۲۲

 

مه گرفتگی

 

۱۲٫۴۷

 

 

 

۲۳

 

عدم رعایت حق تقدم

 

۱۱٫۸۴

 

 

 

۲۴

 

گردوخاک

 

۷٫۰۲

 

 

 

۲۵

 

عدم تنظیم باد لاستیک خودرو

 

۶٫۵۵

 

 

 

۲۶

 

آفتابی بودن و حرارت بالا

 

۶٫۰۳

 

 

 

۲۷

 

باد

 

۵٫۹۵

 

 

 

۲۸

 

حرکت با دنده عقب

 

۵٫۴۴

 

 

 

۴-۷- پاسخ مصاحبه شوندگان بر اساس سن و سواد تحصیلی:
به منظور بررسی ارتباط سن پاسخ دهندگان با نظرات آنها نتایج تحقیق همبستگی ضعیفی را بین آنها نشان داد بطوری که افکار سنین مختلف در مقایسه با همدیگر نسبت به متغیرها و عوامل تحقیق تفاوت محسوسی را ابراز نمی دارد.
همچنین یافته های پژوهش در خصوص تفاوت پاسخ ها بر اساس سواد تحصیلی مصاحبه شوندگان گویای این است که بر اساس دسته بندی صورت گرفته دارندگان مدارک دانشگاهی از نظرات نزدیک به گروه کارشناسان برخوردار هستند ولی با این همه، تفاوت چندان محسوسی بین دارندگان مدارک دانشگاهی با افراد دیپلم و زیر دیپلم مشاهده نمی شود.
پایایی پرسشنامه:
ابتداً و قبل از تست فرضیه ها می بایست اعتماد پذیری و یا پایائی پرسشنامه تدوین شده مورد بررسی و آزمون قرار می گرفت که در همین راستا ضریب آلفای کرونباخ که یکی ازمتداولترین روش های اندازه گیری اعتماد پذیری و یا پایائی پرسشنامه هاست بکار گرفته شده است. منظور از اعتبار یا پایایی پرسش نامه این است که اگر صفت های مورد سنجش با همان وسیله و تحت شرایط مشابه و در زمان های مختلف مجدداً اندازه گیری شوند، نتایج تقریبا یکسان حاصله شود.
تحلیل نتایج حاصل از این ضریب به محقق نشان می دهد، تا چه حد برداشت پاسخگویان از سوالات یکسان بوده است. اساس این ضریب بر پایه مقیاسهاست. مقیاس عبارتند از دسته ای از اعداد که بر روی یک پیوستار به افراد، اشیا یا رفتارها در جهت به کمیت کشاندن کیفیت ها اختصاص داده می شود. رایج ترین مقیاس که در تحقیقات علوم اجتماعی و علم مدیریت  بکار می رود مقیاس لیکرت است. درمقیاس لیکرت اساس کار برفرض موزون بودن گویه ها استوار است. بدین ترتیب به هر گویه نمراتی (مثلا از۱ تا ۵ برای مقیاس لیکرت ۵ گویه ای) داده می شود که مجموع نمراتی که هر فرد از گویه ها می گیرد نمایانگر گرایش او خواهد بود.

ضریب آلفا محاسبه شده برای ۲۸ متغیر این تحقیق برابر ۸۵۶/. است که بر اساس معیار تعریف شده کرونباخ ضریب زیادی محسوب می شود بنابراین عدد فوق اثبات می کند که همبستگی درونی بین سوالات بیشتر و در نتیجه پرسشها همگن تر است.

 

 

Reliability Statistics

 

 

 

Cronbach’sAlpha

اصل بیست و پنجم قانون اساسی مقرر می دارد: «بازرسی و نرساندن نامه ها، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی، افشای مخابرات تلگرافی و تلکس، سانسور، عدم مخابره و نرساندن آنها، استراق سمع و هرگونه تجسس ممنوع است مگر به حکم قانون.»
قانونگذار اساسی با تصویب اصل ۲۵، در واقع منع بازرسی و استراق سمع و نیز منع هرگونه تجسس را به عنوان یک اصل پذیرفته و جواز چنین اموری را فقط به حکم قانونگذار عادی دانسته است که قانونگذار عادی نیز در صورت اعمال محدودیت بر اصل یاد شده از طریق جرم انگاری ملزم به اثبات ضرورت وجود محدودیت می باشد و گرنه مصوبه مجلس مغایر با اصل یاد شده خواهد بود.
ب-۶: اصل آزادی احزاب، جمعیتها و انجمنها و آزادی شرکت در آنها
اصل بیست و ششم قانون اساسی مقرر می دارد: «احزاب، جمعیتها، انجمنهای سیاسی و صنفی و انجمنهای اسلامی یا اقلیتهای دینی شناخته شده آزادند، مشروط بر اینکه اصول استقلال، آزادی، وحدت ملی، موازین اسلامی و اساس جمهوری اسلامی را نقض نکنند. هیچ کس را نمی توان از شرکت در آنها منع کرد یا به شرکت در یکی از آنها مجبور کرد.» همانطور که مشخص است تحدید حقوق مردم از طریق جرم انگاری در این مورد هم نیازمند دلیل است. به عبارت دیگر تحدید حقوق مردم یک استثنا است که نیاز به اثبات ضرورت دارد.
ب-۷: اصل تشکیل اجتماعات و راهپیمایی ها
برطبق اصل بیست و هفت قانون اساسی «تشکیل اجتماعات و راه پیمایی ها، بدون حمل سلاح، به شرط آنکه مخل به مبانی اسلام نباشد آزاد است.»
ب-۸: اصل آزادی شغل
اصل بیست و هشتم قانون اساسی مقرر می دارد: «هرکس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست برگزیند…»
ب-۹: اصل منع دستگیری
اصل سی و دوم قانون اساسی مقرر می دارد: «هیچ کس را نمی توان دستگیر کرد مگر به حکم و ترتیبی که قانون معین می کند…»
ب-۱۰: اصل منع تبعید
اصل سی و سوم قانون اساسی مقرر می دارد: « هیچ کس را نمی توان از محل اقامت خود تبعید کرد یا از اقامت در محل مورد علاقه اش ممنوع یا به اقامت در محلی مجبور ساخت، مگر در مواردی که قانون مقرر می دارد.»
خلاصه اینکه اصول متعدد قانون اساسی که بر خی از آنها در بالا مورد اشاره قرار گرفت، مظاهری از حقوق و آزادی ملت را بیان کرده اند که برخی از این حقوق و آزادی ها بنا به تصریح قانونگذار اساسی به هیچ نحو (حتی از سوی مجلس شورای اسلامی هم) قابل تعرض نیست. مواردی هم که قابل تعرض است، صورت استثتایی دارد. به عبارت دیگر تحدید این حقوق و آزادی ها یک امر استثنایی است که نیاز به اثبات ضرورت و دلایل توجیهی دارد. روشن است که ستاندن این حقوق از طریق جرم انگاری یا ایجاد خدشه در حقوق مذکور به وسیله اعمال مجازات هم به طریق اولی یک امر کاملاً استثنایی است و نیاز به اثبات ضروت دارد که این امر بر عهده مجلس شورای اسلامی است. به این وظیفه مجلس، شورای نگهبان نطارت دارد تا احکام مذکور در اصول فوق توسط مجلس شورای اسلامی رعایت شود.

 

2. 2. محدودیتهای جرم انگاری افساد فی الارض در حقوق اسلام

 

در این مبحث این مهم مورد بررسی قرار می گیرد که بر اساس چه معیار و ضوابطی، مجلس شورای اسلامی می تواند از محدودیتها و اصول مورد اشاره عبور کرده و اقدام به جرم انگاری نماید.
الف. حفظ مصالح پنجگانه
احکام اسلام تابع مصالح و مفاسد واقعی هستند و ارتکاب حرام و ترک واجب جرم محسوب می شوند. فقها، معیارهای جرم انگاری در اسلام را در قالب پنج مصلحت دین، جان، عقل، ناموس و نسل و اموال مردم مطرح نموده اند و این پنج مصلحت را از اهداف تحریم و ممنوعیت اعمال دانسته اند و بر همین اساس، هر عملی که به یکی از این مصلحتها آسیب برساند جرم محسوب می گردد؛ از این رو، زنا و اعمال منافی عفت جهت حفظ و بقای نسل و ناموس؛ قتل به دلیل تعرض به جان؛ سرقت و امثال آن به دلیل تعرض به مال مردم؛ شرب خمر و سایر مسکرات به دلیل مخدوش ساختن عقل و هوش انسانها و بلاخره ارتداد به دلیل تعرض به حریم عقیده و مکتب و هرج و مرج در اعتقادات افراد جرم به حساب می آید.^[۲۰۵]
ب. حفظ مصلحت عمومی
اصل کلی در نظام کیفری اسلام این است که اجرای تعزیر (مجازات) جز درباره معصیت، یعنی عملی که بذاته و به وسیله نصّ تحریم شده، ممکن نیست؛ ولی در صورتی که مصلحت عمومی ایجاب کند، اسلام اجرای تعزیر را در مواردی که نصّی بر تحریم آن بذاته وارد نشده جایز می شمارد.^[۲۰۶] بنابرین وصفی که سبب تجریم افعال و حالات و در نتیجه تعزیر مرتکبان آنهاست، زیان رساندن به مصلحت یا نظم عمومی می باشد. بر اساس این دیدگاه، زیان فردی باید برای دفع زیان عمومی تحمّل گردیده و زیان سنگین تر با زیان سبکتر دفع شود. مجوز پذیرش این نوع جرم انگاری در نظام اسلامی، ضرورتهای اجتماعی است؛ چرا که حمایت از نظم و مصالح عمومی جامعه، مستلزم وجود نصوص انعطاف پذیری است که به همه زمانها و شرایط و احوال سازگار باشد و هیچ چیز برای نیازهای جامعه، انعطاف پذیرتر و سازگارتر از معیار فوق نمی باشد.^[۲۰۷]

در واقع در نظام کیفری اسلام بر خلاف حرام انگاری، «جرم انگاری مقوله ای حکومتی است با هدف حفظ و تامین مصالح عمده و نظم عمومی و دفع مفاسد مهمه فردی و اجتماعی که می تواند قلمرو محدودی از رفتارها را در حد «ضرورت» در برگیرد.»^[۲۰۸]
نتیجه گیری و ارائه راهکارهای پیشنهادی
«افساد فی الارض» یکی از عنوانهای فقهی است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در راستای فرایند اسلامی سازی حقوق و ایجاد سیستم جزایی اسلامی، وارد سیستم عدالت کیفری کشورمان شد. اما همانطور که در قسمت مبانی فقهی «افساد فی الارض» گفته شد؛ اکثر قریب به اتفاق فقها «افساد فی الارض» را به عنوان جرم حدی جدا از محاربه نمی دانند. فقط در سالهای اخیر بعد از انقلاب برخی از فقها شاید به دلیل پاره ای از مسائل امنیتی و سیاسی و حکومتی درصدد این بوده اند که جرم «افساد فی الارض» را به عنوان جرمی حدی مستقل معرفی کنند که دلایل و مستندات آنان و پاسخهایی که فقهای معاصر مخالف جرم انگاری «افساد فی الارض» به آنها داده اند را بطور تفصیلی در قسمت مربوط به مبانی فقهی جرم «افساد فی الارض» آوردیم.
اما باید اظهار داشت که موارد افساد در زمین در آیه محاربه(آیه ۳۳ مائده)، مطلق افساد را شامل نمی شود؛ بلکه موارد

۲-۲-۲- تاثیر حسابرسی بر ویژگی های کیفی اطلاعات:
ارزش حسابرسی ارزش مستقل (مطلق) نیست وتابع ارزش اطلاعات حسابداری گزارش شده است و اینکه اطلاعات حسابداری برای چه مصارفی مورد بهره برداری قرار میگیرد.ارزش افزوده (مضاعف) حسابرس متشکل از دو بعد است: بعد کنترلی و بعد اعتبار بخشی. شرکت هایی که صورت های مالی حسابرسی شده ارائه میکنند دارای محتوای اطلاعاتی و سود با کیفیت بیشتری هستند. از دیدگاه کنترلی، به دو دلیل حسابرسی به عنوان عاملی مستقل بر کیفیت اطلاعات نظارت دارد. دلیل اول آنکه بررسی مستقل میزان تطابق اطلاعات حسابداری با معیار های از قبل تعیین شده که این معیار ها احتمالا منعکس کننده نیاز و خواست استفاده کنندگان اطلاعات است. دلیل دوم آنکه ایجاد انگیزه برای تهیه کنندگان جهت تولید اطلاعات در چهارچوب معیارهای از قبل تعیین شده، زیرا تهیه کننده میداند که مورد حسابرسی قرار خواهد گرفت. از دید گاه اعتبار بخشی، حسابرسی بر اعتبار اطلاعات می افزاید زیرا استفاده کنندگان میتوانند مطمئن باشند که عوامل کنترلی پیش گفته بر فرایند گزارشگری حاکم و باعث بهبود کیفیت اطلاعات شده است. ارزش اطلاعات حسابداری در نهایت تابع استفاده از اطلاعات است، نه تهیه و گزارش آن. به طور خلاصه، حسابرسی مشکلات اعتباردهی ناشی از تضاد منافع را کاهش می دهد (نیکخواه آزاد،۱۳۷۷).

