۳-۵-۵- روشی: ۱۱۹
۶-۵- محدودیت های تحقیق ۱۱۹
فهرست منابع ۱۲۱
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول شماره (۱) ۶۶
جدول شماره (۲) ۸۴
جدول شماره (۳) ۱۱۵
جدول شماره(۴) ۱۱۷

 

فصل اول: کلیات

 

۱-۱- بیان مسأله

سینما به عنوان یکی از مظاهر تمدن جدید هنر، صنعتی است که نمی توان منکر تأثیر شگرف و گسترده آن بر فرهنگ عامه بود زیرا برمبنای مقتضای ماهیت خود می تواند پیام هایی را متناسب با نیات درونی فیلمساز به گروه مخاطبان و پیام گیران منتقل سازد. سینما به عنوان زبان احساس، تعقل و تبلیغ، هنری تکنولوژیک است که نقش اساسی در تحول فرهنگها و اصلاح نگرشها و الگوسازی برای انسانها و عصرها دارد. سینما به عنوان موثرترین و بانفوذترین رسانه جمعی، اهمیت ویژه و انکارناپذیری بر رفتار اجتماعی مخاطبان خود دارد و با تأثیرگذاری بر احساسات و روان ناخودآگاه افراد، به گونه ای پنهان می تواند ارزشها و نگرشهای افراد را تغییر دهد. این ابزار فرهنگی در بستر نظام فرهنگی می تواند اشاعه دهنده باورهای فرهنگی آن نظام باشد. همچنین نقش بسزایی در به تصویر کشیدن واقعیات در جامعه دارد و صرفاً ابزاری برای سرگرمی و تفریح نیست، بلکه نقش بنیادینی در فرهنگ سازی و اعتلای فرهنگ جامعه دارد، به حدی که نحوه ارائه بازنمایی واقعیات در تولیدات فرهنگی به ویژه سینما، یکی از بهترین شاخص ها در ارزیابی عملکرد هر نظام فرهنگی است. اکنون پس از گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی این سوال کلی و مبنایی به ذهن متبادر می شود که انقلاب اسلامی تا چه اندازه توانسته است از ابزار و قابلیت های خود در جهت تحقق رسالت خویش و ارائه تصویر مطلوب از رابطه تحولات اجتماعی و سینما بهره ببرد. بنابراین سینما را می توان به عنوان حوزه عامه پسند و همه گیر ستیزهای گفتمانی در جهان معاصر تعریف کرد. تصاویر، فانتزی ها، رویاها، سبک های زندگی و ایده های واقعیت سینمایی، زندگی روزمره را تحت الشعاع قرار داده اند (السر،۲۰۰۲، ۸۶).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
درباره رابطه میان هنر و جامعه در حوزه جامعه شناسی هنر بحثهای متنوع و فراوانی وجود دارد: «یکی از فرض های اساسی جامعه شناسی هنر این است که مسائل، مشکلات و تحولات اجتماعی با گذر از صافی ذهن و شخصیت هنرمند در آثار او بازتاب می شود» (راودراد: ۱۳۷۸؛ ولف: ۱۳۶۸؛ الکساندر:۲۰۰۳).
مسأله محل توجه درباره هنرمند عبارت است از اینکه اگرچه هنرمند به واسطه آثار هنری بر جامعه تأثیر می گذارد، اما جامعه به عناصر اجتماعی نیز به نوبه خود در هدایت فرد به سمت تولید هنری، سبک و مضمون آثار او نقش دارند. اما آثار همه هنرمندان از نظر ارزشهای هنری و اجتماعی یکسان نیستند. برخی از هنرمندان در حوزه های متفاوت به منزله هنرمندان بزرگ و برجسته آن حوزه ها و آثارشان به منزله آثار هنری بزرگ یا شاهکارهای هنری مطرح می شوند.
به نظر گلدمن افرادی استثنایی در جامعه هستند که علاوه بر توانایی و خلاقیت ذاتی هنری، آگاهی هایشان نسبت به آمال، آرزوها، اهداف، خواسته ها، ارزشها و هنجارهای گروه اجتماعی خود به حداکثر میزان ممکن است. این افراد استثنایی پا را از آگاهی روزمره که چندان نظام مند هم نیست، فراتر می نهند و به چنان توانایی دست می یابند که بر فراز آگاهی طبقه خویش قرار گیرند و مسائل و مقوله های طبقاتی را به گونه ای ویژه و با شکلی خاص بیان می کنند (راودراد، ۱۳۸۲، ۹۴).
نکته ای که قابل اشاره است، اینکه دلایل انتخاب ابراهیم صدر عاملی و تحلیل آثار او را می توان به دو بخش اجتماعی و علاقه شخصی، تقسیم نمود:
۱- دیدگاه اجتماعی: فیلم های رسول صدر عاملی، در چارچوب تاریخی و اجتماعی به شکلی منسجم بازتاب شده است و با تحلیل آثار این کارگردان می توان به شناختی از جهان بینی و تحولات اجتماعی هر چهار دوره رسید.
۲- علاقه شخصی: یکی از دلایل انتخاب این کارگردان این است که او همواره موضوعات اجتماعی را دستمایه خود قرار داده و بدون توجه به تصاحب گیشه، دست به ساخت فیلم زده که همین امر او را نسبت به سایر کارگردانان دیگر متمایز می سازد.
در ادامه بحث پس از توضیح نظریات مطرح شده که برای تحلیل آثار سینمایی صدر عاملی، در مقام آثار هنری که رابطه تنگاتنگی با جامعه خود دارند، به کار گرفته شده است به تحلیل فیلم ها پرداخت خواهدشد. سوال اساسی که در این پژوهش قصد پاسخگویی بدان را دارد، این است که چگونه ، ماهیت تحولات اجتماعی وسیع و در عین حال گذار از دوره ای به دوره دیگر را بر درون مایه های آثار سینمایی خود نشان داده است؟ بازنمایی این تغییر در سینما چگونه بوده است؟

