بهره­ گیری از سازوکارها و روش­شناسی دقیق نمی­ توان به داوری عاری از خطا پیرامون عملکرد، ویژگی­ها، مهارت ­ها و نگرش­های کارکنان و افسران شاغل در نیروهای مسلح پرداخت ” . ارزیابی عملکرد، فرایندی است که با تکیه بر ارتقای کارایی و اثربخشی، کارکنان را مورد سنجش قرار می­دهد و با تعیین شاخص و کسب اطلاع از وضعیت کارکنان، راهکارهایی را جهت بهبود وضعیت ارائه می­ کند. ارزیابی عملکرد، از مهم­ترین وظایف فرماندهان، مدیران و سرپرستان است و شیوه­ای برای اداره­ی امور کارکنان می­باشد(شهلایی،۱۳۹۱، ۲۸۱).

در ارزیابی عملکرد کارکنان دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران، اینک از روش مقیاس ترسیمی استفاده می­ شود. در این روش ، ابتدا عوامل ارزیابی مانند: کمیت کار، کیفیت کار، طرز سلوک با همکاران و قابلیت اعتماد را تعیین می­ کنند. برای هر عامل، امتیازاتی از ضعیف تا عالی تعیین می­ شود و در پایان نمرات داده شده را جمع می­زنند. در این روش، فرمانده، رئیس و یا سرپرست افراد بعنوان ارزیابان می­باشند و یکی از مشکلات اساسی این روش ذهنی بودن آن می­باشد که قضاوت شخصی ارزیابی کننده، در آن اثر گذار است و در صورت زیاد بودن تعداد کارکنان، مستلزم صرف وقت زیاد می­باشد. براین اساس، پرسش اصلی و کلیدی این پژوهش آن است که الگوی مناسب برای ارزیابی عملکرد کارکنان دانشگاه علوم پزشکی ارتش چیست؟ و معیارها و شاخص­ های مؤثر آن کدامند؟
۱-۲- اهداف تحقیق
۱-۲-۱- هدف کلی
ارائه الگوی مناسب ارزیابی عملکرد کارکنان در دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران
۱-۲-۲- اهداف جزئی
آگاهی از وضعیت کنونی ارزیابی عملکرد کارکنان دانشگاه علوم پزشکی ارتش
شناسایی عوامل کلیدی موفقیت ارزیابی عملکرد کارکنان دانشگاه علوم پزشکی ارتش
تعیین معیارها و شاخص­ های مؤثر در الگوی مناسب ارزیابی عملکرد کارکنان دانشگاه علوم پزشکی ارتش
تعیین وزن مؤلفه­ ها و شاخص­ های کلیدی در الگوی ارزیابی عملکرد کارکنان دانشگاه علوم پزشکی ارتش
۱-۳- سئوالات تحقیق
۱-۳-۱- سئوال اصلی
الگوی مناسب ارزیابی عملکرد کارکنان در دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران چیست؟
۱-۳-۲- سئوالات فرعی
وضعیت ارزیابی عملکرد کارکنان دانشگاه علوم پزشکی ارتش چگونه است؟
عوامل کلیدی موفقیت ارزیابی عملکرد دانشگاه علوم پزشکی ارتش کدامند؟
معیارها و شاخص­ های موثر در الگوی ارزیابی عملکرد کارکنان دانشگاه علوم پزشکی ارتش کدامند؟
وزن مؤلفه­ ها و شاخص­ های کلیدی در الگوی ارزیابی عملکرد کارکنان دانشگاه علوم پزشکی ارتش چیست؟
۱-۴- تعریف واژگان و اصطلاحات تحقیق
۱-۴-۱- تعریف نظری
- الگو:
واژه الگو ^[۳] برای ساده­تر و قابل فهم کردن پدیده ­ها، به تنظیم عناصر آن پدیده و ایجاد نظمی در آن­ها، می ­پردازد و آن را به شکل یک طرح منطقی و یک پیکره در می ­آورد(توسلی، ۱۳۶۹، ۱۴۲).
- ارزیابی عملکرد کارکنان:
ارزیابی عملکرد کارکنان فرایند اندازه ­گیری و مقایسه است که از طریق آن مدیران عملکرد کارمندان را ارزیابی می­نمایند(اسپنس و کیپینگ^[۴]، ۲۰۱۰، ۲).
- عوامل کلیدی موفقیت:
عوامل کلیدی موفقیت، نقاط قوت و مهم یک سازمان می باشد که سازمان با اتکا به این عوامل در دستیابی به اهداف خود موفق بوده و این عوامل باعث پیشرفت و ایجاد مزیت رقابتی برای سازمان در جامعه می­گردد.
- معیارهای ارزیابی عملکرد:
معیارهای ارزیابی، ابزار مناسبی برای طرحریزی و اجرای فرایند ارزیابی عملکرد کارکنان می­باشند که توسط سازمان به منظور پایش و سنجش عملکرد کارکنان به کار گرفته می­ شود(یادگاری و علوی،۱۳۸۷).
- شاخص­ های ارزیابی عملکرد:
شاخص­ های ارزیابی عملکرد نمایانگر واقعیت­های موجود در عرصه فعالیت­های یک سازمان در خصوص ارزیابی عملکرد هستند و در نظام مدیریت منابع انسانی ابزاری کارآمد برای ارزشیابی از کارکنان هستند و از طریق آنها می­توان از حصول به اهداف مشخص شده در برنامه­ ها آگاهی یافت(قورچیان و خورشیدی، ۱۳۷۹).
۱-۴-۲- تعریف عملیاتی
- الگو:
ابعاد، معیارها و شاخص­ های تشکیل دهنده یک مفهوم را الگوی آن مفهوم می­نامیم.
- ارزیابی عملکرد:
تعیین ارزش و میزان خوب یا ضعیف بودن عملکرد را ارزیابی عملکرد می­گویند.
- عوامل کلیدی موفقیت:
نقاط قوت و مهم موجود در دانشگاه علوم پزشکی ارتش که باعث پیشرفت و ترقی دانشگاه می­گردد.
- معیارهای ارزیابی عملکرد:
عواملی که برای سنجش و مقایسه عملکرد کارکنان در دانشگاه علوم پزشکی در نظر گرفته می­شوند. در اینجا هر کدام از معیارهای ارزیابی به شاخص­ های جداگانه­ ای تقسیم می­شوند.
- شاخص­ های ارزیابی عملکرد:
عواملی که برای ارزیابی معیارهای ارزیابی عملکرد کارکنان در دانشگاه علوم پزشکی ارتش نظر گرفته می­شوند.
۱-۵- قلمرو تحقیق
دامنه علم و دانش به خصوص در موضوعات مدیریتی بسیار گسترده و متنوع است و در بسیاری موارد تحت تاثیر مضمون و میدان تحقیق است. در هر پژوهشی پس از انتخاب مسئله باید حدود و مرزهای مسئله را مشخص کرد، زیرا بدون تعیین این مرزها، گستردگی ابعاد و زوایای مسئله از یک سو و محدودیت­های زمانی و مکانی تحقیق از سوی دیگر مانع از حل مساله به شکل اثربخش و یافتن پاسخ مستدل و دقیق برای سئوالات تحقیق خواهد شد. مرزبندی و محدود کردن مسئله چهار هدف را دنبال می­ کند:
۱- قابل کاربرد کردن مسئله مورد تحقیق
۲- عمیق­تر شدن در موضوع و رسیدن به راه­ حل­های قطعی و دقیق
۳- تشخیص درست و بهتر مسئله
۴- اشتقاق فرضیه ­های آزمون­پذیر از قلمرو مسئله
با توجه به این مطالب، محدود کردن تحقیق از سه بعد زمانی، مکانی و موضوعی در اولویت قرار می­گیرد(اهرنجانی، ۱۳۷۱).

• ترکیب بدن، ۵%

• الگوی خوراک­دهی، ۲%

سطح چربی و پروتین خوراک می‌تواند برکنش میتوکندری کارساز باشد؛ نشان داده شده است که ^[۲۶]ROS در میتوکندری جانورانی دارای FE پایین افزایش می­یابد، که ممکن است به سبب تنش اکسیداتیو و آسیب‌های پی‌آیند آن به پروتین‌های مهم زنجیره تنفسی باشد (Bottje et al., ۲۰۰۶).
پژوهش­های بسیاری در زمینه­ بازدهی خوراک انجام و روش­های گوناگون با ویژگی‎هایی متفاوت، برای محاسبه بازدهی خوراک پیشنهاد شده است.

