایش بازسازی فسفوکراتین
تحقیقات نشان داده که بازسازی Pcr در طول دوره بازیافت از فعالیت بسیار شدید عامل تعیین کننده ­ای در ذخیره سازی انرژی برای یک فعالیت بسیار شدید بعدی می­باشد (کیسی، ۱۹۹۶). در این رابطه گرین هاف (۱۹۹۵) نشان داد که در دسترس بودن کراتین آزاد (Fcr) نقش اصلی را در کنترل بازسازی Pcr دارد (گرین هاف، ۱۹۹۵) و همچنین او نوشت (۱۹۹۷) که تسریع بازسازی Pcr بعد از فعالیت ظرفیت انقباضی عضله را به وسیله حفظ ATP بازسازی شده در طول فعالیت افزایش می­دهد (گریین و تایمونس، ۱۹۹۸).
به این دلیل، مکمل کراتین برای برخی از ورزشکاران مثل دوندگان سرعت توصیه می­ شود. براساس برخی از مدارک آنهایی که بازسازی کندتر Pcr دارند بعد از تمرین باعث تخلیه ۵۰ تا ۶۰ درصد Pcr عضلاتشان در مقایسه با ورزشکاران استقامتی که سرعت متابولیسم اکسایشی بالاتری دارند می­ شود (کوکاک و کارلی، ۲۰۰۳).
کلارک (۱۹۹۶) نوشت که سرعت بازسازی Pcr احتمالاٌ در اصل اکسیداتیو است (کلارک و همکاران، ۱۹۹۶) و این سؤال مطرح می­ شود که آیا افزایش Pcr و کراتین باعث افزایش فسفوریلاسیون اکسیداتیو می­ شود؟ زیرا حضور ایزوآنزیم مخصوص کراتین کیناز (ck) در داخل میتوکندری به احتمال خیلی زیاد با بهره گرفتن از کراتین اضافی موجب افزایش بازسازی Pcr خواهد شد. کلارک (۱۹۹۶) اشاره می­ کند که این موضوع به این دلیل است که آنزیم کراتین کیناز میتوکندریایی(Mi-CK) در سطح خارجی، غشاء داخلی میتوکندری یافت می­ شود و از لحاظ عملکردی با فسفوریلاسیون اکسیداتیو جفت می­ شود. بنابراین سیستم کراتین کیناز میتوکندری
(Mi-CK) تنفس میتوکندریایی را تحریک می­ کند چون ADP در فضای درون غشای بالار فته است(کلارک و همکاران، ۱۹۹۶).
نقش متابولیکی کراتین
وظیفه­ی اصلی فسفوکراتین جلوگیری از کاهش غلظت ATP است. در واکنش­های مربوط، بخش فسفات پر انرژی فسفو کراتین با کمک آنزیم کراتین کیناز (ck) به ADPمنتقل و موجب بازسازی ATP می­ شود. این واکنش در تارچه­های عضلانی انجام می­ شود. به علاوه کراتین می ­تواند از راه­های دیگری نیز عمل کند. یکی از این راه­ها جا به جا شدن فسفوکراتین است که انرژی را در قالب واحدهای فسفاتی از میتوکندری به تارچه­های عضلانی منتقل می­ کند. این عمل در دوره بازگشت به حالت اولیه انجام می‌شود (آهمن و همکاران، ۲۰۰۵). ATP از طریق فسفوریلاسیون اکسایشی در میتوکندری‌ها بازسازی می­ شود. فسفات پر انرژی از ATP برداشته شده به کراتین آزاد متصل می­ شود تا به تارچه­های عضلانی عضله منتقل شود.
فسفوکراتین ناقل فسفات ناشی از شکسته شدن ATP از میتوکندری به تارچه­های عضلانی است. این نقش، انتقال فسفات را فقط ۸۰ در صد از کل ذخیره-ی کراتین بدن انجام می­دهد (گرین هاف، ۱۹۹۵). همچنین فسفوکراتین می ­تواند بر دستگاه انرژی گلیکولیتیک نیز تأثیر گذارد. زمانی که سطح لاکتات (سطح یون­های هیدروژن) به نقطه­ی بحرانی خود می­رسد pH سلول عضلانی کاهش می­یابد، به گونه­ ای که انقباض عضلانی عملا غیر ممکن شده خستگی به وقوع می­پیوندد. علت خستگی، در اصل کاهش pH بر آنزیم­ های گلیکولیزی است زیرا مانع از فعالیت آنها می­ شود.
فسفوکراتین می ­تواند با اعمال تامپونی خود یونهای هیدروژن را توزیع کرده از تراکم آنها جلوگیری کند. به این ترتیب فسفوکراتین از یونهای هیدروژن حاصل از تجزیهی اسید لاکتیک برای ساختن ATP استفاده کرده و نقش بافری خود را در کاهش یون­های هیدروژن انجام می­دهد فسفوکراتین ۳۰ درصد کل ظرفیت تامپونی عضله به حساب می­آید(کلارک و همکاران، ۱۹۹۶، واکاتسوکی و همکاران، ۱۹۹۴). یافته­ های پژوهشی نشان می­دهد به هنگام مصرف مقادیر زیادی مکمل کراتین که در یک دوره­ ۴ تا ۶ روزه استفاده شده بود میزان کراتین عضله به مدت چند هفته بالا باقی مانده بود.

 

 

« (یوکابد) بعدها وقتی که بچه به قدر کافی بزرگ می‌شود، ‌او را نزد دختر فرعون آورد، دختر فرعون او را به پسری خود قبول کرد و گفت .. اسم او را موسی می‌گذارم.»
در فصل ۱۵ آیه ۲۰ سفر خروج مریم، نبیه خوانده می‌شود و هنگام خروج قوم از مصر رهبری قوم را به همراه موسی و هارون به عهده داشت. او با غرق شدن سپاه فرعون سرود شکرانه خواند که یکی از قدیمی‌ترین سرود آزادی زنان به حساب می‌آید.[۲۲۸]
در کتاب اعداد فصل ۱۲ با عنوان مخالفت مریم و هارون با موسی،‌ دیگر بار مریم به عنوان زنی با نفوذ و صاحب نظر جلوه می کند. او که به خاطر ازدواج موسی با زنی حبشی(غیر عبرانی) و نوع رابطه‌ی خاص خداوند با وی اعتراض می‌کند، مخاطب خداوند قرار می‌گیرد.
«‌خداوند به موسی ،‌هارون ومریم فرمود که هر سه نفرشان فوراً در خیمه عبادت حاضر شوند. پس هر سه نفر آنها به حضور خداوند رفتند… خداوند فرمود: حرف مرا بشنوید، وقتی بخواهم با یک نبی حرف بزنم با او در رویا و خواب صحبت می‌کنم. ولی هنگامی که با موسی، خدمتگزار خود سخن می‌گویم متفاوت است. زیرا من او را مسئول همه‌ی قوم خود، ‌اسرائیل کرده‌ام » [۲۲۹]
این آیات بیانگر آن است که مریم هم چون هارون قدرت نبوت داشت و خداوند با او سخن می‌گفت . اما نوع نبوت وی با موسی متفاوت بود و این مسئله مختص به مریم نبوده بلکه نبوت موسی با تمامی داوران اسرائیل متفاوت بوده است که این مسئله مورد اعتراض مریم قرار می‌گیرد و می‌گوید:
«آیا خداوند تنها به وسیله‌ی موسی سخن گفته است ؟ آیا به وسیله‌ی ما هم سخن نگفته است ؟»
این سخن ، خشم خداوند را بر انگیخت و او به بیماری جذام سفید مبتلا شد.
در سفر اعداد [۲۳۰] نیز به ماجرای فوت مریم اشاره می شود و دیگر در تورات نشانی از او نیست .

