در ذیل به تعدادی از این عوامل اشاره شده است:
سن شرکت، ساختار مالکیت (میزان مالکیت تملک سرمایه)، موسسه کارگزاری، شهرت موسسه حسابرسی رسیدگی کننده به صورتهای مالی، روش های انجام عرضه عمومی اولیه و …..
در بازار IPO همواره محققین گوناگونی تاثیر این عوامل را بر عملکرد کوتاه مدت سرمایه های مختلف مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرارداده اند. در تحقیق حاضر نیز سعی شده با توجه به شرایط حاکم در بورس اوراق بهادار تهران و موارد مهم از دیدگاه سرمایه گذار برای تصمیم گیری این عوامل مالی و غیر مالی انتخاب و در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار گیرد (یعقوب نژاد و تاجیک نیا ۱۳۸۸، ۵۹).

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

۲-۱۱- عرضه اولیه و مسئولیت ناشران در افشای اطلاعات

اطلاعات ارزشمندترین دارایی در بازار اوراق بهادار است به نحوی که برخورداری از اطلاعات صحیح، سریع و به موقع منجر به کسب بازده مناسب از بازار می شود و اعتماد سرمایه گذاران را به بورس دو چندان می کند. وجود اطلاعات کافی در بازار و انعکاس به موقع و سریع بر قیمت اوراق بهادار ارتباط تنگاتنگی با کارایی بازار دارد. در یک بازار کارا قیمت اوراق بهادار منعکسکننده تمام اطلاعات موجود در بازار است و به ارزش ذاتی آن اوراق نزدیک می باشد. به بیان دیگر ویژگی مهم بازار کارا این است که قیمت تعیین شده در بازار شاخص مناسبی از ارزش واقعی اوراق بهادار است.
همواره رابطه تنگاتنگی بین کارایی بازار سرمایه و قوانین و مقررات کشورها وجود دارد. قوانین و مقررات در کشورهایی مانند ایران که دارای نظام حقوقی موضوعه هستند در رسیدن به چنین بازاری بسیار موثر خواهند بود. در مواردی که نظام حقوقی ابزارهای نظارتی لازم را در اختیار دستگاه نظارتی بازار سرمایه قرار داده است، شاهد کارایی اطلاعاتی در بازار سرمایه و موفقیت در جلب اعتماد فعالان بازار سرمایه، افزایش پراکندگی مالکیت شرکتها و سهولت جمع آوری سرمایه لازم از طریق وجوه خرد سرمایه گذاران حقیقی هستیم.
قانون بازار اوراق بهادار به منظور دستیابی به یک بازار کارا، اولین و حداقل مقررات لازم جهت تحقق چنین هدفی را وضع نموده است. این قانون با توجه به منافع افشای اطلاعات، شرکتها را ملزم به انتشار اطلاعات ضروری در بازارهای اولیه و ثانویه نموده و دراین راستا مقرراتی توسط سازمان بورس و اوراق بهادار نیز تصویب شده است. هرچند تمام شرکتهای سهامی عام ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار ملزم به افشای اطلاعات می باشند اما اثرگذاری افشای مطابق با مقررات، درهنگام عرضه های اولیه بسیار مشهود است، از اهمیت به سزایی برخوردار است و منجر به قیمت گذاری صحیح و منطبق با واقع سهام عرضه شده در بورس می شود. عرضه اولیه مقطعی است که درآن برای اولین بار سهام در بورس عرضه میشود و قیمتی که در این مرحله کشف می شود اگر بر اساس تمام اطلاعات حاکم بر ورقه بهادار باشد موجب حفظ حقوق سرمایه گذاران می شود. در غیر اینصورت استفاده از اطلاعات نهانی توسط صرفاً برخی از افراد منجر به کاهش اعتماد به بازار سرمایه و تضرر بسیاری از خریداران سهام در عرضه های اولیه میشود (ابراهیمی ۱۳۸۹، ۲۴).
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)

 

۲-۱۲- اعضای تیم IPO

گروه های درگیر در یک فرایند عرضه عمومی اولیه شامل مدیریت شرکت، مشاوران حقوقی، پذیره نویسان و مشاوران حقوقی آنها، حسابداران مستقل، مشاوران مالی و در برخی از موارد یک شرکت روابط عمومی فعال در زمینه مالی می باشند.
تیم مدیران شرکت از عوامل مهم موثر در موفقیت عرضه عمومی اولیه است؛ مدیریت خوب باید بتواند برای شرکت خود جایگاه مطلوبی در بازار یافته و آن را تثبیت نماید.
انتخاب پذیره نویس مناسب نیز از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا پذیره نویس (بانک سرمایه گذاری) نقش هایی از قبیل استقرار اتحادیه پذیره نویسی برای فروش اوراق بهادار، تعیین قیمت عرضه، بازاریابی و تبلیغات، توزیع سهام و تثبیت قیمت ها را بر عهده دارد .غالبا، شرکت ها یک بانک سرمایه گذاری را به عنوان پذیره نویس اصلی انتخاب می کنند؛ برای انتخاب یک پذیره نویس باید به اعتبار، تجربه، توانایی بازارسازی و توزیع، میزان کارمزد درخواستی و میزان اهمیت دادن به تحقیق و بررسی و خدمات پس از فروش توجه نمود.
پذیره نویس نیز پس از انجام تحقیق مختصری در رابطه با شرکت، تصمیم می گیرد که آیا مبادرت به عرضه سهام آن شرکت بنماید یا خیر؛ اگر نتیجه مثبت بود با شرکت مزبور در زمینه نوع عرضه (تضمین فروش یا با حداکثر کوشش)، دامنه قیمت و تعداد سهامی که باید عرضه شود، به توافق می رسند، سپس بانک سرمایه گذاری این توافقات را که در آینده تبدیل به موافقت نامه پذیره نویسی خواهد شد، به صورت مدون در می آورد؛ باید توجه نمود که امضای این توافقنامه نشانه آغاز دوره سکوت است.
نقش حسابداران در فرایند ipo بسیار مهم است؛ بسیاری از اطلاعات مالی که در تقاضای پذیرش در بورس، ارائه میشود، از محل گزارشهای مالی حسابرسی شده به دست می آید که تایید آن ها بر عهده حسابداران مستقل است.
انتخاب مشاوران حقوقی و وکیل در زمینه تشکیل جلسات سهامداران، بررسی اسناد شرکت، قراردادها و اجاره ها، وضعیت مالکیت دارایی های شرکت و حل کردن مشکلات ناشی از اجرای قوانین و مقررات، بسیار مهم است.
عضو دیگر تیم عرضه عمومی اولیه، چاپ کننده اطلاعات مالی و آگهی تقاضای پذیرش در بورس است که توسط سایر اعضای گروه انتخاب می شود.
هم چنین، شرکتی که سهام خود را برای اولین بار، عرضه می نماید، بهتر است از خدمات یک شرکت تبلیغاتی فعال در زمینه مالی استفاده نماید که با کمک آن ها می توان بر محدودیت های دوران سکون غلبه و از طریق رایزنی گسترده با نشریات، تصویر مطلوبی از شرکت را به افکار عمومی ارائه نمود.
آخرین عضو تیم ipo کارگزار انتقال دهنده سهام است که خدماتی نظیر انتقال سهام، ثبت نمودن معاملات، ارسال گزارش از فعالیت های شرکت به سرمایه گذاران و اطلاعرسانی در مورد جلسات مجمع به سهامداران را بر عهده دارد (حق بین ۱۳۸۷، ۱۹و۲۰).

 

۲-۱۳- روش های انجام عرضه عمومی اولیه

اولین عرضه عمومی، به روش های مختلفی صورت می پذیرد که مهمترین آنها (ثبت دفتری، عرضه عمومی به روش حراج، عرضه عمومی به قیمت ثابت[۱۰] و روش های نوین اینترنتی) میباشند که انتخاب هرکدام از آن ها، بسته به قوانین، در کشورهای مختلف، متفاوت است اما به طور کلی روش ثبت دفتری نسبت به بقیه رواج بیشتری دارد؛ یک دلیل این امر، بالا بودن امکان نظارت شرکت منتشر کننده سهام/پذیره نویس در تعیین قیمت مناسب، عدم تخصیص سهام به کارکنان شرکت یا افراد نزدیک به شرکت، عدم نگهداری سهام به منظور انتفاع از نوسانات آتی قیمت سهام و به طور کلی مشتری مدار بودن این روش (نقطه مقابل قیمت های بسیار بالا یا بسیار پایین روش حراج) است که استفاده از آن را با اقبال بیشتری مواجه نموده است (حق بین ۱۳۸۷،۲۱ و ۲۲).
الف) روش ثبت دفتری[۱۱]
که در آن کارگزاران متعهد پذیره نویسی، تبلیغات پیرامون سهام جدید را انجام داده و سپس سفارشات را قبل از تعیین قیمت عرضه، از سرمایه گذاران دریافت می نمایند.
این روش که برای اولین بار در انگلستان و به منظور اجرای برنامههای خصوصیسازی استفاده شد دارای مزایا و معایبی میباشد که برخی از آنها به قرار زیر است:
این روش منجر به استفاده بهتر از اطلاعات شده و در صورت وجود روابط مناسب میان بانک سرمایهگذاری (بعنوان واسطه میان شرکتها و سرمایهگذاران) و سرمایهگذار، از کارایی بالایی برخوردار است. درمقابل برای فروش سهام در ipo از کارایی اندکی برخوردار بوده و از دید بسیاری از سرمایه گذاران پرهزینه تلقی میشود.
ب) روش حراج [۱۲]
اصولاً از روش مزایده در هنگام عرضه اوراق دولتی و نیز خصوصی سازی های مبتنی بر تغییر بافت مالکیتی سهام استفاده شده و در عرضه های عمومی اولیه شرکتها به ندرت، به کار گرفته میشود زیرا عقیده عمومی بر این است که در ipo استفاده از روش ثبت دفتری کارآیی بیشتری دارد (حق بین ۱۳۸۷، ۲۱ و ۲۲).

