عللی که سبب پیدایش عادت تعدد زوجات در اجتماعات ابتدائی گشته فراوان است.
به واسطه اشتغال مردان به جنگ و شکار، زندگی مرد بیشتر در معرض خطر بود و به همین جهت مردان بیشتر از زنان تلف میشدند و فزونی عده زنان بر مردان سبب میشود که تعدد زوجات رواج پیدا کند.
و هم چنین مقاومت زنان در بیماری از مردان بیشتر است و در همه کشورها تعداد خودکشی مردان از زنان فراوانتر است پس عمر زن از عمر مرد بیشتر است.
البته این نکته قابل ذکر است که یکی از عوامل نجات تک همسری تعدد زوجات است به این معنی که در شرایطی که موجبات تعدد زوجات پیدا میشود و عدد زنان نیازمند به ازدواج از مردان نیازمند به ازدواج فزونی میگیرد، اگر حق تاهل این عده زنان به رسمیت شناخته نشود و به مردانی که واجد شرایط اخلاقی و مالی و جسمی هستند اجازه چند همسری داده نشود معشوقه گیری ریشه تک همسری واقعی را میخشکاند.

 

۲-۲-۸- اشکالات و معایب چند همسری

سعادت و خوشبختی زناشویی در گرو صفا، صمیمیت، گذشت، فداکاری، وحدت و یگانگی است و همه اینها با چند همسری به خطر میافتد.
با بررسی نظرات اسلام به این نتیجه میرسیم که اسلام زن را تحقیر نکرده است او را آزادی عمل و شجاعت بخشیده است ما این را با مطالعه در زندگی ائمه و زنان که نمونه کامل شجاعت، استقلال و آزادی بیان بودهاند میبینیم.

 

 

 

بخش سوم:

 

زن از نگاه فرهنگ غرب

 

۳-۱- زن از نگاه فرهنگ غرب

اگر بخواهیم روند نفوذ غرب و نقش نویسندگان و شاعران را مورد توجه قرار دهیم ابتدا باید موج فمینیسم و تاریخچه آن را مورد بررسی قرار دهیم.

 

۲-۳-۱- فمینیسم و سابقه آن

فمینیسم (feminism)
فمینیسم از زمانی آغاز میشود که زنان آگاهانه شروع به سازماندهی خود میکنند و به میزانی از کارآمدی میرسند که بتوانند وضعیت خود را بهبود بخشند تا قرن هجدهم جوامع اروپایی تحت تسلط یک نظام فئودالی مرکب از پادشاهان، اشرافیت مالک و زمین دار روحانی قرار داشت که بر خرده صنعت گران و دهقانان تسلط داشتند گسترش صنایع تولیدی و شهرهای بزرگ باعث جدا سازی کار از منزل و کار مردان از کار زنان شد و برای اولین بار اندیشهی مرد نان آور و زن خانه دار مطرح شد.
بنابراین در کارگران بدون زمین و طبقه متوسط حس ناامنی شدت گرفت و عطش برای آزادی بسیار شد در نیمه قرن هجدهم اندیشمندان روشنفکر بین المللی اعتراض خود را به جوامع فئودالی آغاز کردند در میان این طغیان، زنان مسئله نابرابریهایی که با آن مواجه بودند و نیز ظلم خانگی مردان را مطرح نمودند.
در کتاب روان شناسی زنان، آمده است «فمینیسم به مکتبی گفته میشود که خواهان برابری زنان و مردان به لحاظ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حقوقی باشد و برای کسب این تساوی، خواهان تغییرات در قوانین و فرمهای اجتماعی باشد.[۹۴]»
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
«فمینیسم نشان میدهد که دلیل اصلی وابستگی زنان، هستی شناسانه است. زنان همواره دیگری بودهاند و مردان خود، و مادام که زنان خود را در خود نیابند، تحت تعابیر مردان تعریف خواهند شد.[۹۵]»
«فمینیسم مکتبی است که فرودست بودن زنان را قابل چون و چرا و مخالفت میداند و این مخالفت مستلزم بررسی اقتصادی موقعیت کنونی و گذشته زنان و چالش با ایدئولوژیهای مرد سالارانه حاکم که فرودستی زنان را طبیعی و همگانی و اجتناب ناپذیر جلوه میدهد.[۹۶]»
عکس مرتبط با اقتصاد
آغاز موج فمینیسم به کتاب حقوق زنان ماری ولستوان کرافت (۱۹۷۲) بر میگردد در این کتاب سنگ بنای فمینیسم مدرن گردید او اعتقاد داشت وابستگی مالی زن به مرد در چارچوب ازدواج، نوعی خود فروشی قانونی است و زنانگی یک محصول ساخته شده است؛ از آن جهت، که زنان مساوی به دنیا میآیند اما به گونهای بار میآیند که فرودست، ضعیف و سبک مغز باشند[۹۷].
ولستوان کرافت در مقاله معروف خود میگوید: «زنان مانند پرندهای محبوس در قفس ممکن است از نظر غذا و پوشاک بی آنکه زحمت حرکتی به خود دهند، تأمین باشند اما بهای آن را با سلامت، آزادی و پاکدامنی خود میپردازند.[۹۸]»
در تاریخچه فمینیسم انقلاب فرانسه نیز نقش مهمی را دارا بود انقلاب فرانسه برابری زن و مرد را در چهارچوب حقوق فردی اومانیستی مطرح کرد.
البته روند فعالیتهای فمینیستها در آمریکا و اروپا کاملاً با هم همسو نبود در آمریکا شیوهی دیگری برای مبارزه در راه حقوق زنان میبینیم «فمینیستها در آمریکا جنبشی علیه برده داری به راه میاندازد این جنبش برای زنان سیاه و سفید پوست فرصت سازماندهی یکسانی علیه ستم دیدگی خود فراهم میکند.[۹۹]»
به هر حال در این دوره دو فکر اساسی جنبش فمینیسم را هدایت میکند.

 

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

 

رهایی زنان فقط به دست خود آنان میسر است.

زنان تمامی کشورها باید با یکدیگر متحد شوند و به یاری یکدیگر حقوق خود را به دست آورند.

ژوفین باتلر (۱۹۶۰- ۱۸۲۸) یکی از فمینیستهای پیشگام و دلیری بود که جامعه مرد سالار سنت گرا را آشکار مورد پرسش و چالش قرار داد او فمینیسم را به خیابانها و کارگاه ها و زندانها کشاند و از آنجا شناخت خود را دربارهی اقتصاد جنسی و فرو دستی زنان به دست آورد باتلر یکی از موثرترین افراد در به وجود آوردن نوع دیگری از فمینیسم در دهه ۱۸۷۰ و ۸۰ بود. این نوع از فمینیسم فعالیت خود را بر تقسیم جدایی افکن، میان زنی با تقوا همچون یک بانو و یک زن روسپی رانده شده از اجتماع متمرکز کرد، باید اذعان داشت که تنها یک فکر مستحکم و شجاع میتوانست جرأت بیان این را داشته باشد که تفاوت واقعی میان آن دو وجود ندارد[۱۰۰].
لوس ستون میگوید: «ما ادعای پاکدامنی و عفت میکنیم اما در مقابل مردانی داریم که فقط این واژه را مغرورانه برای تسلط ما به کار می برند.[۱۰۱]»
امیلین پانکهورت به خاطر حق رای زنان به پا خاست و برای رسیدن به هدف خویش، اتحادیهی سیاسی و اجتماعی زنان (wspu) را ایجاد کرد.

 

۲-۳-۲- خود آگاهی فمینیستی

«۱- فمینیستها الگوی متفاوتی از تمایلات جنسی ارائه کردند.
۲- فمینیستها اعتقاد دارند که زنان همواره نگران داوری و انتقاد مردان از خویشتناند و به خاطر مقابله با این امر درصدند تا از طریق رواج فرهنگ زنان روحیه همبستگی را در آنها تقویت کنند و آنها را وا دارند که خویشتن را دوست بدارند و نسبت به خود احترام قایل شوند.
۳- اعلام مخالفت جدی با هرزه نگاری[۱۰۲].»
«فمینیسم به کوششهای عملی و نظری به نفع زنان گفته میشود. این کوششها ممکن است در جامعه به شکل گفتمان و ایدئولوژیهای فمینیستی یا در شکل فعالیت چند شخصیت یا سازمان مدافع زنان یا در ائتلاف یا احزاب عمد‌‌هی سیاسی و یا در ادغام جنبشهای عمومی ظاهر شود.[۱۰۳]»
فمینیسم از زنان، دیدگاه های زن محور و ارج گذاری بر آنان حمایت میکند و در پی حمایت از برابری اجتماعی سیاسی و اقتصادی زنان و مردان است به طور کلی، تلاش فمینیسم بر آن است که زنان را برای رهایی از ساختارهای سرکوبگر جامعه مجهز کند فمینیسم گستاخانه با ادعاهای کلی درباره حقیقت به چالش بر میخیزد و به بازسازی تاریخ میپردازد.
در نظریات مارکیستی، زنان به عنوان مستعمره و زیردست مردان و تحت نظارت نظام جنسی ناعادلانه قرار گرفتهاند[۱۰۴].
علت اصلی ظهور فمینیسم در واقع ظلم و ستمهایی است که نسبت به زنان اعمال میشود و زنان را از حقوق طبیعی خود نیز محروم میکند.
نخستین غلیان تولید در این زمینه در دهه های (۱۷۸۰ و ۱۷۹۰) پیش آمد در دهه (۱۸۵۰) کوششهای بسیار سازمان یافتهتر و متمرکزتری انجام گرفت بسیج تودهای برای کسب حق رای برای زنان در اوایل سده بیستم رخ داد در دهه (۱۹۶۰) و (۱۹۷۰) با جنبش نوین، گسترده و چندگانهای رو به رو میشویم در فواصل میان این تاریخها فمینیسم کمتر دیده میشود زیرا در آن دوران گروه های مسلط به عمد درصدد سرکوبی آن برآمده بودند.[۱۰۵]»
از سوی دیگر با ظهور پدرسالاری هدف از تشکیل چنین خانوادهای را این گونه تبیین میکند که بچههایی از یک پدر مشخص و غیر قابل انکار به وجود آیند و وارث و مالک ثروت پدر خود شوند از مشخصات خانواده مونوگامیک (monogamigue) یکی این است که مرد کاملاً آزاد است وعده کثیری کنیز و غلام در اختیار خود دارد و میتواند با آزادی تمام از آن متمتّع گردد ولی اگر احیاناً زن، به یاد روابط قدیمی جنسی خود بیفتد و بخواهد آن را تجدید کند. شدیدتر از کلیه ادوار گذشته، تنبیه و مجازات میگردد[۱۰۶].
سقوط زن با دگرگونی ژرف در ساختار جامعه و با فروپاشی سیستم اشتراکی اولیه شروع شد تا زمانی که زنان نهادهای گروهی خود را نگاه داشتند. ولی با پیدایش نظام تک همسری و خانواده زنان پراکنده شدند هر یک از آنها در خانه جداگانه نه تنها همسر و مادر شدند و از آن که به کار خانه و نگهداری از کودکان پرداختند سست و ضعیف شدند.
انگلس میگوید: «زنان از آن هنگام که خانه نشین شدند و به کار اجبار خانگی پرداختند جایگاه پیشین خود را در جامعه از دست دادند در این میان نه تنها استقلال اقتصادی بلکه آزادی جنسی نیز از زنان گرفته شد. با به وجود آمدن نهاد تازه تک همسری زنان به صورت اموال شخصی و برده در آمدند که وظیفه بسیار مهم آنان در زندگی خدمت به شوهری بود که ارباب و آقای او محسوب می میشد.[۱۰۷]»
ویل دورانت میگوید: «در میان اقوامی که به حال فطری و طبیعی زندگی میکنند هیچ قید و بندی برای روابط جنسی وجود ندارد نمیتوان احتیاجات جنسی را سبب پیدایش ازدواج دانست زیرا ازدواج محدودیتهایی به همراه دارد و اشکالات روان شناختی که با خود میآورد هرگز با تسهیلاتی که کمونیسم جنسی فراهم میساخته قابل مقایسه نیست. ازدواج از لحاظ پرورش فرزند مزایای بیشتری همراه داشته است بنابراین ناچار علتهای قویتر اقتصادی، باید سبب پیدایش ازدواج شده باشد و به اقرب احتمال این علتها با مقررات مالکیت رابطه نزدیک داشته است.[۱۰۸]»

 

 

 

۲-۳-۳- زنان و جایگاه زنان در جامعه کهن بدوی

در جامعه کهن بدوی، برای یک بار در تاریخ، زنان از مقام ارجمند و برابری جنسی برخوردار بودند. اما پس از ظهور جامعه طبقاتی این موقعیت از دست رفت. در این بین، تحلیل مارکیستها از این پدیده، درخور توجه است.
«به بل (Beble) مرد سیاست پیشه آلمانی بر آن است که «زن و سرنوشت او با سوسیالیسم، عمیقاً به هم پیوند خورده است و از این رو میتوان گفت که زن و طبقه رنجبر هر دو مورد ستم قرار گرفتهاند.[۱۰۹]»
انگلس نیز در کتاب مشهور خود- منشأ خانواده، – مالکیت خصوصی و دولت- تضاد بین جامعه بدون طبقه بدوی و جامعه طبقاتی کنونی را برجسته کرده است.