۲-۱-۲-۳ دبوره
کتاب داوران از جمله کتبی است که در آن اسامی انبیای بنی اسرائیل و نقش آنان در جامعه‌ی منحرف بنی اسرائیل را بازگو می‌کند.
«بعد از وفات ایهود، مردم اسرائیل باز کارهایی کردند که در نظر خداوند زشت بود. پس خداوند آنها را به دست «یابین» پادشاه کنعان … مغلوب ساخت… سپس قوم اسرائیل با زاری از خداوند کمک خواستند» [۲۳۱]
پس نبیه‌ای به نام دبوره به داوری قوم اسرائیل برگزیده شد.
« او زیر درخت خرمای دبوره .. می‌نشست و مردم اسرائیل برای حل و فصل دعوای خود پیش او می‌آمدند»[۲۳۲].
ابعاد شخصیت دبوره در کتاب مقدس عبری از جهات مختلف قابل بررسی است. این بانوی بزرگ نه تنها به لحاظ عقلانی و تدبر در امور سیاسی و اجتماعی از زنان شاخص و با نفوذ دوران خود بود بلکه به لحاظ معنوی نیز صاحب جایگاه والایی بود که می‌تواند به عنوان الگویی از یک زن دیندار و خدا ترس معرفی گردد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
دبوره هم مقام نبوت داشت و هم داوری می‌کرد. او یکی از هفت زن نبیه مذکور در تلمود است وی همسر فردی به نام لفیدوت از داوران بنی اسرائیل بود که هم چون دبوره مقام نبوت نداشت. با حکمت و رهبری دبوره قوم اسرائیل توانستند بر سیسرا فرمانده ارتش یابین (پادشاه کنعان) مسلط شده و او را شکست دهند .
فصل ۶ آیات ۶و ۷ داوران بیانگر شجاعت، مدیریت و نقش تاثیر گذار این زن بزرگ می‌باشد.
همانگونه که در داوران [۲۳۳] آمده است دبوره ۴۰ سال رهبری قوم خود را بر عهده داشت و در این مدت قوم در آرامش و امنیت کامل به سر می بردند.

۲-۱-۲-۴ حنا
کتاب اول سموئیل، شرح انتقال حکومت داوران به حکومت پادشاهی است. این دگرگونی ملی بنی اسرائیل در اطراف سه نفر دور می‌زند، سموئیل بزرگترین و آخرین داور، شائول اولین پادشاه و داوود نبی.
ماجرای تولد و زندگی سموئیل، نقش مادر او حنا را، در پیدایش و تربیت بزرگترین داور بنی اسرائیل هویدا می‌سازد. آنچنان که در فصل اول آیه‌ی ۱۱ کتاب اول سموئیل می خوانیم وی در دعا و نجوایی شبانه از خداوند فرزندی طلبید و با خود نذر کرد که اگر صاحب پسری شود او را وقف خداوند کند .
دعای حنا بر آورده شد و پسری به دنیا آورد که نام او را سموئیل یعنی «از خدا خواسته شده» گذاشت. او به نذر خود عمل کرده «وقتی که (او) طفل را از شیر گرفت ، وی را که هنوز بسیار کوچک بود برداشته .. به معبد خداوند در شیلوه برد». [۲۳۴]
سپس دعا کرده و خدا را که سبب شادی دل او بود شکر گفت. دعای حنا مانند سرود مریم و دبوره به تفصیل در متن عبری ذکر شده است. این دعا نیز همانند سرودهای نامبرده از اوصاف خداوند، نعمت های فروان او داوری خدا بر اعمال انسانها، هشدار به بدکاران و بشارت به نیکوکاران و در نهایت پیگشویی آینده سخن می‌گوید.
حنا، مادر سموئیل، پیوسته فرزند خود را برای خدمت به خداوند تشویق می‌کرد و «هر سال یک ردای کوچک برای او می‌دوخت و وقتی که برای تقدیم قربانی سالانه همراه شوهر خود به شیلوه می‌رفت ، برایش می‌برد». [۲۳۵]
این عمل در نزد خداوند شایسته آمد و «خداوند به حنا لطف کرد و او دارای سه پسر و دو دختر شد. سمئویل نیز در خدمت خداوند رشد کرد».[۲۳۶]
در واقع می‌توان گفت که سموئیل از بزرگترین داوران بنی‌اسرائیل با ایمان و تلاش بی‌وقفه‌ی مادرش، توانست به بالاترین مقام‌های عالی انسانی دست یازد. در سرتا سر این داستان نقش حنا بعنوان مادر سموئیل در چگونگی شکل گیری شخصیت این مرد بزرگ کتاب عبری، کاملاً مشهود و انکار ناپذیر است.

