رقابت استراتژیک جهانی

 

 

مزیت نسبی

 

 

 

مزیت رقابتی مدل پورتر

 

 

هکشر- اوهلین

 

 

جدول ۲- ۱ تقسیم بندی تئوری‌های تجارت[۲]

 

۲-۲-۱ نظریه سوداگری[۴]

این تئوری در قرن شانزدهم ایجاد شد و یکی از اولین تلاش‌ها برای ایجاد و گسترش تئوری‌های اقتصادی بود. این تئوری بیان می‌کند که ثروت یک کشور به وسیله میزان دارایی‌های طلا و نقره تعیین می‌شود و به معنای ساده سوداگران اعتقاد دارند که یک کشور باید میزان دارایی‌های طلا و نقره خود را از طریق افزایش صادرات و کاهش واردات افزایش دهد. [۲]
عکس مرتبط با اقتصاد
به عبارت دیگر اگر مردم کشورهای دیگر، خرید بیشتری (صادرات) نسبت به آن چیزی که به کشور شما می‌فروشند (واردات) انجام دهند در واقع آنها مجبور هستند ما به تفاوت این مقدار را از طریق طلا و نقره پرداخت نمایند. از نظر این تئوری هدف هر کشور باید در مازاد تجاری خود باشد یا باید در موقعیتی که ارزش صادرات نسبت به ارزش واردات بیشتر باشد و از کسری تجاری خود جلوگیری نماید. از اینرو سوداگران از این عقیده حمایت می‌کردند که دولت باید صادرات را تشویق و واردات را محدود کند. از این استراتژی به عنوان حمایت از تولید داخلی نام برده می‌شود که هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. [۲]
۲-۲-۲ نظریه مزیت مطلق[۵]
آدام اسمیت[۶] در سال ۱۷۷۶ در کتاب “ثروت ملل”، نظریه جدیدی را تحت عنوان مزیت مطلق در تجارت بین‌الملل مطرح نمود. بر اساس این نظریه؛ چنانچه کشوری بتواند کالایی را ارزان تر از کشور دیگری تولید کند و کشور مقابل نیز کالای دیگری را ارزان‌تر از کشور نخست تولید کند، هریک از کشورها در تولید کالایی که ارزان‌تر تولید کرده‌اند، مزیت مطلق دارند.[۳]
بنابراین چنانچه هر کشور به صدور کالایی که در آن مزیت دارد و به ورود کالایی که در آن مزیت ندارد، مبادرت ورزد، هر دو کشور از این مبادله نفع خواهند برد. [۲]
در واقع نظریه اسمیت بر روی توانایی یک کشور به تولید کالا با کارایی بیشتر نسبت به یک کشور دیگر متمرکز شده است. اسمیت استدلال کرد که تجارت بین کشورها نباید به وسیله مداخله سیاست‌های دولت‌ها محدود شود. او همچنان عقیده داشت که تجارت باید بر اساس نیروهای بازار و به صورت طبیعی در جریان باشد. تئوری اسمیت استدلال می‌کند که با افزایش کارایی، مردم در هر دو کشور سود خواهند برد و به تجارت تشویق می‌شوند. او از طریق این تئوری بیان می‌کند که دارایی و ثروت یک کشور نباید به وسیله میزان طلا و نقره مورد ارزیابی واقع شود اما به وسیله استانداردهای زندگی مردم می‌تواند مورد قضاوت قرار بگیرد. [۲]

 

۲-۲-۳ نظریه مزیت نسبی[۷]

نظریه مزیت نسبی ریکاردو[۸] اکنون به‌عنوان یکی از مهمترین قوانین بلامنازع اقتصادی، با کاربردهای وسیع عملی، پایدار مانده است.[۴]
نظریه ریکاردو که به نظریه هزینه نسبی یا مزیت نسبی معروف است بر نظریه ارزش کار مبتنی است این نظریه کار را تنها عامل تولید ارزش می‌داند.[۳]
طبق قانون مزیت نسبی، حتی اگر یک کشور در تولید هردو کالا نسبت به کشور دیگر کارآیی کمتری داشته باشد(یعنی در تولید هیچ کالایی مزیت مطلق نداشته باشد)، هنوز هم پایه‌ای برای تجارت دوجانبه سودآور وجود دارد. کشور اول باید در تولید و صدور کالایی تخصص پیدا کند، که دارای عدم مزیت مطلق کوچکتری است(کالایی که دارای مزیت نسبی است) و کالایی را وارد کند، که عدم مزیت مطلق بزرگتری دارد(کالایی که دارای عدم مزیت نسبی است).[۴]
مثال: دو کشور تایلند و کره جنوبی را در نظر بگیرید که هر دو امکان تولید گندم و برنج را دارا هستند؛ اما شرایط آن‌ ها در تولید این دو کالا متفاوت است. تایلند در تولید هردو کالا از مزیت مطلق برخوردار است. در تایلند با ۱۰ واحد منابع تولیدی، ۱ تن گندم و با ۵/۱۳ واحد منابع، ۱ تن برنج تولید می‌شود. بنابراین هرگاه این کشور ۲۰۰ واحد منابع تولیدی در اختیار داشته باشد، می‌تواند ۲۰ تن گندم یا ۱۵ تن برنج تولید کند. در کشور کره جنوبی هم شرایط بدین‌گونه است؛ که برای تولید هر تن گندم ۴۰ واحد منابع و برای هر تن برنج ۲۰ واحد منابع باید به‌کار برده شود. اگر فرض کنیم این کشور هم ۲۰۰ واحد منابع تولید در اختیار دارد، می‌تواند با به‌کارگیری آن به ۵ تن گندم یا ۱۰ تن برنج دست یابد. اکنون تصوّر کنید، این دو کشور، تمایلی برای انجام مبادله با یکدیگر نداشته و قصد دارند از هر دو کالا تولید کنند.
در راستای این هدف، نیمی از منابع خود را صرف تولید گندم و نیمی دیگر را به تولید برنج اختصاص می‌دهند. در این حالت، تایلند می‌تواند به ۱۰ تن گندم و ۵/۷ تن برنج؛ یعنی جمعا به ۵/۱۷ تن از دو محصول دست یابد و کشور کره جنوبی هم می‌تواند موفق به تولید ۵/۲ تن گندم و ۵ تن برنج، یعنی جمعا به ۵/۷ تن کالا گردد. با توجه به این شرایط، ممکن است چنین برداشت کنیم که چون کشور تایلند در تولید هر دو کالا نسبت به کره جنوبی برتری مطلق دارد، بنابراین دلیلی برای انجام مبادله با این کشور نخواهد داشت.
اما واقعیت این است که تایلند در زمینه تولید گندم نسبت به کره مزیت نسبی دارد؛ یعنی این‌که توان تولیدش در گندم ۴ برابر کره جنوبی است؛ اما در تولید برنج فقط ۵/۱ برابر. پس می‌توان گفت که تایلند به‌صورت مقایسه‌ای یا نسبی در تولید گندم، کارآمدتر از تولید برنج است و اگر همه منابع خود را در تولید گندم به‌کار گیرد و آن‌گاه بخشی از محصول خود را با کره جنوبی مبادله نماید، منافع بیشتری به‌دست می‌آورد. همچنین اگر کره هم در تولید برنج تمرکز نماید و بخشی از تولیدش را با تایلند مبادله کند، به منابع بیشتری دست می‌یابد.[۵]
مدل ریکاردو(مزیت نسبی) در اقتصاد بین‌الملل دارای چندین فرض است:[۶]
۱) کلیه متغیرهای مورد توجه مدل، در سیستم اقتصادی، مستقل از متغیرهای پولی هستند. این فرض، که گاه تحت عنوان خنثی، پول، خوانده می‌شود، به این معنی است، که ابعاد پولی متغیرها را در نظر نمی‌گیریم و حتی هنگامی که از قیمت‌ها صحبت می‌شود، آن‌ ها را به‌صورت قیمت‌های نسبی مطرح می‌کنیم.
۲) همه عوامل تولید، در جامعه، دارای مقدار ثابت هستند؛ به این معنی که تغییر قیمت این عوامل، هیچ تغییری در مقدار مؤثر دسترسی به این عوامل نمی‌دهد. به این ترتیب، با افزایش قیمت زمین، مردم به قابل استفاده کردن زمین‌های موات، رغبت زیادتری نشان نمی‌دهند. به زبان تحلیلی، معنای این فرض، چنین است که منحنی عرضه عوامل تولید، خطی عمودی است؛ که کاملا کشش‌ناپذیر است.
۳) عوامل تولید در سطح بین‌المللی غیر متحرّکند، در حالی‌که در داخل کشور تحرّک کامل دارند.
۴) سطح تکنولوژی وآگاهی‌های فنّی تولیدکنندگان محصولات مشابه در یک کشور، در یک سطح است. به‌عبارت دیگر توابع تولید کلیه تولیدکنندگان محصولات مشابه، همسان است.
۵) سلیقه افراد جامعه برای تقاضای محصولات تغییری نمی‌کند. به‌عبارت دیگر مجموعه منحنی‌های بی‌تفاوتی افراد ثابت است.
۶) هیچ‌گونه محدودیتی از نظر حمل‌و‌نقل کالا و کسب اطلاعات تجاری در بین کشورها وجود ندارد؛ به‌عبارت دیگر، هیچ بازرگانی، به‌خاطر هزینه حمل‌و‌نقل یا ناآگاهی از بازارهای فروش و یا عوارض وارداتی، مسیر تجاری خود را منحرف یا قطع نمی‌کند. ارزش‌ها مبتنی بر میزان مشارکت عامل کار در تولید هر کالا است.
اولین و جدی‌ترین نقدی که بر نظریه مزیت نسبی وارد شده، این است که طبق نظریه ارزش کار، ارزش یا قیمت کالا، فقط به‌مقدار نیروی کار استفاده‌شده در تولید آن کالا بستگی دارد. به‌عبارت دیگر، نیروی کار، تنها عامل تولید و همگن است(یعنی فقط یک نوع نیروی کار داریم) و از آن‌جا که هیچ‌یک از فرضیات فوق صحّت ندارد، مجبوریم نظریه ارزش کار ریکاردو را مردود اعلام کنیم. چراکه نیروی کار، نه فقط تنها عامل تولید نیست، بلکه همگن نیز نمی‌باشد. با کنار گذاشتن نظریه ارزش کار، می‌‌توانیم تفسیر ریکاردو از مزیت نسبی را زیر سؤال ببریم. چراکه یکی از پیش‌فرض‌های نظریه مزیت نسبی وی، همان نظریه ارزش کار وی بوده است.[۴]

