۱-۱مقدمه: ۲
۱-۲ بیان مسأله: ۵
۱-۳ اهمیت و ضرورت تحقیق ۵
فصل دوم: پیشینۀ تحقیق ۸
۲-۱ پیشینۀ تحقیق : ۹
فصل سوم: روش تحقیق ۱۲
۳-۱ روش تحقیق ۱۳
۳-۱-۱ تحقیق توصیفی تحلیلی: ۱۳
۳-۲ نوع مطالعه «روشها و ابزارهای گردآوری اطلاعات» : ۱۴
۳-۳ اسناد عمده ی مورد استفاده در این تحقیق: ۱۴
۳-۴ ابزار گردآوری اطلاعات : ۱۵
فصل چهارم :یافته ها و داده های تحقیق ۱۶
زمینه های آشنایی و ورود به مبحث اصلی ۱۷
۴-۱شعر چیست؟ ۱۷
۴-۲شعر کهن زیربنای شعر نو: ۲۰
۴-۳ شعر نو میراث فرهنگ ادبی گذشته: ۲۲
۴-۴ عاطفه و تخیّل زیربنای صورخیال: ۲۴
۴-۵تخیّل در حوزۀ انگیزش ذهنیّتهای شاعر: ۲۵
۴-۶ صور خیال در شعر نو: ۲۷
۴-۷تشبیه و اقسام آن ۲۸
۴-۷-۱ انواع تشبیه به جهت حسی و عقلی بودن طرفین تشبیه (مشبه و مشبه به) : ۲۹
۴-۷-۲ نمونه های انواع چهارگانۀ تشبیه حسی و عقلی به اعتبار طرفین در شعر معاصر: ۳۱
۴-۷-۳ تشبیه به اعتبار مفرد، و مرکب بودن طرفین: ۴۶
۴-۷-۴ تشبیه بلیغ ، مؤکد، مضمر و مجمل: ۵۳
۴-۷-۵تشبیه جمع، تسویه، ملفوف، مفروق و تفضیل: ۵۷
۴-۸ استعاره: ۶۶
۴-۸-۱ اقسام استعارۀ مصرّحه: ۶۶
۴-۸-۲ مجاز ۹۸
۴-۸-۳ تشخیص ۱۰۹
۴-۸-۴ آنمیسم (جاندار پنداری) ۱۱۷
۴-۹ کهن الگو و صور خیال ۱۱۹
۴-۹-۱ سهراب سپهری شاعر کهن الگو: ۱۲۶
۴-۹-۲ طبیعت، همگام با کهن الگوها در صور خیال: ۱۲۹
۴-۹-۳ آرکی تایپ یا کهن الگو در صورخیال شعر معاصر: ۱۳۲
۴-۱۰ سمبل در شعر معاصر: ۱۳۴
۴-۱۰-۱ پیوند دیرینۀ سمبل ها و کهن الگوها: ۱۳۵
۴-۱۰-۲ ظهور سمبل در استعاره و کنایه: ۱۳۸
۴-۱۰-۳ “نماد” گونه ای است از سمبل: ۱۴۰
۴-۱۱ کنایه ۱۴۱
۴-۱۲ پیوند صورخیال با نوآوریهای شعر معاصر: ۱۶۸
۴-۱۲-۱ جغرافیا در صور خیال شاعران معاصر: ۱۷۰
۴-۱۲-۲ تصویر مفاهیم انتزاعی در صور خیال: ۱۷۱
۴-۱۲-۳ صورخیالِ مایه گرفته از تمدّن امروزی: ۱۷۱
۴-۱۲-۴ صورخیال مایه گرفته از مقاطع زندگی شخصی شاعران معاصر: ۱۷۲
فصل پنجم :نتیجه گیری ۱۷۳
۵-۱ نتیجه گیری ۱۷۴
منابع ۱۷۵

 

چکیده

صور خیال در شعر نو در آثار نیما یوشیج، سهراب سپهری، مهدی اخوان ثالث و احمد شاملو
سحر سعید
شعر و ادب پارسی از دیرباز با صور خیال در آمیخته و آشنا بوده است. صور خیال از تشبیه و استعاره و مجاز و کنایه بیش از هزار سال است که شاعران فارسی زبان را در شعر با خود آشنا و مأنوس ساخته است. در همۀ سبکهای شعر کهن بسامد بالای کاربرد صور خیال را می توان مشاهده نمود.
طرح شعر نو با ظهور در عرصۀ شعر، در انداخته شد. در شعر نو شاعر مقید به رعایت اوزان عروضی نیست امّا کاربرد صور خیال در شعر نو، همانند شعر کهن ادامه داشته و دارد منتها شاعران نوپرداز از “وجه شبه” های نو در کار تشبیه و استعاره بهره می گیرندو بدین جهت تشبیهات و استعارات آنان نو، شگفت و تازه است. همۀ شاعران معاصر از اقسام تشبیه و استعاره در پردازش شعر، سود جسته اند و همۀ انواع تشبیه و استعاره را می توان در آثار نوپردازان با حوصله و پژوهش بازیافت. افزون بر این اقسام کنایه و مجاز را نیز در دفترهای شعر معاصر بادقت می توان پژوهش نمود و پیدا کرد. آنچه مهم است بافت و نوع پردازش و روایت شاعر معاصر از صورت خیال است. شاعران نیمایی نگرشی نو به جهان و طبیعت و مسائل فرهنگی و اجتماعی دارند و از عناصر بلاغی در وادی شعر بگونه ای خاص بهره می گیرند و هرکدام سبک خاصی دارند. این پژوهش به کاربرد صور خیال در شعر معاصر اختصاص دارد و نگارنده در این راستا دفترهای شعر اغلب نوپردازان و شاعران نیمایی را مطالعه و فیش برداری نموده و نمونه های زیبا و دلچسبی از اقسام تشبیه و استعاره و کنایه و مجاز بازیافته که ارائه آنها با ذکر نکات بلاغی هرکدام زینت بخش این پایان نامه است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
واژگان کلیدی: شعر نو، صور بلاغی، تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه، صنایع.

 

فصـل اول

 

کلیـات تحقیق

 

۱-۱مقدمه:

یکی از علوم ادبی علم بیان است که از صور خیال چهارگانه یعنی: تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز سخن می گوید. بیان ایراد معنای واحد به طرق مختلف است مشروط به اینکه اختلاف آن طرق (شیوه های مختلف گفتار) مبتنی بر تخیل باشد، یعنی لغات و عبارات به لحاظ خیال انگیزی نسبت به هم متفاوت باشند (وضوح و خفا داشته باشند) مثلاً بجای صورت او زیباست می توانیم بگوییم: چهره او مثل ماه است یا گل است.
امّا اگر بجای صورت او مثل گل است بگوییم صورت او مثل وَرردْ است، بیانی نیستیم، وَردْ به عربی همان گل است و از نظر تخیل (تصویر و نقاشی)، بین آنها تفاوت نیست هم چنین اگر بجای “او بخشنده است” بگوییم: او جواد است یا سخی است وارد حوزه بیان نشده ایم، زیرا به دلالت مطابق،‌واژه های هم معنی را بجای یکدیگر جایگزین کرده ایم. امّا اگر در همین معنا بگوییم: او گشاده دست است یا در خانه اش باز است یا مثل ابر است یا (به قول عربها در کتب سنّتی) “کثیر الرّماد” است، بیانی محسوب می شویم، زیرا این عبارات نسبت به هم از نظر وضوح و خفا در معنی یا بیش و کمی در مقدار تخیل و گوناگونی در تصویر آفرینی و نقّاشی، متفاوتند. علم بیان در حوزه دلالت تضمّن و التزام تحقق می یابد و معمولاً با دلالت مطابقه که استعمال واژه در معنای قراردادی آن است، کاری ندارد. (شمیسا، ۱۳۸۱: ۱۲)
در عالم ادب یک معانی را به طرف مختلف و به معنای مختلف البته با شرط تخیل، بیان می کنند. یعنی ادیب یک معنی یا مفهوم را به شیوه های مختلف و خیال انگیز، ادا و بیان می کند. و اساس بیان همین ادای معنا به گونه های مختلف و مخیّل است.
برای نمونه بیتی از فردوسی می آوردیم که فردوسی در شکایت از پیری در آغاز یکی از داستانها آورده:
پر از برف شد کوهسار سیاه همی لشکر از شاه بیند گناه (شاهنامه، ۱۳۷۰: ۲۱۶)
که منظور از برف و کوهها موی سفید و موی سیاه و مقصود از “لشکر” اعضای بدن و از شاه “سر” منظور و اراده شده است.
علم بیان می آموزد که چگونه باید مقصود شاعران را از واژه ها، ترکیبات و عبارات که در معنای اصلی بکار نرفته اند، بازیافت و فهمید. در حقیقت علم بیان، راه اصلی ورود به جهان ادب و بهره یابی از آثار ادبی است. از آنجا که این پایان نامه درباره صور خیال در شعر نو است. مناسب است که یکی دو مثال از شاعران مقدّمتاً برای ورود به مباحث بیانی، ارائه شود.
فروغ می گوید:
به ایوان می روم
و انگشتان خود را / بر پوست کشیده شب می کشم (فروغ، ۱۳۷۲: ۲۵)
که شاعر در ذهن و خیال، شب را به حیوانی یا جانداری تشبیه نموده که دارای پوست است و او انگشتان خود را پر پوست کشیده شب که به یک جاندار تشبیه شده است می کشد. به لحاظ دیگر فورغ از “آنمیسم” یعنی “جاندار پنداری” استفاده کرده و اصولاً شب را موجودی جاندار پنداشته است.
و یا شاملو می گوید:
ابری رسیده پیچان پیچان / برقی جهید و مرکب باران / از دشت تشنه، تازان بگذشت (شاملو، ۱۳۸۰: ۴۰)
که شاعر باران را در عالم خیال “به مرکب و گروهی سوار” مانند کرده است و در مصراع بعد به تاختن و تازان بودن این مرکب اشاره کرده است.

 

 

در همین راستا موریسن، انجلس[۲۹۳] و مریس[۲۹۴](۱۹۹۴)بر اساس یافته های خود گزارش دادند که ۳۱ درصد از زنانی که بعلت ناسازگاری های شدید عاطفی در بیمارستانی بستری بوده اند،.در کودکی مورد تنبیه بدنی و بسیاری از آنها در بزرگسالی مورد تجاوز جنسی قرار گرفته بودند.(داریل [۲۹۵]ام سی کاب-۱۹۹۸).
بدنبال این بررسی‌ها لارد[۲۹۶]،اکنردودریس[۲۹۷] (۱۹۹۵)گزارش دادند که طبق یافته های ایشان، تقریباً نیمی از کودکانی که در سالهای آغازین مدرسه هستند و بر اساس پرسشنامه های ایشان ناسازگار اجتماعی تلقی شده اند. انواع گوناگونی از سوءرفتار از نوع غفلت از سوی والدین، مشترک بوده است. این پروژه نشان داد که اثرات سوء رفتار را در سالهای نخست زندگی تجربه کرده اند که در این میان، بین تمام آنها سوءرفتار را از نوع فیزیکی آن، نه در سالهای نخست مدرسه، بلکه در سنین بالاتر در کودکان آشکار خواهد شد (داریل ، ام سی کاب.۱۹۹۸).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
در ۱۹۹۷نیز ولف[۲۹۸] ، ام سی کی[۲۹۹] و ویلسن [۳۰۰]تابت کردند که ۹۴ درصد از نوجوانانی که دچار مشکلات سازگاری بودند.بیش از یک نوع سوءرفتار را درکودکی تجربه کرده بودند.بیشترین همپوشی بین انواع سوء رفتارها، بین بهره کشی جسمی و بهره کشی روانی وجود داشت و از میان انواع سوءرفتار بهره کشی روانی بیشترین ارتباط را با ناسازگاری های نوجوانان نشان داد.(داریل ،ام سی کاب .۱۹۹۸)
اردلی [۳۰۱]و ناگلی[۳۰۲] (۲۰۰۱)،به بررسی نقش دوستی ها در سازگاری روانی پرداخته اند. آنها از هیجده سال قبل به مطالعه نقش پذیرش و روابط دوستانه داشتن در کودکی و اثر این عوامل بر سازگاری و سلامت روانی افراد در نوجوانی پرداخته اند. نتایج پژوهش دراز مدت آنها نشان داد که نوجوانان ضد اجتماع[۳۰۳] (ناسازگار اجتماعی) در سنین آغازین از توجه مثبت، و پذیرش و نیز روابط دوستانه محروم بوده اند (اردلی و ناگلی،۲۰۰۱).
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی
یکی از پژوهش های جالبی که در زمینه ی ناسازگاری روانی و اجتماعی کودکان انجام گرفته ،در رابطه با کودکانی بوده است که در پرورشگاه ها[۳۰۴] بزرگ شده اند .پژوهش فوق در صدد بود تا به دو سئوال پاسخ دهد .نخست آنکه آیا بر اساس تحقیقات دقیق انتقاداتی که به پرورشگاه ها می شود وارد است و دوم آنکه آیا بزرگ شدن در این مراکز یا به هر نوعی محروم بودن از والدین در ناسازگاری روانی اجتماعی کودکان تاثیر گذار است یا خیر.شایان ذکر است که در این پژوهش منظور از بچه های پرورشگاهی، تنها کودکان یتیم نیستند بلکه تمام کودکانی که به دلایل مختلف مانند سر راهی بودن یا در سفر بودن دائم والدین از تماس با ایشان محروم بوده اند را در بر گرفته است. گودوین[۳۰۵] در ۱۹۹۴ دو گروه کودکان و نوجوانان پرورشگاه را با کودکان ونوجوانان عادی مقایسه کرد و نتایج او نشان دادند که هر میزانی از تجربه‌ی پرورشگاه مضر و آسیب رسان است.به عبارت دیگر حتی اگر کودکی تنها چند ماه در این مکانها گذرانده باشد.باز هم به همان نسبت دچار مشکل خواهد بود این پژوهشگر ،همچنین ثابت کرد که این آسیب و در طول نخستین سالهای کودکی با بیشترین شدت به فرد ضربه وارد می کند و به طرز غم انگیزی با طول مدتی که فرد در این موسسات مانده باشد افزایش می یابد. او هم چنین فرضیه اصلی خود را که وجود ارتباط بین حضور در شیر خوارگاه و ناسازگاری های اجتماعی و روانی بود ثابت کرد. لاکاردیا[۳۰۶] در این زمینه ادعا کرده است که بدترین مادر بهتر از بهترین پرورشگاه است.(گودوین،۱۹۹۴)
دررابطه با نقش حیاتی که والدین در ایجاد سازگاری یا ناسازگاری روانی کودکانشان ایفا می کنند.گاردنر[۳۰۷] و سوینر[۳۰۸] در ۱۹۵۸ به بررسی ارتباط سوءرفتار در کودکان عادی و کودکانی که بجز مادر خودشان شخص یا اشخاص دیگری هم بطور دائم از ایشان نگهداری کرده اند و به اصطلاح دچار حالت چند مادری بوده اند پرداخت. یافته های این پژوهشگر نشان داد که بین این دو گروه از نظر رشد جسمانی تفاوتی وجود ندارد اما از لحاظ رشد عاطفی، کودکانی که بطور مستمر تحت مراقبت مادر خود به تنهایی بوده اند سالمترند.(هجز[۳۰۹] و تیزارد [۳۱۰]،۱۹۹۸،نقل از حسینی۱۳۸۳)
تجاوز جنسی نیز یکی از فجایعی است که چون فشار روانی زیادی برفرد قربانی وارد می کتد. اگر او نتواند به همان میزان از مکانیزم های دفاعی قوی اسنفاده کند دچار اختلالات روانی می گردد و سازگاری روانی اش را از دست می دهد. لیسلی هویت[۳۱۱] که کلینیک مشاوره در رابطه با مسائل جنسی دارد پژوهشی در این راستا انجام داده است.آزمودنی های او را زنانی تشکیل می دادند که به شکل های گوناگونی از حمله تجاور جنسی به ضرب زور (۲۰۴نفر).تجاوزهای شرم آور را از طریق دوستان (۳۲نفر)، زنا با محارم(۱۸نفر) و ۲۵ نفر به شکلهای دیگر، مورد تجاوز قرار گرفته بودند و نتایج تحقیق او نشان داد که ۴۷ درصد از این زنان پس از آسیب، دچار ناسازگاری روانی شده ا ند و درمان جدی نیاز داشته اند. او هم چنین به عواملی که در ابتلا، این زنان به ناسازگاری روانی دخیل است اشاره کرده است که از آن جمله می توان به نوع مکانیز های دفاعی که فرد بکار می برد و میزان حمایتی که فرد پس از حادثه از طرف خانواده می شود. مرحله ای از زندگی فرد که در آن به سر می برد و نیز روشی که از طریق آن تحت تجاوز قرار گرفته است .اشاره کرد (هویت،۱۹۸۰).
والستون[۳۱۲] و تی .وی[۳۱۳] (۱۹۹۵) نیز در رابطه با سازگاری اجتماعی دست به پژوهش جالبی زدند فرضیه‌ی اصلی در پژوهش ایشان ادعا می کرد افرادی که در مقابل دردها عضلانی مقاومت کمتری از خود نشان می دهند و کم طاقت ترند. ناسازگاری اجتماعی بیشتری را تجربه می کنند. آنها از دو گروه افرادی که هر دو مبتلا به بیماری های سخت بودند. اما فقط افراد یکی از گروه ها، نسبت به درد واکنش شدیدی از خود نشان می دادند به بررسی پرداختتند و میزان سازگاری اجتماعی آنان را از طریق پرسشنامه بدست آورند نتایج پژوهش، فرضیه ی ایشان را ثابت کرد(والکر اسمیت[۳۱۴]، کاربر[۳۱۵]، ۱۹۹۷؛نقل از حسینی،۱۳۸۳).
ام اس اسمیت (۱۹۹۵)در پژوهشی، نشان داد که کارایی شخصی با سازگاری عاطفی و اجتماعی همبستگی معناداری را نشان می دهد.(والکر اسمیت وکاربر-۱۹۹۷).
زارباتانج[۳۱۶] (۲۰۰۴)به تازگی پژوهش طولی کوتاه مدت نموده تا مدت خود را در مورد ۷۰۰ کودک ۹ تا ۱۴ ساله در طول یک سال تحصیلی به پایان برده است. او آزمودنی ها را سه بار با وقفه ای سه ماهه ملاقات می کرده است. پژوهشگر آنها را از متغیر هایی که سازگاری بالا را نشان می دهد (مانند رضایت از در مدرسه بودن عزت نفس و نمرات بالا) و نیز متغیرهایی که دال بر ناسازگاری هستند (مانند مشکلات درونی و عاطفی و نیز فردی در مدرسه) بررسی کرد. نتایج این |پژوهش نشان داد افرادی که در مدرسه دوستی های با ثبانی را تجربه می کنند از درجه ی سازگاری بالاتری نسبت به افرادی که تنها در گروه ارتباط برقرار می کنند.(زارباتانج،لین ،۲۰۰۴،نقل از حسینی؛۱۳۸۳).
سمیر کوتا [۳۱۷](۲۰۰۳) در کتاب خود تحت عنوان اضطراب، استرس و مقابله آن به بیان پژوهشی که در رابطه با سازگاری بعد از حادثه مردان فلسطینی و ارتباط آن با خود پنداره ایشان انجام داده است. اشاره نمود یافته های او نشان داده اند که میزان سازگاری پس از وقوع حادثه در مردان فلسطینی با نوع خود پنداره ایشان ارتباط معنا داری دارد. به بیان دیگر افرادی که خود پنداره مثبت از خود داشتند. در مقابله با استرس سازگاری بیشتری از خود نشان دادند.
پژوهشگران زیادی به بررسی رابطه بین فرهنگ و سازگاری اجتماعی افراد پرداخته اند. در این میان چن[۳۱۸] (۲۰۰۳) در میان دانشجویان خود به آزمون این فرضیه پرداخته است. او می گوید این پژوهش طولی تحقیق بین فرهنگی[۳۱۹] است که بر روی دانشجویان من که از تمام دنیا در دانشگاه هایی که تدریس می کنم حضور دارند انجام شده است. آنها چینی، کانادایی و …..هستند. و مطلب فوق، این امکان را می دهد که بتوان نشان داد چطور عوامل فرهنگی در عملکرد های عاطفی، اجتماعی افراد تاثیر می گذارد نتایج پژوهشی او نشان داد که فرضیه اش صحت دارد. علاوه بر این، پژوهش بین فرهنگی چن نشان داد که عوامل فرهنگی با خلاقیت و خود کنترلی افراد نیز رابطه دارد.(چن،اکسیین[۳۲۰]،۲۰۰۳)
پژوهش جالبی نیز توسط نل، فرسیت وکلی در) ۱۹۸۷) در رابطه با سبک اسنادی افراد انجام شد .آنان نخست نشان دادند که نوع اسناد«منبع کنترل درونی و بیرونی، ارتباط معنا داری با سازگاری عاطفی و آموزشی دانش آموزان دبیرستانی دارد» (فرسیت[۳۲۱] و ولش[۳۲۲]).
ارتباط بین پرخاشگری های آشکار مانند پرخاشگری بدنی و کلامی با سازگاری روانی – اجتماعی نیز در پژوهش کریک معنا دار بدست آمده است. نتایج پژوهش او همچنین نشان داد که پسران نوجوان بیشتر از دختران (در همان گروه سنی) به پرخاشگری و ناسازگاری های اجتماعی دچار هستند. به علاوه او دریافت، نوجوانانی که در کودکی مورد پرخاشگری های شدید والدین خود قرار گرفته اند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به مشکلات جدی در باب سازگاری هستند.(کریک[۳۲۳] ۲۰۰۱)