۲-۱-۲-۵ اوی گائیل ( ابیجایل)
فصل ۲۵ کتاب اول سموئیل به ماجرای ابیجایل و داوود می‌پردازد. ابیجایل همسر نابال زنی زیبا و دانا بود،‌ اما شوهر او مردی سنگدل و بد اخلاق بود. [۲۳۷] او در ملاقات خود با داوود از پادشاهی و قدرت او در آینده سخن گفت و مرگ دشمنان او از جمله نابال (همسرش) را پیشگویی کرد .
داوود با شنیدن سخنان او آرام شد و از او تشکر ‌کرد. پس از چند روز، همانگونه که ابیجایل پیش بینی کرده بود نابال فوت می‌کند و داوود با شنیدن این خبر از ابیجایل خواستگاری کرده و از می‌خواهد تا همسر وی شود. او نیز بلافاصله پیشنهاد داوود را پذیرفته و با پنج ندیمه‌ی خود به نزد داوود می‌رود.
۲-۱-۲-۶ حلده
در کتاب دوم تواریخ فصل ۳۴ به یافتن نسخه‌ای از تورات اشاره می‌شود در آیه‌ی ۱۵ می‌خوانیم:
« (حلقیای کاهن) به شافان، منشی دربار گفت: من کتاب قوانین را در معبد بزرگ پیدا کرده‌ام و کتاب را به او داد».
هنگامی که یوشیا، پادشاه، کلمات تورات را شنید امر کرد :
«بروید و از طرف من و سایر مردم .. از خداوند درباره‌ی آموزشهای این کتابی که پیدا شده ، هدایت بخواهید … زیرا نیاکان ما کلام خداوند را بجا نیاوردند و مطابق نوشته‌های این کتاب عمل نکردند،[۲۳۸] « پس حلقیا و کسان دیگر نزد حلده‌ی نبی،‌ که زن شلوم بود رفتند»[۲۳۹]
در این آیات به تصریح از نام حلده‌ی نبیه یاد می‌شود. «حلده» از انبیای بنی اسرائیل از جانب خداوند سخن گفته و به قوم اعلام می‌کند که تمام بلایا و نفرین‌هایی را که در کتاب ذکر شده بر سر قوم خواهد آمد چرا که آنان از یاد خدا و اطاعت از او غافل شده اند و برای خدایان دیگر قربانی می‌کنند. در عین حال او به توبه‌کنندگان بشارت می‌دهد که افرادی هم چون پادشاه (یوشیا) که در برابر خداوند فروتنی کرده و از گناهان گذشته‌ی خویش پشیمان هستند از خشم الهی در امان خواهند بود [۲۴۰].
این روایت در کتاب دوم پادشاهان [۲۴۱] نیز با اندکی اختلاف ظاهری بیان می‌شود.
۲-۱-۲-۷ استر
کتاب استر، شرح وقایعی است که در کاخ زمستانی خشایار شاهنشاهی پارس، به وقوع پیوست. در مرکز این حکایات، دختر یهودی به نام استر قرار دارد که به واسطه‌ی شجاعت و از جان گذشتگی در راه قومش سرانجام موفق می‌شود آنان را از نابودی و قتل عامی حتمی نجات بخشد.
البته در کتاب استر نقش اصلی را عموی استر، مردخای، بازی می کند ولی استر با قدرت و نفوذ خود در دربار طرح‌ها و نقشه‌های وی را علمی می‌ِسازد. در واقع، استر کاملاً مطیع مرد خای بوده و تنها نقطه قوت او، نفوذ و محبوبیت بسیار او در کاخ سلطنتی است. البته نباید تعصب قومی او و جان فشانی او برای قوم خود را نیز نادیده گرفت همان طور که در فصل ۴ آیه‌ی ۱۶ در پیغامی خطاب به مردخای می‌گوید:
« .. اگر لازم باشد در این راه بمیرم ، خواهم مرد».
۲-۲ زنان در نقش زمامداری
در متن عبری از زنانی یاد می‌شود که بطور مستقیم یا غیر مستقیم در صحنه‌ی سیاست و هدایت جامعه نقش ایفا می‌کردند. ارائه مثالهایی از زمامداری زنان در متن گواهی است بر وجود پتانسیل کافی در نهاد آنان که اگر به درستی پرورش یابد و به فعلیت برسد چه بسا شکوه و عظمت تحسین برانگیزی را خلق کرده که حتی بسیاری از حکومت‌های مرد سالار نیز با آن قابل مقایسه و رقابت نمی‌باشد.
۲-۲-۱ملکه‌ی سبا
ملکه‌ی سبا که در کتاب دوم تواریخ فصل ۹ به آن اشاره می‌شود، نمونه‌ای از حکومتهای عظیم و بی‌بدیل در تاریخ بشریت است. عظمت، گستردگی و نفوذ فرمانروایی ملکه‌ی سبا، نشانگر درایت و کیاست این زن بزرگ است. روایت حکومت او در متن عبری و قرآن که شباهت بسیاری با یکدیگر دارد از هوش و فراست این زن بزرگ تاریخ حکایت دارد. در هر دو کتاب به عظمت و گستردگی ملک و ثروت، دوراندیشی، سیاستمداری، فروتنی و گرایش او به یکتاپرستی اشاره شده است.
نتیجه تصویری برای موضوع هوش
زمانیکه ملکه‌ی سبا از شهرت سلیمان با خبر شد به دور از هر گونه تکبر و لجاجتی جهت آشنایی هر چه بیشتر با سلیمان، با گروهی از بزرگان دربار خود و هدایای بسیار، به سمت اورشلیم سفر کرد تا او را با سوالات بسیار دشوار بیازماید. هنگامی که او با سلیمان ملاقت کرد، هر سوالی که در ذهن داشت از او پرسید و سلیمان به تمامی آنها پاسخ گفت. ملکه تحت تاثیر حکمت سلیمان و کاخ با شکوه او و سازمان کارکنان کاخ قرار گرفت و به پادشاه گفت: « گزارشی که در سرزمین خود درباره‌ی پیروزیها و حکمت شما شنیدم حقیقت دارد.. شما به مراتب از آنچه مردم می‌گویند برتر هستید …» [۲۴۲]
ملکه سبا بدون هرگونه مقاومت و لجاجتی در مقابل سلیمان سر تعظیم فروآورد که این بیانگر حق گرایی و انصاف او می‌باشد. در نهایت نیز حکمت سلیمان و عظمت پادشاهی او را نشانی از قدرت، برتری و عدالت خدای سلیمان دانسته و می‌گوید:
«سپاس بر خداوند، خدای تو، که نشان داده است که چقدر از تو خشنود است .. تو را پادشاه کرد تا قانون و عدالت را برقرار سازی.. »[۲۴۳]
هم چنین در فصل ۹ آیات ۹ و۱۰ کتاب دوم تواریخ با شرح جزئیات، به تمامی هدایای ملکه‌ی سبا برای سلیمان پادشاه اشاره می‌شود که این مسئله نشانگر سخاوت و ثروت او است.
با وجود تمام شواهد ارائه شده از جانب کتاب مقدس عبری می بینیم که با آغاز قرون وسطی چهره ای اهریمنی، خود کامه و جنسیت گرا از ملکه سبا و دیدار او با سلیمان نبی ارائه می شود. ملاقت وی با حضرت سلیمان ا یک گفتگوی بین المللی به یک بحث جنسیتی و از روابط دیپاماتیک به روابط پیچیده ی بین زن و مرد تبدیل می گردد. در تصاویر ارائه شده از این دوران این ملاقات به جنگ با نیزه بر پشت اسب تشبیه شده و به عنوان تلاشی جدی برای بر هم زدن نقش های از پیش تعیین شده جنسیتی به تصویر کشیده می شود که البته خیلی هم دور از انتظار نیست.[۲۴۴]