 

۲-۱۴- روش انجام عرضه عمومی اولیه در ایران

در سایر نقاط دنیا ipo به روش ثبت دفتری انجام می شود اما در ایران کشف قیمت، به روش حراج صورت میگیرد، البته بورس در دستورالعمل جدیدی پیشنهاد داده است که روش عرضه اولیه از حراج به ثبت دفتری تغییر دهند. میشود معمولاً این امر به کارآمد شدن عرضه های اولیه میانجامد و به واسطه آن کشف قیمت بهتری انجام می شود. بورس تهران با مطالعاتی که در زمینه عرضه اولیه در سایر بورس های دنیا انجام داده به این نتیجه رسیده است که باید روش کشف قیمت در عرضه اولیه تغییر کند و کارآمدتر شود.
روش دفتری فرصتی را فراهم می کند تا تقابل بهتری بین عرضه و تقاضای سهام بوجود آید. در روش حراج ممکن است در کشف قیمت عجله شود، چراکه در یک جلسه معاملاتی بایستی به سرعت خرید و فروش سهام صورت گیرد.
در بررسیهایی در سالهای مختلف انجام شده، تجربه نشان داده که روش حراج علیرغم اینکه برای شرکتهای کوچک کم هزینه است ولی روش بهینه ای برای شرکت های بزرگ در بازار سرمایه نیست، زیرا شرکتهای تامین سرمایه در تعیین قیمت عرضه دخالت نمی کنند و طبیعتا فرایند قیمتگذاری و یا حمایتهای بعدی از قیمت سهام مغفول میباشد.
همچنین تعداد زیادی سرمایه گذار حرفه ای و غیرحرفه ای وارد فرایند عرضه میشوند که در رقابت بین آنها ممکن است سرمایهگذاران غیرمطلع آسیب ببینند (قالیباف و سنگینان ۱۳۸۹، ۳۶ و ۳۷).

 

۲-۱۵- ارزش گذاری زیر قیمت [۱۳]

ارزشگذاری زیر قیمت که در برخی کشورها به رقمی معادل ۳۸۸% % میرسد عبارت از” مابه تفاوت قیمت فروش سهام اولین عرضه عمومی به سرمایه گذاران (قیمت پایانی عرضه به روش بورس) و قیمت نهایی آخرین معامله در اولین روز عرضه “و یا ” تغییر ایجاد شده در قیمت پایانی عرضه به روش بورس در بازار در پایان اولین روز معامله سهام ” است.
به بیان ساده، ارزان فروشی به حالتی اطلاق میشود که در آن شرکت انتشار دهنده سهام، قیمت عرضه سهام را به طور تعجب آوری بسیار پایین تر از قیمت بازار آن تعیین می نماید، به گونه ای که نخستین سرمایه گذاران ipo تنها از مبادله سهام در روز اول خریداری آن بازده قابل توجهی به دست می آورند؛ از همین رو، عرضه عمومی اولیه با بازده غیرمعمول اولیه از محل ارزشگذاری زیر قیمت، توصیف میشود. سودبرندگان از محل ارزان فروشی سهام، نخستین سرمایهگذاران ipo و بازندگان این عرصه سهامداران قبلی شرکت (پیش از عرضه عمومی اولیه) هستند زیرا به این ترتیب از یک سو سهام شرکت ارزانتر فروخته میشود و از سوی دیگر قدرت کنترل خود در امور شرکت را از دست میدهند (حق بین ۱۳۸۷، ۳۱).
لازم به ذکر است که ارزان فروشی الزاماً به معنی تعیین قیمت عرضه پایین تر برای سهام نیست؛ ممکن است قیمت عرضه سهام الف نسبت به قیمت عرضه سهام ب بالاتر باشد ولی سهام گرانتر، بیشتر ارزان فروشی شود. در این حالت، نسبت قیمت عرضه به قیمت بازار الف، کمتر از مقدار این نسبت در رابطه با سهام ب است. وقتی اطلاعات خوبی در مورد بنگاه توسط بازار انتشار یابد، قیمت پیش بینی شده بازار آن سهم بالا میرود. در این حالت بانک سرمایه گذار هم قیمت عرضه سهام را بالا میبرد ولی درصد افزایش قیمت عرضه توسط بانک سرمایه گذار کمتر از درصد افزایش قیمت پیش بینی شده بازار برای سهام است لذا منجر به ارزان فروشی می شود. از طرف دیگر، در صورتی که اخبار منفی در رابطه با بنگاه در بازار منتشر گردد، قیمت عرضه سهام پایین آورده می شود که این درصد کاهش قیمت، کمتر از درصد کاهش قیمت پیش بینی شده بازار برای آن سهم است، پس منجر به کاهش میزان ارزان فروشی می شود (حق بین ۱۳۸۷، ۳۲).

 

۲-۱۶- فرضیه های توجیه کننده ارزش گذاری زیر قیمت

تا کنون فرضیه های بسیاری برای پدیده ارزا نفروشی سهام ذکر شده است که مانند اکثر فرضیات در زمینه مالی و حسابداری، هیچ یک به تنهایی قادر به توضیح کامل آن نمی باشند؛ در برخی دوره های زمانی، یک فرضیه با درصد احتمال بالاتری توضیح دهنده این پدیده است و در دوره های دیگر ممکن است همان فرضیه تنها توضی حدهنده بخش اندکی از آن باشد. درذیل به شرح مختصردر باب هر یک از این فرضیات خواهیم پرداخت:
حسابداری
۱٫ فرضیه عدم تقارن اطلاعاتی
این فرضیه دو ادعای زیر را بیان می دارد:
الف) شرکت ناشر سهام جدید نسبت به سرمایهگذاران از اطلاعات بیشتری برخوردار است، در این حالت سرمایه گذاران بیم آن دارند که شرکت ناشر، سهامی که دارای کیفیت پایین تر از صنعت است را به قیمتی کمتر از ارزش واقعی عرضه نماید.
ب) سرمایه گذاران در عرضه عمومی اولیه نسبت به شرکت ناشر از اطلاعات بیشتری برخوردار هستند. در این حالت شرکت ناشر اطلاعاتی از قیمت بازار سهام خود ندارد، از این رو برای افزایش احتمال موفقیت در فروش، سهام جدید را ارزان قیمتگذاری میکنند (عباسی و بالاورد ۱۳۸۸، ۱۹۹و۲۰۰).
۲٫ فرضیه نفرین برنده
در این فرضیه ، بازده کوتاه مدت سهام عرضه های اولیه پاداشی جهت جذب سرمایه گذاران کم اطلاع و مبتدی، به مشارکت مستمر در عرضه های اولیه محسوب می شود، زیرا سرمایه گذاران با اطلاع در مقایسه با سرمایه گذاران بی اطلاع و شرکت عرضه کننده سهم و بانک سرمایهگذار، اطلاعات بیشتر و بهتری درباره ارزش ذاتی سهم عرضه شده در اختیار دارند. لذا می توانند عرضه های اولیه خوب را از عرضه های اولیه بد تشخیص دهند. بنابراین متقاضی خرید سهام عرضه های اولیه با قیمتهای کمتر از واقع می شوند در حالیکه سرمایهگذاران بی اطلاع، متقاضی خرید کلیه سهام (چه خوب و چه بد) می شوند. از این رو، اگر اگر سهام عرضه شده بیش از واقع قیمتگذاری شوند، منحصرا عاید سرمایه گذاران بی اطلاع شده و در نتیجه برای آنها بازده منفی ایجاد میکند. این موضوع برای سرمایه گذاران بی اطلاع “نفرین برنده” را ایجاد می کند (یعقوب نژاد و تاجیک نیا ۱۳۸۹، ۶۱).
۳٫ فرضیه ابهام یا ریسک آتی
بتی و ریتر[۱۴] (۱۹۹۸) نشان دادند که عامل اصلی بازده کوتاه مدت ipo به ابهام آتی در خصوص ارزش آتی سهم عرضه شده نسبت داده میشود. با فرض ثابت بودن سایر عوامل عرضه هایی که بیشتر در معرض عدم تقارن اطلاعات دارند، بازده کوتاه مدت بیشتری خواهند داشت (باقرزاده، نیکبخت و نوروش ۱۳۹۰، ۸۳).
۴٫ فرضیه علامت دهی[۱۵]
بر اساس این تئوری شرکت منتشر کننده سهام جدید، بواسطه ارزشگذاری زیرقیمت، به خریداران علامت مثبتی درمورد بالا بودن بازده روز اول سهام مزبور داده و از این راه، به عنوان یک استراتژی جهت فائق آمدن بر عدم تقارن اطلاعاتی میان شرکت انتشار دهنده سهام جدید و سرمایه گذاران استفاده مینمایند (حق بین ۱۳۸۷، ۳۴).
۵٫ فرضیه اجتناب از دعاوی حقوقی[۱۶]
طبق این تئوری در واقع سرمایه گذاران بابت عرضه عمومی اولیه گران قیمت گذاری شده می توانند علیه شرکت تامین سرمایه و اعضای هیات مدیره شرکت ناشر به دلیل انتشار اطلاعات گمراه کننده یا ناقص در آگهی پذیره نویسی اقامه دعوی کنند. این فرضیه ابتدا توسط تینیک[۱۷] مطرح شد (عباسی و بالاورد ۱۳۸۸ ۲۰۱).
۶٫ فرضیه افزایش حبابی قیمت
این تئوری افزایش بازده سهام اولیه پس از ورود به بازار را نتیجه فاصله بین عرضه و تقاضا برای سهام اولیه میداند (یعقوب نژاد و تاجیک نیا ۱۳۸۹، ۶۱).
۷٫ فرضیه ریسک گریزی شرکت تامین سرمایه
این فرضیه ادعا میکند موسسات تضمین فروش به منظور کاهش ریسک و هزینه های خود، سهام جدید را ارزان قیمتگذاری کنند. ارزان قیمت گذاری یک شیوه ی کاهش احتمال عدم موفقیت در فروش سهام و کاهش زیانهای ناشی از آن است (عباسی و بالاورد ۱۳۸۸، ۲۰۱).
۸٫ فرضیه اعتبار و شهرت شرکت تامین سرمایه [۱۸]
بر اساس این فرضیه انتخاب یک شرکت تامین سرمایه معتبر بجای یک شرکت بدون شهرت، میتواند روی قیمتگذاری سهام جدید تاثیر زیادی داشته باشد، زیرا در صورت داشتن شهرت و اعتبار باعث افشای اطلاعات درمورد شرکت می شود و اینکه سرمایه گذاران از اعتبار بالای شرکت مطلع گردیده، نتیجتا سهام آن را به قیمت بالاتر میتوان عرضه نمود (عباسی و بالاورد ۱۳۸۸، ۲۰۱).
۹٫ بر اساس این فرضیه بعنوان آخرین فرضیهای که درمورد ارزشگذاری زیر قیمت ارائه گردیده، بسیاری از شرکتهای اینترنتی از مفهومم ارزشگذاری زیر قیمت در جهت جلب توجه رسانه ها استفاده مینمایند. لذا بخشی از زیانهایی را که از این طریق ایجاد می شود بعنوان بخشی از هزینه های بازاریابی شرکت محسوب مینماید (حق بین ۱۳۸۷، ۳۷).