کهن[۳۲۴] (۱۹۹۰) رابطه ی کیفیت دلبستگی مادرانه با کفایت اجتماعی (توانایی کودکان کلاس اول را بررسی کرده و دریافت که پسران دلبسته ی ناایمن از کفایت اجتماعی کمتری برخوردارند و همسالان و معلمان نیز آن ها را کمتر دوست داشتنی ارزیابی کرده اند، به طور کلی کهن نتیجه گرفت که دلبستگی مادر –کودک در سنین ۶ سالگی با کفایت اجتماعی او در موقعیت تحصیلی مثبتی دارد.

رابین[۳۲۵] و رزکراسنر[۳۲۶] ( ۱۹۹۶)و همکاران برای سنجش کفایت اجتماعی کودکان ۴ ساله،آن ها را مورد مشاهده قرار داده و مهارت‌های حل مسئله‌ی اجتماعی و کیفیت تعهد اجتماعی رابطه‌ی مثبت دارد و به این نتیجه رسیدند که روابط دلبستگی ایمن در ایجاد اعتماد جهت کشف موقعیت های ناآشنا یی اجتماعی کمک می‌کرد. سایر ابعاد کفایت اجتماعی را بررسی نموده و به نتایج مشابهی بر وجود رابطه‌ی مثبت بین دلبستگی مادر – کودک و کفایت اجتماعی دست یافتند.
علاوه بر این نوم [۳۲۷]، دکویک[۳۲۸]، مییوس [۳۲۹] ( ۱۹۹۹)دلبستگی و رفتار ضد اجتماعی را در یک نمونه ۴۰۰ نفری از نوجوانان کشور هلند بررسی کرد. همین طورتحقیقات نوم و همکاران آلن و همکاران رابین نشانگر این است که دلبستگی ایمن ، با مشکلات درونی نوجوانان رابطه‌ی کمتری دارند
به گفته کریتندن[۳۳۰](۱۹۹۷)، مدل های فعال درونی ، توانایی کودک برای جذب دو نوع اطلاعات است. اطلاعات شناختی و اطلاعات هیجانی. یکی از پیامد های دلبستگی نا ایمن ، محدود شد ن ظرفیت ذهنی فرد برای ذخیره ی اطلاعات شناختی و هیجانی در مورد خود ودیگران است.در اطلاعات شناختی کودک یاد می‌گیرد که برخی رویدادها به رویدادهای خاص منجر می‌شود و در اطلاعات هیجانی، کودک می‌آموزد که هیجاناتش –مانند ترس، اضطراب یا آشفتگی –از طریق تجربه‌ی چه رویدادهایی تحریک می‌شوند-تنهایی، تاریکی-وچه پیامدی دارند (آسودگی یا تهدید) در واقع دلبسته های ناایمن به خوبی نمی‌توانند از عهده‌ی یکپارچه سازی اطلاعات ناهمگون بر آیند و همین امر در آینده به روابط آن ها آسیب زیادی خواهد زد.
.
فراتحلیلی که توسط اشنایدر[۳۳۱] ( ۲۰۰۱)و همکاران انجام گرفته است نشان می دهد که بین کیفیت دلبستگی مادر –کودک و سازگاری اجتماعی رابطه وجود دارد.این فراتحلیل ۶۳۰ نوع مطالعه را در بر گرفت که رابطه ی بین دلبستگی مادر- کودک و ارتباط با همسالان را بررسی نمود و گزارش کردند که بین دلبستگی ایمن و روابط مثبت با همسالان رابطه ی معنی دار وجود دارد. میزان پرخاشگری [۳۳۲]و رفتار ضد اجتماعی در مطالعه ی مذکور ، شاخص خوبی از ناسازگاری اجتماعی بودند. به طوری که تحقیقات نشان داده اند سطوح پرخاشگری در مراحل گوناگون کودکی بین جمعیت های طبیعی تابت است .رفتار اجتماعی یک متغیر پیش بین قوی در مورد ناسازگاری دوران بزرگسالی است. بنابر این رفتار پرخاشگرانه کودکان و نوجوانان با دلبستگی ایمن مادر –کودک رابطه وجود دارد. به همین نحو، لبیل [۳۳۳]و همکاران دلبستگی و سطح پرخاشگری را میان دبیرستانی ها بررسی کرده و نتیجه گرفتند که سطوح بالاتر دلبستگی والدین با سطوح پایین تر پرخاشگری رابطه دارد.

اسروف(۱۹۹۶)تحت عنوان اشکال درگیری رفتاری عنوان کرد سبک های دلبستگی بر رضایت زنا‌شویی اثر گذار ند . شواهدی در دست است که میزان بالای رضامندی زناشویی هایی که هر دو سبک دلبستگی ایمن دارند به ثبوت می رساند باور چنین امری مارا به گمانه زنی در این راستا که زوج های هر دو ناایمن رضامندی کمتری از زوج های دوگانه (یکی با سبک ایمن و دیگری با سبک نا ایمن ) دارند دعوت می نماید.(نقل از حسینی۱۳۹۰)
د.لی کیم پارک[۳۳۴]( ۲۰۱۲) در پژوهشی رابطه بین روابط موضوعی و رفتار والدینی مادران کودکان ADHD نشان داد که علاوه بر دارو نیاز به مداخله های روانی – اجتماعی نیز می باشد.

 

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

پژوهش‌های داخلی:

.
– خسروی (۱۳۸۲) پژوهش در زمینه بررسی نقش رابطه ولی – فرزندی بر فرایند فردیت یافتن دختران، نمونه مورد پژوهش شامل ۲۴۰ نفراز دختران شهر تهران به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای با بهره گرفتن از پرسشنامه ی مقیاس رابطه ای ولی- فرزندی و مقیاس فرایند فردیت یافتن مورد آزمون قرار گرفت و داده های بدست آمده نیز از طریق شیوه های توصیف آماری و روش های همبستگی پیرسون، آزمون t و تحلیل واریانس یک راهه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت ونتیجه بدست آمده، نشان دادکه با اطمینان ۹۹/۰بین رابطه مادر – فرزندی بر فرایند فردیت یافتن دختران رابطه معنا داروجود دارد.
– واحدی، ( ۱۳۸۸مجله ی علمی پژوهشی اصول بهداشت روانی ) در این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی، تعداد ۱۸۳ دانشجو و مقیاس های دلبستگی بزرگسالان و پرسشنامه های سازگاری اجتماعی هیجانی و کفایت اجتماعی را تکمیل کردند و نحلیل داده ها با روش تحلیل رگرسیون چند گانه انجام شد و بر اساس نتایج پژوهش بین سبک های دلبستگی مثبت پدر و مادر(مولفه های اعتماد و ارتباط) و سازگاری اجتماعی هیجانی دانشجویان رابطه ی مثبت معنی داری وجود دارد .دلبستگی والدین نفش بارزی در ابعاد مختلف سازگاری (اجتماعی، رفتاری وهیجانی ) و کفایت اجتماعی دانشجویان ایفا می کند.
– در پژوهشی قادری(۱۳۸۶) به اثر بخشی زوج درمانی روابط موضوعی کوتاه مدت بر افزایش سازگاری و بهبود الگوهای ارتباطی زوجین نا سازگار پرداخت. پژوهش او از نوع پیش آزمون – پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری تمامی زوجین مراجعه به مرکز مشاوره ی روزبه شهر تهران بودند . نمونه ی تحقیق ۴۰ زوج بودند که بطور تصادفی ساده انتخاب و در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. زوجین ۸ جلسه تحت این رویکرد قرار گرفتند و نتایج حاصل از داده ها از طریق آزمون تحلیل کواریانس و t ی وابسته برای پیگیری نتایج گروه آزمایش در موقعیت پس آزمون و پیگیری نشان داد که این رویکرد بر افزایش سازگاری زوجین نا سازگار ۰۱/۰ >p موثر بوده است.
قمری (۱۳۷۰)، تاثیرتکنیک خود آموزی کلامی را در کودکان مبتلا به ناسازگاری رفتاری بعلت کمبود توجه که همراه با بیش فعالی مشاهده می شد را، بررسی کرد. فرض اساسی او این بود که با بهره گرفتن از این شیوه می توان تکانش و نقص توجه کودکان مبتلا را کاهش داد نتایج این فرض را تائید کرد.
مسعودی نژاد در (۱۳۷۲) نیز به بررسی ارتباط بین هوش وسازگاری فردی در نوجوانان تیز هوش و عادی پرداخته است. نتایج پژوهشی او آشکار کرد که در نوجوانان تیز هوش و سازگار ی فردی رابطه ی معنا داری با یکدیگر دارند اما فرضیه ی وجود این ارتباط بین نوجوانان عادی (غیر تیز هوش)، ثابت نشد.
نتیجه تصویری برای موضوع هوش
نوری نیز در (۱۳۸۰) در بررسی ارتباط بین خودگویی های درونی و سازگاری اجتماعی آموزشی و عاطقی دختران پیش دانشگاهی، فرضیه ی خود را ثابت کرد. او سپس با تعلیم خود گویی های کار آمد به آنان میزان سازگاری در ایشان را دوباره سنجید و نشان داد که خود گویی های درونی واسطه ی شناخت نیرومندی در ایجاد سازگاری عاطفی و آموزشی (و نه اجتماعی) می باشد.
حسینی، (۱۳۸۳) در پژوهش خود به بررسی ارتباط بین خلاقیت با سازگاری اجتماعی، آموزشی و عاطفی دختران پیش دانشگاهی منطقه ۲ تهران پرداخت. در این مطالعه توصیفی ۱۵۰ نفر دانش آموز به طریق نمونه گیری طبقه ای گزینش شدند. ابزار های سنجش آزمون خلاقیت عابدی و .پرسشنامه (AISS) در سه حوزه سازگاری اجتماعی، عاطفی و آموزشی مورد بررسی قرار گرفتند. فرضیه از طریق ضریب همبستگی فی تحلیل واریانس یک راهه و سپس آزمون توکی استفاده کرده .داده های بدست آمده نشان دادند درسطح معنا دار ۰۱/۰رابطه ی چشمگیری بین سازگاری عاطفی و خلاقیت وجود دارد.و.بین خلاقیت باسازگاری اجتماعی در سطح ۰۱/۰رابطه معنا داری وجود ندارد. بین خلاقیت با سازگاری آموزشی در سطح ۰۱/۰ زابطه معنا داری وجود ندارد.
خدایاری فرد، (۱۳۸۵) با مقایسه بررسی عوامل موثر بر سازگاری اجتماعی دانشحویان شاهد و غیر شاهد.این پژوهش با مقایسه رابطه دینداری، نگرش سیاسی- اجتماعی و عملکرد تحصیلی با سازگاری اجتماعی دانشجویان شاهد و غیر شاهد دانشگاه تهران، نمونه مطالعه ۶۲۵ دانشجو که با روش نمونه گیری مناسب از میان دانشجویان دختر و پسر دانشگاه های شهر تهران انتخاب شدند پرداخته است. جهت اندازگیری متغیرهای پژوهش از مقیاس دینداری دانشجویان پرسشنامه نگرش سیاسی- اجتماعی، پرسشنامه شخصتی کالیفرنیا (بخش سازگاری اجتماعی) و پرسشنامه محقق یافته، استفاده شده است. داده ها با بهره گرفتن از روش تحلیل همبستگی چند متغیر (پیرسون)، رگرسیون همزمان و آزمونT مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بین باورهای دینی، نگرش سیاسی – اجتماعی با سازگاری اجتماعی دانشجویان شاهد و غیر شاهد همبستگی های مثبت معنا داری وجود دارد.
صفوی، موسوی لطفی، ،لطفی ، (۱۳۸۸) درپژوهشی بررسی همبستگی بین هوش هیجانی و سازگاری عاطفی و اجتماعی دانش آموزان دختر پیش دانشگاهی شهر تهران. در این مطاله توصیفی – همبستگی ۳۰ ۰نفر دانش آموز دختر پیش دانشگاهی شهر تهران به روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای انتخاب شدند و ابزارگرد آوری داده ها، پزسشنامه مشخصات فردی پزسشنامه هوشبهر هیجانی بار -آن (EQ-Iٍ) و پرسشنامه سازگاری دانش آموزان دبیرستان(AISS) بود.داده ها با بهره گرفتن از آزمون آماری آمای کای دو و ضریب هبستگی پیرسون تجزیه و تحلیل شدند وهمبستگی بین هوش هیجانی وسازگاری عاطفی و اجتماعی مستقیم و معنا دار بود و همچنین اکثریت دانش آموزان دارای سازگاری عاطفی در سطح خوب (۵۶/۰ )وسازگاری اجتماعی در سطح متوسط (۷/۳۹/۰) بودند.نتیجه گرفتند با نوجه به همبستگی معنا دار بین هوش هیچانی و متغیر های فوق الذکر نیاز به آموزش مولفه ها ی هوش هیجانی برای ارتقا توانایی مقابله با مشکلات سازگاری موثر در دانش آموزان احساس می شود
نتیجه تصویری برای موضوع هوش
از آنچه گفته شد در می یابیم که سازگاری در حیطه های عاطفی، آموزشی و اجتماعی با سازه هایی از جمله خود بیمار انگاری، دیدگاه ها و باورهای شناختی افراد، رضایت زناشویی ، نوع تربیت والدین، مشاجرات والدین، خلق پرخاشگرانه ی والدین، چند مادره بودن، تنبیه بدنی،تجاوز جنسی، هوش، هوش هیجانی سبک اسنادی افراد با نوع منبع کنترلی آنها ، بزرگ شدن.در پرورشگاه ها مقاومت در برابر درد، پرخاشگری بدنی و کلامی ، خود گویی های درونی ، مهارت های مقابله ای افراد در مقابل استرس ،خلاقیت، خود کنترلی ، نگرش سیاسی –اجتماعی ،دینداری ،عملکرد تحصیلی و ……..همپوشی دارد.لازم است تا با انجام پژوهشهای بیشتر در این زمینه ،درک کاملتری از این مفهوم به عمل آید.
فصل سوم:
روش شناسی پژوهش

