۱۰-۱-۲آشنایی با صنعت بیمه
۱-۱۰-۱-۲بیمه
هر لحظه خطرات بیشماری جان و مال بشر را تهدید میکند . با تدابیر پیشگیری کننده، میتوان مانع تحقق بعضی از این خطرها شد و یا آثار زیانبار آنرا تخفیف داد . مثلا احداث بزرگراه‌ها تدبیری موثر برای کاهش تعداد تصادفات وسائل نقلیه به‌شمار میرود. با وجود این مشاهده می‌کنیم که هر چند وقت یکبار حوادث دلخراشی اتفاق افتاده و خسارات بسیاری به‌جای می‌گذارد. بنابراین علاوه بر پیشگیری باید برای جبران زیان‌های ناشی از حوادث و تحمل خساراتی که بهرحال حاصل می شود، آماده شد.
صرف نظر از خسارات معدودی که قابل جبران نیست برای مقابله با خسارات مادی لازم است که بنیه مالی قابل ملاحظه ای در دسترس باشد . لکن این نکته را نباید از نظر دور داشت که خساراتی که احتمالا به‌دنبال تحقق حوادث مختلف متوجه افراد میشود، ممکن است بسیار عظیم و انبوه باشد .در حالیکه امکانات مالی برای تحمل این خسارات کافی نبوده و بسیار اندک و از میزان معینی تجاوز نکند. لذا امید به اینکه هر کس برای مقابله با خسارات احتمالی ذخیره مالی کافی در اختیار داشته باشد امری محال است.
معهذا از آنجائی‌که حوادث همزمان واقع نمی‌شود مجموع امکانات مالی که در اختیار افراد است برای جبران خسارات ناشی از حوادث واقعه کفایت میکند. بنابراین اگر هر فردی که در معرض خطر است وجهی ذخیره کند و مجموع ذخایر افراد در صندوقی متمرکز شود خسارات ناشی از خطرات تحقق یافته از محل موجودی این صندوق قابل جبران است .
با این مقدمه می توان گفت، همکاری و تبادل این افراد سیستمی به‌وجود می آورد که قادر است خسارات وارد به افراد را هر قدر هم که سنگین باشد، جبران کند. این سیستم تعاونی که متکی به ذخیره های کوچک گروه کثیری از افراد است نام بیمه بخود گرفته است .
اهمیت بیمه در فعالیتهای اقتصادی بر کسی پوشیده نیست و تمام کسانی‌که با فعالیتهای اقتصادی در ارتباط می باشند به نقش مهم و حساس بیمه در رشد و توسعه این فعالیتها اذعان دارند . از طرف دیگر باید این نکته را نیز در نظر داشت که رشد اقتصادی جامعه نیز میتواند عامل توسعه و پیشرفت صنعت بیمه محسوب شود.
عکس مرتبط با اقتصاد
در دنیای کنونی ادامه فعالیت و پیشرفت هر بنگاه اقتصادی که هسته اصلی اقتصاد یک کشور را تشکیل میدهد، در صورتی ممکن است که ریسکهایی را که این بنگاه ها با آن مواجه هستند، شناسایی و به طریقی عواقب ناخوشایند آن جبران گردد . نقش بیمه در پخش کردن و کاستن این ناخوشایندیها است .
ضرورت وجود و گسترش بیمه با توجه به تنوع رو به تزاید و پیچیده تر شدن فعالیتهای اقتصادی معنا پیدا میکند
با توجه به ماهیت خطرها، روش های مختلفی برای توزیع و کاستن خطرها وجود خواهد داشت . مهمترین و موثرترین آنها انتقال خطرها به بیمه گر است . نقش بیمه گر تشکیل اجتماع بزرگی از بیمه گذاران است که در معرض ریسک یگانه ای قرار دارند . لذا پوششهای بیمه ای سبب می‌شوند که خسارتهای وارد به بنگاه های اقتصادی موجب تعطیلی فعالیتها و سرمایه گذاریهای اقتصادی نشود . بعبارت دیگر لطمه های ناشی از حوادث نامطلوب ( اقتصادی، طبیعی و انسانی ) به حداقل تقلیل یابد .
بیمه در اقتصاد امروز جهان نقش بسیار حساسی را بازی میکند . دوام فعالیت مجموعه های بزرگ صنعتی را بیمه تضمین میکند . کشتی و هواپیماهای غول پیکر به اتکا بیمه به حرکت در می آید، فعالیتهای گسترده بازرگانی مسئولیت‌های سنگین و نگران کننده به دنبال دارد . بیمه انواع مسئولیت‌ها، آرام بخش بازرگانان و صاحبان صنایع و حرفه های مختلف است . گاهی تعهدات آنقدر عظیم است که نه یک بیمه گر بلکه گروهی از بیمه گران از کشورهای مختلف در دادن تضمین مشارکت می‌کنند و به این ترتیب بیمه امنیت ملی ایجاد میکند .