 

۲-۲-۴ نظریه هزینه فرصت

پس از ریکاردو نظریات اقتصادی در این زمینه عمدتا معطوف به اثبات این نکته بوده است که پاره‌ای از فرضیات نظریه مزیت نسبی ضروری نیستند. هابرلر درباره هر یک از فرضیات نظریه ریکاردو به روشنی بحث می‌کند و به خصوص نشان می‌دهد که استفاده از نظریه ارزش کار برای ارائه نظریه هزینه نسبی ضروری نیستند. اقتصاد دانان قبل از هابرلر مانند باستبل و آلفرد مارشال برای جایگزین کردن هزینه کارگر با هزینه واقعی تلاش کردند، اما تلاش آنان با ارائه نظریه هابرلر بی ثمر گردید.[۳]

 

 

خودپایی
به میزان حساسیت افراد به محیطشان گفته میشود . این محیط شامل منابع اطلاعاتی مربوط به موقعیت یا منابع اطلاعاتی بین فردی است (بریگز، چک وباس[۴۳]،۱۹۸۰) . افراد با خودپایی بالا نسبت به محیطشان حساسیت خیلی زیادی دارند وتحت تأثیر محیط خود هستند . همچنین اینها به رفتار دیگران به عنوان علایمی برای انجام رفتار مناسب توجه دارند وتحت تأثیر محیط خود هستند(سیندر[۴۴]،۱۹۸۰) . حتی
ممکن است افراد با خودپایی بالا نیازهای شخصیتی خودشان را سرکوب کنند تا موقعیتشان را باخودشان هماهنگ کنند(سیندر وکانتور[۴۵]، ۱۹۸۰) . از طرف دیگر، افراد باخود پایی پایین به علائم موقعیتی وبین فردی جهت تنظیم رفتارهای خود کمتر توجه دارند .
بنابراین، افراد با خودپایی بالا احتمالاً بیشتر اقدام به انجام رفتار مدنی بکنند، زمانی که علایم موقعیتی مانند الگوهای رهبری وهمکاران وعلایم اجتماعی، این رفتارها رابه عنوان رفتارهای مناسب مطرح کنند .
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
نیازها
اسمیت وهمکاران (۱۹۸۳) اثر مستقیم معنیدار مقیاس دروغگویی آیزنگ(۱۹۵۸) بر روی رفتار مدنی اطاعت تعمیم یافته مشاهده کردند . مقیاس دروغگویی به قصد سنجش تمایل فرد به پاسخهای مطلوب اجتماعی به پرسشنامه های طرحریزی شده است . این مقیاس ممکن است عملاً نیاز به تأیید اجتماعی را بسنجد . نیاز به تأیید اجتماعی ممکن است شخص را به انجام رفتارهای مدنی اطاعت یافته تشویق سازد . این چنین رفتارهایی بیشتر در گروه های اجتماعی از جمله گروه های شغلی یا سازمانی رخ میدهند تا در موقعیتهای انفرادی، اما این ویژگی بر رفتار مدنی نوعدوستانه که مستلزم کمک به فرد مشخصی است اثر مستقیم معنیداری ندارد .
همچنین در این الگو پیشبینی شده که نیاز به موفقیت اثر مستقیم ومثبتی بررفتار مدنی اطاعت تعمیم یافته دارد . نیاز به استقلال ممکن است زمینه را برای تمایل به انجام رفتارهای یاریدهنده که منافع سازمان یا کارکنان دیگر را تأمین کند فراهم نیاورد . در این الگو مطرح شده که نیاز به استقلال اثر منفی مستقیمی بر هردو حیطه رفتار مدنی دارد .
عدالت ادراک شده
ارگان(۱۹۸۸) به طور متقاعد کنندهای مطرح کرده که مقیاسهای خشنودی شغلی بیشتر شناخت را دربر میگیرند تا عواطف را . علاوه برآن این جزء شناختی از ادراک عدالت یا بیعدالتی نشأت میگیرد . این ادراک از عدالت براساس مقایسه اجتماعی انجام میگیرد (آدامز[۴۶]، ۱۹۶۵) . بنابراین افرادی که ادراک بیعدالتی دارند ممکن است از انجام رفتارهای مناسب خودداری کنند .

وانداین وگراهام(۱۹۹۴) اخیراً برای بررسی رفتارمدنی سازمانی الگو جدید و جالبی را ارائه دادهاند که نگاره آن در شکل ۴-۲ گردیده است .
نگرشهای مثبت شغلی
+
بدگمانی
–
رفتار مدنی سازمانی
رابطه قراردادی دو
طرفه
ارزشهای محل کار
+
خصوصیات شغلی برانگیزاننده