مقدمه فصل سوم:
یکی از شاخه های جذاب در دانش پژوهی، انسان پژوهی نام دارد و روشن است که مراد از انسان پژوهی، همانا پژوهش درباره انسان و دستیابی به دانش درباره همانندی‌ها و ناهمانندی‌ها‌ی آدمی است. بدین‌سان، انسان پژوهی، بخشی از دانش پژوهی است که از کوششی در راستای دستیابی به دانش درباره هستی به شمار می آید. از آنجا که پژوهش حاضر نیز کاری است در حیطه انسان پژوهی، ذکر نکته ای ضروری می نماید و آن تفاوتی است که بین دانش پژوهی و انسان پژوهی وجود دارد. در میان فرضیه های بنیادین دانش پژوهی ،انگاره‌ای وجود دارد که تنها درآنچه درجهان هستی نگرش‌پذیر ،اندازه پذیر و آزمایش پذیر است. پژوهش پذیر نامند. اما قبول این فرضیه در پژوهش‌هایی که در مورد خصوصیات انسانی انجام می‌گیرد، دشواری زا است چرا که بسیاری از ویژگی‌های انسانی اندازه پذیر نیستند و از این رو در این نوع پژوهش نمی توان بر ویژگی‌های‌ مهارداری ، اندازه‌پذیر و آزمایشگاهی ، به اندازه روش های دانش پژوهی پافشاری کرد. شاید هم ارزش و اهمیت انسان پژوهی ریشه در همین دشواری کار داشته باشد(کرینچر؛ شریفی و نجفی زند۱۳۸۰).
طرح کلی :
به منظور پاسخدهی به پرسشهای مطرح شده در فصل نخست و آزمودن فرضیات تحقیق، پژوهشی انجام پذیرفت‌ که به منظور آزمودن فرضیات از ضریب همبستگی پیرسون و با توجه به متغیر مستقل و مولفه های آن از تحلیل رگرسیون همزمان استفاده می شود. به منظور سنجش روابط موضوعی از پرسشنامه روابط موضوعی بل (۱۹۸۶) و به منظور سنجش میزان سازگاری از پرسشنامه سینها وسینک (۱۹۹۳) ترجمه کرمی اسنفاده گردیده است.
نظر به اینکه پژوهش حاضر، قصد بررسی رابطه بین روابط موضوعی و میزان سازگاری عاطفی، اجتماعی و آموزشی را دارد و از آنجا که هر دو متغیر بدون دستکاری محقق مورد بررسی قرار گرفته اند .لذا طرح این پژوهش نیز یک طرح همبستگی در نظر گرفته شده است .متغیر سازگاری ، در سه حیطه عاطفی ،اجتماعی و آموزشی، متغیر وابسته است که بدلیل عدم توانایی پژوهشگر در دستکاری آن به عنوان متغیر وابسته‌ی غیر فعال یا خصیصه ای در نظر گرفته شد و روابط موضوعی بعنوان متغیر مستقل، .سن و جنسیت دانش آموزان بعنوان متغیر تعدیل کننده تعیین گردید و متغیر مداخله گر (مزاحم) نیز میزان هوش، و نیز تسهیلات موجود در خانواده در نظر گرفته شد.
جامعه آماری
– جامعه آماری، شامل دانش آموزان دختر سال سوم مقطع دبیرستان مدارس روزانه منطقه ۳ آموزش و پرورش شهر تهران به تعداد ۲۳۵ نفر است که در سال تحصیلی ۹۲-۱۳۹۱ در سه رشته ریاضی، تجربی و انسانی در دامنه سنی۱۷-۱۶، سال تحصیل می کنند.
مشخصات نمونه و روش نمونه گیری:
آزمودنی های این پژوهش شامل ۲۳۵ نفر از دانش آموزان دختر سال سوم مقطع دبیرستان در سه رشته ریاضی، تجربی و انسانی منطقه ۳ آموزش و پرورش شهر تهران هستند که به طریق نمونه گیری تصادفی مرحله ای به شرح زیر گزینش شده اند.
-در مرحله اول از تعداد کل ده دبیرستان روزانه دولتی منطقه ۳ آموزش و پرورش و با آمار کل دانش آموزی ۶۰۵ نفر از سه رشته تحصیلی ریاضی ، تجربی و انسانی مشغول به تحصیل و با توجه به جدول مورگان و درون یابی تعداد ۲۳۵ نفر تعداد نمونه تعیین گردید.از تقسیم ۲۳۵ نفر داده بین ده دبیرستان از هر دبیرستان ۵/۲۳ نفر باید انتخاب می شد .باتوجه به عدم معناداری ۵/۰ نفر، تعداد ۲۴ نفر از۵ دبیرستان پر جمعیت تر و۲۳ نفر از پنج دبیرستان باقی مانده گزینش شد.
۲– مرحله دوم از بین کلاسهای رشته ریاضی، تجربی وانسانی با توجه به جمعیت آماری آنها در دبیرستان، تعداد مورد نیاز درصد ی از کل تعداد دانش آموز مشغول به تحصیل در هر رشته به طور نصادفی ساده انتخاب گردید.
۳ – مرحله سوم نمونه ۲۴ نفری گزینش شده را به دو گروه ۱۲ نفری تقسیم کرده و نمونه ۲۳ نفری را به دو گروه ۱۲ نفری و۱۱ نفری تقسیم وسپس به گروه اول ابتدا پرسشنامه روابط موضوعی بل کد گذاری شده بعداٌ پرسشنامه سازگاری و به گروه دوم ابندا پرسشنامه سازگاری کد گذاری شده و بعداٌ پرسشنامه روابط موضوعی بل جهت تکمیل شدن به د انش آموزان داده شد، هر دو پرسشنا مه به هم پیوست گردید.

 

ابزارهای سنجش:

 

الف – آزمون روابط موضوعی بل

«پرسشنامه روابط موضوعی بل[۳۳۵] » BORI))،بیلینگتون[۳۳۶] .و بکر[۳۳۷]، ۱۹۸۶) ۴۵ ماده دارد و قسمتی از پرسشنامه ۹۰ ماده‌ای روابط موضوعی و واقعیت سنجی بل[۳۳۸] است که نوعی ابزار خودگزارش دهی برای ارزیابی روابط موضوعی به شمار می رود. این پرسشنامه برای جمعیت بالینی و نیز جمعیت غیر بالینی ا‌‌ستاندارد شده است و در حوزه های روابط بین فردی و در تشخیص و پیش بینی آسیب شناسی روانی به کار رفته است.(هنس[۳۳۹]،۲۰۰۲).پرسشنامه روابط موضوعی بل چهار خرده مقیاس برای سنجش ابعاد مختلف روابط موضوعی ارائه می کند که عبارتند از بیگانگی (ALN) که فقدان اعتماد بنیادین، احساس بیگانگی و مشکل در برقراری صمیمیت را می سنجد. دلبستگی نا ایمن (IA) که حساسیت نسبت به طرد شدن ، ترس از جدایی و رها شدگی، و آسیب پذیری در برابر صدمه دیدن توسط دیگران را ارزیابی می کند؛ خود میان بینی (EGC) شاخصی از همدلی پایین و تمایل به حفاظت از خود در روابط، کنترل دیگران و سود جویی از آنان است؛ و بی کفایتی اجتماعی (SI) که منعکس کننده عدم راحتی در جمع، خجالتی بودن و دشواری در دوست یابی است (بل،۲۰۰۳)، نمره بالا در هریک از خرده مقیاس ها حاکی از این است.که آزمودنی در آن بعد از روابط موضوعی دچار نقصان هایی است .کسانی که در( ALN) نمره بالا می گیرند غالباٌ از فقدان اساسی نوعی احساس اعتماد در روابط خود رنج می برند. آنها در ارتباطات خود بی ثبات و سطحی بوده و مشکلات جدی در برقراری صمیمیت دارند.این افراد برای محافظت از خود در برابر خشم و خصومتی که به دیگران فرافکنی می کنند.به تنهایی پناه برده و منزوی می شوند.(بل، ۱۹۹۵، نقل از هنس،۲۰۰۲).
نمره بالا در(IA) حساسیت فرد به طرد و آسیب دیدن توسط دیگران را منعکس می سازد. فقدان، جدایی و رها‌‌شدگی – چه به صورت واقعی و یا خیالی – برای این افراد سخت و تحمل ناپذیر جلوه می کند، با وحود این که برقراری روابط برای آنها بسیار مهم است اما به دلیل این که روابط آنها معمولاٌ با احساس گناه، حسادت و اضطراب همراه است غالباٌ به الگوهای ناسازگارانه و تمایل خود آزار گرانه و دیگر آزارگرانه منجر می شود(بل ۱۹۹۵؛نقل از هنس ؛۲۰۰۲).
نمره بالا در(EGC) سه نگرش نسبت به روابط را مشخص می سازد که عبارت از بد گمانی و بی اعتمادی نسبت به انگیزه های دیگران، بهره جویی فردی از روابط، و دستکاری و سوء استفاده از دیگران برای دستیابی به خواسته های شخصی خود، این افراد از روابط بین فردی ، هیچ نوع همدلی ابراز نمی کنند و نسبت به احساسات و برداشت دیگران آگاهی یا نگرانی ندارند. نمره بالا در (SI) نشان دهنده خجالتی بودن، عصبی بودن و تردید نسبت به اطرافیان – مخصوصاٌ جنس مخالف – می باشند. روابط برای چنین افرادی بی نهایت دشوار و غیر قابل پیش بینی به نظر می آید و غالباٌاز هر گونه رابطه‌ای اجتناب می ورزند.(بل،۲۰۰۳)

 

پایایی و روایی آزمون روابط موضوعی :

بل و همکاران (۱۹۹۵، نقل از قلی زاده،۱۳۸۸) درباره روایی و پایایی این پرسشنامه گزارش دادند که این ابزار از این جهت که قادر به تفکیک جمعیت بالینی می باشد . از اعتبار تفکیکی برخوردار است و همچنین از لحاظ همبستگی بالای آن با دیگر ابزازهای سنجش آسیب پذیری روانی اعتبار همزمان قابل قبولی را برای آن بر آورد نموده اند. بر آورد همسانی درونی از طریق آلفاو ضریب دو نیمه سازی اسپیرمن – براون برای چهار خرده مقیاس روابط موضوعی بین ۷۸/۰ تا ۹۰/۰ گزارش شده است.(سلبای،۲۰۰۰،هایریچ و گرین برگ ،۲۰۰۳؛نقل از قلی زاده،۱۳۸۸).
براساس مطالعه بل (۲۰۰۳) سازه های این ابزار از سن ۱۱ سالگی تا بزرگسالی معتبر هستند و پیوستگی سنی دارند. بنابر این برای نوجوانان نیز قابل کاربرد است علاوه بر این حداقل یک مطالعه منتشر شده (هاویلند و همکاران،۱۹۹۵) وجود دارد که از این ابزار برای نوجوانان استفاده کرده و به این نتیجه رسیده است که پرسشنامه مذکور دید خوبی از تاثیر کودک آزاری جنسی و جسمی بر روابط موضوعی نوجوانان به دست می دهد. رضا قلی زاده (۱۳۸۸) این پرسشنامه را به فارسی برگردانده و روایی صوری و محتوایی آن را به واسطه چندین متخصص تائید نموده و اعتبار باز آزمایی آن را برای خرده مقیاس های مختلف بین ۶۰/۰ تا ۸۰/۰ به دست آورده است.

 

شیوه نمره گذاری آزمون روابط موضوعی:

این آزمون ۴۵ سوال وپاسخ سوالات به صورت صحیح و غلط است. نمرات خام با توجه به دستورالعمل مندرج در راهنمای پرسشنامه محاسبه می شود؛ به این ترتیب که با توجه به پاسخ سوال، نمرات ۱،۲،ویا ۳ برای سوالات مربوط به هر خرده مقیاس تعلق گرفته و از جمع آنها نمره کل هر مقیاس به دست می آید. سپس با مراجعه به جدول مربوطه ، نمرات استاندارد و رتبه درصدی محاسبه می گردد. (هنس،۲۰۰۲

 

ب-پرسشنامه سازگاری برای دانش آموزان دبیرستانی[۳۴۰]:

این پرسشنامه در سال ۱۹۹۳ توسط سینها و سینگ تهیه شده است که سطوح سازگاری دانش آموزان دبیرستانی ۱۳-۱۸ساله هندی را در سه حوزه سازگاری عاطفی ،اجتماعی و آموزشی می سنجد و شامل ۶۰ سوال (در هر حوزه سازگاری ۲۰سوال )می باشد.(کرمی،۱۳۷۷).

 

پایایی و روایی پرسشنامه :

ضریب پایایی پرسشنامه به سه طریق به شرح جدول زیر تعیین شده است.