 

۲-۱۷-پیشینه تحقیقات

 

۲-۱۷-۱پیشینه تحقیقات خارجی

آگاروال و ریولی (۱۹۹۰) دلیل عرضه های عمومی اولیه را علایق زودگذر سرمایهگذاران ارتباط میدهند. آنها معتقدند که سرمایهگذاران به صورت غیر عاقلانه نسبت به سهامی که تازه وارد بورس شده است دید خوبی دارند و این باعث می شود تا قیمت سهام به صورت موقت افزایش پیدا کند اما زمانی که آگاهی و اطلاعات سرمایه گذاران افزایش یابد قیمت سهام نیز در بلند مدت کاهش یافته و به قیمت واقعی خود نزدیک میشود.
جیانگ و کیم (۲۰۰۰) به بررسی اثرات عدم تقارن بین مدیران و سهامداران در رابطه با سودآوری از نظر مقدار و زمان در شرکتهای ژاپنی می پردازند . بر اساس نتایج تحقیق آنان ، هر میزان سطح مالکیت نهادی در شرکت ها افزایش می یابد عدم تقارن اطلاعات کمتری بین مدیران شرکت و سایر اشخاص مرتبط در بازار سرمایه وجود خواهد داشت.
رابرت و میشاییل (۲۰۰۰) به این موضوع پرداختند که آیا مزایای عرضه عمومی اولیه ارزش شرکت را افزایش میدهد؟ این مقاله روی ۲ نظریه تمرکز می کند:
۱)هزینه های نمایندگی به واسطه کاهش ارزش شرکت افزایش می یابد.
۲)شرکتها عموما هزینه های نمایندگی را به واسطه افزایش ارزش شرکت به حداقل کاهش میدهند. آنها به این نتیجه رسیدند که که این ۲ نظریه نمی توانند به راحتی وجود داشته باشند به واسطه مقرراتی که در عرضه های عمومی اولیه رایج است.
ایگور و کیت (۲۰۰۱) نقشها و وظایف حاکمیت شرکتی و واکنش بورس اوراق بهادار را مورد بررسی قرار دادند، آنها با یک تحقیق از نخستین عرضه های عمومی اولیه در سالهای ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۰ به این نتیجه رسیدند که بین هزینه های نمایندگی از یک طرف و شاخص های هیات رییسه، ساختار هیات مدیره، مالکیت سهام و عملکرد کوتاه مدت شرکتها از سوی دیگر در نمونه هایی از عرضه های عومی اولیه پیوندهای مخفی وجود دارد.
ساختار هیات مدیره و مالکیت ممکن است به صورت استراتژیک در عرضه عمومی اولیه مورد استفاده قرار گیرد تا هزینه های نمایندگی را بالقوه کاهش دهد ،در نتیجه تنوع هیات مدیره و مالکیت هر سهم با عملکرد بهتر عرضه های عمومی اولیه در دوره های ارزش گذاری زیر قیمت ارتباط برقرار می کند.
برنارد بلک (۲۰۰۱) در تحقیق خود در کشور روسیه رابطه بین حاکمیت شرکتی و عملکرد شرکتها پرداخت. او با بهره گرفتن از رگرسیون و سری های زمانی به این نتیجه رسید که بین اندازه هیات مدیره و ارزش بازار سهام رابطه محکم برقرار است.
درابتز و دیگران (۲۰۰۳) در تحقیقی در بازار بورس سوییس به بررسی ارزشگذاری زیر قیمت پرداختند، آنان به این نتیجه رسیدند که در اغلب عرضه های عمومی اولیه سهام شرکتها ارزان قیمت گذاری میشوند و این نتایج فرضیه های ریسک آتی، علامت دهی و ادواری بودن بازار را در توجیه پدیده ارزشگذاری زیر قیمت بیان می نمود.

 

از دیدگاه واگن (۲۰۰۲) یکی از ابعاد هوش معنوی شناخت و بصیرت افراد نسبت به خویشتن است که افراد با بهره گرفتن ازاین شناخت و بصیرت به تنظیم هیجانات خود می پردازند از طرف دیگر تا افراد از نظر هوش هیجانی در سطح بالایی قرار نداشته باشند نمی توانند از ویژگی هایی مثل صداقت و بخشش و غیره برخوردار باشند.
تصویر توضیحی برای هوش هیجانی
ناصری (۱۳۸۶) هشت مولفه هوش معنوی به نام شکیبایی، باورها و اعمال معنوی و مذهبی، معنا و هدف در زندگی، اولوهیت، آرامش دورن، تجربیات معنوی، شناخت خود و بخشش را به عنوان مولفه های اصلی هوش معنوی در غالب فرهنگ ایران در نظر گرفت.
از نظر ولمن[۶۰] (۲۰۰۱) هوش معنوی عبارت است از ظرفیت انسان برای پرسیدن سوال هایی درباره معنای زندگی و به طور همزمان تجربه پیوند به هم پبوسته بین هر کدام از ما و جهانی که در آن زندگی می کنیم.
در نگاه او، هوش معنوی از هفت عامل تشکیل شده است:

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

 

مراقبت: توجه به فرایندهای بدنی از قبیل تغذیه، مراقبه منظم و تمرین هایی مثل یوگا و تای چی؛

روشن فکری: درگیری ذهنی با خواندن موضوعات معنوی و متون مقدس و بحث درباره آنها؛

الوهیت: بیانگر احساس پیوند با خداوند، یک قدرت برتر با یک منبع از نیروی الهی است؛

معنویت دوره کودکی: بیانگر علایق و فعالیت های معنوی زمان کودکی می باشد؛ از جمله حضور در مراسم مذهبی و خواندن متون مقدس توسط والدین؛

ادراک فراحسی: تجربه هایی که از آن به حس ششم یا فراطبیعی یاد می شود؛

ضربه روانی: آگاهی معنوی که به واسطه رخ دادن تجربیات دردناک برای خود یا نزدیکان بدست می آید؛

توجه به اجتماع: انجام فعالیت های معنوی مثل کمک مالی یا کار داوطلبانه ای که به سود جامعه خواهد بود.

ابعاد هوش معنوی از دیدگاه سیسک و آمرام در موارد زیر خلاصه میشود؛

 

 

دانش درونى،

شهود عمیق،

شناخت خود و یکى شدن با طبیعت و جهان،

توانایی حل مسئله،

هدایت باطنی و استفاده از سبک های تعالی مثل شهود برای حل مسائل،

پذیرش و عشق به حقیقت، زندگی کردن در تعادل همراه با روحانیت

دیدگاه سیستمی کل گرا برای دیدن ارتباط درونی میان هر چیزی و غیره… (سهرابی، ۱۳۸۷:۴) و (آمرام، ۲۰۰۹: ۱۷؛ بنقل از زارعی متین، ۱۳۹۰)

در مطالعات اسمیت[۶۱] (۲۰۰۵) نشان داده شد که هوش معنوی ، لازمه سازگاری بهتر با محیط است و افرادی که هوش معنوی بالاتری دارند، تحمل آنان در مقابل فشارهای زندگی بیشتر بوده و توانایی بالاتری را برای سازگاری با محیط از خود بروز می دهند .
وی ده مهارت هوش معنوی را بدین گونه تشریح می کند:
۱. تجربه معنوی[۶۲]: وجود فعالیت و تجربه های خاص مذهبی؛
۲. مقابله با استرس[۶۳]: استفاده از ایمان و اعتقاد مذهبی برای حل مسائل و فشارهای زندگی؛
۳. هدفمند بودن[۶۴]: داشتن هدفی مشخص در زندگی با در نظر گرفتن مسائل مذهبی؛
۴. پرستش گاه[۶۵]: تمایل به مکان های مذهبی و رهبری مذهبی؛
۵. خارج شدن از اصول[۶۶]: فاصله گرفتن از اصول و عقاید کلیشه ای در زندگی؛
۶. محوریت اعتقادات[۶۷]: تأثیر مذهب در رفتار و عملکرد (مانند خوردن ، آشامیدن و پوشش)؛
۷. مقررات مذهبی[۶۸]: رعایت قوانین و فرمایشات مذهبی در زندگی؛
۸. نیایش[۶۹]: دعا کردن و اعمال مذهبی در زندگی؛
۹. تحمل کردن [۷۰]: تحمل نمودن اعتقادات سایر مذاهب و برخورد اصولی و منطقی با آنها؛
۱۰ . مفاهیم دینی[۷۱]: اعتقاد به مفاهیم اساسی دینی (مانند خالق یکتای جهان، روح و زندگی پس از مرگ).
موسسه آگاهی سنجی پرودیو[۷۲] ( ۲۰۰۵ ) در آمریکا نیز شش مهارت برای هوش معنوی تعریف کرده است . این مهارت ها شامل دلسوزی برای دیگران، احساس ملکوتی، خردورزی، توانایی گوش دادن، توکل بر خد ا، تعهد و ایمان می باشد.
فریدمن و مک دونالد[۷۳] پس از مرور معانی مختلف معنویت، مؤلفه های مهم آن را چنین عنوان مینمایند:

 

 

تمرکز داشتن بر معنی نهایی.

آگاهی از سطوح چندگانه هوشیاری[۷۴] و رشد آنها.

اعتقاد به گرانبها و مقدس بودن زندگی.

ارتقای خود[۷۵] به یک کل بزرگتر[۷۶] (آمرام، ۲۰۰۵: ۱۵).

جهانی (۱۳۸۹) در پایان نامه خود ۱۵ مولفه هوشمعنوی را با اعمال نظر خبرگان استخراج کرد که مولفه های آن شامل موارد زیر میباشد

 

 

شناخت و باور ربوبیت خداوند

معنی بخشی به کار و زندگی ( کار برای رضای خدا)

خود آگاهی عمیق

خردمندی معنوی

داشتن اهداف متعالی در کار و زندگی

توانایی استفاده از منابع معنوی در جهت حل مسائل زندگی

ظرفیت رفتارهای فضیلت مابانه ( بخشش، انفاق، فروتنی، سپاسگذاری و…)

روحیه خدمتگذاری

ظرفیت همسوسازی اهداف فردی و سازمانی

داشتن بصیرت، درک، تشخیص و تمیز

وجدانکاری

تفکرسیستمی( حوزه توجه به ابعاد روحی انسان)

توجه به ارزش های معنوی

احساس مثبت داشتن

توانایی پرسیدن سوالات اساسی و یافتن پاسخ های بنیادین

۲-۱۰-۴) مؤلفه های هوش معنوی در اسلام
در فرهنگ اصیل اسلامی به طور ضمنی هوش معنوی مورد توجه فراوانی قرار گرفته است. به طور مثال، جامی (۱۳۸۱ ) بر اساس متون مذهبی مؤلفه های ذیل را برای هوش معنوی برشمرده است:

 

 

مشاهده وحدت در ورای کثرت ظاهری؛

تشخیص و دریافت پیامهای معنوی از پدیده ها و اتفاقات؛

 

حساب های پس انداز *

 

 

 

 

 

 

 

 

 

حساب های سپرده ثابت *

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

*

 

 

 

 

 

 

 

ج: سایر منابع

 

 

*

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جمع کل:

 

 

*

 

 

جمع کل

 

 

*

 

 