 

۲-۳-۴- نظرات انگلس در مورد ویژگیهای جامعه بدوی

«۱- در جامعه بی طبقه بدوی: ابزار تولید به طور اشتراکی در اختیار تمام افراد جامعه قرار داشت و طبقه فرمانروای ثروتمند برای کسب قدرت به استثمار طبقه کارگر پرداخت.
۲- ابزار زور دولتی با گروه مردان مسلح و پلیس وجود نداشت جامعه بدوی خود گردان و دموکراتیک بود.
۳- جامعه طبقاتی در ساختار خود پدر سالاری است که واحد آن طایفه پدری است جامعه بدوی جامعهای مادر سالار که واحد آن ژن یا طایفه مادری بود که زنان در آن از آزادی و استقلال بهرهمند بودند.
۴- زنان در جایگاه رهبری بودند پس زنان هم خلق کننده زندگی جدید و هم تولید کننده زندگی جدید و نیازمندهای زندگی بودند.
۵- زنان بدوی نیز زایمان میکردند و فرزند پرورش میدادند اما آزاد و مستقل و درست در میانه زندگی فرهنگی و اجتماعی چون نقطه حساسی که همراه سایر برابریها و آزادیها همانند مردان روابط آزاد جنسی داشتهاند[۱۱۰].»
در مقاله رد پای زن در تاریخ نیز آمده است از اواسط عصر حجر تا دوران مفرغ چون هنوز وسایل کار در مرحله آغازین بوده و آنچنان تکامل نیافته بود که بتوان به وسیله آن تولید اضافی حاصل کرد هر فرد نمیتوانست خوراک و مایحتاج بیش از رفع حاجت یک نفر را تولید کند به همین خاطر کسی به فکر تصاحب و سوء استفاده از نیروی اضافی کار دیگران نمیافتاد همه با هم کار میکردند و دسترنج خود را میان خانواده و اجتماع میآوردند و مادر کبیر آن را میان افراد توزیع میکرد.
ویل دورانت نیز بر آن است که نظم خانواده در ابتدای امر، متکی بر مادر بوده و پدر منزلتی ناچیز داشته است او در این باره مینویسد: «در این دوره، زن از حیث بلند قامتی و بردباری و چاره اندیشی نه تنها دست کمی از مرد نداشته بلکه موجودی کاملاً نیرومند بوده که میتوانسته ساعات درازی به کارهای دشوار بپردازد و به هنگام حمله دشمن به خاطر فرزندان و عشیره خود تا سر حد مرگ بجنگد. در دوران مادر سالاری حق قضاوت، توزیع و اداره امور خانواده و اجتماعی و آنچه که زندگی شهرنشینی، وابسته بدان بود، همه در اختیار زن قرار داشت.[۱۱۱]»
بنابراین، زن بر اساس شواهد و مدارک در دوران گذشته، صاحب قدرت بوده است و توانائیهای او در عرصه های مختلف اثر گذاشته است نمونه های این قدرت زنانه در پیکرکهای زنانه و ظروف و کتیبهها دیده میشود.
یونگ نیز در بررسی علل ساخت و پرداخت پیکرک زن، در فرهنگ پیش از تاریخ مینویسد: «هنرمند در تمام اعصار وسیله و سخنگوی روح زمان خود بوده است. هنرمند به طور ناخودآگاه یا خودآگاه، به طبیعت و ارزشهای زمان خود فرم میدهد.[۱۱۲]»
از مباحثی که بیان شد بر میآید که انسانها در آغاز پیدایش و شکوفایی جوامع نخستین جامعه خود را با مبانی سروری و محوری مادران و زنان اداره میکردهاند اما با گسترش شهرنشینی و پیچیده شدن روابط اقتصادی و اجتماعی موقعیت خود را از دست دادند.
«فمینیسم بی هیچ چند و چون در پی آن است که مفهوم سنتی از زن را در هم کوبد و مفهومی نوین و راستین از زن به نمایش بگذارد چرا که با تلاشی سترگ بر آن است که گذشته پر افتخار زنان را به اکنونشان پیوند زند و اکنونشان را به آینده، طرفداران فمینیسم دنیایی میخواهند که در آن مرد و اندیشه هایش سرکوب شود و تنها زن یکه تاز باشد هم چنین طرفداران این تئوری معتقدند تقسیم کار اجتماعی بر اساس جنسیت نباید وجود داشته باشد[۱۱۳].»
«پس مفهوم زن را در شاخه های گوناگون دانش مرد مدار میکاود و در هر شاخه مفهوم خود (self) را زیر ذرهبین میگذارد و سرانجام دیدگاه زن را در این گفتمان غالب مطرح میکند پس به کاری بزرگ دست میزند. و تک تک گفتمانهای دانش بشری را هدف قرار میدهد[۱۱۴].»
«حقیقتاً تاریخ قرن بیستم، تاریخ روم باستان است. تکرار همان صحنهها و همان بازیها و حال آنکه، در همان روزگار ملتهایی بودند که بر زن بسی ارج مینهادند، و مردان ناموس پرست تا پای جان در برابر ناموس خود دفاع و جانفشانی مینمودند و زن را به عنوان مادر بودن و مادر شدن میپرستیدند چون ایران باستان[۱۱۵].»

 

۲-۳-۵- زن از دیدگاه سفرنامه نویسان فرنگی

«زن به عنوان نیمهای از پیکرهی حیات اجتماعی آدمی و یا به تعبیری دیگر به عنوان اساسی ترین رکن زندگی مادی و معنوی انسان، همواره در طول تاریخ مورد ستم بوده و به شکلهای مختلف مورد استثمار قرار گرفته است[۱۱۶].»
عدهای از توریستهای فرنگی در سفر به ایران نظرات متفاوت نسبت به زنان ارائه دادهاند:
«دروویل که در زمان فتحعلی شاه قاجار از ایران دیدن کرده است مینویسد: «زنان ایرانی مسلماً زیباترین زنان جهانند و با اینکه جهانگردان درباره زیبایی زنان گرجی مطالب زیادی گفتهاند، ولی من یقین دارم که در مقام مقایسه، نه تنها زنان ایرانی از نژادهای مزبور برترند، بلکه زنی در جمال و کمال به پای آنان نمیرسد[۱۱۷].»
خانم کارلاناسرنا در زمان ناصر الدین شاه به ایران مسافرت کرده مینویسد: «همچنانکه تشخیص سن واقعی یک زن اروپایی کار سادهای نیست پی بردن به سن و سال زنان ایرانی هم دشوارتر است از طرف دیگر قیافه زن ایرانی به علت عادت به بزک غلیظ همیشه زشت تر و پیرتر از میزان واقعی دیده میشود. در ایران تنها زنان چاق مقبول هستند، چون لاغری زنان نوعی مایه ننگ و سرشکستگی است و حتی گاهی شوهرها به این بهانه آنها را طلاق میدهند.[۱۱۸]»
در یک جمع بندی کلی نظرات آنان نسبت به زنان ایرانی عبارتند از:
«۱- زنان را دارای زیبایی منحصر به فرد میدانند.
۲- لباس و پوشش زنان ایرانی ساده است اما از پارچههای قیمتی ابریشمی تهیه میشود.
۳- مردان هیچ گاه از زنان و دختران خود سخن به میان نمیآورند.
۴- اگر زن پسری را به دنیا آورد به پدرش تبریک میگویند و اگر دختر باشد چنین نیست.
۵- در ازدواج رضایت دختر و پسر لازم نیست و واسطهای برای این امر پا در میانی میکند.
۶- مذهب اسلام داشتن چهار زن عقدی را جایز میداند.
۷- در ازدواج هر طبقه با هم سلک خود ازدواج مینماید.
۸- زنان با حجاب کامل در حالی که تمام بدن و چهره خود را مثل مردمان سوریه با پارچه سفیدی میپوشانند از خانه خارج میشوند.

 

و ایقظُوا بها- اى بِالتَّقوى- نَوْمَکُمْ. (خطبه: ۱۹۱)
«با تقوا خواب خود را به بیداری تبدیل کنید.» (دشتی: ۲۶۹)
منظور این است که به کمک تقوى، خواب آلودگان خویش را بیدار کنید، آن حضرت مصدر نوم را مجازاً بجاى اسم فاعل نوام قرار داده است که همراه با تضادى در قرینه است در مقابل ایقاظ. اما ابن میثم این احتمال را مى دهد که: «أیْقِظوا» یعنى با تقوا و عبادت حضرت حق- سبحانه تعالى- خواب خویش را در شبانگاهان طرد نمایید و شبها را با تقوا زنده بدارید. لفظ “ایقاظ” را هم بخاطر افادهى این معنى بجاى “اطراد” بکار برده است؛ چرا که فرمان به قرار دادن یکى از ضدین در یک موقعیت، مستلزم فرمان و امر به نفى ضد دیگر است از آن موقعیت، از باب اطلاق اسم ملزوم بر لازم آن.
احتمال دیگر آن است که منظور از خواب، خواب جهل و غفلت بر سبیل استعاره باشد. (ابن میثم، ۱۳۸۸، ج ۴: ۲۱۶)
-امَّا اللَّیلَ فَصَافُّونَ أَقْدامَهُم.( خطبه: ۱۹۳)
پرهیزکاران در شب بر پا ایستاده مشغول نمازند.(دشتی:۲۸۷)
عبارت دارای مجاز مفرد مرسل باعلاقه جزییه می باشد. أَقدام را ذکرنموده و منظور امام(ع) کل بدن است. (ذکرجزء واراده کل.)
-إنَّ تقوی اللهِ حَمت اولیاءَ اللهِ محارمَه والزمت قلوبهم مخافته اسْهَرَتْ لَیالیهُم واظْمَاتْ هواجِرَهُم(خطبه: ۱۱۴)
«ای بندگان خدا همانا تقوای الهی دوستان خدا را از انجام محرّمات باز میدارد، و قلبهایشان را پُر از ترس خدا میسازد تا آنکه شبهای آنان با بیخوابی و روزهایشان با تحمل تشنگی و روزه داری، سپری میگردد. (دشتی: ۱۵۵)
منظور زمان بیداری است؛ زیرا شب چیزی نیست که داخلش بیدار بمانیم. این عبارت دارای مجاز عقلی با علاقهی زمانیه می باشد. (اسناد فعل به مفعول فیه) یا اسناد فعل به فضله.

 