+

سابقه استخدام
–

سطح شغل
شکل۴-۲ :الگو جدید رفتار مدنی سازمانی ، وانداین و گراهام (۱۹۹۴)
همانطور که در این شکل مشاهده میشود وانداین وگراهام شش متغیر را بهعنوان پیشایندهای رفتار مدنی در نظر گرفتهاند که عبارتند از: نگرشهای شغلی مثبت، بدگمانی، ارزشهای محل کار، ویژگیهای شغلی برانگیزاننده، سابقه استخدام وسطح شغل میباشند . در این الگو مطرح شده که این متغیرها به شکل مستقیم بررفتار مدنی اثر نمیگذارند، بلکه این متغیرها بر یک متغیر میانجی با عنوان رابطه قراردادی دوطرفه اثر میگذارند واین رابطه قراردادی دوطرفه منجر به بروز رفتار مدنی سازمانی میگردد . وقتی که در محل کار نگرشهای مثبت شغلی وجود داشته باشد، بدگمانی در سازمان وجود نداشته باشد وکارکنان در سازمان دارای ارزشهای مشترک باشند وکار از ویژگیهای شغلی برانگیزاننده برخوردار باشد وهمچنین کارکنان به مدت زیادی در سازمان مشغول کار باشند ونسبتاً از سطح شغلی بالایی برخوردار باشند این عوامل بیانگر اهمیت سازمان به کارکنان است . در چنین شرایطی کارکنان نیز نسبت به سازمان متعهد میشوند ودر نتیجه یک میثاق دو طرفه بین کارکنان وسازمان ایجاد میشود که باعث بروز رفتار مدنی سازمانی از سوی کارکنان میگردد .
در اینجا این متغیرهای پیشایند ونقش آنها را درفتار مدنی سازمانی از دید وانداین وگراهام (۱۹۹۴) مورد بررسی قرار میدهیم .
۱- نگرشهای مثبت شغلی
برنارد[۴۷] (۱۹۸۳) مطرح کرد که خشنودی شغلی تمایل افراد را به مشارکت وایفا نقش در یک نظام مشارکتی افزایش میدهد . حجم بالایی از تحقیقات تجربی نشان میدهند که ارتباط مثبت باثباتی بین خشنودی شغلی ومقیاسهای سنتی عملکرد وجود ندارد (برایفیلد وکراکت[۴۸]،۱۹۵۵) . اما ارگان (۱۹۸۸) مطرح کرده است که ارتباط مثبت وبا ثباتی بین خشنودی شغلی ورفتار مدنی سازمانی وجود دارد . در حقیقت تحقیقات گذشته به طور هماهنگی ارتباط بین نگرشهای مثبت شغلی ورفتار مدنی سازمانی یافتهاند( ارگان،۱۹۸۸) . ارگان برای تبیین این ارتباط از نظریه مبادله اجتماعی استفاده کردند . این نظریه مطرح میکند که وقتی کارکنان از شغلشان خشنودند تمایل پیدا میکنند که به نحوی این خشنودی را جبران کنند که این ممکن است به صورت وابستگی به سازمان .رفتارهایی مانند رفتار مدنی سازمانی بروز کند . با وجود این، تحقیقات اولیه انجام یافته در مورد رفتار مدنی سازمانی نوعآً فرایندهایی را که خشنودی شغلی
را به آن مرتبط میسازند مشخص نکردهاند . اما با توسعه تحقیقات جدیدتر در مورد نقش میانجیها مورمن(۱۹۹۳)، وان داین، گراهام ودنیش(۱۹۹۴)، مطرح کردهاند که خشنودی شغلی که در ابعاد مختلف در محل کار رخ میدهد از جمله خشنودی از همکاران، سرپرستان، خشنودی از خود شغل وخشنودی از پاداشهای کوتاه مدت وبلند مدت ارتباط متعهدانه دو طرفه رابالا میبرد و این ارتباط به رابطه قراردادی دوطرفه منجر میگردد که باعث بروز رفتار مدنی سازمانی میگردد .
۲- ارزشهای محلکار
ارزشهای مشترک مؤلفه اساسی رابطه قراردادی است که از ارتباط رسمی وسنتی متفاوت است (بلا[۴۹]،۱۹۶۴) . ارزشهایی که از نظر مردم محترم وغیرقابل مجادله هستند( ماند کیفیت، ابتکار، همکاری ومشارکت وسیع) به راحتی مورد توافق قرار میگیرند واین خود به ارتباط نزدیک، عاطفه مثبت ووابستگی منجر میگردد .(رنیش[۵۰] وهمکاران، ۱۹۹۲) . به عنوان مثال، آرجریس[۵۱] (۱۹۷۳) منافع دوطرفه کارکنان وسازمان را زمانی که ارزشهای سازمانی دربرگیرنده توجه واحترام به کارکنان ونیازهای آنان توصیف کرده است . اگر کارکنان معتقد باشند که سازمانشان به کیفیت تولیدات یا خدمات اهمیت وارزش میدهد آنها به احتمال زیاد نسبت به سازمان وابسته میشوند( رشد ارتباط متعهدانه) ودر نتیجه به رفتارهایی مبادرت میورزند که باعث افزایش کیفیت میشوند . همچنین اگر سازمان به مشارکت ارزش دهد، کارکنان به مشارکت بیشتر روی میآورند در نتیجه به وابستگی بیشتر و انجام رفتار مدنی مشارکت جویانه، مبادرت میورزند . اگر کارکنان باور داشته باشند که سازمان به اختراع وابتکار اهمیت وارزش میدهد، یک تعهد متقابل در آنها نسبت به این مسأله ایجاد میگردد . بنابراین به دنبال اختراع وابتکاریا اندیشه هایی در جهت تغییر خط مشی میروند . بنابراین به طور کلی میتوان گفت که اگر اعضاء سازمان به این باور رسیده باشند که ارزشهای مطلوب اجتماعی در فرهنگ سازمانیشان مهم هستند به احتمال زیاد آن را به عنوان یک رابطه متعهدانه ویا رابطه قراردادی در نظر میگیرند ودر نتیجه تمایل آنها را به انجام رفتار مدنی بالا میبرد (آرجریس[۵۲]، ۱۹۷۳).
۳- ویژگیهای شغل
به میزانی که شغل از ساختار لازم برای فراهم آوردن پسخوراند منظم، استقلال ونیز حق کامل کردن تکلیف
برخوردار باشد کارکنان میتوانند رفتارهایشان را مورد ملاحظه قرار دهند وحس افزایش یافتهای از کنترل شخصی را در خود شکل میدهند (گرینبرگر واستراسر[۵۳] ،۱۹۸۶) . کنترل شخصی یک عقیده شخصی است مبنی بر اینکه فرد بتواند به وجودآورنده تغییرات مثبت در محیط باشد . براساس نظریه لالر[۵۴](۱۹۹۲) یک حس فزاینده کنترل، پیوند عاطفی با سازمان را تقویت میکند .
گرینبرگر، استراسر، کامنیگز ودانهام(۱۹۸۹) نشان دادهاند که تقویت حس کنترل شخصی (از قبیل وجود مشاغل مبتنی بر ویژگیهای برانگیزاننده بالا) به نگرشها ورفتارهای مثبت در سازمان منجر میشود . ویژگیهای شغلی برانگیزاننده مانند معنیدار بودن شغل، استقلال و پسخوراند، احتمال انگیزه درونی را بالا نمیبرد(هاکمن و الدهام،۱۹۷۶) . بنابراین ویژگیهای مشخصی از یک شغل میتواند حس مسئولیت و وابستگی به سازمان را بالا ببرد(سالانکیک[۵۵]، ۱۹۷۷) . به عنوان مثال، آگاهی فرد از میزان پیامدها به نتایج مستقلانه منجر به افزایش حسیگانگی با سازمان واین که سازمان بر کاراو حساب میکند میشود . همچنین آگاهی از نتایج (پسخوراند) به احساس قوی از مسئولیت پذیری دو طرفه میگردد واین چیزی است که نوعاً در یک رابطه متعهدانه (رابطه قراردادی) وجود دارد .
کیفیت زندگی کاری چیست؟
در مورد کیفیت زندگی کاری تعاریف زیادی وجود دارد که به برخی از آن ها اشاره
می شود:
(واکر[۵۶]، ۲۰۰۰؛ به نقل از غفار زاده؛ ۱۳۸۰) می گوید:
«کیفیت زندگی کاری عبارت از میزان توان اعضای یک سازمان کاری در برآورده نمودن نیازهای مهم فردی خود در یک سازمان از طریق تجربیات خود است.»