۲-۲-۳- گسترش دامنه حسابرسی:
در سال های اخیر تقاضای جدی برای گسترش ارائه خدمات حسابرسی به سایر موضوعات مورد علاقه استفاده کنندگان ایجاد شده و نیاز به بررسی و تایید اطلاعات اقتصادی به شدت در حال افزایش است. حرفه حسابرسی بر اساس تاریخچه خود، اجباری به محدود کردن دامنه فعالیت خود، به شهادت دهی درباره صورت های مالی ندارد. به دلیل این تصور که حسابرسان تنها در زمینه بررسی و تایید اطلاعات اقتصادی تخصص دارند، مسئولیت حسابرس در گذشته محدود به تایید این گونه فعالیت ها بوده است. هنوز پاسخ قاطعی به این سوال که آیا فعالیت های حسابرسی فقط باید محدود به موضوعات مالی باشد یا می تواند سایر موضوعات را هم در بر گیرد در دست نیست. لیکن پیش نیاز حسابرسی در قالب (گواهی دهی) وجود اجماع در خصوص معیارهای ارزیابی می باشد.
۲-۲-۴ ویژگی های حسابرس
این ویژگی هارا میتوان به دو گروه تقسیم کود: ویژگی های فردی و ویژگی های ساختاری.
ویژگیهای فردی: خصوصیاتی است که منحصر به حسابرسی است که شامل موارد زیر است:
۱) استقلال: تضاد منافع بین دو گروه تهیه کننده و استفاده کننده اطلاعات، مهمترین توجیه برای نیاز به حسابرسی است. وجود تضاد بین این دو گروه انجام خدمات حسابرسی توسط فردی مستقل از هر دو گروه اجباری می سازد. اهمیت استقلال برای حسابرس تا حدی است که تمامی ویژگی های دیگرش را تحت الشعاع قرار می دهد. جایگاه سازمانی، نگرش ذهنی، آزادی عمل در بررسی و گزارشگری و رابطه مالی از جمله عواملی است که بر استقلال حسابرس تاثیر میگذارد.
۲)جایگاه سازمانی: استقلال سازمانی باعث رهایی حسابرس از نفوذ تهیه کننده اطلاعات میشود. جایگاه سازمانی مستقل، فراهم کننده اطمینانی منطقی است که حسابرس تحت تاثیر حرکات سودار واحد مورد رسیدگی قرار نمیگیرد و می تواند پذیرش نقش حسابرسی را به عنوان مکانیزمی نظارتی توسط استفاده کنندگان و جامعه بهبود بخشد. انتخاب حسابرس و فراهم کردن زمینه و امکانات حسابرسی برای او می باید از مسئولیت های هیئت مدیره و یا زیر مجموعه ای از هیئت مدیره و با تائید سهامداران باشد.
۳)نگرش ذهنی: در هر فرآیندآزمونی و گزارشگری که توام با قضاوت باشد، یک نگرش ذهنی مستقل ضروری است. اساسا نگرش ذهنی بخشی از اعتقادات و تفکرات حسابرس و بیانگر این است که حسابرس، با استقلال رای و عمل انجام گرفته است .
۴) بیطرفی: بیطرفی در دستیابی به قضاوت های حسابرسی دقیق الزامی است. یافته ها می باید مبنای قضاوت حسابرسی باشند و هیچ گونه منافع شخصی نباید نقشی در قضاوت حسابرسی داشته باشند.
۵)آزادی عمل در آزمون وگزارشگری حسابرسی: انتخاب و ارزیابی شواهدمبنای قضاوت برای حسابرسی است.حسابرس در این امر باید آزادی عمل و استقلال داشته باشد. تاکید بر استقلال در اینجا به این دلیل است که فرایند آزمون و گزارشگری، مسئولیت حسابرس است و نه تهیه کننده اطلاعات .
۶)منافع مالی: جهت اطمینان دادن به استفاده کنندگان اطلاعات و پذیرش بیطرفانه بودن اظهارنظر حسابرسی، وی میباید هیچ گونه منافع مالی مستقیم ویا منافع مالی با اهمیت غیر مستقیم در رابطه با واحد مورد رسیدگی نداشته باشد.
۷)صلاحیت حرفه ای: صلاحیت حرفه ای حسابرسی لازمه رسیدگی موثر به موضوعات پیچیده است. صلاحیت حرفه ای از طریق آموزش، تجربه کار حرفه ای، آموزش ضمن خدمت و سایر موارد مشابه به دست می آید. به عنوان یک شخص با صلاحیت حسابرسی می باید از یک رشته دانش های عمومی مربوط نیز بر خوردار باشد و درک عمیق از فرایند حسابرسی و موضوع مورد رسیدگی که اطلاعات از آن استخراج شده نیز داشته باشد.
۸)صلاحیت اخلاقی و سایر ویژگی های شخصی: پایبندی به اصول اخلاقی از شخصیت ذاتی و اعتقادات شخص فرد سرچشمه میگیرد و نه از یک رشته قوانین و مقررات. در نتیجه ابعاد درستکاری حرفه ای میباید فراتر ازمجموعه ای از آیین نامه های حرفه ای باشد.
ویژگی های ساختاری: برخی از ویژگی های حسابرسی از طرف استفاده کنندگان برون سازمانی اطلاعات به او تفویض شده است این ویژگی ها تحت عنوان ویژگی های ساختاری شناخته میشود که شامل موارد زیر است:
۱)اختیار: ازآنجا که حسابرس باید بدون هیچ محدودیتی درجستجوی شواهد موردنیاز وگزارشگری به استفاده کنندگان اطلاعات باشدمی باید مجوز واختیارات کافی جهت جمع آوری هرگونه شواهد لازم برای اعمال قضاوت راداشته باشد.
۲)پذیرش: استفاده کنندگان اطلاعات باید صلاحیت حسابرس برای ارائه حسابرسی را بپذیرند تابتوانند به اظهارنظروقضاوت وی اتکا کنند. پذیرش واجد شرایط بودن وقضاوت حسابرس متکی بر تصور استفاده کنندگان ازاستقلال، صلاحیت حرفه ای، صلاحیت اخلاقی واختیارات حسابرسی است. جایگاه حرفه ای حسابرس تابع وجود سیستم کنترل کیفیت است ومنجر به ایجاد اطمینان در استفاده کنندگان اطلاعات میشود بنابراین در شرایطی که اطمینان استفاده کنندگان اطلاعات جلب نشود، هدف های حسابرسی تحقق نمی یابد (نیکخواه ازاد،۱۳۷۷).
۲-۳- کیفیت حسابرسی
از انجا که کیفیت حسابرسی قبل از انجام حسابرسی ویا حین ان قابلیت مشاهده ندارد نیاز به متغیرهایی است تابر اساس ان بتوان کیفیت واقعی حسابرسی را ارزیابی کرد. کیفیت حسابرسی، یکی از موضوعات بااهمیت در حوزه حسابرسی وبازار سرمایه است. به منظور شناخت مفاهیم وابعاد مختلف کیفیت حسابرسی، مطالعات گوناگونی توسط محققان انجام شده است تارابطه بین کیفیت حسابرسی ومتغیرهای دیگر کشف شود. به هرحال ازانجا که کیفیت حسابرسی در عمل به سختی قابل مشاهده است، تحقیقات در این زمینه همواره با مشکلات زیادی روبرو بوده است. هدف این پژوهش مرور ادبیات ومبانی نظری مرتبط با کیفیت حسابرسی با اشاره به برخی تحقیقات انجام شده است.
۲-۳-۱- تعریف کیفیت حسابرسی :
یکی از متداولترین تعریف ها درباره کیفیت حسابرسی تعریفی است که توسط دی انجلو (۱۹۸۱) ارائه شده است. اوکیفیت حسابرسی را اینگونه تعریف کرده است: ارزیابی بازار از احتمال اینکه حسابرس موارد تحریفات با اهمیت در صورتهای مالی وسیستم های حسابداری صاحب کار را کشف کند وتحریفات با اهمیت کشف شده را گزارش کند. تحریف دی آنجلو از کیفیت واقعی حسابرسی مبتنی بر برداشت استفاده کنندگان یا به اصطلاح، استنباط بازار از کیفیت حسابرسی است. استفاده از این تعریف در بیان کیفیت واقعی حسابرسی با این فرض اساسی صورت میگیرد که برداشت از کیفیت حسابرسی، منعکس کننده کیفیت واقعی حسابرس است. تیتمان وترومن کیفیت حسابرسی را میزان صحت و درستی اطلاعاتی که پس از حسابرسی در اختیار سرمایه گذاران قرارمیگیرد تعریف کرده اند. این تعریف مشابه تعریف پالمروس از کیفیت حسابرسی است. دیوید سون ونیو (۱۹۹۳) تعریف کیفیت حسابرسی را توانایی حسابرس در کشف وگزارش تحریفات با اهمیت و نیز درستکاری انجام شده در سود خالص میداند. اما لام وچنگ (۲۰۱۲) اعتقاد دارند که کیفیت خدمات حسابرسی به جای آنکه یکجا مورد بررسی قرار گیرد، باید برای هر پروژه حسابرسی جداگانه بررسی شود. یک مشکل اساسی در تعریف کیفیت حسابرسی تمایز بین کیفیت حسابرس وکیفیت حسابرسی است.بسیاری از تحقیقات، هیچ تفاوتی بین این دو اصطلاح قائل نشده واغلب انها را معادل یکدیگر به کار میگیرد. کیفیت حسابرسی به عنوان کیفیت کلی خدمات حسابرسی در تمام حسابرسی های موسسه حسابرسی تعریف میشود. کیفیت حسابرسی باید برای هرپروژه حسابرسی به طور جداگانه تعریف شود، زیرا موسسه حسابرسی ممکن است تمام حسابرسی های خودرا در یک سطح کیفی مشابه اجرا نکند. به عبارت دیگر کیفیت حسابرسی مبتنی بر مفهوم (کیفی بودن حسابرسی های موسسه حسابرسی) است. درحالی که کیفیت حسابرسی مبتنی بر مفهوم (کیفیت واقعی هر یک از پروژه های حسابرسی ) است. بنابراین تمایز قائل شدن بین این دو مفهوم درتحقیقات مربوط به کیفیت حسابرسی ضروری است. حسابرسی با کیفیت بالاتر، بااحتمال بیشتری عملکردهای حسابداری مورد تردید را کشف میکند. زیرا موسسه حسابرسی باکیفیت دارای تخصص، منابع وانگیزه های بیشتری برای کشف اشتباه وتقلب هستند.
۲-۳-۲- تفاوت بین کیفیت واقعی حسابرسی و برداشت از کیفیت حسابرسی
در ادبیات حسابرسی تعاریف متفاوتی از کیفیت حسابرسی ارائه شده است. برخی از افراد حرفه ای کیفیت حسابرسی را به عنوان میزان انطباق حسابرسی با استاندارد های حسابرسی تعریف کرده اند. برعکس بسیاری از محققین حسابداری ابعاد گوناگونی برای کیفیت حسابرس قائل هستند این ابعاد اغلب به تعاریفی کاملا متفاوت منجر میشود.
متداولترین تعریف از کیفیت حسابرسی از نگاه محققان حسابداری عبارت است از:
۱) ارزیابی بازار از احتمال اینکه صورت های مالی حاوی تحریف با اهمیت باشدو حسابرسان توانسته باشند آن را کشف کرده باشند (دی آنجلو،۱۹۸۱).
۲)احتمال آنکه حسابرسی در مورد صورت های مالی حاوی تحریف با اهمیت، گزارش مقبول صادر نکند (لی،۱۹۹۴).
۳) صحت اطلاعات گزارش شده توسط حسابرسی (لیتمان و ترومن،۱۹۸۶) این تعاریف شامل ابعاد گوناگونی از استقلال و شایستگی واقعی و همچنین برداشت از استقلال و شایستگی حسابرسان است. اگرچه برداشت از کیفیت حسابرسی با کیفیت واقعی حسابرسی مرتبط است لذا معنای یکسانی ندارند. بدین لحاظ برای حفظ تمایز آن از واژگان (نظارت حسابرسی) و ((شهرت حسابرسی) به ترتیب برای توصیف (کیفیت واقعی حسابرسی) و (برداشت از کیفیت حسابرسی) استفاده میشود. نظارت حسابرس، کیفیت اطلاعات صورت های مالی را تحت تاثیر قرار می دهد. هر چه توان نظارتی حسابرس بالاتر باشد، گزارش های مالی ارائه کننده وضعیت اقتصادی صاحب کار از کیفیت بالاتری برخوردار است. حسابرسی میتواند یکی از راه های جلوگیری و کاهش مدیریت سود باشد شرکت هایی که صورت های مالی حسابرسی شده ارائه می کنند دارای محتوای اطلاعاتی و سود با کیفیت بیشتری هستند.