فصل چهارم

نتیجه گیری
۴-۱ نتیجهگیری
-یکی از جنبه‌های ادبی نهج البلاغه، تصویر آفرینی و تصویرپردازی است. منظور از تصویر در واقع مجموعه‌ای از تصرفات بیانی و مجازی از قبیل: تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز است که مفاهیم ذهنی را برای خواننده تبیین و ملموس می‌گرداند و در پرتو آن، معانی انتزاعی، محسوس و خیال انگیز می‌شوند؛ علاوه بر این، اثر و نفوذ کلام را نیز دو چندان می‌کند. تصویر هنری را می‌توان مجموعهای از رنگ و شکل و معنا و حرکت دانست که با بهره گرفتن از قوه خیال به منظور مجسم ساختن مفاهیم تولید می‌گردد.
– امام علی (ع) در تصویرگری خویش، پیوندی بس قوی و عمیق، هم با نقاشی جاندار و هم با موسیقی ایجاد کرده است و در تصویر آفرینیهای خود، تلفیقی از زیبایی بصری و شنیداری را به نمایش گذارده است که نتیجهی آن، پیوند عمیق تصویر با فکر و عاطفه و روان آدمی است. این تصاویر با ورود به ژرفای نفس آدمی و انتقال اندیشهی دینی، باورها، وجدان و رفتار آدمی را متحول می‌سازند. امام (ع) با بهره گیری از این تصاویر در قالب زیباترین الفاظ و تعابیر، عمیق‌ترین معانی و مضامین را مطرح نموده است. یکی از موضوعاتی که به طور گسترده در نهج‌البلاغه مورد استفاده قرار گرفته، تقوا است. امام (ع) با تبیین دقیق شاخصه های تقوا و بیان ویژگیهای متّقین و فرجام نیک آنان در قالب تصاویری حسی، مجسم و خیال انگیز که سرشار از حرکت، حیات و پویایی هستند، ضمن تشویق به متّصف شدن به این صفت نیکو، معانی را از راه حس و فکر و وجدان و روان به خواننده منتقل کرده است. امام (ع) چشم‌اندازهایی نوید بخش از متّقین ترسیم نموده و با کلماتی موجز، بیشترین تأثیر را در مخاطب برجای گذاشته است.
– تشبیه یکی از ارکان عمده در بیان هنری امام (ع) است و جایگاه درخور توجهی در کلام ایشان دارد. اکثر تصاویرتشبیهی نیز از نوع عقلی به حسی می باشند. توجه به شیوه بیانی امام (ع) در تشبیهات بیانگر این مطلب است که امام (ع) با انتخاب مشبهٌ به مناسب و مرتبط با موضوعات مختلف از جمله تقوا، با ذهن مخاطب خویش به راحتی ارتباط برقرار کرده و مخاطب با شنیدن آنها به سرعت و به راحتی در فضای خیال خویش به تجسم معانی می پردازد و با تصویر ارائه شده، تعامل متناسبی برقرار می کند. امام (ع) تقوا و خصوصیات متّقین را با تشبیه و عناصر بکر و پویا و بسیار رسا وگویا بیان کرده است. بسامد فراوان تشبیه بلیغ، گویای نگاه زیبا شناختی آن حضرت به پدیده های پیرامون است.
– استعارات لطیف نهج البلاغه، نشانگر آن است که این شیوهی بیانی در معرفی تقوا و متّقین، جایگاهی مهم داشته و در پرتو آن، معانی ذهنی وحالات درونی افراد و حوادث و پدیده ها روح و حیات و نشاط می یابند و به صحنههایی زنده و تصاویری گویا تبدیل می شوند که هریک آوای حیات سر می دهند و موجی از احساس را به آدمی منتقل می سازند. امام علی(ع) از تشخیص نیز که نوعی استعاره می باشد، به صورت گسترده بهره جُسته است، به طوری که به واسطه این بیان زیبای هنری، تصاویری پویا و زنده را خلق نموده است. استفاده گسترده و متنوع از استعاره باعث غنای معانی و مفاهیم و التذاذ ادبی خواننده می شود؛ به طوری که در عین کثرت موضوعات متنوع، خواننده هیچگاه احساس خستگی ننموده و با ذوق و شوق بیشتری به آن گوش فرا می دهد و با کنجکاوی به شنیدن آن می پردازد.
– امام (ع) در درون هریک از تصاویر، از تصاویر دیگری نیز استفاده نموده و قدرت هنری خود را به اوج رسانده است؛ به طوری که بعضی از تشبیهات دارای صنعت استعاره و استعارات نیز دارای صنعت کنایه می باشند. ازطرف دیگر، به واسطه ارائه تصاویر متناقض و کاربرد جناس، سجع و مراعات نظیر و… به تصاویر موجود در خطبهها تحرّک و پویایی خاصی بخشیده است.
– امام (ع) غرض نهایی خویش را در پس کنایه ها به گونهای پوشانده که علاوه بر صورت معما گونه آنها با ساختار کلی خطبهها نیز هماهنگی خاصی دارد. امام (ع) با بیان غیر صریح، ذهن مخاطب را به اندیشه و کنجکاوی وا داشته و با بهرهگیری از کنایه های پرمغز و شیوا، علاوه بر شیوایی و رسایی کلام، قدرت تأثیر گذاری و برانگیختن عواطف انسانی را به اوج رسانده است و در قالبی زیبا و بدیع، زیبایی و تأثیر معانی و مفاهیم را دو چندان کرده است.
-امام (ع) با پرداختن به آرایه مجاز در بعضی از عبارات خطبهها، اهداف گوناگونی را دنبال نموده است؛ از آن جمله میتوان: ایجاز و اختصار، تأکید و توسع و گسترش کلام را نام برد. امام (ع) با به کارگیری انواع مجاز که اغلب مأنوس و قریب به ذهن خواننده هستند، علاوه بر تنوع بخشی به کلام خویش، با جلب توجه مخاطب، وی را در درک عمیقتر معانی یاری می کند. لذا مهمترین ویژگی مجازهای موجود در خطبهها را می توان، برانگیختن تأمل مخاطب برای یافتن عمق معنا دانست.
-امام (ع) با مجسم ساختن معانی، معارف ژرف و بلندی را درسطح فهم همگان تنزل بخشیده و با ترسیم دقیق حقایق در تصاویر و صحنههایی زنده، معنویات را به قلمرو محسوسات درآورده است و تابلوهای بدیعی آفریده است که در پشت تصاویر و صحنههای بدیعی آن به وضوح، قوه خلاق و نیروی آفریننده و ابداعگرآن به چشم می خورد. امام (ع) با کلماتی به ظاهر بیجان و ساده، چنان پرده زیبا و زنده و شگفت و نفیس را پیش روی مخاطبان قرار می دهد که پس از سپری شدن قرنهای متمادی هنوز جذابیت خود را حفظ نموده است و روح انسان را به عالمی زنده و پر نشاط می گشاید. امام (ع) با تصاویری زنده از معانی پرده برداری کرده است و دریایی از معانی را در قالب کلماتی موجز و آکنده ازحرکت و پویایی، بیان داشته است.
-امام (ع) در بهره گیری از صور خیال به هیچ عنوان قصد هنرنمایی نداشته؛ بلکه هدف اصلی ایشان، تأثیرگذاری بیشتر به قصد جذب مردم به سمت معارف و اخلاقیات دین بوده، از این رو پس از نمایش تصویر به بیان اندیشه دینی می پردازد؛ لذا هدف از تصاویر ادبی تأثیر گذاری برعاطفه و وجدان انسانها و جذب آنها به معارف و اخلاقیات دین است. از همین رو می توان دریافت که تصویرهای هنری امام(ع) در نهج البلاغه، دارای ویژگی‌های وحدت، انسجام و هدفمندی بوده و حاصل نگرش قرآنی امام(ع) به زندگی، هستی و انسان هستند.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

 

 

منابع

کتابنامه فارسی

 

 

قرآن کریم

نهج البلاغه

ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (۱۳۸۱). تجلی ماوراء الطبیعه در هنرتدوین، سید عباس بنوی، تهران، پژوهشکده فرهنگ و معارف.

ابن قتیبه، عبد الله بن مسلم. (۱۳۶۳). عیون الاخبار، ج۲، تهران، انتشارات امیر کبیر.

ابوحمدان، سمیر. (۱۳۷۶). عناصرتأثیر گذار در بلاغت عربی، ترجمه حسن دادخواه، اهواز، دانشگاه شهید چمران.

ابودیب، کمال. (۱۳۸۴). صور خیال در نظریه جرجانی، ترجمه فرزان سجودی، تهران، موسسه فرهنگی گسترش هنر.

احمدی میانجی، میرزا علی. (۱۳۸۸). اخلاق در حوزه، (افق حوزه)، قم

اسرار، مصطفی. (۱۳۷۶). دانستنیهای نهج البلاغه، چاپ هفتم،تهران، انتشارات مهیا.

اقبالی، عباس. (۱۳۸۸). تصویر شنیداری در معلقات سبع، مجله زبان وادبیات عربی شماره صص۱۲۲-۱۳۷٫

بحرانی، کمال الدین بن میثم. (۱۳۸۸). شرح نهج البلاغه، مترجمان: علی اصغر نوایی و یحیی زاده، چاپ سوم، مشهد، نشر بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی.

بستانی، محمود. (۱۳۷۱). اسلام وهنر، ترجمه حسین صابری، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی.

جعفری، محمد تقی. (۱۳۳۷). ترجمه وتفسیر نهج البلاغه، چاپ اول.

جعفری، سیدمحمد مهدی. (۱۳۸۱). تصویر آفرینی در نهج البلاغه، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز دوره هفدهم، شماره دوم.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

 

حجازی، فخر الدین. (۱۳۶۴). کاوشی در نهج البلاغه، چاپ اوّل، تهران، بنیاد نهج البلاغه.

حریرچی، فیروز. (۱۳۶۴). ویژگی های خطابه در صدر اسلام، نشریه فلسفه وکلام، کیهان اندیشه شماره۱٫

حسینی سرشت، سید محمد صادق ودیگران. (۱۳۸۸). تقوا سرآمد اخلاق، نشریه اخلاق، شماره۱۵٫ .

 

 

خامنهای، سید علی. (۱۳۷۹). علی فراتر از ذهن، چاپ اوّل، تهران، نشر امیرکبیر.

خویی، میرزا حبیب الله هاشمی. (۱۳۵۸). منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه،چاپ چهارم، تهران، مکتبه الاسلامیه.

دشتی، محمد. (۱۳۸۳). ترجمه نهج البلاغه، چاپ اول، قم، ناشر: طلوع مهر، موسسه تحقیقاتی امیرالمومنین.

رستگارفسایی، منصور. (۱۳۶۹). تصویر آفرینی در شاهنامه فردوسی، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه شیراز.

رضایی، عربعلی. (۱۳۸۲). واژگان توصیفی ادبیات، تهران، فرهنگ معاصر.

زاهدی گلپایگانی، احمد. (۱۳۸۸). اهل تقوی از دیدگاه امام علی (ع)، شرح خطبه همام، چاپ اول قم، ابتکار دانش.

سپهر خراسانی، احمد. (۱۳۸۰). ترجمه نهج البلاغه، تهران، انتشارات اشرفی.

سلطان محمدی طالقانی، مجتبی. (بی تا)، صناعت خطابه یا آیین سخنوری، انتشارات مرتضوی، (بی جا).

دشتی، (۱۳۸۳). ترجمه نهج البلاغه، چاپ اول.ناشر: طلوع مهر

سید رضی. (۱۳۷۸). تنبیه العارفین وتذکره الغافلین. ترجمه ملا فتح کاشانی،چاپ اوّل، تهران.

شفیعی کدکنی، محمد رضا. (۱۳۸۴). موسیقی شعر، چاپ هشتم،تهران، انتشارات آگاه.

………………………………… . (۱۳۷۰). صورخیال در شعر فارسی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات آگاه.

شمیسا، سیروس. (۱۳۷۱) . معانی وبیان، چاپ سوم.

شهرستانی، علامه سید هبه الدین. (۱۳۵۹). در پیرامون نهج البلاغه، ترجمه: سید عباس میرزاده اهری، تهران، بنیاد نهج البلاغه.

شهیدی، سید جعفر. (۱۳۷۸). ترجمه نهج البلاغه، چاپ شانزدهم، تهران، انتشارات علمی، فرهنگی.

صادقی اردستانی.احمد (۱۳۸۰). روش های تبلیغ وسخنرانی، چاپ سوم، انتشارات دفتر تبلیغ اسلامی،.

صدر، حسن. (۱۳۶۹). مرد نامتناهی، علی بن ابیطالب علیه السلام، تهران، موسسه انتشارات امیرکبیر.

ضمیران، محمد. (۱۳۷۷). هنر وزیبایی، تهران، نشر کانون.

ضیایی، علی اکبر. (۱۳۷۳). آیین سخنوری ونگرشی بر تاریخ آن،چاپ اوّل، تهران، انتشارات امیر کبیر.

طاهری موسوی، سید حسن. (۱۳۹۰). تقوا مجموعهای بی نظیردر حقیقت معنای پرهیزکاری،چاپ اوّل، مشهد، انتشارات خاطره.

طباطبایی، سید محمد حسین. (۱۳۸۶). المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، چاپ بیست ودوّم،قم، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

عزیزی، محمدرضا. (۱۳۹۱). زیبایی شناسی کنایه ها در زبان عربی وفارسی، نشریه ادب عربی، شماره۱

علوی مقدم، محمد. (۱۳۷۶). معانی وبیان، تهران، انتشارات سمت.

علیقلی، محمد مهدی. (۱۳۸۰). سیمای نهج البلاغه، نوبت چاپ :دوّم، تهران، نشر تاریخ وفرهنگ چاپ پژمان.

غریب، رز. (۱۳۷۸). نقد بر مبنای زیبایی شناسی وتأثیر آن در نقد عربی، ترجمه نجمه رجایی، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

فاضلی، محمد. (۱۳۷۶). دراسه ونقد فی مسائل بلاغیه هامه، چاپ دوم، مشهد، انتشارات فردوسی.

فتوحی، محمود. (۱۳۷۸). تصویر خیال، نشریه دانشکده ادبیات وعلوم انسانی، شماره۱۵۱، دانشگاه تهران.

فقیهی، علینقی. (۱۳۷۶). تقوا وآثار تربیتی آن، نشریه علوم تربیتی.

قائمی، مرتضی. (۱۳۸۸). سیری در زیبایی های نهج‌البلاغه چاپ اول، قم، انتشارات ذوی القربی.

کدکنی، محمدرضا. (۱۳۷۰). صورخیال درشعرفارسی، چاپ چهارم، موسسه انتشارات آگاه،

………………………..۱۳۸۴). موسیقی شعر، چاپ هشتم، انتشارات آگاه.

 