از ویژگی‌های بارز صنعت بیمه در مقایسه با دیگر بخش‌های تولیدی، اهمیت شبکه توزیع و فروش است به‌گونه ای که در صنعت بیمه تولید با فروش عجین و تفکیک ناپذیر است .
در قرارداد بیمه، بیمه گذار پرداخت حق بیمه و بیمه گر جبران خسارات احتمالی ناشی از حوادث معین را بعهده میگیرد در واقع میتوان گفت که مجموع این قراردادها، بیمه گذاران متعدد را از طریق بیمه به یکدیگرمرتبط می‌سازد.
واضح است که حق بیمه پرداختی توسط یک بیمه گذار برای جبران خسارات احتمالی وارد به او کافی نیست و بیمه گر نیز با همه سرمایه اولیه خود قادر به جبران خسارت از محل منابع مالی خود نیست، بلکه این جمع حق بیمه های بیمه گذاران است که هر خسارت را قابل جبران می سازد.
نقش بیمه گر در صنعت بیمه این است که بین گروه بیمه گذاران که به فعالیتهای مختلف مشغول بوده و جان و مال هر یک از آنها به‌نحوی در خطر است، رابطه تعاونی برقرار کند یعنی با متشکل کردن این افراد در سازمان بیمه و دریافت حق بیمه آنها را در قبال صدمات و زیان‌های احتمالی مورد تامین قرار دهد .
انجام این حرفه، که به بیمه گری معروف است، در صورتی نتیجه مطلوب می آورد که از یک سری قواعد،اصول،نظامات و محاسبات متکی به آمار و احتمالات برخوردار بوده و قوانین و مقرراتی بر آن نظارت داشته باشد در غیر اینصورت از هدف اصلی خود خارج شده و بجای ایجاد تامین، دچار نابسامانی و آشفتگی خواهد شد .
منظور از اصول و قواعد بیمه کلیه قواعد و ضوابط فنی و حرفه ای و مقررات موضوعه در این حرفه است که با مسائل و موضوعات حقوقی آن زیر بنای صنعت بیمه را تشکیل میدهد.
<table width=”>
5149231″>تعریف بیمه و ارکان و اصطلاحات :
بیمه در حقیقت فرایند یک واسطه گری مالی با ماهیت تعاونی می باشد که در آن چرخه تولید معکوس گردیده و مصرف کننده قبل از آنکه خدماتی دریافت کند بهای آنرا می پردازد .
ماده یک قانون بیمه ایران مصوب اردیبهشت ۱۳۱۶ عقد بیمه را چنین تعریف میکند :
” بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد میکند در ازاء پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده را بر او جبران نموده یا وجه معینی بپردازد . متعهد را بیمه گر، طرف تعهد را بیمه گذار، وجهی را که بیمه گذار به بیمه گر می پردازد حق بیمه و آنچه را که بیمه میشود موضوع بیمه نامند(آیت کریمی، ۱۳۸۶:۵۱).
بموجب این تعریف ، بیمه صرفا” عقدی است که بین طرفین قرارداد یعنی بیمه گر و بیمه گذار منعقد میشود و برای هر یک تعهداتی بوجود میاورد. البته اگر تنها رابطه حقوقی که در اثر قرارداد بیمه بین بیمه گر و بیمه گذار بوجود می آید مورد توجه قرار گیرد و از جنبه فنی بیمه صرفنظر شود میتوان بیمه را یک نوع عقد دانست .لکن بیمه عبارت از این نیست که بین بیمه گر و بیمه گذار رابطه حقوقی ایجاد کند اگر در مقابل بیمه گرتنها یک بیمه گذار وجود داشته باشد و قرار داد بیمه منحصر بفرد باشد اصولا بیمه ای وجود ندارد و عمل بیمه گر قابل توجیه نیست و قمار تلقی میشود.
قرارداد بیمه گر با بیمه گذار از آن جهت مقبول و موجه است که یکی از هزارها قراردادی است که بین بیمه گر و بیمه گذاران بسته شده است
ارکان بیمه :
بیمه دارای سه رکن اصلی است که عبارتند از خطر،حق بیمه و خسارت :
۱- خطر [۲۲۸] : عبارتست از احتمال بوقوع پیوستن واقعه ای که میتواند موجب خسارت شود . در حرفه بیمه گری خطر به حادثه ای گفته میشود که اتفاقی و غیر منتظره بوده و به اراده طرفین قرارداد بستگی نداشته باشد(آیت کریمی، ۱۳۸۶:۵۵). .
