شیوه ی مخصوصی است به دور از توالی زمانی و منطقی شیوه ی سنتی گام به گام،در فراگیران بصیــــرت ناگهانی و خود انگیزی به وجود می آورد. به موضـــوع یادگیری معنی می دهد، نتیجه گیری می کند و نتایج را تعمیم می دهد. اغلب پیروان سبک شهودی در محیط آموزش و به طریق مختلف و با بهره گرفتن از اطلاعات غیر اصولی و تجربیات نا منظم و توجه به محیط اطراف خویش، به درک، توصیف و توضیح یک مفهوم می پردازند.
فراگیر یک حسی
در این سبک بیشتر در جهت تشکیل ایده های معنی دار، روی یک حس تاکید می شود و از حواس دیگر هیچ گونه استفاده ای به عمل نمی آید. البته یادگیری یک حسی پاسخ گوی مسائل پیچیده ی معاصر نیست. زیرا فقط بخش کوچکی از حوزه ی یادگیری را می پوشاند.

فراگیر چند حسی
در دنیای کنونی، جمع آوری اطلاعات گوناگون و حل مسائل مختلف زندگی و کسب بصیرت های لازم در جهت تصمیم گیری نیازمند به کار گیری حواس پنچ گانه است. تحصیل مهارت های اساسی مانند گوش دادن، صحبت کردن، خوانندن و نوشتن و کسب دانش و نگرش ایجاب می کند که فراگیران به منظور رشد همه جانبه از تمام حواس خود استفاده نمایند.
فراگیر تعاملی
در این شیوه که مبتنی بر همکاری آموزشــگر و علاقه ی فراگیر است، یادگیری فعال و پویا در کلاس تحقق می یابد. آموزشگر با بیان مطالب آموزنده و انجام نمایش های مناسب، جلب مشارکت فراگیران در موضوع یادگیری و بحث های آزاد و منطقی بر تامل هر چه بیشتر برای درک موضوع درس تاکید می ورزند. از مجموعه تلاش های فراگیران، هم کوشی ایجاد می شود که انگیزه را از برون به درون سوق می دهد.

فراگیر ساختار روشن
هنگامی که آموزشگر ساختار یادگیری را ساده و خالی از ابهام می سازد، در واقع هدف ها و محدودیت های یادگیری را روشن و عملکرد عقلانی فراگیر را در راستـــای رسیدن به هدف تقویت می کند. فراگیران زمانی در کلاس احساس آرامش می کنند که محیط آموزش را همچون خانه بدانند. ساختار دانش برای آنها به خوبی تعریف شده و از حاشیه رویی و زوائد موضوع صرف نظر شده باشد. در این حالت است که آنها می توانند ساختار اصلی مطالب را با منطق و استدلال بیان کنند و آن را فرا گیرند.