ماخذ: جمشیدی، ۱۳۷۹، ص۴۴
اصول و مبانی بانکداری بدون ربا
ربا از دیدگاه اسلام امری مذموم و ناپسند است. تحقق ربا و انجام معاملات ربوی در هر جامعه زمانی متصور می گردد که روش های تأمین منابع مالی و همچنین مصرف این منابع توسط مؤسسات پولی و یا بانک ها منحصراً بر اساس روابط حقوق قرض استوار باشد. در نظام اسلامی عملیات ربوی متعارض با موازین و قوانین اسلامی می باشد. لذا بر این اساس روش های تأمین و تجهیز منابع و مصرف آن در طرف مختلف نمی تواند مبتنی بر مکانیسم قرض باشد مگر این که این نوع عقد قرض منحصراً به صورت قرض الحسنه باشد (مجتهد، ۱۳۸۴،ص۲۴۵). در نظام بانکداری اسلامی سپرده ها به دو نوع مشخص تقسیم می شوند
الف – سپرده قرض الحسنه که در غالب کشورهای اسلامی که بانکداری اسلامی را به تجربه در آورده اند مورد استفاده قرار دارد. در این کشورها سپرده قرض الحسنه منبع اصلی وام بدون بهره ای است که برای مقاصد خاص و بیشتر برای گروه های فاقد بضاعت جامعه تخصیص می یابد. از نظر حقوق این نوع سپرده علی الاصول مبتنی بر رابطه داین- مدیون می باشد و بنابراین همانند سپرده جاری در هر زمان قابل مطالبه است.
ب- .سپرده سرمایه گذاری که تقریبا مختص بانکداری اسلامی می باشد و بنیاد و شالوده آن از نظر حقوقی از رابطه وکیل- موکل استوار است. بر این اساس و بر مبنای اصل مشارکت در سود و زیان بانکداری اسلامی از دیدگاه سپرده سرمایه گذاری به مثابه وکیل امین از جانب تمامی مشتریان خود (سپرده گذاران سرمایه گذاری) در استفاده از سپرده های سرمایه گذاری برای مصارف خاص در چارچوب قراردادها و معاملات اسلامی اقدام می نماید. از لحاظ نظری این مطلب هسته مرکزی بانکداری اسلامی در مقایسه با نظام بانکداری ربوی را تشکیل می دهد. در بانکداری اسلامی بر عکس بانکداری ربوی اعطای وام، جز در مورد قرض الحسنه کاملا منسوخ و تسهیلات اعطایی در چارچوب قراردادها و معاملات اسلامی بر موازین اسلامی این نقش را ایفا می نماید (هدایتی، ۱۳۸۵،ص۴و۵).
بانک های اسلامی جهت حفظ بقای خود در تجارت و کسب سود کافی بایستی به اصلی ترین وظیفه خود یعنی وام دهی بپردازند. هر چند که این امر بر پایه اصول و مقررات اسلامی و تسهیم سود و زیان باشد. تسهیلات اعطایی در قالب قراردادها و بر اساس عملیات بانکی بدون ربا به ده گروه عمده تقسیم می شود:
فروش اقساطی: بانک های اسلامی به منظور ایجاد تسهیلات لازم جهت استفاده در امور تولیدی و خدماتی کالاهایی نظیر مواد اولیه و لوازم یدکی مسکن، اموال منقول، ماشین آلات و تأسیسات را تهیه و از طریق فروش اقساطی در اختیار متقاضیان قرار می دهند. در حالی که در بانکداری متعارف جهت خرید این کالاها می بایست از طریق وام و اعتبار با بهره اقدام می کردند.
اجاره به شرط تملیک: اجاره به شرط تملیک از لحاظ قضایی عبارت است از شرط بیع در ضمن عقد اجاره که با پرداخت تمام اقساط مستاجر مالک عین مستاجره شود.
سلف: منظور از معامله سلف در عملیات بانکی پیش خرید نقدی محصولات تولیدی صنعتی، کشاورزی، معدنی به قیمت معین است.
خرید دین: تسهیلاتی است که به موجب آن بانک سفته یا براتی را که ناشی از معامله نسیه تجاری باشد، خریداری می کند.
جعاله: به موجب این قرارداد جاعل یا کارفرما در قبال انجام عمل معین طبق قرارداد ملزم به پرداخت جعل اجرت معلوم می گردد.
مضاربه: عقدی است که بین بانک و شخص دیگر که برای اقدام به یک امر تجاری منعقد می گردد سود حاصل از انجام معامله در پایان کار بین بانک و عامل به نسبت توافق اولیه تقسیم خواهد شد.
مشارکت مدنی: در آمیختن سهم الشرکه نقدی و یا غیرنقدی شریک با سهم الشرکه نقدی و یا غیرنقدی بانک به نحو مشاع است که جهت انجام کاری معین در زمینه فعالیت های تولیدی بازرگانی و خدمات به مدت محدود و به منظور انتفاع بر حسب قرارداد به کار می رود.
مشارکت حقوقی: تأمین قسمتی از سرمایه شرکت های سهامی جدید یا خرید قسمتی از سهام شرکت های سهامی توسط بانک می باشد
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
مزارعه: به موجب آن یکی از طرفین زمینی را برای مدت معین به طرف دیگر واگذار می کند تا در آن زراعت کرده و محصول را به نسب مورد توافق بین خود تقسیم کنند.
مساقات: بر اساس این قرارداد معامله بین صاحب باغ میوه و امثال آن با عامل در مقابل حصه مشاع معین از ثمره واقع می شود. در این قرارداد بانک ها همیشه نقش صاحب را خواهند داشت .
طبق قانون بانکداری اسلامی بدون ربا و تئوری های ذکر شده در آن بانکها ملکف گردیدند کلیه قراردادهای تسهیلاتی و پرداخت وام را بر مبنای این قانون انجام دهند و مبانی آنرا رعایت کنندکه در رأس همه آنها عدم پیش بینی و اعلام سود به مشتری میباشد و بانک به عنوان وکیل و مشتری به عنوان موکل در این قانون ایفای نقش میکنند . ولی واقعیت در سیستم بانکی چیز دیگری است ، بانک ها با پرداخت تسهیلات به صورت مشارکتی و تعیین حداقل سود دریافتی در قرارداد مذکور، مفاد این قانون را نقض میکنند. اجرای کامل قانون بانکداری بدون ربا میتواند اثرات مثبت اقتصادی و اجتماعی در سیستم بانکی و سیاست های پولی و مالی کشور بگذارد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
بدینگونه بعد از وقوع انقلاب اسلامی پایه های قانون بانکداری بدون ربا آغاز شد و بانکها مکلف به دریافت سود از مشتریان خود گردیدند، نه دریافت بهره . تفاوت سود و بهره در بانکداری اسلامی تجلی پیدا کرد که یکی از عوامل تحول در سیستم بانکداری کشور محسوب میشود.
نمونه ای از ترازنامه بانک اسلامی در صفحه بعد ارائه شده است:
ترازنامه ساده یک بانک اسلامی

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

 

 

 

 

 

 

 

حق انحصاری © 2021 مطالب علمی گلچین شده. کلیه حقوق محف

 