کوخ و همکاران (Koch et al., 1963) گزارش کردند که گزینش برای بازدهی خوراک، نرخ رشد و بازدهی خوراک را افزایش داد، ولی بر مقدار مصرف خوراک کارساز نبود. گزینش برای مقدار مصرف خوراک، هم نرخ رشد و هم مقدار مصرف خوراک را افزایش داد، ولی بازدهی خوراک را بهبود نبخشید. ایشان RFI را برای اندازه ­گیری بازدهی خوراک پیشنهاد کردند.
آرتور و همکاران (Arthur et al., ۲۰۰۱a) در پژوهشی با گاوهای آنگوس، فراسنجه‌های ژنتیکی و فنوتیپی را برای FI و FE برآورد کردند؛ فروزه‌های مورد بررسی: وزن ۲۰۰ روزگی، وزن ۴۰۰ روزگی، ADG و MW^[27] و ^[۲۸]DFI، FCR و RFIبودند. وراثت‌پذیری وزن ۲۰۰ روزگی، وزن ۴۰۰ روزگی، ADG، FCR، RFI به ترتیب ۱۷/۰، ۲۷/۰، ۲۸/۰، ۲۹/۰ و ۳۹/۰ برآورد شد. FCR به طور ژنتیکی (۶۶/۰= r_g) و به طور فنوتیپی (۵۳/۰=r_p) با RFI همبسته بود. ADG با FCR (74/0- = r_p و ۶۲/-۰= r_g) همبستگی بالایی، و با RFI (04/0- = r_g و ۰۶/۰- = r_p) همبستگی پایینی داشت. این یافته­ ها نشان دادند که بهبود ژنتیکی بازدهی خوراک با گزینش بر پایه روش‌هایی که همبستگی پایینی با رشد و دیگر فروزه‌های رشد دارند، امکان‌پذیر است.
لانکستر و همکاران (Lancaster et al., ۲۰۰۵) نشان دادند که RFI با DMI (59/0) و FCR (53/0) همبسته بود اما با ADG یا MBW همبستگی نداشت. گاوهای Low RFI، ۱۵% کمتر از گاوهای High RFI، خوراک خوردند و FCR گاوهای گروه Low RFI، ۱۶% کمتر از FCR گاوهای گروهHigh RFI ، بود. بازده جزیی رشد (PEG) (ADG بخش بر DMI) همبستگی بالایی با DMI (51/0-) و RFI (85/0-)، همبستگی متوسطی با ADG (29/0) و MBW (25/0-) داشت؛ گاوهای Low RFI در مقایسه با گاوهای High RFI، بازده جزیی رشد بهتری داشتند (۳۶/۰ در برابر ۲۶/۰). بازده جزیی رشد با RFI همبسته (۶۱/۰) بود و همبستگی بالایی با ADG (74/0) داشت. در مقایسه با دیگر روش‌های بازدهی خوراک که در این پژوهش به کار گرفته شدند (^[۲۹]RGE و PEG)،RFI روش سودمندی برای بهبود بازدهی خوراک در برنامه‌های بهنژادی شناخته شد.
کاماک و همکاران (Cammack et al., ۲۰۰۵) فراسنجه‌های ژنتیکی را برای FI و ADG در بره‌های نر بررسی کردند. وراثت‌پذیری DFI، ۲۵/۰، وراثت‌پذیری RFI، ۱۱/۰، و وراثت‌پذیری ADG، ۲۶/۰ گزارش شد. همبستگی ژنتیکی بین DFI و ADG، برابر ۸/۰ و بین DFI و RFL، ۶۱/۰، و بین RFI و ADG، ۹۳/۰- بود.
ردن و همکاران (Redden et al., 2011) در دو گروه گوسفند تارگی (بره­هایی که جیره­ی رشد دریافت کردند و گوسفند­های یک ساله که جیره­ی نگهداری دریافت ‎کردند)، همبستگی فنوتیپی بین بره‌های رو به رشد و فروزه‌های بازدهی خوراک را بررسی و گزارش کردند که ADG بره‌ها، همبستگی منفی با سن (۳۴/۰-) و وزن آغازین (۴۰/۰-) داشت. تفاوت معنی‌‌‌داری بین گروه ­های RFI در وزن آغازین و ADG مشاهده نشد. ADG بره‌ها، همبستگی منفی (۷۷/۰-) با FCR و همبستگی مثبتی (۴۹۶/۰) با DMI داشت. FCR، با وزن آغازین و ADG همبسته بود. بره‌های دارای RFIپایین نسبت به بره‌های دارای RFI بالا، ۱۹% کمتر خوراک خوردند، در حالی که MBW و ADG این‌ دو گروه مشابه بود. همبستگی بین عملکرد میش‌ها و بازدهی خوراک‌ همانند بره‌ها بود ADG] با سن (۳۳/۰-) و با DMI ( (34/0) همبسته بود[. در گوسفند­های یک ساله، DMI همبستگی مثبتی با وزن آغازین (۴۹/۰) و ADG (34/0) داشت، بین FCR و سن، وزن آغازین، DMI، ADG و RFI، همبستگی فنوتیپی مشاهده شد. گوسفند­های یک ساله دارای RFI پایین، ۲۹% کمتر از گوسفند­های دارای RFI بالا، خوراک مصرف کردند. تفاوتی میان گروه‌های RFI برای MBW، ADG یا FCR دیده نشد.
ریچاردسون و همکاران (Richardson et al., 2004) نشان دادند که غلظت­ فراسنجه‎های خونی در گوساله­های پرواری با بازدهی تولید همبسته بود. تراوش لپتین که با افزایش بافت چربی در گاو زیاد می­ شود (Ji et al., 1997; Chiliard et al., 1998)، همبستگی مثبتی با RFI داشت. اوره، فراسنجه دیگری است که با درصد پروتین در گاو (Robinson et al., ۱۹۹۲) و رشد بافت ماهیچه در گوسفند (Clarke et al, 1996; Cameron, 1992) همبستگی منفی، و با چربی پشت در گوسفند (Clarke et al., 1996)، همبستگی مثبتی داشت. کراتینین نیز همبستگی مثبتی با درصد پروتین (Cameron, 1992; Clark et al., 1996) و همبستگی منفی با ضخامت چربی پشت در گوسفند داشت. بین غلظت پلاسمایی کورتیزول و ACTH، با RFI نیز همبستگی وجود داشت. بررسی همبستگی ژنتیکی بین RFI و کورتیزول پلاسما برای گاوهای در معرض تنش، نشان داد که دام­های حساس به تنش، RFI بالاتری داشتند (Richardson et al., 2004). در بره ­های جوان، بازدهی خوراک پایین (FCR یا RFI بالا) با سطوح بالاتر کورتیزول همبستگی مستقیمی داشت (Knott et al., 2004). ریچاردسون و هرد (Richardson and Herd, 2004)، سطح بالایی از کل پروتین پلاسما، غلظت خونی اوره و آسپارتات آمینو ترانسفراز (شاخصی از تجزیه پروتین­ها در جگر) را در گاوهای دارای RFI بالا، گزارش کردند.
پاسخ گوسفند به سازه‎های تنش­زا، افزایش نرخ متابولیکی و افزایش مصرف انرژی با فعال شدن محور هیپوتالاموس- هیپوفیز- آدرینال است (Knott et al., ۲۰۱۰). در این پژوهش فرض بر این بود که گوسفندانی که بازدهی کمتری دارند، بیشتر به تزریق هورمون آدرینوکوتیکوتروپین پاسخ می‌دهند. گوسفندانی که غلظت بالایی از کورتیزول داشتند، بافت چربی بیشتری داشتند. این داده‌ها به روشنی نشان دادند که، بازدهی به کارگیری انرژی (هنگامی که بر پایه RFI اندازه‌گیری شود) به طور معنی داری با پاسخ گوسفندان به تنش رابطه داشت، که ممکن است برای گزینش گوسفندان برتر سودمندتر باشد.
کلی و همکاران (Kelly et al., 2010)، در تلیسه­های پرواری که بر پایه RFI گزینش شده بودند، رابطه­ بین بازده خوراک، عملکرد و فراسنجه­های خونی را بررسی کردند. عمق چربی با G:F (07/0 = P ،۲۸/۰- = r) همبسته بود. غلظت­های اوره­ای پلاسما (۰۷/۰ = P، ۳۸/۰ = r)، بتاهیدروکسی بوتیرات (۰۱/۰ > P، ۴/۰ = (rو انسولین (۰۷/۰ = P، ۲۳/۰=r) با RFI همبسته بودند. با این وجود، غلظت IGF-1 خون با بازده خوراک همبستگی نشان نداد.
کلی و همکاران (۲۰۱۱ Kelly et al.,) گزارش کردند که در گاو­های نر گوشتی، RFI همبستگی بالایی با DMI، و همبستگی متوسطی با F:G داشت. اما ضریب همبستگی پایینی را بین فراسنجه­های (نشانگرها) خونی (IGF-I، انسولین، لپتین و گلوکز) و مصرف خوراک و بازدهی خوراک، گزارش کردند.
رینکون-دلگادو و همکاران (Delgado et al., 2011-Rincon) گزارش کردند که سلول‎های قرمز خون و میانگین جرم هموگلوبین در گلبول­های قرمز ((MCH میش­های دارای RFI مثبت (بازدهی خوراک پایین) بیشتر از (P) میش­هایی بود، که RFI منفی داشتند. سلول­های قرمز خون و سلول­های سفید خون قوچ­های دارای RFI مثبت، بیشتر از (P) قوچ­هایی بود، که RFI منفی داشتند. حجم سلول­های قرمز خون و MCH ((P) فقط برای MCH) قوچ­های دارای RFI مثبت، کمتر از قوچ­هایی بود که RFI منفی داشتند. گلوکز خون میش­ها و قوچ­های دارای RFI مثبت نیز، بیشتر از قوچ­هایی بود که RFI منفی داشتند. یافته­های این پژوهش نشان داد که گوسفند­ان با RFI مثبت، نسبت به گوسفند­ان با RFI منفی، حساسیت بیشتری به تنش خواهند داشت.
اقبال و همکاران (Iqbal et al., 2004) نشان دادند که غلظت کربونیل^[۳۰] پروتین در ماهیچه­ سینه­ جوجه­های گوشتی دارای FE پایین، بیشتر از جوجه­هایی بود که FE بالایی داشتند، که این نشان دهنده افزایش اکسیداسیون پروتین در میتوکندری جوجه­های گوشتی دارای FE پایین، بود. در میتوکندری­های ماهیچه سینه­ جوجه­های گوشتی دارای FE بالا، فعالیت مجموعه‎های زنجیره تنفسی (I، II، III و IV)، نسبت به جوجه­های گوشتی دارای FE پایین، بالاتر بود. بیان پنج پروتین میتوکندریاییcore I] ، Cyt c₁، Cyt b (complex III)، ^[۳۱]COX II و [^[۳۲]ANT1در میتوکندری ماهیچه سینه­ جوجه­های گوشتی دارای FE پایین، نیز بالاتر بود.
باتج و همکاران(Bottje et al., 2002) نشان دادند که ^[۳۳]RCR میتوکندریایی در ماهیچه جوجه­های گوشتی دارای بازدهی خوراک پایین (LFE) کمتر از جوجه­هایی بود که بازدهی خوراک بالایی (HFE) داشتند. بررسی نسبت ADP:O₂^[34] (شاخصی برای اکسیداسیون فسفوریلاسیون)، تفاوتی را بین دو گروه LFE و HFE نشان نداد. نشت الکترون )که تولید H₂O₂ را در پی دارد(، در میتوکندری ماهیچه جوجه­های گوشتی دارای بازدهی خوراک پایین، بیشتر از جوجه­هایی بود که بازدهی خوراک بالایی داشتند. تویومیزو و همکاران (Toyomizu et al., 2011) گزارش کردند که میتوکندری­های ماهیچه اسکلتی جوجه­های گوشتی در مقایسه با جوجه­های تخمگذار، فعالیت اکسیداسیون و فسفوریلاسیون بیشتر و نشت پروتون کمتری داشت، که در نتیجه آن، بازدهی فسفوریلاسیون اکسیداتیو افزایش می­یابد.