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۲-۱ اهداف تحقیق

هدف پژوهش باید آنچه را که در نهایت و پس از انجام پژوهش حاصل خواهدشد، نشان دهد. پژوهشگر می تواند در نوشتن اهداف پژوهش آنها را به دو دسته هدف کلی و اهداف جزئی تقسیم نماید. هدف کلی منظور و مقصود نهایی پژوهش است که مستقیماً از مسأله پژوهش مشتق می شود.

 

۱-۲-۱- هدف کلی

این پژوهش در نظر دارد به مطالعه تأثیر تغییرات اجتماعی سی ساله اخیر ایران با اتخاذ رویکردی جامعه شناختی در آثار سینمایی رسول صدر عاملی بپردازد.

 

۲-۲-۱- اهداف جزئی

در این خصوص اهداف جزئی به شرح ذیل عبارتند از :

 

 

بررسی آثار صدر عاملی در دوره جنگ

بررسی آثار صدر عاملی در دوره سازندگی

بررسی آثار صدر عاملی در دوره اصلاحات

بررسی آثار صدر عاملی در دوره اصول گرایی

۳-۱- اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن

اهمیت موضوع و ضرورت بررسی آن در جامعه حاضر در طرح مسأله تا حدودی مشخص شده است. سینما آگاهی بخش و توهم زا است. حرکت می آفریند و خواب می کند. این کارکرد دوگانه که در ماهیت سینما قرار دارد، چون وسیله ای قدرتمند مکان ویژه ای در میان سایر رسانه های جمعی به سینما می بخشد. از سوی دیگر باید توجه داشت که سینما خود تحت تأثیر تغییرات اجتماعی و بررسی حرکات درونی سینما به روشن تر شدن حرکات اجتماعی و روان تر شدن تحلیل آنها کمک می کند.
سینما همواره به عنوان یکی از وسایل ارتباط جمعی در مطالعات رسانه ای، همواره مورد غفلت قرار گرفته است. کمبود کتابها و منابع موجود در این زمینه گواهی بر این ادعاست، اما واقعیت این است که سینما به همان اندازه که هنر است، رسانه هم است. «غفلتی عظیم درباره طبیعت سینما به عنوان یک نهاد اجتماعی- در میان مهم ترین نهادها در جهان- وجود دارد. من برای تبیین این پدیده، نه کمبود، بلکه فقر کیفی مطالعات را بیان می کنم: شکست کم یا زیاد نویسندگان در درک این مطلب که یک رسانه با جامعه چه می کند و چرا» (جاروی به نقل از راودراد، ۱۳۷۹، ۴۲).
با ذکر آنچه که در مقدمه فوق رفت لازم است تا شرح مختصری از سینمای پس از انقلاب داده شود به خصوص پس از انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۵۹ که منجر به تحول بسیاری از ارزشها شد تا بیشتر به اهمیت موضوع واقف شد.

