۲۴=۷+۳+۱۴
۲/۲۷=۹+۵+۲/۱۳
خشکی ۲۴%
دریایی ۲/۲۷ %
۲-۵- سیستم های قراردادی :
سیستم های قراردادی به دو گروه تقسیم میشوند:
قراردادهای مشارکتی
قراردادهای خرید خدمت
۲-۵-۱- قراردادهای مشارکتی
در قراردادهای مشارکتی ، تولید یا سود بین دولت میزبان و شرکت پیمانکار تقسیم میگردد. یعنی پرداخت هزینه ها از تولید یا سود صورت میپذیرد. این گونه قراردادها در اندونزی رایج میباشد. قراردادهای مشارکت در سرمایه گذاری را نیز میتوان نوع پیشرفته قراردادهای مشارکتی در تولید به شمار اورد.
۲-۵-۱-۱- قراردادهای مشارکت در تولید
بر اساس این نوع قرارداد، دولت به عنوان مالک ذخایر نفتی پروانه بهره برداری و تولید از ان را با شرایط خاص که در قرارداد قید میشود به شرکت های نفتی (سرمایه گذار) واگذار میکند. شرکت نفتی نیز همچون قراردادهای امتیازی به سرمایه گذاری در کل عملیات تولیدی و بهره بردای از مخازن میپردازد و حاصل تولید به نسبتی که در قراردا قید شد میان دولت و سرمایه گذار تسهیم میشود. اینگونه قراردادها را میتوان در شرایط وجود و یا عدم وجود ریسک تنظیم کرد. طبعا شرکت های بزرگ نفتی به قراردادهای با ریسک رغبت بیشتری نشان میدهند و تنها در شرایط خاص قراردادهای فاقد خطر پذیری منعقد میکنند. به هر حال شرکت سرمایه گذار میتواند منافع حاصل از قراردادهای حاصل از مشارکت در تولید را به صورت نقدی و یا سهمی از تولید دریافت کند.
شرکت عامل بر اساس متن قرارداد حاکمیت مخازن نفت و گاز تولید و کل عملیات را بر عهده میگیرد و طبق تفسیر دیوان داوری لاهه مالکیت بخشی از مخازن و حجمی از تولید را در اختیار دارد. در این قراردادها نیز شرکت خارجی ملزم به پرداخت مالیات است که البته نرخ ان کمتر از قراردادهای امتیازی است و بهره مالکانه نیز به صاحب مخزن پرداخت میشود که البته این حالت بسیار نارد است ، زمان قرارداد در صورت کشف مخزن بین پنج تا شش سال و در صورت کشف میزان معادل عمر ان یعنی حدود ۲۵ تا ۴۰ سال است.
شکل دیگر این قرارداد ها موسوم به مشارکت در سود است که طی ان شرکت سرمایه گذار در هزینه های عملیات سهیم میشوند و در پایان کار به جای تولید ، سود حسابداری حاصل از فروش میان شرکت ها تقسیم می شوند.
ساختار کلی قراردادهای مشارکت در تولید به قرار زیر است :
شرکت به عنوان شرکت عامل در منطقه و در دروه مشخص توسط دولت میزبان انتخاب میشود.
شرکت عامل ریست همه هزینه ها را با رعایت شرایط و نظارت دولت میزبان بر عهده میگیرد.
هر تولیدی متعلق به دولت میزبان است.
شرکت عامل مجاز به ذخیره بخشی از تولید برای جبران هزینه های عملیات و تامین هزینه های توسعه است.

بقیه تولید بر اساس فرمول توافق شده تقسیم یمشود.
در امد شرکت از تولید مشمول مالیات است
بعد از جبران کامل هزینه های توسعه کلیه سرمایه ها به دولت میزبان تعلق میگیرد.
ممکن است موادی از قرارداد شرکت عامل را به تامین نیازهای تکنیکی و اموزشی دولت میزبان و همچنین بازاریابی برای نفت تولیدی کشور میزبان ملزم سازد.