۲-۴- اندازه موسسه حسابرسی
یک مؤسسه حسابرسی مستقل و با مهارت، قادر به شناخت ارائه نادرست اقلام صورت های مالی مورد رسیدگی بوده و میتواند نسبت به ارائه صحیح آن بر صاحبکارخود تأثیرگذار باشد تا درنتیجه آن، اطلاعات مالی قابل اتکایی گزارش شود. رسیدن به این هدف مطلوب، به خصوصیات مؤسسات حسابرسی کاملاً وابسته بوده و این خصوصیات می تواند به شکل مثبت یا منفی با کیفیت حسابرس در ارتباط باشد. به نظر تیتمن و ترومن حسابرسی با کیفی تتر صحت اطلاعات ارائه شده را بهبود می بخشد و به سرمایه گذاران اجازه می دهد تا برآورد دقیق تری از ارزش شرکت به دست آورند. باتوجه به تعاریف مختلف مطرح شده در مورد کیفیت حسابرس، چارچوب آن را می توان به این صورت بیان کرد: کیفیت حسابرس عبارت است از حسن شهرت و مراقبت حرفه ای حسابرس، که در نتیجه حسن شهرت حسابرس، اعتبار اطلاعات صورت های مالی افزایشیافته و بر اثر نظارت و مراقبت حرف های حسابرس، کیفیت اطلاعات صور تهای مالی افزایش خواهد یافت. مهم ترین شاخص اندازه گیری حسن شهرت حسابرس، اندازه آن است که این دو با هم رابطه مستقیم دارند، به طوری که هرچه اندازه مؤسسه حسابرسی بزرگ تر باشد، کیفیت حسابرس هم بالاتر خواهد بود. دی آنجلو کیفیت حسابرسی را با واژه اعتبار حسابرس تعریف کرده و اظهار می دارد که ذی نفعان می توانند ازاندازه مؤسسه حسابرسی به عنوان جانشین حسن شهرت حسابرس استفاده نمایند.
۲-۵- دوره تصدی حسابرسی
یکی از شاخص های اندازه گیری مراقبت حرفه ای حسابرس و توانایی نظارت آن، دوره تصدی حسابرس است. هرچه دوره تصدی حسابرس بیشتر باشد، شناخت او از صاحبکار وتخصص اودر آن صنعت خاص بالا رفته و موجب افزایش کیفیت حسابرس خواهد شد.
۲-۶- مدیریت سود
۲-۶-۱- تعاریف و مفاهیم مدیریت سود
یکی از اقلام صورت های مالی که بعنوان معیار ارزیابی عملکرد و توانایی سودآوری واحد انتفاعی مورد توجه قرار میگیرد، گزارشگری سود می باشد. اما محاسبه سود خالص یک واحد انتفاعی متاثر از روش ها و برآورد های حسابداری است. اختیار عمل مدیران در استفاده از اصول تحقق و تطابق برآورد و پیش بینی و همچنین اعمال روش هائی نظیر روش ارزیابی موجودی کالا، استهلاک سرقفلی، هزینه های جاری سرمایه ای تلقی کردن هزینه های تحقیق و توسعه و تعیین هزینه مطالبات مشکوک الوصول از جمله مواردی هستند که مدیران میتوانند از طریق اعمال آنها سود را تغییردهند. از یک طرف به دلیل آگاهی بیش تر مدیران از وضعیت شرکت، انتظار می رود به گونه ای اطلاعات تهیه و ارائه شود که وضعیت شرکت را به بهترین نحو منعکس کند، از طرف دیگر بنا به دلایلی نظیر ابقاءدر شرکت ، دریافت پاداش و… .مدیریت واحد انتفاعی خواسته یا ناخواسته ممکن است با دستکاری سود، وضعیت شرکت را مطلوب جلوه دهد. تحت چنین شرایطی سود واقعی با سود گزارش شده در صورت های مالی مغایرت داشته و رویدادهای تحت عنوان مدیریت سود رخ داده است (مجتهد زاده و آقایی،۱۳۸۳). در ادبیات حسابداری ارائه تعریف درستی از مدیریت سود دشوار است. زیرا مرز بین مدیریت سود(هموارسازی سود) و تقلب های مالی را نمی توان به روشنی تبیین نمود.نقش اصلی گزارشگری مالی انتقال اثر بخش اطلاعات مالی به افراد برون سازمانی به روش معتبر و به موقع است. (هیات استانداردهای بین المللی،۱۹۸۴) برای انجام این مهم مدیران از فرصت هایی برای اعمال قضاوت در گزارشگری مالی برخوردار شده اند. البته مدیران می توانند درباره فعالیت های تجاری برای بهبود اثر بخش صورت های مالی بعنوان ابزاری برای انتقال اطلاعات به سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان بالقوه استفاده نمایند. با این حال چنانچه مدیران برای گمراه کردن استفاده کنندگان صورت های مالی (درون سازمانی و برون سازمانی) از طریق اعمال اختیارات خود در زمینه گزینش های حسابداری در گزارش های مالی، انگیزه هایی داشته باشند احتمال میرود سود رخ دهد. در بیانیه مفاهیم شماره یک هیات استانداردهای حسابداری مالی هدف از گزارشگری مالی، تهیه اطلاعات مفید برای تصمیم گیران اقتصادی و تجاری عنوان شده است. یکی از ابزارهای ارائه اطلاعات مفید توسط مدیران، برای استفاده کنندگانی که نمیتوانند مستقیما بر رویدادهای شرکت نظارت کنند،صورت های مالی حسابداری است. به عبارت دیگربرای این اشخاص، اطلاعات حسابداری منتشر شده، چیزی جز جانشین برای پدیده های واقعی نیست. همچنین در تحقیقات بسیاری ، نقش صورت های مالی حسابداری بعنوان یکی از ابزارهای مهمی که تاثیر زیادی بر تصمیمات استفاده کنندگان دارد، به اثبات رسیده است. یکی از اجزای صورت های مالی، سود حسابداری است که مهمترین معیار از عملکرد شرکت ها و مبنایی است برای تصمیمات سرمایه گذاری، اعتباردهی و سنجش عملکرد مدیران و در سطح کلان معیاری از عملکرد بخش اقتصادی جامعه است که بر سیاست گزاری های خرد وکلان دولت ها تهثیر زیادی می گزاردودر نهایت میتواند موجب هدایت منابع محدود اقتصادی به سرمایه گذاری های سود آور و یا ارزش افزوده بالا گرددویا این منابع با ارزش را تباه سازد. در متون مدیریت مالی مهمترین وظیفه مدیران، حداکثر نمودن ثروت مالکان ذکر شده است که این مهم از طریق افزایش سود خالص، افزایش قیمت سهام و افزایش ریسک شرکت صورت می گیرد. اما الگوی به حداکثر رساندن ثروت مدیران به چالش کشیده می شود. این تضاد که توسط تئوری نمایندگی شرح داده می شود. بیان میدارد که مدیران سعی در حداکثر نمودن منافع خود دارندکه لزوما همسو و همسان با منافع مالکان نیست. از طرفی صاحبان سرمایه تمایل دارندسود با نرخ ثابتی رشد یابد تا اینکه مبلغ افزایش آن ثابت باشد، زیرا این امر سبب می شود نوسان های غیر عادی سود خنثی شده و انتظارات ذهنی سرمایه گذاران بالفعل و بالقوه در ارتباط به سود تقسیمی و قدرت سودآوری شرکت بهبود یابد. که این مساله خود باعث کاهش ریسک شرکت، افزایش رضایت مالکان و اعتباردهندگان و در نتیجه افزایش منافع مدیران میگردد. این احتمال میرود که مدیران برای کسب رضایت مالکان و در نتیجه افزایش منافع خوداز طرق مختلفی اقدام به مدیریت سود نمایند.اما همواره این نگرانی وجود داشته ودارد که مدیران فقط به فکر افزایش منافع خود باشند ودر این میان توجهی به منافع مالکان و سایر صاحبان سود نمایند. به عبارت دیگر مدیران سود را به گونه ای مدیریت نمایند که منافع خود را افزایش و منافع دیگران را تباه سازند. از دیدگاه های مختلف همچون ریسک شرکت، تئوری نمایندگی و اینکه این عمل پاسخی است از طرف مدیران به منظور افزایش امنیت شغلی، پدیده هموارسازی سود شرکت را میتوان تفسیر نمود. در ادبیات مالی یکی از معیار های سنجش ریسک یک شرکت تغییرات در مبلغ سود آن است. ازسوی دیگر سرمایه گذاران با توجه به ریسک برآوردی شرکت نرخ بازده مناسبی را مطالبه میکند. به طوریکه هرچه ریسک شرکت از دیدگاه سرمایه گذاران بالاتر باشد نرخ بازده مورد انتظار آنان نیز بیشتر خواهد بود و بالعکس در صورتیکه ریسک شرکت از دیدگاه سرمایه گذاران پایین باشد نرخ بازده مورد انتظار آنان نیز بر نرخ سرمایه گذاری بدون ریسک نزدیک خواهد شد. بنابراین مدیران شرکت برای پایین آوردن نرخ بازده مورد انتظار سرمایه گذاران سعی میکنند ریسک سرمایه گذاری در شرکت را کاهش دهند تا بتوانند به راحتی به منافع مورد نیاز خود دست یابند. در این راستا مدیران شرکت تلاش میکنند با هموارسازی سود تغییرات و نوسانات سود را کاهش دهند تا از این راه ریسک سرمایه گذاری در شرکت در سطح پایینتری نگه داشته شود، به بیان دیگر هموارسازی سود نوعی عمل آگاهانه است که توسط مدیریت و با بهره گرفتن از ابزارهای ویژه ای در حسابداری برای کاهش از نوسانات سود انجام می گیرد. به گفته لئویولد هموارسازی سود عملی سفسطه آمیز و مودبانه است و به ندرت بر اساس دروغ آشکار انجام می گیرد. زیرا هموارسازی سود بیشتر در اثر تغییر و تفسیر به دست آمده از اصول و استانداردهای پذیرفته شده حسابداری حاصل می شود. به زبان ساده تر هموارسازی سود در محدوده اصول و استانداردهای پذیرفته شده حسابداری صورت میگیرد (قائمی و دیگران،۱۳۸۲) در هموارسازی سود به واسطه جابه جایی هایی که در درآمدها و هزینه ها انجام میگیرد سود یک یا چند دوره مالی تغییر یافته و تعدیل می شود در واقع اینگونه است که میتوان گفت هموارسازی سود نوعی عمل آگاهانه ای است که توسط مدیریت انجام میگیرد بنابراین هموارسازی سود از راه انتقال سود بین سالهای مختلف فعالیت شرکت صورت میگیرد. به طوری که در سالهایی که سود بسیار بالا است مدیران از راه به کارگیری برخی رویه های حسابداری شناسایی سود را به تعویق می اندازند. وتلاش می کنند این سودهای شناسایی نشده را در سالهایی که سود پایین است شناسایی کننده به این ترتیب دامنه تغییرات سود در سال های مختلف کاهش می یابدوبه اصطلاح سود شرکت هموار می شود برای مثال مدیریت شرکت لاستیک فابر استون در سال ۱۹۷۰ میلادی تلاش نمود درآمدهای شرکت را در یک حساب پنهان کاری نماید تابااین عمل بتواند در سال هایی که سودآوری شرکت کاهش میابد ازآن استفاده کند. (قائمی و دیگران،۱۳۸۲).در فرهنگ حسابداری کلهر (۱۹۸۳) تعریف هموارسازی سود به اینگونه ارائه شده است. هرشیوه طراحی شده به منظور حذف بی نظمی داده هاهمانند پستی و بلندی های غیر معمول در منحنی سود که میتواند نتیجه شرایط غیر مستقیم عملیاتی باشد. بارتی و دیگران (۱۹۷۵) هموارسازی سود را به شرح زیر تعریف کردند: هموارسازی سود عبارتند از کاستن عمومی از نوسانات سود که به نظر می رسد برای شرکت عاری باشد به عقیده آنان مدیران برای کاستن از نوسانات سود گزارش شده و افزایش پیش بینی درست جریان وجوه نقد آتی توسط سرمایه گزاران برای هموارسازی سود گام بر می دارند و انتظار می رود این عمل تاثیر مثبتی بر ارزش سهام و عملکرد مدیریت داشته باشد برخی نیز با دیدی بدبینانه تربه هموارسازی سود نگاه می کنند برای مثال هکتور (۱۹۷۵) اظهار می دارد: هموارسازی سود عملی است که باعث سوء استفاده در گزارشگری مالی شده و استفاده کنندگان از صورت های مالی به این امر واقف وآگاه باشند. مکاهیک(۱۹۷۶) هموارسای سود را نوعی دست کاری در صورت های مالی می داند. ورثی(۱۹۷۶) در این باره چنین گفته است: هموار سازی سود عملی است که میتواند باعث افشای نادرست اطلاعات مالی گردد. به بیان دیگر اگر هموار سازی سود انجام گیرد سرمایه گذاران اطلاعات صحیح و درستی به منظور ارزیابی بازده و انحراف پرتفوی نخواهد داشت. مدیران از راه هموار سازی سود اطلاعات شخصی خود را در مورد سودآوری آتی به بازار منتقل می کند.