ای ون سوییچ و مالتسن (۱۹۹۰) معتقدند که هدف کیفیت زندگی کاری، بالا بردن شأن و منزلت کارکنان، نشان دادن تغییرات در فرهنگ سازمانی و بهبود بخشیدن به شرایط جسمی و روحی کارکنان از قبیل فراهم آوردن فرصت های رشد و پیشرفت برای آنان می باشد.
به نظر مولان و شولر[۵۷] (ترجمه طوسی و صائبی ۱۳۸۲) کیفیت زندگی کاری فرایندی است که به وسیله آن همه اعضای سازمان، از راه مجاری ارتباطی باز و متناسبی که برای این مقصود ایجاد شده است، در تصمیم هایی که بر شغل هایشان به خصوص و بر محیط کارشان به طور کلی اثر
می گذارد، به نوعی دخالت می یابند و در نتیجه، مشارکت و خشنودی آن ها از کار بیشتر می شود و فشار عصبی ناشی از کار برایشان کاهش می یابد. در واقع کارکنان احساس مالکیت، خودگردانی، مسئولیت و عزت نفس می کنند.
بنابر نظر دیویس و نیو استورم (ترجمه طوسی، ۱۳۸۲) کیفیت زندگی کاری عبارتست از عکس العمل مردم نسبت به کار، به ویژه پیامدهای فردی ان در ارضای شغلی و سلامت روحی.
کاسیو (۲۰۰۱) به نقل از قاسم زاده (۱۳۸۴) تعریف نسبتاً جامع تری از سایرین ارائه و
می گوید:
«به کیفیت زندگی کاری از دو منظر می توان نگریست، از یک منظر کیفیت زندگی کاری به مجموعه شرایط عینی و واقعی در سازمان نظیر خط مشی های غنی سازی شغلی، دموکراسی سرپرستی، تعهد کاری و ایمنی شرایط کاری گفته می شود و از منظر دیگر کیفیت زندگی کاری از دیدگاه کارکنان مورد بررسی قرار می گیرد و آن عبارت از طرز تلقی و برداشت کارکنان از امنیت، رضایت و امکان رشد و توسعه در درون سازمان است.»
در دیدگاه روسو[۵۸] ( به نقل ازساعتچی،۱۳۸۰) به سطح یا میزان رضایت، انگیزش، درگیری سودمند، تعهد و به کارگیری اثر بخش تجارب افراد در محیط کار، کیفیت زندگی کاری گفته می شود.
ابطحی و کاظمی (۱۳۸۰) نیز حداقل سه استفاده رایج از اصطلاح کیفیت زندگی کاری را بیان می کنند که قبلاً ذکر گردیده است. کیفیت زندگی کاری، یک مجموعه از تکنیک های معین نیست بلکه بیشتر به عنوان روشی است که در جستجوی بهبود شرایط کلی محیط کار در کل سازمان و یا در واحدهای فرعی آن می باشد. تعریف اولیه کیفیت زندگی کاری ناظر بر عکس العمل فرد نسبت به کار و پیامدهای حاصل از آن، با تکیه بر نتایج فردی بود. (رضایت از کار) ولی به تدریج به عنوان روش ها، رهیافت ها و تکنولوژی بهبود و ارتقای شرایط محیط کار و هر آنچه در محیط کار نقش داشته و بر مطلوبیت افراد اثر وجود دارد را در بر می گیرد (گوهری، ۱۳۷۶).
معدنی پور (۱۳۸۱) تعاریف مختلف ارائه شده از کیفیت زندگی کاری خلاصه و دسته بندی کرده است که چند مورد از آن ذکر می گردد:
تعریف اول: کیفیت زندگی کاری عبارت است از عکس العمل کارکنان نسبت به کار، به ویژه پیامدهای فردی آن در ارضای شغلی و سلامت روحی. با بهره گرفتن از این تعریف، کیفیت زندگی کاری بر پیامدهای شخصی، تجربه کاری و چگونگی بهبود کار در راستای رفع نیاز فرد تأکید دارد.
تعریف دوم: دومین تعریفی که از کیفیت زندگی کاری ارائه شده، آن را به عنوان روش یا نحوه انجام کار بیان کرده است، مانند غنی سازی شغلی، گروه های کاری خودگردان.
تعریف سوم: در سومین تعریف از کیفیت زندگی کاری، آن را میزان توانایی کارکنان در ارضای نیازهای مهم شغلی با بهره گرفتن از تجربیاتی که در سازمان کسب شده، دانسته اند. در این تعریف به شدت بر ایجاد محیطی که منجر به ارضای نیاز افراد شود تأکید گردیده است.
تعریف چهارم: کیفیت زندگی کاری فرایندی است که به وسیله آن همه اعضای سازمان از راه مجاری ارتباطی باز و متناسبی که برای این مقصود ایجاد شده است، در تصمیم هایی که بر شغلشان بطور خاص و بر محیط کارشان بطور عام اثر می گذارد، به نوعی دخالت می یابند و در نتیجه مشارکت و رضایت شغلی آن ها بیشتر می شود و فشار عصبی ناشی از کار برایشان کاهش
Job Satisfaction - رضایت شغلی
می یابد.
تعریف پنجم: کیفیت زندگی کاری فرایندی است که در اجرای آن کارکنان و اعضای سازمان می توانند در تصمیم گیری های مربوط به طراحی مشاغلی که تشکیل شدهنده بخشی از زندگی کاری آنان است، مشارکت فعال داشته باشند.
در یک تعریف کلی می توان گفت که کیفیت زندگی کاری به معنی تصور ذهنی و درک و برداشت کارکنان یک سازمان از مطلوبیت فیزیکی و روانی محیط کار خود است که طبعاً با توجه به تعریف ارائه شده در هر جامعه یا در هر منطقه از یک کشور، بویژه مناطق مختلف کشور خودمان که دارای خرده فرهنگ های گوناگون با تصورات ذهنی درباره زندگی و کار است، شاخص های
اندازه گیری زندگی کاری متفاوت خواهد بود. با وجود وجه تمایزات برداشت ها از کیفیت زندگی کاری، تحقیقات انجام شده نشان می دهد که بعضی از شاخص ها در اغلب جوامع مشترک هستند (سیاحی، ۱۳۷۷)
تاریخچه کیفیت زندگی کاری
«کیفیت زندگی کاری» ابتدا در اروپا طی دهه پنجاه (۱۹۵۴-۱۹۵۰) ابداع شده و بر این اساس اریک تریست[۵۹] و همکارانش در دانشگاه تاویستاک[۶۰] لندن چگونگی رابطه بین بعد انسانی و بعد فنی سازمان ها را بررسی و ارزیابی کردند، که باعث به وجود آمدن سیستم های تفکیکی – اجتماعی مربوط به طراحی شغل گردید. متخصصان اولیه (Q. W. L) در برتانیا، ایرلند، نروژ و سوئد طراحی شغلی را برای هر چه بهتر و هماهنگ و منسجم کردن کارکنان و تکنولوژی ایجاد کردند. بتدریج دامنه آن از مشاغل انفرادی فراتر رفته و اشکال گروهی کار و مشخصات محیط کار مؤثر بر رضایتمندی و بهره وری کارکنان از قبیل سیستم پاداش دهی (نحوه پرداخت مؤثر حقوق و دستمزد)، جریان کار، سبک های مدیریتی و محیط فیزیکی را نیز در بر گرفت.
مسائل اقتصادی و منابع انسانی که کشورهای غربی و صنعتی طی دهه های (۱۹۸۹-۱۹۸۰) با آن ها روبرو بودند، هر چه بیشتر لزوم توجه و اهمیت به کارایی سازمان را تصریح کرد. اخیراً
عکس مرتبط با اقتصاد
شیوه های کیفیت زندگی کاری به قدری اهمیت یافته که در این مورد کنفرانس های بین الملی برای تخصصی کردن گروه های ائتلافی از بین اتحادیه کارگری و مدیریت برگزار و در آن ها از ایده های برنامه کیفیت زندگی کاری در مورد مشارکت کارکنان در تصمیم گیری ها، مدیریت مشارکتی و دموکراسی صنعتی حمایت شده است (سیاحی، ۱۳۷۷). به مرور برنامه های زندگی کاری از محدوده صنایع خارج و به مشاغل خدماتی نیز راه پیدا کرد. ابطحی و کاظمی (۱۳۸۰) در این مورد می نویسد:
«مشهورترین تلاش های کیفیت زندگی کاری در زمینه تولید ایجاد شده، اما در