۲ـ ۱٫ اسباب نزول
آیات قرآن مجید در طول رسالت پیامبر اعظم(ص) به تدریج و بعضی از آنها در ارتباط با حوادث و رویداد های آن زمان نازل شده است. سور و آیات قرآن در این رابطه به دو دسته تقسیم می شوند:
الف. آیه ها و سوره هائی که سبب نزول آن عام [۶۴]بوده و بدون حادثه یا رویدادی خاص نازل شده است. مانند آیات و سوره هایی که از روز قیامت و اوضاع و احوال بهشت و دوزخ گزارش می دهند[۶۵].
ب. آیه ها و سوره هائی که سبب نزول خاصی دارد و به دنبال حادثه یا پرسشی نازل شده است. بر مفسر لازم است که آن حادثه را به اختصار شرح دهد تا سیاق آیات بر خواننده روشن گردد[۶۶]. دانشمندان علوم قرآنی و مفسرین بر تأثیر سبب نزول در فهم آیات قرآن و روشن شدن مطالب آن اتفاق نظر داشته[۶۷] و اختلاف نظر آنها تنها در میزان تأثیر می باشد[۶۸].
۲ـ۱ـ ۱٫ معنای لغوی « اسباب»
«اسباب جمع سبب[۶۹]»، به معنای «ریسمان[۷۰]» و «راهی است که موجب وصل[۷۱] چیزی به چیز دیگر به سمت بالا[۷۲]» باشد. سپس این واژه برای «مطلق وصل دو چیز[۷۳]» استعمال شده است. این کلمه ۹ بار به معنای «پیوند[۷۴]» ، «وسیله[۷۵]» ، « ریسمان[۷۶]» ، « نردبان[۷۷]» و « راه یا
در[۷۸]» در آیات قرآن کریم به کار رفته است.
معنای لغوی واژه «نزول» در فصل اول آمده و نیاز به تکرار آن نمی باشد.
۲ ـ ۱ـ ۲٫ تعریف اصطلاحی« اسباب نزول»
اصطلاح «اسباب نزول» حدود قرن چهارم و پنجم رایج شد[۷۹]. قبل از این تاریخ، اصطلاح «التنزیل» به معنای«مورد نزول» که می تواند شامل سبب نزول آیه نیز باشد، به کار می رفته است[۸۰]. این واژه در روایات اهل بیت(ع)[۸۱] در مقابل تأویل[۸۲](بطن) یعنی «معنای ظاهری آیه» دیده می شود[۸۳]. بنابراین «التنزیل» اعم از سبب نزول است[۸۴]. برای بدست آوردن تعریفی کامل و جامع از این اصطلاح، ابتدا تعاریفی از صاحب نظران علوم قرآنی ارائه می دهیم:
سیوطی: «… حادثه ای که در زمان وقوعش آیه ای نازل شود[۸۵]…».
در این تعریف تأکید بر روی وقایعی است که موجب نازل شدن آیات شده اند.
زرقانی: «حوادث یا رویدادی که در زمان وقوع آن آیه یا آیاتی نازل شده و در مورد آن سخن گفته و یا حکم آن را بیان کرده است[۸۶]». سپس در توضیح این تعریف آورده است: آیات نازل شده باید متصل به زمان حادثه بوده و در زمان پیامبر اتفاق افتاده باشد.
صبحی صالح: «مسائل و حوادثی که آیه یا آیاتی به سبب آن و همزمان با زمان وقوعش نازل شده و آن را مورد بررسی قرار داده و یا پاسخگو و بیان کننده حکمش باشد[۸۷]».
آیه ا… معرفت نیز چنین تعریف کرده اند: «سبب و علتی که باعث شود، آیاتی از قرآن درباره آن نازل گردد[۸۸]».
نکته قابل توجه در این تعاریف این است که گاهی این مسائل و مناسبت ها هستند که موجب نزول آیه یا آیاتی می گردند که در بردارنده دیدگاه قرآن کریم پیرامون آن مسائل است. بنابراین جامع ترین تعریفی که می توان برای «اسباب نزول» ارائه داد عبارت است از: « رویداد یا پرسشی که به اقتضای آن قسمتی از قرآن کریم همزمان یا در پی آن[۸۹] » در زمان پیامبر گرامی (ص) نازل شده که در بردارنده جواب یا حکم آن رویداد یا پرسش
بوده و «به لحاظ آنکه زمینه ی نزول آیات را فراهم می آورند[۹۰]» به آن اسباب نزول گویند.
۲ـ ۱ـ ۳٫ تأثیر شناخت سبب نزول بر تفسیر قرآن
با بررسی مواردی از اسباب نزول آیات به موارد زیادی از تأثیرگذاری سبب نزول بر تفسیر برخورد می کنیم که مهمترین آنها عبارتند از:
۱٫ فهم صحیح معنای آیه و رفع ابهام از آن همانطور که اشاره شد، گاه نزول قرآن مصادف بوده با وقایع و شرایط خاصی که بدون آگاهی آن مفهوم برخی از آیات در هاله ای از ابهام قرار گرفته است. برای آگاهی از جزئیات مطالب و همچنین دوری از برداشت های ناقص و اشتباه راهی جز رجوع به روایات اسباب نزول باقی نمی ماند. جهت روشن شدن مطلب به دو نمونه اشاره می شود:
الف ـ احزاب/ ۳۷: «وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذِى أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللَّهَ وَ … فَلَمَّا قَضَی زَیْدٌ مِّنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاکَهَا لِکَىْ لَا یَکُونَ عَلََی الْمُؤْمِنِینَ حَرَجٌ فىِ أَزْوَاجِ أَدْعِیَائهِمْ إِذَا قَضَوْاْ مِنْهُنَّ وَطَرًا وَ کَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولا»
«و [یاد کن‏] آنگاه که به آن کس که خداى به او نعمت داده بود- نعمت اسلام و ایمان- و تو نیز به او نعمت داده بودى- نعمت آزادى- گفتى: همسرت را براى خود نگاه دار و از خدا پروا داشته باش… پس چون زید حاجت [خویش‏] از او برآورد- و وى را طلاق داد- او را به زنى به تو دادیم تا بر مؤمنان درباره [ازدواج با] زنان پسرخواندگانشان تنگى و باکى نباشد هر گاه که [پسرخواندگانشان‏] حاجت خود را از آنان برآورده باشند و فرمان خدا شدنى است‏»
ابهام هایی درباره موضوع مطرح شده وجود دارد که با مراجعه به سبب نزول قابل شناخت است.
با توجه به سبب نزول آیه فهمیده می شود: منظور از «وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ» زید بن حارثه است که رسول خدا(ص) بر او احسان نموده و او را که برده ای بود، آزاد کرده و به فرزندی پذیرفت و سپس او را به همسری دختر عمه ی خود در آورد. زید بعد از مشاجراتی با همسرش نزد پیامبر(ص) آمده و اصرار ورزیده که زنش را طلاق دهد و سرانجام علی رغم میل رسول خدا(ص) او را طلاق می دهد. پیامبر(ص) با رهنمود خداوند با زن مطلقه ی پسر خوانده‌اش ازدواج می کند تا یکی از آیین های عرب جاهلی را نسخ کند[۹۱]. زیرا عرب جاهلی، پسر خوانده را در احکامی مانند ارث، ازدواج و… چون پسر واقعی در نظر گرفته و از این رو ازدواج با همسر مطلقه او را حرام می‌دانست. بدین ترتیب مفهوم آیه واضح می‌گردد.
ب ـ مائده/ ۹۳ : « لَیْسَ عَلَى الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِیمَا طَعِمُواْ إِذَا مَا اتَّقَواْ وَّ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَواْ وَّ ءَامَنُواْ ثُمَّ اتَّقَواْ وَّ أَحْسَنُواْ…»
«بر کسانى که ایمان آورده‏اند و کارهاى نیک و شایسته کرده‏اند گناهى نیست درآنچه خورده‏اند- پیش از حکم تحریم- هر گاه پرهیزگار بوده و ایمان داشته باشند- بر ایمان پایدار باشند- و کارهاى شایسته کنند، سپس [از محرمات‏] پرهیز نمایند و [به تحریم آن‏] ایمان آورند و آنگاه نیز [از حرامها] بپرهیزند- بر پرهیزگارى پایدارى ورزند- و کار نیک
کنند…»
بدون شناخت سبب نزول، معنای آیه ابهام دارد. زیرا سیاق آیه تا حدی بیانگر ارتباطش با شرابخواری است و ظاهر آیه نیز مطلق طعام از جمله شرب خمر را برای کسانی که شرایط ایمان همراه با تقوا و عمل نیک را دارند حلال دانسته و بر این شرایط نیز تأکید نموده است (تکرار واژه تقوا). چنانچه این مفهوم را برداشت نمائیم، با مضمون برخی آیات منافات دارد مانند:
«قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَهَ اللَّهِ الَّتىِ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَ الطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِىَ لِلَّذِینَ ءَامَنُواْ فىِ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا خَالِصَهً یَوْمَ الْقِیَامَهِ…[۹۲]»‏
«بگو: چه کسى آرایشى را که خدا براى بندگان خود پدید آورده و روزیهاى پاکیزه راحرام کرده است؟ بگو: اینها در زندگى دنیا براى مؤمنان است- ولى کفار هم بهره‏مندند- در حالى که در روز رستاخیز ویژه ایشان است….»
جهت منافات این است که در این آیه خوردنیهای حلال هستند که منع نشده اند نه مطلق طعام. بدین صورت بدون توجه به سبب نزول معلوم نیست، نوشیدن شراب در چه موقعی بر مؤمنان حرج و گناهی ندارد.
در سبب نزول آیه آمده است: هنگامی که حرمت شرب خمر اعلام شد کسانی بودند که برایشان این سؤال پیش آمد که تکلیف ما نسبت به گذشته و شرابهائی که خورده ایم چیست؟ و همچنین گروهی از صحابه از دنیا رفته بودند در حالیکه تا آن زمان شراب، خورده بودند. این مسأله ای شد برای مسلمانان که تکلیف آنان چه می شود؟ با نزول آیه جواب می آید، در صورتی که پایبند ایمان و عمل صالح بوده و تقوا پیشه کنند، خطری
‌ متوجه ‌ایشان نیست[۹۳]. بنابراین با توجه به سبب نزول روشن می شود این حکم درباره گروهی خاص و در شرایطی ویژه است.