فراگیر انتخابی
با این سبک، فراگیر می تواند بسته به موقعیت زمانی و مکانی،سبکی مناسب را انتخاب کند و یا سبکی را با سبک های دیگر هماهنگ سازد.
۲-۱-۵- سبکهای همگرا، واگرا، جذب کننده، و انطباق یابنده
نوع دیگری از دسته بندی سبکهای یادگیری به وسیله ی دیوید کلب (۱۹۸۴، ۱۹۸۵) انجام گرفته است. دیوید کُلب به‌منظور فراهم ساختن درک بهتری از روش‌های متفاوت افراد در یادگیری و حل مسئله، نظریه‌ی سبک‌های یادگیری خود را مطرح ساخت. وی که سبک یادگیری را روش فرد در تأکید بر برخی از توانایی‌های یادگیری نسبت به دیگر توانایی‌های یادگیری می‌داند، معتقد است آگاهی افراد از پیامدهای سبک‌های یادگیری خود و دیگر روش‌های یادگیری در دسترس مزیت‌هایی برای آنان دارد.
نظریه‌ی یادگیری تجربی اساس نظریه‌ی کُلب است. از آنجا که این نظریه بر نقش محوری تجربه در فرایند یادگیری تأکید می کند، یادگیری تجربی نامیده می‌شود.. در این نظریه، یادگیری فرایندی توصیف می‌شود که از تغییر شکل تجربه، دانش یا علم تولید می‌کند. از نظر کُلب، یادگیرندگان در هنگام یادگیری دو وظیفه‌ی اصلی دارند که با ترجیحات دوقطبی متمایزی آن‌ ها را انجام می‌دهند. اولین وظیفه‌ی آنان کسب تجارب یا درک اطلاعات است، که با یکی از این دو روش انجام می‌گیرد: عینی یا انتزاعی. دومین وظیفه‌ی یادگیرندگان نیز پردازش یا تبدیل اطلاعات است، که به یکی از این دو روش انجام می‌گیرد: مشاهده‌ی تأملی یا آزمایشگری فعال. به‌طور کلی در نظریه‌ی کُلب، چهار شیوه‌ی اصلی برای یادگیری وجود دارد: تجربه‌ی عینی، مشاهده‌ی تأملی، مفهوم‌سازی انتزاعی و آزمایشگری فعال. این چهار بعد به شرح زیر است:
تجربه‌ی عینی
در این مرحله از چرخه‌ی یادگیری، فرد از طریق تجارب ویژه، ارتباط با مردم و حساسیت به احساسات افراد را یاد می‌گیرد. در این مرحله از چرخه یادگیری فرد بیش‌تر بر احساسات درونی و توانایی‌های خود متکی است تا بر یک رویکرد نظام‌دار نسبت به حل مسئله و موقعیت‌ها. وی در این مرحله به احساسات خود اعتماد می‌کند و نمی‌تواند ذهنی باز داشته باشد و نسبت به امور و قضایا به‌صورت انعطاف‌پذیر عمل کند. تجربه عینی را می توان معادل فعل احساسکردن^[۲۹] دانست. درواقع یادگیرنده ای که شیوه ی یادگیری تجربه ی عینی دارد از تجــــارب خاص می آموزد، با دیگران ارتباط بـــرقرار می نماید، و نسبت به احساس خود و افراد دیگر حساس است.
مشاهده‌ی تأملی
این بعد مشاهده دقیق قبل از قیاس و قضاوت، نظاره چیزها و اشیاء از جنبه‌های مختلف و جست‌وجوی مفاهیم و معنای چیزها را دربرمی‌گیرد. بیش‌تر اندیشه‌ها و موقعیت‌ها را از دیدگاه‌های متفاوت درک می‌کند. ولی الزاماً اقدامی انجام نمی‌دهد. همچنین، فرد برای تشکیل عقاید خود به افکار و نظریه‌ها مراجعه می‌کند. مشاهده تاملی را می توان معادل فعل تماشاکردن^[۳۰] دانست. در واقع شیوه ی مشاهده ی تأملی بر مشاهده ی دقیق پیش از داوری، دیدن امور از زوایای مختلف، و جستجو برای کسب معانی امور استوار است.
مفهوم‌سازی انتزاعی
این بعد شامل تحلیل منطقی دیدگاه‌ها، طراحی اصولی و منظم، و ادراک عقلانی موقعیت‌ها می‌شود. بر این اساس، در این مرحله از یادگیری، فرد برای درک مسایل و موقعیت‌ها بیش‌تر از منطق و تفکر استفاده می‌کند تا احساس. مفهومسازی انتزاعی را می توان معادل فعل فکر کردن^[۳۱] دانست. شخص دارای شیوه ی مفهوم سازی انتزاعی بر تحلیل منطقی از اندیشه ها تأکید می ورزد، در کارهای خود طرح ریزی نظامدار را به کار می بندد، و با توجه به درک و فهم اندیشه مندانه از امور عمل می کند.
آزمایشگری فعال
این بعد توان فراهم‌آوری اسباب کار، ریسک و تأثیرگذاری در افراد و وقایع را در طول عمل شامل می‌شود. در این مرحله، یادگیری شکلی فعال می‌یابد، یعنی به‌صورت تجربه کردن برای تأثیرگذاری و تغییر موقعیت درمی‌آید. همچنین، فرد صرفاً موقعیت را مشاهده نمی‌کند، بلکه علاقه‌ای واقعی و روی‌آورد فعالی به مسئله دارد. آزمایشگری فعال را می توان معادل فعل انجام دادن^[۳۲] دانست. شیوه ی آزمایشگری فعال شامل توانایی انجام دادن امور، خطر کردن، و تأثیر گذاشتن بر دیگران از راه عمل کردن است(پورمحمدی،۱۳۹۱)
کلب و فرای^[۳۳] (۱۹۷۵) دو بعد و چهار شیوه ی یادگیری معرفی کرده اند. بعد نخست شامل دو شیوه ی تجربه ی عینی در مقابل مفهوم سازی انتزاعی است. بُعد دوم نیز شامل دو شیوه ی یادگیری آزمایشگری فعال در مقابل مشاهده ی تأملی است.
یادگیرنده برای اینکه موثر عمل کند، به چهار نوع توانایی مختلف نیازمند است :توانایی تجربه ی عینی،توانایی مشاهده ی تاملی، توانایی مفهوم سازی انتزاعی و توانایی آزمایشگری فعال. یعنی اینکه یادگیرنده باید بتواند خودش را به طور کامل، از روی میل و بدون سوگیری با تجربه های تازه در آمیزد. باید بتواند این تجربه ها را از دیدگاه های مختلف مشاهده کند و بر روی آنها تامل کند. باید بتواند مفاهیمی بسازد که مشاهداتش را به نظریه هایی که از جهات منطقی درست باشد ادغام نماید. و باید بتواند از این نظریه ها برای تصمیم گیری و حل کردن مسائل استفاده نماید(کلب و فرای،۱۹۷۵).
کلب (۱۹۸۵) برای تعیین سبک یادگیری افراد، یک پرسشنامه ۱۲سوالی با نام « سیاهه ی سبک یادگیری » درست کرده است. هر یک از سوالهای این پرسشنامه شامل تعدادی کلمه است که پاسخ دهنده آنها را طبق سبک یادگیــــری خـــودش به دنبال هم مرتب می کند. برای نمونه، اگر پاسخ دهند ای کلمات تحلیلی، فکری، منطقی،مفهومی،عقلایی را به پذیرشی،احساسی،اکتشافی،حال گرا و تجربه گرا ترجیح دهد باید نتیجه گرفت که او شیوه ی مفهومی سازی انتزاعی را به شیوه ی تجربه ی عینی ترجیح می دهد.کلب و فرای (۱۹۷۵ ) با ترکیب چهار شیوه ی یادگیری فوق چهار سبک یادگیری را معرفی کرده اند.آنها با ترکیب چهار شیوه ی یادگیری فوق(تجربه عینی،مشاهده تاملی ، مفهوم سازی انتزاعی و آزمایشگری فعال) چهار سبک یادگیری را نام گذاری کرده اند. که عبارتند از تفکر همگرا، واگر، جذب کننده و سبک انطباق یابنده. این سبکها با نوعی الگوی فرایند یادگیری نظیر آنچه در شکل ۲-۱آمده مطابق است. در این الگو، یادگیری در یک چرخه ی چهار مرحله ای تصور شده است: (۱) تجربه ی عینی فوری، (۲) مشاهده و تفکر درباره ی آن تجربه (۳) تدوین فرضیه یا نوعی نظریه درباره ی آن (۴) آزمون آن فرضیه یا نظریه در موقعیتهای عملی. پین^[۳۴] و ویتاکر^[۳۵] (۲۰۰۰) موضوع را به گونه ی زیر توضیــــح داده اند: یادگیرنده ابتدا عملی انجام می دهد (تجربه ی عینی). بعد درباره ی آن عمل به تفکر می پردازد (مشاهده ی تأملی). به دنبال آن نظریه می سازد (مفهوم سازی انتزاعی). و سرانجام درباره ی آن به انجام آزمایش می پردازد (آزمایشگری فعال). ص (۱۲)
شکل ۲-۱ الگوی یادگیری تجربی (اقتباس از کلب و فرای،۱۹۷۵)به نقل از سیف
سبک یادگیری همگرا از ترکیب دو شیوه یادگیری مفهوم سازی انتزاعی و آزمایشگری فعال ایجاد می شود. همگراها از طریق تفکر و عمل یاد می گیرند و توانایی زیادی در کاربرد عملی اندیشه ها و نظریه ها دارند و در موقعیت هایی که فقط یک جواب درست یا فقط یک راحل برای سوال یا مساله وجود دارد عملکرد بهتری دارند. پژوهش ها نشان می دهد که همگراها نسبتاً غیرعاطفی (غیرهیجانی) هستند و به جای این که با افراد ارتباط داشته باشند،ترجیح می دهند، اقدام به عمل کنند. آن ها اغلب تمایل دارند در علوم فیزیک ،مهندسی و علوم کامپیوتر متخصص شوند(لامبرسکی^[۳۶] ،۲۰۰۲).
افراد دارای این سبک یادگیری در یافتن موارد استفاده ی عملی برای اندیشه ها و نظریه ها کارآمدند. به سخن دیگر، کسانی که از این سبک یادگیری بهره مندند در حل مسائل و تصمیم گیری براساس راه حل هایی که برای مسائل می یابند توانا هستند.
سبک یادگیری واگر از ترکیب تجربه ی عینی و مشاهده تأملی حاصل می شود. افراد دارای این سبک یادگیری موقعیتهای عینی را از زوایای مختلف می بینند. رویکرد آنان نسبت به موقعیتها مشاهده کردن است تاعمل کردن. این افراد موقعیـتهایی را که نیاز به ابراز اندیشه های متنوع دارند می پسندند و به جاذبه های متنوع فرهنگی و جمع آوری اطلاعات علاقه نشان می دهند. از آنجا که این افراد قادر به تولید اندیـــشه های گوناگون هستند سبــک آنها را واگرا می نامند. به طور کلی، افراد دارای سبک واگرا از قدرت تخیل و احساس برخوردارند، و این ویژگیها برای موفقیت در فعالیتهای هنری و امور تفریحی مفیدند.
واگراها از طریق احساس و مشاهده یاد می گیرند، و ویژگی هایی مخالف همگرا دارند. این افراد خلاقیت و توانایی تخیلی زیادی دارند و در دیدن موقعیت ها از زوایای مختلف بر دیگران برتری دارند.پژوهش ها نشان می دهد که واگراها به ارتباط با افراد علاقه مندند و عاطفی و تخیلی هستند . آن ها گرایش دارند که جذب علوم هنری شوند و اغلب دارای سابقه تحصیل در علوم انسانی و هنرهای آزادند.مشاوران،متخصصان سازمان ها و مدیران از ویژگی های این سبک یادگیری برخوردارند(لامبرسکی^[۳۷]،۲۰۰۲).
سبک یادگیری جذب کننده از ترکیب دو شیوه یادگیری مفهوم سازی انتزاعی و مشاهده تاملی ایجاد می شود. جذب کننده ها از طریق تفکر و مشاهده ، توانایی زیادی در درک و تولید نظریه ها دارند و در استدلال استقرایی و در ترکیب دیدگاه های مختلف و مشاهده آن ها در یک زمینه کلی بردیگران برتری دارند.جذب کننده ها مانند همگراها به ارتباط با افراد کمتر علاقمندند و به تامل درباره مفاهیم می پردازند،ضمن آن که به کاربرد عملی اندیشه ها و نظریه ها نیز علاقه ای ندارند.برای این افراد این سبک، بیشتر مهم است که نظریه،منطقی و دقیق به نظر برسد. در موقعیتی که یک نظـــریه یا برنامه با واقعیات تناسبی ندارد، جذب کننده ها دوست دارند بی اعــــــتنا باشند یا دوباره واقعیت ها را بررسی کنند. در نتیجه، این سبک یادگیری بیشتر مشخصه علوم پایه و ریاضیات است تا علوم کاربردی. جذب کننده ها اغلب مشاغلی راکه مستلزم پژوهش و برنامه ریزی است، برمی گزینند (لامبرسکی،۲۰۰۲).
افراد دارای این سبک یادگیری در کسب و درک اطلاعات گسترده و تبدیل آن به صورتی خلاصه، دقیق و منطقی توانا هستند. این افراد به طور عمده بر اندیشه ها و مفاهیم انتزاعی تأکید می ورزند. از دیدگاه این افراد، نظریه هایی که از لحاظ منطقی درست هستند بر نظریه هایی که قابلیت کاربرد عملی دارند ترجیح داده می شوند. علت نامیدن این سبک یادگیری به جذب کننده آن است که افراد دارای این سبک قادر به دریافت داده های گوناگون و سازمان دادن به آنها هستند. افراد دارای این سبک یادگیری در مشاغل علمی و اطلاعاتی موفق اند.
سبک انطباق یابنده از اجتماع دو شیوه ی یادگیری تجربه ی عینــــــی و آزمایشگری فعال به دست می آید. افراد دارای این سبک یادگیری از تجارب دست اول می آموزند و از اجرای نقشه و درگیر شدن با اعمال چالش انگیز لذت می برند. این افراد بیشتر از آنکه به تحلیل های منطقی بپردازند امور محسوس را ترجیح می دهند. همچنین این افراد در حـــل مسائل به اطلاعاتی که از دیگـــران به دست می آورند وابسته اند تا به اطلاعاتی که خودشان از راه تحلیل های تخصصی کسب می کنند. سبب نامیدن این سبک به انطباق یابنده آن است که افراد دارای این سبک در انطباق یافتن با موفقیتهای جدید توانا هستند. افراد دارای این سبک یادگیری در مشاغل بازاریابی و فروشندگی موفق تر از دیگران اند.
نمودار سبک های یادگیری کلب (۱۹۸۴) به شکل زیر است:
شکل۲- ۲: سبک های یادگیری کلب
بطور خلاصه نیرومندترین جهت گیری افراد واگرا، تخیل قوی و آگاهی از ارزش ها و معانی است که در دیدن موقعیت های عینی از چشم اندازهای مختلف عملکرد بهتری دارند. افراد با سبک همگرا نیز در حل مساله ، تصمیم گیری و کاربرد عملی ایده ها، موفق تر هستند و دانش را با یک روش خاصی از طریق استدلال فرضی – قیاسی ، سازماندهی می کنند که می تواند بر حل مساله خاص متمرکز شود. نیرومندترین جهت گیری افراد با سبک جذب کننده نیز استدلال استقرایی ، خلق الگوهای نظری و جذب مشاهدات ناهمخوان برای ایجاد تبیین های منسجم است ، اما در افراد با سبک انطباق یابنده انجام دادن کارها و اجرای طرح ها و برنامه ها در اولویت هستند و با تجارب تازه و دست اول درگیر می شوند(کلب،۱۹۹۱).
تاکنون سبک های شناختی مختلف و متنوعی معرفی شده اند ، که از آن جمله می توان به ،سبک های محیطی، هیجانی، جامعه شناختی ، فیزیولو‍زیکی و روانشناختی (که به وسیله دان،دان،وپرایس انجام گرفته است)و سبکهای حسی – شهودی،دیداری – کلامی،فعالیتی – تاملی، و سبک های عمقی و سطحی اشاره کرد وبه دلیل اینکه با موضوع تحقیق ارتباطی ندارد به توضیح و تشریح آنها نمی پردازیم .
۲-۲- یادگیری خودتنظیمی
خودتنظیمی در یادگیری از مقوله هایی است که به نقش فرد در فرایند یادگیری توجه دارد. این سازه ابتدا در سال ۱۹۶۷ توسط بندورا مطرح شد(کدیور،۱۳۸۰)و اصطلاح یادگیری خودتنظیمی از ۱۹۸۰ رایج شد. این اصطلاح بر خودمختاری و مسئولیت پذیری دانشجویان برای پیشبرد یادگیری خودشان تأکید می کند (پاریس^[۳۸]، ۲۰۰۳) (به نقل از نیکدل، ۱۳۸۵). خود تنظیمی فرایندی است که در آن دانــــش آموز هدف هایی را برای یادگیری خود بر می گزیند،سپس می کوشد تا شناخت ، انگیزش و رفتار خود را کنترل و تنظیم نمایدو بر آن نظارت کند. خودتنظیمی شامل یک رهبری شناختی است که مستلزم عواملی است از قبیل: انطباق ها و تصمیم گیری های مداوم، آگاهی برای کسب برداشتی معتبر و هوشمند از موقعیت و آمادگی برای بازتاب آنچه در فعالیتهای تحصیـــــلی و به طــور کلی در زندگی، باید انجــــام شود، آنچه انجام می شود، و آنچه انجام شده است. اکتساب این مهارت لزوماً با رشد طبیعی مرتبط نیست و همانند دیگر تواناییها یا ظرفیتها، باید بطور آشکار آموخته شود (زیمرمن و شانک^[۳۹] ۱۹۹۴ به نقل از لیزراگا^[۴۰]، ۲۰۰۳)( نیکدل ،۱۳۸۵)
به باور زیمرمن (۱۹۹۹) یادگیرندگان مستقـــل نیاز به توجه کمتـری از طرف معلمـــان دارند. آنها می دانند چگونه راهبردهای یادگیری را به کار گیرند، آنها از توانایی هایشان در حیطه های خاص ، ادراکاتی دارند و خود را متعهد و ملتزم به رسیدن به اهداف تحصیلی شان می دانند. این دانشجویان اراده دارند و به همین دلیل می توان آنها را یادگیرندگان خود تنظیم نامید (کارشکی ومحسنی، ۱۳۹۱).
خودتنظیمی فرایند ارزشمندی است زیرا بر این که چگونه «خود» عامل ایجاد اهداف یادگیری و نیز انتخاب راهبردها می شود و نیز این که چگونه برداشت هر فرد از خود وتکلیف بر کیفیت یادگیری متعاقب آن تاثیر می گذارد، تاکید می کند(پاریس ، ۲۰۰۳)
خودتنظیمی سه ویژگی اساسی دارد: ۱- آگاهی از تفکر ۲- کاربرد راهبردها ۳- انگیزش مداوم. آگاهی از تفکر سنجش از خودتنظیمی است که شامل اندیشیدن و تحلیل موثر یک فرد از عادتهای تفکر خود است. کاربرد راهبردها شامل خزانه رو به رشد راهبردهای فرد برای یادگیری، مطالعه، کنترل هیجانات، پیگیری اهداف و کاربرد این راهبردها است.
انگیزش مداوم سومین ویژگی یادگیری خود تنظیمی است زیرا یادگیری نیازمند انتخاب و تلاش مداوم است. (پاریس، ۲۰۰۳)
یادگیرنده های خودتنظیم راهکارهای شناختی مناسب را به کار می گیرند و از نظر تحصیلی انگیزه لازم را دارند. دانشجویانی که در یادگیری خود تنظیمی فعالند از راهکارهای شناختی یادگیری از قبیل تکرار منظم، بسط و سازماندهی یادگیری، مدیریت بر زمان و برنامه ریزی زمانی، هدف گذاری کنترل خود و خود ارزیابی نسبت به دیگران برتری دارند. (اشنایدر و دیگران^[۴۱]، ۱۹۸۹، به نقل از غلامی ۱۳۸۳).
۲-۲-۱- مولفه های خودتنظیمی
یکی از مسائل مهم در بررسی یادگیری خودتنظیمی، اختلاف نظر در نوع مولفه های تشکیل دهنده آن است. بعضی ازنظریه ها ، به تفکیک و طبقه بندی راهبردهای خاص یادگیری به عنوان مولفه های تاکید می کنند(مانند پینترچ ،۱۹۹۹) ، برای بعضی نیز ، مولفه های انگیزشی و خودتعیین گرانه خودتنظیمی مهم است مانند طرفداران نظریه خودتعیین گری و برای برخی دیگر از نظریه های جدیدتر ، یکپارچه کردن مولفه های شناختی ، انگیزش ، عاطفی و محیطی (مانند پینتریچ ،۲۰۰۴) و یا فرایندهای چرخه ای خودتنظیمی (مانند زیمرمن ،۱۹۹۹) مهم می باشد.
پینتریچ (۱۹۹۹) در تحقیقی با هدف بررسی نقش باورهای انگیزشی در بهبود و تقویت خودتنظیمی ،مولفه هایی را نیز مطرح می کند. او معتقد است در اکثر الگوها یکی از جنبه های مهم، کاربرد راهبردهای شناختی و فراشناختی گوناگون توسط دانشجویان برای کنترل و تنظیم یادگیری شان است . الگوی او شامل سه دسته کلی راهبرد است: راهبردهای شناختی ، راهبردهای خوتنظیمی برای کنترل شناخت (فراشناخت) و راهبردهای مدیریت منابع.
راهبردهای شناختی ، در خدمت ایجاد و افزایش دانش و فرایند های شناختی هستند . راهبردهای یادشده شامل چندین راهبرد است. که وین اشتاین و مایر (۱۹۸۶) آنها را شامل یادآوری ، بسط و سازماندهی می داند. این راهبردها با عملکرد تحصیلی رابطه دارند . راهبردهای یادآوری شامل از برخوانی جملات برای یادگیری ، حرف زدن با صدای بلند هنگام خواندن یک متن ، برجسته کردن و خط کشی زیر مطالب مهم با روش نسبتاً فعال و نه سطحی است. راهبردهای بسط شامل تبیین ، تفسیر و خلاصه کردن مواد برای آموختن ، قیاس کردن ، یادداشت برداری خلاقانه و پاسخ دهی است (وینیستون و مایر،۱۹۸۶). راهبرد سازماندهی ، مربوط به پردازش عمیق ، که شامل رفتارهایی همچون انتخاب ایده اصلی متن ، خط کشی ، برجسته کردن متن یا مواد برای آموختن ، استفاده از فنون مختلف برای انتخاب و سازماندهی ایده های موجود در تکالیف ، طراحی و آماده کردن شبکه یا نقشه ای از ایده های مهم ، شناسایی ساختارهای نثر ی توضیح و تفسیر متن است.