 

 

محیط فیزیکی طبیعت، عنصر عمده سازنده‌ی فضای شهری‌ست و نخستین بستری که در آن محیط مصنوع شکل می‌گیرد. به هر حال، شناسایی و پذیرش تاثیر طبیعت بر کیفیت‌های فیزیکی و اجتماعی فضای شهری، نباید با جبرگرایی محیطی اشتباه گرفته شود. مشخص است که برخی از کیفیت‌های محیط شهری نتایج تعامل میان‌کنش انسان و فضای فیزیکی طبیعت هستند. فرایندهای اجتماعی، در طول زمان، فضای انسانی را با کنش متقابل با این فضای طبیعی، خلق کرده‌اند. بدین ترتیب، جنبه‌های ویژه‌ی فضای انسانی، با برهم کنش میان ویژگی‌های فضای طبیعی و خصیصه‌ اجتماعی مردمی که آن را اشغال ودگرگون کرده‌اند تعیین می‌شود.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
کنش متقابل میان جوامع انسانی و محیط‌های‌شان، می‌تواند به دو شکل، فضای شهری را متأثر کند: از یک طرف، فضای طبیعی بر کیفیت‌های فیزیکی و اجتماعی فضای انسانی اثری دارد، و از سوی دیگر، جوامع انسانی با توسعه‌ی فضای شهری بر طبیعت تأثیر گذارده‌اند (مدنی پور، ۱۳۷۹، ص ۵۱-۵۲).
۲-۵-۳- فضای خلق شده
لایه‌هایی از محیط‌های خلق شده و اشکال اجتماعی هستند، که فضای طبیعی را دگرگون می‌سازند و روی آن جای می‌گیرند، با گذشت زمان انباشته می‌شوند، و همگی در کنار هم، فضای شهری را می‌سازند. بدین ترتیب شهر، پدیده‌ای اجتماعی ‌ـ مکانی است با بعدی زمانی که ذاتی، اما مرئی است.
تاریخی بودن بافت شهری را می‌توان با مختصر راه رفتنی در هر شهر قدیمی، هرجایی از جهان، مشاهده کرد، جایی که ساختمان‌ها و الگوهای خیابان‌های دوره‌های مختلف گذشته شانه به شانه یکدیگر ایستاده‌اند. حتی شهرهای جدیدتر نیز تاریخی بودنی نهفته در ذات‌شان دارند: پدید آمدن‌شان ریشه در فرایندها و مفاهیم تاریخی دارد؛ و دوام نسبی‌شان می‌تواند حاکی از آغاز اهمیتی تاریخی در آینده داشته باشد، با انباشت جمعیت‌ها و اشیای ساخت انسان (مدنی پور، ۱۳۷۹، ص ۵۴-۵۶).
۲-۵-۴- فضای عمومی
فضای عمومی چیست؟
براساس فرهنگ انگلیسی «آکسفورد»، واژه‌ی Public [۶]به معنای «کلی، و در اکثر معانی متضاد خصوصی‌ست». هم چنین شامل این تعاریف نیز می‌شود: «مربوط یا متعلق به مردم به عنوان یک کلیت؛ که به جامعه یا ملت متعلق است، تاثیر می‌گذارد یا متوجه آن است». در جدیدترین ویرایش «آکسفورد» (۱۹۹۰)، تعریفی مشابه مطرح شده است: «متعلق یا متوجه مردم به مثابه یک کلیت» و در کنارش «در دسترس یا اشتراکی برای همه‌ی مردم»؛ «با آزادی موجود یا انجام شدنی»؛ و «ارائه شده یا مرتبط با دولت محلی یا مرکزی». به اتکای این تعاریف، برای مثال خیابانی عمومی متعلق و مرتبط با تمام مردم به عنوان یک کلیت است، به روی‌شان باز است، موجودیتی محدود نشده دارد، و از طرف دولت ارائه می‌شود و به آن مرتبط است. این مفاهیم در تعاریف مختلف فضای عمومی بازتاب یافته‌اند.
بدین ترتیب، فضایی عمومی را می‌توان به مثابه فضایی تعریف کرد که اجازه می‌دهد مردم به آن دسترسی داشته باشند و فعالیت‌هایی در آن صورت پذیرد و فضایی است یک سازمان عمومی آن را کنترل می‌کند، و فضایی است که در جهت منافع عموم تامین و اداره می‌شود (مدنی پور، ۱۳۷۹، ص ۲۱۳-۲۱۵).
۲-۵-۵- عوامل تاثیر گذار بر فضای شهری
فضای شهری، مکان اصلی وقایع و حوادثی است که نقشی خلاق در پیوند امروز با دیروز را دارند و گفتگویی خلاق میان امروز با فردا را سامان می‌دهند. فضای شهری مکان آمد و شد میان گذشته، حال و آینده است. این فضا، دربرگیرنده چهار عنصر اساسی است که شامل موارد زیر می‌باشد:
۱- ساکنان یا عابران: موقعیت شهروندان در شهر به دو صورت است: «ثابت یا ساکن» و «در حال حرکت یا عابر». حضور ساکن و عابر به فضای شهری، روح و زندگی می‌بخشد و جریان حیات را در آن جاری می‌سازد. فضای شهری خالی از ساکن و عابر، فضایی مرده و رها شده است. ساکن و عابر فضای شهری بر حسب عواملی نظیر جنس، سن، موقعیت اجتماعی، نوع اشتغال و … نیز تقسیم‌بندی می‌گردند. چنین تقسیم‌بندی سبب رابطه متقابل ساکن و عابر می‌شود، شدت این رابطه و ماهیت آن خمیرمایه حیات شهری خواهد شد.
۲- عناصر انسان ساخت: این عناصر به عنوان جسم و کالبد شکل دهنده فضای شهری محسوب می‌شوند. عناصر انسان ساخت از دو دسته عناصر: «عناصر کالبدی» و «عناصر فعالیتی» تشکیل می‌شوند:

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

 

 

عناصر کالبدی: این عناصر، عناصری می‌باشند که به لحاظ کالبدی و شکلی می‌توان آنها را در شهر مشاهده و لمس کرد. عناصر کالبدی خود شامل «عناصر کالبدی ثابت» و «عناصر کالبدی متحرک» می‌شوند. عناصر کالبدی ثابت، عناصر ثابت و غیرمتحرکی نظیر میدان هستند که می‌توان آنها را برحسب «باز یا بسته بودن، نوع کف، مقیاس محصور شدن، وضعیت، کیفیت اطراف (نور، صدا و هوا)» (لینچ[۷]، ۱۳۷۶، ص ۴۶۶). به انواع متفاوتی تقسیم کرد. عناصر متحرک، عناصری‌اند که نشانگر حرکت و پویایی در فضا می‌باشند، نظیر وسایل نقلیه.

عناصر فعالیتی: این عناصر، عناصری هستند که باعث تحقق عمل یا فعالیتی در فضای شهر می‌گردند. عناصر فعالیتی خود شامل «عناصر فعالیتی ثابت» نظیر فعالیت مسکونی و «عناصر فعالیتی متحرک» نظیر منتظر ماندن در ایستگاه اتوبوس می‌گردند.