کولاس و همکاران (Kolath et al., ۲۰۰۶b) با بررسی همبستگی بین کنش میتوکندریایی و RFI در گوساله‌های آنگوس نشان دادند که عملکرد رشد در دو گروه RFI پایین و RFI بالا، تفاوتی بین وزن آغازین و وزن پایانی و یا ADG نشان نداد (P=0.08). اگرچه ADFI برای گوساله­هایی دارای RFI بالا بیشتر بود (گوساله­های RFI High، ۵۴۰/۱ کیلو در روز بیشتر از گوساله­های Low RFI خوراک مصرف کردند). ترکیب لاشه و ADG بین دو گروه Low RFI و High RFI معنی‌دار نبود. گوساله‌های Low RFI، نرخ تنفس بیشتری در مکان ۲ و ۳ (RCR) و تولید هیدروژن پراکسید بیشتری (در حضور گلوتامین و سوکسینات به عنوان سوبسترای تنفسی) را نسبت به گوساله‌های High RFI نشان دادند. کنترل پذیرنده^[۳۵] و نسبت O₂ :ADP، بین دو گروه سوبسترا، متفاوت نبود. هنگامی که تولید هیدروژن پراکسید به شکل نسبتی از یک نسبت نرخ تنفس بیان شد، تفاوتی بین گروه‌ها دیده نشد؛ یعنی نسبت الکترون برای هر دو گروه مشابه بود. غلظت گلوکز پلاسمایی در گاوهای High RFI بیشتر از گاوهای Low RFI بود اما غلظت انسولین بین دو گروه متفاوت نبود. شاید افزایش غلظت پلاسمایی گلوکز که در گاوهای دارای RFI بالا به سبب مصرف خوراک بیشتر در این گاوها باشد. به نظر می‌رسد که کنش میتوکندریایی بین گاوهای High RFI و Low RFI متفاوت نباشد ولی نرخ تنفس میتوکندریایی در گاوهای Low RFI در مقایسه با گاوهای High RFI اندکی بیشتر بود.
کولاس و همکاران (Kolath et al., 2006a)، بیان پروتین جداکننده ۲ و ۳^[۳۶]، SNP از DNA میتوکندریایی و RFI را در گاوهای آنگوس بررسی کردند. زنجیره تنفسی از ۸۳ زیر واحد (۷۰ تا از هسته و ۱۳ تا از mtDNA) تشکیل شده است. موتاسیون mtDNA سبب ناکارآمدی تولید انرژی میتوکندریایی در انسان می‌شود. پروتین­های دیگر که به وسیله هسته رمزگذاری می‎شوند، در کنش میتوکندریایی نقش مهمی دارند؛ همانند ^[۳۷] ANT و پروتین جداکننده ۲ و ۳، بیان پروتین و mRNA جداکننده ۲ و ۳ با روش Western blotting و PCR کمّی تعیین شد؛ تعیین SNP از DNA میتوکندری سلول‎های خون به وسیله روش استاندارد استخراج فنول الکتروفرم مشخص ‌شد. میانگین وزن روزانه و ترکیب لاشه بین گوساله‎های پرواری دارایRFI بالا و RFI پایین متفاوت بود. به طور متوسط تعداد ۸/۹ و ۹/۸ پلی‌مورفیسم‌ها، در ژنوم میتوکندریایی، برای RFI پایین و RFI بالا یافت شد؛ اما هیچ کدام از این پلی‌مورفیسم‌ها با RFI همبستگی نداشت. تفاوتی در بیان mRNA پروتین جدا کننده ۲ و ۳ میتوکندریایی، بین گوساله‎های پرواری دارای RFI بالا و پایین، دیده نشد؛ که به نظر می‎رسد بیان mRNA پروتین جدا کننده و توالیDNA میتوکندریایی، با RFI همبستگی نداشته باشد.
کلی و همکاران (Kelly et al., ۲۰۱۰) درجه­بندی فنوتیپی RFI را بر رونویسی ژن ۱ (موثر در زنجیره تنفسی) و ژن ۲ (موثر در رمزگذاری سازه­ رونویسی تنظیم‌کننده تکامل میتوکندری) بررسی کردند. تلیسه‌ها (۸۶=n) با یک جیره برپایه کنسانتره ]کم علوفه (LF)[ برای ۸۲ روز (برای تعیین RFI) پرورش داده شدند؛ ۱۰ راس گاو دارای RFIبالا و ۱۰ راس گاو دارای RFI پایین گزینش شد. بیوپسی از ماهیچه راسته^[۳۸] در آغاز گزینش، و ۶ هفته بعد گرفته شد و سپس خوراک علوفه‌ای (پر علوفه (HF)) در اختیار دام­ها قرار داده شد. بیان mRNA پروتین جدا کننده ۳ ^[۳۹](UCP3) )سازه­ای که سبب تحریک نشت پروتون میتوکندریایی در ماهیچه می­ شود( در گاوهای High RFI، ۲/۲ برابر گاوهای Low RFI بود (P= 0.06). رمزگذاری رونویسی mRNA برای رونویسی سازه­ PGC1α (۱-PGC به عنوان یک تنظیم کننده ظرفیت اکسیداتیو، و سوخت و ساز چربی شناخته شده است) در گاوهای Low RFI، ۷/۱ برابر گاوهای High RFI بود. برهم­کنش فنوتیپ و خوراک گواهی بود، برای فراوانی رونویسی ANT₁ mRNA با سطح بیان بیشتر(P=0.4) در گاوهای RFI Low، در خلال دوره‎ای که به دام­ها خوراک HF داده می­شد. ولی تفاوتی بین فنوتیپ­ها، در خلال دوره­ای که گاوها خوراک LF خوردند، مشاهده نشد (P= 0.50). برهم­کنش فنوتیپ و خوراک همچنین گواهی بود، بر بیان بیشتر (P=0.04) COX II در گاوهای Low RFI، در مقایسه با گاوهای High RFI، در خلال دوره­ای که به دام‎ها خوراکLF داده می­شد (نه، (HF. این داده‌ها نشان دهنده نوعی همبستگی بین بازدهی انرژی سلولی و RFI در گاو هستند.
باتج و همکاران (Bottje et al., ۲۰۰۲) نشان دادند که میزان RCR میتوکندری در ماهیچه جوجه­های گوشتی دارای بازدهی خوراک پایین (LFE) کمتر از جوجه­هایی بود که بازدهی خوراک بالایی (HFE) داشتند. این تفاوت تنها در حضور پیروات و مالات (نه سوکسینات) مشاهده شد، که نشان­دهنده تفاوت این دو گروه (جوجه­های Low FEو (High FE در فعالیت Cox I زنجیره تنفسی است. بررسی نسبت ADP:O₂، تفاوتی را بین دو گروه Low FE و High FE نشان نداد. نشست الکترون که به وسیله تولید H₂O₂ تعیین می­ شود، در میتوکندری ماهیچه سینه پرندگان دارای FE پایین نسبت به میتوکندری ماهیچه سینه پرندگان دارای FE بالا، بیشتر بود. نشت الکترون پی‌آیند مهار انتقال الکترون در کمپلکس I (با روتنون) و کمپلکس III با (آنتی‌مایسین A) در میتوکندری ماهیچه سینه پرندگان دارای FE پایین (نه FE بالا) افزایش ‌یافت. بین گروه‌های بازدهی خوراک، تفاوتی در نشت الکترون میتوکندری ماهیچه پا وجود نداشت، ولی تولید H₂O₂ بالا بود (P<0.07). یافته­ ها نشان داند که پیوستگی پایین زنجیره تنفسی در میتوکندری ماهیچه پرندگان دارای FE پایین ممکن است به سبب فعالیت کم کمپلکس I و II و ناهنجاری نشت الکترون باشد.
اوجانو-دیرین و همکاران (Ojano-Dirain et al., ۲۰۰۵) فعالیت مجموعه­های زنجیره تنفسی میتوکندری دوازدهه پرندگان دارای FE بالا و پایین را به روش اسپکتروفتومتری اندازه‌گیری کردند؛ بیان پروتین میتوکندریایی و اکسیداسیون پروتین‌ (کربونیل) با روش Western Blots ارزیابی شد. فعالیت همه کمپلکس­ها زنجیره تنفسی میتوکندری دوازدهه (به جز کمپلکس (IV پرندگان Low FE کمتر از پرندگان High FE، بود. کاهش فعالیت کمپلکس­ها و بیان پروتین‌ها، با اکسید شدن مقدار زیادی پروتین (در میتوکندری پرندگان (Low FE همراه بود که نشان می‌دهد که تنش اکسیداتیو می‌تواند سبب کاهش کنش میتوکندری­های دوازدهه گروه Low FE شده باشد؛ در حالی که سطح کربونیل پروتین در میتوکندری دوازدهه پرندگان Low FE، بالاتر بود.
اوجانو-دیرین و همکاران (Ojano-Dirain et al., ۲۰۰۴) رابطه کنش میتوکندری دوازدهه و جایگاه ویژه ایجاد ناهنجاری در انتقال الکترون را با بازدهی خوراک ارزیابی کردند. افزایش پی در پی ADP سبب ۱) RCR بیشتر در میتوکندری پرندگان High FE (در حضور سوکسینات) و ۲) نرخ بیشتر ADP:O₂ (شاخص اکسیداسیون فسفریلاسیون در میتوکندری که سوبسترای آن NADH (مالات، پیروات یا هر دو)) در میتوکندری پرندگان Low FE ، می­ شود. نشت پایه الکترون که با تولید H₂O₂ اندازه‌گیری شد، در میتوکندری پرندگان Low FE، در حضور سوکسینات بیشتر بود (P=0.08). سطح H₂O₂ تولید شده به وسیله کمپلکسI و IIدر میتوکندری پرندگان Low FE در مقایسه با میتوکندری پرندگان High FE افزایش یافت (P<0.07)؛ نشت بیشتر الکترون در میتوکندری پرندگان Low FE، شاید به سبب جایگاه ویژه ناهنجاری کمپلکس I و II در انتقال الکترون باشد. افزایش H₂O₂ در میتوکندری پرندگان Low FE، ممکن است به سبب ناهنجاری انتقال الکترون در کمپلکس I و III باشد. یافته­ ها نشان دادند که میتوکندری دوازدهه در بیان فنوتیپی FE نقش مهمی دارد.
تینسلی و همکاران (Tinsley et al., ۲۰۱۰) بیان پروتین میتوکندریایی و اکسیداسیون را در ماهیچه قلب پرندگان (پرندگان نر لاین) دارای بازدهی خوراک بالا و پایین بررسی کردند. بیان ۶ پروتین زنجیره تنفسی (کمپلکس II، واحد (CII tos) پروتین دارای سولفور- آهن، cytb (Cytc1) cyt (از کمپلکس III) و واحد II سیتوکروم اکسیداز (CoxII) (از کمپلکس IV) و (ANT1 در میتوکندری قلب پرندگان Low FE بالاتر بود، ولی پروتین ۱ (واحد (NAD6_C) NAD 6C) (کمپلکس I) در پرندگان High FE بالاتر بود؛ سطح پروتین کربونیل در بافت قلب پرندگان Low FE نسبت به پرندگان High FEبالاتر بود. این یافته­ ها نشان دادند که، بین بیان پروتین­ها و بیان فنوتیپی FE در پرندگان همبستگی وجود دارد.
فصل سوم
مواد و روش­ها
۳-۱- محل اجرای پژوهش
این آزمایش در ایستگاه آموزشی-پژوهشی علوم دامی، دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز، و با ۳۰ بره نر نژاد قزل با میانگین (± انحراف معیار) سنی ۵±۱۰۲ روز و با میانگین (± انحراف معیار) وزنی ۶۵/۳±۶۵/۲۹ کیلوگرم اجرا شد.
۳-۱-۱- پرورش بره
پیش از آغاز آزمایش، به همه بره­ها داروی ضد انگل خورانده شد و بره­ها در برابر بیماری آنتروتوکسمی واکسینه شدند. سپس بره­ها درون قفس­های انفرادی، با دسترسی آزاد به آب و خوراک برای ۸۰ روز (۱۰ روز سازش­پذیری و ۷۰ روز دوره پروار) نگهداری شدند (۲۰۱۱ Kelly et al.,) (نگاره ۳-۱). تغذیه بره­ها با جیره پرواری، دارای ۳۰ درصد علوفه (یونجه خشک) و ۷۰ درصد کنسانتره تجاری بود (جدول ۳-۱ و ۳-۲). در خلال دوره­ نگهداری (۷۰ روز)، افزایش وزن روزانه با باسکول (با دقت ۱۰۰گرم) و مقدار خوراک خورده شده به صورت هفتگی با ترازو (با دقت ۵ گرم)، برای محاسبه نسبت تبدیل خوراک و پس‎مانده­ خوراک مصرفی (RFI)، اندازه ­گیری شدند. پس از تعیین نسبت تبدیل و پس‎مانده­ خوراک مصرفی، بره­ها برای هر یک از شاخص­ های بازدهی خوراک به دو گروه دسته­بندی شدند.
الف
ب
نگاره ۳-۱: نمایی از سالن و قفس­های پرورش (الف) و یک قفس انفرادی دارای آخور و آب­خوری جداگانه (ب).
جدول ۳-۱ :نیازهای روزانه بره ­های پرواری با میانگین وزنی ۳۰ کیلوگرم و افزایش وزن ۲۵۰ گرم در روز (NRC, 2007).