فرضیه تحقیق

نتیجه

یافته تحقیق

اجتناب مالیاتی از طریق نرخ موثر مالیاتی نقدی با گزارشگری مالی متهورانه رابطه مستقیم دارد.

قبول

اجتناب مالیاتی از طریق نرخ موثر مالیاتی نقدی با گزارشگری مالی متهورانه رابطه مستقیم دارد.

اجتناب مالیاتی از طریق نرخ موثر مالیاتی نقدی بلند مدت با گزارشگری مالی متهورانه رابطه مستقیم دارد.

قبول

اجتناب مالیاتی از طریق نرخ موثر مالیاتی نقدی بلند مدت با گزارشگری مالی متهورانه رابطه مستقیم دارد.

اجتناب مالیاتی از طریق اختلاف دائمی مالیات با گزارشگری مالی متهورانه رابطه مستقیم دارد.

قبول

اجتناب مالیاتی از طریق اختلاف دائمی مالیات با گزارشگری مالی متهورانه رابطه مستقیم دارد.

۴–۶– خلاصه فصل چهارم
در این فصل فرضیه‌های تحقیق با بهره گرفتن از مدلهای تحقیق مورد آزمون قرار گرفتند. نتایج این تجزیه و تحلیل بیانگر قبول فرضیه ارتباط مثبت بین اجتناب مالیاتی با گزارشگری مالی متهورانه می باشد. وجود رابطه مثبت بین اجتناب مالیاتی با گزارشگری مالی متهورانه موجب قبول کل فرضیات بود.
در طول تجزیه و تحلیل داده‌ها به بررسی مفروضات اساسی مدل رگرسیون، آزمون معنی‌داری مدل، متغیرهای مستقل، ضریب همبستگی، ضریب تعیین و آزمون خودهمبستگی بین مشاهدات نیز پرداخته شد که از نظر آماری نتایج مطلوبی را به همراه داشت.
فصل پنجم:
خلاصه، نتایج و پیشنهادها
۵ – ۱ – مقدمه
اطلاعات، باعث تخصیص کارا و بهینه ی منابع در اقتصاد بازار سرمایه می شود. سازمان ها و نهادهای ایجاد شده جهت تسهیل افشای بین مدیران و سرمایه گذاران نقش مهمی را در برطرف کردن این مشکلات بازی می کنند. چالش مهم و اساسی که برای هر اقتصادی موجود می باشد تخصیص بهینه ذخایر و منابع به فرصت های سرمایه گذاری می باشد. معمولاً شرکت های در شرف تاسیس و موجود بسیاری وجود دارند که می خواهند پس اندازهای خانواده ها را جذب نمایند. تا وقتی که هم سرمایه گذار و هم شرکت بخواهند با یکدیگر معامله کنند، رساندن ذخایر و پس اندازها به فرصت های سرمایه گذاری به دو دلیل مشکل می‎شود. اولاً اینکه شرکت ها نوعاً اطلاعات بهتر و بیشتری را درباره ارزش فرصت های سرمایه گذاری تجاری دارند. ثانیاً ارتباط شرکت با سرمایه گذاران کاملاً معتبر نیست، به دلیل آنکه سرمایه گذاران شرکت هایی که انگیزه متورم کردن و بیشتر نشان دادنِ ارزش ایده هایشان دارند، را می شناسند. این تفاوت و تضاد اطلاعاتی باعث مشکل “عدم تقارن اطلاعاتی ” می شود که می تواند به صورت بالقوه سبب از کارافتادگی در عملیات بازار سرمایه شود.

گزارشگری مالی باعث تخصیص بهینه پس اندازها به فرصت های سرمایه گذاری می شود. از این رو، مراجع مختلف تدوین کننده استانداردهای حسابداری نیز از این مقوله غافل نبودند به طوری که در ایران نیز، کمیته فنی سازمان حسابرسی به عنوان متولی تدوین استانداردهای حسابداری ملی، کیفیت گزارشگری مالی را مورد تاکید قرارداده است. البته نباید نقش شفافیت گزارشگری را تنها به عنوان ساز و کاری جهت تعدیل تخصیص بهینه پس اندازها محدود نمود بلکه می‌توان به نقش با اهمیت گزارشگری مالی در مواردی همچون کاهش هزینه‌های استقراض، ارتقای سطح راهبری شرکتها، حفظ منافع بستانکاران در مقابل سرمایه گذاران و نیز کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بین سرمایه گذاران و مدیران نیز اشاره داشت.
بنابراین اجتناب مالیاتی از زمینه‌های نظری و کاربردی گسترده‌ای جهت انجام تحقیقات علمی در محافل دانشگاهی و حرفه‌ای رشته حسابداری برخوردار است و از این رو همواره در دنیا، تحقیقات زیادی با محوریت اجتناب مالیاتی و در زمینه‌های مختلفی انجام می‌گیرد ولی با این وجود تاکنون در ایران تحقیق قابل ذکری در این زمینه مهم حسابداری انجام نگرفته است. موضوع تحقیق حاضر، بررسی رابطه گزارشگری مالی متهورانه با اجتناب مالیاتی است.
۵ – ۲ –خلاصه موضوع و روش تحقیق
اساس تحقیق حاضر بر پایه تئوری و تحقیق ارائه شده توسط هلتزر وهمکاران (۲۰۱۲) است. در تحقیق حاضر به رابطه بین اجتناب مالیاتی و گزارشگری مالی متهورانه پرداخته شد. در این تحقیق بدنبال یافتن پاسخ برای این سوالات هستیم که آیا واحدهای تجاری که دارای گزارشگری مالی غیرمتهورانه هستند، اجتناب مالیاتی بیشتری نسبت به شرکتهایی که دارای گزارشگری مالی متهورانه هستند خواهند داشت؟ در حالی که اجتناب مالیاتی از گذشته به عنوان یک ارزش برای سهامداران تلقی می شده است، دیدگاه هزینه‎های نمایندگی بیانگر این نکته است که اجتناب مالیاتی همیشه به نفع سهامداران نبوده و بلکه سهامداران را متحمل پرداخت هزینه های اضافی می نماید. زیرا هم خطر اینکه این موارد توسط وزارت دارایی کشف شده و شرکت مشمول جریمه گردد وجود دارد و هم اینکه مدیران مخارج زیادی را برای انجام این کار متحمل خواهند شد که بعضاً منافع خودشان را شامل می شود و هیچکدام از این هزینه ها به نفع سهامداران نیست. تحقیق حاضر اشاره به این نکته دارد که گزارشگری مالی نقش مهمی را در فهم عوامل تاثیرگذار و نتایج اقتصادی حاصل از اجتناب مالیاتی ایفا می کند. گزارشگری مالی ممکن است موجب افزایش دقت عمومی در اطلاعات موجود درباره سرمایه گذاری های انجام گرفته توس
ط مدیران و تصمیمات عملیاتی شرکت گردد. شفافیتهای برون سازمانی مثل تجزیه و تحلیل های مالی نیز نقش مهمی را در نظارت برعملکرد و رفتار مدیران شرکت ایفا می کند. بنابراین شفافیت مالی شرکتها باعث کاهش خطرات ناشی از سلب مالکیت سهامداران از ثروت خود توسط مدیران فرصت طلب می شود. برای روشن شدن بهتر رابطه میان گزارشگری مالی متهورانه و اجتناب مالیاتی، بطور خاص دو دلیل مربوط بیان می شود: اول اینکه وجود روابط بین گزارشگری مالی متهورانه و اجتناب مالیاتی ممکن است زمینه ساز آگاهی بخشی به مقامات مالیاتی شود. مدیران شرکتها فعالیتهای مختلفی را جهت اجتناب مالیاتی و کاهش مالیات شرکت انجام می‎دهند، انجام اینگونه فعالیتها نظیر استفاده از معافیتهای مالیاتی و یا جایزه های مالیاتی و همچنین برنامه ریزی های گسترده اجتناب مالیاتی، مقاصد تجاری خاص را برای شرکت ها فراهم نمی آورد بلکه تنها هدف مدیران، اجتناب از پرداخت مالیات است. در اقتصادهای در حال رشد که تضاد و اختلافات شدیدی میان مالکان و نمایندگان وجود دارد، فرصت خوبی برای مدیران فراهم می شود تا بتوانند زمینه فرصت طلبی و سوء استفاده از سود شرکت را فراهم کنند. دوم اینکه همانطور که از فسادهای بزرگ مالی انران و دیگر نمونه های نظیر آن کشف شده است، پتانسیل زیادی در شرکتها برای انجام مقاصد سودجویانه و اجتناب از پرداخت مالیات به هر نحو ممکن وجود دارد. اما در این میان تنها تعداد اندکی از مطالعات انجام گرفته نشان می دهد که سرمایه گذاران به فعالیتهای اجتناب مالیاتی پاسخ منفی داده و از اینگونه فرصتها چشم پوشی کرده باشند. هدف اصلی دلالت بر این موضوع دارد که تعامل وزارت امور اقتصادی و دارایی با سازمان بورس اوراق بهادار و کمیته تدوین استانداردهای حسابداری و جامعه حسابداران رسمی کمک به تشخیص مودیان پرخطر مالیاتی خواهد نمود. در تحقیق حاضر این تعامل در قالب به ترتیب: اجتناب مالیاتی، حجم معاملات سهام، کیفیت سود و کیفیت حسابرسی بررسی می گردد. برای آزمون فرضیه‌های تحقیق از اطلاعات صورت های مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به عنوان جامعه آماری تحقیق استفاده شده است. محدوده زمانی تحقیق از ابتدای سال ۱۳۸۱ تا پایان سال ۱۳۹۰ می‎باشد. بدین ترتیب در این تحقیق از اطلاعات کلیه شرکتهایی که در این بازه زمانی۱۰ ساله، سهام خود را در بورس اوراق بهادار تهران عرضه کرده باشند و معاملات سهامشان بیش از ۶ ماه وقفه نداشته باشند، قیمت بازار سهامشان به طور مستمر موجود باشد، سال مالی آنها به پایان هرسال شمسی ختم شود و نباید جزو شرکتها سرمایهگذاری باشند استفاده شده است. سرانجام پس از اعمال شرایط فوق در انتخاب نمونه‌ها، تعداد ۱۴۰ شرکت به عنوان نمونه آماری تحقیق انتخاب شدند. جهت دستیابی به اطلاعات صورت های مالی و قیمت های بازار شرکت های نمونه تحقیق از بانک اطلاعاتی نرم افزار تدبیر پرداز و ره‎آورد نوین استفاده شد. مدل هایی که برای آزمون فرضیه‌های تحقیق استفاده شده است رگرسیون خطی چند متغیره است.
فرضیات این تحقیق به پشتوانه نتایج تحقیق ارائه شده توسط هلتزر و همکاران (۲۰۱۲)می باشد و به صورت زیر تعیین شد:
۱- اجتناب مالیاتی از طریق نرخ موثر مالیاتی نقدی با گزارشگری مالی متهورانه رابطه مستقیم دارد.
۲- اجتناب مالیاتی از طریق نرخ موثر مالیاتی نقدی بلند مدت با گزارشگری مالی متهورانه رابطه مستقیم دارد.
۳- اجتناب مالیاتی از طریق اختلاف دائمی مالیات با گزارشگری مالی متهورانه رابطه مستقیم دارد.
۵ – ۳ – خلاصه یافته‌های تحقیق
در جدول (۱-۵) خلاصه نتایج و یافته‌های تحقیق ارائه شده است. نتایج آزمون آماری فرضیه‌های تحقیق، حاکی از قبول فرضیه های تحقیق هستند. جهت بررسی هر یک از فرضیه‌ها، مدلهای تحقیق مورد بررسی قرار گرفت. در این راستا ابتدا رابطه بین اجتناب مالیاتی و گزارشگری مالی متهورانه مورد آزمون قرار گرفت. با بهره گرفتن از متغیرهای چندگانه جهت اندازه گیری اجتناب مالیاتی (برگرفته از صورت های مالی شرکت های نمونه) و استفاده از معیارهای جامع جهت اندازه گیری گزارشگری مالی متهورانه، این نتیجه حاصل شد که شرکت هایی که دارای گزارشگری مالی متهورانه هستند، اجتناب مالیاتی بیشتری نسبت به سایرین خواهند داشت.
نتایج مدل های تحقیق در جداول پیوست ارائه شده است. این نتایج نشان می‌دهد که P-Value رابطه بین اجتناب مالیاتی شرکتهاباگزارشگری مالی متهورانه کوچکتر از ۵% می باشد و در سطح ۹۵% معنادار می باشد و رابطه مستقیم دارد.
جدول(۵-۱): خلاصه نتایج و یافته‌های تحقیق