۳- روابط: روابط بیانگر ارتباطاتی است که می‌تواند میان عناصر با یکدیگر یا افراد با یکدیگر و یا میان افراد و عناصر در مکانی ثابت یا متحرک، در زمانی مشخص برقرار گردد. روابط می‌تواند گاهی ماهیت ثابت نظیر کتاب خواندن (رابطه یکطرفه ثابت) و یا ماهیتی متحرک و پویا نظیر حرکت کالاها، افراد یا … بر روی خطوط ارتباطات شهری داشته باشد.
۴- زمان: زمان مدام در حال تغییر است. «زمان عنصری است که باعث تفاوت فعالیت‌ها در یک مکان می‌گردد. استفاده از فضا، بشدت تابع زمان می‌باشد»(بحرینی، ۱۳۷۵، ص ۶۰). یک فضا ممکن است در زمان‌های متفاوت‌، فعالیت‌های متفاوتی را در خود جای دهد و به طور متفاوتی نیز تعریف گردد.
عناصر متشکله فضای شهری را می‌توان براساس ماهیت نیز تقسیم‌بندی کرد. از این راه، فضای شهری شامل سه دسته عناصر است: عناصر ثابت، نیمه ثابت و متحرک. این عناصر از ضروریات هر فضای شهری فعال به حساب آمده که هریک عملکرد خاص و با ارزشی را دارا می‌باشند. عناصر ثابت که شامل تمام عناصر کالبدی ثابت (نرده، پله، جدول خیابان، بلوک و …)، فعالیتی ثابت (کاربری‌های سکونتی، آموزشی و …) و ارتباطی ثابت (کتاب خواندن) می‌گردد، به نوعی باعث مکث یا توقف در فضای شهری می‌شود. عناصر متحرک عناصری‌اند که باعث حرکت و پویایی می‌شوند. این عناصر شامل نظام حمل و نقل، فعالیت‌های متحرک و روابط متحرک (روابط بین مردمان و ساکنان با کاربری‌ها و عناصری که دائما در حال حرکت‌اند) می‌گردند. عناصر نیمه ثابت یا نیمه متحرک، عناصری هستند که شامل عناصر گهگاه ثابت و متحرک کالبدی، فعالیتی و ارتباطی می‌شوند، به نوعی که هم باعث مکث و توقف و هم حرکت و پویایی در فضای شهری می‌گردند. عناصر متحرک و نیمه متحرک «چه از نظر مقدار، و چه از نظر تنوع، اهمیت به مراتب بیشتری نسبت به عناصر ثابت پیدا می‌کنند. همچنین از نظر میزان اشغال فضا و یا تاثیر در استفاده از فضا توسط فعالیت‌های دیگر، این عناصر اهمیت بیشتری دارند»(بحرینی، ۱۳۷۵، ص ۵۰). در واقع امر، عناصر متحرک، نیمه ثابت یا نمیه‌ متحرک، باعث پویایی، حرکت و زندگی در شهر می‌شوند و با ایجاد فضای نمایشی در شهر، شهروند، ساکن و عابر را به بازیگر شهری تبدیل می‌کنند. حال، هرچه صحنه‌آرایی و ایفای نقش بازیگران شهری بیشتر باشد، نمایش قوی‌تر و به یادماندنی‌تر خواهد بود و هرچه این نمایش واقعی‌تر گردد، حیات شهری معنادارتری جریان می‌یابد.
تفکیک عناصر ثابت، نیمه متحرک و متحرک فضای شهری از یکدیگر به آسانی امکان‌پذیر نخواهد بود، زیرا این عناصر در ترکیب و تلفیق با یکدیگر تعریف می‌شوند و در این ترکیب و باز ترکیب است که شاکله شهر در پس سه ویژگی اصلی فضای شهر یعنی شالوده اصلی، نماد و مرکزیت جای می‌گیرد و حضور می‌یابد.
۲-۵-۶- ویژگیهای اصلی فضای شهری
فضاهای شهری از چند ویژگی‌ اصلی برخوردارند که در کلیه فضاها می‌توان این ویژگی‌ها را مشاهده کرد. مهمترین ویژگی‌های فضاهای شهری شامل شالوده، مرکزیت و نماد است که در زیر توضیح داده می‌شوند.
۱- شالوده شهر: یکی از مهمترین ویژگی‌های شهر، برخوردار بودن از شالوده شهری است. شالوده شهر می‌تواند نقشی موثر، سازنده و یا مخرب در فضای شهری بازی کند. شالوده شهر، استخوان‌بندی اصلی شهر را می‌سازد و از آن طریق است که پیکره شهر، سیمای شهر، چهره و نیمرخ شهر تعریف می‌شوند. شالوده شهر، هرگاه در مقیاس پیکره مطرح شود، شالوده اصلی را می‌سازد و هرگاه در مقیاس سیما، چهره و یا نیمرخ شهری مطرح شود، شالوده‌های فرعی را بیان می‌کند و بدین ترتیب شالوده‌های فرعی زیرمجموعه شالوده اصلی محسوب می‌شوند و خود به صورت یک نظام، عمل می‌نمایند. شالوده یا استخوان‌بندی شهر کلیتی است با رشد تدریجی منسجم، همگن، غیرقابل پیش‌بینی، مملو از احساس و دارای مقیاسی متناسب به همراه درکی مشابه بین افراد، شالوده شهر، نمی‌‌تواند یک گره، یک مرکز و یا یک بنا باشد. شالوده شهر مجموعه‌ای است که گره‌ها، هسته‌ها، راه ها، لبه‌ها، نشانه‌ها، بناها و محله‌ها را به هم دوخته و در طول زمان کامل و کاملتر می‌شود. شالوده شهر متشکل از عناصر ثابت، نیمه ثابت و متحرک است. عناصر ثابت، بناهای یادمانی‌اند که در دل فضای شهری، نقاط مکث شالوده شهر را تشکیل می‌دهند. تغییر در عناصر ثابت امکان‌پذیر و جایز نیست. عناصر نیمه متحرک، عناصری‌اند که چونان مفصل بین عناصر ثابت و متحرک کار کرده و آنها را باهم می‌آمیزد. عناصر نرم یا متحرک، مجموعه عناصری‌اند که براحتی قابل تغییر می‌باشند. این عناصر از قابلیت انعطاف بالایی برخوردارند. ساماندهی مطلوب میان عناصر ثابت، نیمه متحرک و متحرک سبب ایجاد فضای شهری خاطره‌ساز، دلنشین و زیبا می‌گردد. تطبیق شالوده شهر با نیازهای موجود و معاصر معمولاً از طریق دخالت در عناصر نیمه متحرک و متحرک یا عناصر نرم شالوده شهری میسر می‌گردد. در این حالت، حتی با ایجاد تغییرات جزئی می‌توان صحنه آرایی عناصر شهری را بیشتر کرد. با این صحنه‌آرایی می‌توان ایفای نقش فعالتری را به بازیگران شهری واگذار کرد و در عمل به سوی حیات شهر فعال سمت‌گیری نمود.
۲- نماد شهر: نماد یکی دیگر از خصوصیات فضای شهری است. نماد نقشی موثر در انتقال مفاهیم واقعی و انتزاعی دارد. نماد، بیانگر رابطه بین شکل و محتوی، دال و مدلول، معنا کننده و معنی شونده است. نماد، عنصر اصلی تداعی معانی شهری است و بدین قرار نماد، هویت دهنده شهر می‌شود و در ایجاد خاطره ذهنی نقش بسیار مهمی را بازی می‌کند. نماد به شهر، آهنگ بخشیده و این آهنگ را موزون می‌سازد. نماد نیز می‌›واند بهنماد اصلی و فرعی تقسیم گردد و در سلسله مراتب تقسیمات کالبدی شهر، نقش بازی کند. نمادهای متفاوت، مقیاس‌های گوناگون شهر را معنا می‌کنند. مقیاس‌هایی که بنابه موقعیت، مکان و زمان، نقوش متفاوتی را پذیرا می‌شوند. نماد شهری علی‌الاول در قالب عناصر و نشانه‌ها بیان می‌شود. عناصر می‌توانند کالبدی پایدار و ساخته شده شهری داشته باشند و با گذر زمان معانی متفاوتی را در خود متبلور سازند و به عنوان عناصر نمادین خاطره‌های جمعی، نسل‌های متفاوت را به هم پیوند زنند. نشانه‌ها نیز می‌توانند به صورتی باشند که یا وقایع و حوادث نسل حاضر را بیان کنند و یا نقشی از حضور سه نسل همزمان را متبلور سازند. نشانه‌ها هرگاه بتوانند موقعیت خود را در بیش از سه نسل حفظ نمایند، می‌توانند به نماد تبدیل گردند. بدین ترتیب تغییر در عناصر نمادین ممکن و جایز نیست. حال آنکه دگرگونی نشانه‌ها امری است دائمی و ممکن.
۳- مرکزیت: در طول تاریخ، مرکز شهر دارای معانی و مفاهیم متفاوتی بوده است؛ از مفاهیم سیاسی و اقتصادی گرفته تا مفاهیم اجتماعی، فرهنگی و کالبدی ـ فضایی. ولی این مفهوم همیشه بر آن بوده است که به فضایی شاعرانه و تغزلی شاره کند. مرکز شهر در مقایس‌های متفاوت خود، مکان همبستگی تعاملات و تباینات شهری بوده است، و در هر مقیاس، مکانی بوده است برای بروز و حضور حیات مدنی در عرصه‌های کالبدی، فضایی، مکانی و زمانی. چنین ویژگی‌هایی از مرکز شهری باعث نقش بستن مفهوم مرکزیت آن شده است. از همین روست که این مراکز نقشی عمده ـ مثبت، یا منفی‌ ـ در حیات شهری بازی کرده‌اند. هر شهر (خوب یا بد) دارای یک یا چند مرکز اصلی و تعدادی مراکز فرعی است. مراکز فرعی زیر مجموعه مراکز اصلی می‌باشند. مراکز به دو صورت در فضاهای شهری ظاهر می‌گردند. اول، به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از شالوده اصلی و پیکره نمادین شهر که در این حالت موقعیت مکانی و عناصر کالبدی متشکله مکان، معنادار می‌شوند و دوم به عنوان بخش مکمل شالوده اصلی و پیکره نمادین، در این حالت مرکز می‌تواند به عنوان مفصل بین شالوده اصلی و پیکره‌های منفصل شهری عمل نماید. مرکز شهری با همان مفهوم مرکزیت، مکان اصلی نمایش شهری بوده و به دیگر سخن، صحنه اصلی وقوع حادثه‌ها و واقعه‌ها است.
عکس مرتبط با اقتصاد
پس، با مداقه در ویژگی‌های سه گانه، فضای شهری یعنی شالوده، نماد و مرکزیت است که می‌توان فضای شهر و از آن ره، خود شهر را به «عناصر ثابت و پایدار» و «عناصر نیمه ثابت و قابل تغییر» و به سخن دیگر، به «عناصر سخت» و «عناصر نرم» تقسیم کرد و به چگونگی مداخله در فضای شهری اندیشید. تغییرات جزئی در عناصر سخت و دگرگونی کلی در عناصر نرم، بستر واقعی دگرگونی‌های شهری است. این کار، شهروند و شهر، بازیگر و تماشاچی، تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز و … را درگیر تجربه‌ای می‌سازد که می‌توان تجربه شهر نامید؛ تجربه‌ای که همه در آن شریک‌اند و با این کار سرنوشت شهر را رقم می‌زنند. تجربه شهری یعنی درگیر شدن با سه عنصر متشکله شهر: فعالیت، کالبد (شکل) و فضا، که از ترکیب دو مورد نخستین، مورد سوم حادث می‌شود(حبیبی و مقصودی، ۱۳۸۱، ص ۱۲-۱۳)
۲-۶- بافت
بافت گستره ای همپیوند است که با ریخت شناسی های متفاوت طی دوران حیات شهری در داخل محدوده شهر و با حاشیه آن در تداوم و پیوند با شهر شکل گرفته باشد این گستره می تواند از بنا ها ، مجموعه ها، راه ها، فضا ها،تاسیسات و تجهیزات شهری و یا ترکیبی از آنها تشکیل شده باشد(شاران، ۱۳۸۴،ص ۵).
این اعضا توسط انسان در زمان های مختلفی بوجود آمده و در دوره های مختلف با سیاست ها و راهکارهای مختلف، توسعه و رشد پیدا نموده است. آنچه از این بافت های قدیمی برای ما بجای مانده است حاوی یک هویت و حافظه جمعی از مردم و فرهنگ گذاشته است.
بافت ارزشمند تاریخی باید دارای سه مشخصه باشد. این سه مشخصه عبارتند از :
– کیفیت معماری قابل ملاحظه
– یک استراکچر با شخصیت و اصیل شهری
– زندگی اجتماعی مداوم(الکساندر باپاجئورجیو[۸]،۱۹۷۰،ص ۱۵).
اگر بخواهیم مشکلات بافت های امروزی را بررسی کنیم اول باید به این مسئله بپردازیم که چرا باید بافت های ارزشمند را ساماندهی نمود و از حذف آنها به عنوان صورت مساله جلوگیری نمود.بافت ارزشمند تاریخی به صورت پیوند دهنده ما با گذشتگان خودمان است.به طور کلی شهر جایی است که مردم تجربیاتی که بدست آورند به دیگران منتقل نمایند پس شهر یک فضای میان ذهنی است، شهر مکان زندگی کردن زمان است (ماریون رابرترز[۹]،ص ۴۵).
پس با توجه به این مطلب انسان امروز با استفاده و تجزیه و تحلیل های بافت شهری می توان به ذهنیات و فرهنگ مردم گذشته خود پی ببرد و به عبارتی بافت تاریخی را می توان یک کتاب از تاریخ شهر نامید ولی بعد از تحولاتی که در پی انقلاب صنعتی روی داد و شهر های قدیمی پا به عرصه جدیدی گزاردند، تغییرات شتابان اجتماعی- اقتصادی که هم در عرصه عمومی و هم در عرصه خصوصی شهر ها روی داد باعث گردید که شهر ها ساختار اصلی خود را از دست بدهند و در نتیجه طبق یک ساختار برنامه ریزی شده گسترش پیدا نکنند. بافت تاریخی تبریز دارای مشخصه کالبد و فضایی مناسب میباشند و مشخصه ی استراکچر قوی را با توجه به ساختار شهری دارا می باشد. علت اصلی این که بافت های موجود دچار مشکل شده اند چون اصلی ترین عامل که تداوم زندگی اجتماعی و رونق زندگی شهری امروزی در آنها وجود ندارد(فلامکی،۱۳۷۸،ص ۱۵).
۲-۶-۱- بافت تاریخی و اهمیت بافت های تاریخی باارزش به عنوان فضای شهری
دراین مسئله که شهر پدیده­ای است تاریخی، شکی وجود ندارد، لذا این چنین پدیده­ای قادر به انکار پیشینه خود ویا گسستن پیوند خود با این پیشینه نمی ­باشد.
به این واقعیت که بخش فراوانی از تاریخ یک شهر در کالبد آن تجلی می­یابد و نشان­دهنده باورها، اندیشه­ها و ارزشها و همچنین توان فنی ارتقاء روابط سیاسی، اجتماعی ،اقتصادی و… نسل گذشته می باشد آگاهیم ابنیه و بافت هر شهری حاصل ارزشهای فرهنگی و تاریخی فراوان می­باشد که علاوه براینکه برای امروز و آیندگان حامل پیامهایی ارزنده­اند، بخشی از مشترکات یک جامعه و نیز عاملی برای وحدت آنان می­باشند.
بافت قدیمی اکثر شهرها در برگیرنده ارزشهای فرهنگی، تاریخی، اجتماعی آنها می­باشد.
بافت تاریخی بیانگر هویت هر شهر است همچنین بافت تاریخی بخشی از پیکره شهر موجود می­باشد (ابلقی، ۱۳۷۶، ص ۱۱۹).
با توجه به وجود سه عامل: دوره­ های تاریخی، نحوه شکل­ گیری و شکل بافت، تعریف زیر را برای بافت تاریخی در ایران می­توان جایز دانست: بافت تاریخی عبارتست از آن بخشی از بافتهای شهری که قبل از سالهای ۱۳۰۰ شمسی شکل گرفته­اند. این بافتها عمدتأ خود سازمان­یافته­اند، ساختاری همپیوند و شکلی اندام­وار(ارگانیک)دارند (ابلقی، ۱۳۷۶، ص ۱۳۰).
۲-۶-۲- انواع بافت های تاریخی
در محدوده بافت­های تاریخی سه بخش عمده قابل مشاهده و شناسایی می­باشد (ابلقی، ۱۳۷۶، ص ۱۳۰).
بخش نخست: بافتهای باارزش تاریخی:
این بخش محدوده­ای از بافت تاریخی را دربرمی­گیرد که ساختار و قسمت عمده اجزا و عناصر بوجود آورنده آن چه ابنیه و فضاها و چه گذرهاو… دست­نخورده باقی مانده و دارای ارزش تاریخی، شهرسازی و معماری­اند. در این نوع، تمامی فضاها و عناصر واجد ارزش به صورت مجموعه ­ای بهم­پیوسته می­باشد و ساختاری واحد دارند. اکثر بازارهادربافتهای تاریخی ازاین نمونه­اند.
بخش دوم: بافت قدیم:
بافت قدیم بخشی از بافت تاریخی را دربرمی­گیرد که در آن قسمت عمده­ای از ساختار و پیکره تاریخی باقی­مانده ولیکن عناصر، اجزا و فضاها دستخوش تغییراتی بیش از ۵۰درصد شده ­اند. دراین بخش از بافت­های تاریخی، عناصر واجد ارزش به صورت پراکنده و منفصل هستند و بناها و عناصر باارزش ندرتا به شکل مجموعه دیده می­شوند و اکثرا تک­بناها و عناصر باارزش لابه­لای بافت موجود واقعند. یا بطور کلی می­توان گفت بجای روبرویی با بافتی یکپارچه ارزشمند تاریخی با ساختار تاریخی و تک­بناها یا فضاهای ارزشمند تاریخی روبرو هستیم.
بخش آخر: بافت فرسوده:
بافت فرسوده بخشهایی از بافت تاریخی را دربرمی­گیرد که از لحاظ کالبدی کیفیتی بسیار نازل داشته و با وجود قدمت تاریخی از لحاظ کالبدی، معماری، مرفولوژیک واجد هیچگونه ارزش تاریخی نمی ­باشد. دراین نمونه بافتها، ندرتا به بناهای ارزشمند برخورد می­کنیم.
با توجه به تقسیم ­بندی­های فوق می­توان دریافت که بافتهای تاریخی بخش جدایی­ناپذیر مجموعه شهرهای موجود می­باشد و دراین بین بافتهای باارزش تاریخی و بافت قدیم به لحاظ همراه بودن با پیشینه فرهنگی و اجتماعی به معرض نمایش نهادن پیشتر از اهمیت بخصوص برخوردارند.
مناطق تاریخی و ارزشمند نه تنها بعنوان میراثی گرانبها و فرهنگی مورد توجه عموم صاحبنظران قرار می­گیرد، بلکه به لحاظ بست و توسعه امر توریست و جذب سرمایه ­های هنگفت این صنعت مهم نقش بسزایی دارد. شاید به جرأت می­توان گفت که بافت­های تاریخی در شهرهای با قدمت فراوان امروزی بهترین دانشگاه برای تمامی رشته­های علوم اجتماعی و حتی رشته­هایی مانند معماری، ساختمان و… می­باشند. چراکه این بافتها و ابنیه تاریخی تمام مراحل مختلف روند رسیدن از یک سؤال در زمان خودش به یک جواب در همان زمان را طی کرده ­اند و آن را به وضوح به ما می­نمایند و روشن می­سازند(حجتی،۱۳۷۸،ص ۵۱).
هر یک از بناها و مجموعه بناها و نیز هر کوچه و هر آستانه یک ورودی، در حقیقت برای معماری که آنرا طراحی کرده یک سؤال بوده او برای خودش با این طراحی به این سؤال هرچند ساده ولی مورد نیاز زمان خویش پاسخی مناسب و متناسب با آن دوران یافته است. با توجه به این مسأله که معماری هر دوران قدرت ضبط وقایع زمان خودش را دارد(حجتی،۱۳۷۸،ص ۵۲).
علاوه بر ضبط وقایع زمان خود قادر به ضبط و نگهداری چیزهای باارزش آن دوران زمانی نیز می­باشد. می­توان به این امر آگاهی یافت که بافت تاریخی شهرها و بناهای تاریخی حاوی ارزشهای فراوان اجتماعی، فرهنگی و تاریخی می­باشند. بنابراین نمی­توان چنین استنباط کرد بافت تاریخی صرفا دارای ارزشهای کالبدی و فیزیکی نمی ­باشد، بلکه محیطی برخوردار از مفاهیم ، ارزشها و پیامهای فراوان است که به واسطه کالبد انتقال می­یابند(عباس زادگان، ۱۳۷۸، ص ۴۸).
بنابراین بافت تاریخی نوعی فضای التزامی می­باشد که به واسطه فضای دریافتی (که به واسطه خواص دریافت می­ شود) درک شده و معانی و مفاهیم خاصی را تداعی و منتقل می­نماید. که در این بین عواملی همچون فرایندهای تاریخی، فرهنگی و میزان پاسخ­گویی کالبد و نیازهای عملکردی ساکنین یا بعبارتی بهترین کارایی کالبد در شکل­ گیری این نوع فضای التزامی در ذهن استفاده­کنندگان از فضا مؤثرند.
۲-۶-۳- ویژگیها و ارزش بافت تاریخی
۱- بافت کهن شهری ثروت ملی محسوب می­ شود و نسل حاضر تنها نسلی نیست که از آن بهره می­گیرد.بخشی از این ثروت به آنانی که آن را آفریده­اند و بخش اعظم آن به نسل­های آتی تعلق دارد.
۲- تدوین و تعریف ارزش­های فرهنگی، شکلی، تاریخی و اجتماعی موجود در بافت­های کهن شهری، به آنگونه که بتوان ارزشها را به ارزشهای معاصر و امروزین تبدیل کرد ضروری است.بحث در تعریف مجدد رسوم ارزشهای کهن است.این بدان معنا است که ارزش­های جدید و پویای مدون گردند و خلق شوند.
۳- بافت­های کهن شهری،جز ارزش تاریخی دارای ویژگی­های زیر هستند.
الف) به روز نبودن کالبدی فرسوده و نا­مناسب، سیمای شهری آشفته و نبود راه های ارتباطی مناسب.
ب) نبود دسترسی­های لازم برای ماشین.
ج) عدم برخورداری ازتاسیسات و تجهیزات شهری.
د) آشفتگی در ساخت اجتماعی،فرهنگی اکثریت ساکن.
۴- آنچه مهم است،شناخت و دستیابی به ارزش­هایی است که سازمان کالبدی شهر کهن تبلور عینی آنهاست،کشف زمان طراحی شهری کهن،به منظور معاصر کردن آن کماکان در دستور کار قرار دارد.
۲-۶-۴- نارسایی­ها و کاستیهای مناطق قدیمی
مهترین مسأله و مشکل موجود در این مناطق مسئله جمعیتی آنهاست که در دوبعد کاهش می‌یابد. از آغاز دهه ۴۰ مناطق تاریخی و بافت قدیم، با کاهش جمعیت روبرو بوده ­اند و به تدریج جمعیت اصیل خود را ازدست می­دهند. بررسی مشخصات جمعیت ساکن نشان از این دارد که نسبت آن دسته از ساکنان که خواستگاهی جز همان شهر دارند، به سرعت رو به افزایش است، بالا بودن تعداد مهاجران و کاهش جمعیت منطقه، جابجایی اقشار اصیل و بومی منطقه را با مهاجران نشان می­دهد. نظر به اینکه مهاجران بیشتر در اقشار جوان و جویای کار نمود یافته است، جمعیت مناطق تاریخی و پیرتر جمعیت سایر مناطق شهرها هستند. به علت کمبود امکانات در مناطق قدیمی شهرها اقشار اجتماعی با درآمد بالاتر به تدریج این منطقه را ترک گفته­اند و این امر خود بیشتر باعث پایین آمدن امکانات رفاهی و اقتصادی این مناطق شده است و مجددا این روند، مهاجرت از منطقه را به زیان اقشار بادرآمد بیشتر تشدید کرده است. این چرخه نامطلوب ترکیب اجتماعی موزون منطقه را که باید براساس ترکیب متناسب اقشار اجتماعی استوار باشد به هم زده است. این را هم باید افزود که درآمد اقتصادی مناطق تاریخی که به علت وجود بازارها و برخی عناصر دیگر از نسبت بالایی در سطح شهر برخوردار است، به میزان بسیار محدودی متوجه درون مناطق می­ شود.بررسی­های انجام شده در مورد محل اسکان شاغلان منطقه نشان­دهنده آن است که بیشتر این افراد در بیرون از منطقه زندگی می­ کنند و تنها شاغلان خرده­پای منطقه در آنجا ساکن هستند.
از نظر اجتماعی نیز مناطق تاریخی با شکل جدیدی مواجهند، چراکه بالا بودن نسبت مهاجران با فرهنگهای گوناگون و همچنین اقشار اصیل و بومی موجب نزول سطح فرهنگی و عدم تجانس فرهنگها در این مناطق شده است. در پی این امر که با فقدان اقشار اجتماعی اصیل همراه است، آسیبهای اجتماعی نیز فزونی یافته است. بدیهی است در چنین شرایطی احساس عدم تعلق و نارضایتی در ساکنان این مناطق بوجود می­آید.
از نظر کالبدی نیز مناطق تاریخی نیز وضعیت نامطلوبی دارند. بیشتر واحدهای مسکونی این مناطق عمر زیادی دارند و می­توان گفت که بیشتر خانه­های این مناطق فرسوده­اند. با توجه به وجود اقشار مهاجر یا کم­درآمد و بالا بودن هزینه نگهداری این واحدها نوع بهره ­برداری از آنها نیز در پایین­ترین سطح ممکن قرار می­گیرد. ضعف کیفی واحدهای مسکونی آشکارتر می­ شود. با توجه نوع دسترسی مناطق تاریخی که عمدتا براساس دسترسی پیاده یا وسایل ساده حمل و نقل شکل گرفته است در زمان حاضر این مناطق نسبت به سایر مناطق شهری دارای دسترسی نامناسبی هستند. افزون براین، کمبود اراضی و بناهای خدماتی در مقیاسهای محله­ای در این مناطق کاملا مشهود است.
به لحاظ سیستم عملکردی نیز مناطق تاریخی به علت ساختار کالبدی مخصوص فرد یک سیستم نیمه­بسته و محصور دارند. و روابط داده – ستانده لازم را با مناطق دیگر شهری ندارند. بسته بودن سیستم عملکرد این مناطق موجب مهجور ماندن آنها و راه نیافتن اقتصاد و فعالیت و حیات شهری در درون بافت آنها شده است(عباس زادگان، ۱۳۷۸، ص ۱۶-۱۷).
۲-۶-۵- توان نهفته در بافتهای قدیمی
در برابر نارساییهای فراوان و همه­جانبه­ای که مناطق تاریخی، با آن روبرویند، بعلت قدمت وجود ارزشهای تاریخی و بناهای پراهمیت و فضاهای قدرتمند شهری، این مناطق از توانایی های بسیار چشمگیری برخوردارند. این توان­ها را در چند زمینه می­توان چنین شمرد.

