فصل پنجم:

بحث و نتیجه گیری

۵-۱- ترکیبات تشکیل دهنده اسانس گیاه مرزه خوزستانی و مرزه رشینگری:

تیره نعناعیان یکی از بزرگترین تیره‌های گیاهی است که دارای بیش از ۴۰۰۰ گونه و۲۰۰ جنس است که اغلب گیاهان این تیره تولید کننده اسانس، ترپن‌ها و ترکیبات فنلی است(زرگری، ۱۳۷۶؛ بقالیان و نقدی‌بادی، ۱۳۷۹). جنس مرزه از خانواده نعناعیان ‌و‌ زیر خانواده نپتویده است، گونه مرزه خوزستانی از گونه‌‌‌های گیاهان دارویی اندمیک در حوزه جنوب ایران(معلم و همکاران، ۲۰۱۱؛ عصری، ۱۳۸۸)، در کوهپایه‌ها و سنگ‌های آهکی شکاف‌دار می‌روید. ماده موثره این گیاه اسانس است که میزان آن از ۱ تا ۵ درصد متغیر است(رسولی و همکاران، ۱۳۸۷).

ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺍﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻭ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺩﻗﻴﻖ ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎﻱ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻭ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎﺕ ﺍﺳﺘﺎﻧﺪﺍﺭﺩ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ، نشان داد که ترکیبات تشکیل دهنده اسانس گیاه مرزه خوزستانی به وسیله دستگاه کروماتوگراف گازی متصل به طیف سنج جرمی، در مجموع ۹۸/۹۹% اسانس، چهل و چهار ترکیب شناسایی شد که عمده‌ترین آن‌ ها کارواکرول(۱۶/۹۲%) است، ترکیب پالمتیک‌اسید^[۱۲۶] از ترکیبات شناسایی شده با درصدکم، یک نوع چربی اشباع شده است که دارای اثر ضدمیکروبی، ضدسرطان و شیمیایی است.
ترکیب شیمیایی کارواکرول در اسانس گیاه مرزه خوزستانی دارای بیش‌ترین میزان است که دارای فرمول شیمیایی(۵- ایزوپروپیل-۲- متیل فنول) بصورت C₁₀H₁₄O میباشد که نوعی مونوترپنوئید است که مونوترپنوئیدها از دو واحد ایزوپرن با ده اتم کربن تشکیل شده‌اند. مونوترپنوئیدها ترکیباتی روغنی، با نقطه جوش۱۴۰-۱۸۰ درجه ‌سانتیگراد که غالباً حاصل متابولیزم ثانویه گیاهان هستند. مونوترپنوئیدها ترکیب اصلی روغن‌هایی هستند که به وسیله تقطیر با بخار آب یا استخراج با حلال، قابل استخراج هستند. روش بسیار مناسب برای تعیین ساختار ترپنوئیدها نوزده مولکول است. طیف سنج جرمی باید با دقت زیاد انجام گیرد زیرا ترپنوئیدهای ساده نیز دارای اجزای پیچیده‌ای هستند. از مونوترپنوئیدهای خطی معمولی می‌توان به لینالول، ژرانیول و مایرسین اشاره کرد(صداقت، ۱۳۸۷).