فرضیه تحقیق

نتیجه

یافته تحقیق

اجتناب مالیاتی از طریق نرخ موثر مالیاتی نقدی با گزارشگری مالی متهورانه رابطه مستقیم دارد.

قبول

اجتناب مالیاتی از طریق نرخ موثر مالیاتی نقدی با گزارشگری مالی متهورانه رابطه مستقیم دارد.

۱- بین نوع ورزش و رفتارهای ضد‌اجتماعی در اوقات فراغت ورزشکاران رشته‌های انفرادی رابطه‌ی معنی‌دار وجود ندارد.
۲- بین نوع ورزش و رفتارهای ضد‌اجتماعی در اوقات فراغت ورزشکاران رشته‌های تیمی رابطه معنی‌دار وجود ندارد.
۳- بین فعالیت‌های ورزشکاران انفرادی وتیمی در اوقات فراغت تفاوت معنی‌دار وجود ندارد.
۴- بین ورزشکاران انفرادی و تیمی عضو تیم‌های ملی در فعالیت‌های ضد اجتماعی تفاوت معنی دار وجود ندارد.
۵- بین رفتار‌های ضد‌اجتماعی در ورزشکاران انفرادی و تیمی زن ومرد عضو تیم‌های ملی تفاوت معنی‌دار وجود ندارد.
۱.۶ تعاریف مفهومی
تعریف ورزش: تعریف ورزش بسیار گسترده می‌باشد، اما ما در اینجا تعریفی را که از طرف شورای اروپا پیشنهاد و ارائه شده را می‌آوریم: ورزش به مفهوم کلیه‌ی انواع فعالیت‌های جسمانی که چه به صورت سازمان‌یافته و چه به صورت غیر‌جدی انجام می‌پذیرد و اهداف آن تناسب‌اندام، آرامش روانی، شکل‌دهی روابط اجتماعی و دستیابی به نتایج در کلیه سطوح رقابتی می‌باشد (کوالتر، ۲۰۰۵).
استراتژی‌های اصلی ورزش:
این استراتژی‌ها که دراسپورت اسکاتلند آمده شامل شرکت درفعالیت‌های ورزشی می‌باشد که می‌تواند کیفیت زندگی فردی و اجتماعی افراد را بالا ببرد و همچنین سلامت اجتماعی افراد را توسعه بخشد و با رفتارهای ضد‌اجتماعی مقابله نماید. اعتماد‌به نفس و عزت‌نفس را افزایش می‌دهدو و طرز تفکر را از راه‌های زیر توسعه می‌بخشد (اسپورت اسکاتلند^[۲۴]، ۲۰۰۳).
که شامل پنج استراتژی زیر می‌باشد:
توسعه سلامت روانی و جسمانی افراد.
توسعه و پیشرفت تحصیلی و آموزش و یادگیری زندگی طولانی.
افزایش فعالیت شهروندان.
برنامه‌ریزی برای مبارزه با جرم و رفتارهای ضداجتماعی.