۲-۲-۲ ملکه عتلیا
ملکه عتلیا، در فصل ۱۱ کتاب دوم پاشاهان با عنوان «حکومت عتلیا بر یهودا» معرفی می‌شود. او مادر «اخزیا» پادشاه یهودا بود که پس از شنیدن خبر مرگ پسرش،‌ دستور کشتار همه‌ی افراد خانواده سلطنتی را صادر کرد. او زنی سنگدل و قدرت طلب بود که مخالفان زیادی داشت. در دوران حکومت وی خفقان همه جا را فراگرفته بود تا اینکه بزرگان معبد و حکومت که دیگر به ستوه آمده بودند نقشه ی قتل او را کشیده و او را از میان برداشتند.
۲-۲-۳ملکه ایزابل
ایزابل همسر اخاب پادشاه اسرائیل بود‌ و تاثیر و نفوذ بسیاری بر پادشاه داشت و او را به بت پرستی و گمراهی ‌کشاند. او با پرستش بت‌ها به شیوه‌ی آموری‌ها که خداوند از برابر قوم اسرائیل بیرون رانده بود به شرم آورترین گناهان دست زد. نفوذ و تاثیر او بر اخاب به حدی بود که در کتاب اول پادشاهان[۲۴۵] در این باره می‌خوانیم:
«در واقع هیچ کس نبود که مانند اخاب خود را فروخته باشد تا آنچه را در خشم خداوند پلید بود به جا آورد زیرا توسط زنش ایزابل تحریک می‌شد».
در کتاب دوم پادشاهان فصل ۹ آیات ۳۰ تا ۳۷ به کشته شدن ایزابل و پیش گویی ایلیای تشبی ( یکی از انبیای بنی اسرائیل) درباره‌ی مرگ او اشاره می‌شود. هنگامی که توسط ییهو کشته شد و رفتند تا جسد او را بیاورند و دفن کنند، فقط کاسه‌ی سر و استخوانهای دست و پای او را یافتند. ییهو گفت : « این کلام خداوند است که توسط خدمتگزار خود ایلیای تشبی پیشگویی کرده بود که جسد ایزایل را در زمین یزرعیل سگها خواهند خورد و جسدش مانند سرگین در کشتزارهای زمین یزرعیل پراکنده خواهد شد تا کسی نتواند بگوید که این ایزابل است ».
۲-۳ زنان در نقش های منفی
بیان صریح و بی پرده داستان زنان بدکاره، جادوگر و جن گیر که حاکی از میزان نفوذ و تاثیر آنان در جامعه اسرائیل می باشد یکی از دلایلی است که در پژوهش حاضر به آن توجه شده و بخشی از آن به این موضوع اختصاص یافته است. اکنون با بررسی این نقشها به اهمیت و جایگاه آن در جامعه پی خواهیم برد.

۲-۳-۱ جادوگران و جن گیران
در کتاب لاویان [۲۴۶] آمده است :
«از جنگیران و جادوگران طلب کمک نکنید. زیرا آنها شما را آلوده و ناپاک می‌سازند چرا که من خداوند خدای شما هستم».
رجوع به جادوگران و بکارگیری سحر و جادو در اقوام مختلف امری شایع بوده و هست. مردم باستان به دلیل ضعف در دانش و قوه‌ی تعقل برای مقابله با امور خارج از قدرت خود به ساحره‌ها و جادوگران مراجعه می‌کردند تا از وقوع امور ناخوشایند در زندگی‌شان جلوگیری کنند.
در سرزمین کنعان جادوگری و رمالی از مشاغل رایج بوده است و زنان بیش از مردان از این راه امرار معاش می‌کردند. هم چنین زنان بیش از مردان برای رفع حوایج و گرفتاری‌های خود به جادوگران و رمالان مراجعه می‌کردند.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