شیرالی و همکاران(۱۳۹۲) چهل و سه ترکیب را در اسانس گیاه مرزه خوزستانی شناسایی کردند که جمعاً ۹۶/۹۹% از کل ترکیبات اسانس را تشکیل داد که عمده‌ترین ترکیبات تشکیل دهنده، کارواکرول(۲۱/۷۷%)، گاما-ترپینن(۴۳/۶%)، آلفا-فارنیسین(۳۰/۲%) و پارا-سیمن(۲۴/۲%) است. در پژوهش هاشمی و همکاران^[۱۲۷](۲۰۱۳) روی اسانس گیاه مرزه خوزستانی شانزده ترکیب که عمده‌ترین ترکیب آن کارواکرول(۶/۸۸%) است شناسایی شد.
همچنین قاسمی پیربلوطی و معلم^[۱۲۸](۱۳۹۰) در پژوهشی ترکیبات مختلف اسانس گیاه مرزه خوزستانی را در مناطق مختلف رشدی مورد بررسی قرار دادند و میزان کارواکرول در منطقه مانگره خوزستان را به نسبت مناطق پالم و لیوز بالاتر اعلام کردند که در مانگره کارواکرول(۸۸/۹۰%) و در دیگر مناطق بین(۵/۴۲%-۸/۹۴%) اندازه‌گیری شد.
در پژوهش سیاوش ساعی دهکردی و همکاران^[۱۲۹](۲۰۱۲)، ۲۸ ترکیب در اسانس گیاه مرزه خوزستانی شناسایی شد که کارواکرول(۸۶/۵۳%) و تیمول(۸۴/۱۹%) عمده‌ترین ترکیبات بود. سفیدکن و همکاران(۱۳۸۶) مجموع ترکیبات شناسایی شده موجود در اسانس مرزه خوزستانی را ۸ ترکیب معرفی کردند که در مراحل قبل از گلدهی و گلدهی کامل نشان داد که ترکیبات عمده در هر دو مرحله کارواکرول است که میزان نسبی کارواکرول در مرحله قبل از گلدهی(۹/۸۸%) تقریباً برابر با مرحله گلدهی کامل(۴/۹۱%) است. در اسانس این گونه گیاهی در مرحله قبل از گلدهی ترکیب‌های میرسن، آلفا و گاما-ترپینن و نیز ترپینن-۴-ال نیز از درصد نسبی بیش‌تری برخوردار بودند و در پژوهش انجام شده توسط سفیدکن و احمدی(۲۰۰۰) نیز عمده ترکیبات تشکیل دهنده اسانس گیاه مرزه خوزستانی را پارا-سیمن(۳۹/۶%) و کارواکرول(۶/۲۹%) معرفی شد.
در دیگر نتایج گزارش شده از سفیدکن و احمدی(۲۰۰۲) روی تیپ وحشی گیاه مرزه خوزستانی، ۲۱ نوع ترکیب شناسایی شد، که ۹۸% کل اسانس و تیپ کشت شده دارای۱۲ نوع، که ۹۹% کل اسانس را شامل شد. این مقایسه ترکیب‌های موجود در اسانس نمونه‌های جمع‌ آوری شده از رویشگاه و مزرعه در مرحله گلدهی کامل انجام شد، که میزان کارواکرول استخراج شده از تیپ کشت شده بیش‌تر از مقدار وحشی آن است.
در مقایسه پژوهش‌های انجام گرفته روی اسانس مرزه خوزستانی، نشان داد که میزان کارواکرول و تعداد ترکیبات شناسایی شده در پژوهش حاضر به نسبت دیگر پژوهش‌ها بیش‌ترین مقدار را داشته است.
دیگر گیاهی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت مرزه رشینگری است، مرزه رشینگری گیاهی است چندساله، بسیار معطر از گونه‌های مرزه اندمیک موجود در ایران که گیاهان این جنس یکساله یا همیشگی، نیمه انبوه و اغلب آروماتیک هستند(کاتینو و همکاران، ۱۹۹۲)، اسانس گیاه مرزه رشینگری دارای بیش از(۸۶%) کارواکرول است که به علت محتوای فنلی زیاد، طعم و بوی این گیاه مشابه آویشن و پونه کوهی است(اسکوسی بوسیک و همکاران، ۲۰۰۶)، خیلی از گونه‌های مرزه، گیاهانی چند منظوره هستند. که عمده‎ترین رویشگاه‌های طبیعی آن در استان ایلام، در دامنه‌های سنگریزه‌ای خشک، در دیواره‌های رودخانه‌ها و دامنه‌های صخره‌ای می‌روید.
ترکیبات تشکیل دهنده اسانس گیاه مرزه رشینگری به وسیله دستگاه کروماتوگراف گازی متصل به طیف سنج جرمی تعیین شد، که ترکیبات اسانس گیاه مرزه رشینگری در مجموع ۹۷/۹۹% اسانس را به خود اختصاص داد. ۴۶ ترکیب در اسانس شناسایی، که عمده‌ترین آن‌ ها کارواکرول(۱۱/۸۹%) است.