۲-۶-۲- رویکردهای مطالعه مدیریت سود
آلبرشت و ریچاردسون (۱۹۹۰) بر اساس ادبیات موجود، سه رویکرد را برای مطالعه مدیریت سود بر میشمارند که عبارتند از:
۱)رویکرد سنتی: برای مطالعه مدیریت سود شامل بررسی رابطه بین انتخاب یک متغیر به منظور دستکاری (مانند هزینه های عملیاتی، اقلام عادی و یا غیر عادی) و تاثیر آن روی سود گزارش شده است. دراین مطالاعات تنها یک متغیر برای بررسی در کانون توجه قرار می گیرد. این موضوع ممکن است موجب انحراف نتایج شود. برخی شرکت ها میتوانند از آن متغیر به تنهایی و یا به همراه سایر متغیرها بهره گیری کنند در حالی که برخی شرکت ها ممکن است اصلا نتوانند ازآن استفاده کنند (حبیب،۲۰۰۵).
۲)رویکرد تغییر پذیری سود: ایمهوف (۱۹۷۷) اولین محققی است که برای جداسازی هموارسازی سود تصنعی مدیریت از هموارسازی واقعی وی تلاش کرده است او ادعا می کند که درآمد فروش هر شرکت عملکرد واقعی اقتصادی آن را نشان می دهد و بنابراین در صورت وجود میتواند به منظور هموارسازی واقعی سود بکار گرفته شود. آیمهوف (۱۹۷۷) تاثیر هموارسازی را تنها روی شرکت های مطالعه کرده که نوسات فروش آنها نسبتا زیاد بوده است. پس از وی رایکل (۱۹۸۱) روش او را برای شرکت هایی که تغییر پذیری فروش آنها کم است تصحیح کرد.
۳)رویکرد بخشی: رویکرد مشهور دیگر برای مطالعه مدیریت سود بر اساس اندیشه اقتصاد دو بخشی قرار دارد. این فکر، ساختارصنعتی اقتصاد را به دو بخش جدا تقسیم می کند که عبارت است از بخش های هسته و حاشیه، شرکت های بخش هسته اقتصاد، بهره بره وری و سود زیادی را نیز به کار میگیرند. صنایع حاشیه نیز به معیارهای اندازه کوچک، سود و بهره وری و دستمزد کمتر شناخته میشوند. معمولا فرض می شود که شرکت های بخش هسته با عدم اطمینان و ابهام کمتر روبرو هستند و بنابراین به مدیریت سود کمتر نیاز دارند. در حالیکه شرکت های بخش حاشیه، فرصت و موقعیت بیشتری برای هموار کردن جریان های عملیاتی وسود گزارش شده خود دارند.
۲-۶-۳- دیدگاه های مختلف مدیریت سود:
پس از مطالعه مباحث بالا، این سوال در ذهن متبادر میشود که مدیریت سود مفید است یا مضر؟ اساسا در مدیریت سود دو دیدگاه وجود دارد دیدگاه اول که از مطالعات دانشگاهی ناشی میشود بیان می دارد مدیریت سود مفید بوده و به طور بالقوه می تواند محتوای اطلاعاتی سود را افزایش دهد. طرفداران این دیدگاه، عقیده دارند که مدیران با بهره گرفتن از اختیاراتی که در قوانین استانداردهای حسابداری در قالب مدیریت سالم به آنها داده شده، قادرند تا توانایی سود را برای انعکاس هرچه بهتر قدرت سودآوری و ارزش واقعی شرکت بهبود بخشند. در مقابل، عده ای از پژوهش گران عقیده دارند که این اختیارات فرصتی را برای مدیران ایجاد میکند تا سود را برای فریب سرمایه گذاران دستکاری نماید (دیچر،۱۹۹۷وبالسام،۲۰۰۲) بر همین اساس می توان انگیزه مدیران از مدیریت سود را به دو طبقه مجزا و متضاد تقسیم نمود .
۲-۶-۳-۱- مدیریت سود کارا: که هدف از آن افزایش کیفیت تهیه اطلاعات برای کمک به استفاده کنندگان برای درک بهتر قدرت سودآوری و وضعیت مالی شرکت است.
۲-۶-۳-۲- مدیریت سود فرصت طلبانه: که مدیران این اعمال را فقط برای حداکثرسازی منافع خود و نه سرمایه گذاری انجام می دهند.
۲-۶-۴- مدیریت سود واقعی و تعهدی: اگرچه گستره و میزان پژوهش های صورت گرفته در حوزه ی مدیریت واقعی سود،به اندازه بعد دیگر مدیریت سود یعنی مدیریت اقلام تعهدی نیست، اما با این حال پژوهش ها نشان می دهد مدیران، مدیریت واقعی سود را به مدیریت اقلام تعهدی برای مدیریت سود شرکت خود ترجیح می دهند. برخلاف مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی، مدیریت واقعی سود مستقیما بر جریان های نقدی عملیاتی تاثیر میگذارد و ارزش شرکت را در بلند مدت کاهش می دهد. اقلام تعهدی سود از یک سو به مدیریت اجازه می دهد تا سود را طوری محاسبه کند که گویای ارزش واقعی بنگاه اقتصادی باشد واز سوی دیگر این اقدام به مدیران اختیار میدهد تا از انعطاف پذیری روشها و اصول پذیرفته شده حسابداری سود استفاده کرده و محتوای اقتصادی سود را محدود کنند.ذی نفعان خارج از شرکت مانند سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان نمی توانند به طور مستقیم این رفتار فرصت طلبانه مدیران را کنترل کنند. شرکت هایی که فرصت های سرمایه گذاری بالایی دارند لازم است رفتار مدیریت را از طریق حسابرسی کنترل کنند تادر نتیجه به مالک شرکت اطمینان داده شود که مدیریت شرکت به نحوی فرصت طلبانه رفتار نخواهد کرد. طوری که در نتیجه، در شرکت هایی با فرصت های بالای سرمایه گذاری حسابرسی با کیفیتی بالاپدید خواهد آمد از طرفی دیگر شرکت های دارای فرصت های سرمایه گذاری بالا، در مدیریت اقلام تعهدی انعطاف پذیری بیشتری از خود نشان میدهند و لذا به داشتن مدیریت بر سود متمایلند.
۲-۶-۵ مدیریت سود خوب در برابر مدیریت سود بد:
در مدیریت سود ”بد“ که در اصل، همان مدیریت سود نامناسب است، تلاش می شود عملکرد عملیاتی واقعی شرکت با بهره گرفتن از ایجاد ثبت های حسابداری مصنوعی یا تغییر برآوردها از میزان معقول، مخفی بماند. برای مثال، هیأت اجرائی هی یک شرکت ممکن است تأثیرات یک حاشیه سودکم را با ثبت درآمدهای دوره بعد در این دوره یا کاهش هزینه های مطالبات سوخت شده ، افزایش دهند. پنهان کردن روند عملیات واقعی با بهره گرفتن از تهاترهای حسابداری مصنوعی و افشا نشده از مصادیق مدیریت سود بد میباشد. که اغلب نیز امری غیر قانونی میباشد. به این دلیل وجود ذخایر مخفی، شناخت نادرست درآمد، قضاو تهای محافظه کارانه، بیش از حد یا کمتر از حد می باشد. در بدترین حالت، اینها به تقلب منجر میشود در مقابل، مدیریت سود ”خوب“ نیز وجود دارد. یک فعالیت عاقلانه و مناسب که بخشی از فرایند مدیریت مالی واعاده ارزش سهامداران می باشد، از موارد مدیریت خوب سود به شمار می رود. مدیریت سود خوب از فرایند روزمره اداره یک شرکت با مدیریت عالی، محسوب می شود، که در طی آن مدیریت، بودجه معقول تعیین می نماید، نتیجه ها وشرایط بازار را بررسی میکند، در برابر تمامی تهدیدات و فرصتهای غیر منتظره واکنش مثبت نشان میدهد و تعهدات را در بیشتر یا تمامی موارد به انجام می رساند. یک شرکت نیاز به بودجه ریزی، داشتن هدف، سازماندهی عملیات داخلی و ایجاد انگیزه در کارکنانش در کنار ایجاد یک سیستم بازخورد، جهت آگاهی سرمایه گذارانش دارد. رسیدن به نتیجه های با ثبات و قابل پیش بینی و رسیدن به روند مثبت سود با بهره گرفتن از محرک های طرح ریزی و عملیاتی خوب، نه غیر قانونی است و نه غیر اخلاقی. نشانه ای از مهارت ها و پیشرفت است که بازار در پی آن است و به آن پاداش می دهد. گاهی اوقات به این مدیریت سود ”خوب“، مدیریت سود ”عملیاتی“ گفته می شود. برای مثال، مدیریت ممکن است فعالیت روزانه کارخانه را چند ساعت زودتر تعطیل کند و به کارگران بعد ازظهر مرخصی دهد. این تصمیم به خاطر آن است که آنان به اهداف تولید به خوبی برسند یا به خاطر آن است که سطح موجودی تولید شده به اندازه کافی بالا می باشد و نیازی به موجودی بیشتر نیست. یا این که به عکس کارگران را به دلیل نرسیدن به اهداف تولید، تنبیه نماید. تمامی این موارد اتفاق م یافتد، تجارت چیزی جز تلاش در رسیدن به اهداف و رسیدن به رشد باثبات و قابل اتکا، در کنار عکس العمل در مقابل رقبا و توسعه بازار نیست. یک مدیریت سود خوب، ممکن است تصمیم گیری کند که به اختیار در دور های که درآمد عملیاتی پایین است، تعدادی از دارایی ها به فروش رود. شایدشرکت درحال بستن یک قراردادخوب باشدکه دردوره بعد درآمدزایی دارد و نشان دادن این سود در جهت لطمه وارد نکردن به اعتبار شرکت، مورد نیاز باشد. در صورت بیان مناسب ، روند ایجادشده، گمراه کننده نخواهد بود. برخی افراد باور دارند که چنین عملی ،تصمیم گیری را خدشه دار می نماید و کیفیت سود را کاهش می دهد ولی تصمیم گیری بر این پایه استوار است که آیا نتیجه های به دست آمده قابل اتکاء است و آیامبادله ها به گونه ای مناسب بیان شده است یا خیر. از این رو می توان نتیجه گرفت که مدیریت سود، بد نیست. درحقیقت مقوله ای مورد پذیرش و مورد نیاز در درون و برون شرکت توسط تمامی صاحبان سود بازار سرمایه میباشد.
۲-۶-۶- اقلام تعهدی و اقلام نقدی سود:

(Age)L: سن شرکت
MCON: نوسان بازده شاخص بازار
OW.RAT: ساختار مالکیت سهامداران
TS: درصد عرضه اولیه سهام
OFF SIZE: حجم عرضه های اولیه

۱۰-۳- اندازه گیری متغیر های پژوهش

اولین گام برای آزمون فرضیه تحقیق، ارائه تعریف دقیق و مناسبی از متغیرهایی است که امکان اندازه گیری خصوصیات مورد توجه در تحقیق را میسر سازد. “متغیر کمیتی است که می تواند از واحدی به واحد دیگر یا از یک شرایط مشاهده به شرایط دیگر، مقادیر مختلفی را اختیار کند. به بیان دقیق تر، متغیر نمادی است که اعداد یا ارزش ها به آن منتسب می شود"(سرمد و دیگران،۱۳۸۹: ۳۹). “متغیر ها را معمولاً از نظر نقش آن­ها در تحقیق می توان به ۵ دسته تقسیم کرد: ۱٫ متغیر مستقل ۲٫ متغیر وابسته ۳٫ متغیر تعدیل کننده ۴٫ متغیر کنترل ۵٫ متغیر مداخله گر” ( سرمد و دیگران،۱۳۸۹: ۴۳).

متغیر های مورد مطالعه در این تحقیق، شامل متغیر وابسته، متغیر مستقل اصلی و متغیر های مستقل کنترل به شرح زیر می باشند:
الف- متغیر مستقل:
” متغیر مستقل یک ویژگی از محیط فیزیکی یا اجتماعی است که بعد از انتخاب، دخالت یا دستکاری شدن توسط محقق، مقادیری را می­پذیرد تا تاثیرش روی متغیر وابسته مشاهده شود"( سرمد و دیگران،۱۳۸۹: ۴۳).
در این تحقیق، محافظه کاری شرکت­ها، متغیر مستقل تحقیق را تشکیل می دهد؛ که جهت اندازه ­گیری آن با توجه به نبود شاخص های بازار برای سهام عرضه های عمومی اولیه و همچنین نبود تعداد مشاهدات کافی برای استفاده از مدل های رگرسیونی جهت سنجش محافظه کاری، از مدل گیولی و هاین که مبتنی بر متغیرهای حسابداری است، استفاده می شود. گیولی و هاین در سال ۲۰۰۰ میلادی با بهره گرفتن از اقلام تعهدی، روشی را برای اندازه گیری محافظه کاری ارائه نمودند. طبق این روش، وجود مستمر اقلام تعهدی عملیاتی منفی در طی یک دوره زمانی بلند مدت در شرکت ها، معیاری از محافظه کاری بشمار می رود. یعنی هرچه قدر میانگین اقلام تعهدی عملیاتی طی دوره مربوطه منفی و بیشتر باشد، محافظه کاری بیشتر خواهد بود. در عین حال نرخ انباشتگی خالص اقلام تعهدی منفی، نشانگر تغییر درجه محافظه کاری در طول زمان می باشد.
شاخص محافظه کاری گیولی و هاین(۲۰۰۰) بصورت زیر محاسبه می شود:
در این تحقیق برای کاهش اثرات موقتی اقلام غیر عادی بزرگ که اقلام تعهدی را تحت تاثیر قرار می دهند، بر اساس تحقیقات گذشته نظیر ریچاردسون و همکاران(۲۰۰۵) و گارسیا لارا و همکاران(۲۰۰۹) شاخص محافظه کاری گیولی و هاین بوسیله بر آورد میانگین ۳ سال گذشته هر یک از داده ها محاسبه گردیده است.
ب- متغیر وابسته :
“متغیر وابسته متغیری است که تغییرات آن تحت تاثیر متغیر مستقل قرار میگیرد"( سرمد و دیگران،۱۳۸۹). متغیر مذکور در این تحقیق بازده غیرعادی کوتاه مدت سهام عرضه های اولیه می باشد که برای اندازه گیری بازده غیر عادی اولیه معمولا از متدولوژی استاندارد از جمله روش تحقیق آگاروال، لیل و هرناندز، چان و همکاران و کولی و سورت به شرح رابطه زیر استفاده می شود:
که در رابطه فوق:
Rit: بازده سهم i در زمان t
Pit: قیمت معاملاتی سهم i در زمان t
Pi0: قیمت عرضه اولیه سهم i در تابلو بورس اوراق بهادار
بازده کوتاه مدت پرتفوی بازار هم در مقاطع زمانی متناظر به شرح رابطه ذیل محاسبه می شود:
که در رابطه فوق:
Rmt: بازده پرتفوی بازار در زمان t
Mt: شاخص کل بازار در زمان t
M0: شاخص کل بازار در زمان عرضه اولیه سهم i در تابلو بورس اوراق بهادار
با در نظر گرفتن روابط فوق بازده کوتاه مدت تعدیل شده یا بازده غیر عادی سهام عرضه های عمومی اولیه از طریق رابطه زیر محاسبه می شود:
که در رابطه فوق:
MAARit: بازده کوتاه مدت تعدیل شده (بازده غیر عادی اولیه) سهم i در زمان t بعد از عرضه
Rit: بازده کوتاه مدت (تعدیل نشده ) سهم i در زمان t
Rmt: بازده پرتفوی بازار (شاخص کل بازار ) در زمان t بعد از عرضه اولیه سهم i
در این تحقیق با توجه اعمال سیاست ” دامنه نوسان روزانه قیمت “ و همچنین اعمال برخی کنترلهای دیگر بر قیمت ها از سوی مقامات بورس و در نتیجه فاصله گرفتن قیمت این سهام از ارزش ذاتی آن، به منظور اندازه گیری بازده غیرعادی کوتاه مدت، از روابط بالا در پایان هفته چهارم معاملاتی استفاده خواهد شد.
ج- متغیرهای کنترل:
“در یک تحقیق، اثر تمام متغیرها را بر یکدیگر نمی­ توان به طور همزمان مورد مطالعه قرار داد. بنابراین محقق اثر برخی از متغیر ها را کنترل نموده، آن ها را خنثی می­ کند. این نوع متغیر ها متغیر کنترل نامیده می­شوند"(سرمد و دیگران،۱۳۸۹).
در تحقیق جاری، متغیر های کنترل شامل موارد زیر هستند که بر اساس تحقیقات صورت گرفته از جمله جان لین و تیان (۲۰۱۲) و باقرزاده و همکاران (۱۳۸۸) انتخاب شده اند :
اندازه شرکت ( SIZE):
فاما و فرنچ ^[۱۱۹](۱۹۹۳) نشان دادند که یکی از فاکتور های فزاینده ریسک شرکت ها، اندازه آن‌ها است. در این تحقیق برای کمی کردن این متغیر، از لگاریتم طبیعی کل دارایی های در ابتدای سال عرضه عمومی اولیه استفاده می شود.
اهرم مالی ( LEV):
در این تحقیق برای محاسبه اهرم مالی از نسبت کل بدهی ها به کل دارایی ها استفاده می شود.
نرخ بازده حقوق صاحبان سهام (ROA):
نرخ بازده حقوق صاحبان سهام با نسبت سود خالص پس از مالیات به کل دارایی ها، برای سال قبل از عرضه اولیه عمومی محاسبه خواهد شد.
سن شرکت ( Age) :
سن شرکت برحسب لگاریتم طبیعی فاصله زمانی بین تاریخ تاسیس شرکت و تاریخ پذیرش توسط هیات پذیرش سازمان بورس اوراق بهادار محاسبه می شود.
نوسان بازده شاخص بازار ( MCON):
برای نشان دادن شرایط عمومی بازار قبل از عرضه عمومی اولیه، از متوسط انحراف معیار بازده روزانه پرتفوی بازار( شاخص کل بازار بورس اوراق بهادار )در مقطع زمانی ۳ ماه قبل از عرضه اولیه سهم استفاده خواهد شد.
ساختار مالکیت سهامداران ( OW.RAT):
این متغیر، لگاریتم طبیعی تعداد سهامداران با مالکیت بیش از ۱۵ درصد سهام شرکت را در تاریخ عرضه اولیه سهم نشان می دهد.
درصد سهام عرضه شده ( TS):
درصد سهام عرضه شده، براساس درصد سهام عرضه شده در مقطع عرضه اولیه محاسبه می شود.