DM (%)
ME (Mcal/kg)
CP (%)
Ca (%)
P (%)

مراد از یوم العدل، قیامت و روز حسابرسی است و یوم الجور، دنیا که ظالم در آن ستمگری می‌کند. جور در تقابل با عدل آمده است و ظلم در اینجا با شده هم نشین شده است. همچنین تقابل ظالم با مظلوم قابل تأمل است. امام به جای تحلیل شخصیتی ظالم و مظلوم، ذهن‌ها را متوجه ظرف وجودی آن‌ها نموده است. در ظرف دنیا، ظلم هرچقدر هم زیاد باشد، محدود و موقتی است؛ اما در ظرف قیامت ظهور اعمال تابع زمان و حرکت نمی‌باشد و حساب آن بسیار دقیق و مطابق عمل ظالم با تمام شرایط مادی دنیاست.

16. 16. ۱. ۴. سقم

سقم^[۵۷۱] به معنای بیماری است^[۵۷۲] و از مفاهیم هم‌نشین با ألم است. این واژه حدود هفده بار به صورت اسمی [السِّقَمِ (۷)، السقم (۴)، الأسقام (۴)، أسقامه (۱)، أسقامها (۱)] در نهج البلاغه آمده است. با توجه به متن نهج البلاغه سقم در تقابل با صحه قرار گرفته است:
۱ـ « وَ لِیَهْجُمُوا عَلَیْهِمْ بِمُعْتَبَرٍ مِنْ تَصَرُّفِ مَصَاحِّهَا وَ أَسْقَامِهَا »^[۵۷۳]؛
و آنچه را که مایه عبرت است از تندرستیها و بیماریها که متعاقب یکدیگرند.^[۵۷۴]
امام در جایی دیگر می‌فرماید:
۲ـ « إِنْ سَقِمَ ظَلَّ نَادِماً وَ إِنْ صَحَّ أَمِنَ لَاهِیاً»؛^[۵۷۵]
اگر بیمار شود پشیمان مى‏گردد و اگر تندرست باشد احساس امنیت می­ کند و به لهو مى‏پردازد.^[۵۷۶]
در اینجا نیز سقم در تقابل با صحت آمده است؛ از طرفی بیماری خود عامل و سبب درد و رنج انسان است پس می‌تواند به عنوان مفهوم همنشین با واژه ألم در یک حوزه معنایی قرار گیرد.
امام در بیان لحظه غافلگیری مرگ^[۵۷۷] برای شخص سرکش مغرور می‌فرمایند:

۳ـ« دَهِمَتْهُ فَجَعَاتُ الْمَنِیَّهِ فِی غُبَّرِ جِمَاحِهِ وَ سَنَنِ مِرَاحِهِ فَظَلَّ سَادِراً وَ بَاتَ سَاهِراً فِی غَمَرَاتِ الْآلَامِ وَ طَوَارِقِ الْأَوْجَاعِ وَ الْأَسْقَامِ »^[۵۷۸] ؛
هنوز کوشش او در راه هوا و هوس و بدست آوردن آرزوهایش پایان نپذیرفته که ناراحتی‌هاى مرگ به او نزدیک مى‏شود، روزها متحیر و شب‌ها در درون دردها و بیماری‌ها تا به صبح بیدار است.^[۵۷۹]
منیه از ریشه منی به معنای اندازه گیری (تقدیر) است. در اینجا به معنای مرگ است که لحظات احتضار را به تصویر می‌کشد. طوارق، جمع طارقه به معنى داهیه و پیشامد هولناک است^[۵۸۰] و “غمر” به غفلت و جهالتى گفته مى‏شود که انسان را احاطه می‌کند و منظور از غمرات موت، شدائد آن است. ^[۵۸۱]
در ترکیب « غمرات آلام» درد را به گردابی تشبیه کرده است که انسان را در خود فرو می‌برد، قبلا اشاره نمودیم که استعاره نوعی رابطه جانشینی است که در اثر شباهت‌ها ایجاد می‌شود.. در جمله “طَوَارِقِ الْأَوْجَاعِ وَ الْأَسْقَامِ” امام دردها و بیماری‌ها را به سپاهی تشبیه کرده است که ناگاه و بی‌هیچ نشانه‌ای به انسان شبیخون می‌زنند.^[۵۸۲] اشاره به درد و رنجی است روحی و فردی که انسان در رابطه با خویش و با هستی، متحمل آن می‌شود. همانطور که قبلاً اشاره کردیم وجع درد جسمی است و در اینجا با سقم(بیماری) هم‌نشین شده است و ألم هم مفهومی کلی تر از وجع و سقم دارد که دردهای روحی و جسمی شامل می‌شود و با توجه به متن، خود انسان مسبب آن است.

17. 17. ۱. ۴. ابتلاء

ابتلاء از ریشه “بلی” به معنای آزمایش و امتحان شدن انسان با بلاء(خیر و یا شر) است. بلاء یکی از مفاهیم جانشین ألم است که در فصل سوم به آن پرداختیم و از آنجا که ابتلاء در نهج البلاغه با ألم روابط معنایی متفاوتی را نسبت به بلاء ایجاد کرده است به همین دلیل، آن را جداگانه در این فصل به عنوان مفهوم هم‌نشین با ألم در درنظر گرفته‌ایم.
امام بعد از تلاوت آیه ﴿یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ ما غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ﴾ این خطبه را بیان فرموده‌اند:
۱ـ« …أَوْ تَرَى الْمُبْتَلَى بِأَلَمٍ یُمِضُّ جَسَدَهُ فَتَبْکِی رَحْمَهً لَهُ فَمَا صَبَّرَکَ عَلَى دَائِکَ وَ جَلَّدَکَ عَلَى مُصَابِکَ وَ عَزَّاکَ عَنِ الْبُکَاءِ عَلَى نَفْسِکَ وَ هِیَ أَعَزُّ الْأَنْفُسِ عَلَیْکَ»^[۵۸۳] ؛
…[ای انسان] هر گاه بیمارى را ببینى که سخت ناتوان گشته از روى رحم بر او مى‏گریى، پس چه چیز تو را بر این بیماریت شکیبایى بخشیده و بر این مصائبت صبور ساخته و چه چیز تو را از گریه بر خویشتن تسلى داده در حالى که هیچ چیز براى تو عزیزتر از خودت نیست. ^[۵۸۴]
در اینجا ابتلاء با ألم همنشین شده است و به قرینه جمله بعد«یمض جسده» به تاثیر این درد (روحی/جسمی) بر جسم او که سبب تحلیل بدنش شده، خبر داده که موجب رنجش و اظهارهمدردی همنوعانش به او می‌شود اما همین انسان دردمند توجه‌ای به خود و دردهای درونی خویش ندارد.
تعجب امام از این است که انسان های معمولی به دردها و ناراحتی‌های مربوط به بدن خود توجه دارند، اما هیچ گونه التفاتی به مصیبت‌هایی ندارند که بر نفس خود وارد می‌سازند. و از دردهای وارد بر روح خود هرگز نمی‌گریزند.^[۵۸۵]
در عبارت زیر ابتلاء با الم با شدائِد و مکاره که از مفاهیم جانشین الم می‌باشد همنشین شده است.
۲ـ« اللَّهَ یَخْتَبِرُ عِبَادَهُ بِأَنْوَاعِ الشَّدَائِدِ وَ یَتَعَبَّدُهُمْ بِأَنْوَاعِ الْمَجَاهِدِ وَ یَبْتَلِیهِمْ بِضُرُوبِ الْمَکَارِهِ إِخْرَاجاً لِلتَّکَبُّرِ مِنْ قُلُوبِهِمْ وَ إِسْکَاناً لِلتَّذَلُّلِ فِی نُفُوسِهِمْ وَ لِیَجْعَلَ ذَلِکَ أَبْوَاباً فُتُحاً إِلَى فَضْلِهِ وَ أَسْبَاباً ذُلُلًا لِعَفْوِهِ»^[۵۸۶]؛
اما خداوند بندگانش را با انواع شدائد مى‏آزماید و با انواع مشکلات دعوت به عبادت مى‏کند به اقسام گرفتاریها مبتلا مى‏نماید تا تکبر را از قلب‌هایشان خارج سازد، و خضوع و آرامش را در آن‌ها جایگزین نماید، باب‌هاى فضل و رحمتش را به رویشان بگشاید و وسائل عفو خویش را به آسانى در اختیارشان قرار دهد. ^[۵۸۷]
در این فراز خطبه علت مواجهه شدن با شدائد و مکاره و مجاهدت‌ها را با هدف خروج تکبر از قلب بندگان(همنشینی عباد با شدائد ومکاره ) بیان می‌کند که در نهایت خضوع بنده و گشایش در رحمت و بخشش پروردگار را به همراه دارد. رابطه اختبار با شده ، همچنین تعبد با جَهد و ابتلاء با مکروه و قلب با تکبر و همچنین جانشینی این‌ها با عبد یک ارتباط معنایی وسیعی را شکل می‌دهد.
۴ـ « ‏نَحْمَدُهُ عَلَى مَا أَخَذَ وَ أَعْطَى وَ عَلَى مَا أَبْلَى» ^[۵۸۸] ؛
ستایش مى‏نمایم خداوند را بر آنچه گرفته و بخشیده، و بر نعمت‌هایى که عطا کرده و آزمون‌هائى که مقرر داشته. ^[۵۸۹]
در این فراز بلاء با عطاء و اخذ الهی همنشین شده است.یعنی تمام آنچه که انسان به دست می‌آورد و یا زمانی از دست می‌دهد مثل ثروت و فرزند و جاه و مقام همه وسیله آزمایش است.

18. 18. ۱. ۴. فقر

فقر به معنای فقر مادی از مفاهیم همنشین با ألم است در داستان برادر امام، عقیل که از او تقاضای کمک از بیت المال را کرده بود، بیان شده است:
« وَ اللَّهِ لَقَدْ رَأَیْتُ عَقِیلا وَ قَدْ أَمْلَقَ حَتَّى اسْتَمَاحَنِی مِنْ بُرِّکُمْ صَاعاً وَ رَأَیْتُ صِبْیَانَهُ شُعْثَ الشُّعُورِغُبْرَ الْأَلْوَانِ مِنْ فَقْرِهِمْ کَأَنَّمَا سُوِّدَتْ وُجُوهُهُمْ بِالْعِظْلِمِ… فَأَحْمَیْتُ‏ لَهُ حَدِیدَهً ثُمَّ أَدْنَیْتُهَا مِنْ جِسْمِهِ لِیَعْتَبِرَ بِهَا فَضَجَّ ضَجِیجَ ذِی دَنَفٍ مِنْ أَلَمِهَا وَ کَادَ أَنْ یَحْتَرِقَ مِنْ مِیسَمِهَا»^[۵۹۰] ؛
سوگند به خدا « عقیل» برادرم را دیدم که به شدت فقیر شده بود و از من مى‏خواست که یک مَن از گندم‌هاى شما را به او ببخشم کودکانش را دیدم که از گرسنگى موهایشان ژولیده و رنگشان بر اثر فقر دگرگون گشته، گویا صورتشان با نیل رنگ شده بود…(اما من براى بیدارى و هشداریش) آهنى را در آتش گداختم، سپس آن را به بدنش نزدیک ساختم، تا با حرارت آن عبرت گیرد، ناله‏اى همچون بیمارانى که از شدت درد مى‏نالند سر داد و چیزى نمانده بود که از حرارت آن بسوزد.
« فَقُلْتُ لَهُ ثَکِلَتْکَ الثَّوَاکِلُ یَا عَقِیلُ أَ تَئِنُّ مِنْ حَدِیدَهٍ أَحْمَاهَا إِنْسَانُهَا لِلَعِبِهِ وَ تَجُرُّنِی إِلَى نَارٍ جَبَّارُهَا لِغَضَبِهِ أَتَئِنُّ مِنَ الْأَذَى وَ لَا أَئِنُّ مِنْ لَظَى»^[۵۹۱] ؛
به او گفتم: هان اى «عقیل» زنان سوگ­مند در سوگ تو بگریند؛ از آهن تفتیده‏اى که انسانى آن را به صورت بازیچه سرخ کرده ناله مى‏کنى اما مرا به سوى آتشى مى‏کشانى که خداوند جبار با شعله خشم و غضبش آنرا بر افروخته است تو از این رنج مى‏نالى و من از آتش سوزان نالان نشوم .^[۵۹۲]
“دنَف"( به فتح نون) به معنای مرض و بیماری و ذی دنف را مریض معنا کرده‌اند. إبن میثم آن را شدت بیماری معنا کرده است.^[۵۹۳] اذی به درد و رنج ناشی از فقر اشاره دارد و.ازطرفی ألم در اینجا با جسم هم‌نشین شده بنابراین حوزه درد جسمی را شامل می‌شود.