در پژوهش‌های اندکی که در مورد گیاه مرزه رشینگری انجام گرفته است. صفری و همکاران^[۱۳۰](۲۰۱۱) اعلام کردند۱۰ ترکیب در اسانس گیاه شناسایی شده، که کارواکرول(۸۷%)، گاما-ترپینن(۷/۴%) از عمده‌ترین ترکیبات است و در دیگر پژوهش انجام شده توسط سفیدکن و همکاران(۲۰۰۵)، تعداد ترکیبات اسانس گیاه مرزه رشینگری ۵۳ ترکیب در مرحله گلدهی و ۲۲ ترکیب در مرحله بعد از گلدهی معرفی، که در مرحله گلدهی کارواکرول(۱/۵۶%) و آلفا-توجن(۷/۴%) و در مرحله بعد از گلدهی کارواکرول(۸۴%-۳/۸۹% ) گزارش شد.
عباسی و همکاران(۱۳۸۴) نحوه استخراج اسانس‌ گیاه مرزه رشینگری را به دو روش مورد بررسی قرار داد. یکی استخراج اسانس به روش سیال فوق بحرانی^[۱۳۱] با حضورگاز دی‌اکسیدکربن و اصلاحگر و دیگری بدون اصلاحگر و همچنین استخراج اسانس به روش تقطیر با آب که نتایج به این شرح ذیل اعلام شد، در روش تقطیر با آب ۲۰ ترکیب شناسایی، که کارواکرول(۶/۸۶%) تنها عمده‌ترین ترکیب و ترکیبات شناسایی شده از روش سیال فوق بحرانی، کارواکرول(۶/۹۵%) همراه با گاز دی‌اکسیدکربن و ۱% متانول به عنوان اصلاحگر است و در روش سیال فوق بحرانی بدون اصلاحگر کارواکرول شناسایی شده(۹۵%) ذکر شد که در این روش ۶ ترکیب بیش‌تر آنالیز نشده است.
در پژوهش‌های که بر روی اسانس گیاه مرزه رشینگری انجام شد نشان داد که میزان کارواکرول و تعداد ترکیبات شناسایی شده در پژوهش حاضر به نسبت دیگر پژوهش‌ها بیش‌تر است ولی تا حدودی در یک بازده هستند و تنها در پژوهش عباسی و همکاران(۱۳۸۴) به صورت استثنایی به دلیل متفاوت بودن نوع اسانس‌گیری میزان کارواکرول بیش‌تر شناسایی شد.
ترکیبات بدست آمده در تحقیقات ذکر شده با ترکیبات شناسایی شده اسانس گیاه مرزه خوزستانی و مرزه رشینگری در پژوهش حاضر تا حد زیادی متفاوت است که این تفاوت از لحاظ نوع ترکیبات که تنها ترکیب کارواکرول در پژوهش‌های انجام گرفته جزء عمده‌ترین ترکیبات گزارش شد، از نظر میزان و دیگر ترکیبات کاملاً با یکدیگر متفاوت است. به دلیل یکسان بودن برخی از پژوهش‌ها به نسبت محل جمع‌ آوری گیاهان مرزه خوزستانی و مرزه رشینگری علت تفاوت‌ها را می‌توان اینگونه بیان کرد:
یکی از دلایلی که در میزان و درصد ترکیبات شناسایی شده در اسانس و عصاره گونه‌های گیاهان دارویی حائز اهمیت است، زمان برداشت گیاه است که گیاه در چه مرحله‌ی رشدی برداشت ‌شود. مراحل تکوینی گیاه و زمان برداشت و اسانس‌گیری گونه‌های گیاهی، خواص درمانی گیاه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. که پژوهش مجد و همکاران(۱۳۸۷) مبین آن است که میزان تغییرات کمی و کیفی ترکیبات سازنده اسانس مرزه خوزستانی در طول تکوین گیاه مورد آزمایش نشان داد که در مرحله قبل از گلدهی بیش‌ترین مقدار اسانس به نسبت بعد از گلدهی گزارش شده است، قبل از گلدهی دارای ۹ ترکیب برای ماده خشک و ۱۱ ترکیب برای ماده تر و در مرحله بعد از گلدهی ۱۸ ترکیب برای ماده خشک و ۱۷ ترکیب برای ماده تر است که کارواکرول عمده‌ترین ترکیب در هر دو مرحله تکوینی شناسایی شد.
کارواکرول ماده است روغنی شکل، بی‌رنگ، نامحلول درآب و تا اندازه‌ای چسبناک است که مواد تشکیل دهنده اصلی اسانس گیاهان هستند، به علت مخلوط بودن این مواد در گیاه، خالص‌سازی آن‌ ها مشکل و در ضمن عمل ممکن است فرم فضایی آن‌ ها تغییر کند(صداقت، ۱۳۸۷). ترکیبات پارا-سیمن و گاما-ترپینن به عنوان مواد پیش سازنده تیمول و کارواکرول، بسیار فرار، دارای ساختمان پیچیده‌ای شیمیایی و بسیار به هم شبیه‌اند و فقط جایگاه گروه هیدروکسیل در آن‌ ها متفاوت است، کارواکرول در حدود دمای ۲۳۸- ۲۵۷ درجه‌ سلسیوس می‌جوشد و در دمای صفر درجه ‌سلسیوس منجمد می شود. این ترکیب به صورت مایع و بویی شبیه به تیمول دارد، که در شرایط دمای و محیطی بسیار سریع به یکدیگر تبدیل می‌شوند. این نشان می‌دهد که باید نسبت مشخصی برای وجود میزان ترکیبات گاما-ترپینن و پارا-سیمن با میزان ترکیبات کارواکرول و تیمول باشد و علتی برای پایین بودن میزان ترکیبات کارواکرول و تیمول در پژوهش‌های گذشته باشد که به نسبت بیش‌تر پیش‌سازنده‌ها به کارواکرول و تیمول تبدیل شده‌اند.