۲- حق بیمه: وجهی است که بیمه گذار به بیمه گر می پردازد تا در مقابل بیمه گر متعهد پرداخت خسارت ( به بیمه گذار یا ذینفع ) در صورت وقوع حادثه باشد . حق بیمه را بهای خطر نیز می نامند و میزان آن بستگی به شدت یا ضعف وقوع خطر دارد(آیت کریمی، ۱۳۸۶:۵۵). .
۳- خسارت[۲۲۹]: عبارت است از زیانی که در نتیجه وقوع حادثه به مورد بیمه وارد میگردد و جبران آن در تعهد بیمه گر می باشد(آیت کریمی، ۱۳۸۶:۵۵). .
۴- بیمه گر[۲۳۰] : بیمه گر شخصی است که در مقابل دریافت حق بیمه از بیمه گذار تعهد جبران خسارت را در صورت وقوع حادثه بعهده میگیرد . بیمه گر شخص حقوقی است که در جهت انجام حرفه بیمه گری باید شرایط خاصی را که قانون تعیین میکند دارا باشد. در این خصوص ماده ۳۱ قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری مقرر میدارد:عملیات بیمه در ایران بوسیله شرکتهای سهامی عام ایرانی که کلیه سهام آنها با نام بوده و با رعایت این قانون و طبق قانون تجارت به ثبت رسیده باشند انجام خواهد گرفت(آیت کریمی، ۱۳۸۶:۵۷).
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
نقش بیمه گر اینست که با دریافت حق بیمه از گروه کثیر بیمه گذاران و پرداخت خسارت به آن عده از افراد گروه که دچار حادثه شده اند تامین لازم را برای افراد گروه فراهم آورد ، مشروعیت عقد بیمه یک بیمه گذار و بیمه گر از این لحاظ است که بیمه گذار در گروه مزبور وارد میشود و به جمع آنها می پیوندد.
بیمه گذار[۲۳۱]: بیمه گذار طرف تعهد بیمه گر است . شخصی است که با پرداخت حق بیمه جان یا مال یا مسئولیت خود را تحت پوشش بیمه قرار میدهد . ضمنا به خلاف بیمه گر که الزاما باید شخص حقوقی باشد بیمه گذار میتواند هم شخص حقوقی باشد هم شخص حقیقی.
موضوع بیمه[۲۳۲]: موضوع بیمه چیزی است که تحت پوشش بیمه قرار میگیرد . موضوع بیمه میتواند شخص یا شی و یا مسئولیت باشد.[۲۳۳]
۲-۱۰-۱-۲ تاریخچه بیمه :
نخستین نشانه هایی که از بیمه گری در جهان دیده میشود به قرون قبل از میلاد مسیح برمیگردد.
بازرگانان فنیقی که به تجارت دریایی گندم مشغول بودند برای جلوگیری از زیان ناشی از خطر سفرهای دریایی شیوه ای ابداع کرده بودند که هر بازرگان موظف بود قبل از شروع سفر دریائی سهم اندکی از محموله گندم خود را در اسکله بگذارد بدین ترتیب با توجه به تعداد زیاد تجار و سفرهای متعدد دریایی حجم زیادی از اندوخته گندم تشکیل و از آن ذخیره برای جبران خسارت بازرگانی که گندم وی در سفر دریائی از بین میرفت استفاده میگردید.
برای انجام این امر ماموری نیز بکار گرفته میشد . این شیوه در تامین خسات تجار حادثه دیده بسیار سودمند و ارزنده بود زیرا :
مامور جمع آوری گندم و جبران خسارت متوجه شد که با کاشت گندم میتوان به توان مالی گندم ذخیره شده افزود .
هرچه تعداد بازرگانانی که حاضرند در این روش سهم بگذارند بیشتر باشد سهم هر بازرگان در این مشارکت کمتر خاهد بود
هر بازرگانی که کالای او مسیر دورتری را میپیماید و طبعا” با خطر بیشتری روبروست سهم بیشتری از گندم خواهد پرداخت .
در زمان فراعنه مصر صندوقهای تعاون برای پرداخت هزینه های کفن و دفن وجود داشته و در فاصله سالهای ۷۰۰ تا ۹۱۶ قبل از میلاد مسیح نزد اهالی شهر لوان در جزیره رودس زیان همگانی[۲۳۴] بعنوان یک رسم بازرگانی شناخته شده بود . به این معنی که اگر مال التجاره ای برای نجات کشتی و سایر کالاها به دریا ریخته میشد تجاری که اموالشان نجات پیدا کرده بود بایستی خسارت بازرگانانی که کالاهای آنها به دریا ریخته شده بود جبران میکردند(آیت کریمی، ۱۳۸۶:۲۵).