19. 19. ۱. ۴. جهاد

تحلیل واژگان کلیدی به ویژه واژگان اخلاقی و اعتقادی از ویژگی‌های مهم نهج البلاغه است. جهاد یکی از این واژگان کلیدی است که در نهج البلاغه می‌توان یک میدان معناشناختی وسیع برای آن ترسیم نمود. جهاد از جَهد به معنای نهایت کوشش و مشقت در کاری است. و به معنای نیرو، توانایی و استعداد و ظرفیت نیز به کار رفته است.^[۵۹۴] جهاد در نهج البلاغه به عنوان کوششی است در فرایند مربوط به حوزه اعتقادات دینی و احکام اجرایی و حفظ حقوق فرد و جامعه و نیز ایجاد امنیت در جامعه. در حکمت ۳۷۵ جهاد در سه وجه جهاد با دست، زبان و قلب معرفی شده است.^[۵۹۵] گاه امام از کوتاهی یاران خود در امر جهاد در درد و رنج است و ایشان هنگام بسیج کردن مردم به جنگ با شامیان، این خطبه را ایراد فرموده است :
۱ـ« أُفٍّ لَکُمْ … إِذَا دَعَوْتُکُمْ إِلَى جِهَادِ عَدُوِّکُمْ دَارَتْ أَعْیُنُکُمْ کَأَنَّکُمْ مِنَ الْمَوْتِ فِی غَمْرَهٍ وَ مِنَ الذُّهُولِ فِی سَکْرَهٍ یُرْتَجُ عَلَیْکُمْ حَوَارِی فَتَعْمَهُونَ وَ کَأَنَّ قُلُوبَکُمْ مَأْلُوسَهٌ فَأَنْتُمْ لَا تَعْقِلُون»؛‏^[۵۹۶]
نفرین بر شما … هر گاه شما را به جهاد با دشمن دعوت مى‏کنم چشمتان از ترس در جام دیده دور مى‏زند، گویا ترس از مرگ عقلتان را ربوده، و همچون مستانى که قادر به پاسخ نیستند، از خود بى خود شده و سرگردان گشته‏اید و گویا عقل‌هاى خود را از دست داده‏اید و درک نمى‏کنید.^[۵۹۷]
ترکیب غمرات موت به دفعات در نهج البلاغه آمده است.^[۵۹۸]با توجه به فرموده امام «غمرات مرگ»، مقدمه مرگ ومرحله‌ایست که پرده‌ها کنار می‌رود و انسان تمام آنچه نادیده، نشینده و نفهمیده را می‌بیند و می‌شنود و می‌فهمد.^[۵۹۹] در اینجا غمره مرگ در جهاد با دشمن(جنگ) مورد نظر است. از طرفی تعقل با قلب رابطه هم‌نشینی دارند چرا که با توجه به آیات قرآن،تعقل تفکر مبتنی بر فطرت است. به قرینه معنوی و فضای ایراد خطبه، امام از سستی یاران خود در جهاد شکایت می‌کند. ناراحتی امام از آنان بخشی از درد و رنج اوست تعبیر« اف لکم» نیز نهایت دردمندی وشکوه امام را از آنان نشان می‌دهد. در ادامه خطبه ، امام علل رویگردانی آنان از جهاد را در ترک عزت و اختیار ذلت، ازخود بیگانگی، ترس از مرگ و دلخوش کردن به دنیا می‌داند.^[۶۰۰] همه این عوامل دست به دست هم نهاده تا موجبات رنج امام را فراهم آورند.
در حکمت ۳۱، امام رکن چهارم جهاد را، در دشمنی با فاسقان( آنکه دشمن خدا است،) بیان می‌کنند. که در اینجا مورد نظر و تاکید ماست و این‌که مؤمن باید دربرابر فاسق غیرت داشته و بی‌تفاوت نباشد. فایده دشمنی با فاسقان آن است که خداوند به خاطر خشم مؤمن در برابر فاسق، به خشم می‌آید.^[۶۰۱]
در جایی دیگر امام برای بسیج مردم و تحریک آنان برای جهاد، ویژگی‌های اصحاب و مسلمانان زمان پیامبر برای آنان گوشزد می‌کند:
۲ـ« عَلَى مَضَضِ الْأَلَمِ وَ جِدّاً فِی جِهَادِ الْعَدُوِّ وَ لَقَدْ کَانَ الرَّجُلُ مِنَّا وَ الْآخَرُ مِنْ عَدُوِّنَا یَتَصَاوَلَانِ تَصَاوُلَ الْفَحْلَیْنِ یَتَخَالَسَانِ أَنْفُسَهُم…»^[۶۰۲]؛
و ما را در جاده وسیع حق و صبر و بردبارى در برابر ناراحتیها و جهاد و کوشش پى‏گیر با دشمن ثابت قدمتر مى‏ساخت،گاهى یک نفر از ما و دیگرى از دشمنان ما، همانند دو قهرمان با یکدیگر نبرد مى‏کردند، هر کدام مى‏خواست کار دیگرى را تمام کند.^[۶۰۳]
“مضض” به معنای احساس و سوزش درد است و ترکیب «مضض الألم» یعنی احساس درد؛ امام در توصیف یاران خود، به صبر آنان بر درد و زخم شمشیرها اشاره می­ کند؛ یعنی با همه ناراحتی ها و نگرانی ها، آنان از جنگ سیر نمی شدند. با آنکه در جنگ بدر و احد بسیاری از خویشان پیامبر و اصحاب کشته شدند، اما این عامل سبب نشد تا مسلمانان از جنگ دوری کنند بلکه پیوسته بر ایمانشان افزوده می­شد.^[۶۰۴] دراینجا ألم با جهاد همنشین شده است و یکی از دردها و رنج های انسان ها، جهاد با دشمن و جنگ و کشته شدن در راه خدا بیان شده است.
خطبه جهادیه امیر المؤمنین یکى از مشهورترین خطبه‏هاى ایشان است که بوسیله عده زیادى از مورّخان و محدّثان و ادبا و علما، کامل یا ناقص، مسند یا مرسل نقل شده است. تاریخ این خطبه را پس از حمله غامدى به انبار، در سال ۴۰ ه. ایراد کرده‌اند.^[۶۰۵] امام در این خطبه یکی از زیان‌های ترک جهاد ( به عنوان یکی از ارکان ایمان)، را نزول بلاء دانسته و می‌فرماید:
۳ـ « فَإِنَّ الْجِهَادَ … فَمَنْ تَرَکَهُ رَغْبَهً عَنْهُ أَلْبَسَهُ اللَّهُ ثَوْبَ الذُّلِّ وَ شَمِلَهُ الْبَلَاءُ»^[۶۰۶]؛
مردمى که از جهاد روى برگردانند خداوند لباس ذلت بر تن آن‌ها مى‏پوشاند و بلا به آنان هجوم مى‏آورد.^[۶۰۷]
در اینجا جهاد با بلاء که خود از مفاهیم جانشین ألم می‌باشد، در یک رابطه هم‌نشینی آمده است با این تفاوت که بلاء و رنج و… نتیجه ترک، دوری نمودن و رویگردانی(رغب َعن) از جهاد بیان شده است.

این سپرده، یک سپرده دیداری بوده و بانک به عنوان امین از سپرده نگهداری می نماید. بانک برای این نوع سپرده ها علاوه بر ارائه خدمات، جوایزی نیز اهداء می نماید.

سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت
در این نوع سپرده ها، سپرده گذار به بانک حق وکالت یا توکیل می دهد تا سپرده وی را طبق قانون عملیات بانکی بدون ربا در قالب عقود مختلف به صورت مشاع به کار گرفته و منافع حاصله را طبق مقررات و آیین نامه مربوط باداشتن حق مصالحه بین بانک و سپرده گذار به تناسب مبلغ و مدت پس از کسر حق الوکاله پرداخت نماید و چنان چه مشتری حق تمدید را به بانک داده باشد، تمدید با ضرایب یکی خواهد بود. این سپرده شامل سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت عادی و ویژه می باشد. جهت تشویق سپرده گذاران و جذب مشتریان طبق مصوبه شورای پول و اعتبار می توان حساب سپرده کوتاه مدت بانرخ ۲% بیشتراز سود علی الحساب سپرده های سرمایه گذاری کوتاه مدت افتتاح نمود. مبلغ این سپرده ها در طول مدت دوره سپرده گذاری ثابت بوده و قابل تغییر نمی باشد. مدت سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت ویژه شش ماه از تاریخ صدور بوده و در سررسید در صورت عدم دریافت دستور کتبی از سوی سپرده گذار نیز بارای دوره های بعدی شش ماه قابل تمدید می باشد.
سپرده گذاری خاص برای دریافت تسهیلات
بانک ها باتوجه به مجوز بانک مرکزی به منظور نگهداری سپرده متقاضیان استفاده از تسهیلات مسکن، اقدام به افتتاح حساب تحت عنوان سپرده خرید مسکن می نمایند. متقاضیان می بایستی برای دوره های معین، مبالغ مشخصی را نزد بانک بسپارند تا بتوانند از تسهیلات خرید مسکن استفاده کنند. بانک به متقاضیان مربوطه در صورت انصراف از دریافت تسهیلات مسکن، سودی معادل سود سپرده های سرمایه گذاری کوتاه مدت پرداخت می نماید(بهمنی،۱۳۷۹). این نحوه سپرده گذاری برای سایر انواع تسهیلات نیز قابل تعمیم است و عمدتاً در مواردی رخ می دهد که بازار مالی با اضافه تقاضا برای وجوه رو به رو باشد و منابع بانک تکافوی متقاضیان تسهیلات را نمی نماید.
سپرده های سرمایه گذاری بلند مدت
شامل سپرده هایی است که بانک به عنوان وکیل از جانب سپرده گذاران به سرمایه گذاران وام اعطاء می نماید و سود حاصل را بین خود و سپرده گذار تقسیم می نماید. این نوع سپرده ها معمولا ۱ساله تا ۵ ساله می باشند و بانک برای هر دسته از آن ها به طور علی الحساب سود خاصی را پرداخت می نماید. سپرده گذار در مدت قرارداد حق برداشت از حساب را ندارد.
۳- وام از بانک مرکزی
شامل وجوهی است که بانک مرکزی در جهت انجام اهداف خاص و یا پرداخت تسهیلات خاصی(تسهیلات تکلیفی و یا وجوه اداره شده) در اختیار بانک خاصی(مخصوصاً بانک های تخصصی) قرار می دهد.
استقراض ازسیستم بانکی
بانک ها در جهت رسیدن به اهداف خود و نیز دستیابی به سودآوری بیشتر، اقدام به استقراض از سایر بانک ها می کنند، تا بتوانند از منابع ارزان قیمت در جهت افزایش سودآوری خود استفاده نمایند.
وجوه اداره شده
وجوهی است که از طرف سازمان ها یا موسسات برای مصارف مشخصی با شرایط معین دراختیار بانک گذاشته می شود(حسینی،۱۳۷۵).
استقراض از محل صندوق ذخیره ارزی
بانک ها و سایر ارگان ها در جهت رسیدن به اهداف خود و نیز دستیابی به سودآوری اقدام به استقراض از صندوق ذخیره ارزی می کنند. تا بتوانند از منابع ارزان قیمت در جهت افزایش سودآوری خود استفاده نمایند. بر اساس مقررات مصوب«صندوق ذخیره ارزی» بانک ها می توانند از محل این صندوق تسهیلات ارزی بازپرداخت ارزی به مشتریان و متقاضیان وام های ارزی پرداخت نمایند.
بروات پرداختنی
شامل برواتی است که بانک باید از وجوه خود بپردازد.
بروات وصولی
برواتی است که بانک از مشتریان گرفته و قبول نموده آن ها را وصول می کند.
بروات قبولی و پذیره نویسی شده
برواتی که بانک به نفع مشتریان پشت نویسی می نماید تا مبالغ مندرج در بروات را در سررسید پرداخت نماید.
۲-۲-۱۹- انواع روش های تامین مالی شرکت ها
سه روش عمده ای که برای تامین منابع لازم‌ برای سرمایه گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرند یعنی استفاده از سود توزیع نشده، استفاده از شریک یا سود سهام و قرض یا وام است، واقعیت این است که هر کدام مورد خاص خود را دارد. اگر ابتدا به سرمایه گذار توجه داشته باشیم و ببینیم سرمایه گذار به کدام شیوه و در چه جهت‌ توجه دارد. آن گاه می توان بحث کرد که چگونه‌ می شود سرمایه گذار را در جهت استفاده از این‌ شیوه ها هدایت کرد. در وهله اول اگر من یک سرمایه گذار باشم و یک فعالیت اقتصادی را در نظر داشته باشیم و مطمئن باشم که بازده و سود قابل توجه و بالایی‌ ایجاد خواهد شد، بدیهی است که تمایلی‌ نخواهم داشت که برای خود شریک داشته باشم. یعنی در مرحله اول سعی بر این است که از منابع‌ مالی خودم استفاده کنم یا سودی را که قبلا برده ام مجددا سرمایه گذاری کنم، یا وام بگیرم. این دو شیوه که از منابع خود استفاده کنم یا وام‌ گرفته شود، بسته به این دارد. که آیا هزینه سود قبلی من و منابع من بیشتر است یا سود و بهره‌ بانکی. به عبارت دیگر من اگر خود بتوانم از سرمایه شخصی در جای دیگر استفاده کنم و بازده بالاتری نسبت به پرداخت نرخ به بانک‌ داشته باشد. ترجیح می دهم تا آن جا که امکان دارد قرض بگیریم اما اگر برابر باشند یا برعکس نرخ بانکی بالاتر باشد، در درجه اول تا آن جا که می توانم از منابع شخصی و سود توزیع‌ نشده استفاده می کنم این کار را می کنم، پس از آن‌ به سوی سیستم بانکی یا گرفتن قرض از هر سیستم دیگر خواهم رفت. و معمولا زمانی به‌ گرفتن شریک به عنوان سرمایه گذار روی می آورم‌(با بهره گرفتن از بازار بورس یا استفاده از سهام) که‌ یا منابع محدود داشته باشیم یا مساله ریسک‌ مطرح شود. وقتی مساله ریسک مطرح می شود و درجه آن افزایش می یابد هر چند که سود بالایی‌ نیز داشته باشد، ترجیح می دهم در ریسک هم‌ یک شریک داشته باشم این جا شریک از بابت‌ سود نیست بلکه در خطرات ناشی از ریسک هم‌ شریک است: دلیل این که بازار بورس ما آن چنان‌ رونق ندارد این است که سرمایه گذاران ما درست‌ است که ریسک می کنند اما این ریسک در واقع‌ در حدی نیست که آن ها را به استفاده از بازار بورس وادار سازد و ریسک آن ها بیشتر در رابطه با بی اطمینانی است که از سوی دولت احساس‌ می کنند. در واقع امروزه ریسکی که در سرمایه گذاری اقتصاد ایران مطرح است، شاید بیشتر نااطمینانی است که سرمایه گذاران از شرایط دارند نه از بازده سرمایه گذاری خود. چون‌ به نظر من بازده سرمایه گذاری اقتصاد ایران‌ بالاست و ریسک پایین دارد ولی نااطمینانی از سیاست های دولت و سایر مسایل وجود دارد که‌ این ریسک را افزایش می دهد. حال اگر بخواهیم به عنوان سیاست گذار، سرمایه گذاران را به سمت یکی از این انواع منابع‌ هدایت کنیم، مثلا اگر تمایل داشته باشیم به دلیل‌ شرایط تورمی جامعه کاری کنیم که سرمایه گذار یا بنگاه ها سود خود را کمتر توزیع مجدد کنند یعنی‌ تقسیم کنند و در نتیجه باعث شود تقاضای کل‌ بالا رود و بخواهیم دوباره سرمایه گذاری کنیم، باید از طریق سیستم مالیاتی انجام گیرد. تا بیشتر تشویق شوند که سودی که در دوره قبل به دست‌ آورده اند، به جای آن که بین مردم توزیع کنند و مردم آن را به تقاضا برای کالا و خدمات تبدیل‌ کنند و قیمت ها افزایش یابد، تشویق شوند تا سود دوباره سرمایه‌گذاری شود. در این صورت‌ سرمایه گذاری از سود خود دستگاه تامین می شود به جای آن که دوباره وام و اعتبار بگیرند یا از روش‌ اوراق قرضه و غیره استفاده کنند. به همین ترتیب‌ ممکن است که بخواهیم بازار بورس را رونق‌ دهیم. که باز این روشی است برای جمع کردن‌ منابع پس اندازهای مردم که آن هم با فراهم کردن‌ امکانات برای این بازار ممکن است. قرض و وام که شاید گسترده ترین نوع منابع‌ برای سرمایه گذاری است امروزه که حجم‌ سرمایه گذاری ها بسیار بالا می باشد واقعیت این‌ است که نه سود توزیع نشده و نه شرایط بازار بورس ما در حدی است که بتواند منابع کافی و لازم برای سرمایه گذاری تامین کند. پس باز ملاحظه می شود که نهایتا بخش عمده این منابع‌ را باید سیستم بانکی تامین کند. اگر این سیستم‌ بانکی توانست کارآمد باشد که جواب گوی‌ سرمایه گذاران خواهد بود و اوراق قرضه فقط برای موارد خیلی خاص مثلا برای‌ سرمایه گذاری‌هایی است که قرض دهندگان، استفاده کنندگان نهایی آن کالا یا خدمت باشند بتواند مطرح باشند. مثلا شما می خواهید شهرک بسازید و می خواهید از کسانی که در آینده خریداران شما خواهند بود،قرض بگیرید و در این حالت‌ می توانید سیستم اوراق قرضه را مطرح کنید و تامین منابع کنید اما این روش نمی تواند آن چنان‌ گسترده برای تمامی سرمایه گذاری‌ها باشد. در این جا تاکید می کنم که سیستم بانکی ما باید متحول شود تا کارآمد شود. در آن صورت است‌ که دیگر شاید نیاز زیادی به روش های مختلف برای‌ تامین منابع سرمایه گذاری نباشد(بابایی و همکاران،۱۳۷۶). در ادامه به بیان انواع روش های تامین مالی می پردازیم:
۲-۲-۱۹-۱- منابع تامین مالی از طریق بدهی(استقراض)
تامین مالی از طریق بدهی شامل وجوهی است که مالکان کسب ‌و کارهای کوچک استقراض کرده اند و باید به همراه بهره آن را بازپرداخت کنند. بسیاری از کارآفرینان به نوعی از سرمایه ناشی از بدهی(استقراض) برای راه اندازی شرکت های خود بهره می برند. اگرچه وجوه قرض گرفته شده به کارآفرین این اجازه را می دهد که مالکیت کامل شرکت را در اختیار داشته باشد، با این حال او باید بدهی ایجاد شده در ترازنامه را تعهد کند و به همین ترتیب آن را به همراه بهره متعلق به آن، در آینده بازپرداخت کند. افزون بر این، به دلیل ریسک بیشتر کسب‌ و‌ کارهای کوچک، آن ها باید نرخ بهره بیشتری را نیز پرداخت کنند. با وجود این، هزینه های تامین مالی از طریق استقراض اغلب پایین تر از تامین مالی از طریق سهام بوده و برخلاف تامین مالی از طریق سهام متضمن رقیق شدن مالکیت کارآفرینان در شرکت نیست. کارآفرین که بر جستجوی تامین مالی از طریق استقراض است، به سرعت با دامنه گسترده ای از گزینه های اعتباری رو به رو می شود. در ادامه منابع تامین مالی از طریق بدهی(استقراض) مرور خواهد شد.
۲-۲-۱۹-۲- بانک های تجاری
بانک های تجاری بیشترین تعداد و بیشترین تنوع وام های کسب ‌و کارهای کوچک را ارائه می کنند. مالکان کسب ‌و ‌کارها، بانک ها را به عنوان اولین قرض دهندگان مدنظر قرار می دهند. بانک ها غالبا در فعالیت های اعطای وام خود محافظه کارانه عمل می کنند و ترجیح می دهند تا در هنگام تخصیص وام های خود به کسب ‌و ‌کارهای کوچک، آن ها را به شرکت های در ‌حال فعالیت اعطا کنند تا به یک شرکت نوپای با ‌ریسک بالا چنان چه بانکی در اعطای وام خود به یک شرکت دچار اشتباه شود، ترجیح می دهد که جریان وجوه نقد کافی برای بازپرداخت وام موجود باشد. نخستین پرسشی که هنگام ارزیابی طرح کسب‌و‌کار کارآفرینان در ذهن بیشتر بانکداران نقش می بندد این است که«آیا این کسب ‌و کار قادر به ایجاد وجوه نقد کافی برای بازپرداخت وامی هست که دریافت کرده است؟» گرچه بانک ها برای تضمین وام هایشان بر وثیقه متکی هستند ولی آن چه بازپرداخت وام را در موعد مقرر تضمین می کند جریان نقد کافی شرکت است. از سوی دیگر، تهیه وثایق و راکد گذاردن آن نیز برای شرکت ها هزینه هایی را در بردارد(زیمرر^[۱۳]،۱۹۹۶).
۲-۲-۱۹-۳- وام های کوتاه مدت
وام های کوتاه مدت که برای کمتر از یک سال در نظر گرفته شده اند، رایج ترین نوع وام های تجاری اعطاء شده به بنگاه های کوچک است. این وجوه نوعا برای پرکردن حساب سرمایه در گردش برای تامین مالی خرید موجودی بیشتر، بالا بردن برون داد(محصول)، تامین مالی فروش اعتباری و یا بهره گیری از تنزیل نقدی به کار می رود. این وام هنگامی بازپرداخت می شود که موجودی به وجوه نقد تبدیل شود.
۲-۲-۱۹-۴- وام های میان‌مدت و بلند‌مدت
وام های میان مدت و بلند‌مدت برای مدت یک سال یا بیشتر ارائه می گردد و معمولا در افزایش سرمایه ثابت به کار می رود. بانک ها این وام ها را برای راه اندازی و آغاز به کار یک کسب و‌ کار، ساخت یک کارخانه، خرید املاک و تجهیزات و تامین وجوه برای دیگر سرمایه گذاری های بلندمدت اعطا می کنند. بازپرداخت این وام معمولا ماهیانه یا فصلی تعیین می شود.
۲-۲-۱۹-۵- خط های اعتباری و اعتبارات اسنادی
یک خط اعتباری به منظور حفظ جریان نقدی مثبت، وجوه کوتاه مدتی را به شرکت ارائه می کند، سپس هنگامی که در مراحل بعد شرکت توانست مبالغ مورد نظر را به دست آورد، این وام بازپرداخت می گردد. یک مزیت خط اعتباری این است که تا زمانی که وجوه، بازپس گرفته نشود بهره ای به آن تعلق نمی‌گیرد، در حالی که در زمان نیاز جریان نقدی این خط فورا در دسترس واقع می گردد(مور بیسینس^[۱۴]،۲۰۰۴). اعتبار اسنادی نیز می تواند در هنگام معامله با یک توزیع کننده جدید که ممکن است از نظر اعتباری شرکت دارای تضمین کافی نباشد، به کار گرفته شود. در چنین زمانی بانک می تواند با ارائه یک اعتبار اسنادی، پرداخت به شرکت را ضمانت کند(همان،۲۰۰۴).
۲-۲-۱۹-۶- وام دهندگان به پشتوانه دارایی(وام رهنی)
وام دهندگان به پشتوانه دارایی، این امکان را برای کسب ‌و ‌کارهای کوچک فراهم می سازند تا وجوهی را از طریق وثیقه گذاردن دارایی های بعضا بیکار خود(حساب های دریافتنی، موجودی ها، تجهیزات ثابت و…) قرض بگیرند. حتی شرکت های غیرسود‌ه که صورت های مالی آن ها نمی تواند متصدیان وام را برای پرداخت وام های رایج متقاعد کند، می‌توانند وام های با پشتوانه دارایی را دریافت کنند. چنین شرکت هایی که جریان نقدی ضعیف دارند اما از لحاظ دارایی غنی هستند از این طریق می‌توانند از دارایی های نابهره ور خود برای تامین مالی توسعه شرکت و یا عبور از بحران های مالی استفاده کنند.
۲-۲-۱۹-۷- اعتبار تجاری
فروشندگان و عرضه کنندگان معمولاً خرید مواد اولیه و قطعات شرکت ها را به مدت ۳۰ تا ۹۰ روز یا بیشتر با نرخ بهره معین تامین مالی می کنند.
۲-۲-۱۹-۸-عرضه کنندگان تجهیزات
بیشتر فروشندگان تجهیزات از طریق ارائه تسهیلات خرید، مالکان کسب ‌و ‌کارها را تشویق می کنند تا تجهیزات مورد نیاز خود را از آنان خریداری کنند. این روش تامین مالی تا حدود زیادی مشابه اعتبار تجاری است. معمولاً فروشندگان تجهیزات، یک شرایط اعتباری منطقی با پرداخت منصفانه که در طول عمر تجهیزات به طورمتعادل تقسیط شده باشد را پیشنهاد می کنند.
۲-۲-۱۹-۹- شرکت های تامین مالی تجاری
شرکت های تامین مالی تجاری انواع مشابهی از وام های بانکی را در اختیار قرار می گذارند و معمولاً ریسک بیشتری را نیز نسبت به رقیبان محافظه ‌کارشان، در پرتفوی وام هایشان تقبل می کنند. این شرکت ها معمولاَ گزینه های اعتباری بسیاری را همانند بانک های تجاری پیشنهاد می کنند، با وجود این به دلیل این که وام های آن ها در بردارنده ریسک بیشتری است، شرکت های تامین مالی تجاری نرخ بهره بیشتری را نسبت به بانک های تجاری درخواست می کنند.
۲-۲-۱۹-۱۰- مؤسسات وام و پس‌‌انداز(S & SL)
تخصص موسسات وام و پس‌‌انداز در ارائه وام هایی برای دارایی های واقعی است. علاوه بر نقش سنتی آن ها در ارائه وام های رهنی برای مسکن، این موسسات منابع مالی را برای دارایی های تجاری و صنعتی نیز ارائه می کنند. در یک وام نوعی تجاری یا صنعتی، مؤسسات وام و پس‌‌انداز تا ۸۰ درصد از ارزش دارایی را با برنامه‌ زمانی بازپرداخت تا ۳۰ ‌سال قرض خواهند داد.
۲-۲-۱۹-۱۱- کارگزاری ها
در برخی کشورها کارگزاری ها نیز در زمره شرکت های وام دهنده جای می گیرند و بسیاری از آن ها وام هایی را در نرخ های کمتر از نرخ بهره بانکی به مشتریانشان ارائه می دهند. این وام های پوششی، نرخ های بهره کمتری دارند، چرا که از پشتیبانی وثیقه هایی سهام و اوراق قرضه موجود در پرتفولیوی مشتری برخوردارند که با کیفیت و باتوان نقد شوندگی بالا هستند. نرخ بهره تعیین شده بستگی به نرخی دارد که کارگزار خود برای وام گرفتن آن مبالغ پرداخته است.
۲-۲-۱۹-۱۲- شرکت های بیمه
در دیگر کشورها برای بسیاری از کارآفرینان، شرکت های بیمه عمر می توانند منبع مهم دستیابی به سرمایه کسب ‌و‌ کار تلقی شوند. شرکت های بیمه دو نوع اساسی وام را ارائه می کنند. وام های بیمه نامه ای و وام های رهنی. وام های بیمه نامه‌ای بر پایه مبالغی ایجاد شده است که از طریق حق بیمه پرداخت می شود. این وام ها توسط بهترین نوع وثیقه ها تضمین می شوند(پول نقدی که مالک کسب‌ و ‌کار قبلاً و از طریق حق بیمه پرداخته است). اساساً شرکت بیمه پول شخص کارآفرین را به خود او قرض می دهد و به دلیل آن که قاعدتا با هیچ ریسک نکولی مواجه نمی شود، این وام ها در نرخ بهره های مطلوب ارائه می شوند. شرکت های بیمه هم چنین وام های رهنی بلندمدتی را برای خرید دارایی های واقعی ارائه کرده‌ اند. این نوع وام ها بر پایه ارزش دارایی واقعی خریداری شده، قرار گرفته اند. شرکت های بیمه تا ۷۵ یا ۸۰ درصد از ارزش املاک و مستغلات را پوشش می دهند و به شرکت اجازه می دهند تا جدول زمانی بازپرداخت بیش از ۲۵ یا ۳۰ سال را بر عهده گیرد.
۲-۲-۱۹-۱۳- اتحادیه های اعتباری