در قراردادهای مشارکت در تولید معمولا هدف دریافت بهره مالکانه نیست با وجود این ، بعضی دولت ها مبلغی را به عنوان حق مالکیت در این نوع قراردادها مطالبه مینمایند ، قراردادهای مشارکت در تولید سه عنصر اصلی وجود دارند که به این قرار است:
جبران هزینه
تقسیم تولید
مالیات ها
جبران هزینه شرکت عامل به وسیله پرداخت درصدی از تولید ، صورت میگیرد . این نرخ در کشورهای مختلف متفاوت و بین ۲۰% تا ۴۰% در نوسان است. پس از جبران هزینه بخش دیگری از تولید به منظور بازگشت سرمایه شرکت سرمایه گذار در نظر گرفته میشود. در صدی از تولید که بابت جبران هزینه است ، طبع توافق طرفین مشخص میشود و میتواند با سطح تلوید تغییر کند یا ثابت باقی بماند. حق السهم یا بخشی از تولید که به کشور صاحب نفت تعلق میگیرد ، بر حسب بزرگی میدان و بازده سرمایه تغییر میکند. در هر حال از انجا که شرکت عامل ملزم به پرداخت مالیات بر درامد است. نرخ مشارکت در تولید میتواند توسط نرخ مالیات تعدیل شود ، به این ترتیب ترکیبی از نرخ های مالیات و نرخ تسهیم تولید سهم واقعی طرفین را تعیین می کند ، نرخ های مالیات در قراردادهای مشارکت به طور عام کمتر از قراردادهای امتیازی است.
از نظر حقوقی ویژگی های این دسته قراردادها به این شرح است : شرکت عامل برکل عملیات اعم از اکتشاف بهره برداری ، بازاریابی ، تولید و همچنین بر مخازن نفت و گاز حاکمیت دارد ، ضمن اینکه شرکت عامل بر مالک بخشی از مخازن و بخشی از تولیدی میشود.
زمان قرارداها در صورتیکه کشف صورت نگیرد . بین پنج تا شش سال است. اما در صورت کشف معادل عمر میدان ۲۰ تا ۴۰ سال به طول میانجامید.
۲-۵-۱-۲- قرارداد مشارکت در سرمایه گذاری
مشارکت در سرمایه گذاری در صنعت نفت و گاز بسیار متداول است و بیشتر شرکت ها به منظور کاهش ریسک عملیاتی با شرکت های دیگر همکاری می نمایند. مشارکت در سرمایه گذاری در واقع نوعی مدیریت ریسک در این صنعت به شمار می اید. سیستم مشارکت ممکن است بین شرکت و دولت و یا بین شرکت ها و پیمانکاران پروژه نفت ایجاد شود. به عنوان مثال ، در شوروی سابق مشارکت در سرمایه گذاری ها با دولت انجام میشد. البته ریسک میادین مورد نظر بسیار پایین بود در جمهوری شوروی سابق و همچنین اروپای شرقی موارد زیادی از مشارکت در سرمایه گذاری به چشم میخورد.
در این نوع قراردادهــــا شرکت صاحب نفت و شرکت عامل در سود و ریسک با هم سهیم میشود . در این قرارداد دولت به مثابه شراکت در تولیدی که بر اساس قرارداد انجام میشود . سهیم است . سهم هزینه دولت به طور مستقیم یا از طریق اختصاص بخشی از سهم تولید به شرکت نفتی پرداخته میشود در قراردادهای مشارکت در سرمایه گذاری کشور میزبان علاوه بر مالیات درصدی از سود سرمایه گذاری را به خود اختصاص میدهد.
در مشارکت در سرمایه گذاری خالص ، دولت و شرکت به صورت نصف (۵۰-۵۰) در هزینه و ریسک شریک می شوند. اما در بیشتر مشارکت هایی که در صنعت نفت بین شرکت و دولت ایجاد میگردد دولت در عملیات استخراج شریک می شود و ریسک و هزینه اکتشاف اکثرا با شرکت پیمانکار است این در حالیست که مشارکت هایی که بین پیمانکاران برای کاهش ریسک عملیات ایجاد میشود. هر یک بسته به میزان سهم خود در عملیات شریک میشوند. به عنوان مثال ممکن است در یک پروژه نفتی شرکت پیمانکار پس از بستن قرارداد با دولت مورد نظر اقادم به سرمایه گذاری مشترک با چند شرکت دیگر به منظور همکاری در عملیات نماید که این امر یک توافقنامه حقوقی را ایجاد میکند که در ان شرح کار و عملیات و تقسیم بندی انها بطور کامل اورده میشود. مشارکت در سرمایه گذاری در صورتیکه بین دولت و شرکت امضاء شود مانند قراردادهای مشارکتی خواهد بود که نمونه ان در نمودار ۲-۴ نشان داده شده است.