 

برای

در جامعه اطلاعاتی امروزی، آموزش یکپارچه سواد اطلاعاتی در محیط های دانشگاهی ارتباط تعیین کننده ای با موفقیت و یادگیری دانشجویان در آموزش عالی دارد. (زاخری،۲۰۱۰).
کسب مهارت های سواد اطلاعاتی فرصت های دانشجویان در امر یادگیری خود-رهبر راچند برابر می کند، چرا که آنان به استفاده از طیف متنوعی از منابع اطلاعاتی به منظور گسترش دانش خود می پردازند. سواد اطلاعاتی یادگیرندگان را قادر می سازد که بر محتوای اطلاعات تسلط یابند و کندوکاوهای خود را گسترش دهند و کنترل بیشتری بر یادگیری خویش به دست آورند ودر نتیجه به عنوان یک عامل مهم در یادگیری دانشجویان به شمار میرود.(قاسمی،۱۳۸۵).
با توجه این که پژوهش های کمی در رابطه با سواد اطلاعاتی و ارتباط آن با یادگیری در رشته تربیت بدنی صورت گرفته است و یک خلا در این زمینه مشاهده می شود محقق بر آن است تا بتواند نقش سواد اطلاعاتی و ارتباط آن با یادگیری را مورد بررسی قرار دهد. سابقه محدودی از انجام این نمونه پژوهش در تربیت بدنی موجود است تنها هنری (۱۳۷۴) در مقاله خود با عنوان کاربرد کامپیوتر در تربیت بدنی و مدیریت تربیت بدنی دانشگاه ها اشاره ای دارد به اینکه جایگاه تربیت بدنی بر اثر عدم به کارگیری فناوری اطلاعاتی دچار افول شده است. فراهانی، زارعی و شریفیان(۱۳۸۸) در مطالعه موردی خود به بررسی فنآوری اطلاعات و رابطه آن با عملکرد تحصیلی و آینده شغلی دانشجویان تربیت بدنی در دانشگاه کرمان پرداخته است . یافته های این پژوهش نشان دهنده این است که سطح آگاهی اکثر دانشجویان(۶۰%) از فناوری اطلاعات ضعیف و توجه و برنامه ریزی اکثر دانشجویان(۷۸%) نسبت به آینده شغلی آنان در حد متوسط است.وبین سطح آگاهی از فنآوری اطلاعات ، ارتباطات و عملکرد تحصیلی دانشجویان؛ رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. با توجه به موارد فوق محقق بر آن است تا بتواند با انجام تحقیق در این زمینه به سوالات مرتبط پاسخ دهد.
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
از آنجا که بررسی مبانی نظری و ادبیات پیشینه بیانگر این است که در خصوص ارتباط بین سواد اطلاعاتی و میزان یادگیری و عملکرد تحصیلی در حوزه ورزش تحقیقات محدودی انجام شده است، لذا پژوهش حاضر در صدد است به این سئوال پاسخ دهد که ارتباط بین سواد اطلاعاتی و میزان یادگیری و عملکرد تحصیلی دانشجویان ارشد تربیت بدنی چگونه است؟

 

ضرورت و اهمیت تحقیق:

شتاب جهانی پذیرش تکنولوژی اطلاعات در آموزش حاصل سه تحول در جامعه بوده است که عبارتند از: رشد تصاعدی دانش از اواخر قرن بیستم به این معناست که یادگیرندگان باید توانایی پردازش اطلاعات را کسب کنند(کندی[۹]،۲۰۰۲).
رواج فزاینده فرهنگ دیجیتال به این معناست که یاگیرندگان به پردازش اطلاعات و مهارت های تکنولوژی ارتباطات، برای پاسخ به دیجیتالی شدن صنایع نیاز دارند.
جهانی شدن اقتصاد به این معناست که یادگیرندگان باید دیدگاه های جهانی را توسعه دهند و بتواند مردم دارای فرهنگ های مختلف، ارتباط و مشارکت کنند(او.سولیوان[۱۰]،۲۰۰۲،رادر[۱۱]۲۰۰۳).
عکس مرتبط با اقتصاد
این سه نیروی محرکه ، نشان می دهند که در قرن ۲۱، مردم باید برای انجام فعالیت های شخصی ،حرفه ای و آموزشی اشان ، بر مهارت های پردازش اطلاعات از طریق استفاده از IT نیز تسلط داشته باشند. در این خصوص،تبحر در کاریرد ابزارهای IT کافی نیست، بلکه یادگیرندگان باید توانایی پردازش اطلاعات را نیز داشته باشند. برای آماده کردن نسل جوان در جهت غلبه بر هزینه های زیاد که نیاز عصر اطلاعات در دنیای دیجیتال است مدارس نیز باید برای یادگیرندگان فرصت هایی جهت توسعه دانش لازم در زمینه پردازش اطلاعات به همراه نگرش های مناسب نسبت به کاربرد IT ایجاد کنند. مهارت های سواد اطلاعاتی این دانش و نگرش را فراهم
می سازند(کنگ،۲۰۰۹).
سواد اطلاعاتی به عنوان یک مجموعه از مهارت ها و توانایی های شناختی منحصر به فرد است و به اندازه ای به یادگیری مرتبط است که در آموزش عالی معاصر وجودش الزامی است.(آلبیتز[۱۲]،۲۰۰۷).
معرفت نیز، سواد اطلاعاتی را اساس یادگیری مادام العمرمی دانند و بیان می کنند که در تمام رشته ها، در تمام محیط های آموزشی و در همه سطوح آموزش جاری است و فراگیران را قادر به تسلط بر محتوا می کند و دامنه تحقیقات آنها را گسترش می دهد تا به گونه ای خود رهنمون شده و نظارت بیشتری بر یادگیری هایشان داشته باشند. ( معرفت ،۱۳۸۶) .
رایس[۱۳] نیز بیان می کند که افراد طبق تئوری های رضایتمندی، تمایل خود را نسبت به عملی که اندازه کافی خوب و رضایت بخش باشد، نشان می دهد. به عبارت دیگر این نظریه تمایل افراد برای یافتن اطلاعات از ساده ترین و راحت ترین منبع را نشان می دهد. و کیفیت در برابر بازده نادیده گرفته می شود و به نظر می رسد کیفیت اطلاعاتی که قابل دسترسی است به طور گسترده ای توسط کیفیت جستجوی اطلاعات تعیین می شود(رایس،۲۰۰۷).
باید به این امر توجه داشت که در بانک اطلاعات یک کتابخانه دانشگاهی ، منابع معتبر و قابل اطمینان که توسط کتابداران متخصص مرتب و بررسی شده اند، موجود است در حالی که اطلاعات آنلاینی که کاربر استفاده می کند از چنین پالایشی بی بهره هستند. ویژگی های بسیاری از وب سایت ها ، در حالی که تبادل اطلاعات را ترویج می کنند، نگرانی در مورد اعتبار اطلاعات آنلاین را تشدید می نمایند. این ویژگی ها عبارتند از: عدم بررسی دقیق ، هزینه کم انتشار، گمنام ماندن مولف و سرعت تغییر یا اضافه شدن اطلاعات(کلین و هاینس[۱۴]،۲۰۰۱ ).
با توجه به موارد ذکر شده نیاز مبرم به تبیین نقش سواد اطلاعاتی و کسب این مهارت در فرایندهای آموزشی رشته تربیت بدنی به ویژه احساس می شود.
لذا با توجه به اهمیت موضوع و کمبود تحقیقات در خصوص تبیین نقش سواد اطلاعاتی در یادگیری دانشجویان کارشناسی ارشدرشته تربیت بدنی کشور باعث شد که این تحقیق انجام شود.
نتایج تحقیقات نشان دهنده تاثیر مثبت سواد اطلاعاتی بر یادگیری و موفقیت تحصیلی دانشجویان می باشد. بنابر این به نظر می رسد با تکیه بر نتایج و پیشنهادهای تحقیق حاضر و پژوهش های مرتبط بتوان مقوله سواد اطلاعاتی را در برنامه های درسی آموزش عالی گنجاند و هدف اصلی آموزش عالی یعنی یادگیری مادام العمر را محقق نمود.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