۱-۴-۷-۱- منافع مستوفات و غیر مستوفات

فقهای امامیه در مورد ضمان منافع عین مغصوبه، منافع را به دو دسته تقسیم کرده‌اند: مستوفات و غیر مستوفات.
منظور از منافع مستوفات، منافعی است که شخص پس از استیلا بر مال دیگری از آن بهره‌مند می‌گردد. مثل آن که اتومبیل دیگری را بردارد و سوار آن شود یا کتاب دیگری را بدون اجازه او بردارد و مطالعه کند.
منافع غیر مستوفات آن دسته از منافع ممکن الحصولند که شخص متصرف با استیلای خود بر مال، بهره‌برداری از آن را از مالک سلب کرده و خود هم بهره‌مند نشده است؛ مثل آن که شخصی در خانه دیگری را بدون اجازه او قفل کند و یا اتومبیل او را در پارکینگ منزل خود نگه دارد.
به نظر فقهای امامیه در مورد منافع مستوفات، بی‌تردید شخص متصرف ضامن است، خواه تصرف عدوانی باشد( غصب) و خواه غیر عدوانی، مانند مورد مقبوض به عقد فاسد؛ ولی در منافع غیر مستوفات، گروهی از فقها به ضمان معتقد نیستند؛ اما در همین فرض هم مشهور، قایل به ضمان هستند (مکاسب، ص ۱۰۴).
مستند مشهور فقهای امامیه نسبت به ضمان منافع، اعم: از مستوفات و غیر مستوفات، عموم قاعده‌ی «عَلَی الیَد» است؛ زیرا: همان طور که گفته شد، اولاً منافع عموما مال محسوب می‌شوند و بنابراین: مستقلا می‌توانند مشمول مفاد کلمه «ما»ی موصولی در حدیث علی الید باشند و ثانیاً به تبع عین، تحت سلطه و استیلای متصرف قرار می‌گیرند و بنابراین: در عهده‌ی متصرفند و باید به صاحبش برگردانده شوند، خواه استیفا شده باشند و خواه نشده باشند.
شیخ انصاری نظریه مشهور را مورد انتقاد قرار داده، شمول قاعده‌ی علی الید را بر منافع مخدوش می‌داند. ایشان نسبت به این که منافع از مصادیق مال است، تردید ندارند، اما در مورد شمول مفهوم و مفاد واژه‌ی «اخذت» می‌گوید: «حصول منفعت در ید متصرف از طریق قبض عین، موجب صدق «اخذ» نیست» (همان).
به نظر ایشان آن چه اخذ شده عین است و منافع غیر مستوفات مأخوذ نشده است. شیخ انصاری برای ضمان منافع غیر مستوفات مستندات دیگری پیشنهاد می‌کند. به نظر می‌رسد، مراد از اخذ، همان سلطه و استیلا است و این مفهوم نسبت به منافع از طریق سلطه بر عین ممکن است و صدق عرفی سلطه بر منافع با تحقق سلطه بر عین محقق می‌شود و لذا چنان چه ضمان منافع را مستند به قاعده‌ی «ید» بدانیم با اشکالی مواجه نخواهیم شد.
حال اگر با توجه به استدلال شیخ، شمول قاعده‌ی علی الید بر منافع و استقرار ضمان ید بر شخص متصرف قابل تردید باشد باز هم نظریه ضمان منافع بدون مستند نخواهد بود، زیرا: «تفویت» منافع، مستند به عمل شخص متصرف است و بنابراین: از طریق استناد به اتلاف و یا قاعده‌ی تسبیب قابل مطالبه خواهد بود. صدق اتلاف در منافع مستوفات و تسبیب در منافع غیر مستوفات، دارای وجاهت عرفی است، چرا که «تفویت» نمی‌رود از مصادیق اتلاف محسوب می‌شود و بعید نیست که نیازی به صدق عناوین اتلاف و تسبیب هم نباشد، و عنوان تفویت خود عنوان مستقلی برای موجبات ضمان به حساب آید.
افزون بر همه‌ی مطالب، قاعده‌ی احترام می‌تواند مستند خوبی برای ضمان منافع به خصوص منافع مستوفات باشد (مکاسب، ص ۱۳۲). البته این که مستند ضمان منافع کدام یک از این قواعد باشد، آثار فقهی متفاوتی دارد (العروه الوثقی، ص ۴۰). مثلاً اگر شخصی بدون مجوز قانونی ولو اشتباها اتومبیل دیگری را تصرف کند و آن را در گاراژ منزل خویش قرار دهد، به طوری که مالک نتواند از اتومبیل خود استفاده کند، متصرف ضامن منافع ایام تصرف است. البته در همین فرض اگر امکان دسترسی برای مالک وجود داشته باشد به موجب این استدلال، یعنی تمسک به قاعده‌ی اتلاف و تسبیب، بر متصرف ضمانی نخواهد بود، در حالی که اگر مستند، قاعده‌ی ضمان ید باشد، باز هم باید شخص متصرف را ضامن دانست.
قانون مدنی ایران در ماده‌ی ۳۲۰ از نظریه مشهور فقهای امامیه پیروی کرده و منافع را مطلقاً قابل مطالبه دانسته است.
در خاتمه این بحث برای رفع هر گونه ابهام باید گفت نباید منافع «غیر مستوفات» را با «عدم النفع» اشتباه کرد که میان این دو تفاوت واضحی وجود دارد. عدم النفع از نظر فقه سنتی قابل مطالبه نیست و این امر با منافع غیر مستوفات متفاوت است. منافع غیر مستوفات همان طور که گفته شد، عبارت است از: منافع ممکن الحصول، مانند سوار شدن بر مرکب که منفعت مرکب است و یا کشت کردن زمین که منفعت زمین است و درفرض عدم بهره‌برداری، مشمول عنوان تفویت منافع غیر مستوفات بوده قابل مطالبه است. ولی عدم النفع آن است که شخص مدعی گردد که اگر زمینم غصب نشده بود می‌توانستم آن را بفروشم و پول آن را چنین و چنان کنم و سودهایی برای خود محاسبه کند. روشن است که منافع زمین، کشت و زرع است، نه سود حاصل از فروش آن. این گونه منافع از نظر فقها مشمول ادله ضمان نیستند.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

۱-۴-۷-۲- منافع گوناگون و متضاد

هر گاه امکان استیفای منافع متعدد از مال مغصوب وجود داشته باشد و ارزش منافع با یکدیگر مساوی نباشد، چنان چه مال اصلاً مورد بهره‌برداری و استیفای غاصب قرار نگیرد، بلکه معطل بماند، به نظر فقها، غاصب ملزم به پرداخت قیمت منفعتی است که منفعت معمول و متعارف آن مال محسوب می‌گردد. مثلاً چنان چه خانه‌ای غصب شود، منفعت عرفی و عادی خانه سکنی در آن است، هر چند که بتوان از آن به عنوان محل تجاری، انبار و یا پارکینگ استفاده کرد، ولی این گونه منافع برای منزل مسکونی غیر متعارفند و غاصب به پرداخت خسارت معادل آن ملزم نخواهد شد.
اما در فرض فوق، اگر منافع متعدد جملگی متعارف و قیمت‌ها متفاوت باشند، غاصب به چه قیمتی ملزم خواهد شد؟ مثلاً اگر زمینی مورد استیلای غیر قرار گیرد که امکان کشت گندم و برنج در آن وجود داشته باشد، با توجه به این که قیمت گندم و برنج تفاوت دارد، و غاصب هم به هیچ وجه کشتی نکرده، بلکه زمین را معطل گذاشته، به پرداخت کدام یک از منافع ملزم خواهد شد؟
به نظر می‌رسد در این فرض، غاصب باید قیمت منافع گران‌تر را پرداخت کند، زیرا: اولاً بی‌گمان غاصب به پرداخت مجموع خسارت‌های ممکن الحصول ملزم نخواهد شد، چون با توجه به این که فقط برداشت یک نوع محصول امکان داشته تفویت هر دو نوع محصول را عهده‌ی‌دار خواهد بود و ثانیاً چون محصول گران‌تر به هر حال منفعت ممکن الحصول برای عین محسوب می‌شود و اگر غصب و تصرف عین صورت نمی‌گرفت، امکان کشت برنج وجود داشت، غاصب باید از عهده‌ی ضمان گران‌تر برآید.
در خصوص صورتی که یکی از منافع مال مغضوب مورد استیفای غاصب قرار گیرد، در حالی که دارای منافع متعدد بوده، میان فقها اختلاف نظر وجود دارد. بعضی معتقدند غاصب به قیمت همان منفعتی که بهره‌مند شده مدیون خواهد بود، ولی به نظر بعضی دیگر، غاصب همواره ملزم به پرداخت قیمت منفعت گران‌تر است، هر چند منفعت ارزانتر را استیفا کرده باشد (تحریر الوسیله، ج۲، ص ۱۷۸).

 

۱-۴-۷-۳- ضمان کار استیفا شده

هر گاه شخصی انسان آزادی را به بیگاری بکشد و به جبر و قهر از او استفاده کند، و یا نه به جبر و قهر که با درخواست او کاری توسط دیگری انجام گیرد ضامن منافع او است و باید با پرداخت دستمزد به او از عهده‌ی ضمان برآید. در این مورد تردیدی میان فقها وجود ندارد و توجیه حقوقی آن روشن است: کاری که مورد بهره‌برداری قرار گرفته دارای قیمت است و عیناً مانند موردی است که غاصب، عین مال دیگری را اخذ کرده باشد؛ زیرا: کار مزبور قابل مبادله به مال است و ارزش و اعتبار مالی دارد و از نظر موازین فقهی، عمل شخص محترم است (جواهر الکلام، ج۳۷، ص۳۸؛ تذکره الفقهاء، ج۲، ص ۳۸۲ و تحریر الوسیله؛ج۲، ص ۱۷۳؛ العروه الوثقی، ج۵، ص ۱۴۶).