مهارت خودآگاهی به فرد کمک می کند تا بتواند:
۱٫ احساسات خود را شناسایی کند، از آن ها آگاه شده و این احساسات را کنترل کند. ناتوانی در کنترل احساسات می تواند به بزهکاری، اعتیاد، خشونت، درگیری با دیگران، بدرفتاری و خشونت با دیگران و به خصوص با کودکان و نوجوانان بیانجامد.
۲٫ بر نقاط ضعف و نقاط قوت خودآگاه شده و با تکیه بر نقاط قوت، نقاط ضعف خود را کاهش دهد. آگاهی از نقاط ضعف باعث می شود که فرد با بهره گرفتن از این آگاهی بتواند تسلط بیشتری بر خود داشته باشد.
۳٫ از نیازهای خود شوید و از مسیرهای سالم به رفع نیازهای خود بپردازد. با شناخت نیازهای خود می تواند راه و روش بهتری برای مقابله با نیازهای خود بیابد.
۴٫ اهداف واقع بینانه ای برای زندگی خود تعیین کند. به این ترتیب از دنبال کردن اهداف بسیار ایده آل، تخیلی و کمال گرایانه دوری گزیند. تنظیم اهداف غیر واقع بینانه باعث بزهکاری، خشم و خوشنت، خودکشی، بی بند و باری و نظایر آن می شود.
۵٫ بتواند از ملاک های ارزشمندی خویش آگاه شده و ارزش خود را در زندگی بیابد. به این ترتیب، از دنبال کردن ارزش های کاذب خودداری نموده و با رضایت و آرامش بیشتری زندگی خود را طی کند.
۶٫ فرایند هویت یابی خود را به طور سالمی به انجام برساند. دست یابی و کسب یک هویت سالم باعث می شود زندگی بزرگسالی بر پایه های قوی و محکمی بنا شود(خنیفر، ۱۳۸۶).
۴-۲مهارت ابراز وجود[۱۶]
یکی از عوامل مهم ارتباط موثر بین فردی، ناتوانی یا توانایی شخص در «ابراز وجود» است. توجه به مبحث ابراز وجود در دو دهه اخیر، نشان دهنده این بعد از تعاملات اجتماعی است. برخی متخصصان ابراز وجود را دارای چهار مرتبه زیر می دانند:
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۱- رد تقاضای نامعقول دیگران
۲- جلب احساس مثبت دیگران و طرح درخواست های خود
۳- ابراز احساسات مثبت و منفی
۴- شروع، ادامه و خاتمه دادن به گفتگوها
۱-۴-۲دو تعریف از مهارت ابراز وجود
تا کنون تعاریف بسیاری از ابراز وجود شده است که در این مبحث، به دو تعریف اصلی و مهم آن اشاره می شود:
– ابراز وجود، شامل گرفتن حق خود و ابراز عقاید، احساسات و افکار خویش به طور مستقیم و صادقانه است؛ به نحوی که حقوق دیگران نیز محترم شمرده شود.
– رفتاری که شخص را قادر می سازد منافع خویش را تشخیص دهد، بر اساس آن عمل کند، بدون اضطراب جدی بر حق خود پای بفشارد، احساسات واقعی خود را صادقانه بیان دارد و بدون فراموش کردن حقوق دیگران، حق خود را مطالبه و اعاده کند.
در هر دو تعریف، بر رعایت و احترام به حقوق دیگران تأکید شده است. کسانی که این مهارت را کسب کرده اند، باید بتوانند بین گرفتن حقوق خود و پای مال کردن حقوق دیگران، تفاوت قایل شوند.
بنابراین، به طور کلی ابراز وجود متشکل از هفت مهارت است که عبارتند از:
۱٫ ابراز عقاید متفاوت
۲٫ تقاضای تغییر رفتاهای نامطلوب از دیگران
۳٫ رد درخواست های نامعقول دیگران
۴٫ پذیرش کاستی های خود
۵٫ آغاز و ادامه تعاملات با دیرگان
۶٫ ابراز احساسات مثبت
۷٫ ادای جملات متعارف در هنگام مواجهه یا جدا شدن از دیگران(طارمیان، ۱۳۷۹).
۲-۴-۲مهارت خودشناسی
در روایات آمده است: من عرف نفسه فقد عرف ربّه.
معرفی خودشناسی، به عنوان یکی از مهارت های زندگی قابل تأمل است. اکثر مکاتب و روش های مشاوره ای و روان درمانی در مباحث روان شناختی و حتی پیش از آنها، مکاتب الهی به ویژه اسلام، افراد را به تدبّر در خویشتن فرا خوانده اند. از آنجا که خودشناسی مقدمه ارتباط موثر با دیگران است و هر انسانی نیازمند حفظ و تقویت عزت نفس خویشتن است و تخریب عزت نفس در هر فرد موجب احساس حقارت و در نتیجه اضطراب خواهد شد لازم است به انگیزه ی بسیاری از رفتارها توجه نماییم.
پی بردن به انگیزه های اصلی رفتارها نیز نیازمند خوشناسی و بررسی زوایای وجود است، پس لازم است در جهت خودشناسی نیز از استوانه های متفکری کمک بگیریم تا ما را به اعماق امیال و خواسته های خود آشنا نموده و به توانمندی های خود آگاه سازند.
با فهم حقیقی توانمندی ها، احساس حقارت در آدمی از بین خواهد رفت و زمینه های بروز اضطراب مرضی خواهد خشکید. در چنین حالتی اعتماد به نفس حاصل از توان موجود، ادمی را به واکنش و برخوردهای اصولی با موقعیت های جدید امیدوار خواهد ساخت و در طی همین تعاملات زمینه های رشد و تعالی به وجود خواهد آمد.
اگر بپذیریم که عدم استفاده از توانمندی های آدمی ناشی از عدم آگاهی اوست به جایگاه مشاوره و اطلاعاتی که در جهت بیهنه سازی رفتار از طرف انان در اختیار مراجعین گذاشته خواهد شد آگاه شده و باز هم تقش مهم مشاوره را موثر خواهیم یافت(خنیفر، ۱۳۸۶).
۳-۴-۲نکاتی دیگر پیرامون خودشناسی
امکان دارد آگاه نبودن از خصلت ها و استعدادهای خود، سرچشمه تعارض های فراوان و شکست های اصلی زندگی انسان باشد. بنابراین، باید نوجوانان و جوانان را یاری کرد تا ویژگی های اصلی شخصیت و نقاط ضعف و قوت خود را بشناسند و فشارها و دلهره های خود را تشخیص دهند. گذشته از این، خودشناسی پیش نیاز روابط موثر اجتماعی و بین فردی است و در ایجاد هم د لی و هم حسی با دیگران نقش مهمی ایفا می کند.
گنجاندن مفهوم خودشناسی در میان مهارت های زندگی، پی امدهای مهمی دارد. اکثر مکاتب و روش های مشاوره ای و روان درمانی در روان شناسی و حتی پیش از آنها، مکاتب الهی و به ویژه اسلام، تمام افراد را به تدبّر در خویشتن فرا خوانده اند. از این منظر، خودشناسی مقدمه ارتباط موثر با دیگران است. زیرا علی رغم تفاوت های فردی فراوان، انسان ها ویژگی های مشابه و زیادی دارند. برای مثال، هر انسانی نیازمند حفظ و تقویت عزت نفس خویشتن است و تخریب عزت نفس در هر فرد، موجب احساس شدید حقارت و در نتیجه، اضطراب در او خواهد شد. روشن است که هرگاه شخص، چنین فرایندی را در درون خود تشخیص داده باشد، پی آمدهای آن را در دیگران نیز درک خواهد کرد. از سوی دیگر، پی بردن به انگیزه های بسیاری از اعمال و به خصوص رفتاهای نابهنجار، تا حدودی به شناخت بیشتر خود، یاری خواهد کرد.
۴-۴-۲مهارت شناخت خویشتن (خودشناسی)
خودشناسی اساس موقعیت شناسی است و کسی که خود را بهتر بشناسد زمان، مکان و شرایط زمانه را بهتر می شناسد. زیرا انسان با پیرامونش تعریف می شود. خودشناسی اگر توأم با سه رویکرد زیر همراه شود مفیدتر است:
الف: قبول خویشتن
ب: واقع بینی به جای بزرگ بینی یا خودکمتر بینی
ج: امید و آرمان و حرکت
انسان خودشناخته، متناسب استعدادهای خویش گام بر می دارد، از ترس نمی هراسد و شکست را نه تنها مرحله ای از زندگی بلکه لازمه زندگی می داند زیرا آغاز فرازهای بعدی است(ولی زاده، ۱۳۸۱).
۵-۴-۲نظریه سوپر در مورد «خودپنداشت»
۱ . ما از نظر قابلیت ها، علایق و شخصیت با هم تفاوت داریم.
۲٫ هر شغل الگوی ویژه ای از توانایی، علایق و خصوصیات شخصیتی را اقتضا می کند. در چارچوب هر شغل، کارکنان با درجات متفاوتی از این ویژگی های به کار اشتغال دارند.
۳٫ هر یک از ما فقط برای تعداد خاصی از مشاغل شایستگی داریم.
۴٫ اولویت ها و مهارت های حرفه ای، وضعیتی که در آن زندگی و کار می کنیم و تصویر شخصی ما به مرور زمان و متناسب با تجربه های کسب شده تغییر می یابند. این عوامل، «انتخاب» و «تطابق» را به عنوان فرایندهایی پیوسته و جاری بر پایه شیوه زندگی و میزان پختگی و کمال ما قلمداد می کنند.
۵٫ انتخاب یک حرفه، مستلزم پشت سر گذاشتن مراحلی است. همان طور که در ادامه مطالب خواهیم دید، بسیاری از مردم این مراحل را بیش از یک بار در زندگی خود تجربه می کنند. از این رو گر چه (سوپر) این مراحل را به مفهوم سنتی تری مورد بحث قرار می دهد، اما به خاطر داشته باشید که ممکن ا ست شما در زمان های مختلفی از زندکی خود از نو به هر یک از مراحل زیر باز گردید:
الف) رشد: این مرحله شامل رشد جسمانی و عاطفی است که در خلال آن، شما نگرش ها و رفتارهایی پیدا می کنید که با تصویر شخصی تان مرتبط هستند. شما از بازی های دوران کودکی یا نقش هایی که در خانواده بر عهده داشتید، درباره خود چه آموختید؟ به عنوان مثال، «من به عنوان عضوی از یک تیم بازی می کنم»، «من آدم تک رو مستقلی هستم»، «من یک میانجی ام» یا «مطالعه را به بازی ترجیح می دهم»، در این دوره کودک خیال پردازی راآغاز می کند. مثلاً رویای دکتر شدن را در ذهن می پروراند.
ب) اکتشاف: این مرحله خود به سه بخش تقسیم می شود: خیالی (مثلاً رویای کودک برای دکتر شدن)، گذرا (مثلاً دوره های اکتشاف و تحقیق در دبیرستان و پس از دبیرستان که در آن اندیشه ها و اوهام محدود می شوند) و آزمون واقعیت (مثلاً در دبیرستان، اشتغال نیمه وقت یا کار داوطلبانه در یک بیمارستان، شرکت در کلاس های ریاضی و علوم یا تشکیل خانواده)، در مرحله اکتشاف، آموختن درباره نوع کاری که از آن لذت می برید و هم چنین، وضعیت کارمندی یا کارگری فعلی خود را آغاز می کنید، مثلاً:
«در جزئیات و ریزه کاری ها خوب عمل می کنم»؛
«از کار کردن با مردم لدت می برم»؛
«دوست دارم همه کارها را خودم به تنهایی انجام بدهم»؛
«بسیار انتقاد پذیرم»؛
ج) تثبیت: این مرحله شامل تجربه کاری اولیه ای است که هر چند امکان دارد شما صرفاً برای امرار معاش به آن رو آورده باشید، اما تجربه های لازم برای رشد را در اختیارتان قرار می دهد، به طوری که این کار بخشی از تصویر شخصی شما را می سازد. به عنوان مثال، به جای این که به خود بگویید:«این فقط یک کار موقت است و تا موقعی که بتوانم مدرک تحصیلی ام را بگیرم و به موسسه حقوق بروم، کتابداری می کنم تا خرجم را در بیاورم» ترجیحاً این ذهنیت در شما شکل می گیرد که « من معاون رئیس هستم، کتابدار مسئول هستم و می خواهم مدیر کل شوم». غالب اوقات در عرض چند سال، چندین تغییر شغل اتفاق خواهد افتاد.
د) ابقا: این زمانی است که ما در حوزه شغلی خود باقی می مانیم یا در آن ترقی می کنیم. پیشرفت می تواند در سطوح بالاتر یا به طور جانبی در زمینه های کاری دیگر صورت گیرد. به عنوان مثال، ممکن است این افکار به ذهن شما خطور کند که:
« من در کارم بسیار ورزیده و ماهرم»؛
«می توانم با دیگران رقابت کنم»؛
«می توانم با دیگران به خوبی همکاری کنم و معلوماتم را در اختیارشان قرار دهم»؛
« می توانم به دیگران آموزش بدهم».
ه) انفصال: سوپر، زمان این مرحله را دست پیش از بازنشستگی یا وقتی که دیگر هیچ چالش یا فرصتی براغی پویایی و تحرک نمی بینیم، می داند. این همان دوره ایت است که دیکر شما آن توجه خاص سابق را به شغل خود ندارید، حتی ممکن است خواهان کاهش ساعات کار باشید. ممکن است مرحله انفصال مدت ها پیش از زمان بازنشستگی رخ دهد. د این حال، پیش خود فکر می کنید « به غیر از این کار، خیلی چیزهای دیگری هست که دوست دارم انجام بدهم»، «میل دارم اوقات بیشتری را در منزل بگذارنم»، «می خواهم به کارهای تفننی ام برسم»، «دلم می خواهد بیشتر به مسافرت بروم» یا «دوست دارم از اوقات فراغتم لذت ببرم». تغییرات کاری یا حرفه ای، چه از روی انتخاب شخصی باشد و چه در اثر شرایطی خارج از کنترل شما (مثلاً انفصال اجباری از خدمت به دلیل تصفیه های گروهی و …) به هر حال شکلی از انفصال محسوب می شوند.
۶٫ ماهیت هر الگوی شغلی تحت تاثیر سطح اجتماعی- اقتصادی والدین، توانایی ذهنی، خصوصیات شخصیتی و فرصت های مناسب پیش آمده قرار دارد. در نتیجه همین عوامل ممکن است محدودیت هایی برای شخص به وجود آورند(خنیفر، ۱۳۸۶).
عکس مرتبط با اقتصاد
۵-۲مقابله با استرس[۱۷]
۱-۵-۲تعریف استرس
استرس را می توان به عنوان یک تجربه هیجانی منفی که با تغییرات بیوشیمیایی، روانشناختی، شناختی و رفتاری همراه می باشد، تعریف کرد. این تغییرات در جهت تغییر واقعه ی پر استرس یا عوض کردن اثرات آن است. حوادثی مانند سر و صدا، ازدحام، یک ارتباط بین فردی بد، قرار ملاقات برای یک مصاحبه شغلی و … می توانند جزو حوادث استرس زا باشند. از آنجا که یک حادثه خاص می تواند برای یک نفر استرس زا و برای فرد دیگر بدون استرس تلقی شود، بنابراین اکثر تعادیف استرس بر رابطه بین فرد و محیط تأکید کرده اند. استرس پیامد فرایند ارزیابی فرد است، یعنی ارزیابی این که آیا منابع فردی برای پاسخگویی به توقعات محیط کافی است یا نه (لازاروس و فولکمن، ۱۹۸۴).
به طور کلی تحقیقات نشان داده اند وقایعی که منفی، غیر قابل کنترل و مبهم بوده و فرد را در خود غرق می کنند یا در ارتباط با مسایل اصلی زندگی وی می باشند، پر استرس تر از وقایعی هستند که مثبت، قابل کنترل، واضح، قابل اداره هستند و یا در ارتباط با مسائل حاشیه ای زندگی می باشند (تایلور، ۱۹۹۵).
مردم به شیوه های مختلف در برابر استرس واکنش نشان می دهند. این واکنش به استرس، مقابله نامیده می شود. مقابله، فرایند کنترل و اداره توقعاتی است که به صورت استفاده بهینه از منابع درونی خویشتن تعریف می شود. مقابله شامل تلاش های معطوف به عمل و بین فردی جهت کنترل و اداره (مانند تسلط یافتن، تحمل، کاهش، به حداقل رساندن) توقعات محیطی و درونی و تعارضات موجود بین آنها می باشد. این تعریف چند جنبه مهم دارد. نخست این که روابط بین مقابله و یک واقعه پر استرس فرایندی پویا است(خنیفر، ۱۳۸۶).
مفهوم مقابله برای اولین بار در سال ۱۹۶۶ توسط لازاروس معرفی شد. او معتقد بود که استرس شامل سه مرحله می باشد. مرحله اول ارزیابی اولیه می باشد که مشاهده یک خطر می باشد و مرحله دوم شامل ارزیابی ثانویه می باشد که جستجوی یک پاسخ در ذهن می باشد و مرحله سوم که بکارگیری آن پاسخ یا به عبارتی مقابله می باشد(محمدخانی، ۱۳۸۷).کلمه مقابله به طور کلی به روش های رفتاری و شناختی که فرد برای غلبه بر استرس به کار می برد اطلاق می شود(کاستا، ۱۹۹۰)
لازاروس و فولکمن (۱۹۸۰) مقابله را فرایندی پیچیده می دانند که با توجه به ارزیابی هایی که فرد از موقعیت استرس زا و فشارهای آن موقعیت استرس زا دارد تغییر می کند و تلاش های رفتاری و شناختی فعال فرد را در بر می گیرد ( به نقل از هیبتی، ۱۳۸۱)
لازاروس و فولکمن بعدا بر مقابله بیشتر کار کردند و آنرا به عنوان یک پروسه پویا که با توجه به ماهیت موقعیت استرس زا تغییر می کند مورد تایید قرار دادند. بنابراین مقابلهک متغیر وابسته به زمینه است که به ارزیابیهای فرد از موقعیت استرس زا و منابعی که جهت غلبه در اختیار دارد وابسته می باشد ( به نقل از هیبتی، ۱۳۸۱).
وایت (۱۹۸۹) در تعریف مقابله می گوید «مقابله تلاش های فعال برای حل تنیدگی و آفرینش راه حل های موثر و عملی برای چالش ها و خواسته های هر مرحله از تحول می باشد که دارای سه مقوله مهم معنای موقعیت مشکل، انجام عمل مناسب (حل مساله) و داشتن هیجانات قدرتمند است(وایت، ۱۹۸۹).
اتکینسون و همکارانش (۱۹۸۷) رفتار مقابله ای را روش مشخصی می دانند که در آن فرد با محیط اجتماعی و فیزیکی خود مواجه شده و منابعش راجهت مهار تنیدگی به حرکت در می آورد ( به نقل از آقا یوسفی، ۱۳۷۸).
ساراسون (۱۹۸۷) مقابله را فرایندی می داند که در آن مردم توانایی های شخصی خود را به منظور چیره شدن بر مشکل، کنار گذاشتن مانع، پاسخگویی به سوال یا حل و فصل مطلبی پیچیده به کار می گیرند (به نقل از نجاریان و دیگران، ۱۳۸۷).
بندورا (۱۹۸۹) معتقد است که توان خود نظم بخشی به هیجان ها انسان را قادر می سازد تا تفکرات، احساسات و رفتارهای خود را مورد سنجش و کنترل قرار دهد و این توان می تواند نقش میانجی را بین اطلاعات حاصل از رویدادهای محیطی و کنش های فرد ایفا کند. و این توان می تواند نقش میانجی را بین اطلاعات حاصل از رویدادهای محیطی و کنش های فرد ایفا کند. در کل درجاتی از برانگیختگی هیجانی که هنگام رویارویی استرس زا به وسیله فرد تجربه می شود، تنها متکی بر ویژگی های عینی از این رویدادها نیست، بلکه تفکر منبعث از خود نظمی، نقش موثری در این برانگیختگی بر عهده دارد (دانش پور، ۱۳۸۹).
هسح (۲۰۰۵) در این زمینه اظهار می دارد که مقابله به عنوان یک تعیین کننده قوی که اثر یک موقعیت استرس زا را پیش بینی می کند و به وسیله ویژگی های شخصیتی افراد و منابع و امکانات موجود تأثیر می پذیرد مطرح می شود و همچنین نوع راهبردی که افراد برای مقابله بااسترس انتخاب می کنند تا حدودی بر اساس منابع شخصی، ویژگی های نسبتا ثابت افراد و ویژگی های شناختی افراد، که ارزیابی موقعیت و جریان فرایند مقابله را شکل می دهد را شامل می شود. به طور خلاصه می توان گفت که مقابله، افکار و رفتارهایی هستند که پس از روبرو شدن فرد با رویداد استرس زا به کار گرفته می شود و از جمله امور مهم در این رایطه، ارزیابی فرد از توانایی های خودش برای روبرویی با موقعیت استرس زا است. این ارزیابی های که برداشت های فرد از توانایی ها و قابلیت هایش است تعیین کننده اصلی برای مقابله با دشواری ها می باشد.
در این فرایند، تعبیر و تفسیر رویدادهای استرس زا، بسیار مهمتر از خود رویدادها است. از این طریق فرد طیف گسترده ای از راهبردهای نظم بخشی به هیجان ها، تفکر سازنده و تنظیم رفتار را جهت تغییر و کاهش منابع استرس زا به کار می برد (دانش پور، ۱۳۸۹).
در کنار تعاریف فوق از چشم اندازهای نظری مختلف به اشکال گوناگون در نظر گرفته می شود. در دیدگاه روان تحلیلگری مقابله راهی برای حل تعارضات از طریق تکانه ها و آزمون واقعیت می باشد که در آن بیشتر استفاده از مکانیزم های دفاعی مدنظر است. دیدگاه چرخه زندگی مقابله را مستلزم یا در برگیرنده مهارت و تحول رشد می داند و می گوید این فرایند باعث افزایش عزت نفس، خوددرکارآمدی و کنترل درونی می شود. چشم انداز تکاملی و تغییر رفتار در زمینه مقابله بر روی حل مساله تاکید می کند و نظریه یا چشم انداز تلفیقی مقابله را بعنوان جنبه ای از توانایی فرد که نیازها را کاهش یا افزایش می دهد در نظر می گیرد (موس و بلینگز، ۱۹۸۲، پاترسون و مککوبین،۱۹۸۷، به نقل از فرایدنبرگ، ۱۹۹۷).