 

ولی ممکن است منافاتی نیز وجود نداشته باشد ، زیرا منع کافر حربی از موصی به از آن جهت که مورد وصیت ، مال اوست با وجوب وفای به وصیت از این جهت که وصیت است منافات ندارد. بلکه ندادن مال به کافر حربی از آن جهت که اموال او غنیمت مسلمین است از آثار صحت وصیت و تبدیل نشدن آن است ، البته در این مسأله نظرهای دیگری نیز وجود دارد.
یکی از شرایط وصی مسلمان بودن است که کافر را نمی توان وصی قرار داد ، اگر چه از خویشان نسبی باشد ، زیرا کافر شایستگی ولایت بر مسلمانان را ندارد و نیز امین محسوب نمی شود ، همچنین از رجوع به کافر نیز نهی شده است ، مگر آنکه کافر ، شخص کافری را وصی قرار دهد ، به شرط آنکه عدالت وصی را لازم ندانیم ؛ زیرا در این فرض مانعی برای صحت وصایت وجود ندارد. اما اگر عدالت وصی را شرط دانستیم ، آیا عادل بودن او در دین خودش کافی است ، یا آنکه کافر به هیچ وجه نمی تواند وصی شود؟ در این مورد دو نظر وجود دارد ؛ زیرا از طرفی کفر کافر بزرگتر از فسق مسلمان است و از طرف دیگر هدف ، حفظ مال صغیر و ادای امانت است که بوسیله کافر عادل تأمین می گردد. همچنین وصی بنابر یک قول قوی، عادل باشد و نیز آزاد باشد مگر آنکه مولایش به او
اذن دهد که وصی شود.
از طرفی علامه حلّی در کتاب تبصره المتعلّمین در باب وصیت می‌فرماید: «در وصیت شهادت اهل ذمه پذیرفته می‌شود اگر مسلمان یافت نشود.»[۶۸]
مسإله: هر گاه مسلمانی درباره برده خود به کافر ذمی وصیت کند وصیت صحیح نیست؛ چرا که مسلمان در مال مشرک وارد نمی شود.
و برخی می گویند: وصیت صحیح است و می تواند مالک او باشد. و نظریه نخست صحیح تر است.
و بر فرض دوم اگر اسلام بیاورد و وصیت را بپذیرد، وصیت صحیح است. و می تواند بعد از مرگ موصی صاحب برده او شود. و در صورت نخست نمی تواند مال او شود اگر چه در زمان حیات موصی اسلام آورده باشد؛ چرا که وصیت در اصل باطل است.
و اگر برده مشرک باشد و قبل از مرگ وصیت کننده اسلام بیاورد سپس موصی بمیرد و موصی له آن را پذیرفته باشد، موصی له مالک برده نمی شود.چرا که اعتبار وصیت زمان لزوم آن است که همان حالت وفات موصی است. و در نظری دیگر وصیت صحیح و موصی له مالک آن می گردد.
مسأله: شخص مشرک حق خرید قرآن را به خاطر عزیز شمردن آن توسط مسلمانان، ندارد. اگر چنین کند معامله صحیح نیست.
برخی از شافعی ها معتقدند می تواند مالک آن باشد و نیز می توان وی را وادار به فسخ نمود. و عدم جواز چنین عملی برای مشرک از باب بزرگداشت قرآن بهتر و مناسب تر است.
شیخ رحمه الله می نویسد: چنین حکمی در مورد نوشته هایی که محتوی احادیث رسول الله است صادق می باشد. و آثار گذشتگان دین و گفته هاشان نیز این گونه اند.
اما من به کراهت آن اعتقاد دارم. لکن خرید کتاب های نحو و لغه و شعر و ادب برای انها جایز است. چرا که حرمتی ندارند.
مسأله: هر گاه کافری ذمی ساخت کنیسه یا جایگاهی برای نماز و عباداتشانشان را وصیت کند، وصیت باطل است. چرا که وصیت در معصیت خداوند نموده است و بالاجماع حکم به بطلان آن شده است.
همچنین اگر وصیت کند که خادمی برای کنیسه اجیر گردد، یا صلیب ساخته شود، یا چراغی برای آن خریده شود، یا زمینی برای احداث آن خریده و وقف گردد، و هر چیز مرتبط با ان باشد وصیت باطل است.
اگر کافر ذمی ساخت کنیسه ای را وصیت کند که رهگذران اهل ذمه و غیر آن ها در ان اقامت گزینند یا اینکه آن را به قومی که در آن زندگی می کنند وقف کند، یا اجرت ان را برای نصاری قرار دهد، وصیت صحیح است. چرا اقامت ان ها معصیت نیست. مگر انکه برای انجام نماز انها ساخته شود.
همچنین اگر برای راهبان و شمامسه (یک رتبه پایین تر از کاهنان اند)، چیزی وصیت کند، وصی جایز است.چراکه کمک از روی میل، به ایشان جایز است.
و اگر وصیت کرد که برای اقامت رهگذران و نماز باشد، گفته شده وصیت او در مورد نماز باطل و در مورد اقامت رهگذران صحیح است.در نتیجه باید یک ششم کنیسه برای رهگذران باشد و در غیر این صورت باطل است.
و گفته شده می باست یک سوم کنیسه برای رهگذران باشد. و اجتماع در ان برای انجام نماز شان ممنوع است. و هر دو وجه قوی است.
و اگر وصیت وی درباره تالیف تورات و انجیل و زبور و سایر کتاب های قدیمی باشد، باطل است.چرا که این ها کتاب هایی تحریف شده اند. خدواند متعال می فرماید: یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ: کلمات خدا را از جای خود تغییر می‌دهند. (مائده ۱۳) و نیز می فرماید: “فَوَیْلٌ لِّلَّذِینَ یَکْتُبُونَ الْکِتَابَ بِأَیْدِیهِمْ ثُمَّ یَقُولُونَ هَـذَا مِنْ عِندِ اللّهِ لِیَشْتَرُواْ به : پس وای بر آن کسانی که از پیش خود کتاب را نوشته و به خدای متعال نسبت دهند تا به بهای اندک بفروشند،
همچنین این ها منسوخ هستند، در نتیجه نگارش انها جایز نیست. لذا معصیت خدا محسوب می گردد. و وصیت باطل است.
و روایت شده روزی رسول الله صلی الله علیه و آله از خانه خارج شد و در دست عمر صحیفه ای دید به او فرمود: این چیست؟ جواب داد: تورات. پیامبر بر او خشم گرفت و ان را از دست او پرت کرد و گفت: گر موسی و عیسی زنده بودند، خارج از پیروان من نبودند.
اما اگر به کتابی درباره طب یا ریاضیات وصیت نمود و ان را وقف عموم کرد، بالاجماع جایز شمرده شده است.چرا که منفعت ان مباح و در نتیجه وصیت به ان جایز است.
اگر چنین چیزی(اجیر کردن مسلمان)اثبات شد، مکروه است شخص مسلمان به باز سازی کنیسه ها و ساخت و تجارت و غیر آن بپردازد، هر جند حرام نیست؛ چرا که ما قبلا اجازه تجدید این قبیلبناها را به آن ها داده‌ایم.[۶۹]

 

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

۲-۲۵٫ قضاوت

قابل تردید نیست که اعطا و یا به رسمیت شناختن حق و یا حقوق برای اشخاص تا ضمانت اجرایی بر آن وجود نداشته باشد نمی تواند هدف موردنظر و نتیجه مطلوب را تامین نماید.
از اینرو در اسلام با وجود اینکه حقوق اقلیت های مذهبی – متعهد با قرارداد ذمه تضمینی شده حق ترافع قضایی نیز برای آنان در مواردی که احقاق حق به حکم ضرورت چنین حقی را ایجاب می نماید منظور گردید و با آنان اجازه داده شده که در موارد زیر از این حق مشروع استفاده کنند.
۱- ذمی مدعی و مسلمان مدعی علیه باشد.
۲- مسلمان مدعی و ذمی مدعی علیه گردد.
۳- طرفین دعوی و اختلاف هر دو از اقلیت های مذهبی (ذمیان) باشند.
در دو موارد اول و دوم ذمیان می توانند به مراجع قضایی اسلام مراجعه کنند. در مورد سوم نیز اقلیت های متعهد می توانند از دادگاه های اسلامی برای دادخواهی استفاده نمایند ولی هرگز بدان مجبور نخواهند شد چنانکه محاکم اسلامی نیز مجبور نیستند به درخواست دادخواهی آنان جواب مثبت دهند.
قرآن وظیفه پیامبر اکرم و سایر قضات اسلامی را چنین بیان می کند.
« فَإِنْ جاؤُکَ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ »[۷۰]؛ ترجمه : « اگر به نزد تو آمدند خواهی میان آنها حکم کن یا روی از آنان بگردان.
هرگاه برای دادخواهی پیش تو به ترافع آمدند میان آنان حکومت و قضاوت کن و یا آنان را بحال خویش واگذار و اعراض نما.
فقهاء « اعراض » را بدینگونه تفسیر کرده اند که از قضاوت بین آنان می توانید خودداری کنید.
ولی در اینصورت باید آنان را به محاکم متبوعه خود ارجاع دهید نه آنکه متخاصمین با حالت نزاعی که دارند به حال خودشان واگذار شوند.[۷۱]
و گفته شده: این آیه درباره دو یهودی نازل شده که زنا کرده بودند؛ چرا که خداوند می فرماید: وَکَیْفَ یُحَکِّمُونَکَ وَعِندَهُمُ التَّوْرَاهُ فِیهَا حُکْمُ اللّهِ : و چگونه آنها به حکم تو سر فرود آرند در صورتی که تورات نزد آنها است و حکم خدا در آن است. (مائده ۴۳) و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آیه رجم را از تورات استخراج و حکم به سکنسار آن ها نمودند.
مسأله: هرگاه کافر ذمی با فرد مسلمانی و یا مستامنی با مسلمانی جهت دادخواست به حاکم اسلامی مراجعه کنند شخص حاکم می بایست بر اساس آموزه های دین اسلام بین آن ها حکم دهد. چرا که ایجاب می کند مسلمان از ظلم کافر ذمی رهانیده شودو برعکس، و اگر دو تن از اهل ذمه جهت قضاوت میان آن دو نزد حاکم اسلامی بیایند، حاکم می تواند میان آنها حکم بدهد یا ندهد. مالک نیز چنین آورده است.[۷۲]
و مزنی می گوید: حاکم می بایست حکم دهد. و شافعی دو نظر دارد.
و ما این سخن خداوند متعال را داریم که می فرماید: فَإِن جَآؤُوکَ فَاحْکُم بَیْنَهُم أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ:اگر به نزد تو آمدند خواهی میان آنها حکم کن یا روی از آنها بگردان(مائده ۴۲)
و نیزآن چه شیخ (نویسنده کتاب) از ابی بصیر از ابی جعفرعلیه السلام نقل کرده که: «هر گاه کسانی از اهل تورات یا انجیل جهت قضاوت نزد حاکم اسلامی بیایند می مخیر است که حکم دهد و یا ندهد.»
واین از آن روست که آن ها اعتقادی به صحت حکم ندارند. پس شبیه مستامنین هستند.
از طرفی برخی به این سخن خداوند متعال استناد جسته اند که می فرماید: وَأَنِ احْکُم بَیْنَهُم بِمَآ أَنزَلَ اللّهُ : و تو ای پیغمبر) به آنچه خدا فرستاده میان آنان حکم کن(مائده ۴۹) بر این اساس که فعل امر (احکم) دلالت بر وجوب دارد. لذا دفع ظلم از آن ها بر امام واجب است و حکم نمودن حاکم سلامی از ظلم به ان ها جلوگیری می کند. پس در حکم همانند مسلمانان با آنها برخورد می شود.
در جواب آمده: این آیه اخص بوده و قیاس باطل است، چرا که مسلمانان به صحت و درستی حکم حاکم اسلامی اعتقاد دارند حال آنکه اهل کتاب چنین اعتقادی ندارند.
اما اگر دو مستامن جنگی از غیر اهل ذمه جهت قضاوت نزد حاکم اسلامی بیایند ، اجماع بر ان است که حاکم مجبور به حکم دادن میان آن ها نیست؛ چرا که بر خلاف اهل ذمه دفع ظلم آن ها بر همدیگر بر امام واجب نیست. از طرف دیگر آن که اهل ذمه پیمان امنیت بسته اند و همواره در دار الالسلام ساکن اند.
مسأله: اگر یکی از طرفین دعوی که مورد ظلم واقع شده از حاکم اسلامی داد خواست و خواستار حضور طرف دیگر نیز شد، حاکم می بایست حکم دهد همچنین طرف دیگر ملزم به حضور در جلسه است.
شیخ از هارون بن حمزه از ابی عبد الله چنین نقل می کند که:” به ابی عبد لله عرض نمودم میان دو فرد نصرانی یا یهودی نزاعی رخ داده و حاکم آن ها میانشان حکمی نا عادلانه داده است لذا شخص محکوم از پذیرش حکم سر باز زد و خواستار حکم اسلامی شد. وی در جواب فرمودند: بر اساس احکام اسلام حکم شود.”
اگر چنین چیزی پیش بیاید، واجب است بر اساس احکام اسلام حکم شود؛ چرا که خداوند متعال می فرماید: وَإِنْ حَکَمْتَ فَاحْکُم بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ: و اگر حکم کردی میان آن‌ ها به عدالت حکم کن، که خدا دوست می‌دارد آنان را که حکم به عدل کنند.”(مائده۴۲) و همچنین می فرماید:وَأَنِ احْکُم بَیْنَهُم بِمَآ أَنزَلَ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ : و (تو ای پیغمبر) به آنچه خدا فرستاده میان آنان حکم کن و پیرو خواهش‌های ایشان مباش (مائده ۴۹)[۷۳]
مسأله: هر گاه زنی که کافر ذمی است در باب طلاق یا ظهار یا ایلاء با شوهر کافر ذمی اش ، جهت دادخواست نزد حاکم مسلمان بیاید، حاکم می تواند حکم داده و یا اینکه آن دو را به عالمان دین خودشان ارجاع دهد. اما اگر حاکم اسلامی قضاوت نمود، شوهر او در باب ظهار نمی تواند با او نزدیکی کند، مگر آن که کفاره دهد.از طرفی انجام کفاره با گرفتن روزه برای او ممکن نیست از آن جا که در آن قصد قربت لازم است. همچنین به خاطر سکونتش در سرزمین مسلمانان عتق (آزاد کردن بنده) برای وی میسر نیست.و پرداخت کفاره با مالی که تازه به دست آورده نیز ممکن نیست مگر آن که با چیزی که در دست دارد یا به او ارث رسیده، اطعام فقیر کند.
مرحوم محقق اردبیلی می گوید : این نظریه مورد قبول فقهای شیعه می باشد.[۷۴]
عده ای از فقها قبول دعاوی و دادخواهی اقلیت های متعهد را از طرف دادگاه های اسلامی واجب دانسته و داوری بین آنان را در صورتیکه خود خواهان آن باشند از وظائف محاکم اسلامی شمرده اند و در تایید نظریه خود به آیه ی ۴۹ سوره مائده : « و ان احکم بینهم بما انزل الله » که قضاوت را به عنوان یک وظیفه واجب بیان می دارد استدلال نموده اند و این آیه را ناسخ آیه قبلی شمرده اند.
و نیز دلیل دیگری در این زمینه آورده اند که مفاد آن چنین است :
بی شک از میان بردن ظلم برای پیشوای مسلمین یک وظیفه الزامی است و قضاوت نمودن بین اقلیت ها از موارد دفع ظلم بشمار می رود روی این اصل قضاوت بین ذمیان از وظایف قضایی مسلمین خواهد بود.
ولی این استدلال از آن جهت مخدوش است که محاکم اسلامی قبل از درخواست متخاصمین ذمی نمی تواند اجبارا آنها را به محاکمه دعوت کرده احضارشان نماید.
بنابراین مفاد آیه مذکور در حقیقت همان معنا نیست که ما از آیه « و اذا حکمت فاحکم بینهم بالقسط ان الله یحب المقسطین » بدست می آوریم.
توضیح آنکه مفاد هر دو آیه چنین است که هرگاه در میان گروه های غیرمسلمان قضاوت نمودی بر طبق وحی الهی و عدالت حکومت کن و بدین ترتیب آیه ۴۹ سوره مائده نظری به بیان وظیفه قضاوت ابتدایی نخواهد داشت.
در هر صورت دادگاه های اسلامی موظفند در مورد اختلافات گروه های غیرمسلمان به عدالت قضاوت کنند و قرآن در این مورد با دستور اکید به پیامبر اکرم در آیات متعدد چنین می گوید:
«در میان آنان ( اهل کتاب ) بر طبق آنچه بر تو از خدا وحی رسیده قضاوت کن و از خواسته ها و خواهشهای آنان پیروی منما ».[۷۵]
«بین مردم به حق قضاوت و حکومت کن و از هوای نفسانی پیروی نکن ».[۷۶]
و بدین ترتیب اقلیت های مذهبی می توانند با اطمینان برای حل و فصل مخاصمات خویش در دادگاه های اسلامی دادخواهی نموده و از آراء عادلانه قضاوت منصفانه قضات مسلمان استفاده نمایند و قضات اسلامی وظیفه دارند که از شاهراه عدالت تجاوز نکنند که حتی بدرفتاری بعضی از افراد اقلیت ها نباید موجب بی عدالتی مسلمین گردد.
نظریه سوم درباره اصل پذیرش ترافع گروه های غیرمسلمان در محاکم اسلامی نظریه دیگری نیز ابراز شده که براساس آن محاکم اسلامی در برابر دادخواهی اقلیت های مذهبی متعهد ( ذمیان ) ملزمند از قبول دعاوی و ترافع آنان خودداری نکنند و در مورد گروه های معاهد و غیرمتعهد می توانند از پذیرفتن دادخواهی آنان استنکاف نمایند.[۷۷]
طرفداران این نظریه در تایید گفتار خود چنین استدلال می کنند:
قرارداد ذمه و پیمان مشترکی که بین ما مسلمین و اقلیت های مذهبی سه گانه منعقد می گردد ایجاب می کند که ما در برابر هر گونه ستم که درباره آنان از طرف هر فرد و گروهی صورت بگیرد اقدام لازم را برای دفع ظلم مبذول داریم. بی شک اقدام اینچنینی وظیفه ای در موارد مخاصمات و اختلافاتی که بین گروه های مزبور رخ می دهد جز از طریق طرح دعاوی مزبور در دادگاه های اسلامی و قضاوت عادلانه و حل و فصل منصفانه درباره این نوع مخاصمات امکان پذیر نمی باشد.
براساس این استدلال مدعیند که آیه « فان جاءوک فاحکم بینهم او اعراض » شامل ذمیان نبوده و در مورد معاهدین و گروه های دیگر غیرمسلمان وارد شده است چنانکه این مطلب را از شان نزول آیه که در مورد یهودیان اطراف مدینه بوده می توان بدست آورد زیرا یهودیان بنو نضیر و بنو قریظه که مورد آیه می باشند از معاهدین بودند و قرارداد ذمه با پیامبر اکرم منعقد ننموده بودند.
محقق اردبیلی در پاسخ این استدلال می گوید :
« اولا چنانچه از سیاق آیه مزبور با توجه به آیات روشن می گردد مورد آیه اهل ذمه می باشند و ثانیا دفع ستم بطور کلی در هر مورد چه مسلمان و چه غیرمسلمان واجب است چه ما مستلزم به دفاع باشیم و چه تعهدی در این باره نداشته باشیم و ثالثا اگر ما متخاصمین ذمی را به حاکم خویش ارجاع دهیم نه ستمی از ناحیه ما متوجه آنها خواهد شد و نه از ناحیه محاکم متبوعه زیرا چنین ارجاعی در حقیقت مطابق با عقیده آنان بوده و الزام به عمل تلقی می گردد که خود بدان ملتزم می باشند».[۷۸]
نظریه فقهای شیعه :
فقهای شیعه به پیروی از مفاد صریح آیه : « فان جائوک فاحکم بینهم او اعراض عنهم » پذیرش دادخواهی گروه های غیرمسلمان را – چه متعهد باشند و چه غیرمتعهد – به صلاحدید و رای محاکم اسلامی و قضاوت مسلمان موکول نموده اند و اجبار دادگاه های اسلامی را به داوری مانند اجبار ذمیان به دادخواهی در محاکم اسلامی مردود شمرده اند.