 

۱-۴-۷-۴- ضمان محرومیت از کار

هر گاه شخصی، کارگر یا صنعت‌گری را بازداشت و یا به نحوی از کار کردن محروم سازد، بدون آن که از او بهره‌گیری کند، آیا ضامن قیمت کار او است و باید با پرداخت بهای دستمزد از عهده‌ی خسارت برآید؟
در میان فقهای امامیه در این مورد اختلاف ‌نظر است. مشهور فقها معتقدند که ضمان وجود ندارد؛ با این استدلال که انسان آزاد از اموال محسوب نمی‌شود و منافع او تابع وجود او بوده مالی مستقل به شمار نمی‌آید و همان گونه که انسان را نمی‌توان غصب کرد این عنوان در تسلط بر منافع او نیز تحقق نمی‌یابد. پس منافع انسان آزاد در استیلای دیگری واقع نمی‌شود و هرگاه بدون استفاده تلف شود، در تصرف خود او از بین رفته و ضمان آن بر عهده‌ی دیگری قرار نمی‌گیرد و به تعبیر دیگر، منافع انسان آزاد همواره در سلطه و قبضه خود او قرار دارد و اگر تلف شود در ید خودش تلف شده است (جواهر الکلام، ج۳۷، ص ۴۱؛ تحریر الوسیله، ج۲، ص ۱۷۳؛ علامه‌ی حلی، قواعد الاحکام، کتاب غصب، و ایضاح الفوائد، ج۲، ص ۱۶۸) ؛ اما گروه دیگری از فقها به ضمان معتقدند. مقدس اردبیلی و سید بحر العلوم گفته‌اند: «هرگاه کسی صنعت‌گری را حبس کند اگر چه از او انتفاع نبرد، ضامن است، زیرا: در این امر، ضرر عظیمی است، به خاطر آن که چه بسا خودش و عیالش از گرسنگی بمیرند. به علاوه، حابس، متعدی است[۶]
و مجازات عمل بد، عملی است مانند آن[۷] که مجوز تقاص مظلوم است» (مفتاح الکرامه، کتاب تاالغصب، ص ۲۲۵).
باید دید که نظریه دسته اخیر از فقها چه توجیه فقهی دارد و کدام یک از قواعد فقهی مستند آن است.

 

۱-۴-۸- نقد و بررسی

با دقت در عبارت و کلمات فقهای مخالف و موافق به نظر می‌رسد:
۱٫ گروه مخالف مشهور در این که منافع انسان آزاد، مستقل نیست، بلکه با شخصیت و اراده او ارتباط دارد و بنابراین: تحت ید و استیلا قرار نمی‌گیرد و عنوان غصب بر آن صدق نمی‌کند، تردید ندارند، ولی به استناد ادله‌ی دیگری قایل به ضمان هستند، که باید ببینیم آن ادله کدامند.
۲٫ مخالفان مشهور نیز ضمان را صرفاً مترتب بر حبس نمی‌دانند، بلکه ضرر باید مسلّم باشد تا حکم به ضمان شود و بنابراین: هر گاه شخصی انسانی را حبس کند که نمی‌رود کارگر و یا صنعت‌گر و امثال آن محسوب نمی‌شود، ضامن پرداخت دستمزد او نخواهد بود و چنین نیست که به صرف حبس، قیمت کار چند روزه او به حساب آید، بلکه ظنّ کار کردن باید به اندازه‌ای قوی باشد که در دید عرف، مسلم به نظر آید که اگر شخصی بازداشت نمی‌شد کار می‌کرد و منافعی را به دست می‌آورد (طباطبابی، ریاض المسائل، ج۲، کتاب غصب و جواهر الکلام، ج۳۷ و ص۳۹).
مستندات مخالفین مشهور کلا به سه موضوع برمی‌گردد:
الف) قاعده‌ی نفی ضرر،
ب) قاعده‌ی تسبیب،
ج) آیات قرآن.
پیروان مشهور پس از خدشه در دلالت آیات قرآن که مورد استناد مخالفان قرار گرفته با طرح دو نکته، قول مخالف را مردود اعلام کرده‌اند:
۱٫ قاعده‌ی نفی ضرر، صرفاً ناظر به احکام وضع شده و به اصطلاح امور وجودی است نه احکام عدمی. به عبارت دیگر، قاعده‌ی نفی ضرر رفع حکم می‌کند، نه جعل حکم و بنابراین: چنان چه در موردی عدم وجود حکمی از شریعت موجب ضرر است، نمی‌توان برای رفع ضرر به استناد این قاعده‌ی جعل حکم کرد. مسأله مورد بحث از همین مصادیق است، زیرا: عدم ضمان موجب ضرر برای کارگر است و لذا قاعده‌ی نفی ضرر نمی‌تواند وضع ضمان کند.
۲٫ منافع آدمی مادام که استیفا نشده یا موضوع قرارداد واقع نگشته معدوم است و ما محسوب نمی‌شود و بنابراین تسبیب در تلف متصور نیست.
با این حال می‌توان به دفاع از مخالفان مشهور چنین گفت:
اولاً عدم جریان قاعده‌ی لاضرر در عدمیات در جای خود قابل انکار است و انصافا ورود خسارت بر کارگری که توسط قهر و زور از کار بازداشته شده، جای تردید ندارد و چنان چه به موجب قانون، شخص مجرم ملزم به پرداخت خسارت ناشی از جرم نگردد، این زیانی است که قانون‌گذار به زیان دیده وارد ساخته است و چون ورود ضرر منتسب به مقام تشریع می‌گردد به موجب قاعده‌ی لاضرر، برائت ذمّه‌ی مجرم منتفی است و به پرداخت خسارت ملزم خواهد بود.
ثانیاً حسب تعریف رایج، مال چیزی است که عقلاً در مقابل آن، مال پرداخت کنند و بی‌گمان نیروی بالقوه کار انسان در بازار با پول مبادله می‌شود و اعتبار مالیت آن نیازی به استیفا و یا انعقاد قرارداد ندارد. پیروان مشهور خود تصدیق دارند که چنان چه کارگر اجیر شده‌ای بازداشت شود و نتواند کار کند، بازداشت کننده‌ ضامن اجرت او خواهد بود (ریاض المسائل، ج۳۷، ص ۴۰) و لذا جای این سؤال است که آیا صرف انعقاد قرار اجاره می‌تواند به امری که مالیت ندارد مالیت ببخشد؟ به خصوص آن که صدق «تفویت» در این مورد، مسلّم است و برای تحقق اتلاف و تسبیب صدق تفویت کفایت می‌کند. مرحوم سید محمد کاظم طباطبایی یزدی نیز بر خلاف مشهور، نظریه ضمان را پذیرفته است (العروه الوثقی، ج۵، ص ۴۰).
آن چه گفته شد جنبه علمی و تحقیقی دارد، اما از نظر قضایی، فتاوی مراجع تقلید معاصر به پیروی از نظر مشهور فقهای امامیه، بیش‌تر مبنی بر عدم ضمان منافع است. [۸]

