شاخص فقر:
شاخصهای متعددی مانند شاخص سرشمار، شدت فقر ، فوستر- گریر- توربک و حساسیت - توزیع در تحقیقات فقر به کار می رود. در اینجا دو شاخصی را به کار برده ایم که اخیراً مطرح شده اند: شاخص فقر میپل کرافت و شاخص چندوجهی فقر آکسفورد.
شاخص میپل کرافت^[۶۲]:
بین صفر تا ۱۰ تعریف شده است. بالاترین عدد در این فهرست برای کشور سوئد برابر ۸٫۸۸ است که در واقع کمترین میزان فقر را نشان می دهد. پایین ترین رقم نیز به کشور سیرالئون تعلق دارد که بیشترین سطح فقر را در کشورهای مورد بررسی نشان می دهد.

شاخص چندوجهی فقر آکسفورد:^[۶۳]
در تخمین شاخص چندوجهی فقر آکسفورد(MPI) از ۱۰ متغیر مختلف برای اندازه گیری سه صورت فقر در سطح خانوار استفاده می شود. این سه صورت عبارتند از تحصیلات، سلامت و استانداردهای زندگی که برای ۱۰۴ کشور در حال توسعه محاسبه شده اند. این شاخص در سال ۲۰۱۰ از سوی «برنامه فقر و توسعه انسانی آکسفورد»^[۶۴] و «برنامه توسعه سازمان ملل متحد»^[۶۵] منتشر شده است.
شاخص MPI سطح فقر را با توجه به موارد زیر تخمین میزند:
تصویر همزمان تمامی محرومیت هایی که زندگی فرد را تحت تاثیر می گذارد
تشخیص فقیرترین افراد جامعه
درک محرومیت های عمده در نواحی و میان گروه های مختلف جامعه
آشکار سازی سریع نتایج موثر سیاستهای مداخله ای
ترکیب وجوه متفاوت فقر با توجه به اهداف هزاره توسعه به سمت یک معیار واحد.
به نظر می رسد MPI به تدریج به شاخص برتر در تحقیقات اقتصادی فقر مبدل گردد. با مقایسه MPI و شاخص فقر میپل کرافت در می یابیم که شاخص میپل کرافت برای محدوده وسیعتری از کشورهای توسعه یافته تعریف شده است ولی در حال حاضر MPI تنها برای کشورهای در حال توسعه ارائه شده است.
از سوی دیگر روش شناسی محاسبه MPI کاملاً مشخص است و در مقاله آلکایر و سانتوس (۲۰۱۰) به تفصیل آمده است در حالیکه درباره روش میپل کرافت می دانیم که از داده های گزارش توسعه جهانی استفاده شده، ولی جزئیات محاسبه آن به طور عمومی اعلان نشده است.
ذکر این نکته ضروری است چنانچه شاخص میپل کرافت در تعیین سطح فقر موفق باشد می بایست با MPI همبستگی بالایی داشته باشد که در واقع نیز این میزان برابر با (۹۴% -) است و همبستگی قوی را نشان می دهد. دلیل علامت منفی نیز آن است که میپل کرافت به سطح فقر شدیدتر عدد پایین تری نسبت می دهد ولی در MPI به عکس سطح فقر شدیدتر، عدد بالاتری می گیرد.
شاخص بلاخیزی:
این شاخص نیز با بهره گرفتن از داده های مختلف مربوط به تلفات انسانی و مالی بلایای طبیعی مانند زلزله، سیل، طوفان و رانش زمین برای کشور های مختلف دنیا از سوی شرکت میپل کرافت ارائه شده است و بین صفر تا ۱۰ تعریف شده است. بنگلادش با میزان ۰۶/۰ بلاخیزترین کشور و کشورهای قطر، بحرین، امارات و مالت با میزان ۱۰ ایمن ترین کشورها در فهرست ما هستند.
تولید ناخالص ملی:
این شاخص تولید ناخالص ملی را بصورت جاری و به دلار بیان کرده و از داده های صندوق بین المللی پول استخراج شده است.
نرخ بیکاری:
نرخ بیکاری، درصد بیکاران جویای کار را نسبت به کل نیروی کار نشان می دهد. در این تحقیق نرخ بیکاری سال ۲۰۰۸ از پایگاه داده های چشم انداز اقتصادی جهان وابسته به صندوق بین المللی پول (IMF) استخراج شده است.