 

 

دوره اول که دهه آغازین انقلاب است و همچنین با شروع جنگ ایران و عراق و به تبع آن به وجود آمدن مسائل و ارزش های جدید، سینمای ایران نیز متأثر از همه مسائل یادشده به شکل نوینی پس از اندکی توقف آغاز به کار کرد. این نوع سینمای جنگی به محوریت روابط انسانها در جنگ و همچنین ایثار و از خودگذشتی می پرداخت.

دوره دوم که دوران پس از جنگ و شروع دوران سازندگی است (۶۸- ۷۶) با محوریت توسعه اقتصادی در متن مناسبات اجتماعی و تلاش برای بهتر شدن وضعیت معیشتی و اقتصادی و سینمای ایران نیز خیلی سریع به این روند واکنش نشان داد که از پی آن طی سالهای ابتدایی دهه ۷۰ چند فیلم با این موضوع ساخته شد.
عکس مرتبط با اقتصاد

 

دوره سوم که دوره اصلاحات و توسعه سیاسی است (۷۶-۸۴) عمده مباحثی که مطرح بود توسعه فرهنگی و سیاسی در سر فصل های فیلم ها بیشتر به چشم می خورد. نکته بسیار جالب توجه در این میان همنوایی سریع سینمای ایران با شرایط سیاسی متن جامعه بود. به عبارتی مشخصه اصلی این دوره ستاره سالاری بار دیگر احیا شد و بازیگران خوش سیما و جذاب برای جذب مخاطبان استفاده شدند. فیلمنامه ها یکدست و یک شکل بودند به قول گادفری چشایر منتقد مجله فیلم کامنت «فیلم ایرانی برای اینکه مورد توجه قرار بگیرد باید تازه و قوی با کیفیت باشد و هرگز نباید گرفتار تکرار شود… فیلم های ایرانی اکنون مورد تقلید قرار می گیرند که البته به هیچوجه گرایش درستی نیست».

دوره چهارم که دوره عدالت اجتماعی (۸۴-۹۲) است که از ویژگی های مهم فیلم های این دوره تجربه تغییرات پیاپی در ارزشهای رسمی و عرفی، زندگی طبقات مختلف جامعه را به سمت نوعی زندگی سیاستمدارانه مبتنی بر پنهان کاری، ریا و در بعضی مواقع وارو نمایی واقعیت ها سوق داد.

بررسی شرایط چهارگانه بخصوص باتوجه به مدل های اجتماعی، چیزی است که جای آن در میان تحقیقات چندساله اخیر خالی است و می شود گفت تقریباً در این زمینه به جز چند تحقیق که عمدتاً در زمینه های کمی سینما و فیلم و چند ترجمه در مقولات مختلف نقد سینمایی و تکنیک سینما است، تحقیقی به صورت جامع صورت نگرفته است و همچنین ضرورت تحقیق جامعه شناسانه فیلم و سینما احساس نگردیده و حرکتی در این زمینه کمتر احساس شده است. در این تحقیق سعی خواهدشد به سینمای رسول صدر عاملی به مثابه تاریخ تصویری انقلاب اسلامی بپردازد، چراکه جامعه شناسی هر دوره را متناسب با دگرگونی زمانه و تحولاتی که ارزشها و کنشهای آدمها تجربه کرده اند را به زبان سینما روایت کرده است.