 

 

دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل
موضوع :
دادرسی غیابی در امور کیفری

پایان نامه رشته حقوق

استاد مربوطه :
جناب آقای ایوب بالایی
تهیه و تنظیم:
سپیده صمیمی
کارتحقیقی (۱)
زمستان۹۲

چکیده ۴
فصل اول دادرسی غیابی درامور کیفری ۵
۱-۱- حکم حضوری و غیابی ۶
۱-۲-مراحل دادسرا ۱۴
۱-۳- مرحله دادگاه: ۱۵
فصل دوم اعتراض به حکم غیابی ۱۸
۲-۱-آراء قابل واخواهی ۱۹
۲-۲– احکام غیابی صادره از دادگاه‌های نخستین ۱۹
۲-۳- احکام غیابی صادره از دادگاه تجدیدنظر ۲۰
۲-۴-اصحاب دعوای واخواهی ۲۱
۲-۵-مهلت دعوای واخواهی ۲۲
۲-۶-مهلت واخواهی در صورت ابلاغ واقعی ۲۳
۲-۷- مهلت واخواهی در صورت ابلاغ قانونی ۲۳
۲-۸-مهلت واخواهی در صورت وجود عذر موجه ۲۴
۲-۹-آثار واخواهی ۲۵
فصل سوم واخواهی برای محاکمه ی غیابی ۲۸
۳-۱-واخواهی و شرایط آن ۲۹
۳-۲-مقایسه احکام غیابی کیفری ومدنی‏ و واخواهی آنان: ۳۸
نتیجه گیری ۴۱
منابع : ۴۴

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

چکیده

 

در دادسرا حضور متهم برای تفهیم اتهام و دفاع از خودش ضروری است اما عدم حضور او مانع از تعقیب و انجام تحقیقات نیست و بازپرس یا دادیار موظفند با رعایت اصل بی‌طرفی دلایل له یا علیه او را جمع‌ آوری و نسبت به او تصمیم نهایی بگیرندکه آرای غیابی نامیده میشود که در این مقاله به آن و نحوه اعتراض به آرای عیابی می پردازیم .

 

 

فصل اول دادرسی غیابی درامور کیفری

 

۱-۱- حکم حضوری و غیابی

 

در قضاوت اصل شنیدن اظهارات طرفین و سپس صدور حکم می باشد . حضور طرفین در جلسه دادگاه و استماع اظهارات شفاهی آنان و حتی بحث و مناظره اصحاب دعوا ، به قاضی برای کشف حقیقت و رسیدن به واقع کمک شایانی مىکند . از این رو ، تا آنجا که مقدور باشد باید بر اصل مذکور پافشاری شود . اما در بسیاری از موارد اطلاق این اصل موجب تعطیل شدن خود قضاوت می شود. یعنی اگر ما معتقد باشیم که باید به دقت اظهارات و صحبتهای طرفین را بشنویم و سپس رای صادر کنیم ؛ نتیجه آن این می شود که اگر خوانده نخواست به دادگاه بیاید ، قاضی دادگاه نتواند حتی با شنیدن اظهارات خواهان حکم صادر کند . بنابراین اصل شنیدن اظهارات طرفین اصلی مطلق نیست[۱] ، و جاهایی که قانونگذار و شرع مقدس تجویز کرده است ، مشروط بر اینکه خوانده برای رسیدگی دعوت شده باشد ، دادگاه باید بتواند فصل خصومت کند .
به موضوع حکم حضوری و غیابی اختصاص یافته است . به موجب ماده ۳۰۳ این قانون ، حکم دادگاه حضوری است مگر این که خوانده یا وکیل یا قائم مقام یا نماینده قانونی وی در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده و به طور کتبی نیز دفاع ننموده باشد و یا اخطاریه ابلاغ واقعی نشده باشد .

همانطور که ملاحظه مىشود ، در ماده ۳۰۳ از کلمه حکم استفاده شده است . زیرا فقط حکم دادگاه میتواند غیابی باشد و هیچ قراری وصف غیابی پیدا نمیکند . بنابر این قرار دادگاه همیشه حضوری است . علت این امر به خاطر آن است که غیابی بودن حکم همیشه بستگی به وضعیت خوانده دارد و نسبت به خواهان همیشه حضوری است ، در حالی که قرارها معمولاً علیه خواهان صادر میشوند . لذا وضعیت خوانده در نوع آن تاثیری ندارد .
الف – ملاکهای غیابی بودن حکم : به موجب ماده ۳۰۳ ق . آ . د . م . ، در صورت جمع بودن سه شرط ، حکم دادگاه غیابی خواهد بود:

اولاً ؛ خوانده در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده باشد .

ثانیاً ؛ خوانده به هیچ وجه دفاع کتبی نکرده باشد .

ثالثاً ، اخطاریه دادگاه به خوانده بطور واقعی ابلاغ نشده باشد .
بنابراین ، در صورت حضور خوانده در یکی از جلسات دادگاه یا ارسال حتی یک لایحه یا در صورت واقعی بودن ابلاغ ، حتی اگر خوانده در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده باشد و لایحه هم نفرستاده باشد ، موجب حضوری بودن حکم خواهد شد . با توجه به این شرایط ، قاضی پرونده در زمان صدور رای باید توجه کند در صورت جمع بودن هر سه شرط حکم غیابی صادر کند . در صورت وقوع اشتباه از سوی قاضی دادگاه ، خواهان باید این نکته را به دادگاه یادآوری کند تا با اعتراض خوانده به عنوان واخواهی موجب اطاله دادرسی فراهم نشود و در زمان اجرای حکم با مشکل مواجه نگردد .
در یک مورد ، ابلاغ واقعی اخطاریه مانع اعتراض به رأی نخواهد بود ، بلکه عدم حضور خوانده در هیچ یک از مراحل دادرسی و عدم ارسال لایحه دفاعیه یا اعتراضیه ، سبب میشود که محکوم علیه حق داشته باشد نسبت به رأی صادره در همان دادگاه اعتراض نماید . این مورد در ماده ۳۶۴ ق . آ . د . پیش بینی شده و مربوط به دادگاه تجدید نظر است . به موجب این ماده ، در مواردی که رای دادگاه تجدید نظر مبنی بر محکومیت خوانده باشد و خوانده یا وکیل او در هیچیک از مراحل دادرسی حاضر نبوده و لایحه دفاعیه و یا اعتراضیه ای هم نداده باشند رای دادگاه تجدید نظر ظرف مدت بیست روز پس از ابلاغ واقعی به محکوم علیه یا وکیل او قابل اعتراض و رسیدگی در همان دادگاه تجدید نظر می باشد ، رای صادره قطعی است .
نکته: مطابق ماده ۳۰۳ ق . آ. د . م . ، یکی از شرایط غیابی بودن حکم آن است که خوانده بطور کتبی دفاع نکرده باشد . حال سوال این است که آیا دادن لوایحی مثل اعلام نشانی ، اعلام بیماری و ارائه تصدیق پزشک ، معرفی وکیل ، دخالت وکیل جهت مطالعه پرونده و اقداماتی از این قبیل به معنای دفاع کتبی و موجب حضوری تلقی شدن حکم هست یا خیر ؟ در پاسخ به این سوال میگوییم اگر چه اقدامات مزبور دفاع تلقی نمیشود ، ولی با توجه به اینکه این اقدامات دلیل بر اطلاع واقعی مخاطب از جریان دعوی است و علت حضوری بودن حکم در صورت وجود ابلاغ واقعی آن است که قانونگذار تنها ابلاغ واقعی را ملاک مطمئنی برای اطلاع مخاطب از دادرسی تلقی نموده است و با توجه به اینکه مطابق ماده ۳۰۳ قانون آئین دادرسی مدنی اصل بر حضوری بودن احکام است و در موارد شک باید به اصل رجوع کنیم لذا با تفسیر منطقی از ماده ۳۰۳ قانون آئین دادرسی مدنی در موارد مذکور حکم حضوری تلقی خواهد شد ، مشروط بر اینکه اقدامات فوق در فرصت قانونی برای دفاع صورت گرفته باشد .