اهمیت بیمه از نظر اقتصادی :
نیمه دوم قرن بیستم ، بیمه در کشورهای صنعتی بدلیل تاثیر از تجارت بین المللی – توسعه مبادلات بازرگانی، افزایش حوادث فاجعه آمیز ناشی از انقلاب صنعتی و آتش سوزی رشد و بالندگی ویژه ای یافته بطوریکه امروز باید قبول کرد که بیمه و اقتصاد لازم و ملزوم یکدیگرند زیرا گسترش بیمه با توسعه اقتصادی مرتبط و اشاعه بیمه نیز کمک به بهبود وضع معیشت افراد جامعه و حفظ سرمایه های ملی و در نهایت باعث قوام اقتصاد یک کشور خواهد بود .
شاخصی که برای ارزیابی اهمیت بیمه در اقتصاد و میزان گسترش بیمه بکار میرود ضریب نفوذ بیمه ای یا نسبت کل حق بیمه به تولید ناخالص داخلی می باشد که رابطه بین توسعه اقتصادی و فعالیتهای بیمه ای را نشان میدهد به این لحاظ اهمیت بیمه از نظر اقتصادی عبارت است از :
حفظ ثروتهای ملی : سرمایه های موجود هر کشور در زمره ثروتهای ملی تلقی شده که با بیمه کردن آنها کمک به حفظ سرمایه های ملی میگردد(آیت کریمی، ۱۳۸۶:۳۹). .
تضمین سرمایه گذاریها : توسعه اقتصادی کشور در گرو سرمایه گذاریهای جدید می باشد و سرمایه گذاری مستلزم وجود اولا”منابع مالی و در ثانی ابزاری برای حفظ سرمایه گذاریها در مقابل خطرات می باشد . بیمه ابزاری کامل در جهت اطمینان بخشیدن به صاحبان سرمایه برای صیانت از سرمایه آنها میباشد(آیت کریمی، ۱۳۸۶:۳۹).
ایجاد اعتبار و توسعه مبادلات : بیمه علاوه بر تضمین سرمایه گذاری و تثبیت وضعیت مالی به طرق مختلف در ایجاد و افزایش اعتبار و توسعه مبادلات ملی کمک میکند مثل بیمه های اعتباری که بیمه گر حالت ضامن بیمه گذار را در مقابل وام دهنده ( بستانکار ) پیدا میکند(آیت کریمی، ۱۳۸۶:۳۹).
توسعه سرمایه گذاری : شرکتهای بیمه از محل دریافت حق بیمه ( ذخایر فنی ) از بیمه گذاران با سرمایه گذاری در زمینه های مختلف مثل خرید سهام یا ایجاد موسسات تجاری و خدماتی به شکوفایی اقتصاد ملی کمک می کنند(آیت کریمی، ۱۳۸۶:۴۰) .
تاثیر بر موازنه ارزی : شرکتهای بیمه از طریق قبول کردن سهم اتکائی بیمه گران سایر کشورها و دریافت ارزی حق بیمه موجب ورود مبالغ ارزی بزرگی به کشور میگردند (آیت کریمی، ۱۳۸۶:۴۰).
تشکیل در آمد ملی در اثر ایجاد ارزش افزوده : بیمه گران با ایجاد ارزش افزوده ( تفاضل حق بیمه وصول شده و مجموع خسارت پرداختی و هزینه های بیمه گری ) به افزایش درآمد ملی کمک می کنند(اترویل، ۱۳۸۱:۳۶). .
افزایش سطح اشتغال : شرکتهای بیمه با افزایش واحدها و شبکه فروش خود و گسترش سرمایه گذاری به ایجاد اشتغال کمک می نمایند(اترویل، ۱۳۸۱:۳۶).
تامین کننده امنیت مالی در فعالیتهای تجاری : بیمه گران با دریافت حق بیمه و ارائه پوشش بیمه ای صاحب سرمایه را در مقابل حوادث حمایت می کند(اترویل، ۱۳۸۱:۵۶).