 

مقدمه و معرفی

۱-۱ مقدمه
دیابت یکی از بیماری های شایع می باشد و میزان ابتلای آن به شدت رو به افزایش است (کسی و همکاران[۱] ۲۰۰۹). دیابت قندی بیماری است که در آن فقدان ترشح انسولین ویا کاهش حساسیت سلولهای بدن به انسولین باعث افزایش قند خون اختلال در متابولیسم پروتئین ها و چربی ها می شود (۱مقاله لیپید ). در سال ۲۰۰۰ تعداد مبتلایان به دیابت در سراسر جهان در حدود ۱۴۷ میلیون نفر تخمین زده شد و پیش بینی می شود که این تعداد تا سال ۲۰۲۵ به ۳۳۴ میلیون نفر برسد (کسی و همکاران ۲۰۰۹). در این بیماری به علت فقدان نسبی یا مطلق انسولین در متابولیسم کربوهیدرات ها، پروتئین ها و لیپیدها اختلال ایجاد می گردد. از مهم ترین عوارض مربوط به دیابت، می توان به ناهنجاری های متابولیکی در چشم، کلیه، اعصاب، عروق خونی و قلب اشاره نمود. بیماران دارای دیابت نوع ۱ در حین فعالیت ورزشی و بلافاصله بعد از فعالیت ورزشی مستعد کاهش گلوکز ناشتا هستند. فعالیت ورزشی می تواند منجر به نوسان شدید میزان گلوکز پلاسما گردد که برای مدیریت این بیماری قابل استفاده است. با این وجود، بیماران دیابتی نوع ۱ غیر حاد، مجبور به محدود کردن فعالیت ورزشی و کنترل منظم سطوح گلوکز ناشتا خود نیستند. بسیاری از ورزشکارانی که دارای بیماری دیابت نوع ۱ هستند با موفقیت به شرکت در تمرین و مسابقات ورزشی می پردازند. کنترل سطوح گلوکز خون در یک فرد دیابتی نوع ۱ مشغول به فعالیت ورزشی، مهم می باشد به طوریکه برنامه غذایی و دوزهای انسولین را می توان بر اساس آن تنظیم نمود. با این وجود فعالیت ورزشی، گلوکز در دسترس را افزایش می دهد و احتیاجات انسولین را در دوره های ورزشی کاهش می دهد (هوبینگر و همکاران[۲] ۱۹۸۵). کاسی و نیکولاس[۳] (۲۰۰۹) در مقاله مروری خود بیان نمودند که تمرین مقاومتی فزاینده در مقایسه با عدم فعالیت ورزشی منجر به کاهش معنی دار در میزان HbA1c می گردد. در حالی که در هنگام مقایسه با فعالیت ورزشی هوازی، تفاوت معنی داری در میزان HbA1c وجود دیده نمی شود. تمرین مقاومتی فزاینده در مقایسه با عدم فعالیت ورزشی منجر به بهبود شایانی در قدرت عضلانی می گردد؛ همچنین تغییرات معنی داری در ترکیب بدنی رخ نمی دهد. تمرین استقامتی قدرت را افزایش می دهد و منجر به کاهش معنی داری در HbA1c می گردد که احتمالا از لحاظ بالینی برای بیماران دیابتی با اهمیت و قابل توجه می باشد.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۱-۲ بیان مسئله

تمرین استقامتی یک گزینه مناسب جهت مدیریت گلوکز ناشتا در افراد دیابتی می باشد (کسی و همکاران ۲۰۰۹). جهت درمان و یا کنترل این بیماری روش های درمانی مختلفی مانند استفاده از داروهای طبیعی و یا اصلاح شیوه زندگی به بیماران توصیه می شود (گلوریا و همکاران[۴] ۲۰۰۳). تعدادی از گیاهان به عنوان مداخله گرهای کاهش دهنده قند و چربی خون مبتلایان به دیابت مورد بررسی قرار گرفته اند. برای مثال، عصاره سیب زمینی هندی[۵]، گل ختمی چینی[۶]، صبر زرد [۷]، شوید[۸] و دارچین[۹] موجب کاهش میزان کلسترول تام و تری گلیسیرید سرم و همچنین بهبود حساسیت انسولینی موش های صحرایی نر دیابتی می شوند (گلوریا و همکاران ۲۰۰۳). یکی از اثر گذارترین گیاهان دارویی که برای کنترل قند خون مورد استفاده قرار می گیرد دارچین است. دارچین با نام علمی سیناموموم زیلانیکوم[۱۰] از خانواده برگ بو می باشد (امامی ۱۳۸۱). قسمت مورد استفاده دارچین، پوست ساقه این گیاه می باشد که به رنگ قهوه ای است و اسانس حاصل از تقطیر پوست و یا برگ های آن است که توسط بخار تولید می شود (امامی ۱۳۸۱ و زرگری ۱۳۷۰). دارچین در طب سنتی به عنوان نیرو دهنده، مسکن، ضد اسپاسم، ضد التهاب و کاهش دهنده درد قاعدگی استفاده می شود (میرحیدر ۱۳۷۵). دارچین دارای آمیدون، موسیلاژ، تانن،مواد رنگی، اکسالات کلسیم، قند، سینامومین، اسانس و زرین است. اثر فیزیولوژیکی آن مربوط به اسانس و تانن است (زرگری ۱۳۷۰). جزء اصلی اسانس دارچین سینامالدئید است و اسانس حاصل از پوست آن حاوی ۵۵-۵۷ درصد سینامالدئید و ۵-۱۸ درصد اوژنول می باشد و گزارش شده است که اثر ضد اسپاسمی دارچین مربوط به سینامالدئید می باشد. همچنین اوژنول نیز می تواند از بیوسنتز پروستا گلندین جلوگیری کند و بر التهاب مؤثر باشد. تحقیقات داروشناسی و سم شناسی خطر بخصوصی را برای مصرف دارچین در انسان ها نشان نمی دهند (کلر و همکاران[۱۱] ۱۹۹۲). مطالعات نشان داده اند که بیش از ۵۰ ترکیب مختلف در دارچین وجود دارند که بیش از همه پلیمری به نام متیل هیدروکسی چاکلون (MHCP) در متابولیسم گلوکز نقش دارد (کارالی و همکاران[۱۲] ۲۰۰۱). این ماده یک نوع پلی فنل محلول در آب یا فلاوونوئید است که باعث افزایش اکسیداسیون گلوکز می شود (فان ورت و سگلمان[۱۳] ۱۹۷۱). MHCP موجود در دارچین همراه با انسولین سبب افزایش ورود گلوکز به داخل سلول می شود و با افزایش پاسخ به انسولین مصرف گلوکز توسط سلول را تا ۲۰ برابر افزایش می دهد (لیمرز و مولر[۱۴] ۱۹۹۷، کولاس و ژانگ[۱۵] ۱۹۹۵). نتایج متناقضی در رابطه با تغییرات گلوکز خون بر اثر مصرف دارچین بدست آمده است. غیبی و همکاران در سال ۱۳۸۴، اثر دارچین را بر میزان گلوکز خون در حضور و عدم حضور انسولین در موش های دیابتی بررسی کردند و نتایج مطالعه آنها نشان داد که در افراد دیابتی دارای گلوکز خون بالا که به انسولین نیاز دارند، ماده MHCP موجود در دارچین ممکن است عملکرد انسولین را تقویت کند. در مقابل تانگ و همکاران[۱۶] ۲۰۰۸، اثر دارچین و زردچوبه را بر دفع اگزالات ادراری، لیپیدهای پلاسما و گلوکز خون در افراد سالم بررسی کردند. نتایج این مطالعه حاکی از آن بود که هیچ تغییر معنا داری در گلوکز خون ناشتا و نیم رخ چربی ها بر اثر استفاده چهار هفته ای از مکمل دارچین، حاصل نشد. از طرفی فعالیت بدنی منظم بخش مهمی از برنامه های کاهش وزن است، که مانند کنترل رژیم غذایی، مصرف دارو یا تزریق به موقع انسولین می تواند موجب جذب قند بیشتری توسط عضلات فعال شود. در زمینه تاثیر انواع روش های تمرینی (هوازی، مقاومتی، ترکیبی و انعطاف پذیری) بر نشان گرهای[۱۷] دیابت و عوامل موثر بر آن، بررسی هایی متعددی صورت گرفته است (کسی و همکاران ۲۰۰۹، کارمن و همکاران[۱۸] ۲۰۰۲، دیوید و همکاران ۲۰۰۲، دیوید و همکاران ۲۰۰۶دیلورتو و همکاران[۱۹] ۲۰۰۳). برای مثال، تانتون[۲۰] و همکاران گزارش کردند فعالیت بدنی سبب کاهش غلظت تری گلیسرید سرم و بهبود حساسیت به انسولین می شود (تانتون و همکاران ۱۹۹۷). ایزومی و همکاران[۲۱] نشان دادند تمرین مقاومتی ایزومتریک موجب افزایش ۳۰% در محتوی [۲۲]GLUT4 گردیده و از این طریق مقاومت انسولینی را بهبود می بخشد (ایزومی و همکاران ۱۹۹۹). رینولدز و همکاران[۲۳] گزارش نمودند تمرینات مقاومتی حساسیت انسولینی را بهبود می بخشد (رینولدز و همکاران ۲۰۰۷). دیوید و همکاران[۲۴] گزارش دادند، تمرین مقاومتی با شدت بالا شاخص های گلایسمیک را بهبود می بخشد (دیوید و همکاران ۲۰۰۲). همچنین آندرو و همکاران[۲۵] در پژوهشی که اثر تمرینات دایره ای در ترکیب با تمرین هوازی و تمرین مقاومتی را بر شاخص های کنترل گلایسمیک، آمادگی قلبی تنفسی، قدرت عضلانی و ترکیب بدنی بررسی کردند، گزارش نمودند که هموگلوبین گلیکوزیله (HbAIC) و گلوکز ناشتا متعاقب این تمرینات کاهش می یابد (آندرو و همکاران ۲۰۰۲). جاسون و همکاران[۲۶] (۲۰۰۸) نشان دادند یک هفته فعالیت ورزشی هوازی منجر به بهبود شاخص های گلایسمیک بیماران دیابتی نوع ۲ می گردد (جاسون و همکاران ۲۰۰۸)؛ سونمین و همکارن[۲۷] (۲۰۰۷) نشان دادند فعالیت ورزشی هموستاز گلوکز ار در موش های دیابتی بهبود می بخشد (سونمین و همکاران ۲۰۰۷)؛ شوندی و همکاران (۱۳۸۹) گزارش نمودند تمرینات مقاومتی منجر به بهبود شاخص های قندی و نیم رخ چربی زنان مبتلا به دیابت نوع ۲ می گردد (شوندی و همکاران ۱۳۸۹). همچنین صفرزاده (۱۳۹۱) در بررسی خود به تاثیر مثبت ۴ هفته تمرین مقاومتی بر غلظت واسپین، IL-6، CRP و TNF-α در سرم موش های صحرایی اشاره نمود (صفرزاده و همکاران ۱۳۹۱). یاوری (۱۳۹۰) در مطالعه تاثیر تمرینات هوازی، مقاومتی و ترکیبی بر کنترل قند خون و ریسک فاکتورهای قلبی- عروقی (یاوری و همکاران ۱۳۹۰)، خورشیدی (۱۳۹۰) در بررسی اثر یک دوره تمرین هوازی بر سطوح آلکالین فسفاتاز و استئوکلسین سرم در بیماران دیابتی نوع ۲ (خورشیدی و همکاران ۱۳۹۰)، رشیدلمیر (۱۳۸۹) در بررسی تاثیر هشت هفته تمرین هوازی بر مقادیر ادیپوکاین های پلاسمایی مردان میان سال (رشیدلمیر و همکاران ۱۳۸۹)، سوری (۱۳۹۰) در مطالعه تاثیر تمرین تناوبی هوازی بر RBP4 سرم و شاخص مقاومت به انسولین در بیماران دیابتی نوع ۲ (سوری و همکاران ۱۳۹۰) و تادیبی (۱۳۹۱) در بررسی اثر هشت هفته تمرین هوازی و مداخله دارویی بر کیفیت زندگی زنان مبتلا به دیابت نوع ۲گزارش نمودند که فعالیت ورزشی منجر به بهبود شاخص های گلایسمیک و نیمرخ چربی (تادیبی و همکاران ۱۳۹۰)می گردد. با توجه به نبود اطلاعات در مورد اثر هم زمان مصرف عصاره دارچین و فعالیت بدنی استقامتی بر شاخص های قندی در افراد مبتلا به دیابت، این مطالعه به دنبال پاسخ به این سوال است که آیا تمرین استقامتی همراه با عصاره دارچین اثر معنی داری بر شاخص های قندی موش های صحرایی نر دیابتی دارد ؟