حکم غیابی در مورد شخص حقوقی : گفتیم که یکی از شرایط غیابی بودن حکم ، به نحوه ابلاغ به خوانده بستگی دارد . در بحث ابلاغ به اشخاص حقوقی به این نتیجه رسیدیم که ابلاغ به دستگاه های دولتی که مطابق ماده ۷۵ صورت گرفته باشد ، همیشه واقعی است و اصلاً ابلاغ قانونی به اینگونه اشخاص حقوقی اجازه داده نشده است . بنابراین با فقد یکی از شرایط غیابی بودن حکم و عدم امکان رسیدگی به پرونده بدون ابلاغ واقعی ، احکام صادره علیه اشخاص حقوقی عمومی ( موضوع ماده ۷۵ ق . آ . د . م .) همیشه حضوری است ، ولو اینکه از طرف شخص حقوقی لایحه ای به دادگاه فرستاده نشده باشد و نماینده آن هم در هیچ یک از جلسات رسیدگی دادگاه حضور پیدا نکرده باشد . اما در مورد اشخاص حقوقی خصوصی ( موضوع ماده ۷۶ ق . آ . د . م .) ، چون ابلاغ قانونی هم ممکن است ؛ لذا غیابی بودن حکم به وجود شرایط سه گانه ای که گفته شد بستگی دارد .

ب – واخواهی از حکم غیابی : بعد از صدور حکم غیابی ، محکوم علیه غایب ، حق دارد به حکم اعتراض نماید . این حق که در ماده ۳۰۵ قانون آئین دادرسی مدنی مورد تصریح قرار گرفته است ، واخواهی نامیده مىشود . واخواهی غیر از تجدیدنظر خواهی است . اعتراض به حکم غیابی ( واخواهی ) در همان دادگاه صادر کننده رأی رسیدگی مىشود . واخواهی نسبت به حکم غیابی با تقدیم دادخواست به عمل مىآید . مهلت واخواهی از احکام غیابی برای کسانی که مقیم کشورند بیست روز و برای کسانی که خارج از کشور اقامت دارند دو ماه از تاریخ ابلاغ واقعی است . مهلت تجدیدنظر خواهی نیز بعد از انقضاء مهلت واخواهی شروع مىشود . بنابراین محکوم علیه مقیم ایران تا ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ حق واخواهی و تا ۲۰ روز دیگر پس از انقضاء مهلت واخواهی ، ( نسبت به آرای قابل تجدیدنظر ) حق تجدیدنظر خواهی دارد . اجرای حکم غیابی پس انقضاء مهلت واخواهی و تجدید نظر خواهی بر مبنای تاریخ ابلاغ قانونی بلا اشکال است . ولی محکوم علیه غایب از تاریخ اطلاع واقعی ظرف مهلت های مقرر ، حق واخواهی دارد . در اینجا دو مسئله باید مورد توجه قرار گیرد :اول اینکه مبداء مهلت واخواهی ، از تاریخ ابلاغ واقعی به محکوم علیه است نه ابلاغ قانونی ؛ هر چند با انقضاء مهلت از تاریخ ابلاغ قانونی ، حکم قابلیت اجرایی پیدا مىکند . بنابراین اگر محکوم علیه غایب بعد از مهلت ۲۰ روز اول از تاریخ ابلاغ قانونی یا حتی بعد از مهلت تجدیدنظر خواهی به حکم دسترسی پیدا کرد ، از تاریخ اطلاع واقعی همچنان حق واخواهی دارد و چنانچه در مهلت تجدیدنظر خواهی به حکم اعتراض نماید ، نباید حق واخواهی او را نادیده گرفته شود ، بلکه اعتراض وی باید در همان دادگاه صادر کننده رأی رسیدگی شود . اینکه بعضی از محاکم ، اعتراض محکوم علیه را در صورتی که خارج از مهلت ۲۰ روز اول و در مهلت ۲۰ روز بعدی صورت گرفته باشد ، آن را تجدیدنظر خواهی تلقی نموده و به دادگاه تجدیدنظر ارسال مىنمایند ، مبتنی بر اشتباه است .
نکته دوم در این سئوال نهفته است که آیا محکوم علیه غایب با وجود اینکه مهلت و فرصت واخواهی دارد ، آیا مىتواند تجدیدنظر خواهی نماید و به عبارت دیگر از حق واخواهی صرفنظر نماید ؟ یا اینکه اعتراض او در مهلت ۲۰ روز اولی لزوماً باید واخواهی تلقی شود ؟ شعبه ۴۴ دادگاه حقوقی ۲ تهران با رأی شماره ۱۳۲۵ مورخ ۲۶/۱۲/۱۳۶۹ به این سئوال پاسخ داده است که حق واخواهی مقدم بر حق تجدیدنظر خواهی نیست و محکوم علیه مىتواند با اعراض از حق واخواهی در مهلت مزبور نسبت به دادنامه تجدیدنظر خواهی نماید . استدلال دادگاه چنین است : نظر به اینکه محکوم علیه صریحا خواسته خود را پژوهش (تجدیدنظر)از دادنامه شماره ۴۳۹ مورخ ۴/۷/۶۷دادگاه حقوقی دو تهران اعلام نموده و این تصریح با توجه به مرجع تجدیدنظر که مورد خطاب قرارگرفته ، ظهور در اعراض محکوم علیه از حق واخواهی داشته و استفاده از حق تجدیدنظر خواهی در طول واخواهی و موخر برآن نیست تا گفته شود محکوم علیه غایب بایستی لزوما و در ابتدای امر از حکم غیابی واخواهی نماید ، بلکه حق تجدیدنظر خواهی و واخواهی بطور علی السویه برای محکوم علیه وجود دارد و درهرحال حکم غیابی نیز یک رای است که به صراحت قانون حق تجدیدنظر خواهی از آن برای طرفین وجود دارد . به این ترتیب دادگاه با پذیرش تجدیدنظر خواهی و تلقی این اقدام به منزله اعراض از حق واخواهی ، با صدور قرار عدم صلاحیت پرونده را به مرجع مربوط ارسال مىنماید.

در خاتمه این بحث یادآوری مىشود که با واخواهی محکوم علیه غایب در موعد قانونی ، فرض قطعیت حکم وصف خود را از دست مىدهد و دادگاه باید دستور توقف اجرای آن را صادر کند و چنانچه هنوز اجرائیه صادر نشده باشد ، از صدور آن خودداری کند .
– البته در آئین دادرسی کیفری در قسمت مربوط به رسیدگی به جرایمی که جنبه حق الهی دارند ، اجازه رسیدگی غیابی داده نشده است ، مگر اینکه حکم برائت باشد. نگاه کنید به مواد ۲۱۷ و ۲۱۸ قانون آئین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری .
آیین دادرسی مدنی ( کاربردی )

معمولاً با حضور یا دستگیری متهم و تفهیم اتهام نسبت به اعمال غیر قانونی که انجام داده، تعقیب کیفری و محاکمه انجام می شود. در دادسرا حضور متهم برای تفهیم اتهام و دفاع از خودش ضروری است اما عدم حضور او مانع از تعقیب و انجام تحقیقات نیست و بازپرس یا دادیار موظفند با رعایت اصل بی طرفی دلایل له یا علیه او را جمع آوری و نسبت به او تصمیم نهایی بگیرند. اگر اقدامات دادسرا برای حضور متهم به نتیجه نرسید قاضی مکلف است با توجه به محتویات پرونده و دلایل موجود در خصوص اتهام او تصمیم گیری کند. این امر ممکن است در دو مرحله انجام پذیرد.

 

 

۱-۲-مراحل دادسرا

 

تصمیم دادسرا درباره اتهام به یکی از اشکال زیر است: ۱- قرار منع پیگرد: این قرار هنگامی انشا و صادر می شود که یا دلایل کافی برای توجه اتهام به متهم وجود ندارد و یا اینکه عملی که به متهم منتسب شده اصولاً جرم نیست. برای مثال احمد به اتهام سرقت تحت تعقیب قرار می گیرد ولی با توجه به تحقیقات انجام شده به دست می آید که نامبرده مرتکب این جرم نشده و شخص دیگری مرتکب سرقت شده است و یا اینکه دلیل برای توجه اتهام به او و یا شخص دیگر اصلاً وجود ندارد و سرقتی واقع نشده است و گاه شخص مرتکب عملی می شود که قانونگذار آن را جرم نمی داند. برای مثال احمد سفته ای صادر می کند ولی قادر به پرداخت آن در تاریخ مقرر نیست گرچه در اینجا احمد بدهکار است ولی عمل او مجرمانه نیست و مدعی و طلبکار باید با تقدیم دادخواست حقوقی طلب خود را وصول کنند. ۲- قرار موقوفی تعقیب: این قرار هنگامی از سوی قضات دادسرا صادر می شود که بنا به دلایل قانونی امر تعقیب باید متوقف شود. برای مثال احمد مرتکب سرقت شده و دلایل هم کافی است ولی در حین تحقیقات مقدماتی یا قبل از دستگیری فوت می کند. ۳- قرار مجرمیت: در این حالت دلایل علیه متهم کافی است و دادسرا به عنوان نماینده جامعه متهم را به محاکمه فرا می خواهد یعنی پس از صدور قرار مجرمیت توسط بازپرس یا دادیار و موافقت دادستان با آن، نامبرده ( دادستان) با تنظیم کیفرخواست از دادگاه می خواهد که متهم را به مجازات عمل ارتکابی برساند. در هر سه حالت گفته شده چه متهم حضور داشته باشد و از خودش دفاع کند و چه حضور نداشته باشد دادسرا در مورد او تصمیم نهایی می گیرد اما در دادگاه و به اصطلاح در مرحله محاکمه وضع به شرح بند ذیل است.

 

 

۱-۳- مرحله دادگاه:

 

دادگاه به عنوان یک مرجع بی طرف در خصوص شکایت شاکی و ادعای دادستان و دفاع متهم باید اتخاذ تصمیم کند یعنی متهم را گناهکار یا بی گناه تشخیص داده و سپس بر آن مبنا و بر پایه وجدان و با استعانت از حضرت حق به استناد قانون متهم را تبرئه یا محکوم کند. در این مرحله حضور یا عدم حضور متهم مؤثر است. به بیان دیگر در برخی جرایم مانند جرم زنا، شرب خمر، لواط و … حضور شخص متهم برای دفاع از خودش ضروری است و در صورت عدم حضور دادگاه نمی تواند او را محکوم کند. البته چنانچه در این گونه جرایم محتویات پرونده بر برائت متهم دلالت داشته باشد صدور رأی غیابی مبنی بر تبرئه متهم بلامانع می باشد. در امور کیفری صدور رأی غیابی دارای شرایط و ضروریاتی است که به طور خلاصه عبارتند از: ۱- در غیر جرایم حق اللهی (مانند کلاهبرداری، صدور چک بلامحل، تصرف عدوانی و…) هرگاه متهم یا وکیل او در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نباشد و یا برای دفاع، لایحه نفرستاده باشند دادگاه با توجه به محتویات پرونده کیفری رأی غیابی صادر می کند. ۲- متهم حق دارد ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ واقعی از دادگاهی که او را غیاباً محکوم کرده است درخواست رسیدگی دوباره کند و به اصطلاح دادگاه صادرکننده حکم به واخواهی او رسیدگی می کند. ۳- اگر پس از ابلاغ واقعی و در مهلت ۱۰روزه متهم از دادگاه صادرکننده حکم واخواهی نکرد و چنانچه رأی دادگاه قابل تجدید نظر باشد حق دارد از رأی دادگاه به دادگاه بالاتر تجدید نظرخواهی کند. ۴- آرای غیابی دادگاه کیفری که از آنها در مهلت مقرر واخواهی یا تجدید نظرخواهی نشده باشد، قابل اجراست. ۵- اگر رأی به متهم ابلاغ واقعی نشده باشد و به اصطلاح ابلاغ قانونی شده باشد متهم حق دارد ظرف ده روز از تاریخ اطلاع از دادگاه صادرکننده رأی تقاضای واخواهی کند. در این حالت دادگاه اجرای رأی را به صورت موقت متوقف می کند و از متهم تأمین مناسب می گیرد.در اینجا جهت درک بهتر مطالب گفته شده لازم است به پرسش های زیر پاسخ داده شود. بلاغ واقعی و ابلاغ قانونی به چه معناست؟ بدون آن که بخواهیم وارد بحث تخصصی امر ابلاغ شویم و به بررسی عقاید مختلف در این خصوص بپردازیم با کمی تسامح می توان گفت ابلاغ واقعی به ابلاغی گفته می شود که به خود مخاطب صورت بگیرد از این رو در غیر این موارد مانند ابلاغ به همسر و بستگان مخاطب یا ابلاغ از طریق روزنامه ابلاغ قانونی است چه آرایی در امور کیفری قابل تجدیدنظرند؟ گرچه در بروشور مربوط به آرای قابل تجدیدنظر به این موضوع به طور مفصل می پردازیم ولی به طور خلاصه در پاسخ به این پرسش باید گفت: جرایمی که مجازات قانونی آنها اعدام، حبس ابد، قصاص، جزای نقدی بیش از پانصدهزار ریال، شلاق و یا بیش از سه ماه حبس است، قابل تجدیدنظر می باشد. پس از آن که محکوم علیه غیابی دستگیر شد آیا حکم نسبت به او به اجرا در می آید؟ خیر، زیرا او حق دارد از تاریخ آگاهی نسبت به مفاد حکم ظرف ده روز به آن اعتراض کند که البته در این حالت دادگاه برای او قرار تأمین صادر می کند که شاید این قرار منجر به بازداشت او هم شود برای مثال احمد به طور غیابی به مجازات حبس به علت صدور چک بلامحل غیاباً محکوم می شود و رأی نیز به او ابلاغ واقعی نمی شود و پس از دو سال دستگیر می شود در این حالت او از زمان اطلاع از مفاد رأی ظرف ۱۰ روز فرصت دارد تا به آن رأی اعتراض کند که اصطلاحاً به آن واخواهی گفته می شود.