 

۴-۱ سوالات تحقیق

۱٫آیا تغییرات و تحولات بر اثار سینمایی صدرعاملی تاثیر گذار است؟
۲٫ آیا داستان فیلم های صدرعاملی به زمان ساخت فیلم‌ها برمی‌گردد؟

 

۵-۱ متغییر ها و واژه های کلیدی:

متغییر مستقل:تغییرات و تحولات اجتماعی. تغییرات اجتماعی عبارتست از پدیده های قابل رویت و قابل بررسی در مدت زمانی کوتاه به صورتی که هر شخص معمولی نیزدر طول زندگی خودیا درطول دوران کوتاهی از زندگیش می تواند یک تغییر را شخصا تعقیب نمایید; نتیجه قطعیش را ببینید یا نتیجه موقتیش را دریابد.باید توجه داشت مفهوم تغییر اجتماعی با مفهوم دگرگونی اجتماعی متفاوت است.تحول اجتماعی یا دگر گونی اجتماعی در طول یک دوره ی طولانی; طی یک یا شایدچند نسل درجامعه رخ می دهدو بررسی یک تحول اجتماعی نیازمند نوعی بررسی تاریخی جامعه است.( گی روشه ، ۱۳۸۹٫ ۲۶ تا ۳۰ )
متغییر وابسته :اثار سینمایی رسول صدر عاملی که عبارتست از: ۱٫گل های داوودی(۱۳۶۳)۲٫پاییزان(۱۳۶۶)۳٫قربانی(۱۳۷۰)۴٫سمفونی تهران(۱۳۷۲)۵٫ دختری با کفشهای کتانی(۱۳۷۸)۶٫من ترانه ۱۵ سال دارم(۱۳۸۰)۷٫دیشب باباتو دیدم ایدا(۱۳۸۳)۸٫شب(۱۳۸۵)۹٫ هر شب تنهایی(۱۳۸۶)۱۰٫ زندگی با چشمان بسته(۱۳۸۷)۱۱٫در انتظار معجزه(۱۳۸۸).
واژه های کلیدی:
تحلیل محتوا:
برای بررسی محتوای آشکار پیام‌های موجود در یک متن می‌توان از روش تحلیل محتوا استفاده کرد. در این روش محتوای آشکار و پیام‌ها به‌طور نظام‌دار و کمّی توصیف می‌شود. از این‌رو این روش را می‌توان روش تبدیل داده‌های کیفی به داده‌های کمّی قلمداد کرد. تحلیل محتوا روشی مناسب برای پاسخ دادن به سؤال‌هایی درباره محتوای یک پیام است. (زهره سرمد ودیگران، عباس بازرگان، الهه حجازی. «روش‌های تحقیق». در روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. چاپ سیزدهم. انتشارات آگه، ۱۳۸۵.)
تحولات اجتماعی;تغییرات اجتماعی,اثار سینمایی که در بالا تو ضیح داده شد

 

۶-۱ مدل تحقیق

 

 

۷-۱- روش تحقیق

عمده ترین روش هایی که در پژوهش حاضر استفاده شده اند، عبارتند از روش اسنادی و تحلیل محتوا که اشاره مختصری بدان خواهد شد و روش شناسی این پژوهش در فصل سوم به صورت کامل بیان می گردد:

 

۱-۷-۱- روش اسنادی

«روش اسنادی در زمره روش ها یا سنجه های غیر مزاحم و غیر واکنشی به شمار می آید. به این معنی که محقق در هنگام جمع آوری اطلاعات واقعی اختلال به وجود می آوردند – مثلاً سوگیری پاسخگو مواجه نمی شود. در حالی که هنگام استفاده از دیگر روش ها نظیر مشاهده، مصاحبه و … مشکل اساسی جمع آوری اطلاعات است، به هنگام کاربرد روش های اسنادی، اطلاعات موجودند» (ساروخانی، ۱۳۸۱، ۲۵۴).

 

۲-۷-۱- روش تحلیل محتوا

تحلیل محتوا به عنوان یک روش عبارت است از «شناخت و برجسته ساختن محورها یا خطوط اصلی یک متن مکتوب، یک یا مجموعه ای از سخنرانی ها، سلسله ای از تصاویر، نوارها، وصیتنامه ها، نامه های خصوصی، سوالهای باز یک پرسشنامه و …» (ساروخانی، ۱۳۸۱، ۲۸۱).
در این تحقیق از تحلیل محتوای کیفی در تحلیل موضوعات و مضمون های فیلم ها و داوری درباره جایگیری آن در هر کدام از مقولات کارکردی استفاده شده است.