توسعه اقتصادی.
ورزش : زیر مجموعه فعالیت جسمانی است که به طور ویژه شامل قوانین تعریف شده‌ی بازی و عنصر رقابت می‌باشد. (کسپرسن^[۲۵]و همکاران، ۱۹۸۵)
رفتارهای ضد‌اجتماعی: پدیده‌های اجتماعی هستند که بر اثر عوامل مختلف اقتصادی، اجتماعی و روانی به وجود آمده و بر عملکرد و کارائی مثبت و کیفیت زندگی افراد تاثیر منفی گذاشته و هنجارها و ارزش‌های اجتماعی مورد قبول جامعه را تهدید می‌کند وبا توجه به آثار سوء آن‌ ها انجام مداخلات موثر برای کنترل و کاهش آن‌ ها ضرورت دارد. بر طبق اعلام موسسه (ای.اس.بی^[۲۶]) در انگلستان رفتارهای ضد‌اجتماعی شامل اذیت و آزار، آشوب، فحش و دشنام، ترساندن و مرعوب کردن، سر و صدا و شلوغی بیش از حد، آشغال پاشیدن، مستی و شرب خمر، عدم کنترل خود، دروغگوئی و در نهایت پرخاشگری می‌باشد (اف.ای.های^[۲۷] و همکاران، ۲۰۰۷).
در ایران نیز بر طبق تحقیقات معاونت امنیتی نیروی انتظامی انواع رفتارهای ضد‌اجتماعی شامل خودکشی، دعوا کردن، مدگرائی و خیابان‌گردی، دوستی با جنس مخالف، آزار حیوانات، سیگار کشیدن، صدمه زدن به اموال عمومی، عدم مسولیت‌پذیری و سوء استفاده از اعتماد دیگران، عدم ندامت از رفتارهای بد خود و در نهایت ترجیح فعالیت‌های شبانه به روزانه می‌باشد (فصلنامه‌ی مطالعات امنیت اجتماعی ویژه ی نیروی انتظامی).
اوقات فراغت: صاحب نظران و دانشمندان علوم مختلف درباره‌ی معنای واژه‌ی اوقات فراغت به یک تعریف مشترکی دست پیدا نکرده‌اند، ولی می‌توان تعریف گروه بین المللی جامعه شناسی را تعریف مناسب تلقی کرد. این گروه اوقات فراغت را چنین تعریف کرده‌اند: اوقات فراغت مجموعه‌ای از اشتغالات است که فرد کاملا به رضایت خاطر یا برای استراحت یا برای تفریح به منظور توسعه‌ی آگاهی و یا فراگیری غیرانتفاعی و مشارکت اجتماعی داوطلبانه، بعد از رهایی از الزامات شغلی، خانوادگی و اجتماعی به آن می‌پردازد. با این تعریف می‌توان نتیجه گرفت که اوقات فراغت فرصت مناسبی را در اختیار انسان می‌گذارد تا خستگی کار روزانه را از تن خویش بیرون کند و با انگیزه بهتر و یا بازیابی نیرو و آمادگی بیشتر، به فعالیت‌های خود ادامه دهد (جلالی فراهانی، ۱۳۸۷).
ریشه لغوی اوقات فراغت: در فرهنگ فارسی، دکتر معین فراغت را به معنای آسودگی و استراحت و آرامش و نیز مجال و فرصت معنی نموده است.
ورزشکار: فردی که به فعالیت بدنی بپردازد و تغییراتی از قبیل افزایش تنفس و تعریق در وی رخ دهد.
فصل دوم:
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
۲.۱تعریف و مفهوم اوقات فراغت و دیدگاه‌های مختلف
به طور کلی فراغت را می‌توان از چند جنبه تعریف کرد. اول اینکه فراغت در زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف چگونه تعریف شده است و دوم اینکه دانشمندان و صاحب‌نظران علوم مختلف با توجه به حوزه علمی خود تعاریف متعدد و متنوعی را در زمینه‌ی فراغت ارائه داده‌اند.
در خصوص مفهوم اوقات فراغت دیدگاه‌ها و نظرات متفاوتی بیان شده است. این دیدگاه‌ها ناظر بر برداشت‌هایی هستند که از معنای آزاد بودن به عمل آمده است. در دیدگاه سنتی یا کلاسیک فراغت، بر تفکر و اندیشه، جستجوی دانش، بحث و جدل، سیاست و آگاهی فرهنگی تأکید می‌کند و به فراغت به منزله رهایی از اشتغال نگریسته می‌شود (قائم پناه، ۱۳۷۹).
کاپلان^[۲۸] جامعه شناس آمریکایی، در کتاب فراغت در آمریکا، فراغت را در مقابل کار در نظر گرفته است. به نظر او فراغت، خاطره‌ای دلپذیر است، نوعی رهایی از وظایف اجتماعی، نوعی ادراک روانی آزادی و نوعی فعالیت فرهنگی است و سرشتی از نوع بازی دارد. کاپلان فراغت را از نظر محتوا یعنی نوع فعالیت تحلیل نکرده، بلکه از نظر رابطه‌ای که انسان با این فعالیت‌ها برقرار می‌کند بررسی کرده است (کشکر، ۱۳۸۶).
اسلاوسن^[۲۹] معتقد است که انسان در اوقات فراغت خود به فعالیت‌هایی می‌پردازد که به طور معمول اختیاری و داوطلبانه هستند و به دلیل خشنودی و لذتی که به دنبال دارند، یا به منظور برخی از ارزش‎های شخصی و اجتماعی که از آنها استنباط می‌شود انتخاب می‌گردد (کشکر، ۱۳۸۶).
این فعالیت‌ها ویژه اوقات فراغت بیکاری است و هیچ ارتباطی با کار اصلی شخص ندارد، به طور معمول لذت بخش است و وقتی به عنوان قسمتی از خدمات اجتماعی انجام می‌گیرد، دارای هدف مثبت و ثمربخش برای خود شخص، گروه‌ها و به طور کلی جامعه است (قنائی، ۱۳۸۷).
جعفری سیاوشانی (۱۳۸۸) از فیتنز نقل می‌کند که فراغت یک دوره یا بخشی از زندگی انسان است و تفریحات سالم در این دوره نوعی بیان علایق و نگرش‌های فرهنگی فرد است. وی معتقد است فراغت برای همه‌ی افراد وجود دارد. لیکن، آنچه مهم است چگونگی استفاده از این همه نیرو و انرژی در این اوقات است.
در کتاب فراغت و تفریحات سالم در جامعه مدرن (۱۹۷۱) فراغت اینگونه تعریف شده است: فراغت بخشی از وقت فرد است که در آن مسئولیت‌های کار کردن وسایل مرتبط با کار وجود ندارد و در واقع به شکل زمان اختیاری و کاملأ آزاد می‌باشد (جمشیدی، ۱۳۸۷).
محمدی (۱۳۸۰) به نقل از ناش^[۳۰] (۱۹۵۳) در کتاب فلسفه تفریحات سالم و اوقات فراغت، فراغت را آن بخش از زندگی تعریف می‌کند که شخص کار موظفی دینی و اجتماعی خود را به جای آورده است، در خواب هم نیست، بنابراین مشتمل بر ساعاتی است که با تفریحات و ورزش سپری می‌کند.
صاحب نظران و دانشمندان علوم مختلف درباره‌ی معنای واژه‌ی اوقات فراغت به یک تعریف مشترکی دست پیدا نکرده‌اند، ولی می‌توان تعریف گروه بین المللی جامعه شناسی را مناسب تلقی کرد‌. این گروه اوقات فراغت را چنین تعریف کرده‌اند: مجموعه‌ای از اشتغالات است که فرد کاملا به رضایت خاطر یا برای استراحت یا برای تفریح به منظور توسعه‌ی آگاهی و یا فراگیری غیرانتفاعی و مشارکت اجتماعی داوطلبانه، بعد از رهایی از الزامات شغلی، خانوادگی و اجتماعی به آن می‌پردازد.
با این تعریف می‌توان نتیجه گرفت که اوقات فراغت فرصت مناسبی را در اختیار انسان می‌گذارد تا خستگی کار روزانه را از تن خویش بیرون کند و با انگیزه بهتر و یا بازیابی نیرو و آمادگی بیشتر، به فعالیت‌های خود ادامه دهد (جلالی فراهانی، ۱۳۸۷).
۲.۲ شاخص‌های فراغت در دوران جدید
شاخص اول؛ در جوامع رشدیافته امروزی، فراغت به طبقات ممتاز و متنعّم اختصاص ندارد؛ بلکه به طبقات دیگر تعمیم یافته و با توسعه صنعت و تکامل فنی نه فقط گسترش می‌یابد، بلکه افزایش پیدا می‌کند (کوهستانی و خلیل‌زاده).
شاخص دوم؛ در سابق طبقات کوچک‌تر جامعه از آزادی و آسودگی محدودی برخوردار بودند و این اوقات را در خانه و خانواده صرف می‌کردند. این نوع گذران اوقات صورت غیررسمی و خودمانی داشت؛ ولی با پیشرفت جوامع و پراکندگی وظایف خانواده، تدریجا جنبه رسمی و تجاری پیدا کرد و جزء وظایف موسسات خاص درآمد.
شاخص سوم؛ به کار بردن وسائل و اسباب ماشینی، مثل؛ اتومبیل، تلویزیون و مانند آن که هر یک سهم بزرگی در گذراندن اوقات فراغت، دارند، دیگر شاخص گذران اوقات را تشکیل می‌دهد.
شاخص چهارم؛ به‌دلیل اهمیت خاصی که اوقات فراغت در حیات فردی و اجتماعی احراز کرده، زمان کار از زمان فراغت، به‌کلی جدا شده و اوقات فراغت ارزشی بذاته پیدا کرده است (ادبی، ۱۳۵۲).
۲.۳ رویکردهای مختلف در تعریف اوقات فراغت
سه رویکرد اصلی در تعاریف فراغت مطرح شده که می‌تواند در تمایز عناصر اصلی و ضروری از عناصر فرعی و حاشیه‌ای آن مفید باشند. این سه رویکرد عبارتند از:
فراغت به مثابه زمان: به نظر چارلز برایت بیل^[۳۱] اوقات فراغت باقیمانده زمانی است که اجبارا برای برآوردن نیازهای کاری و معیشتی مصرف می‌شود. اوقات فراغت زمانی است که می‌توانیم آنچه را که انجام می‌دهیم انتخاب کنیم یا زمان آزاد افراد است. اهمیت این نظریه در آن است که فراغت به عنوان زمان، قابل محاسبه و کمیت پذیر است و می‌توان با این سوال که چه مقدار به فعالیت‌های فراغتی مشغول هستند؟ آن را به کمیت قابل محاسبه تبدیل کرد. دیگر آنکه کمیت‌پذیری زمان فراغت، امکان مقایسه‌ی آن برای افراد متفاوت و گروه‌های اجتماعی مختلف را فراهم می‌سازد (جلالی فراهانی، ۱۳۸۷).
فراغت به عنوان فعالیت: ازاین دیدگاه فراغت عبارت است از بازی‌ها، ورزش‌ها، کار فرهنگی، کنش‌های اجتماعی و نوعی فعالیت که ظاهرا شبیه کار است ولی در اصل کار نیست. این رویکرد چندان دقیق و مشخص نیست زیرا به درستی معلوم نیست که مثلا بازی‌های بعد از تعطیلی مدرسه جزء فعالیت‌های فراغتی محسوب می‌شوند یا نه؟ به این دلیل تعریف فراغت تنها به عنوان فعالیت‌های مشخص موجب تناقص می‌شود به این جهت تعداد کمی از متخصصین تعریف فوق را به عنوان فراغت پذیرفته‌اند. تاکنون هیچ گونه فهرستی از فعالیت‌هایی که می‌توان آنها را فراغت نامید، ارائه نشده است تا معلوم شود افرادی که آن فعالیت‌ها را انجام می‌دهند درگیر فعالیت‌های فراغتی هستند (جلال فراهانی، ۱۳۸۷). در همین رابطه زنگنه به نقل از دومازیه^[۳۲] چهار نوع فعالیت را فهرست کرده است: ۱-کار برای امرار معاش ۲-تعهدات خانوادگی ۳-تعهدات خانوادگی – فرهنگی ۴- فعالیتی که موجب ابراز وجود و خود شکوفائی فرد است. به نظر وی فراغت از نوع چهارم است و سایر فعالیت‌ها شبه فراغتی هستند. براساس نظر وی فراغت فعالیتی هدفمند است که از روی انتخاب شخص انجام می‌شود، فردیت شخصی را تکامل می‌بخشد و موجب تکامل فردی می‌شود. فراغت فعالیتی جدای از انتظارات اجتماعی خانواده، دوستان، حکومت یا… نیست، لذا آنچه فراغت را تشکیل می‌دهد خود فعالیت نیست بلکه کیفیت چگونگی تجربه انجام آن فعالیت است (زنگنه، ‌۱۳۷۸).
‌فراغت به عنوان یک تجربه درونی: سومین دیدگاه در تعریف فراغت ناشی از توجه به وضع روانی، جهت‌گیری‌ها، گرایش‌ها، شرایط و تجربه در ارتباط با فراغت‌گر است. به سخن دیگر دیدگاه سوم در تعریف خود به عامل فراغت یا فراغت گر توجه نموده است. معروف‌ترین تعریف تجربی در این زمینه به سباستیان دوگرازیا مربوط است که فراغت را در حالتی از وجود و شرایط انسان می‌داند که تعداد کمی از افراد طالب آن بوده و تعداد کمی توان دستیابی به آن دارند. وی عامل اساسی را در تعریف فراغت حالت و شرایط و یا احساس لذت دانسته است.
در اکثر نگرش‌های قدیم و جدید در زمینه تعریف مشخصات فراغت سه جهت‌گیری مشترک مشاهده شده است که عبارتند‌از:
الف) فراغت از آنچه باید انجام گیرد متمایز می‌شود. فراغت از قلمرو ضرورت جدا می‌شود یعنی از آنچه که باید انجام گیرد.
ب) فراغت انتخاب آزادانه است که نسبی است نه مطلق.
ج) انگیزه عمدتا امری درونی است. لذا فراغت می‌تواند ترکیبی از دلایل مشارکت و مزایای پیش بینی شده باشد. از مجموع مقولات مطرح شده چنین به نظر می‌رسد که فراغت فعالیتی است که بدوا به صرف خودش انتخاب می‌شود. آنچه فعالیتی را به فراغت تبدیل می‌کند تعریفی است که فراغت‌گر به آن می‌دهد که در هر صورت از حالت ذهنی محض فراتر است. با آنکه آزادی در انتخاب فعالیت‌های فراغتی نسبی است ولی می‌تواند چیزی فراتر از یک احساس محض باشد. به این دلیل جهت‌دار و متضمن تصمیم گیری واقعی است (جلالی فراهانی، ۱۳۸۷).
۲.۴ اوقات فراغت از دیدگاه مکاتب فلسفی
ایده الیسم^[۳۳]: دیدگاه‌های آن درباره اوقات فراغت نگرش‌های اخلاقی و زیبایی‌شناسی و منطق است. این فلسفه هدف سرگرمی و فعالیت‌های فوق برنامه را متوجه رفاه و راحتی انسان و کاستن از رنج بشر و افزایش ارزش‌ها و به خصوص ارزش زیبایی شناختی می‌داند و به فعال ساختن زندگی و تحرک بخشیدن به آن و تشویق دانش آموزان برای رشد همه نیروها و توانایی‌های خلاق و تلاش‌های ابداع گرانه و فعالیت‌های اساسی درونی اهمیت می‌دهد (رفعت جاه، ۱۳۸۶).
رئالیسم^[۳۴]: اهداف برنامه‌های اوقات فراغت در این فلسفه مبتنی بر استفاده از واقعیت علمی زندگی باید برای رشد شخصیت متعادل جهت دستیابی به تکامل و پیشرفت آن است. رئالیست‌ها بر اهمیت توجه بر جسم به دلیل اینکه یک واقعیت محسوس از وجود آدمی در این دنیا است تأکید می‌کنند (رفعت جاه، ۱۳۸۶).