اهداف تحقیق :

هدف کلی
هدف کلی پژوهش بررسی ارتباط بین سواد اطلاعاتی و میزان یادگیری و عملکرد تحصیلی دانشجویان کارشناسی ارشد تربیت بدنی دانشگاه شیراز می­باشد.
اهداف اختصاصی

 

 

تعیین سطح سواد اطلاعاتی دانشجویان کارشناسی ارشد تربیت بدنی دانشگاه شیراز

تعیین سطح عملکرد تحصیلی دانشجویان کارشناسی ارشد تربیت بدنی دانشگاه شیراز

تعیین ارتباط بین سواد اطلاعاتی و عملکرد تحصیلی دانشجویان کارشناسی ارشد تربیت بدنی دانشگاه شیراز

سوالات پژوهش

 

 

سواد اطلاعاتی دانشجویان کارشناسی ارشد تربیت بدنی دانشگاه شیراز در چه سطحی قرار دارد؟

عملکرد تحصیلی دانشجویان کارشناسی ارشد تربیت بدنی دانشگاه شیراز در چه سطحی قرار دارد؟

فرضیه های پژوهش

 

 

بین سواد اطلاعاتی و عملکرد تحصیلی دانشجویان کارشناسی ارشد تربیت بدنی دانشگاه شیراز ارتباط معنادار وجود دارد.

محدودیت های پژوهش

 

 

این پژوهش منحصر به سال تحصیلی۹۲-۹۱ است.

نتایج این پژوهش محدود به دانشجویان تربیت بدنی مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز است.

در این پژوهش تنها از یک ابزار جهت جمع آوری داده ها (پرسشنامه ) استفاده شده است.

موانع پژوهش

 

 

موجود نبودن پرسشنامه استاندارد که در رشته های مختلف کارآیی لازم و یکسانی داشته باشد.

سواد اطلاعاتی شامل مجموعه مهارت هایی است که تنها با پرسیدن سوال نمی توان به وجود یا نبود آنها به طور کامل پی برد.

کمبود تحقیقات مشابه در حوزه تربیت بدنی در ایران و خارج از ایران.

عدم کنترل عوامل محیطی مربوط به موقعیت پخش پرسشنامه و جمع آوری داده ها

همکاری محدود مسئولان دانشگاه مورد بررسی.

مشکل دسترسی به افراد نمونه و تمایل کم دانشجویان نسبت به تکمیل پرسشنامه های علمی که نیاز به صرف زمان دارد.

تعاریف مفهومی و عملیاتی اصطلاحات

 

سواد اطلاعاتی:

تعریف مفهومی: سواد اطلاعاتی را توانایی تعیین نیاز اطلاعاتی، دسترسی به اطلاعات به طور موثر و کارآمد، ارزیابی اطلاعات به طور انتقادی و داشتن صلاحیت تلفیق اطلاعات در دانش پایه خود، به منظور کاربرد آن برای هدف های مورد نظر می داند.( لانگهورن [۱۵]،۲۰۰۴ ).
تعریف عملیاتی:در این پژوهش، سواد اطلاعاتی بر اساس تعریف انجمن کتابخانه های آمریکا مجموعه مهارت هایی را شامل می شود که به وسیله آن می توان اطلاعات را بازیابی، ارزیابی، تجزیه و تحلیل، ترکیب و استفاده کرد در این پژوهش منظور از سواد اطلاعاتی مهارت های ذکر شده است.(قاسمی،۱۳۸۵).

 

با سواد اطلاعاتی: شخصی که توانایی بازیابی، ارزیابی، تجزیه و تحلیل، ترکیب و استفاده از اطلاعات را دارد.

 

دانشجویان: منظور دانشجویان تربیت بدنی مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز در سال تحصیلی ۹۲-۱۳۹۱ است.

 

عملکرد تحصیلی

تعریف مفهومی: عملکرد، رفتارهای بالفعل و بالقوه و قابل مشاهده و اندازه گیری است که بیانگر نتیجه یادگیری است نه یادگیری. عملکرد تحصیلی شامل پیشرفت تحصیلی و توانایی در برنامه ریزی، خودکارآمدی، انگیزش، کاهش اضطراب، استفاده از اهداف سودمند و انجام فعالیت های مربوط به مطالعه می باشد.(درتاج،۱۳۸۳).
تعریف عملیاتی: منظور نمره معدل دانشجویان در کارنامه تحصیلی آنها است..

 

سطح مطلوب سواد اطلاعاتی

تعریف عملیاتی: منظور این است که دانشجویان تربیت بدنی قادر باشند حداقل به ۶۷ درصد (نمر۵۸ به بالا)از سوالات پرسشنامه استاندارد سواد اطلاعاتی در آموزش عالی (ACRL) پاسخ دهند.(سیامک،۱۳۸۵).

 

استاندارد های سواد اطلاعاتی

تعریف مفهومی: مجموعه ای است که باید چارچوبی برای سنجش افراد باسواد اطلاعاتی در اختیار ما قرار دهد و بیانگر نمای کلی از فرایندی باشد که به وسیله آن می توان نشانگرهای خاصی را که مشخص کننده یک با سواد اطلاعاتی هستند، تعیین کرد. (قاسمی،۱۳۸۵).
تعریف عملیاتی:در این پژوهش استانداردهای سواد اطلاعاتی همان استانداردهای مطرح شده در” استاندارد قابلیت سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی” مصوب انجمن کتابخانه های دانشگاهی و پژوهشی آمریکا در ژانویه ۲۰۰۰است ، که شامل ۵ استاندارد و زیر مجموعه های مرتبط است(انجمن کتابخانه های آمریکا،۲۰۰۰). که عبارتند از:
تشخیص ماهیت و گستره اطلاعات مورد نیاز.
دستیابی موثر و کارآمد به اطلاعات مورد نیاز.

 

سازگاری اجتماعی دانشجویان به چه میزان از طریق طرحواره های ناسازگار اولیه قابل پیش بینی است؟
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

 

آیا بین طرحواره هادر حوزه طردوبریدگی با سازگاری اجتماعی دردانشجویان رابطه وجوددارد ؟

آیا بین طرحواره ها درحوزه خودگردانی وعملکرد مختل با سازگاری اجتماعی دردانشجویان رابطه وجود دارد ؟

آیا بین طرحواره ها درحوزه محدودیت های مختل با سازگاری اجتماعی دردانشجویان رابطه وجود دارد ؟

آیا بین طرحواره ها در حوزه دیگر جهت مندی با سازگاری اجتماعی دردانشجویان رابطه وجود دارد ؟

آیا بین طرحواره ها درحوزه گوش به زنگی بیش از حد وبازداری با سازگاری اجتماعی دردانشجویان رابطه وجود دارد؟