 

 

طرد اجتماعی

 

 

 

جدول شماره(۲-۳۵): جمع­بندی دیدگاه چلبی و شناسایی منابع مطرودساز اجتماعی
۲-۱-۱-۲-۵-۲۰. جمع­بندی ادبیات نظری طرد اجتماعی و ارتباط آن با شادمانی زنان سرپرست خانوار
واکاوی نظریات احساس شادمانی، مشخص کرد که طرد اجتماعی و به صورت خاص عوامل تأثیرگذار بر آن مهم­ترین متغیرهای هستند که با احساس شادمانی زنان سرپرست خانوار در ارتباط است بنابراین ما به سراغ نظریات طرد آمدیم تا مهم­ترین این عوامل را شناسایی کنیم. با توجه به تعاریف و دیدگاه­ های متعددی که درباره طرد اجتماعی مطرح شد هر کدام به گونه ­ای خاص به عوامل تأثیرگذار بر طرد اجتماعی پرداخته­اند و هر یک از این عوامل تأثیرگذار که صاحبنظران طرد اجتماعی مدعی آن بودند، می­توانند پیامدهای متعدد روانی و اجتماعی را برای افراد ایجاد کنند. اما آنچه که در قسمت ادبیات طرد اجتماعی مدنظر پژوهش حاضر بوده است واکاوی فرایندهای که منجر به طرد اجتماعی می­شوند تا با توجه به نظریات احساس شادمانی، مهم­ترین این عوامل را که با احساس شادمانی زنان سرپرست­خانوار رابطه دارد را شناسایی کرده و در جهت هدف مورد نظر پژوهش حاضر حرکت کنیم. بنابراین می­توان اصلی­ترین عواملی را که منجر به طرد اجتماعی می­شوند را به صورت زیر خلاصه کرد:

 

 

• گسیختگی روابط اجتماعی بین فرد و جامعه(رویکرد همبستگی)

 

 

 

• عدم مشارکت آزادانه فرد(رویکرد تخصصی سازی)

 

 

 

• جاودانه شدن نابرابری(رویکرد انحصار)

 

 

 

• عدم ادغام فرد به درون جامعه دیدگاه دورکیم)

 

 

 

• جدایی از ابزارهای تولید(کارل مارکس)

 

 

 

• جدایی از ابزارهای بوروکراتیک(ماکس وبر)

 

 

 

• نابرابری در توزیع فرصت­ها(گیدنز)

 

 

 

• فشارهای ساختاری محدود کننده قابلیت­ها(آمارتیاسن)

 

 

 

• نابرابری­ اجتماعی، منابع سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در میان اعضای جامعه (جیرون و همکاران)

 

 

 

• شکست در دستیابی به هنجارهای جامعه مدرن(مارتین زیبرا)

 

 

 

• فقدان سرمایه اجتماعی(پاتنام)

 

 

 

• محرومیت فرودستان از دست­یابی به فرصت­ها(بوردیو)

 

 

 

• سه محرک کلان جمعیت(افزایش والدین مجرد)، بازار کار(عدم اشتغال) و سیاست اجتماعی(مالیات)( بردشا ودیگران)

 

 

 

• تعلق داشتن(چندپارگی اجتماعی…)، اعتماد( عدم اعتماد به سازمان­ها…) و دسترسی به منابع(مشکلات معیشتی..)( وسلز و میدما)

 

 

 

• عدم شرکت در فعالیت های کلیدی(بورچاردت)

 

 

 

• عدم پذیرش و چشم پوشی در محیط کاری (هیتلان)

 

 

 

• کاهش سرمایه اجتماعی(پتریک)

 

 

 

• عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها(چلبی).

 

 