 

 

فصل دوم اعتراض به حکم غیابی

 

شکایت محکوم علیه غایب از حکم غیابی دادگاه را اعتراض به حکم غیابی می‌نامند. اعتراض به حکم غیابی در آیین دادرسی مدنی تحت عنوان واخواهی، مواد ۳۰۵ تا ۳۰۸ این قانون را به خود اختصاص داده است. واخواهی در لغت به معنای اعتراض آمده و اعتراض نیز به معنای خرده گرفتن، ایراد گرفتن و… آمده است[۱]
اصطلاح واخواهی در آیین دارسی مدنی تنها به شکایتی گفته می‌شود که محکوم علیه غایب نسبت به حکم غیابی در دادگاه صادر کننده حکم مطرح می‌کند. مطابق ماده ۳۰۳ ق.آ.د.م[۴] حکم دادگاه در صورتی غیابی شمرده می‌شود که خوانده یا نماینده او در جلسات دادگاه حاضر نشود، لایحه دفاعیه نداده باشد و اخطاریه نیز ابلاغ واقعی نشود. البته باید دانست که حکم غیابی فقط در مورد خوانده دعوا می‌تواند مصداق داشته باشد و حکم نسبت به خواهان که خود مبادرت به تقدیم دادخواست و اقامه دعوا نموده است نمی تواند غیابی باشد و در هر حال حضوری خواهد بود.[۲]

 

۲-۱-آراء قابل واخواهی

 

با توجه به ماده ۳۰۵ ق.آ.د.م تمام احکام غیابی قابل اعتراض است. البته شایان ذکر است که واخواهی فقط برای یک مرتبه قابل اِعمال است و شخص نمی‌تواند پس از اینکه برای بار اول واخواهی نمود، مجددا واخواهی نماید. [۶] آراء قابل واخواهی دو مورد است که در زیر بررسی می‌شوند:

 

۲-۲– احکام غیابی صادره از دادگاه‌های نخستین

 

تمامی احکام غیابی که دادگاه ها در دعاوی حقوقی صادر می‌نمایند توسط محکوم علیه غایب قابل واخواهی است صرف نظر از اینکه حکم مذکور مطابق مقررات قانون آیین دارسی مدنی قابل تجدید نظر باشد یا نباشد. ماده ۳۰۵ ق.ا.د.م مقرر می‌دارد:
«محکوم علیه غایب حق دارد به حکم غیابی اعتراض نماید. این اعتراض واخواهی نامیده می‌شود…»
پس با توجه به ماده فوق در صورتی که حکم غیابی در دعوایی صادر شده باشد که قابل تجدید نظر هم بوده است، محکوم علیه غایب می‌تواند واخواهی نماید و رایی که بر اساس واخواهی صادر می‌شود می‌تواند مورد درخواست تجدیدنظر قرار گیرد.

 