تعریف واژگان:
تعریف نظری :طرحواره های ناسازگار اولیه :الگوهای هیجانی وشناختی خود اسیب رسانی که در ابتدای رشد وتحول در ذهن شکل گرفته اند ودر سیر زندگی تکرار شده وبرنحوه تعبیر وتفسیر تجارب ورابطه با دیگران تاثیر می گذارند(یانگ ،گلوسکو،ویشار،۲۰۰۳).
تعریف عملیاتی :نمرات حاصل از پرسشنامه طرحواره یانگ که دارای ۷۵سئوال می باشدو۱۵طرحواره را می سنجد.
تعریف نظری :سازگاری اجتماعی:منظور از سازگاری اجتماعی ،تعامل موثر وسازنده فرد دراراتباط با محیط خود می باشد . نشانه های این سازگاری داشتن احساس مثبت درباره خود ،شرکت درفعالیت های اجتماعی ولذت بردن ازارتباط بادیگران است (خالق باقری ،۱۳۸۱).
تعریف عملیاتی :درپژوهش حاضر نمرات حاصل از پرسشنامه سازگاری اجتماعی بل می باشد.
فصل دوم :
پیشینه تحقیق
طرحواره
کلمه طرحواره به طورکلی ،به عنوان ساختار ،قالب یا چارچوب تعریف می شود(یانگ ،۱۹۹۰).طرحواره یک ساختار شناختی به منظور غربال کردن ،کدگذاری وارزیابی محرکی است که ارگانیزم درمعرض آن قرار گرفته است (بک وراش [۳۲]،۱۹۶۸).
دربافتار روانشناسی وروان درمانی ،طرحواره به عنوان هر اصل سازمان بخش کلی درنظر گرفته می شود که برای درک تجربه های زندگی فرد ضروری است(داتیلیو[۳۳]،۲۰۰۵).
تعریف طرحواره
سگال [۳۴](۱۹۹۵)طرحواره رابه عنوان عناصر نظام مندی از واکنش هاوتجربه های گذشته می داندکه پیکره نسبتاًمنسجم وپایداری از دانش راشکل می دهد و می تواند ادراک ها وارزیابی های بعدی راهدایت کند؛ با این تعریف کلی طرحواره می تواند مثبت یا منفی ،سازگار یاناسازگار باشدوعمدتاًدرنتیجه تجارب ناگواردوران کودکی شکل می گیرد که هسته ی اصلی اختلالات شخصیت ،مشکلات منش شناختی وبسیاری ازاختلالات محورI قرار می گیرد (ریزو[۳۵]وهمکاران ،۲۰۰۷).
بک (۱۹۷۹) طرحواره ها را ،فرضیاتی می داند که درنتیجه تجارب پیشین فرد شکل گرفته اند ،برخی از این فرضیات غیر قابل انعطاف ،افراطی ومقاوم دربرابر تغییر ،یعنی ناکارآمد هستند (بک و راش ،۱۹۷۹)همچنین طرحواره های بدکنشی ،افکاری هستند که غیر قابل انعطاف ،خشک وسخت تر از طرحواره های طبیعی هستند (بک و راش ،۱۹۶۸). بک و راش (۱۹۶۸)طرحواره های ناسازگاراولیه مانند فقدان ،شکست ودوست نداشتن را معرفی کردند که درطی دوران اولیه کودکی شکل می گیرند وبامفاهیمی همچون یکپارچگی بیولوژیک ،مثل توانایی زنده ماندن ،صلاحیت واعتبار مراقبین ،ترک شدن وهدایت خطر فیزیکی به سمت خود ،درارتباط هستند (بک و امری[۳۶]،۱۹۸۵).
ویژگی های طرحواره های ناسازگار اولیه
یانگ (۱۹۹۰)بیان می دارد که طرحواره های ناسازگاراولیه دارای ویژگی های به شرح زیر هستند:
۱-الگوها یادرون مایه ی های عمیق وفراگیری هستند،
۲-ازخاطرات ،هیجان ها ،شناختواره ها واحساسات بدنی تشکیل شده اند،
۳-دردوران کودکی یا نوجوانی شکل گرفته اند،
۴-درسیر زندگی خود تداوم دارند،
۵-درباره ی خود ورابطه بادیگران هستند ،
۶-به شدت ناکارآمدند،
۷-اغلب توسط برخی تغییرات درمحیط ازجمله فقدان یاازدست دادن شغل فعال می شوند
۸- هنگامی که فعال می شوند باسطوح بالای هیجان همراه هستند
۹- معمولا ناشی از تعامل سرشت کودک باتجارب مختلف دوره تحولی در ارتباط با اعضای خانواده یامراقبین درخانواده شکل می گیرند ( یانگ ،گلوسکو وویشار ،۲۰۰۳).
ریشه های تحولی طرحواره ها
الف –نیازهای هیجانی اساسی
یانگ وگلوسکو وویشار (۲۰۰۳)،براین باورند که طرحوارها به دلیل ارضا نشدن نیازهای هیجانی اساسی دوران کودکی به وجود می آیند که این نیازها ی هیجانی اساسی دوران کودکی شامل مواردزیر می باشد:
۱-دلبستگی ایمن به دیگران (مانندنیاز به امنیت ،ثبات ،محبت (پذیرش )
۲-خودگردانی ،کفایت وهویت
۳-آزادی دربیان نیازها وهیجان سالم
۴-خود انگیختگی وتفریح
۵- محدودیتهای واقع بینانه وخویشتن داری ( یانگ ،۱۹۹۰).
لازم به ذکر است که این نیازها جهان شمول هستند وهمه انسان ها ،این نیازها رادارند .اگرچه شدت این نیازها دربعضی افراد بیشتر است ،فردی که از سلامت روان برخوردار است ،می تواند این نیازها ی هیجانی اساسی رابه طور سازگارانه ای ارضا ءکند(یانگ گلوسکو وویشار ،۲۰۰۳).
علاوه بر تاکید برارضاء نشدن نیازهای هیجانی اساسی ونقش آنها درشکل گیری طرحواره های ناسازگار اولیه به دومقوله ی تجارب اولیه زندگی کودک وتعامل بین خلق وخوی فطری کودک ومحیط اولیه ،درعدم ارضاءاین نیازها اشاره می شود (یانگ ،۱۹۹۰).
ب- تجربه های اولیه زندگی
ریشه تحولی طرحواره های ناسازگار اولیه درتجربه های ناگوار دوران کودکی نهفته است (اسکین[۳۷] ،۲۰۰۷).
طرحواره هایی که زودتر به وجود می آیند ومعمولاٌقوی ترین هستند،از خانواده های هسته ای نشأت می گیرند.همزمان با تحول کودک ،سایر عوامل تاثیر گذار مانند همسالان ،مدرسه ،انجمن های گروهی وفرهنگ ، درشکل گیری طرحواره ها نقش بازی می کنند (یانگ ،گلوسکو ویشار ،۲۰۰۳). یانگ (۲۰۰۳)بیان می کند ،چهاردسته ازتجارب اولیه زندگی ،رونداکتساب طرحواره ها را تسریع می کنند که این چهار دسته عبارتنداز :
۱-ناکامی ناگوار نیازها :این حالت وقتی اتفاق می افتد که کودک تجارب خوشایندی راتجربه نکند ،درمحیط زندگی چنین کودکی ،ثبات ،درک شدن یاعشق وجودندارد .
۲-تجارب اولیه زندگی که طرحواره هارابه وجود می آورند ،دربرگیرنده آسیب دیدن وقربانی شدن هستند،درچنین وضعیتی کودک آسیب می بیند یاقربانی می شود.
۳-سومین نوع تجارب ، این است که کودک ،زیادی چیزهای خوب راتجربه می کند ،والدین جهت رفاه وآسایش کودک ،همه کار می کنند،درحالی که تامین رفاه وراحتی درحد متعادل برای رشد سالم کودک لازم است.
۴- نوع چهارم تجارب زندگی، درونی سازی انتخابی یا همانندسازی با افراد مهم زندگی است .کودک به طور انتخابی با افکار ،احساسات ،تجارب ورفتارهای والدین خود همانندسازی کرده وآنهارا درونی سازی می کند (یانگ وگلوسکو وویشار ،۲۰۰۳).
ج-خلق وخوی هیجانی
پژوهش های زیادی نشان می دهندکه عوامل زیستی درشکل گیری وتحول شخصیت از اهمیت فوق العاده ای برخوردارند (تورستن وجولیا[۳۸] ،۲۰۰۸).پژوهش های زیادی درباره ی صفات خلق وخویی نوزادان انجام دادند وبه این نتیجه رسیدند که بیشتر این صفات حتی باگذشت زمان، ثابت می مانند (کاگان [۳۹] ،۱۹۸۸).