 

۱-۴-۹- ضمان کار در قوانین جاری

در قانون مدنی ایران، حکم ضمان استیفا به طور عام در ماده‌ی ۳۳۶و ۳۳۷ آمده، ولی حکم ضمان کاری که به قهر و زور استیفا شده و به اصطلاح « بیگاری» مطرح نگردیده است.
علت عدم طرح مسأله آن است که موضوع جنبه مدنی صرف ندارد و جای طرح آن در قوانین جزایی است و لذا ماده‌ی ۱۳۵ قانون مجازات عمومی و تبصره آن، لزوم تدارک و جبران زیان‌های وارد را متعرض شده بود که مشابه آن در ماده‌ی ۶۰۱ قانون مجازات اسلامی آمده است. [۹]
در مورد ضمان محرومیت از کار، بدون بهره‌کشی و استیفا نیز در قانون مدنی سخنی به میان نیامده است، هر چند می‌توان از روح قانون حاکم بر غصب و تسبیب و اتلاف، حکم مسأله را استنباط کرد.
به نظر می‌رسد علت عدم تعرض قانون مدنی به این مسأله که بیش‌تر جنبه جزایی و کیفری داشته تا مدنی، این است که این مسأله از نظر فقهای امامیه محل تأمل و تردید است و قانون مدنی در خصوص این گونه موارد همواره سکوت کرده است.

پایان نامه رشته حقوق

شاید طرح و تصویب قانون مسئولیت مدنی در سال ۱۳۳۹ و الزام خسارت زننده به جبران خسارات و توسعه آن به اموال موجود و یا عدم النفع، معلول خلأ نص و صراحت قانونی مدنی بوده است.

 

۱-۴-۱۰- شیوه‌های ابراء ذمّه (بازگرداندن اصل مال)

 

۱-۴-۱۰-۱- باز گرداندن اصل مال در صورت موجود بودن آن

شخصی که با وضع ید بر مال غیر استیلا می‌یابد و ضمان بر وی مستقر می‌گردد، مادام که عین مال وجود دارد ملزم است با ردّ آن از عهده‌ی ضمان برآید. نه غاصب می‌تواند از ردّ عین خودداری کند و مال دیگری را به جای آن به صاحب مال پرداخت کند، و نه صاحب مال می‌تواند غاصب را به پرداخت پول یا تسلیم مال دیگری ملزم سازد، هر چند ردّ عین موجب ضرر غاصب شود، مانند بازگرداندن تیرآهنی که در بنا به کار رفته یا نخی که در دوخت مورد استفاده قرار گرفته است (جواهر الکلام، ج۳۷، ص ۷۶؛ تحریر الوسیله، ج۲، ص ۱۷۷؛ تذکره الفقهاء، ج۲، ص ۳۸۰-۳۷۹ و ایضاح الفواند، ج۲، ص ۱۸۷). [۱۰]
ممکن است به نظر آید که در فرض ورود ضرر به غاصب، درخواست عین توسط مالک از مصادیق سوء استفاده از حق است، ولی این پندار صحیح نیست؛ زیرا: احقاق حق با سوء استفاده از حق متفاوت است. سوء استفاده مربوط به موردی است که شخصی با بهره گرفتن از حق خویش و اعمال آن موجب ضرر دیگری گردد بدون آن که میان آنان رابطه‌ای وجود داشته باشد.
مسائل
مسأله ۱٫ هرگاه ردّ عین مستلزم تلف جانی و یا از بین رفتن اموال مورد احترام دیگران شود، غاصب می‌تواند با پرداخت قیمت و یا جنس معادل آن، عهده‌ی خویش را مبری سازد. مثل آن که قطعه چوب مغصوب در قایقی به کار رفته و مالک در حالی که قایق بر روی آب است مال خویش را مطالبه کند (همان).
حکم این مسأله از نظر فقهی، مبتنی بر قاعده‌ی ترجیح اهم بر مهم است که در فرض تزاحم و تعارض حقوق به کار می‌رود و لذا به نظر می‌رسد که می‌توان موارد دیگری را نیز بر آن افزود. به طور مثال، هر گاه تیرآهنی مغصوب در پل و یا گذرگاهی عمومی به کار رفته باشد، چنان چه مالک تیرآهن بر استرداد عین مال خویش اصرار ورزد و تخریب محل موجب اخلال در عبور و مرور مردم شود، بی‌گمان دادگاه به استرداد عین حکم نخواهد کرد و به جای آن به جبران خسارت رأی خواهد داد و نیز اگر رد عین مال موجب تخریبی عظیم و تفریط و تضیع اموال هر چند متعلق به مالک خصوصی که همان غاصب است گردد، به نظرمی‌رسد با توجه به ادلّه اسراف و تبذیر، حکم به رد عین مشکل و بعید است و باید از طریق پرداخت بدل، خسارات مالک جبران گردد.
مسأله ۲٫ هر گاه مال مغصوب با مال دیگری چنان ممزوج شود که قابل تمیز نباشد، مانند مخلوط شدن دو بنزین و یا دو روغن و یا دو گندم مشابه، در مورد وظیفه غاصب، میان فقها دو نظر وجود دارد. بعضی معتقدند چاره‌ای جز شرکت مالک با غاصب نیست و بنابراین: به نسبت سهام شریک خواهند شد (غصب، ص ۱۰۳)، ولی بعضی دیگرمعتقدند که این مورد مانند مورد تلف است که غاصب موظف به پرداخت قیمت می‌گردد. مشهور با نظریه اول موافقند (تذکره الفقهاء، ج۲، ص ۳۳۸؛ جواهرالکلام، ج۳۷، ص ۱۶۰ و شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام، ج۲، ص ۲۵۱) البته اگر انتزاع ممکن باشد غاصب ملزم است مال مغصوب را جدا کند و به صاحبش مسترد دارد، هر چند که مشقّت زیاد بر وی وارد آید؛ مثل آن که گندم را غصب کرده و با جو مخلوط ساخته باشد (تحریر الوسیله، ج۲، ص ۱۷۷). آن چه گفته شد در جایی است که مالک و ضامن درباره‌ی تسلیم مال دیگری به توافق نرسند و الّا اگر به جای مال غصب شده، مال دیگری تأدیه‌ی گردد بی‌تردید بلامانع است.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)