صفت سماعی: صفتی است که از روی قاعدهای ساخته نشده باشد؛ مانند نیک.
در مقابل صفت قیاسی صفتی است که از روی قاعده ساخته شده باشد؛ مانند آموزگار، دانا (خیامپور، ۱۳۸۴: ۵۵).
۲) صفت برابر: آن است که مرتبه موصوف و آنچه با آن مقایسه میشود، برابر باشد؛ مانند یوسف به اندازه احمد مهربان است.
رابطۀ برابری بین موصوف و امر دیگر به وسیلۀ کلمات و گروههایی که بر برابری دلالت میکنند، برقرار میشود که عبارتند از: «به اندازه»، «به قدر»، «همانقدر» (فرشیدورد، ۱۳۸۸: ۲۶۱).
۳) صفت تفضیلی: آن است که موصوفش در یک امر و یک صفت مشترک با موصوف دیگر برتری دارد که با افزودن «تر» به آخر صفت مطلق پدید میآید؛ مانند علی خوبتر از احمد است.
۴) صفت عالی: آن است که موصوفش در صفتی مشترک، با همۀ موصوفها سنجیده میشود و بر آنها بیشی یا کمی دارد؛ مانند فرهاد بهترین دانشآموز است.
* گاهی بعضی صفتها و گروه های وصفی بیداشتن پسوند «ترین» معنی صفت عالی میدهند؛ مانند «کمال، مهین» (همان: ۲۶۴).
۴ـ ۵. مطابقت صفت و موصوف
یکی از ویژگیهای زبان عربی مطابقت صفت و موصوف است که در زبان عربی چندان معمول نیست؛ البته به گفتۀ فرشیدورد، در گذشته در زبان پهلوی مطابقۀ صفت و موصوف در عدد و جمع معمول بوده است و طبری هم گاهی استعمال کرده است؛ ولی بعد از قرن ۶ این قاعده از بین رفته است (فرشیدورد، ۱۳۸۸: ۲۷۴).
امروزه، صفت و موصوف در زبان فارسی به ندرت در مفرد و جمع و مؤنث و مذکر با هم مطابقت میکنند؛ چراکه قاعدۀ عام آن است که صفت برای موصوف جمع یا مفرد، مذکر یا مؤنث به یک صورت به کار میرود. با وجود این، گاهی در فارسی امروز برای موصوف مؤنث غیر عربی صفت مؤنث عربی به کار میرود که بسیاری این مطابقت را غلط میشمارند و سعی میکنند صفت و موصوف را بر اساس قاعدۀ فارسی به کار ببرند.

«در فارسی، تمایزی از نظر جنس دستوری [مذکر و مؤنث] وجود ندارد و از آنجا که صفت تغییرناپذیر است، معمولاً هیچگونه تطابق دستوری میان صفت و اسم موصوف وجود ندارد. با این همه، در زبان رسمیتر، هرگاه صفتی که منشأ عربی دارد، اسمی را که آن واژۀ عربی دخیل است وصف کند، میتواند بر قواعد دستوری زبان عربی با آن مطابقت نماید» (لازار، ۱۳۸۴: ۱۰۶).
۵ـ ۵. حالات صفت
صفت ۶ حالت دارد، از جمله:
۱) حالت وصفی: گلستان خوب کتابی است.
۲) حالت متممی: این کتاب را خوب میدانستم.
۳) حالت مسندی: امروز هوا خوب است.
۴) حالت قیدی: امروز هوا سخت سرد است.
۵) حالت عطفی: امروز هوا سرد و بارانی است.
۶) حالت بدلی: امروز هوا خوب است خوب.
نکاتی پیرامون صفت
۱) صفت بیانی بیواسطه غالباً بعد از کسره و موصوف قرار میگیرد؛ ولی بعضی از صفتها و گروه های وصفی بیانی بیواسطه، پیش از موصوف واقع میشوند، در این صورت کسره هم حذف میشود؛ مانند تنها کار من، یک دنیا محبت (فرشیدورد، ۱۳۸۸: ۲۵۷).
۲) صفت بهواسطه یا اسنادی آن است که به یاری فعل ناقص (فعل ربطی) موصوف را وصف کند. پس این صفات از یک طرف مسند و از طرف دیگر صفتاند برای اسم. بنابراین، هم وابستۀ فعلاند و هم وابستۀ اسم؛ مانند «ابن سینا دانشمند بود» که «دانشمند» از یک سو مکمل «بود» است و معنی آن را کامل میکند و از سوی دیگر صفت «ابن سینا» است (همان: ۲۵۷).
۳) برخی از صفتها مانند خوب، بد و … ممکن است به طور استثنایی پیش از اسم واقع شوند. خوب کتابی است، بیچاره پدرت. این ساخت ارزش عاطفی صفت را در مقایسه با ساخت عادی که آن هم امکان پذیر است، برجسته میکند (لازار، ۱۳۸۴: ۱۰۵).
۴) صفت بیانی در فارسی امروز همیشه مفرد است، اگرچه موصوفش جمع باشد؛ مانند مردان بزرگ، زنان دانا؛ اما صفتی که جانشین اسم گردد، میتواند جمع شود؛ مانند بزرگان، دانشمندان (فرشیدورد، ۱۳۸۸: ۲۷۴).

6. 6. حروف

حروف کلماتی هستند که برخلاف اقسام دیگر کلمه معنی مستقلی ندارند و تنها به کمک کلمات دیگر معنی پیدا میکنند. دکتر فرشیدورد به طور کلی حروف را به دو قسم، حروف الفبایی و حروف دستوری تقسیم میکند و برای حروف دستوری چهار قسم: ۱) حرف اضافه؛ ۲) حرف ربط؛ ۳) حرف ندا و ۴) حرف تفسیری را در نظر میگیرد (فرشیدورد، ۱۳۸۸: ۴۴۷).
۱ـ ۶. حروف اضافه
ادواتی هستند که پیش از اسم یا ضمیر میآیند «تا آن را با یکی از معانی ابتدا، انتها، استعلا، ظرفیت، علیت، مصاحبت و امثال آنها به فعل یا شبه فعلی نسبت دهند» (خیامپور، ۱۳۸۴: ۱۰۴ و ۱۰۵).
نقش این حروف این است که اسم یا گروه اسمی را متمم کلمهای دیگر کنند و با کلمۀ بعد از خود مجموعهای بسازند.
حروف اضافه عبارتند از: به، با، بر، بی، تا، جز، چون، در، کسرۀ آخر، از، برای، همچون، را و … .
خیامپور کلماتی چون زیر، روی، جلو و عقب را که هنگام اتصال به اسم آخر آنها مکسور میشود و به پیروی از دستورزبانهای اروپایی جزو حروف اضافه محسوب میشوند، از حروف اضافه نمیداند؛ او این کلمات را اسماعی میداند که اغلب اضافه میشوند و مانند اسمهای دیگر حالات مختلف پیدا میکنند؛ مانند حالت فاعلی: روی میز میدرخشد (همان: ۱۰۸).
ساختمان حروف اضافه
به اعتقاد فرشیدورد، حروف اضافه بر دو قسم بسیط و مرکب هستند:
حروف بسیط که عبارتند از: به ، با، بر و … ؛
و حروف مرکب که عبارتند از: به جز، بَر، همچون و … .
شایان ذکر است که حرف اضافه امروز بیشتر با اسم مکسور تقویت و تأکید میشود؛ یعنی اسمی که بعد از آن میآید و گروه حرف اضافه میسازد؛ مانند به وسیلۀ، به سبب و … . این گروه ها غالباً جانشین حروف اضافهای میشوند که معنی آنها ضعیف شده است و نیاز به تقویت معنی دارند؛ مانند «به منظور» و «به وسیلۀ» و … به جای «برای»، «از» و … . او برای خرید به بازار رفت: او به منظور خرید به بازار رفت (فرشیدورد، ۱۳۸۸: ۴۵۲).
امروزه، حرف اضافه پیش از متمم میآید، مگر «را» که پس از آن قرار میگیرد. بنابراین، حروف اضافه بر دو قسم است: پسین؛ مانند «را»؛ پیشین؛ مانند «از» (همان: ۴۵۱).
۲ـ ۶. حروف ربط
حروفی هستند که دو کلمه یا دو جمله را به هم پیوند میدهند؛ مانند «و، که، تا، پس و …».
این حروف برخلاف حروف اضافه رابطهای که بین کلمات برقرار میکنند، رابطۀ همسانی است و افزون بر کلمات و گروه ها، جمله ها را نیز به هم پیوند میدهند. برای مثال، او به دانشگاه رفت تا تحصیل کند.
حروف ندا
حروفی هستند که برای مناداساختن به کار میروند؛ مانند ای، ایا و … .
افزون بر موارد مذکور، حروف دیگری هم وجود دارد که برخی دستورنویسان به آن اشاره کردهاند؛ مانند حرف پرسش، حرف تأکید، حرف مفعولی و … .
حرف پرسش: خیامپور کلمۀ «آیا» را که فقط پرسش را میرساند، در شمار حروف قرار میدهد.
حرف تأکید: حرف تأکید از نظر معنی زاید است و اغلب برای تأکید یا توضیح آورده میشود (خیامپور، ۱۳۸۴: ۱۲۹ و ۱۳۰).
حرف مفعولی: حرف مفعولی نیز لفظ «را» است که در مفعول صریح بهکار میرود. نکتۀ شایان توجه این است که خیامپور قسم دیگری نیز برای حروف درنظر میگیرد که آن را حروف اسناد یا رابطه مینامد.
به نظر خیامپور، حروف اسناد حروفی هستند که مسند را به مسندالیه ربط میدهد؛ مانند «است» در جملۀ «هوا روشن است»؛ عدهای این حروف را از افعال میشمارند؛ ولی به اعتقاد خیامپور این کلمات چون معنی مستقلی ندارند و جز برای ربط مسند به مسندالیه به کار نمیرود، جزء حروف محسوب میشود (خیامپور، ۱۳۸۴: ۱۰۹).