۲٫ شناخت مصادیق آیات
یکی دیگر از فوائد علم اسباب نزول، فهمیدن سبب خاص آیه و آگاهی یافتن بر مصادیق آن است. به نمونه هائی توجه فرمائید:
الف ـ مائده/ ۵۵: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَ هُمْ رَاکِعُون‏»
«همانا دوست و سرپرست شما خداست و پیامبرش و کسانى که ایمان آورده‏اند، آنان که نماز را برپا مى‏دارند و زکات مى‏دهند در حالى که در رکوعند.» بسیاری از مفسرین[۹۴]با استناد به روایات فراوانی که در خصوص سبب نزول آیه ولایت وجود دارد، سبب نزول آیه را چنین بیان نموده اند: انفاق در رکوع مربوط می شود به زمانی که فقیری در مسجد درخواست کمک نمود و کسی به او چیزی نداد. سائل زبان به شکوه گشود. در این هنگام حضرت علی(ع) که در حال رکوع بودند به انگشتری در دستشان اشاره کردند و سائل انگشتر را برداشت. رسول اکرم(ص) ـ که ناظر قضیه بودند ـ سر به آسمان بلند کردند و از خدا خواستند تا علی(ع) را وزیرشان قراردهد. خداوند متعال با نزول این آیه شخصی را که سمت ولایت و رهبری داشته و اطاعتش بر مردم واجب است معرفی نمود.
این مطلب را معنای واژه «وَلِیُّ[۹۵]» هم تأیید می کند. این آیه یکی از واضح ترین دلایل ولایت حضرت علی(ع) است. با شاهد گرفتن از نص قرآن و سبب نزول ثابت می شود مقصود از«وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا ْ» علی(ع)است که جانشین بر حق پیامبر(ص) است.
ذکر جمع و اراده ی فرد از آن از نظر لغت و اصول محاوره ای دارای اشکال نیست زیرا این شیوه در محاورات عرفی و گفتگوهای معمولی در زبان عربی و زبان های دیگر معمول بوده و هست و فراوان دیده می شود که برای تعظیم یک نفر به جای مفرد، جمع به کار می برند. قرآن کریم نیز که به زبان عربی نازل شده و طبق اصول عقلایی محاوره ای سخن گفته از این قاعده مستثنی نیست.
ب ـ کوثر/۱: « إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَر»
«همانا تو را کوثر- خیر بسیار- دادیم.»
سبب نزول سوره گویای آن است که بعد از فوت پسران رسول خدا(ص) فردی زخم زبان
به پیغمبر(ص) زده و او را ابتر خطاب کرد یعنی کسی که پسر ندارد. به دنبال این واقعه سوره کوثر نازل گشت. با در نظر گرفتن واژه «ابتر» و سبب نزول، منظور از «الْکَوْثَر»؛ «خیر کثیر»، برکتی است که خداوند در نسل پیامبر(ص) قرار داده است. این برکت یکی از مصادیق خیر کثیر است. بدین سان روشن می گردد که «إِنَّ» در جمله ی «إِنَّ شَانِئَک‏» علاوه بر تحقیق، تعلیل را هم می رساند[۹۶].
مفسرین در معنای «کوثر» ۲۶ قول نقل نموده اند که هیچکدام به هیچ روایتی مستند نشده است، جز دو قول: ۱ـ نهری در بهشت ۲ـ حوض خاص رسول خدا(ص) در بهشت. علامه طباطبائی روایات مورد استدلال آنها را مرسل[۹۷]و مضمر[۹۸]دانسته و آنها را حجت نمی داند[۹۹]. این آیه یکی از خبرهای غیبی قرآن کریم در مورد پیامبر اعظم(ص) است. بطوریکه در همه عالم هیچ نسلی معادل آن دیده نمی شود.
فوائد دیگری هم برای اسباب نزول ذکر نموده اند که بعضی تأثیر این فوائد را قطعی نمی‌دانند و معتقدند نمی توان برای آن در قرآن نمونه ای یافت[۱۰۰]. در این قسمت، با توجه به
نمونه هائی به مواردی اشاره می شود:
۳٫ دفع توهم حصر
آگاهی به سبب نزول باعث جلوگیری از توهم حصر و اختصاص است در مواردی که ظاهر آیه نماینگر حصر است[۱۰۱].
انعام / ۱۴۵: « قُل لَّا أَجِدُ فىِ مَا أُوحِىَ إِلَیَّ مُحَرَّمًا عَلَى طَاعِمٍ یَطْعَمُهُ إِلَّا أَن یَکُونَ مَیْتَهً أَوْ دَمًا مَّسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنزِیرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقًا أُهِلَّ لِغَیرِْ اللَّهِ بِهِ … »
«بگو: در آنچه به من وحى شده حرام شده‏اى- که شما خود حرام کرده‏اید- نمى‏یابم بر هیچ خورنده‏اى که آن را بخورد مگر آنکه مردارى باشد یا خون ریخته‏اى- جهنده‏اى- یا گوشت خوک، که آن پلید است، یا آن [حیوان سربریده‏اى‏] که به نافرمانى جز نام خداى بر آن آواز داده باشند… .»
از ظاهر آیه استنباط می شود محرمات، منحصر در ۴ صنف است. با اینکه می دانیم غذاهای حرام بیش از اینها هستند. مثلا گوشت حیوانات درنده حرام هست در حالیکه هیچ نامی از آن به میان نیامده است. در سبب نزول آیه آمده است: شخصی با پیامبر(ص) گفتگو می کند به اینکه آنچه پدران ما حرام کرده بودند را حلال کردی؟ پیامبر(ص) در جواب بیان داشتند آنچه پدران شما حرام کرده اند که موجب حرمت نمی شود و با آیات انعام/ ۱۴۳و ۱۴۴ که در این زمان نازل شده بود احتجاج کردند. کفار هنگامی که این جواب را شنیدند گفتند: اگر همه چهارپایان حلال باشد پس حرام کدام است؟ آیه مورد نظر نازل شد[۱۰۲].
با آگاهی از سبب نزول معلوم می گردد که آیه شریفه درصدد نفی احکام خرافی مشرکانی است که با پندار خود خوراکی هائی را به دلخواه بر خود حرام یا حلال کرده بودند مانند: بحیره[۱۰۳]، سائبه[۱۰۴] و… . حرمت چیزهائی که در آیه یاد شده، در مقابل محرماتی است که در جاهلیت بوده نه اینکه حرام های الهی را منحصر در همین موارد بداند و به اصطلاح، حصر در آیه، حصر اضافی است. برای روشن شدن مطلب مثالی می زنیم: کسی از ما می پرسد، آیا حسن و حسین آمدند؟ جواب می دهیم: نه! فقط حسن آمده. منظورمان این است که حسین نیامده است. اما هیچ مانعی ندارد کسان دیگر که مورد بحث ما نیستند آمده باشند[۱۰۵]. چنین حصری را حصر نسبی یا اضافی[۱۰۶] می گویند. شناخت این حصر نیاز به قرینه (در این آیه، سبب نزول) دارد و گرنه ظاهر حصر معمولا مطلق و حقیقی[۱۰۷] است. باید توجه داشت، علت بیان این نوع محرمات در آیه برمی گردد به اهمیت حرمت و تأکید آن و بقیه محرمات نیز در جای دیگر به نص قرآن یا غیر آن آورده شده است. همین مضمون، با اندکی تفاوت در آیات بقره/۱۷۳، مائده/۳ و نحل/ ۱۱۵ نیز آمده است[۱۰۸].
۴٫ شناخت حکمت تشریع بعضی احکام
واضح است امر و نهی الهی و احکام قرآن دارای فلسفه و عللی است. یکی از راه های شناخت آن فهمیدن سبب نزول آیات است.
الف ـ مجادله/۱ـ۴: « قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتىِ تُجَادِلُکَ فىِ زَوْجِهَا وَ تَشْتَکِى إِلَى اللَّهِ وَ اللَّهُ یَسْمَعُ تَحَاوُرَکُمَا… فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ مِن قَبْلِ أَن یَتَمَاسَّا فَمَن لَّمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعَامُ سِتِّینَ مِسْکِینًا…»
«هر آینه خدا سخن آن زن را که درباره شوى خود با تو گفت‏وگو و چون و چرا مى‏کرد و به خداى ناله و شکایت مى‏نمود شنید، و خداوند گفت و شنود شما را مى‏شنید… و هر که [برده‏] نیابد- یا نتواند-، پس روزه‏داشتن دو ماه پیاپى باید، پیش از آنکه به هم رسند و هر که نتواند، پس طعام‏ دادن شصت مستمند بباید…»
این آیه بیانگر ظهار[۱۰۹]و احکام مربوط به آن است. سبب نزول آیه بیان می کند: زنی پیش پیامبر(ص) آمده و گله و شکایت می کند از شوهرش که بعد از سالها رنج و زحمتی که در خانه اش کشیده اکنون بر او خشم گرفته و ظهارش کرده است و راه چاره ای می خواست
تا دوباره به نزد شوهرش بر گردد[۱۱۰].
آیات نازل شده ابتدا مساله ظهار را مورد بررسی قرار داده و بیان داشته که بر هیچ اصل و اساسی استوار نیست و سپس برای آن کفاره تعیین کرده است. این برخورد قاطع، بیانگر این واقعیت است که اسلام هرگز اجازه نمی دهد حقوق زن توسط مرد با بهره گرفتن از رسوم و عادات ظالمانه مورد تجاوز قرار گیرد. از طرف دیگر تعیین کفاره طی مراحلی صورت پذیرفته است. شوهر پشیمان زن قادر به پرداخت کفاره در مراحل اول و دوم نبود و تنها توانست با کمک پیغمبر(ص) مرحله سوم یعنی ۶۰ مسکین را اطعام داده و کفاره را بپردازد. و این چنین زن از این گرفتاری نجات می یابد.
ب ـ نور/ ۶ : «وَ الَّذِینَ یَرْمُونَ أَزْوَاجَهُمْ وَ لَمْ یَکُن لَّهُمْ شُهَدَاء إِلَّا أَنفُسُهُمْ فَشَهَادَهُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِین‏»
«و کسانى که زنان خویش را به زنا نسبت دهند و آنان را گواهانى نباشد مگر خودشان پس گواهى یکى از آنان چهار بار گواهى با سوگند به خداست که او هر آینه از راستگویان
است».
در سبب نزول آیه آمده است: بعد از نازل شدن حکم حد قذف[۱۱۱]، سؤال برای چندی از اصحاب پیش آمد که اگر کسی زنش را با مردی دید تا برود چهار شاهد پیدا کند دیر می‌شود. در این صورت تکلیف او چه می شود؟ و حتی روایت شده چنین مساله ای برای شخصی پیش آمد. در این زمان آیات لعان[۱۱۲] نازل شد[۱۱۳]. به این معنا که اگر کسی خودش تنها شاهد برای متهم کردن همسرش باشد، حد قذف (۸۰ تازیانه) در مورد او اجرا نمی‌شود و از سوی دیگر ادعایی او هم بدون دلیل پذیرفته نمی شود. در این صورت بهترین و عادلانه ترین راه برای حل مشکل زن و شوهر، ملاعنه است.
همانگونه که از سبب نزول فهمیده می شود این آیات در حکم استثناء و تبصره ای بر حکم
حد قذف و در بردارنده اثرات سرنوشت سازی در خانواده است[۱۱۴]و مانند سایر احکام نقشی تاثیر گذار بر سرنوشت انسانها دارند.
ملاحظه شد پی بردن به حکمت و هدف تشریع احکام از جمله فوائدی است که از رهگذر مطالعه سبب نزول عاید انسان می شود. و مؤیدی است بر اینکه این کتاب وحی الاهی است که بر اساس مصالح، ویژه هدایت انسانها ابلاغ شده است.
۵٫ شناخت محدوده شمول حکم

 

 

۱-۳- اهداف تحقیق

 

 

بررسی زمان نگهداری سبزیجات برگ سبز خام و پخته در یخچال بر محتوای میزان نیترات، نیتریت و آسکوربات