 

۲-۳ ضرورت تحقیق

استفاده درمانی از فعالیت بدنی برای درمان دیابت به ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح توسط پزشک هندی به نام سوسورتا[۲۸] بر می گردد. در قرون بعد، درمان دیابت با ورزش یا استراحت کامل به صورت جای گزین انجام می گرفته است. البته امروزه پژوهش گران پی برده اند که استراحت کامل برای درمان دیابت ،مضر است (کانستانس و همکاران[۲۹] ۲۰۰۷). استفاده از ورزش توسط پزشکان به طور گسترده از قرن ۱۸ میلادی آغاز شد و در سال های آغازین قرن ۱۹ میلادی، پژوهش گران دلایل قطعی برای اثبات فواید ورزش در بازتوانی بیماران دیابتی ارائه نمودند (کانستانس و همکاران ۲۰۰۷). در سال ۱۹۱۹میلادی (بعد از آنکه سنجش میزان گلوکز خون متداول شد) محققین ثابت کردند که یک جلسه ورزش کوتاه مدت باعث کاهش میزان گلوکز خون می شود (کانستانس و همکاران ۲۰۰۷) و جوسلین[۳۰] ورزش را به همراه کنترل رژیم و تجویز انسولین به عنوان سه جزء درمانی مؤثر در دیابت در دهه ۱۹۲۰ میلادی معرفی نمود (دیلورتو و همکاران[۳۱] ۲۰۰۳). کمی بعد در سال ۱۹۲۶، لاورنس[۳۲] در مجله طبی بریتانیا گزارش کرد که ورزش، اثر انسولین در کاهش گلوکز خون را تشدید کرده و در نتیجه نیاز بیماران دیابتی نوع ۱ را به انسولین کاهش می دهد. بر پایه مطالعات وی بود که پزشکان، ورزش را به عنوان یک اصل در درمان دیابت به کار بردند (دیلورتو و همکاران ۲۰۰۳). ورزش در بیماران دیابتی موجب افزایش اعتماد به نفس، احساس بهتر و انرژی بیشتری می شود. به علاوه ورزش کردن عملکرد فکری، خواب و کاهش وزن را بهبود می بخشد و امید به زندگی را افزایش می دهد. در ضمن داشتن یک برنامه ورزشی منظم نشان دهنده نظم و ترتیب و خویشتن داری خوب بیمار است. این موضوع برای فردی که یک برنامه فشرده کنترل دیابت را پیش رو دارد بسیار مفید و با اهمیت است. ورزش منظم، گام بزرگی در بر طرف کردن اضطراب و افسردگی است. از این رو اصلاح شیوه زندگی و فعالیت جسمانی به افراد مبتلا به دیابت توصیه می شود. اثرات سودمند فعالیت بدنی بر بهبود بیماری دیابت و شاخص های گلایسمیک ناشی از آن شناخته شده است، اما اکثر این مطالعات اثرات ورزش را در بیش از چند هفته مورد بررسی قرار داده اند و همچنین این که از دارچین به عنوان عامل موثر بر شاخص های قندی و چربی خون در مطالعات مختلفی یاد شده و اطلاعات کاملی در مورد اثر هم زمان یک دوره فعالیت بدنی و مصرف عصاره دارچین بر بیماری دیابت در دسترس نمی باشد، نیاز به بررسی اثر هم زمان دو عامل عصاره دارچین (به عنوان یک مکمل خوراکی) و فعالیت بدنی به عنوان عوامل موثر بر شاخص های قندی وجود دارد. لذا با توجه به این که نتایج این تحقیق می تواند به بیماران دیابتی دیدگاه روشنی در خصوص اثر دارچین و تمرین مقاومتی بر شاخص های قندی ارائه نماید، ضرورت و اهمیت این مطلب بیش از پیش نمایان می شود. در صورت موثر بودن مصرف خوراکی عصاره دارچین بر شاخص های قندی می توان از این ماده به عنوان یک مکمل طبیعی سودمند جهت بهبود بیماری دیابت در افراد دیابتی بهره جست.
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی

 

۱-۴ اهداف تحقیق

 

۱-۴-۱ هدف کلی

هدف کلی مطالعه حاضر بررسی اثر تمرین استقامتی همراه با مصرف عصاره دارچین بر شاخص های قندی موش های صحرایی نر مبتلا به دیابت می باشد.

 

۱-۴-۲ اهداف ویژه

 

 

توصیف و بررسی اثر تمرین استقامتی بر گلوکز ناشتای موش های صحرایی نر مبتلا به دیابت

توصیف و بررسی اثر تمرین استقامتی بر انسولین موش های صحرایی نر مبتلا به دیابت

توصیف و بررسی اثر تمرین استقامتی بر مقاومت به انسولین موش های صحرایی نر مبتلا به دیابت

توصیف و بررسی اثر مصرف عصاره دارچین بر گلوکز ناشتای موش های صحرایی نر مبتلا به دیابت

توصیف و بررسی اثر مصرف عصاره دارچین بر انسولین موش های صحرایی نر مبتلا به دیابت

توصیف و بررسی اثر مصرف عصاره دارچین بر مقاومت به انسولین موش های صحرایی نر مبتلا به دیابت

توصیف و بررسی اثر تمرین استقامتی همراه با عصاره دارچین بر گلوکز ناشتای موش های صحرایی نر مبتلا به دیابت

توصیف و بررسی اثر تمرین استقامتی همراه با عصاره دارچین بر انسولین موش های صحرایی نر مبتلا به دیابت

توصیف و بررسی اثر تمرین استقامتی همراه با عصاره دارچین بر مقاومت به انسولین موش های صحرایی نر مبتلا به دیابت

۱-۵ سوالات تحقیق

 

 

آیا تمرین استقامتی همراه با مصرف عصاره دارچین اثر معنی داری بر میزان گلوکز ناشتای موش های صحرایی نر مبتلا به دیابت دارد؟

آیا تمرین استقامتی همراه با مصرف عصاره دارچین اثر معنی داری بر میزان انسولین موش های صحرایی نر مبتلا به دیابت دارد؟

آیا تمرین استقامتی همراه با مصرف عصاره دارچین اثر معنی داری بر میزان مقاومت به انسولین موش های صحرایی نر مبتلا به دیابت دارد؟

۱-۶ فرضیه های تحقیق

 

 

تمرین استقامتی همراه با مصرف عصاره دارچین اثر معنی داری بر کاهش گلوکز ناشتای موش های صحرایی نر مبتلا به دیابت دارد.

تمرین استقامتی همراه با مصرف عصاره دارچین اثر معنی داری بر کاهش انسولین موش های صحرایی نر مبتلا به دیابت دارد.

تمرین استقامتی همراه با مصرف عصاره دارچین اثر معنی داری بر کاهش مقاومت به انسولین موش های صحرایی نر مبتلا به دیابت دارد.

۱-۷ پیش فرض های تحقیق

۱-۵-۱ عصاره دارچین بر شاخص های قندی اثر دارد.
۱-۵-۲ فعالیت های ورزشی به طور کلی بر شاخص های قندی اثر دارند.
۱-۵-۳ فعالیت ورزشی استقامتی بر شاخص های قندی اثر دارند.

 

۱-۸ محدودیت های تحقیق

۱-۸-۱ محدودیت های غیر قابل کنترل
۱-۸-۱-۱ کنترل میزان دقیق غذای مصرفی هر یک از موش ها
۱-۸-۱-۲ کنترل میزان فعالیت های روزانه هر یک از موش ها
۱-۸-۱-۳ کنترل هریک از ویژگی های بیولوژیک و ریتم شبانه روزی موش ها
۱-۸-۱-۴ واکنش یکسان موش ها به داروی استروپتوزوتوسین
۱-۸-۱-۵ یکسان بودن گلوکز خون موش ها در شروع دوره تمرین به دلیل واکنش متفاوت موش ها به داروی استروپتوزوتوسین
۱-۸-۱-۶ یکسان بودن واکنش های فیزیولوژیک و متابولیکی موش ها به دارچین
۱-۸-۲ محدودیت های اعمال شده توسط محقق
۱-۸-۲-۱ نمونه ها : نمونه ها از میان موش های صحرایی نر انتخاب شدند.
۱-۸-۲-۲ نژاد: موش ها از نژاد اسپراگودوالی بودند.
۱-۸-۲-۳ تغذیه: تغذیه موش ها از پلت مخصوص حیوانات در نظر گرفته شد.
۱-۸-۲-۴ الگوی زندگی: موش ها در دمای حدود ۲۰ تا ۲۲ درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی حدود ۵۵-۶۵ درصد نگهداری شدند.
۱-۸-۲-۵ چرخه روشنایی– تاریکی (۱۲ : ۱۲ ساعت) به طور دقیق توسط تنظیم کننده الکترونیکی نور سالن کنترل شد.

 

۱-۹ تعریف واژه ‏ها و اصطلاحات

۱-۹-۱ تمرین استقامتی:
به تمریناتی اطلاق می گردد که به صورت هوازی و با مدت زمان طولانی و شدت پایین انجام می شوند و دستگاه انرژی غالب دستگاه اکسیژن است (حسینی و همکاران، ۱۳۹۰). در مطالعه حاضر تمرین استقامتی در دو گروه به صورت شش و سه هفته و هر هفته پنج جلسه با شدت ۱۶ متر بر دقیقه دویدن بر روی نوارگردانانجام گرفت.
۱-۹-۲ دارچین:
دارچین گیاهی با نام علمی سیناموم زیلانیکوم و نام عمومی سینامون، به خانواده برگ بوها تعلق دارد و به عنوان مکمل غذایی از آن استفاده می شود و بومی سریلانکا و جنوب شرقی هند می باشد (میرحیدر ۱۳۸۶). در مطالعه حاضر دارچین با دوز ۱۰۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و به صورت درون صفاقی تزریق شد.
۱-۹-۳ گلوکز ناشتا:
گلوکز یکی از ساده ترین شکل های کربوهیدرات ها می باشد که در طبقه مونوساکارید ها قرار دارد (حسینی و همکاران، ۲۰۱۱). در مطالعه حاضر گلوکز به صورت میلی گرم بر دسی لیتر اندازه گیری شد.
۱-۹-۴ انسولین ناشتا:
انسولین یک پروتئین با وزن مولکولی ۵۸۰۸ می باشد که از جزایر بتای لانگرهانس ترشح می شود . یکی از اعمال اصلی انسولین کاهش گلوکز خون می باشد (حسینی و همکاران، ۲۰۱۱). در مطالعه حاضر انسولین به صورت میکرو یونیت بر میلی لیتر اندازه گیری شد.
۱-۹-۵ مقاومت به انسولین:
یک پاسخ جبرانی توسط سلول های بتای لوزالمعده به کاهش حساسیت بافت های هدف (از جمله بافت های کبد، چربی و عضلانی) نسبت به اثرات متابولیک انسولین می باشد (حسینی و همکاران، ۱۳۹۱). در مطالعه حاضر مقاومت به انسولین به وسیله فرمول HOMA-IR اندازه گیری شد. شاخص HOMA-IR بر اساس حاصل ضرب غلظت گلوکز ناشتای سرم(میلی مول بر لیتر) در غلظت انسولین ناشتای سرم
(میکرو یونیت بر میلی لیتر) تقسیم بر ثابت ۱۸×۵/۲۲ اندازه گیری شد.

 

فصل دوم

 

مبانی نظری تحقیق

۲-۱ مبانی نظری تحقیق

 

۲-۱-۱ دیابت

دیابت یک بیماری جدی، شایع و پرهزینه می باشد که با وجود امکان کنترل آن، هنوز بیماران زیادی در دنیا به آن مبتلا می باشند (انجمن بین المللی دیابت، ۲۰۰۴) . بیماران دیابتی در معرض خطر ابتلا به عوارض وابسته به دیابت از قبیل کوری، بیماری های کلیوی، زخم پا و قطع عضو، بیماری قلبی- عروقی،سکته، عفونت و بیماری های دهان می باشند. بسیاری از این عوارض قابل پیش گیری هستند و یا حداقل می توان بروز آن ها را با کنترل دقیق گلوکز ناشتا، فراهم نمودن زمینه ای جهت مراقبت های پیش گیرانه از قبیل تشخیص زود هنگام اختلالات، مداخله و درمان، به تاخیر انداخت. با وجود آگاهی از فواید کنترل دقیق گلوکز ناشتا و مراقبت های پیش گیرانه، مطالعات اخیر نشان می دهند که بسیاری از افراد مبتلا به دیابت بخش عمده ای از این قبیل مراقبت ها را دریافت نکرده اند و این مسئله ناشی از یک اختلاف در نگرش، آموزش و موانع اصولی می باشد. به طور کلی، افراد مبتلا به دیابت از سطح سلامت پایین تری برخوردارند و نسبت به سایر افراد جامعه هزینه های بیشتری را جهت درمان صرف می کنند (شادان، ۱۳۸۸).

 

۲-۱-۲ دیابت و اثرات آن

از هزاران سال پیش، علائمی نظیر پرنوشی، پرخوری و پرادراری توجه پزشکان را به بیماری قند خون معطوف ساخته است. متأسفانه تا اواسط قرن بیستم میلادی تمام بیماران دیابتی سرنوشت مشترکی داشتند. اگرچه با کشف انسولین و استفاده ی وسیع از آن، طول عمر بیماران افزایش چشم گیری یافته است، اما ظهور عوارض درازمدت دیابت همچون انواع بیماری های میکرو و ماکرو واسکولار از جمله رتینوپاتی، نفروپاتی، نوروپاتی و سکته های قلبی و مغزی موجب شد تا چند سال از عمر بیماران با ناتوانی و زمین گیری سپری