7. 7. قید

۳- عقیم کردن تلاش برای تضعیف نفوذ ایران در منطقه از طرف محور سازش و بازیگران غربی

۴- افزایش نفوذ و عمق استراتژیک خود در منطقه از طریق استفاده از خیزش­های مردمی
۵- حفظ سوریه به‌عنوان دروازه ورود به لبنان و فلسطین جهت حمایت از متحدین اصلی خود
۶- کسب وجهه سیاسی در میان شیعیان و علویان
۷- استفاده از بازار سوریه جهت سرمایه ­گذاری در بخش­های مختلف خصوصاً نفت و گاز
۸- جلوگیری از فروپاشی ضمنی محور مقاومت (سوریه ستون محور مقاومت است)
۹- جلوگیری از تسری گفتمان رقیب در سوریه
اقدامات ایران در سوریه
ایران برای دستیابی به اهداف خود در سوریه با توسل به رویکرد­های نرم­افزاری و سخت­افزاری سعی در حفظ متحد خود ا توان قوا در تمامی سطوح از ابزارها و رویکردهای متعددی استفاده کرده است که به برخی از آن‌ ها پرداخته می‌شود:
مالی:
آمار دقیقی از کمک­های پولی و مالی ایران به سوریه در دست نیست اما در زیر به برخی از آن‌ ها که به‌صورت پراکنده در رسانه ­ها موجود بوده اشاره می‌شود:
تصویب کمک ۸/۵ میلیارد دلاری به سوریه توسط رهبر جمهوری اسلامی به سوریه در دسامبر ۲۰۱۱، اعطای کمک­های ایران به سوریه بالغ‌بر ۱۰ میلیارد دلار در ۲۰۱۲ (www.persian.ruvr.ru).
ایجاد بانک مشترک، قراردادهای نفتی و گازی، انعقاد قرارداد گازی بین ایران، سوریه و عراق برای ساخت خط لوله گاز، فروش نفت به سوریه به ارزش (Rafizadeh,2013).
“ادیب میاله” رئیس بانک مرکزی سوریه گفت: قرار شد بهای نفت سه میلیارد و شش‌صد میلیون دلاری ایران به سوریه از طریق سرمایه‌گذاری ایران در سوریه نظیر احداث ساختمان و کارخانه پرداخت شود (www.yjc.ir).
ایران همچنین از رژیم سوریه به لحاظ مالی و سیاسی است. در ماه ژوئیه ایران به سوریه یک خط اعتباری ۳۶۰۰۰۰۰۰۰۰ دلار به خرید نفت و مواد غذایی و در ماه ژانویه یکی دیگر از خط اعتباری ۱ میلیارد دلار برای واردات کالا از ایران ارائه می‌گردد .(Reuters, 2013)
ایران درزمینه نظامی و تسلیحاتی نیز با ارسال تجهیزات سبک و سنگین، آموزش نیروهای نظامی، اعزام فرماندهان نظامی و مستشار، اعزام نیروی نظامی و … سعی در حمایت از نیروهای سوری نماید. میزان رسمی و تائید شده از آمارهای کمک­های نظامی ایران در دست نیست اما قطع به‌یقین ارسال تجهیزات نظامی و تسلیحات مختلف از تفنگ و خمپاره به‌عنوان تسلیحات سبک گرفته تا موشک­های دوربرد مانند فلق ۱ و ۲ در بحران سوریه این کشور را حمایت کرد. علاوه بر استمداد­های فوق حضور نیروهای سپاه قدس به رهبری قاسم سلیمانی در سوریه نشانه دیگری از حمایت ایران از سوریه است. که این مساله را می­توان از دستگیری ۴۸ عضو از نیروهای اعزامی به سوریه دریافت.
هم‌چنین با توجه به هر دو گزارش دولت ایالات‌متحده و بیانیه‌های رسمی ایران، تهران ایجاد یک گروه قوی پنجاه‌هزارنفری شبه‌نظامی سوری موسوم به جایش آل شبی (ارتش خلق) برای کمک به نیروهای دولتی سوریه کمک کرده است (www.bultannews.com).

۲-۱-۴ لبنان

تقویت و افزایش نفوذ ایران در پی رخدادهای مردمی در خاورمیانه هراس و نگرانی محور سازش را برای مقابل با این روند رو به فزونی تشدید کرد. آن‌ ها علاوه بر سوریه به‌عنوان اسب تروای محور مقاومت و ستون این محور سعی در تضعیف و دخالت در سایر حوزه ­های نفوذ ایران کرده ­اند. یکی از علل اصلی این ائتلاف، تضعیف حداکثری ایران از طریق خروج سوریه از محور مقاومت بود. عدم سقوط سوریه در کوتاه‌مدت و استقامت در برابر اتحاد قوی سازش نه تنها مقاومت را تضعیف نکرده بلکه موجبات دلسردی بیشتر آن‌ ها را فراهم آورده است. ازاین‌جهت محور سازش سعی در جبران جبهه سوریه، مایل به دخالت در لبنان و عراق برای قطع ارتباط ایران با مدیترانه هستند. این در صورتی است که علاوه بر اهمیت لبنان در قدرت و نفوذ ایران، عربستان لبنان را به‌عنوان منافع استراتژیک خود تلقی می­ کند که همان‌گونه که شرح داده شد یکی از دلایل تلاش برای سرنگونی اسد نیز خلع ید سوریه از تحولات لبنان است.
عربستان با حمایت از گروه‌های سیاسی همسو با خود مثل ۱۴ مارس سعی در مقابله و تضعیف جریانات تجدیدنظرطلبانه و رادیکال و در مقابل نیروهای محافظه­کار وابسته به خود است. با وقوع بحران در سوریه و ناکامی شورا سعی در جبران آن از راه لبنان ضربه محکمی بر پیکره ایران و سوریه وارد آورد چراکه لبنان دروازه سوریه به جهان خارج است. وجود یک دولت ضد اسد در لبنان یعنی تنگ‌تر کردن حلقه محاصره علیه حکومت بشار اسد. ازاین‌رو شاهدیم که عربستان سعی دارد که از تشکیل دولت مستقل یا بی‌طرف خودداری کند. به‌گونه‌ای که به‌طور مثال علی‌رغم اینکه “تمام سلام” از اعضای “۱۴ مارس” و دارای شخصیت میانه‌رو محسوب می‌شود ولی به او اجازه تشکیل دولت نمی دهند؛ هم­چنین با حمایت از گروهای معارض لبنانی که در جبهه مخالف اسد هستند سعی در تضعیف هر چه بیشتری مقاومت نماید. (امیدی، ۱۳۹۲) در این راه از کمک­های مالی، رشوه و تطمیع برای دست‌کاری سیستم سیاسی لبنان استفاده کرده که یک نمونه آن را ­می­توان اعطای کمک ۳ میلیارد دلاری به میشل سلیمان عنوان داشت.
۳-۱-۴ عراق
اشغال عراق در ۲۰۰۳ توسط آمریکا و به‌تبع آن افزایش نفوذ ایران در عراق و تقویت نفوذ شیعیان و روی کار آمدن شیعی و در مقابل سقوط حزب بحث نگرانی بیش‌ازپیش اعراب را منجر شد. این روند با روی کار آمدن نوری مالکی و تشدید عمق استراتژیک ایران در خاورمیانه اهمیتی دوچندان گرفت. با تحولات عربی نیز این رویه تشدید و اعراب به دلایلی ازجمله روی­کارآوردن حکومت سنی موردنظر خود، مقابله با گسترش نقش شیعیان در منطقه، تضعیف نقش ایران از طریق کوتاه کردن دست او از عراق که دروازه ورود او در حمایت از متحدین خود خصوصاً سوریه است، مقابله با ایجاد یک حکومت باثبات در عراق به علت ترس از تبدیل عراق به یک حکومت سرمشق و نمونه الگوی شیعی در منطقه، افزایش نفوذ منطقه­ای خود و … به تحولات عراق ورود و با توسل به ابزارهای متعدد سعی در چرخش توازن استراتژیک به نفع محور سازش و ایجاد بستر مناسب جهت ظهور دولتی سنی در عراق کرده است. که در این راه از اقداماتی از قبیل ایجاد بی‌ثباتی و گسترش ناامنی از طریق بمب­گذاری­ها، حمایت از نیروهای القاعده، گروهای تکفیری ازجمله داعش، ایجاد اختلال در روند انتخابات و …. را می­توان از اقدامات سازش در عراق عنوان نمود.