تقسیم بندی بیمه :
تقسیم بندیهای گوناگونی در مورد موضوع بیمه بر مبنای تکنیک و سرشت عملیات بیمه ای، موضوعی یا تاریخی بعمل آمده است که رایج ترین آنها تقسیم بندی است که با تعریف بند ب اساسنامه قانون اداره امور شرکتهای بیمه مصوب ۱۳/۰۹/۱۳۶۷ مجلس شورای اسلامی همخوانی دارد و بشرح ذیل می باشد :
الف : بیمه های اجتماعی[۲۳۵] :
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
بیمه های اجتماعی یا اجباری که بیمه های ناشی از قانون نیز گفته میشود به بیمه هایی اطلاق میشود که اصولا برای رعایت مصالح اجتماعی و حمایت از اشخاص یا طبقات کم درآمد از جامعه، جنبه اجباری و یا رفاهی پیدا می نماید . در این نوع بیمه خطرهایی مثل بیماری، از کارافتادگی، پیری، بیکاری و حوادث ناشی از کار تحت پوشش قرار میگیرند .
ب : بیمه های بازرگانی[۲۳۶] : صرفنظر از تقسیم بندیهای بسیار متنوعی که تاکنون از رشته های مورد عمل در بیمه های بازرگانی بعمل آمده است تقسیم بندی زیر که اساس لایحه اداره امور شرکتهای بیمه مصوب سال ۶۷ مجلس شورای اسلامی می باشد شرح داده میشود :
– بیمه اشیاء یا اموال[۲۳۷] : یا بیمه زیان یا بیمه غیر زندگی
در این بیمه موضوع تعهد بیمه گر جبران خسارت وارده به شیء می باشد ( شیء اعم از بی روح مثل اموال و حمل و نقل و یا ذیروح مثل حیوانات و یا محصولات کشاورزی ) . یعنی آنچه قابل تقویم به وجه نقد باشد. مهمترین ویژگی این بیمه جبران خسارت وارده و پرداخت غرامت می باشد بنابراین بیمه گذار زیان دیده نمی تواند خسارتی بیش از حد واقعی دریافت نماید و وضعی بهتر از زمان قبل از بروز حادثه کسب نماید از مهمترین رشته های بیمه اموال باید از آتش سوزی، اتومبیل، باربری و محصولات کشاورزی نام برد .
بیمه اشخاص[۲۳۸] : در این بیمه ، تعهد بیمه گر مرتبط با فوت یا حیات و یا سلامت بیمه شده می باشد مثل بیمه های عمر، درمان و حادثه
بیمه مسئولیت[۲۳۹] :
در این بیمه مسئولین مدنی بیمه گذار در قبال اشخاص ثالث بیمه میشود بعبارت دیگر زیانهایی که در نتیجه قصور و سهل انگاری افراد در قبال اشخاص ثالث پدید می آیدتحت پوشش قرار میگیرد. بنابر ماده ۳۲۸ قانون مدنی ایران ، هر کس مال غیر را تلف کند ضامن آن است و باید مثل و یا قیمت آنرا بدهد
۳-۱۰-۱-۲ خصوصی سازی در صنعت بیمه
در جریان تصویب و اجرای قانون برنامه سوم توسعه، بحث خصوصی سازی در صنایعی که طبق اصل ۴۴ قانون اساسی در مالکیت عمومی دولت قرار گرفته مطرح گردید بدین ترتیب که مقرر شد با رعایت اصل ۴۴ و ضمن بقای نظارت و کنترل عمومی دولت سعی شود حتی المقدور در امور تصدی گری بخش خصوصی و غیر دولتی نیز مشارکت داده شود و در این راستا ابتدا بموجب قانون مصوب مجلس شورای اسلامی اجازه تاسیس بانک غیر دولتی داده شد و سپس تاسیس بیمه غیر دولتی جنبه قانونی و عملی بخود گرفت .
درخصوص مداخله بخش غیر دولتی در تصدی گری مرتبط با صنعت بیمه ابتدا حسب ماده ۲۸ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری صنعتی اجازه داده شد در مناطق آزاد بیمه غیر دولتی تاسیس شود و سپس بموجب قانون تاسیس بیمه غیر دولتی مصوب ۰۶/۰۶/۱۳۸۰ اجازه تاسیس شرکت بیمه غیر دولتی در سرزمین اصلی ایران نیز داده شد و به تدریج شرکتهای بیمه غیر دولتی بوجود آمد .
همچنین پس از پیگیری اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی از سوی دولت و همچنین با تدوین طرح تحول صنعت بیمه، شرکت های دولتی به غیر از بیمه ایران در روند خصوصی سازی قرار گرفته و بخشی از سهام آنها به بازار بورس ارائه گردید. با انجام این اصلاحات، در حال حاضر شرکتهای بیمه مشغول به فعالیت در ایران
بشرح ذیل می باشند :