درقسمت پایین به برخی از ابعاد خلق وخوی هیجانی اشاره می شود که اکثر آنها مادرزادی هستند وغیر قابل تغییر ،مگر از طریق روان درمانی
خونسرد مضطرب
پایدار بی ثبات
حواس پرت وسواسی
خوشبین افسرده خو
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
خلق وخوی هیجانی کودک درتعامل با وقایع دردناک دوران کودکی منجر به شکل گیری طرحواره ها می شود (یانگ ،۲۰۰۳). خلق وخوهای متفاوت ،کودکان را درمعرض شرایط گوناگونی قرار می دهد ،همچنین ،خلق وخوی هیجانی افراطی می تواند برمحیط پیرامون چیره شود وبدون هیچ گونه توجیه آشکاری درتاریخچه زندگی فرد ،منجر به آسیب روانی گردد(یانگ ،۲۰۰۳).
انواع طرحواره ها ی ناسازگار اولیه وحوزه های مربوطه
یانگ ،گلوسکو وویشار (۲۰۰۳)هجده طرحواره ناسازگاراولیه رابیان می کنند که این طرحواره ها را بر حسب ۵ نیاز ارضانشده که در بالا آنها را توضیح دادیم ،در۵حوزه طبقه بندی می کنند ( یانگ ،گلوسکو وویشار ،۲۰۰۳)
پنج حوزه وطرحواره های ناسازگار اولیه مربوط به هر حوزه به شرح زیر هستند :
حوزه اول :بریدگی وطرد
افرادی که طرحواره هایشان دراین حوزه قرار دارد ،نمی توانند دلبستگی های ایمن ورضایت بخشی با دیگران برقرارکنند .انتظار این که نیازها ی فرد برای امنیت ،ثبات، محبت ،همدلی ،درمیان گذاشتن احساسات ،پذیرش واحترام به شویه قابل پیش بینی ارضاءنخواهند شد طرحواره های این حوزه به طور معمول درخانواده هایی به وجود می آید که بی عاطفه ،سرد ،مضایغه گر ،منزوی ،تندخو ،غیر قابل پیش بینی یا بد رفتار هستند . پنج طرحواره ای که دراین حوزه قرار دارند عبارتند از:
۱-رهاشدگی /بی ثباتی:بی ثباتی یا بی اعتمادی نسبت به دریافت محبت وبرقراری ارتباط بااطرافیان ،به طوری که فرد احساس می کند افراد مهم زندگی اش نمی توانند حمایت عاطفی وتشویق لازم رابه او بدهند ،زیرا این افراد از لحاظ هیجانی ،بی ثبات ،غیر قابل پیش بینی ،اعتماد ناپذیر ونامنظم اند . فردی که چنین طرحواره ای درذهنش شکل گرفته باشد ، معتقد است هر لحظه امکان دارد افراد مهم زندگی اش بمیرند یااین که اورا رها کنند وبه فرد دیگری علاقه مند شوند.
۲-بی اعتمادی /بدرفتاری : افرادی که طرحواره بی اعتمادی / بدرفتاری دارند،براین باورند که دیگران با کوچکترین فرصت ازآنها سوءاستفاده می کنند .انتظار این که دیگران به انسان ضربه می زنند ،بد رفتارند ،انسان را سرافکنده می کنند ،دروغ می گویند ودغل کار وسود جو هستند .چنین انتظاری باعث می شود فرد وقایع پیرامون را به گونه ای خاص ادراک کند:آسیبی که به فرد وارد نموده اند ،عمدی بوده ویا این که در نتیجه بی مبالاتی وغفلت مفرط پدید آمده است .ممکن است فرد احساس کند همیشه یک نفر موجودی او را می دزدد ویا حق اورا می خورد .
۳- محرومیت هیجانی : افرادی که طرحواره مححرومیت هیجانی دارند،انتظار ندارند تمایل آنها برای برقراری رابطه ی هیجانی با دیگران به طور کافی ارضاءشود. سه نوع محرومیت هیجانی وجود دارد که عبارتند از :
الف-محرومیت از محبت :فقدان توجه ،عطوفت یا همراهی
ب- محرومیت از همدلی :درک نشدن ،به حرف دل فرد گوش ندادن ،عدم خودافشایی یا درمیان نگذاشتن احساسات با دیگران
ج- محرومیت از حمایت :نداشتن منبع قدرت ،جهت دهی یا راهنمایی نشدن از سوی دیگران .
۴-نقص /شرم:این طرحواره معمولا با احساس شرم نسبت به نقایص ادراک شده همراه است .این نقص ها وکمبودها ممکن است شخصی (مثل خودخواهی ،تکانه های پرخاشگرانه ،تمایلات جنسی غیر قابل قبول )یا عمومی (مثل ظاهر غیر جذاب ،نابرازندگی اجتماعی)باشند .افرادی که این طرحواره رادارند احساس می کنند حقیر یا بی ارزشندواگر خودرا درمعرض نگاه دیگران قرار دهند ،بدون شک طرد می شوند .
۵– انزوای اجتماعی /بیگانگی : این طرحواره ،حس متفاوت بودن فرد یا عدم تناسب بااجتماع را دربرمی گیرد .معمولا افراد مبتلا به این طرحواره ،به هیچ گروه یا جامعه ای ،احساس تعلق خاطر نمی کنند.
حوزه دوم :خودگردانی وعملکرد مختل
افراد این حوزه ،توانایی برای جداشدن از خانوادوعملکرد مستقل راندارند .این توانایی در مقایسه با همسالان سنجیده می شود. طرحواره های این حوزه ،معمولاًدرخانواده هایی به وجود می آید که اعتماد به نفس کودک را کاهش می دهند ،گرفتارند ویا بیش از حد از کودک محافظت می کنندیا اینکه نتوانسته اند کودک را به انجام کارهای بیرون از خانواده تشویق کنند.چهار طرحواره مربوط به این حوزه عبارتند از:
۶- وابستگی /بی کفایتی :اعتقاد به این که فرد نمی تواند مسئولیت های روزمره را (مثل مراقبت از دیگران ،حل مشکلات روزانه ،قضاوت خوب ،از عهده تکالیف جدید برآمدن وتصمیم گیری صحیح )بدون کمک قابل ملاحظه دیگران ، درحد قابل قبولی انجام دهد.این حالت اغلب به صورت درماندگی ظاهر می شود .
۷–آسیب پذیری نسبت به ضرریا بیماری :ترس افراطی از این که فاجعه نزدیک است وهر لحظه احتمال وقوع آن وجود دارد وفرد نمی تواند از آن جلوگیری کند. دراینجا ترس ها بریک یا چند جنبه ی حوادث پزشکی (مانند حمله های قلبی )،وقایع هیجانی (مانند دیوانه شدن )،سوانح محیطی (مانندسقوط هواپیما وزمین لرزه )متمرکز است .
۸-گرفتار/خودتحول نیافته : ارتباط عاطفی شدید ونزدیکی بیش از حد با یکی از افراد مهم زندگی (اغلب والدین )،به قیمت از دست دادن فردیت یا رشد اجتماعی طبیعی از ویژگی این طرحواره
می باشد ، غالباًاعتقاد براین است که هر یک از این افراد گرفتار ،بدون حمایت دیگری ،قادر به ادامه ی زندگی نبوده یا نمی توانند،شاد باشند .فردی که چنین طرحواره ای دارد ممکن است احساس کند وجودش دردیگران ادغام شده وهویت جداگانه ای ندارد .این طرحواره اغلب به صورت احساس پوچی وسردرگمی،جهت نداشتن وبی هدفی ویا در موارد شدید به صورت شک وتردید در موجودیت وساختار وجودی فرد بروز می کند.
۹- شکست :باور به این که فرد شکست خورده است یا درآینده شکست خواهد خورد واین که شکست برای او اجتناب ناپذیر است از ویژگی این طرحواره است .فرد درمقایسه با همسالانش درحوزه های پیشرفت(مثل تحصیل ،شغل ،ورزش و….)غالبا احساس بی کفایتی می کند .اغلب شامل این باور است که شخص ،دیوانه ،بی استعداد ،نالایق ونادان است ونسبت به دیگران ،موفقیت کمتری دارد .