۲-۱-۴ تشدید رویکرد امنیتی و افزایش خریدهای نظامی و تسلیحاتی

ایران هراسی از زمان پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و با زیرسوال رفتن پایه‌های دکترین نیکسون- کیسینجر شدت یافت. کشورهای غربی با تحریک کشورهای منطقه این گونه القا کرده‌اند که جمهوری اسلامی درصدد صدور انقلاب اسلامی است بنابراین بایست با کمربند بهداشتی یا امنیتی ایران را احاطه کرد. همین مدل را در مقطعی در مورد شوروی سابق هم شاهد بودیم اما درباره جمهوری اسلامی ایران یکی از نتایج چنین رویکردی شکل‌گیری شورای همکاری خلیج‌فارس بود که از همان ابتدا از آن به‌عنوان وحدت مصلحتی در مقابل ایران استفاده می‌شد. بر همین مبنا این نوزاد (شورای همکاری خلیج‌فارس) زودتر از موعد به سمت نظامی‌گری رفت و بدین ترتیب نیروی دفاع مشترک جزیره را تأسیس کردند و از همان دوران هم روز به روز خرید تسلیحات در این کشورها افزایش یافت (kavirgomnam.blogfa.com).
سیاست­های نظامی و امنیتی شورا به دلیل القائات امریکا و دول غربی از یک‌سو و عدم درک درست از راهبرد و ایستار نظامی سایر رقبا در خاورمیانه در کنار علل دیگر، به عدم درست منتج به اشتباه استراتژیک و طرح نادرست راهبرد دفاعی – نظامی منجر شده است. سیاست نظامی شورا به دلایل عدیده پس از انقلاب وارد رویکرد تهاجمی با ایران شده و ازاین‌جهت یکی از مسیرهای موردنظر خود را در افزایش هزینه­ های نظامی، خریدهای تسلیحاتی کلان و افزایش قدرت نظامی خود با اتکا به قدرت نفتی خود است. این روند پس از ۲۰۰۳ گسترش یافت. با تحولات عراق و افزایش نقش ایران در میان دول منطقه و تقویت جایگاه شیعیان با محوریت ایران احساس تهدید از جانب ایران از جانب اعضای شورای همکاری ایجاد و توسط دول غربی به این هراس و نگرانی دامن زده شد. این مساله با توسعه برنامه هسته­ای ایران بسط پیدا کرد و با تهدید به بستن تنگه هرمز و اختلاف­های گاه و بیگاه ایران نسبت به جزایر با شورا و یا ادعای برخی مقامات ایران در مورد مالکیت در بحرین به‌عنوان استان ۳۴ این بدبینی را دوچندان نمود.
با وقوع بیداری اسلامی نیز این بدبینی از ایران با اتهام به دخالت در امور داخلی و اخلال در نظم عمومی این کشورها اسباب نگرانی آن‌ ها را موجب شد. که برآیند این بدبینی افزایش خریدهای تسلیحاتی و تشدید رویکرد امنیتی سیاست خارجی شورای همکاری خلیج‌فارس می­توان مشاهده کرد. در زیر به ارائه آمار خریدهای تسلیحاتی شورای همکاری طی سال‌های مختلف خصوصاً پس از تحولات عربی پرداخته می‌شود و نمودهای تشدید ایران هراسی را در خرید تسلیحاتی شورا می‌تواند دید.^[۵]
خریدهای تسلیحاتی شورا همچنان که در دو نمودار زیر مشاهده می‌شود از ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۳ روندی افزایش را طی کرده ­اند. خرید تسلیحات شورا در سال ۲۰۰۳ ۴۵ میلیارد دلار بوده است. این مبلغ در سال بعد یعنی در ۲۰۰۴ با افزایش ۵ میلیارد دلاری به ۵۰ میلیارد دلار می‌رسد. گسترش سیاست خرید تسلیحات در سال‌های پس از آن ادامه پیدا کرد و در سال ۲۰۱۰ با افزایشی تقریباً دو برابر (۱۹۳%) افزایش نسبت به سال ۲۰۰ تداوم پیدا کرد.
با گسترش تحولات عربی خرید نظامی شورا بسیار افزایش پیدا کرد به‌نحوی‌که از ۸۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۱ به ۹۴ میلیارد در سال ۲۰۱۲ و ۹۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۳ رسید که افزایش ۱۵ میلیاردی شورا تنها طی دو سال در سال­های اخیر بی­سابقه بوده است.
آمار خرید ریز کشورها نیز، عربستان از ۲۵ میلیارد در سال ۲۰۰۳ به ۸/۴۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ با افزایشی نزدیک به ۲۰۰% می‌رسد. پس از تحولات در منطقه آمار خرید عربستان افزایشی صعودی به خود گرفته و ارقام ۵/۴۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۱، ۹/۵۴ میلیارد در ۲۰۱۲ و ۷/۶۲ میلیارد دلار سال ۲۰۱۳ به‌عنوان بیشترین خریدار تسلیحات در میان اعضای شورای همکاری می‌شود.
امارات نیز در این میان افزایش گسترده‌ای در ارقام خرید تسلیحات تجربه می‌کند به‌نحوی‌که از ۱/۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۲ به ۶/۱۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ می­رسد. امارات نیز به مانند عربستان پس از تحولات عربی برای سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ به ترتیب به ۱/۱۹، ۸/۱۸ و ۸/۱۸ میلیارد می­رسد.
عمان نیز در بین اعضای شورا رشدی قابل‌ملاحظه یافت که خرید خود را از ۶/۳ میلیارد در ۲۰۰۳ به ۵ میلیارد در ۲۰۱۰ رساند. پس از خیزش‌های عربی آمار خرید عمان تنها پس از یک سال با افزایش ۶/۱ میلیاردی به رقم ۶/۶ میلیارد دلار رسید. و پس از آن رقم بسیار بالای ۹/۱۱ میلیارد دلار را ثبت کرد که طی یک سال افزایشی ۲۰۰% را تجربه کرده بود. که این رقم در مقام ۲۰۱۳ به ۷/۸ میلیارد دلار کاهش پیدا کرد.
کویت در این سال‌ها افزایش چندانی در خرید خود نداشت. اما پس از تحولات خرید خود را از ۷/۴ در ۲۰۱۰ به ۸/ ۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۲ رساند.
بحرین نیز همین­گونه تغییری را تجربه نکرده اما پس از تحولات ۷۷۴ میلیون دلار به ۱/۱ میلیارد در سال ۲۰۱۳ رسید. قطر نیز بدون تغییر عمده‌ای به‌عنوان یک مشتری کم خرید در این سال‌ها خرید چندانی را تجربه نکرد.
با آمار و ارقام و نمودارهای بالا نتیجه گرفته می‌شود که شورای همکاری خلیج‌فارس به‌تبع تأثیرپذیری از الگوی ایران هراسی و شیعه هراسی (که توسط دول غربی تقویت می‌گردید) با تقویت این روند در سال­های پس از وقوع خیزش­های عربی به علت ترس و واهمه از ایران و ناآرامی­های داخلی خود مبادرت به افزایش در خریدهای تسلیحاتی خود کردند. نکته قابل‌توجه برای فهم تأثیر ایران هراسی بر خرید نظامی اینجاست که سیاست امنیتی و نظامی شورای همکاری دفاعی است که این خود تجهیز در مقابل توهم خطر ایران را توجیه می­ کند.
(Source: Cordesman, Burke, 2014, 24)
(Source: Cordesman, Burke, 2014, 25)
(Source: Cordesman, Burke, 2014, 26)

۳-۱-۴ صدور قطعنامه‌ها علیه ایران

یکی دیگر از نمود و جلوه­های دیگر واگرایی و افزایش تنش در روابط سیاسی مابین شورای همکاری خلیج‌فارس و ایران را می­توان در قطعنامه­های دوطرفه در رد و مخالفت با سیاست­های طرف مقابل دانست که در زیر به آن‌ ها پرداخته می‌شود:
شورای همکاری خلیج‌فارس در مقاطع مختلف و در مواجهه با رخدادهای و بحران­های منطقه از ابزار سازمان همکاری بهره جسته و سعی خویش را بر آن داشته که از طریق این ارگان و سازوکارهای منتج از آن به اهداف خویش نائل آید. ازاین‌جهت یکی از اقدامات اساسی و مهم شورا برگزاری نشست­های متعدد در سطح سران و وزرای اعضای شورا در موارد متعدد است. پس از بیداری اسلامی و وقوع تحولات منطقه­ای و گسترش بحران در خلیج و بروز جریان­های اصلاحی، شورا برای جلوگیری و حل بحران منطقه­ای نشست­های متعدد را در سطوح مختلف انجام داده و با صدور بیانیه‌ها و قطعنامه­های مختلف سعی در دستیابی به اهداف خویش را داشته است. با گسترش ابعاد واگرایی میان ایران و شورای همکاری خلیج‌فارس تجلی این واگرایی را در قطعنامه­ها و نشست­های دو بازیگر شاهد هستیم که در زیر به برخی از آن‌ ها اشاره می‌شود:
۱- در نشست ۳ آوریل ۲۰۱۱ کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس در اجلاس ویژه وزیران امور خارجه‌ خود “دخالت‌ بارز” ایران در امور داخلی این کشورها را محکوم و ایران را متهم به توطئه علیه امنیت ملی، ایجاد ناآرامی و مناقشه‌های مذهبی در میان شهروندان و نقض استقلال حاکمیت کردند. وزیران امور خارجه کشورهای عربی در بیانیه‌ی خود «دخالت ایران در امور داخلی بحرین» را محکوم کردند و این حرکت ایران را «نقض معاهده‌های بین‌المللی و موازین حسن همجواری» دانستند. این سازمان همچنین «دخالت‌های بارز ایران در کویت از طریق ایجاد شبکه‌‌های جاسوسی در این کشور» را محکوم کرد. عبدالله بن زاید وزیر امور خارجه امارات نیز اظهار داشت: «من به برادران ایرانی نصیحت می‌کنم، اساسنامه “شورای همکاری خلیج"[فارس] را به خوبی و پیش از دخالت در امور هر یک از کشورهای عضو آن بخوانند. شورای همکاری خلیج [فارس] به صورت یک واحد مرتبط عمل می‌کند و امنیت هر یک از اعضایش را شرط امنیت تمامی اعضا می‌داند» (www.dw.de).
۲- در ۲۰ آوریل ۲۰۱۱، شورای همکاری خلیج‌فارس و اتحادیه اروپا بیانیه‌‌‌‌‌‌‌ای مشترک صادر کردند که بدون ذکر نام مستقیم مسائل بحرین و یمن و از ایران خواسته‌شده بود که به مداخله در امور داخلی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس و دیگر کشورهای منطقه خاتمه دهد.
۳- در جلسه دسامبر ۲۰۱۱ شورای عالی شورای همکاری خلیج‌فارس از کلمات شدیدتری برای پرداختن به مداخله ایران در منطقه استفاده شد و از ایران خواسته شد دست از چنین سیاست‌‌‌‌‌‌‌ها و اقداماتی بردارد و درعین‌حال ایران را تحت فشار قرار داده بود که درخصوص برنامه هسته‌‌‌‌‌‌‌ای خود با آژانس بین‌‌‌‌‌‌‌المللی انرژی اتمی همکاری کند.
۴-در جلسه آوریل ۲۰۱۲ وزرای شورای همکاری خلیج‌فارس بیانیه‌‌‌‌‌‌‌ای صادر شد که در آن به‌شدت از سفر رئیس‌جمهور «احمدی‌‌‌‌‌‌‌نژاد» به جزیره مورد مناقشه ابوموسی انتقاد شده بود. در این بیانیه ادعاشده بود که «هرگونه تجاوز به استقلال یا مداخله در امور داخلی یکی از کشورهای عضو به‌منزله حمله به تمام کشورهای عضو مداخله در امور آن‌ ها تلقی می‌شود» .(www.farsnews.com)
۵- کشورهای عرب حوزه‌ی خلیج‌فارس روز یکشنبه (۱۷ آوریل، ۲۸ فروردین) با انتشار بیانیه‌ای، از جامعه‌ی بین‌المللی و شورای امنیت سازمان ملل خواستند تا از «دخالت‌ها و تحریکات آشکار ایران» در امور داخلی این کشورها جلوگیری کنند. در این بیانیه که از سوی وزرای خارجه‌ی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در ریاض، پایتخت عربستان سعودی، انتشار یافت خواسته شد تا «اقدامات لازم» در برابر «تفرقه‌افکنی‌های جمهوری اسلامی ایران در منطقه» انجام شود. عربی در این بیانیه تأکید کردند که «قاطعانه در مقابل هرگونه دخالت خارجی در امور داخلی خود» می‌ایستند و از ایران خواستند، به «تحریکات خود پایان دهد».
.(www.dw.de)
علاوه بر این، شورا به منظور کسب مشروعیت بین‌المللی برای اقدام خود تحرکات دیپلماتیکی را در پیش گرفت؛ نشست با اتحادیه اروپا و چین برگزار کرد که در بیانیه‌های اخیر خود ضمن حمایت از اقدامات شورا، مداخله دیگر دولت­ها در امور داخلی بحرین محکوم کرده بود. عربستان سعودی نیز مذاکراتی با دولت­های پاکستان، مالزی اندونزی و برخی کشورهای آسیای میانه انجام داد و از آن‌ ها برای مداخله نظامی در بحرین دعوت کرد که ظاهراً با مخالفت مقامات بحرینی مواجهه شد. (دهقانی فیروزآبادی، نوری، ۱۳۹۱: ۳۹-۴۰)
۶- کشورهای عربستان سعودی، بحرین، قطر، امارات متحده عربی، کویت و عمان، در بیانیه مشترکی در ابتدای ماه سوم ۲۰۱۳ اعلام کرده‌اند خواهان روابط بهتر با ایران هستند، اما «متأسفانه این کشور به مداخله خود در امور داخلی آن‌ ها ادامه می‌دهد». به نوشته العربیه، آن‌ ها همچنین بر اهمیت اتحاد میان خود در مقابل این مداخله تأکید کرده‌اند  .(www.khouznews.ir)
۷  وزیران خارجه همچنین قصد اعضای کمیته امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران برای سفر به جزیره ابوموسی و بازدید از این جزیره را محکوم و تحریک­آمیز تلقی کرده و در بخش دیگری از بیانیه خود مدعی شدند جمهوری اسلامی ایران در تأسیس، برنامه‌ریزی، حمایت مالی و آموزشی از گروه‌های تروریستی فعال علیه بحرین دخالت دار. همزمان، “خالد بن احمد آل خلیفه” وزیر خارجه بحرین نیز در نشست وزیران خارجه شورای همکاری در ریاض از کشورهای جنوب خلیج‌فارس خواست “در مقابل دخالت‌های ایران در امور داخلی خود، یک صف واحد تشکیل دهند و متحد بشوند” (www.asriran.com).
۸ محکومیت ایران از طرف هیئت دولت عربستان به‌ «تفرقه‌افکنی، ایجاد فتنه مذهبی، توطئه‌گری ضد تمامیت ارضی، زیر­پاگذاشتن استقلال کشورها» .(www.dw.de)