 

۸-۱ جامعه آماری و حجم نمونه

جامعه اماری شامل اثار سینمایی رسول صدر عاملی که شامل:۱٫ پاییزان (۱۳۶۶) ۲٫قربانی(۱۳۷۰) ۳٫سمفونی تهران(۱۳۷۲) ۴٫دختری با کقشهای کتانی(۱۳۷۸
۵٫من ترانه ۱۵ سال دارم(۱۳۸۰)۶٫دیشب باباتو دیدم ایدا(۱۳۸۳)۷٫شب(۱۳۸۵)۸٫هرشب تنهابی(۱۳۸۶) ۹٫ زندگی با چشمان بسته(۱۳۸۷) ۱۰٫در انتظار معجزه(۱۳۸۸) در این تحقیق حجم نمونه با جامعه اماری یکسان است

 

۹-۱ قلمرو تحقیق

در این تحقیق سعی بر این است که تحولات و تغییرات اجتماعی موثر بر اثار رسول صدر عاملی مورد بررسی قرار می گیرد. این اثار عبارتند از۱٫در مقام کار گردان:۱٫گل های داوودی(۱۳۶۳)۲٫پاییزان(۱۳۶۶)۳٫قربانی(۱۳۷۰)۴٫سمفونی تهران(۱۳۷۲).۴٫دختری با کفشهای کتانی(۱۳۷۸)۵٫من ترانه ۱۵ سال دارم(۱۳۸۰).۶٫ دیشب باباتو دیدم ایدا(۱۳۸۳)۷٫شب(۱۳۸۵)۸٫هر شب تنهایی(۱۳۸۶).۹٫ زندگی با چشمان بسته(۱۳۸۷)۱۰٫در انتظار معجزه(۱۳۸۸). ۱۱٫سریال خاطرات یک خبر نگار(۱۳۷۶) ۲٫ به عنوان فیلم نامه نویس: می خواهم زنده بمانم.
تحولات اجتماعی طیف گسترده ای از وقایع و رویدادهای تماعی.اقتصادی.فرهنگی.هنری.زیستی را شامل میشود. منظور از تحولات اجتماعی دوره های جنگ . سازندگی. اصلاحات و اصول گرایی است و قصد داریم در هر یک از دوره های مذکور اثار این کار گر دان را بررسی کنیم.

 

۱۰-۱- تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش

 

۱-۱۰-۱- متغیر مستقل

تحولات اجتماعی ایران
پروفسور روژه گارودی اندیشمند مسلمان فرانسوی، انقلاب اسلامی ایران را مظهر رویارویی فرهنگ اسلامی با فرهنگ و تمدن غربی و آمریکایی ضد اسلامی می داند و در تفسیر انقلاب ایران می گوید: «من فکر می کنم که انقلاب ایران یکی از مهم ترین جهش های تاریخ بشریت است؛ چراکه انقلابی صرفاً اقتصادی نبوده و انگیزه های اقتصادی و مقابله و مخالفت با طبقه برجسته هدف نهایی این انقلاب نبوده است. این انقلاب حتی انقلابی صرفاٌ سیاسی نبوده است که بر ضد قدرتی استبدادی حرکتی صورت گرفته باشد. این انقلاب در حقیقت نوعی مخالفت و رویارویی با یک تمدن – تمدنی که ما آن را غربی یا تمدن آمریکایی می نامیم- بوده است؛ تمدن و فرهنگی که از سوی سردمداران رژیم حاکمی که خود از اربابان آمریکایی دستور می گرفتند و با زور و ارعاب به ملت ایران تحمیل می شد و نه تنها با فرهنگ ایرانی که از قدیمی ترین و شفاف ترین و غنی ترین فرهنگ هاست، بلکه با فرهنگ و ایمان اسلامی و عصاره اساسی اسلام که همانا شیوه صحیح زندگی و اصول اساسی حیات بود در تضاد قرار داشت (روزنامه قدس، ۲۱/۱۱/۱۳۷۷، ص۱۴).