بررسی تاثیر پختن بر میزان نمک های نیترات ، نیتریت و آسکوربات در سبزیجات برگ سبز

تعیین میزان نیترات،نیتریت و آسکوربات در سبزیجات برگ سبز

فصل دوم:
مروری بر پژوهش های پیشین
۲-۱-نیترات ونیتریت
نیتریت به عنوان یک نگه دارنده بر علیه کلستریدیوم و دیگر باکتری های مولد فساد نیز به کار می رود نیتریت این توانایی را دارد که از رشد میکروارگانیسم ها خصوصاً کلستریدیوم جلوگیری کند . افزودن نیتریت به فرآورده های گوشتی نه تنها اثرات ضد میکروبی دارد بلکه باعث تثبیت رنگ فرآورده، ممانعت ازاکسیداسیون لیپیدها، ایجاد طعم مطبوع و بهبود بافت فرآورده می شود. زمانی که آزادسازی و رهایی آرام نیتریت در فر آورده مورد نظر باشد از نیترات استفاده می شود(مورکرافت وهمکاران[۹] ،۲۰۰۱).
نیترات یک ترکیب به صورت طبیعی که بخشی از چرخه نیتروژن، و همچنین به عنوان یک افزودنی غذایی مورد تایید است. نیترات نقش مهمی در تغذیه و عملکرد گیاهان ایفا می کند. نیترات یک جزء مهم از سبزیجات به دلیل توانایی خود برای انباشته شدن است. نیترات می تواند با تعدادی از عوامل زنده و غیر جاندار تحت تاثیر قرار گیرد (یوواه و همکاران[۱۰]،۲۰۰۹).
۲-۲- میزان تجمع نیترات در اندامهای مختلف گیاهی
تجمع نیترات در انواع سبزی ها بستگی به عوامل متعددی از جمله مقدار و نوع کود حاوی نیتروژن، دفعات مصرف، رقم، شدت نور، طول روز، فصل سال، زمان برداشت، سنتی یا مکانیزه بودن کاشت، دمای هوا، دما و رطوبت خاک، حاصلخیزی و عناصر معدنی موجود در خاک مانند مولیبدن، منگنز، مس، بر، پتاسیم، روی، کلر، کلسیم و گوگرد دارد (سانتا ماریا[۱۱]،۲۰۰۶).
میزان نیترات در قسمت های مختلف گیاه متفاوت بوده و با سن فیزیولوژیکی گیاه نیز در ارتباط است . به طور کلی سبزیجات برگی نسبت به سبزی های میوه ای و دانه ای تجمع نیترات بیشتری دارند و در بین سبزیجات برگی، اسفناج بارزترین است . در این گیاه بیشترین مقدار نیترات در دمبرگ تجمع می یابد (براون[۱۲]،۱۹۶۶).
استفاده از ارقام مناسب، کودهای پایه آمونیمی، مصرف بهینه کود، افزودن کودهای ارگانیک و برداشت در هنگام عصر از روش های کاهش تجمع نیترات در سبزیجات می باشد(دزفولی و همکاران،۱۳۸۹).
۲-۳- عوامل موثر در تجمع نیترات
تجمع نیترات در گیاهان یک پدیده طبیعی بوده وهنگامی رخ می دهد که تجمع نیترات در گیاه بیشتر از کاهش آن در اثر جذب و تحلیل باشد. این فرایند در گیاه می تواند متاثر از سه عامل زیر باشد:
۲-۳-۱- ویژگی های گیاه
تجمع نیترات در گیاه می تواند وابسته به گونه، رقم، سن و قسمتهای مختلف گیاه باشد.
۲-۳-۲-ویژگی های محیطی
معمولاً نور کم، دمای زیاد وتنشهای رطوبتی، می تواند منجر به تقلیل فعالیت آنزیم کاهش دهنده نیترات وافزایش تجمع نیترات در گیاه شود.
۲-۳-۳- ویژگی های کود
مقدار، نوع، سرعت آزادشدن و روش استعمال کود می تواند بر تجمع نیترات تاثیرگذار باشد( زارعی، ۱۳۷۴).
۲-۴- کاربرد نیترات و نیتریت
استفاده از نمکهای سدیم و پتاسیم نیتریت از قدیم الایام به عنوان یک ماده نگهدارنده و تثبیت کننده رنگ در فرآورده های گوشتی متداول است.نیتریت به عنوان یک نگهدارنده بر علیه کلستریدیوم ودیگر باکتری های مولد فساد نیز به کار می رود( مرتضوی و همکاران، ۲۰۰۴).
برای نگهداری مواد غذایی به مدت طولانی بدون اینکه در خواص (رنگ، طعم، بو، ارزش غذائی و غیره)تغییری حاصل گردد از مواد افزودنی استفاده می گردد.از دسته این مواد افزودنی میتوان به نیترات و نیتریت اشاره نمود که عمدتاً به منظور تثبیت رنگ بافت های گوشت بدون چربی، شرکت در ویژگی طعم گوشت عمل آورده، جلوگیری از رشد میکروارگانیسمهای عامل فساد و به تاخیر انداختن طعم تندی ناشی از اکسید شدن چربی ها استفاده می گردد(پولیک۱۹۹۴[۱۳]،پیرسون و همکاران[۱۴]،۱۹۸۴).
۲-۵- سمیت نیترات و نیتریت
نیترات به خودی خود نسبتا غیر سمی است، اما متابولیت های آن و محصولات واکنش ترکیبات به عنوان مثال، نیتریت، نیتریک اکساید و N-nitroso، نگرانی را به دلیل پیامدهای برای عوارض نامطلوب بهداشتی مانند متهموگلوبین و سرطان افزایش داده است. در بیماری متهموگلوبین میا، نیترات باعث اختلال در سیستم تنفسی و کاهش اکسیژن خون نوزاد شده، این نارسایی باعث کبود شدن نوزاد می گردد. همچنین غلظت بالای نیترات باعث سقط جنین در زنان می شود. غلظت بین ۱۹ تا ۲۹ میلی گرم در لیتر نیترات در طولانی مدت باعث سقط جنین همزمان در هشت زن در هند شد(نالون[۱۵]،۲۰۰۱).
نیتریت سدیم در حدود ۱۰ برابر سمی تر از نیترات سدیم است. حضور نیترات و نیتریت در غذا با افزایش خطر سرطانهای معده و روده در افراد بزرگسال و بیماری متهموگلوبینمی در افراد خردسال همراه است(هارد و همکاران[۱۶]،۲۰۰۹).
نیترات همچنین می تواند اثر تراتوژنیک [۱۷]داشته باشد . با تشکیل مت هموگلوبین انتقال اکسیژن به بافتها مختل می شود (سانتاماریا۲۰۰۶٫) میزان متهموگلوبین در بدن معمولا بین ۱ الی ۳ درصد است ولی وقتی بیش از ۱۰ درصد باشد از نظر بالینی اهمیت پیدا می کند د وز کشنده نیترات وارده از طریق غذا ۳۳۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن بوده و نیتریت ۱۰ برابر سمی تر از نیترات است (والکر[۱۸]۱۹۹۰). برخی از محققان گزارش کردند میزان شیوع سرطان معده با غلظت نیترات در آب آشامیدنی، نیترات ادرار و شیوع گاستریت آتروفیک[۱۹] ارتباط معنی دار دارد ولی مطالعات اپیدمیولوژی چنین ارتباطی را تایید نکردند.تحقیقات اخیرنشان داده که نیترات و نیتریت موجود در مواد غذایی نقش ضد میکروبی در معده دارد)کینگ و همکاران[۲۰]،۱۹۹۹). ترکیبات حاصل از متابولیسم نیتریت نقش های متعددفیزیولوژیکی-فارماکولوژیکی در بدن بازی می کنند(لاندبرگ[۲۱]،۲۰۰۸). نیتریک اکسید تولید شده در معده خاصیت ضد بیماری در روده دارد . سایر اثرات مفید نیترات جلوگیری از افزایش فشار خون و بیماریهای قلبی-عروقی است) برایان و همکاران[۲۲]،۲۰۰۵).
۲-۶- حدمجاز نیترات در سبزیهای مختلف
طبق تحقیقات انجام شده طی جداول شماره۱،۲و۳ حد بحرانی سمیت نیترات تجمع یافته در محصولات مختلف برای انسان اعلام شده است.
جدول ۱ مقدار نیترات مجاز در سبزیهای مختلف )میلی گرم نیترات در یک کیلوگرم سبزی تازه (لورنز، ۱۹۷۸)

جدول ۲- حد بحرانی سمیت نیترات در محصولات مختلف برای انسان (محستوف،۱۹۹۴)

جدول ۳- حد بحرانی سمیت نیترات بر حسب پی پی ام در ماده وزن تر (ملکوتی)