۲-۵-۲- قراردادهای خدماتی (خرید خدمت):
قراردادهای خدماتی از جمله قدیمی ترین قراردادها میباشند. این گونه قراردادها از دهه ۱۹۶۰ در صنعت نفت رواج یافت و به دو نوع تقسی بندی میشوند:
قراردادهای خرید خدمت با ریسک (با مخاطره)
قراردادهای صرفا خدماتی (بدون مخاطره)
در این قسمت به توضیح بیشتر قراردادهای بیع متقابل میپردازیم که زیر مجموعه قراردادهای صرفا خدماتی است و قراردادهای نفتی کشور ایران بیشتر از این دسته قراردادهای میباشد (مبصر ۱۳۷۹ ص ۳۴)
۲-۵-۲-۱- قراردادهای خرید خدمت همراه با ریسک:
این نوع قرارداد نسبت به انواع دیگر کاربرد کمتری دارد و تنها زمانی که مقوله ریسک پذیری مد نظر باشد مورد توجه قرار میگیرد . این قرارداد بیشتر برای کشف میادین نفت و گاز است . اصولا ماهیت این نوع قراردادها در کشف منبع قرارداد به مسائلی چون مالیات و بهره مالکانه کمتر مورد توجه قرار میدهد و در صورت عدم موفقیت در کشف منبع قرارداد به خودی خود منتقی میگردد . اما در صورتی که نفت یا گاز کشف شود . شرکت ملزم است ان را به مرحه تولید برساند. عملیات تولید میتواند توسط شرکت نفتی طرف قرارداد با دولت میزبان صورت پذیرد به هر شکل کل تولید در اختیار کشور میزبان قرار خواهد گرفت و شرکت عامل طبق شرایط قرارداد یا از مبلغی ثابت به عنوان بازپرداخت سرمایه به همراه نرخ بهره دریافت میدارد و یا از در امد حاصل از میزان نفت تولید شده پس از کسر مالیات سهم می برد.
۲-۵-۲-۲- قراردادهای صرفا خدماتی :
در قراردادهای صرفا خدماتی ، پیمانکار کلیه سرمایه و تجهیزات را برای اکتشاف و توسعه منبع فراهم می سازد و در عوض در صورت موفقیت در اکتشاف دولت هزینه های او را باز پرداخت مینماید. این باز پرداخت از محل فروش نفت و گاز بدست امده و با تعیین درصد مشخصی که توسط دولت تعیین شده خواهد بود. شرکت پیمانکار باید ازمحل درامد خود به دولت مالیات پرداخت نماید. برخی مواقع برای تشویق سرمایه گذاری ممکن است در این قراردادها امیازاتی مانند خرید مقداری از تولید نیز در نظر گرفته شود اما معمولا حق الزحمه مقطوعی در ازای دریافت خدمات پرداخت خواهد شد و هیچ سهمی از نفت خام تولیدی پیش بینی نشده است . به عنوان زیر مجموعه این گونه قراردادها میتوان از قراردادهای بیع متقابل نام برد. که ب دلیل اهمیت مطالب در ادامه به طور کامل به انها پرداخته شده است. قرارداد های خدماتی در کشور هایی مانند ارژانتین ، شیلی ، برزیل ، اکوادور و پرو استفاده شده اند.
۲-۵-۲-۲-۱- قراردادهای خدماتی بیع متقابل:
در قراردادهای بیع متقابل که عموما در دسته قراردادهای خرید خدمت قرار میگیرند . شرکت سرمایه گذار خارجی کلیه وجوه سرمایه گذاری همچون نصب تجهیزات ، راه اندازی و انتقال تکنولوژی را بر عهده میگیرد پس از راه اندازی به کشور میزبان واگذار میکند بازکشت سرمایه و همچنین سود سرمایه شرکت سرمایه گذار از طریق دریافت محصولات تولیدی صورت میپذیرد.
علت طبقه بندی این نوع قرارداد در رده قراردادهای خرید خدمت این است که باز پرداخت اصلی و سود سرمایه از محل مایعات گازی ، نفت خاموفراورده های نفتی انجام میگیرد و پرداخت ها میتواند به طور نقدی یا غیر نفدی باشد.
این نوع قرارداد بیشتر در کشورهایی مورد استفاده واقع میشود که هرگونه مالکیت بخش خصوصی و یا خارجی بر صنعت نفت طبق قوانید در انها منتفی شمده میشود.