۲-۳- احکام غیابی صادره از دادگاه تجدیدنظر

۲-۲-۱۹- زبان علم
زبان‌ علم گونه‌ای از زبان است که نقش اصلی آن برقراری ارتباط میان اهل علم و بیان مطالب علمی در
گفتار و نوشتار است و علاوه بر تعامل با دیگر گونه‌های زبان و بهره‌گیری از واژگان و فرایند‌های‌ واژه‌سازی
آن‌ ها‌، دارای واژگان ویژه و روش‌های خاص خود در واژه‌گزینی است(همان‌: ۱۰).
۲-۲-۲۰- شیوه‌های واژه‌گزینی
واژه گزینی برای یک مفهوم مشخص به چهار روش زیر انجام می‌گیرد:
۲-۲-۲۰-‌۱- برگزینش: انتخاب یک واژه یا عبارت از میان واژه‌ها و عبارت‌های موجود در زبان‌.
۲-۲-۲۰-‌۲- نو‌گزینش: انتخاب یک واژه موجود در زبان و دادن مفهومی جدید به آن‌، به طوری‌که با مفهوم اولیه بی‌ارتباط نباشد.
۲-۲-۲۰-‌۳- ساختن اصطلاح: ساختن اصطلاح به سه شیوۀ زیر انجام می‌گیرد‌:
الف) واژه سازی‌: ساختن یک واژۀ جدید مشتق یا مرکب یا مشتق- مرکب.
ب) ساختن گروه نحوی‌: ساختن یک گروه نحوی با به‌کار بردن دست کم دو واژه صورت می‌گیرد. این واژه‌ها با کسرۀ اضافه یا یکی از حروف اضافه به هم پیوند می‌یابند.
ج) اختصار‌سازی‌: ساختن اختصار به یکی از روش‌های سرواژه‌سازی یا آمیزه‌سازی یا اختصار حرف به حرف
انجام می‌شود.
۲-۲-۲۰-‌۴- وام‌گیری‌: اخذ یک واژه از زبان‌های بیگانه (‌معمولاً غربی‌) با همان مفهومی که در زبان مبدأ دارد. وام‌گیری عمدتاً درموارد زیر صورت می‌گیرد:
الف) واحدهای اندازه‌گیری و اسامی شیمیایی و نام داروها و مانند آن‌ ها.
ب) واژه‌های اروپایی که هر چند‌ در میان عموم فارسی‌زبانان متداول نیستند، اما می‌توان از آن‌ ها در شرایط ذیل استفاده کرد:
– در زبان مبدأ واژه‌ای بسیط باشند و در غیر این صورت ساختار صرفی آن‌ ها چنان باشد که مانع از اعمال فرایندهای واژه‌سازی فارسی بر روی آن‌ ها نشود.
– فرهنگستان با توجه به نظر متخصصان‌، به دلایلی معادل‌یابی برای آن‌ ها را ضروری نداند(‌همان: ۱۱-۱۲).
۲-۲-۲۱- روش‌های معادل‌یابی
‌معادل‌یابی عبارت است از برگزیدن یک واژه یا عبارت یا صورت اختصاری در مقابل یک لفظ بیگانه.
معادل‌یابی به دو صورت انجام می‌گیرد:
الف) معادل‌یابی مفهومی: در این روش بدون توجه به ساختار اصطلاح بیگانه و فقط با در نظر گرفتن معنی و تعریف آن در زبان فارسی یک معادل یافته و ساخته می‌شود؛
ب) گرته‌برداری: در این روش، معادل‌یابی با توجه به ساختار اصطلاح بیگانه صورت می‌گیرد، به این معنی‌که
در برابر هر جزء معنی‌دارِ اصطلاحِ بیگانه، یک جزء معنی‌دار در زبان‌ فارسی قرار داده‌می‌شود‌(همان:‌۱۱-۱۲).
۲-۲-۲۲- ضوابط واژه‌گزینی
‌ بر طبق تعریف گروه واژه‌‌گزینی (۱۳۸۸: ۱۳-۱۴) مراد از ضوابط واژه‌گزینی باید و نبایدها و اولویت‌هایی است که شایسته ‌است در امر واژه‌گزینی رعایت شود. این موارد عبارتند از:
۱- در ساختن اصطلاح باید قواعد دستور زبان فارسی رعایت شود‌؛
۲- در واژه‌گزینی شایسته‌است اصطلاحی برگزیده‌شود که بتوان آن را ‌بنا به ضرورت‌، در فرایندهای واژه‌سازی بعدی‌، یعنی انواع اشتقاق و ترکیب‌، به کار برد؛
۳- در واژه‌گزینی باید قواعد آوایی زبان ‌فارسی رعایت شود، همچنین باید تلفظی از وام‌واژه‌ها اختیار شود که با قواعد واج‌آرایی و ساختار هجایی زبان ‌فارسی مطابقت داشته‌باشد‌؛
۴- در املای واژه‌ها باید از دستور خط فرهنگستان پیروی شود. در صورت نیاز می‌توان از برخی علائم سجاوندی‌ که هنوز در خط فارسی قبولِ عام نیافته‌اند نیز استفاده‌کرد‌؛
۵- فرهنگستان می‌تواند‌، بنا به ضرورت‌، از فرایندهای واژه‌سازی کم سابقه یا بی‌سابقه در زبان فارسی استفاده‌کند‌؛
۶- هر واژه‌ای را که فارسی محسوب شود‌، صرف ‌نظر از تبار آن‌، می‌توان درفرایندهای واژه‌سازی به کاربرد و با پیشوند‌ها و پسوندها و واژه‌های اصیل فارسی ترکیب کرد و با آن واژه یا واژه‌های جدید ساخت‌؛
۷- در مورد اشتراک لفظی و معنایی در واژه‌های بیگانه و معادل‌های فارسی آن‌ ها از ضوابط زیر پیروی می‌شود:
الف) در مقابل یک لفظ بیگانه که دارای یک مفهوم مشخص است، شایسته‌است که در تمامی حوزه‌ها یک معادل فارسی اختیار شود‌، مگر اینکه در حوزه‌های مختلف از دیر باز معادل‌های متفاوتی در مقابل آن لفظ بیگانه کاملاً تداول‌ یافته‌باشد‌؛
ب) در مقابل یک لفظ بیگانه در یک حوزۀ مشخص فقط باید یک معادل‌ فارسی اختیار شود، مگر ‌اینکه آن لفظ در همان حوزه دارای چند مفهوم متفاوت باشد‌؛
پ) هرگاه یک اصطلاح بیگانه دارای چند مفهوم باشد‌، به منظور دقیق مقصود‌، برای هر یک از مفاهیم‌ ‌می‌توان یک معادل فارسی اختیارکرد؛
ت) در صورت وجود چند لفظ بیگانه برای یک مفهوم واحد، بهتر است در زبان فارسی در مقابل آن فقط یک معادل اختیار‌ شود‌، ‌اما‌ بنا به ضرورت‌، ازجمله سابقه و رواج‌، می‌توان‌ برای هر‌یک از الفاظ بیگانه یا برخی‌‌ از آن‌ ها نیز معادلی برگزید‌؛
۸- استفاده از یک معادل فارسی برای چند اصطلاح بیگانه در حوزه‌های مختلف مجاز است. ‌
۲-۳- مبانی عملی تحقیق
۲-۳-۱- مقدمه
مطالعه و بررسی آثار و پژوهش‌های انجام‌ شده در گذشته و حال‌، همواره راهگشای بسیاری از سؤالاتی بوده که در ذهن به‌ وجود آمده‌است. با مطالعۀ پیشینه‌ای از تحقیق ممکن است ‌به یافته‌های متفاوتی دست یافت. علت این تفاوت را می‌توان به دلایل مختلفی ربط داد‌، دلایلی از قبیل متفاوت بودن روش تحقیق، جامعۀ آماری، محیط تحقیق و نگرش‌‌ها به موضوع تحقیق. همچنین ‌با مطالعۀ پیشینۀ‌ تحقیق، ‌می‌توان اطلاعات زمینه‌ای و ضروری مورد نیاز برای تحقیق را به دست آورد.
۲-۳-۲‌- تاریخچۀ مختصری از مطالعات صرف در ایران
‌سابقۀ مطالعۀ صرف در ایران به دوران بسیار کهن باز می‌گردد. شاید بتوان از میان قدیمی‌ترین‌ کتب صرف به کتاب « اَلمُعجَم فی معاییرِ اَشعارِالعجم‌« به قلم شمس قیس ‌رازی در قرن هفتم هجری اشاره‌کرد. موضوع اصلی این کتاب عروض و قافیه و بدیع است اما دربارۀ صرف فارسی نیز مطالبی عالمانه دارد. پس از این‌کتاب، مهم‌ترین آثاری که به صرف پرداخته‌اند، عبارت‌اند از: فرهنگ جهانگیری، اثر حسین اینجوی؛ فرهنگ برهان قاطع، تألیف ‌محمدحسین بن خلف تبریزی‌ و فرهنگ انجمن آرای ناصری‌، ‌نوشتۀ رضا قلی خان هدایت. از این سه فرهنگ‌، دو فرهنگ اول به قرن یازدهم و فرهنگ سوم به قرن سیزدهم تعلق دارند، که در مقدمۀ هر سه فرهنگ به صرف پرداخته شده‌است. در اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم هجری نخستین دستور سخن و فارسی دبستان‌ به قلم میرزا حبیب اصفهانی نگاشته‌شد‌(طباطبایی۱۳۸۲: ۳۸).
۲-۳-۳- مطالعات پژوهشگران ایرانی
در دوران اخیر دربارۀ واژه‌‌سازی به طور اعم و ترکیب به طور اخص پژوهش‌هایی صورت گرفته که در سه بخش ارائه می‌شوند:
۲-۳-۳-‌۱- پژوهش‌های سنتی
شاید شاخص‌ترین پژوهش‌های سنتی، دستور زبان پنج استاد(قریب و دیگران ۱۳۷۵) و دستور زبان فارسی (ناتل‌خانلری‌۱۳۶۹) باشند.
افزون بر این‌ می‌توان از دستورجامع زبان فارسی (همایون‌فرخ‌۱۳۵۹) و دستور زبان‌فارسی (خیامپور۱۳۷۲) نیز نام برد. کتاب ترکیب در زبان فارسی ( مقربی‌۱۳۷۲) نیز از جمله پژوهش‌های سنتی به شمار می‌رود.
۲-۳-۳-‌۲- پژوهش‌های نوین غیرتحلیلی:
در این پژوهش‌ها از مفاهیم و دستاوردهای زبان‌شناسی بهره گرفته‌‌می‌شود اما از یک نظریۀ ‌خاص صرفی استفاده نمی‌شود و از همین رو به روابط میان عناصر سازندۀ واژه‌های مرکب توجه نمی‌شود. از این گروه آثار دیگری نیز وجود دارند:
‌‌ساختمان واژۀ زبان فارسی امروز (بهشتی ۱۳۵۵)، ساخت اشتقاقی واژه در فارسی ‌امروز (کلباسی ۱۳۷۱)، شیوه و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی (صادقی۱۳۷۲)، بررسی اسم و صفت مرکب در زبان فارسی معاصر(کرد زعفرانلو کامبوزیا ۱۳۷۳)، فعل بسیط فارسی و واژه‌سازی (طباطبایی ۱۳۷۶)، اسم‌، صفت و صفت مرکب در زبان فارسی‌‌(طباطبائی ۱۳۸۲)، مبانی صرف‌(شقاقی ۱۳۸۶)، دستور زبان فارسی(مشکوﺓ‌ الدینی ۱۳۸۸).
۲-۳-۳-‌‌۳- پژوهش‌های نوین تحلیلی:
‌شکی‌[۹۴](۱۹۶۴) در کتاب «بررسی ترکیب اسمی در فارسی جدید»[۹۵] به تحلیل و بررسی اسم‌های مرکب می‌پردازد. این کتاب شامل سه بخش است. بخش اول ویژگی‌های کلمات ‌مرکب را بر می‌شمرد و معیارهایی برای تشخیص واژه‌های ‌مرکب از گروه‌های نحوی به ‌دست می‌دهد. بخش ‌دوم به جنبه‌های آوایی و واژگانی و دستوری و معنایی واژه‌های مرکب اختصاص دارد. بخش سوم به عناصر سازندۀ کلمات مرکب می‌پردازد و بر این اساس به طبقه‌‌بندی آن‌ ها دست می‌زند. شکی‌، واژه‌های مرکب فارسی را بر اساس روابط نحوی موجود میان عناصر سازندۀ آن‌ ها‌، به پنج گروه تقسیم می‌کند:
۱- ترکیب‌های‌ربطی: واژه‌های‌ مرکبی که در بین آن‌ ها بالقوه «واو» عطف وجود دارد، مانند: زناشویی، مرزوبوم، سرکه شیره.
۲- ترکیب‌های دوگا‌نی: واژه‌های مرکبی که از تکرار یک واژه ساخته‌ می‌شوند و میان دو جزء سازندۀ آن‌ ها گاهی هیچ عنصر دیگری وجود ندارد و گاهی یک حرف اضافه یا صدای « آ» قرار می‌گیرد، مانند: پیچ در‌ پیچ، سراسر، دوش به دوش، پاره پاره.
۳- ترکیب‌های محدودگر: واژه‌های ‌مرکبی که در آن‌ ها یک جزء از نظر نحوی وابسته به جزء دیگر است و معنای آن را محدود می‌کند، مانند‌: مادرشوهر، دانشجو، صاحبخانه.
۴- ترکیب‌های مشتق از گروه فعلی: واژه‌های مرکبی که از گروه‌های فعلی مشتق می‌شوند و رابطۀ میان
اجزای آن‌ ها را نمی‌توان بر حسب همپایگی یا تکرار یا محدود‌کنندگی توجیه ‌کرد. مانند‌: نگهداشت، زخم خورده، گمشده.
۵- ترکیب‌های‌ بی‌قاعده‌: ‌واژه‌های ‌مرکبی که بر اساس الگوهایی ساخته نشده‌اند که بتوان به قیاس آن‌ ها واژه‌های مشابهی ساخت‌، مانند‌: دست‌نماز، خود‌کام، آب‌تنی، خود‌سر.
‌اوحدی (١٣۵٧)، درپایان‌نامۀ کارشناسی ارشد خود با عنوان «نگرشی به واژه‌های نو» در دانشگاه تهران و به راهنمایی دکتر حق‌شناس، هدف پژوهش خود را ضرورت واژه‌سازی و نیز دلایل ساخت واژه‌های ‌نو دانسته‌است. بدین منظور ‌واژه‌های فرهنگستان زبان ایران را مورد بررسی قرارداده و آمار کلی این واژه‌ها را با توجه به حوزۀ کاربرد هر واژه، که تا آن زمان جا افتاده‌اند، ارائه نموده‌است.
گنجی‌(۱۳۵۸) در دانشگاه تهران و ‌ به راهنمایی دکتر معصومۀ ‌قریب ‌ترجمۀ کتاب «‌ساختمان واژه در زبان فارسی» اثر لازار[۹۶]‌، زبانشناس معاصر شوروی سابق را موضوع رسالۀ ‌خود قرارداده‌‌است‌. وی در بخش اول مسائلی چون ویژگی‌ ساختمان واژۀ فارسی، انواع تکواژها و چگونگی ترکیب آنها با اشکال فونتیکی واژه‌ها و مرفم‌ها،‌ خصوصیات ساختمان تکواژه‌ها، ویژگی تجزیه و تحلیل واژه‌سازی در مراحل مختلف‌، جنبه‌‌های همزمانی و در‌زمانی مطالعۀ فرایندهای واژه‌سازی و ارتباط متقابل مفاهیم تولید واژه را مورد بررسی ‌قرار داده‌است‌. در بخش دوم نیز موضوعات مربوط به الگوهای واژه‌سازی با به‌کارگرفتن وندها، نیم وندها، ‌‌جابجایی عناصر و ترکیب واژه مطرح گردیده‌است.
پیر‌شفیعی‌(۱۳۶۱) ‌در پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد خود در دانشگاه تهران تحت عنوان «فرایندهای واژه‌سازی در زبان فارسی» به بررسی ساختمان واژه در فارسی امروز و امکانات ترکیبی و اشتقاقی آن در چهار مقولۀ دستوری اسم، صفت‌، فعل و قید که با فهرستی از وندهای زایای فارسی به دست‌داده‌شده، می‌پردازد.
‌زریاب‌خوئی(١٣۶٣) در مقاله‌ای‌ در مجلۀ نشر دانش ‌با عنوان «‌نظریاتی دربارۀ وضع لغات علمی و فرهنگی» به بحث در مورد چگونگی ظهور لغات می‌پردازد. وی متذکر می‌شود که: “باید همواره غرض اصلی زبان و وضع آن را‌که تفهیم و تفاهم است، در نظر داشته‌باشیم و خیلی مته به خشخاش نگذاریم و برخی کلمات موزون و خوش‌آهنگ را که گاه ممکن است با بعضی‌‌ قواعد دستوری ناسازگار باشد، بپذیریم”. نویسنده اشاره ‌می‌کند: “آنچه در برابر سیل عظیم مفاهیم و اصطلاحات جدید بیگانه باید بکنیم این است که از همین زبان تحول‌ یافته و متداول و مفهوم خود مدد بگیریم زیرا فقط در این صورت است که غرض اصلی زبان، یعنی تفهیم و تفاهم را رعایت کرده‌ایم و به مردم کمک کرده‌ایم تا در برابر الفاظ بیگانه سرگشته و دهشت‌زده نشوند و با اندکی توجه و دوری از تعصبات شدید می‌توانیم واژه‌هایی بسازیم که شنوندگان به محض شنیدن، حداقل تصوری مبهم از معنی آن داشته‌باشند، مانند واژه‌های: شهربانی، شهرداری، دانشگاه و دانشکده که از زبان محاورۀ مردم گرفته‌شده و فصیح و شیوا هستند”.
نجفی(١٣۶۶)، درمقالۀ خود درمجلۀ نشر دانش با عنوان « آیا زبان فارسی در خطر است؟‌« به بحث دربارۀ انگیزۀ اصلی تأسیس فرهنگستان‌های زبان‌ فارسی در نیم قرن اخیر می‌پردازد. وی ضمن پرفایده شمردن ساخت الفاظ تازه برای مفاهیم تازه، بیان می‌دارد که فرهنگستان‌ها و مؤسساتی که به وضع لغات پرداخته‌اند، همواره گرفتار‌‌ این خیال باطل بوده‌اند که ورود الفاظ بیگانه لزوماً به بنیان زبان لطمه ‌می‌زند. ولی پس از‌ هشدار این مسئلۀ مهم که اگر زبان در معرض نفوذ پیاپی زبان‌های بیگانه باشد، بیم آن می‌رود که شالودۀ زبان دستخوش دگرگونی شدید قرارگیرد، به بحث در مورد واژه‌های عاریتی و انواع گرته‌برداری ارزیابی مختلف می‌پردازد.
کافی (١٣۶٨)، در مقاله‌ای با عنوان «‌بررسی واژه‌های ریاضی فرهنگستان اول‌« درمجلۀ نشر دانش به بررسی واژه‌های‌ مصوب فرهنگستان اول در علم‌ ریاضی می‌پردازد. در این مقاله‌، ابتدا روش کار توصیف می‌گردد و سپس واژه‌های ریاضی از نظر میزان جا‌افتادگی طبقه‌بندی می‌شوند و علل جا‌افتادگی و جانیفتادگی‌ واژه‌ها تحلیل می‌گردد. نویسنده نتیجه‌ می‌گیرد که فرهنگستان اول‌ در امر انتخاب معادل برای واژه‌های ‌ریاضی چندان موفق نبوده‌است و دلایل عمدۀ این امر را رویکرد فرهنگستان به کم‌رنگ‌کردن واژه‌های ‌فارسی و عربی‌تبار دانسته‌است و ذکر‌ می‌کند که اگر فرهنگستان به جای این‌کار، به انتخاب معادل برای واژه‌هایی از علم‌ ریاضی می‌پرداخت قطعاً موفق‌تر بود.
‌کافی(١٣۷١) در مقاله‌ای ‌‌با عنوان «‌بررسی واژه‌های فرهنگستان» درمجلۀ نشر دانش به بررسی وا‌ژه‌‌‌‌های مصوب‌ فرهنگستان اول پرداخته‌است. این مقاله دارای چهار بخش می‌باشد.‌ در بخش اول روش ‌ تحلیل کار، در‌ بخش دوم تحلیل مختصری از واژه‌های رشته‌های مختلف، در بخش سوم، تحلیل کلی کار واژه‌گزینی‌ فرهنگستان، و در بخش‌ چهارم، نتیجه ‌‌چنین بیان‌شده که فرهنگستان تمام تلاش خود را کرده‌ که‌ نقصِ واژه‌های علمی‌ِ‌ رشته‌های گیاه‌شناسی و جانورشناسی را برطرف کند و منظور از نقص زبان،‌ عدم وجود معادل فارسی برای اصطلاحات علمی است.
کلباسی(۱۳۷۱) با نگارش «‌ساختمان اشتقاقی واژه در فارسی امروز‌«، ‌به واژه‌سازی‌ زبان‌ فارسی کمک بسیاری ‌می‌کند.‌ در این‌‌کتاب انواع واژه‌های مرکب و مشتق فارسی از نظر ساخت، مورد تحلیل و بررسی قرار
گرفته ‌و از سوی دیگر وندهای فارسی امروز به طور کامل گردآوری و بررسی شده‌اند.
صادقی در سال ۱۳۷۲ سلسله مقالاتی با عنوان «‌شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان ‌فارسی معاصر» را در مجلۀ نشر دانش نگاشته که به ترتیب زیر بررسی می‌شوند:
صادقی در مقالۀ « شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان‌ فارسی معاصر(۱)» برخورد زبان فارسی با تمدن و علوم و تکنولوژی جدید و ترجمۀ متون علمی از زبان‌های غربی به این زبان که از ده‌ها سال پیش به این سو انجام گرفته و این زبان را در برابر مشکل بسیار عظیم بیان مفاهیم علمی و فنی و فرهنگی جدید در امکانات خود قرار داده‌است، اشاره می‌کند و معتقد است کوشش مجامع رسمی واژه‌سازی‌، فرهنگستان‌ها و سازمان‌ها و گروه‌های رسمی همه در جهت آماده‌کردن زبان فارسی برای به عهده‌گرفتن این وظیفۀ خطیر بوده‌است.

 

برای