منابع و اطلاعات آماری
در پایگاه اطلاعاتی مورد استفاده این تحقیق، داده های ۸۱ کشور ذیل برای شاخص های فقر، بلاخیزی و تولید ناخالص ملی وجود دارند:
الجزایر، آنگولا، اتریش، آذربایجان، بحرین، بنگلادش، باربادوس، روسیه سفید، بلژیک، بنین، بتسوانا، برزیل، بلغارستان، کامرون، کلمبیا، کاستاریکا، قبرس، جمهوری چک، دانمارک، جیبوتی، جمهوری دومینکن، الساروادور، گینه استوایی، اتیوپی، فیجی، فرانسه، گابون، گرجستان، آلمان، گواتمالا، گینه، گینه بیسائو، هندوراس، اندونزی، ایران، اسرائیل، جامائیکا، اردن، کنیا، قرقیزستان، لیبی، لوگزامبورگ، مالدیو، مالی، مالت، مکزیک، مولّداوی، مغولستان، منتنگرو، مراکش، زلاندنو، نیکاراگوا، نیجر، پاناما، پاراگوئه، پرو، پرتقال، قطر، عربستان سعودی، سنگال، صربستان، سیرالئون، اسلواکی، افریقای جنوبی، اسپانیا، سودان، سورینام، سوئد، تانزانیا، تایلند، توگو، ترکمنستان، اکراین، امارات متحده عربی، بریتانیا، ایالات متحده، ونزوئلا، ویتنام، یمن و زامبیا.
برای نرخ بیکاری داده های موجود محدود به ۵۲ کشور می شود. شاخصهای فقر و بلاخیزی در سال ۲۰۱۰ با ترکیب داده های سال پیشین محاسبه و از سوی میپل کرافت منتشر شده است. داده های تولید ناخالص ملی و نرخ بیکاری مربوط به سال ۲۰۰۸ می باشد.
نتایج برآورد الگوی «بلاخیزی و فقر» و تفسیر نتایج
با توجه به اینکه شاخص بلاخیزی برای نخستین بار توسط میپل کرافت در سال ۲۰۱۰ ارائه شده است، مدل اقتصادسنجی به صورت مقطعی^[۶۶] آزمون شده است. آنچه در مدلهای مقطعی می بایست مورد توجه ویژه قرار گیرد، مشکلات مربوط به « واریانس ناهمسانی » و توزیع غیر نرمال جملات پسماند است. بدین دلیل مدل با بهره گرفتن از دو روش حداقل مربعات معمولی (OLS) و حداقل مربعات وزنی (WLS) آزمون شده و نتایج مقایسه گردیده اند.
برای تبیین ارتباط بین بلاخیزی و فقر، متغیرهای کنترلی دیگری همچون تولید ناخالص ملی، تولید سرانه، نرخ بیکاری، ضریب جینی و شاخص توسعه انسانی در الگوی تصریحی استفاده شد ولی در نهایت به دلیل معنی داری ضعیف و یا هم خطی به جز دو متغیر تولید ناخالص ملی و بیکاری سایر متغیرها حذف شدند.
همچنین از میان شاخص های مختلف تولید ناخالص ملی، دو شاخص بر اساس برابری قدرت خرید PPP و بر اساس قیمت های جاری به دلار آزمون شدند که شاخص تولید ناخالص ملی دلاری بر اساس قیمت های جاری به دلیل تصریح مناسب تر مدل برگزیده شد.
در ابتدا مدل تصریحی زیر مورد آزمون قرار گرفت:
نتایج حاصل از آزمون مدل با بهره گرفتن از روش «حداقل مربعات معمولی» و با قرار دادن شاخص فقر میپل کرافت به عنوان متغیر مستقل در جدول (۵-۱) آمده است. در این رابطه نتایج زیر قابل تعمق اند:
جدول (۵-۱) نشان می دهد که تاثیر بلاخیزی در شاخص فقر معنی دار بوده و علامت آن مطابق با پیش بینی ما (مثبت) است. حضور معنادار متغیرهای کنترلی تولید ناخالص ملی و نرخ بیکاری با توجه به علامت آنها موجب استحکام مدل شده است.
تفسیر معناداری متغیرهای کنترل این است که جوامع با سطح درآمد بالاتر، از توانایی ارائه چتر حمایتی برای افراد دارای کار برخوردارند اما بیکاران در این جوامع در مواجهه با بلایای طبیعی آسیب پذیر هستند. در جوامع فقیر با درآمد پایین، چتر حمایتی مناسب برای حفاظت قشر آسیب پذیر در برابر بلایای طبیعی به دلیل ضعف عمومی اقتصاد اصولاً ممکن نیست. این نکته در ادامه بیشتر موشکافی خواهد شد.
متغیرهای توضیحی بلاخیزی، تولید ناخالص داخلی و بیکاری با آماره های t به ترتیب ۲٫۵۱ ،۲٫۷۵ و ۲٫۷۳- در سطح اطمینان ۹۵ درصد معنادار هستند ولی متغیر ضریب جینی به دلیل معناداری پایین از مدل حذف شد.
پارامترهای مدل فوق معنادار بوده و تست نرمال بودن پسماندها رد نشده است. همچنین تست بروش- پاگان، واریانس - همسانی را رد نکرده است. با این حال، تست وایت با آماره ۱۸/۳ در سطح اطمینان ۱ درصد واریانس همسانی را رد می کند. با مطالعه دقیق تر این تست مشخص می شود که پسماندها با حاصل ضرب شاخص بلاخیزی در نرخ بیکاری ارتباط معنادار دارد.
جدول (۵-۱): رابطه بلاخیزی و فقر- متغیر وابسته: شاخص فقرمیپل کرافت- روش: حداقل مربعات معمولی ((OLS