علم بهداشت: به بدن آدمی و بهداشت آن می پردازد.
دانش آموزان باید در دوره آموزش عمومی مجموعه کافی از اصول و قوانین فیزیک، شیمی، زیست شناسی، زمین شناسی و بهداشت را بیاموزند تا بتوانند بر پایه ی این اصول و قوانین دانستنی های مورد نیاز خود را یاد بگیرند. آنچه در تدوین کتاب مورد نظر بوده، از این قرار است.
۱-کاهش موضوعات انتزاعی، تاحد امکان و تنظیم مطالب متناسب با سن دانش آموزان.
۲-الزاماًنبایدبه ساختاردانش مقیدبود ودرصورت ضرورت، می توان تقدم وتاخر مطالب را بر هم زد.
۳-بیان مطالب باید تا سر حد امکان به صورت تلفیقی.
۴-عکس ها و تصاویر تا حد امکان ایرانی باشد.
۵-در پایان هر فصل زمینه های شغلی مربوط به آن فصل آورده شود.
کسب دانش پایه شرط لازم، اما نه کافی، برای یادگیری بعدی است.

۲-۵-۲- مهارتهای ضروری برنامه قصد شده
آن چه در این قسمت تحت عنوان مهارت هادرکتاب راهنمای معلم علوم سال سوم آمده است، درواقع به توانایی هایی اشاره دارد که در زمینه ی علم آموزی می توانندمفید واقع شوند؛ به عبارت دیگر، پرورش مهارت ها دردانش آموزان، به منزله ی آموختن «راه یادگیری» به آنان است.آن چه هم اکنون مورد قبول متخصصان آموزش علوم در همه ی کشورهاست، لزوم پرورش چندنوع مهارت یاتوانایی دردانش آموزان است. به اعتقاد متخصصان، ایجاد و پرورش این مهارت ها، دانش آموزان رادر پیمودن مراحل روش علمی تواناتر می سازد و به آنهاامکان می دهد تا یادگیری های جدید را از طریق به کارگیری این مهارت ها به راحتی انجام دهند.
۲-۵-۲- ۱ مشاهده
به معنی به کارگیری حواس و به منظور جمع آوری اطلاعات درباره ی پدیده ها یا اشیاست. مشاهده، اساسی ترین وبنیادی ترین مهارت یادگیری است. موفقیت در زندگی و به دست آوردن شغل ، به مهارت دانش آموزان در مشاهده بستگی دارد. مشاهده فقط دیدن نیست بلکه معلم باید به دانش آموزان بیاموزد که تا حد امکان، از همه ی حواسشان در مشاهده استفاده کنند، علاوه بر حس بینایی، حسهای شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه نیز اهمیت ودخالت دارند. از نکات اساسی مشاهده ی صحیح، دقت در مشاهده است. معلم بایددانش آموزان را به دقت در مشاهده ترغیب کند تا به جزئیات توجه خاصی نشان دهند.ابزارهای کمک حسی- مانند ذره بین، میکروسکوپ و…. دقت دانش آموزان را درمشاهده بالا می برند. معرفی و کاربرد ابزارهای کمک حسی، فعالیت کلاسی را جذاب و فرصت های جدیدی برای یادگیری فراهم می کند. مشاهده به قصدجمع آوری اطلاعات، مقایسه وطبقه بندی انجام می گیرد. دانش آموزان برای مقایسه دو چیز باید به شباهت ها و تفاوت های آنها توجه کنند. در بین اعضای یک مجموعه، معمولاً یافتن شباهت ها از یافتن تفاوت ها مشکل تر است؛ زیرا دانش آموزان باید خصوصیات مشترک را در تمام اعضای مجموعه جست و جو کنند. دانش آموزان باید بتوانند طبقه بندی را به روش های متنوع و براساس یک یا چند ویژگی مشترک (رنگ، اندازه، شکل و …) انجام دهند.معلم نیز بایددانش آموزان را به طبقه بندی بر اساس ملاک های ابتکاری و خلاقانه تشویق کنند.گردش ها و بازدیدهای علمی، یکی از راه های تقویت مهارت مشاهده است. در پایان مشاهده ی فردی، باید به دانش آموزان فرصت داد تا از طریق مشاهده، در یادگیری مشارکت کنند.
۲-۵-۲- ۲ جمع آوری اطلاعات
مهارت جمع آوری اطلاعات و مهارت در کسب و جمع آوری اطلاعات لازم در مورد یک پدیده از منابع یا مراجع مناسب از طریق مطالعه ی منایع، استفاده از رسانه ها، گفت وگو و مصاحبه باافراد متخصص و بهره گیری از تمام شبکه های اطلاع رسانی است. در عصر انفجار اطلاعات، این مهارت در مقایسه با گذشته اهمیت بیشتری یافته است. دانش آموزان باید دریابند که علاوه بر معلم و کتاب درسی، منابع اطلاعاتی دیگری نیز در اطرافشان وجود دارد. معلم نیز باید ضمن ایجاد انگیزه در دانش آموزان، آنها را به سمت جمع آوری اطلاعات هدف دار هدایت کند.
یکی از روش های ایجاد رغبت در دانش آموزان، علاقه وتوجه نشان دادن به نتایج اطلاعاتی است که آنها جمع آوری کرده اند. درضمن، معلم باید علاوه بر فراهم آوردن زمینه برای دانش آموزان جهت جمع آوری اطلاعات به صورت انفرادی، فرصت هایی را هم برای جمع آوری اطلاعات به صورت گروهی برای آنان فراهم سازد و دانش آموزان را به انجام دادن فعالیت های گروهی وا دارد؛ در نهایت، شرایطی فراهم آورد که با جمع بندی یافته ها، همه ی دانش آموزان به نتیجه واحدی برسند. در پایان، دانش آموزان باید اطلاعات جمع آوری شده را به گونه ای منسجم و قابل یادگیری تنظیم کنند. دعوت از افراد مطلع و کارشناسان به کلاس یا بردن دانش آموزان نزد متخصصان، در واقع، به معنی معرفی منابع اطلاعاتی جدید به آنان است وعلاوه بر آموزنده بودن، به متنوع شدن فضای کلاس کمک می کند. استفاده ازکتاب و کتابخانه به عنوان یکی از منابع اطلاعاتی مهم برای مدرسه، کتابخانه هارا به محیطی شادو زنده تبدیل می کند.
۲-۵-۲- ۳ برقراری ارتباط
به معنی مهارت پیداکردن در انتقال و دریافت اطلاعات و یافته ها از راه های گوناگون مانند: صحبت کردن، نوشتن، گزارش کردن، رسم منحنی، نقاشی کردن، تهیه ی جدول و چارت، روزنامه ی دیواری، نمایش دادن و…. است. مهارت برقراری ارتباط، دانش آموزان را قادر می سازد تا آن چه را آموخته اند یا فکر می کنند به گونه ای مناسب، جذاب و پرکشش به دیگران انتقال دهد. در واقع، برقراری ارتباط به معنی انتقال مؤثر اندیشه های خود به دیگران است. برقراری ارتباط به روش های گوناگون از قبیل گزارش شفاهی، گزارش کتی، استفاده از نقاشی، نمایش، رسم انواع نمودار و… ، امکان پذیر است. در تمام این موارد، دانش آموزان باید کم کم یاد بگیرند که در نوشتار و گفتار خود از واژگان علمی استفاده کنند. توجه به پرورش مهارت برقراری ارتباط، فرصت های گران بهایی را برای ایجاد ارتباط عاطفی عمیق بین معلم و دانش آموزان و هم چنین، دانش آموزان با یک دیگر فراهم می آورد.در مهارت برقراری ارتباط، تشویق کردن دانش آموزان به استفاده از روش های ابتکاری در ارائه گزارش ها، در نهایت به ایجاد و پرورش خلاقیت در آنها منجر می شود. هم چنین باید اهمیت یادداشت برداری در حین فعالیت را برای دانش آموزان روشن کنیم. متأسفانه فرهنگ مکتوب در کشور ایران، از فرهنگ شفاهی کم رنگ تر است. برخورد صحیح و عاطفی معلمان با دانش آموزانی که برخی ناتوانی های جسمی وذهنی هستند، درنهایت به تقویت حس اعتماد به نفس و خودباوری در آنها می انجامد. با سازمان دهی مناسب یک محیط آموزی می توان از تمامی امکانات مدرسه، دیوارها، درخت هاو..برای انتقال پیام های آموزشی، بهداشتی، اجتماعی استفاده کرد.درکلاس ها ممکن است بعضی ازدانش آموزان دربرقراری ارتباط مشکلاتی داشته باشند. معلم باید مراقب باشد تا دانش آموزان از گردونه ی برقراری ارتباط خارج نشوند.
۲-۵-۲-۴ اندازه گیری
به معنی مقایسه ی یک خاصیت یا کمیت با واحد آن کمیت است. اندازه گیری در یادگیری علوم نقش اساسی دارد. در بسیاری از مشاغل، داشتن مهارت اندازه گیری برای انجام دادن مطلوب وظایف ضرورت دارد؛ بنابراین، لازم است دانش آموزان این مهارت را کسب کنند.اندازه گیری باید دقیق باشدو دانش آموزان بایدچگونگی استفاده ازواحدمناسب برای اندازه گیری هرکمیت رابیاموزند.ساختن وسایل اندازه گیری، علاوه برجلب علاقه ی دانش آموزان، سبب پرورش مهارت کاربرد ابزاردرآنان می شود.
استفاده از جدول و نمودار برای ثبت اطلاعات حاصل از اندازه گیری و نشان دادن این اطلاعات ضروری است و همان طور که گفته شد، در اندازه گیری و ثبت نتایج، به کارگیری یکاها و واحدهای مناسب ضرورت دارد. واحدها گاهی خودساخته و گاهی استاندارد هستند.
۲-۵-۲-۵ کاربرد ابزار
به معنی مهارت یافتن در استفاده از ابزارها و وسایل است. مهارت در کاربرد ابزار یک توانایی پایه ای مورد نیاز برای زندگی عادی، زندگی شغلی و زندگی علمی هر شهروند است. کار با اشیای واقعی و ابزارها سبب رشد ذهنی و عقلی دانش آموزان و ایجاد هماهنگی بین اعضای بدن آنها می شود و به کارگیری دقیق حواس گوناگون را ممکن می سازد. استفاده از ابزار در کلاس علوم، به منظور مشاهده دقیق ترو بهتر، مقایسه دقیق تر، اندازه گیری دقیق تر و انجام آزمایش های گوناگون صورت می پذیرد. در فعالیت های مربوط به ساخت ابزار، باید سن دانش آموزان و سطح توانایی آنها را در نظر گرفت.ساختن ابزارهای مناسب در خانه تکلیفی مثبت و سازنده برای دانش آموزان است. فعالیت های کاربرد ابزار، زمینه را برای به وجود آمدن یک تعامل عاطفی عمیق بین معلم و دانش آموزان فراهم می آورد.باید توجه داشت که آموزش نکات ایمنی در حین انجام فعالیت ها ضروری است. از موانع کاربرد ابزاردر کلاس های کنونی، نامناسب بودن نیمکت ها شیب دار بودن یا ثابت بودن آنها)، نامناسب بودن محیط آزمایشگاه برای تدریس ست.درصورت وجود این موانع، می توان از سایر فضاها مانند حیاط مدرسه،نمازخانه وغیره استفاده کرد.ازجمله نکاتی که باید مورد توجه مدیران قرارگیرد، این است که درکنار وسایل ساده ای که خود دانش آموزان می سازند، مدرسه باید وسایلی را به عنوان وسایل مورد نیازدرس علوم تهیه کند و دراختیار دانش آموزان قرار دهد؛ مانند نیروسنج، دماسنج، میکروسکوپ و …
۲-۵-۲-۶ پیش بینی و فرضیه سازی
پیش بینی به معنای بیان یک واقعیت یا رویداد، قبل از رخ دادن آن است و فرضیه سازی به معنای کوشش در جهت ارائه ی یک یا چند راه حل برای یک مسئله است. معمولا˝پیش بینی بر اساس یک فرضیه ی ذهنی و رابطه علت و معلولی از پیش کشف شده انجام می پذیرد. هر پیش بینی خوب باید به طور منطقی، بر اصول و قواعد علمی از پیش آموخته استوار باشد و همواره با استدلال بیان شود. فرضیه ها و پیش بینی های دانش آموزان باید قابل آزمایش باشند تا آزمایش، درستی یا نادرستی آنها را روشن کند. فرضیه سازی و پیش بینی دو مهارت زمینه ساز تحقیق هستند. معلم باید دانش آموزانی را که فرضیه ها و راه حل های ابتکاری و خلاقانه ارائه می دهند، تشویق کند. گاهی فرضیه سازی به معنای ارائه ی توضیحی احتمالی در مورد یک پدیده است. معلم باید حتی فرضیه های غلط را هم به اندازه ی فرضیه های درست مورد توجه قرار دهد و مهم تلقی کند. هنگام ارائه ی فرضیه ها و پیش بینی ها، اتکا به نفس و قدرت دفاع از نظریات خود، در دانش آموزان و پرورش می یابد. نکته ی آخر این که گاهی پیش بینی ها بر پایه ی الگوهای غلط قبلی ارائه می شود.دراین هنگام، معلم باید با برخورد مثبت با این نظریات و انجام دادن فعالیت ها و آزمایش های مناسب، راه را برای دست یابی به نتایج صحیح و علمی هموار سازد.
۲-۵-۲-۷ مفهوم تفسیر یافته ها و نتیجه گیری در برنامه قصد شده
نتیجه گیری و تفسیر یافته ها به معنای ارائه ی یک توضیح کلی در مورد مجموعه ی اطلاعاتی است که دانش آموز از راه های گوناگون در مورد یک موضوع جمع آوری کرده است. تفسیر یافته ها یعنی کشف الگوها، روابط، قاعده ها، قانون ها و مفاهیم کلی، فرایند یادگیری گاهی با یک مشاهده، مقایسه، طبقه بندی، جمع آوری اطلاعات و حتی اندازه گیری یک موضوع آغاز می شود و با تفسیر یافته ها و نتیجه گیری از آنها پایان می پذیرد. پس تفسیر یافته ها در واقع نقطه ی نهایی فرایند یادگیری و تشکیل مفهوم در ذهن دانش آموزان است. در بسیاری از فعالیت ها، کشف رابطه موجود بین یک متغیر با متغیرهای دیگر سبب پرورش مهارت تفسیر یافته ها در دانش آموزان می شود. دانش آموزان باید بیاموزند که در نتیجه گیری ها و تصمیم گیری های خود از عجله کردن بپرهیزند و همواره نتیجه ی آزمایش خود را با آزمایش های جدید تأیید کنند. اصولا˝ در تفسیر یافته ها و نتیجه گیری، باید نتایج به دست آمده را با احتیاط تعمیم دهیم و این با احتیاط عمل کردن را به دانش آموزان نیز بیاموزیم.نقش معلم در دست یابی دانش آموزان به یک نتیجه گیری مناسب، بسیار مهم است. معلم نباید طرز تفکر خود را به دانش آموزان القا کند بلکه باید اجازه دهد تا ذهن دانش آموزان در تفسیر یافته ها فعال شود. در واقع، دانش آموزان نباید فقط آن طور که معلم می خواهد، فکر کنند.
معلم همچنین در مواجهه با تفسیر یافته های غلط، نباید فورا “نتایج غلط را رد کند و خود مستقیماٌ پاسخ صحیح را ارائه دهد بلکه باید با طرح پرسش های مناسب، دانش آموزان را به سمت نتایج صحیح هدایت کند و بالاخره، معلم باید در تفسیر یافته هایی که دانش آموزان ارائه می دهند، به اختلاف سطح آنها در کلاس و نیز اختلاف آنها در پایه های تحصیلی توجه کند.
۲-۵-۲-۸- طراحی تحقیق
به معنی درگیرشدن در مراحل یک مسئله به منظور یافتن پرسش است.مهارت طراحی تحقیق مستلزم به کارگیری همه ی مهارت های دیگر است. گاهی یافتن مسئله از حل آن مهم تر است. پس دانش آموزان باید نسبت به محیط اطراف خود و مسائل آن حساس باشند.مراحل پنج گانه ی طراحی تحقیق عبارت اند از:
۱- فهم دقیق مسئله؛
۲- جمع آوری اطلاعات درباره ی موضوع؛
۳- پیش بینی یک یا چند راه حل؛
۴- آزمودن راه حل یا راه حل ها؛
۵- نتیجه گیری و تفسیر نتایج.
توجه جدی به کنترل متغیرها یکی از ملاک های اعتبار یا عدم اعتبار نتایج یک تحقیق است. کنترل متغیرها یعنی توجه به این که در یک تحقیق، چه عواملی را باید ثابت نگه داریم و چه عواملی را باید تغییر دهیم. در هر بار انجام آزمایش، تنها باید یکی از عوامل مؤثر در مسئله را تغییر داد و به نتیجه ی آن توجه کرد.معلم در ترغیب دانش آموزان و ایجاد انگیزه در آنان برای مواجهه با مسائل اطراف و حل آنها نقش مهمی دارد. نکته ی آخر این که در ارائه ی مسائل به دانش آموزان، باید به سن و سطح توانایی های جسم و ذهنی آنها توجه داشت.
۲-۵-۲-۹ - مهارت های ذهنی برنامه قصد شده
۱- با دقت در محیط اطراف خود، بتواند مسئله های راکه حل آنها نیازمند به کارگیری علم است، تشخیص دهد و شناسایی کند.
۲- هنگام مواجه شدن با یک مسئله، فکر کند و راه حل ارائه دهد.
۳- موضوعی را از نظر علمی تجزیه و تحلیل کند.
۴- به کمک شواهد علمی، نتایج بعضی از پدیده ها را پیش بینی کند.
۵- مقصود خود را به خوبی بیان کند.
۶-با آمار و ارقام و نمودارها و چگونگی تفسیر آنها آشنا باشد.
۷- از طریق به کارگیری مهارت های یادگیری پاره ایی از مفاهیم علمی را کشف کند یا در فرایند تولید وشکل دهی این مفاهیم مشارکت فعال داشته باشد.
۸- ضمن بکارگیری مهارت های تفکرمنطقی، علمی ونقاد، به ویژه با چگونگی کنترل متغیرها،هنگام انجام دادن آزمایش های علمی و نتیجه گیری های مربوط به آن ها آشنا باشد.
۲-۵-۳ – هدفهای دانشی برنامه قصد شده
۱- قوانین اصلی و ضروری علوم در زمینه های چهارگانه ی علوم تجربی را بداند.
۲- با بعضی از کاربردهای مهم علم در زندگی آشنا شود.