با نگاهی دوباره به جمع­بندی نظریات احساس شادمانی می­توان ارتباط آن­ها را با هر یک از عواملی که منجر به طرداجتماعی می­ شود را مشخص کرد. در کل با توجه به نظریات شادمانی و طرد می­توان نتیجه گرفت که گسیختگی روابط اجتماعی بین فرد و جامعه، عدم مشارکت، نابرابری، فقدان سرمایه اجتماعی، عدم اشتغال و عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها…، علاوه بر اینکه زمینه­ ساز طرد اجتماعی است بلکه بر احساس شادمانی هم تأثیر منفی می­ گذارد و در صورت جذب در هر کدام از موارد ذکر شده شادمانی هم افزایش پیدا می­ کند. در واقع می­توان نتیجه گرفت که طرد از ارتباط و حضور در جمع و طرد از نیازهای اساسی مهم­ترین عواملی هستند که با احساس شادمانی در ارتباط است. از طرفی هم در قسمت طرد جنسیتی مشخص شد که زنان سرپرست خانوار از جمله گروه زنانی هستند که در وضعیت طردشدگی قرار دارند. آمارتیاسن از نقش­آفرینی زنان، که آفت رفاه آنان است و موجب رفتارهای نابرابر نسبت به آن­ها می­ شود و هیتلان هم از طرد اجتماعی در محیط­های کاری که تولید تحقیر اجتماعی می­ کند، وارد بحث طرد جنسیتی شده­ بودند و شادی­طلب و دیگران، نیز معتقدند که در دهه­های اخیر، افزایش فقر در میان خانواده­های زن سرپرست، یکی از عوامل نابرابری به شمار می­رود در واقع زنان سرپرست خانوار علاوه بر اینکه به سبب جنسیت بیشتر در معرض فقر قرار دارند، فقر آن­ها صرفاً جنبه اقتصادی نداشته و محدود به منابع مادی نمی­ شود بلکه جنبه­ های اجتماعی و روانی را نیز در بر می­گیرد. فیروزآبادی و صادقی هم معتقدند که این زنان به تدریج در مراحل مختلف زندگی خود طرد را تجربه می­ کنند و برخی وقایع خاص و عوامل بنیادین به شکل پویا و نظام­مند در طرد و حاشه­ای شدن زنان مؤثر بوده است و از طرفی دیگر هم در بخش ادبیات شادمانی مشخص شد که این گروه از زنان مشکلات عاطفی، افسردگی و استرس بیشتری را تجربه کرده و از کیفیت زندگی پایین­تری برخوردارند. بنابراین می­توان نتیجه گرفت که جمعیت هدف این پژوهش از جمله گروه ­های مطرود جامعه هستند که با افت شادمانی روبه رو می­باشند و طرد اجتماعی و عوامل ایجادکننده آن مهم­ترین اثر را بر احساس شادمانی آن­ها دارد.
۲-۱-۲. بخش دوم: ادبیات تجربی
بحث اصلی در پژوهش حاضر بررسی رابطه بین منابع مطرودساز اجتماعی و احساس شادمانی در بین زنان سرپرست خانوار تهران می­باشد و از آنجا که تحقیقی با این عنوان یافت نشد بنابراین ابتدا پژوهش­های داخلی و خارجی انجام شده در زمینه شادمانی و سپس طرد اجتماعی و زنان سرپرست خانوار به ترتیب مرور می­ شود، در نهایت به جمع­بندی از این پژوهش­ها خواهیم پرداخت تا ما را به مفهوم مورد نظر نزدیک کند.
۲-۱-۲-۱. ادبیات تجربی احساس شادمانی
در مورد مطالعه احساسات و هیجانات مثبت «موضوعات مربوط به شادی»، اولین پژوهش تجربی در سال ۱۹۱۲ بین دانش آموزان انگلیسی و در یک مدرسه پسرانه انجام شد؛ این مطالعه بر سطح لذت گرایانه^[۱۴۴] دانش آموزان متمرکز شده بود. در سال­های بعد از آن نیز، چند مطالعه دیگر در امریکا در مورد سطح لذت دانش آموزان به انجام رسید. بعد از جنگ جهانی دوم تعداد پژوهش­های مربوط به شادی افزایش یافته، و در این پژوهش­ها، توجه محققان از سطح لذت به میزان کلی شادی تغییر کرده است(عابدی،۱۳۸۱: ۸۳). از سال ۱۹۶۰ کل پژوهش­های مربوط به شادکامی و مقوله­ های وابسته به آن از جمله رضایت، لذت و احساسات مثبت،۶۲ مورد بوده است و پس از سال ۱۹۶۰، ده برابر شده است(عابدی، ۱۳۸۵). امروزه با بررسی تحقیقاتی که در زمینه شادمانی صورت گرفته است با عوامل متعددی روبرو می­شویم که هر محقق با توجه به زاویه دید و علایق خویش به آن­ها پرداخته است اما به دلیل اینکه پژوهشی در رابطه با منابع مطرودساز اجتماعی و احساس شادمانی پیدا نشد در این قسمت سعی خواهد شد بیشتر به آن دسته از پژوهش­های از شادمانی اشاره شود که بیشتر رابطۀ را با علت یا ابعاد طرد اجتماعی داشته است. بنابراین در ادامه به مرور اجمالی برخی تحقیقات که در این زمینه انجام شده است می­پردازیم.
۲-۱-۲-۱-۱.ادبیات تجربی داخلی احساس شادمانی
سلطانی نسب(۱۳۹۳) در پایان نامه­ کارشناسی­ارشد خود با عنوان «بررسی احساس شادمانی زنان ۲۵ تا ۳۵ ساله تهران» ضمن مرور و توجه به رویکردهای مختلف این حوزه، با رویکرد جامعه­شناختی با روش پیمایش(انتخاب ۳۴۷ نفر از زنان تهرانی در بین سن ۲۵ تا ۳۸ سال) موضوع شادمانی زنان را مطالعه کرده است که یافته­های این پژوهش حاکی از آن است که شادمانی زنان تهرانی با میانگین نمره ۵/۳۵ از سطح متوسط نیز کمتر بوده و در سطح پایینی قرار دارد. همچنین در بررسی عوامل فردی و اجتماعی مرتبط با احساس شادمانی زنان، متغیرهای احساس آسایش و احساس امنیت که به ترتیب با نمرات میانگین ۷/۴۵ و ۶۵/۳۴، قرار داشت که هر دو از سطح متوسط پایین­تر بوده و در وضعیت نامطلوبی به سر می­برند. لازم به ذکر است متغیر احساس آسایش در این پژوهش با ابعاد سلامت جسمی – روانی و تأمین مادی سنجیده شده است. از سویی زنان تهرانی از نظر احساس همبستگی اجتماعی و احساس عزت و احترام با میانگین­های به ترتیب ۳/۵۴ و ۱۱/۵۹ در وضعیت مطلوب­تری نسبت به دو شاخص قبل قرار دارند؛ علیرغم اینکه نمره میانگین این دو شاخص نیز چندان بالا نیست و این نتیجه موید نظریه غالب در این تحقیق می­باشد که معتقد است شادمانی در جامعۀ ایران به لحاظ دو متغیر اول که منبع تأمین­شان غالباً خارج از محیط­های فردی می­باشد، در سطح پایینی قرار دارد.
نادری(۱۳۹۳) پایان نامه­ کارشناسی­ارشد خود با عنوان «روابط اجتماعی، سلامت­اجتماعی و شادی» با هدف بررسی میزان شادی افراد شهر تهران و بررسی تأثیر متغیرهای روابط­ اجتماعی و سلامت ­اجتماعی بر روی شادی آن­ها انجام داد. با توجه به چارچوب این پژوهش جنبه­ های ساختاری روابط اجتماعی (شبکه اجتماعی، انسجام اجتماعی) بر سلامت افراد تأثیر گذاشته است و جنبه کارکردی این روابط یعنی حمایت­های درک شده، از طریق مکانیسم­های تعدیل کننده استرس عمل می­ کنند و مطابق مدل این پژوهش مسیرهای متعددی وجود دارد که افرد از طریق مشارکت در شبکه ­های اجتماعی به شادابی برسند در واقع همبستگی فرد در شبکه ­های اجتماعی ممکن است به صورت مستقیم حالات روانی مثبتی را از قبیل احساس هدفمند بودن، شناخت ارزش خود، احساس امنیت و احساس تعلق را به وجود بیاورد و حالات روانی مثبت نیز به نوبه خود سلامت روانی افراد را بهبود ببخشد. بدین منظور این پژوهش با روش پیمایش۳۶۰ نفر از افراد شهر تهران را توسط پرسشنامه و از طریق مصاحبه به روش نمونه گیری خوشه­ای چندمرحله­ای مورد بررسی قرار داد. نتایج نشان داد که میانگین شادی افراد شهر تهران برابر ۰۴/۵۱ در مقیاس ۰ تا ۱۰۰ می­باشد. بنابراین میانگین شادی افراد در حد متوسط قرار دارد. بیشترین تأثیر بر روی متغیر شادی را متغیر سلامت اجتماعی با ۶۹۱./. و پس از آن متغیر سایز شبکه ۱۹۹/. دارند. متغیر فراوانی تماس با ۱۴۶/.- اثری معکوس بر روی متغیر شادی دارد ولی زمانی که ابعاد متغیر سلامت­اجتماعی کنترل شود متغیر فراوانی تماس اثر معنی­داری بر روی متغیر شادی ندارد.
موسوی و چلبی(۱۳۸۷) تحقیقی را با عنوان«بررسی جامعه­شناختی عوامل مؤثر بر شادی در سطوح خرد و کلان» انجام داده­اند. این مطالعه با دو روش پیمایشی و تحلیل ثانویه­ از نوع عرضی ملی (۲۰۰۱-۱۹۹۶) انجام شد که در روش پیمایش با انتخاب ۳۶۸ نفر از شهرهای تهران، یزد، اردکان و میبد با بهره گرفتن از پرسشنامه آکسفورد که تعداد افراد نمونه در شهرهای تهران، یزد، اردکان و مبید به ترتیب برابر۱۹۲،۱۰۰، ۴۹ و ۴۵ نفر می­باشد و روش تطبیقی کمی با بهره گرفتن از داده ­های ثانویه که بر روی ۶۹ کشور که بر اساس نتایج موج چهارم پیمایش ارزش­های اینگلهارت به دست آمده، صورت گرفته است. در سطح خرد متغیرهای انزوای اجتماعی، احساس ناامنی، بی ­اعتمادی و سوء­ظن، آنومی و غضب اخلاقی به عنوان متغیرهای مستقل مورد بررسی قرار گرفت. در سطح کلان نیز: سطح ایمنی، فردگرایی، برابری درآمد، توسعه اقتصادی و سرمایه اجتماعی بررسی شده است. نتایج حاصل از سطح خرد نشان دهنده آن است که میانگین شادمانی بر اساس مقیاس۰ تا ۱۰۰ برابر با۶۰/۴۸ می­باشد که این مقدار کمتر از حد متوسط شادمانی می­باشد و میزان آن در بین شهرهای مورد بررسید دارای تفاوت معنی­داری نمی ­باشد. ضرایب همبستگی پیرسون بین متغیرهای تحقیق نشان دهنده این است که بین متغیرهای مستقل(انزوای اجتماعی، بی ­اعتمادی، آنومی، احساس ناامنی و غضب اخلاقی) معکوس و در سطح خطای ۰۱/۰ معنی­دار می­باشد. از بین متغیرهای مستقل نیز انزوای اجتماعی دارای بیشترین همبستگی معکوس با شادمانی می­باشد. یافته­های تحلیل رگرسیون نیز حاکی از آن است که اثر متغیر انزوای اجتماعی بر شادمانی بیش از دیگر متغیرهای مستقل می­باشد. نتایج سطح کلان نشان می­ دهند در مجموع میانگین شادمانی در کشورهای با درآمد بالا بیشتر از میانگین شادمانی در کشورهای کم­درآمدتر است. طبق معادله تحلیل رگرسیون، از بین متغیرهای مستقل، توسعه اقتصادی(۵۸۴/۰) دارای بیشترین اثر خالص بر شادمانی می­باشد. پس از آن سطح نابرابری(۴۱۳/.) در توضیح شادمانی مقدار مثبت و غیر منتظره­ای است، پس از بررسی نوع رابطه بین این دو متغیر مشاهده شد این رابطه از نوع سهمی درجه دو می­باشد. پس از آن متغیرهای سطح ایمنی(۳۳۱./.)، فرگرایی(۱۸۹./۰-) و سرمایه اجتماعی (۳۱۹./.) قرار دارند. بررسی نتایج به صورت کلی نشان دهند آن است که روابط اجتماعی توأم با اعتماد اثر تعین­کننده ­ای بر شادمانی دارد و در این میان خانواده و دوستان، مهم­ترین منبع تأمین­کننده شادمانی افرادند که در شرایط فعلی، اغلب به عنوان پناهگاهی در مقابل ناامنی و آنومی و ناملایمات ناشی از محیط­های خارجی نقش خود را ایفا می­ کنند. در کل انزوای اجتماعی در سطح خرد و سرمایه اجتماعی در سطح کلان اثرات چشمگیری بر شادمانی دارد یعنی روابط همراه با اعتماد، یکی از تعیین کننده­ های مهم شادمانی است.
جریبی و آستین­فشان(۱۳۸۸) در پژوهشی تحت عنوان «بررسی عوامل مؤثر بر نشاط اجتماعی (با تأکید بر استان تهران) » به شناسایی عوامل مؤثر بر نشاط اجتماعی(بعنوان یکی از پارامترهای توسعه اجتماعی) پرداخته­اند. مجموعه مطالعات نشان داد که تقویت نشاط اجتماعی در جامعه به صورت تک علّتی نمی ­باشد بلکه مجموعه ­ای از عوامل فردی و فرافردی (مثل احساس محرومیت، ارضای نیازها، احساس مقبولیت نزد دیگران، احساس عدالت توزیعی، فضای عمومی جامعه، پایگاه اقتصادی و اجتماعی) در تقویت و یا کاهش نشاط در افراد جامعه تأثیر دارند. به لحاظ روش­شناسی، این تحقیق در دو سطح توصیفی و تحلیلی (هم­بستگی) انجام شده و برای شناخت عوامل مرتبط با نشاط اجتماعی از آزمون­های شدت همبستگی و رگرسیون چند­متغیره استفاده شد. جامعه آماری تحقیق حاضر شامل افراد ۱۵ تا ۶۵ سال ساکن در استان تهران است و حجم نمونه تحقیق ۲۰۰۰ نفر می­ شود. نتایج حاصل از ترکیب گویه ­ها در خصوص احساس نشاط اجتماعی در بین پاسخگویان حاکی از این است که احساس نشاط در بین ۱۸ درصد از پاسخگویان در حد کم و بسیار کم می­باشد و در مقابل ۲۸ درصد پاسخگویان از احساس نشاط بالایی برخوردار هستند. یافته­ ها بیان­گر متوسط بودن این احساس در بین اکثریت پاسخگویان است به این معنی که ۵۴ درصد احساس نشاط اجتماعی خود را در سطح متوسط ارزیابی کرده ­اند. همچنین نتایج رگرسیون چند متغیره نشان می­دهد که در ابتدا متغیر امید به آینده وارد معادله شده است، این متغیر به تنهایی توانسته است ۳۰./. درصد از تغییرات متغیر نشاط اجتماعی را تبیین کند. با واردکردن متغیر بعدی یعنی ارضای نیازهای عاطفی به مدل رگرسیونی، به مقدار ۱۵/۰ درصد به ضریب تعیین افزوده و کل ضریب تعیین ناشی از وجود دو متغیر امید به آینده و ارضای نیاز عاطفی۰۴۷/۰ می­رسد. با ورود متغیر مقبولیت اجتماعی به مدل رگرسیونی به میزان۰۶۶/۰ درصد به ضریب تعیین افزوده شده است، که در مجموع، سه متغیر امید به آینده، ارضای نیاز عاطفی و مقبولیت اجتماعی توانسته ­اند ۵۳۷/۰درصد از تغییرات متغییر نشاط اجتماعی را تبیین کنند.