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

۲-۷میزان مجاز نیتریت و نیترات

مقدار مجاز نیترات و نیتریت را قوانین ملی هر کشوری تعیین می کند. طبق بررسی های انجام شده مقدار این ترکیب از ۱۲۰ تا ۲۰۰ قسمت در میلیون (ppm) متغیر است، البته به ندرت ممکن است این مقدار از ۱۵۰ ppm تجاوز کند. سازمان غذا و داروی آمریکا متذکر شده که نباید مقدار نیتریت از ۲۰۰ppm و مقدار نیترات از ۵۰۰ppm بیشتر باشد، به طور کلی برای جلوگیری از نشو و نمای باکتری های بیماری زا ۸۰ تا ۱۵۰ ppm ضروری است.(دزفولی،۱۳۸۹)
از آنجا که قسمت عمده جذب متوسط روزانه نیترات بدن انسان از طریق مصرف سبزیها صورت می گیرد مقدار نیترات مجاز برای هر کیلوگرم وزن بدن انسان ۵ میلی گرم گزارش شده است، غلظت نیترات در سبزیهای کنسرو شده معمولاً بسیار کم ودر سبزیهای تازه بیشتر است. درجه حرارت نیز می تواند در ذخیره نیترات موثر باشد، بطوریکه گیاهانی که در درجه حرارت تنظیم شده رشد می نمایند اغلب از ذخیره نیترات بالاتری برخوردارند.( دزفولی،۱۳۸۹)
۲-۸- اسید آسکوربیک
اسید اسکوربیک، بتاکاروتن و ویتامین سبزیها نقش ضد سرطانی دارند . این ترکیبات خواص آنتی اکسیدانی دارند و فیبر محلول موجود در آنها خطر ابتلاء به بیماریهای قلبی را کاهش می دهند. میزان توصیه شده مصرف سبزی ها و میوه ها توسط سازمان بهداشت جهانی ۴۰۰ گرم در روز است(الکساندر[۲۳]،۲۰۰۸).
۲-۸-۱- مقدار اسید آسکوربیک در سبزیجات و میوه جات
محتویات اسید اسکوربیک در میوه درمحدوده ۰٫۹۸-۸٫۲۱ میلی گرم در هر ۱۰۰ گرم نمونه در حالی که در سبزیجات محدوده ۸٫۹۸-۳٫۲۱ میلی گرم در هر ۱۰۰ گرم نمونه است. پردازش سنتی دربرخی از میوه ها منجر به تلفات اسید اسکوربیک بین ۴۳ تا ۵۸ درصد می گردد. پردازش سنتی در سبزیجات نیز در ضرر و زیان اسید اسکوربیک از ۳۲ تا ۸۶٪ است (آچینیوها[۲۴]،۱۹۸۳).
۲-۹- سبزیجات پژوهش حاضر
امروزه به دلیل استفاده بیش از حد کودهای شیمیایی حاوی ازت برای تسریع رشد رویشی‏، بسیاری از سبزیها مخصوصاَ سبزیهای برگی دارای درصد بالایی نیترات هستند که در بسیاری از موارد از استانداردهای تعیین شده بیشتر است. (طباطبایی و همکاران،۱۳۸۵)
۲-۹-۱-اسفناج
نام علمیSpinacia oleracea خانواده Chenopodiaceae یک نوع گیاه یک ساله با ساق و برگ بسیار لطیف است.اسفناج سرشار لوتئین و گزانتین است که این کاروتنوئیدها، از بین برنده مولکول‌های بی ثباتی به نام رادیکال‌های آزاد در بدن هستند قبل از اینکه رادیکال‌های آزاد بتوانند به بدن آسیب برسانند. کاروتنوئیدها در اسفناج و سایر سبزی هایی که دارای برگ سبز پر رنگ هستند، وجود دارند، برخی مطالعات نشان داده‌اند که که آنها می توانند با سرطان دهان، معده و مری مقابله کنند (مجله دانشمند،۱۳۸۵).
اسفناج گیاه گل های خوراکی در خانواده آمارانتسی[۲۵]است. بومی آسیای مرکزی و جنوب غربی است. این گیاه سالانه، که به ارتفاع تا ۳۰ سانتی متر رشد می کند. ممکن است در طول زمستان در مناطق معتدل زندگی کند. (بوسل[۲۶]،۱۹۴۹)
۲-۹-۲ -کاهو
نام علمی: Lactuca sativa خانوادهAsteraceae کاهو یکی از قدیمی‌ترین سبزیجات دنیا است منشاء آن در هندوستان و آسیای مرکزی می‌باشد. کاهو شش قرن قبل از میلاد در ایران مصرف می‌شده است و یک قرن قبل از میلاد به روم راه یافته و غذای مهمی برای رومیان بوده است. کاهو گیاهی است یکساله که دارای برگهای پهن و دراز و سبز روش می‌باشد و با طعم کمی شیرین. انواع مختلف کاهو که در حال حاضر در آمریکا کشت می‌شود حدود ۱۶ نوع می‌باشد که در تمام طول سال وجود دارد(رینرز و همکاران[۲۷]،۲۰۰۹).
عصاره این گیاه حاوی ویتامین‌های( آ، ب، کا و سی)بیشتر در برگ‌های سبز تر ، املاح معدنی مانند ید، کلسیم، پتاسیم، منیزیم و فسفر و علاوه بر این مقدار زیادی آب و مواد قندی و ازته‌است (راد و همکاران،۱۳۸۶).
۲-۹-۳- گوجه فرنگی
نام علمی (Solanum lycopersicum) خانواده Solanaceae، میوه‌ای سرخ‌رنگ و آبدار است. این گیاه بومی آمریکای جنوبی و مرکزی است که طی دوره استعماری اسپانیا به سایر نقاط جهان منتقل شد. گوجه فرنگی به تیره سیب‌زمینیان تعلق دارد و از گیاهان چندساله است.انواع مختلف این گیاه امروزه در سراسر جهان پرورش داده می‌شود.
گوجه فرنگی سرشار از ویتامین سی و لیکوپن است. این میوه امروزه به روش‌های محتلفی، به طور خام یا به‌عنوان یکی از مواد لازم برای تهیه غذا، انواع سس و نوشیدنی مصرف می‌شود و بخش مهمی از رژیم غذایی مردم بسیاری از کشورها را تشکیل می‌دهد. کشت و پرورش این گیاه به طور کلی، مساحتی حدود سه میلیون هکتار را به خود اختصاص داده است، که نزدیک یک‌سوم کل مساحت مختص به کشت تره‌بار در جهان است(اطمینان و همکاران،۲۰۰۴).
با وجود این که گوجه فرنگی در علم گیاه‌شناسی یک میوه تلقی می‌شود، اغلب به‌عنوان تره‌بار شناخته می‌شودخاستگاه گوجه فرنگی آمریکای جنوبی می‌باشد(دیلاهات و همکاران[۲۸]،۱۹۹۸).مهم‌ترین مواد معدنی موجود در گوجه فرنگی که به نوع خاک و کود بستگی دارد شامل پتاسیم، کلر و فسفر است. گوجه فرنگی هم‌چنین دارای لیکوپن، یکی از قوی‌ترین انواع آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی، و چند نوع رنگ‌دانه از خانواده کاروتنوئیدها از جمله بتاکاروتن است(دیلاهات و همکاران،۱۹۹۸).
۲-۹-۴- بادمجان
نام علمی Solanum Melongena خانواده Solanaceae،این گیاه بومی هندوستان بوده است. این گیاه در تمام مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری رشد می کند.ارتفاع آن به ۴۰ تا ۱۵۰ سانتی متر نیز می رسد. بادمجان گیاهی است یک ساله با برگ های بیضی شکل و متعلق به خانواده ای است که در آن، گوجه فرنگی، فلفل و سیب زمینی وجود دارند.(تسائو و لو[۲۹]،۲۰۰۶)
از ویتامین های موجود در بادمجان می توان به ویتامین های گروهB(مخصوصا B1 و B6) ویتامین A و C و مواد معدنی مختلف از جمله کلسیم، فسفر، مس، گوگرد، منیزیم، پتاسیم و آهن اشاره کرد. (لارنس و همکاران[۳۰]،۲۰۰۳).
علاوه بر ویتامین ها و املاح یاد شده، بادمجان دارای فیتونوترینت ها[۳۱]یی است که خاصیت آنتی اکسیدانی فوق العاده ای دارند. فیتونوترینت های موجود در بادمجان شامل اجزای فنولیکی مانند کافئیک و کلوروژنیک اسید[۳۲] و فلاوونوئیدها مانند ناسونین[۳۳] می باشند. اجزای فنولیکی دارای خاصیت ضد سرطانی، ضدکلسترول بد خون و ضد ویروسی می باشد. (لارنس و همکاران،۲۰۰۳)
۲-۹-۵-کرفس
کرفس گیاهی است با نام علمی Apium graveolens که با نام عمومی Celery و یا Wild Celery در جهان مشهور است. گیاه کرفس به خانواده جعفری[۳۴] تعلق دارد.کرفس یکی از گیاهان دارویی است که بیشتر با مصارف غذایی‌اش شناخته می‌شود (کانتول[۳۵]،۲۰۰۲).
کرفس انواع مختلف دارد و بسته به محل رویش آن نامگذاری می‌شود، اما اکثر آنها حاوی مواد معدنی‌ای چون منیزیم، پتاسیم، کلسیم، ویتامین K و آنتی‌اکسیدان است. کرفس دارای مواد معدنی منیزیم و پتاسیم می‌باشد که برای آرامش اعصاب و بیماریهای روحی نظیر (Vertigo) مفید می‌باشند. کرفس همچنین دارای مقدار زیادی ویتامینهایk و cاست که آنتی اکسیدان بوده، موجب کاهش تورم یاخته‌های بدن، سم‌زدایی و مبارزه با روماتیسم و بیماری‌های سرطانی می‌گردند (ویلمورین و روگر[۳۶]،۱۹۵۰(.
۲-۹-۶- کدو سبز
کدو سبز نام علمی (Cucurbita pepo) نوعی کدوی تابستانی است که می‌تواند تا حدود یک متر رشد کند، اما معمولاً در نصف این اندازه و یا کمتر، برداشت می‌شود و به همراه بسیاری از انواع دیگر کدوها، مانند کدو تنبل، در گونه کدو تخم پوست کاغذی دسته‌بندی می‌گردد. کدو سبز می‌تواند سبز تیره یا روشن باشد. پیوند مشابه آن، کدوی طلایی، ممکن است نارنجی یا زرد تیره باشد..کدوازنظرعلم گیاه شناسی یک میوه ی تابستانی است ویک سبزی استوانه ای شکل شبیه خیار می باشد که دارای طعم تند و تیز و شیرین باهم است. زمان مناسب برای کاشت اوایل فروردین تا نیمه اول اردیبهشت ماه میباشد. بذرها در ردیفهایی به فاصله ۱۰۰تا ۱۵۰سانتی متر کشت شود و فاصله بین دو بوته ۴۰ تا ۵۰سانتی متر است.(مولی[۳۷]،۲۰۱۳)
غنی از مواد مغذی :منبع خوب ویتامین C،ویتامین Aبه دلیل داشتن سطوح بالای کاروتنوئیدها ومقدار قابل توجهی از ویتامین B1 و B6 مورد نیاز بدن را نیز تأمین می کند.(لوکاس[۳۸]،۲۰۱۳)
۲-۱۰- مروری بر پژوهش های پیشین
جلینی و همکاران(۱۳۹۰)، دریافتند که میزان باقی مانده نیترات در غده های سیب زمینی بین ۱۱ تا ۱۱۱ میلی گرم بر کیلوگرم ماده خشک متغیر بود. حدبحرانی سمیت نیترات در غده های سیب زمینی در منابع مختلف متفاوت گزارش شده است.
پیرصاحب و همکاران (۱۳۸۹)، مشاهده کردندغلظت نیترات در سیب‌زمینی توزیع‌شده در شهر کرمانشاه بیش از غلظت مجاز توصیه‌شده توسط سازمان بهداشت جهانی برای این محصول بود (mg/kg4/45±۷/۳۴۷). سبزیجات غده‌ای، بیشترین (mg/kg2/0±۳/۴) و سبزیجات برگی، کم‌ترین (mg/kg05/0±۲۵/۰) مقادیر غلظت نیتریت را دارا بودند. بیشترین غلظت نیترات در سبزیجات برگی (mg/kg6/50±۸/۶۷۳) و کم‌ترین غلظت در سبزیجات بوته‌ای (mg/kg 9/0±۵/۱۲) بود.
شهباززادگان و همکاران(۱۳۸۹)دریافتند غلظت نیترات در سبزیهای برگی بیش از سبزیهای غده ای و ریشه ای است. میوه ها از نظر میزان نیترات نسبت به سبزیها در حد پایینی قرار دارند. بیشترین غلظت نیترات در بین نمونه های آزمایش شده در برگ پیازچه، کلم بنفش و اسفناج به ترتیب ۱۵۵۵٫۸, ۱۳۹۴٫۸, و ۱۰۲۱ میلی گرم بر کیلوگرم و کمترین میزان آن در سیب قرمز و زرد به ترتیب ۷/۲۹ و ۹/۲۹ میلی گرم بر کیلوگرم مشاهده شد.
پور مقیم و همکاران (۱۳۸۸)از کاهو، گوجه فرنگی و سیب زمینی عرضه شده در میدان مادر میوه و تره بار شهر تهران در دو فصل تابستان و زمستان به تعداد حداقل ۲۵ نوبت نمونه گیری ) در مجموع ۱۵۷نمونه (و در هر نوبت، حدود ۳ کیلوگرم از هر نوع سبزی نمونه تهیه کردند. آنها دریافتند میانگین نیترات اندازه گیری شده در نمونه های کاهو، سیب زمینی و گوجه فرنگی به ترتیب ، ppm 46 /1123 ،۴۱/۱۸۸و ۶۵/۱۵۵ به دست آمد. به عبارت دیگر، میزان نیترات در سبزیجات برگی بیشتر از غده ای و سبزیجات غده ای بیشتر از بوته ای بود. میانگین تجمع نیترات در کاهو در نمونه های تابستان ppm )57/1223 ) بیشتر از نمونه های زمستان ppm )82/1046( بود، ولی اثر فصل در مورد نمونه های گوجه فرنگی و سیب زمینی برعکس بود (به ترتیب ppm 25/210 و۲۴ /۲۶۴ در زمستان و ۱۱/۱۰۱و۴۵/۱۰۴ در تابستان) میانگین نیترات در نمونه های کاهو در هر دو فصل در محدوده مجاز بین المللی و در مورد گوجه فرنگی و سیب زمینی فصل زمستان بیشتر از حد مجاز بود.
اردکانی و همکاران(۱۳۸۴)مشاهده کردند میانگین نیترات در اسفناج، تره فرنگی، ریحان، شنبلیله، پیاز، کلم، کاهو، ترب، خیار، گوجه فرنگی، سیب زمینی و هویج به ترتیب ۲۸۶۵،، ۴۱۲،۶۳۹ ،۶۳۷ ، ۴۲۸،۴۵۰ ،۳۲۸،۸۱۹،۳۰،۱۴،۱۷۱و ۷۳۶ میلی گرم در هر کیلوگرم وزن تر بود. در بین نمونه های مورد مطالعه اسفناج دارای بیشترین و گوجه فرنگی دارای کمترین غلظت نیترات در گیاهان بودند مشخص گردید که میانگین غلظت نیترات در اسفناج در برخی از مناطق نمونه برداری شده بیش از غلظت مجاز تعیین شده توسط سازمان بهداشت جهانی برای این گیاه بود، از این رو توصیه می شود که در رژیم غذایی کودکان زیر یک سال به منظور جلوگیری از ابتلا به بیماری متهموگلوبینی از اسفناج استفاده نشود.
اردکانی و همکاران (۱۳۸۴)میزان نیترات کاهو، گوجه فرنگی و سیب زمینی را به ترتیب ۳۲۸،۱۴و۳۰ ppm گزارش کردند.
سوزان و همکاران[۳۹](۲۰۰۶) با اندازه گیری میزان نیترات در ۱۴ نوع سبزی و میوه کشت شده در مزارع اسلوونی بین سال های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۲ نشان دادند که کاهو بالاترین مقدار نیترات را در بین سبزیجات مورد بررسی دارد و میانگین میزان نیترات در نمونه های کاهو۱۰۷۴ گوجه فرنگی کمتر از ۶ و سیب زمینی ۱۵۸ ppm گزارش شد.