 

۱-۴-۱۰-۲- جبران خسارت در صورت ناقص و یا معیوب شدن مال

هر گاه مال مورد استیلا ناقص و یا معیوب شده باشد، غاصب باید علاوه بر ردّ عین، تفاوت صحیح و معیب (آرش) را به صاحب مال پرداخت کند و مالک نمی‌تواند با خودداری از قبول عین معیوب، تمام ثمن را از غاصب بخواهد (تحریر الوسیله، ج۲، ص ۱۸۰). مثلاً اگر کسی اتومبیل دیگری را بدون اذن او سوار شود و در راه سپر اتومبیل را به دیوار بزند به طوری که بر آن آسیب وارد آید، مالک فقط می‌تواند مطالبه خسارت کند، هر چند که به علت آسیب شدید مجبور شود آن را به فروشد و سپر دیگری تهیه‌ی کند و نمی تواند شخص متصرف را ملزم سازد که سپر را برای خود بردارد و تمام قیمت آن را بدهد.
هر گاه مال مغصوب چنان تغییر کند که نمی‌رود نام اولیه خود را از دست بدهد، مثل آن که غاصب گوسفند مغصوب را ذبح کند- که پس از ذبح نمی‌رود نام گوسفند برای «گوشت» به کار نمی‌رود- به نظر فقهای امامیه، در این مورد هم غاصب ملزم به پرداخت تفاوت قیمت است (جواهر الکلام، ج۳۷، ص ۸۳).
قانون مدنی ایران به پیروی از فقه امامیه در ماده‌ی ۳۳۰ مقرر می‌دارد: «اگر کسی حیوان متعلق به غیر را بدون اذن صاحب آن بکشد، باید تفاوت قیمت زنده و کشته آن را بدهد».

 

۱-۴-۱۰-۳- پرداخت بدل در صورت وجود عین و عدم امکان ردّ آن

هر گاه عین موجود باشد، ولی به عللی ردّ آن امکان‌پذیر نباشد، غاصب موظف است بدل آن را به مالک بدهد. این بدل را در اصطلاح فقه «بدل حیلوله» می‌نامند. ذیل ماده‌ی ۳۱۱ قانون مدنی ایران اشاره به همین موضوع است «… و اگر به علت دیگری ردّ عین ممکن نباشد باید بدل آن را بدهد».

 

۱-۴-۱۰-۴- پرداخت معادل در صورت تلف عین

هر گاه عین تلف گردد، باید معادل آن به صاحب مال تأدیه‌ی شود. پرداخت معادل به دو طریق انجام می‌شود:۱) دادن مثل، ۲) پرداخت قیمت. دادن مثل در صورتی است که مال تلف شده مثلی باشد و پرداخت قیمت در موردی است که مال مزبور قیمی باشد. هرگاه مال تلف شده مثلی باشد، مسئول موظف است مثل آن را به مالک مسترد دارد، خواه قیمت بازار ارزان‌تر باشد و خواه گران‌تر و مالک نمی‌تواند از او قیمت را مطالبه کند. در این مسأله میان فقها اختلاف ‌نظر وجود دارد (ایضاح الفوائد، ج۲، ص ۱۷۵؛ مکاسب، ص ۱۰۷، مامقانی، عبدالله، غایه الآمال، ص۳۰۱ و منبه الطالب، ج۱، ص ۱۳۵) و حتی صاحب جواهر می‌گوید: این مطلب از قطعیات فقه است (جواهرالکلام، ج۳۷، ص ۸۵).
ظاهراً ماده‌ی ۳۱۱ قانون مدنی ایران که مقرر می‌دارد «… باید مثل یا قیمت آن را بدهد» در بیان ذکر کلی مطلب است و بدان معنا است که حسب مورد، چنان چه مثلی است مثل و چنان چه قیمتی است قیمت باید پرداخت شود، نه این که غاصب را در تأدیه‌ی مثل یا قیمت مختار بداند و این نکته از مواد دیگر قانونی مدنی به خوبی آشکار می‌گردد.
۱-۴-۱۱- تعریف مثلی و قیمی
در خصوص تعریف مثلی و قیمی و تمیز هر یک از دیگری در فقه سخن بسیار گفته شده که اهمّ آن‌ ها عبارت است از:
الف) مثلی آن است که اجزایش از نظر قیمت به نسبت متساوی باشند. مانند گندم که اگر صد کیلو از آن ده هزار تومان باشد، پنجاه کیلو آن پنج هزار تومان است و به موازات کم و زیاد شدن گندم، قیمت هم کم و زیاد می‌گردد، در حالی که قیمی، مانند فرش و گوسفند، چنین نیست و چنین تناسبی در اجزای آن مشاهده نمی‌شود.
با آن که در تعریف مثلی مشهور فقها بر این نظر هستند، ولی این نظر مورد نقد و ایراد زیادی قرار گرفته است (جواهر الکلام، ج۳۷، ص ۸۹ و مسالک الافهام، ج۲، ص ۲۴۷).
ب) مثلی آن است که افرادش از نظر صفات و آثار و قیمت متساوی باشند، به گونه‌ای که اگر دو فرد یا بیش‌تر از آن با یکدیگر مخلوط شوند به علت همسانی و فرط شباهت قابل تمیز نباشند؛ مانند حبوبات، طلا و نقره و نُسَخ کتاب از یک چاپ و قواره‌های پارچه بافت یک کارخانه، در حالی که قیمی چنین نیست. مثلاً اگر چند گوسفند و یا چند تخته فرش دست بافت با یکدیگر مخلوط شوند کاملاً قابل جداسازی است، چون افرادش از حیث صفات و آثار و قیمت با یکدیگر مساوی نیستند.
ج) تعیین مثلی و قیمی موکول به عرف است و ظاهراً مصنوعاًت کارخانه‌ها در عصر حاضر مثلی است، کما این که کالاهایی نظیر روغن حیوانات و جواهر و نقود قیمی هستند (تحریر الوسیله، ج۲، ص ۱۸۰).
قانون مدنی ایران از این نظر پیروی کرده و در ماده‌ی ۹۵۰ مقرر می‌دارد:« مثلی که در این قانون ذکر شده عبارت از مالی است که اشتباه و نظایر آن نوعاً زیاد و شایع باشد، مانند حبوبات و نحو آن و قیمی مقابل آن است، مع ذلک تشخیص این معنا با عرف می‌باشد».
۱-۴-۱۲- گران شدن قیمت تلف