اقلیما و ابراهیم نجف­آبادی (۱۳۹۰) پژوهشی را با عنوان «بررسی تأثیر میزان سرمایه فرهنگی در میزان احساس شادی زنان جوان (۱۵-۲۴ساله) در شهر اصفهان» انجام داده­اند. هدف از این تحقیق بررسی تأثیر میزان سرمایه فرهنگی در سه بعد وسایل فرهنگی، مهارت فرهنگی و مدارک فرهنگی در میزان احساس شادی زنان جوان(۱۵-۲۴ ساله) شهر اصفهان است که بعد تجسم­یافته (مهارت فرهنگی) بیان­گر چیزهایی است که افراد می­دانند و می­توانند انجام دهند یا توانایی­های بالقوه­ای است که به تدریج بخشی از وجود فرد و در او تثبیت شده ­اند. اما سرمایۀ فرهنگی عینیت­یافته (وسایل فرهنگی) بیشتر در کالاها و اشیاء مادی تجسم می­یابد، و از ویژگی­های بارز آن قابل انتقال ­بودن است و بعد نهادی (مدارک فرهنگی) ابعادی دیگر از سرمایه ­های فرهنگی است که مرتبط با مدارج آموزشی و امتیازات ضمانت شده است و به دارندۀ آن مدارج ارزشی متعارف، قانونی، دائمی و ضمانت شده اعطا می­ کند. همچنین در این پژوهش شادی متشکل از سه بعد احساسی، شناختی و اجتماعی است. روش کار در این پژوهش پیمایشی است و جامعه آماری این تحقیق کل زنان ۱۵-۲۴ ساله شهر اصفهان است که، به گزارش مرکز آمار این استان، ۲۳۹۰۷۲ نفر هستند. با توجه به پراکندگی جامعه آماری در مناطق شهر اصفهان، حجم نمونه، بر اساس فرمول کوکران­، با خطای ۵ درصد، ۲۰۰ نفر برآورد شده است. در این پژوهش از روش نمونه گیری متناسب در منطقه استفاده شده­است؛ به طوری که نمونه­ها از هر منطقه و متناسب با جمعیت آن منطقه انتخاب شدند. یافته­های تحقیق نشان می­دهد ارتباط سرمایه فرهنگی و شادی مستقیم است و این ارتباط در بعد شناختی، سپس در بعد احساسی، و در نهایت در بعد اجتماعی شادی قوی­تر است. در حیطه ابعاد سرمایه فرهنگی، بیشترین تأثیر در بعد وسایل فرهنگی، سپس مهارت­ های فرهنگی، و در نهایت مدارک فرهنگی است. میانگین احساس شادی در بین زنان جوان(۱۵-۲۴) شهر اصفهان ۵۳/۵۴ بوده که به ترتیب بعد احساسی، بعد اجتماعی، و سپس بعد شناختی بیشترین میزان را به خوداختصاص داده­اند. میانگین سرمایه فرهنگی ۵۷/۲۷ است که براساس نتایج به دست آمده، مهارت فرهنگی دارای بیشترین فراوانی و مدارک فرهنگی دارای کمترین فراوانی است. از سوی دیگر، وسایل فرهنگی دارای بیشترین نابرابری و مهارت فرهنگی دارای کمترین نابرابری در بین زنان جوان است.
پناهی و دهقانی(۱۳۹۱) پژوهشی با عنوان «بررسی عوامل مؤثر بر شادی دانشجویان با تأکید بر مشارکت اجتماعی» و با هدف بررسی عوامل مؤثر بر شادمانی دانشجویان با تأکید بر مشارکت اجتماعی و با بهره گرفتن از نظریات موجود یک چارچوب نظری تلفیقی تدوین و بر اساس آن فرضیه­هایی مطرح کرده ­اند. شادی در این پژوهش متشکل از سه جزء اساسی عاطفی، شناختی و اجتماعی است. جزء عاطفی(هیجانی) که باعث حالات هیجانی مثبت و خوشایند در افراد است و جزء شناختی نوعی تفکر را شامل می­ شود که وقایع روزمره را با خوشبینی ارزیابی می­ کند و جزء اجتماعی نیز به روابط اجتماعی گسترده و مثبت با دیگران منجر می­ شود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشجویان دانشگاه­ های علامه طباطبایی و صنعتی امیرکبیر هستند که از آن، نمونه ­ای به حجم ۴۰۰ نفر با روش­های نمونه گیری خوشه­ای طبقه­ای متناسب انتخاب شد، و داده ­های تحقیق از طریق پرسشنامه جمع­آوری و تجزیه و تحلیل گردید. متغیرهای مستقل این پژوهش عبارت از پایگاه اجتماعی و اقتصادی، رضایت از تأمین نیازهای مادی، اعتماد به دیگران، مشارکت اجتماعی رسمی و غیر رسمی می­باشد. نتایج حاصل از تحلیل چند متغیره نیز گویای آن بود که متغیرهای ارضای نیازها، اعتماد به دیگران و مشارکت اجتماعی غیررسمی به ترتیب بیشترین تأثیر را بر روی شادی دانشجویان دارند.
ربانی و همکاران(۱۳۹۰) پژوهشی را با عنوان «رویکردی جامعه­شناختی به احساس شادمانی سرپرستان خانوار در شهر اصفهان» انجام داده­اند. این پژوهش از نظر کنترل شرایط پژوهشی پیمایشی، از نظر وسعت پهنانگر و از نظر زمانی مقطعی است. در رویکرد اجتماعی(جامعه­شناختی) نیز اعتقاد کلی بر آن است که شادی امری است که در بستر اجتماع حاصل می­ شود و در همان بستر نیز از بین می­رود. به­عبارت دیگر، شادی و هر هیجان دیگر، را بایستی در ساختارها و روابط خرد و کلان اجتماعی- سیاسی جستجو کرد بنابراین متغیرهای مستقل در نظر گرفته شده عبارتند از: سرمایۀ اجتماعی، حقوق شهروندی، منزلت نقشی، استفاده از امکانات فرهنگی- بهداشتی، رضایت از امکانات منطقه می­باشد. جامعۀ آماری آن کلیۀ سرپرستان خانوارهای شهر اصفهان است که در سال ۱۳۸۵، ۴۴۱۷۸۲ نفر بوده ­اند و حجم نمونۀ مقتضی بر اساس فرمول کوکران ۳۸۴ نفر تعیین شده است. یافته­های این پژوهش نشان می­دهد: میانگین احساس شادی در دامنۀ صفر و صد در بین سرپرستان خانوارها ۲۳/۵۶ بود (بعد احساسی۳۷/۵۹، بعد اجتماعی۴۲/۵۵ و بعد شناختی۸۸/۵۳) و از بین متغیرهای زمینه­ای مورد مطالعه، احساس شادی سرپرستان خانوار بر حسب جنس، وضعیت تأهل و شغل متفاوت است. همچنین متغیرهای سرمایۀ اجتماعی، رضایت از امکانات منطقه­ای، میزان برخورداری از حقوق شهروندی، میزان منزلت نقشی(کارآمدی اجتماعی، خانوادگی و فردی) و درآمد با احساس شادی سرپرستان دارای همبستگی مستقیم است. به طوری که مدل به­دست آمده از متغیرهای مؤثر، بر اساس رگرسیون چندگانه با روش گام به گام، حدوداً ۴۵ درصد از واریانس احساس شادی در جامعۀ آماری را تبیین می­ کند. برخورداری از حقوق شهروندی، منزلت نقشی و سرمایۀ اجتماعی به تریب دارای بیشترین تأثیر بر شادی­اند.
عباس­زداه و همکاران(۱۳۹۱) پژوهشی را با عنوان «انواع سرمایه­ها، حلقه مفقوده در تبین شادکامی دانشجویان(دانشجویان دانشگاه تبریز)» انجام داده­اند که در آن میزان شادکامی دانشجویان دانشگاه تبریز و برخی از عوامل مؤثر بر آن را بررسی کرده ­اند. در این تحقیق با بهره گرفتن از روش پیمایشی از بین تمام دانشجویان دانشگاه تبریز (۲۴ هزار نفر) در تمامی مقاطع تحصیلی(۱۳۹۰-۱۳۸۹) ۳۷۸ نفر(با فرمول کوکران) به روش نمونه گیری طبقه­ای تصادفی انتخاب شدند. جهت سنجش شادی دانشجویان از پرسش­نامه ۲۹ سؤالی آکسفورد استفاده شد و همبستگی آن با انواع سرمایه (فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی) بررسی شد یافته­های تحقیق حاکی از آن است که ۱- میانگین شادکامی دانشجویان دانشگاه تبریز در سطح متوسط به بالا قرار دارد؛ ۲- بین ابعاد سرمایه اجتماعی و سرمایه فرهنگی و سرمایه اقتصادی با شادکامی دانشجویان همبستگی معنی­دار و مستقیم وجود دارد ۳- براساس نتایج رگرسیون، متغیرهای مستقل وارد شده به مدل رگرسیونی (سرمایه اقتصادی، انسجام اجتماعی، اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، سرمایه فرهنگی) ۳۹ درصد از واریانس متغیر شادکامی دانشجویان را تبیین کرد از بین انواع سرمایه­ها، سرمایه اجتماعی بیشترین نقش را در تبیین شادکامی دانشجویان داشت و در میان ابعاد سه­گانه سرمایه اجتماعی، بعد انسجام اجتماعی در قیاس با ابعاد دیگر آن تأثیر بیشتری بر شادکامی دانشجویان دارد. همچنین تأثیر سرمایه فرهنگی بر شادکامی بیشتر از سرمایه اقتصادی بود و سرمایه اقتصادی کمترین تأثیر را در تبیین واریانس شادکامی داشت. درمجموع، می­توان گفت برای افزایش شادکامی دانشجویان، مؤلفه­ های سرمایه اجتماعی و فرهنگی، مهمتر از مؤلفه­ های سرمایه اقتصادی قلمداد می­ شود.
کشاورز و وفاییان (۱۳۸۶) پژوهشی با عنوان «بررسی عوامل تأثیر­گذار بر میزان شادکامی» انجام داده­اند. هدف از این پژوهش، بررسی عوامل تأثیر گذار بر روی میزان شادکامی است. برای این منظور ۴۵۳ نفر ( ۱۹۱مرد و ۲۶۲ زن ) از مردم شهر یزد به صورت تصادفی انتخاب شدند و با پرسشنامه شادکامی آکسفورد، مقیاس نگرش­سنجی نشاط و پرسشنامه جمعیت شناختی (شامل سن، جنس، تحصیلات، شغل، وضعیت تأهل، فعالیت هنری، فعالیت ورزشی، فعالیت مذهبی) مورد آزمون قرار گرفتند. نتایج پژوهش، حاکی از آن است که بین سن، جنس، تحصیلات، فعالیت هنری، فعالیت ورزشی و فعالیت مذهبی با شادکامی، رابطه مثبت و بین بیکاری و شادکامی، ارتباط منفی وجود دارد. همچنین بین سلامت جسمی و روانی، روابط اجتماعی و خانوادگی، خوش بینی نسبت به آینده و نگرش نسبت به شادی با نمرات شادکامی، ارتباط مثبت وجود دارد.
۲-۱-۲-۱-۲. ادبیات تجربی خارجی احساس شادمانی
هائو وانگ^[۱۴۵] (۲۰۱۵) پژوهشی را با عنوان «شادی و طرد اجتماعی مردم بومی در تایوان - چشم انداز پایداری اجتماعی» انجام داده است. طبق آنچه در اهداف توسعه پایدار آمده، «شادی و شمول اجتماعی» از شاخص­ های مهم پایداری اجتماعی هستند. همچنین در رابطه با توسعه پایدار اجتماعی «توجه به اقلیت­های قومی» همواره مورد تأکید قرار داشته و سازمان ملل نیز این دیدگاه را به برنامه ­های آینده توسعه پس از (۲۰۱۵) توصیه کرده است. اگر چه مجموعه‌ی قابل توجهی از ادبیات مربوط به عوامل مؤثر بر شادی گروه ­های مختلف در تایوان مورد بررسی قرار گرفته، اما کمتر به سلامت ذهنی اقلیت­های قومی پرداخته شده است. به ‌نظر می‌رسد برای پر کردن این شکاف، توجه ویژه به درک مسائل شادی در برنامه ­های توسعه پایدار اجتماعی از مردمان بومی در تایوان ضروری به‌نظر می­رسد.
چارچوب سیاست‌های توسعه بومی به‌ خصوص تجارب توسعه گروه‌های قومی در ایالات متحده آمریکا، نشان می‌دهد توجه به «شمول اجتماعی» روشی مناسب برای افزایش شادی مردم در مناطق دور افتاده است. در نتیجه ضروری است افراد جامعه به رعایت پیشرفت اجتماعی تشویق شوند. این تشویق باید با توجه به افزایش رفاه ذهنی افراد بومی و اطمینان از دسترسی آن‌ها به حق خود در برنامه‌های رفاه اجتماعی صورت گیرد؛ با توجه به اینکه ۱۴ قبیله‌ی متمایز، رسما توسط شورای مردم بومی (CIP) در تایوان به رسمیت شناخته شده‌اند و یک چهارم از آن‌ها در مناطق کوهستانی دور با محدودیت­های طبیعی زندگی در سرزمین‌های سنتی، جداسازی فضایی و آسیب پذیری بالا به بلایای طبیعی زندگی می­ کنند. مردمان بومی این مناطق نه تنها از اقلیت‌های ملی، بلکه از محروم‌ترین گروه‌ها در تایوان هستند. آن‌ها در شرایط اجتماعی و اقتصادی خیلی بدی مثل فقر، سوء مصرف مواد، اعتیاد به الکل، وضعیت نسبی اجتماعی و اقتصادی پایین‌، دسترسی ضعیف به مفاد رفاه، آموزش و پرورش و فرصت‌های شغلی کافی به حاشیه رانده شده‌اند و از لحاظ سیاسی در تبعیض و رنج به سر می­برند. در نتیجه بسیاری از موانع اجتماعی در مناطق کوهستانی بر مردم بومی تحمیل شده و مردمان بومی این مناطق از جریان اصلی جامعه جدا هستند. آن‌ها اغلب از شرکت در برنامه‌های بهداشت و درمان حذف می‌شوند و یا قادر به دسترسی به مزایای پزشکی با توجه به پزشکان و کلینیک‌های کافی در مناطق دور افتاده نیستند. این مقاله به ابعاد اجتماعی توسعه مردم بومی تأکید کرده است و توجه ویژه به درک طرد اجتماعی و شادی و ناخشنودی آنان دارد.
این مطالعه دو هدف دارد: اول اینکه به‌منظور بررسی توزیع نمونه ­ای از دامنه­های مختلف محرومیت اجتماعی و وضعیت شادی مردم بومی از نظرسنجی گروهی به‌عنوان نماینده در سراسر کشور استفاده شده است. در مرحله دوم، این موضوع را مطالعه می‌کند که وضعیت طرد اجتماعی مختلف و ویژگی‌های اجتماعی و جمعیت‌شناختی تا چه حد با افزایش درک شادی در میان مردم بومی در ارتباط است. داده ­های مورد استفاده از یک نظرسنجی (گروهی به‌عنوان نماینده سراسر کشور) از مردم بومی تایوان در سال ۲۰۰۷ جمع­آوری شد که نمونه شامل ۲۲۰۰ پاسخ­دهنده بود و از طریق رگرسیون لجستیک باینری^[۱۴۶] به بررسی اثر دامنه­های مختلف طرد اجتماعی بر شادمانی با کنترل عوامل بیرونی انجام شد. داده ­ها شامل گزارش شادی خود و اطلاعات در مورد طرد اجتماعی مانند کمک دولت در پرداخت نقدی به‌علت مشکلات اقتصادی و نیازهای اجتماعی خاص ارائه شده است. علاوه بر مفاد عمومی رفاه متغیرهای «جنسیت، سن، تحصیلات، درآمد، مذهب، وضعیت سلامت و منطقه مسکونی» به نمایندگی از ویژگی­های اجتماعی و جمعیتی پاسخ‌دهندگان مشخص شد. با توجه به اینکه دستیابی به شادی نقش بسیار مهمی در تحقق اهداف توسعه پایدار اجتماعی ایفا می­ کند، متغیر وابسته در این پژوهش شادی است که قضاوت کلی هر فرد در مورد کیفیت زندگی تعریف شده و متغیر مستقل، طرد اجتماعی است.
طرد اجتماعی فرایندی است که در آن به حاشیه راندن افراد یا گروه­ ها به‌طور سیستماتیک از مشارکت کامل در جامعه‌ای که در آن زندگی می­ کنند صورت می‌گیرد؛ طرد از حقوق، فرصت­ها و منافع. به‌طور معمول اعضای جامعه از نظر پایداری اجتماعی و اقدامات برای مبارزه با فرایند طرد اجتماعی در ارائه رفاه از جمله انتقال پول نقد، اشتغال، بهداشت و درمان، مسکن و دیگر ارائه خدمات اجتماعی مسدود شده ­اند. بنابراین «حذف مزایای رفاه اجتماعی با شادی مردم بومی در ارتباط است»، یکی از فرضیه‌های این تحقیق است.