یکی دیگر از علت‌های تفاوت در نتایج گزارش شده می‌توان به دلیل خطای موجود در آنالیز اسانس این گیاهان به وسیله دستگاه MS/GC در پژوهش‌های پیشین باشد. به عنوان مثال ممکن است جداسازی ترکیبات به مدت زمان طولانی صورت گرفته باشد زیرا هنگامی که تعداد نمونه‌ها زیاد باشد و جداسازی ترکیبات به مدت زمان طولانی انجام شود امکان جداسازی ترکیبات با سیستم MS/GC امکان پذیر نمی‌باشد. به این دلیل که ستون‌های این دستگاه کارایی محدودی دارند و در مدت زمان طولانی قادر به جداسازی ترکیبات نمی‌باشند. از طرفی ممکن است حجم محل تزریق بالا بوده زیرا چنان‌چه حجم محل تزریق بالا باشد حجم تزریق بیش‌تر از کروماتوگرام است و نمی‌توان جداسازی در زمان مناسب انجام شود و یا ممکن است دستگاه MS/GC استفاده شده در پژوهش‌های پیشین چندان پیشرفته نبوده زیرا در دستگاه‌های MS/GC قدیمی آشکارسازها دارای حجم بزرگ و سیستم داده‌گیری معمولاً کوتاه است که چنان‌چه حجم آشکارساز بزرگ باشد باعث پهن‌شدگی خارج ستونی می‌گردد که این امر موجب عدم جداسازی دقیق ترکیبات در مدت زمان کوتاه است و چنان‌چه سیستم داده‌گیری کوتاه باشد نمی‌توان کروماتوگرام را در مدت زمان خیلی کوتاه ثبت نمود و اگر سرعت داده‌گیری کم باشد باعث ادغام پیک‌ها شده و به طور دقیق نمی‌توان ترکیبات را شناسایی کرد.
شرایط محیطی و اقلیمی یکی دیگر از دلایل حائز اهمیت در پژوهش‌های متفاوت است زیرا در پژوهش سفیدکن و احمدی(۲۰۰۵) محل جمع‌ آوری گیاه مرزه خوزستانی از مناطق استان لرستان است، در صورتی که در دیگر پژوهش‌ها گیاه مرزه خوزستانی از منطقه پلدختر قلمه‌گیری شده و در سایت گیاهان دارویی استهبان پرورش یافته است، این تفاوت در شرایط اقلیم گیاه می‌تواند تاثیر بسزایی در تفاوت داشتن ترکیبات شناسایی شده در اسانس گیاه داشته باشد.
تفاوت در میزان ترکیبات و میزان درصد ماده کارواکرول در گونه‌های مرزه در تیپ‌های وحشی و کشت شده آن‌ ها نشان می‌دهد که تغییرات شرایط اکولوژیک از جمله: ارتفاع از سطح دریا، دما، خاک، رطوبت و … بر درصد کارواکرول موثر است. پژوهش‌های پیرامون تیمارهای متفاوت کودی روی گیاهان دارویی انجام گرفته است، که علیزاده و همکاران(۲۰۱۰) با بررسی کودهای کامل روی مرزه باغی به نتایج قابل توجه‌ی دست یافتند که کود کامل بر روی عملکرد و اثر بخشی اسانس گیاه مرزه باغی تاثیر نداشته و تنها بر روی میزان ترکیبات اسانس از جمله کارواکرول، گاما-ترپینن و آلفا-ترپینن تاثیرگذار است.
زمان کاشت، حاصلخیزی خاک، انتخاب علف‌کش و آفت‌کش‌های مناسب و گیاهان اطراف گیاه کشت شده نقش عمده‌ای در بهبود کیفیت روغن‌های اسانسی دارند. بر پایه تحقیقات انجام شده عوامل محیطی در محل رویش گیاه در سه بخش زیر تاثیر می‌گذارد:
تاثیر بر مقدار کلی روغن‌های اسانسی گیاه.
تاثیر بر عناصر تشکیل دهنده روغن‌های اسانسی گیاه.
تاثیر بر مقدار تولید وزن خشک گیاه.

موضوعات: بدون موضوع

[پنجشنبه 1400-07-29] [ 04:41:00 ق.ظ ]