۳-۲-۲-۱- تعداد پنجه های بارور در بوته …………………………………………………………………………………………..۴۳
۳-۲-۲-۲- ارتفاع گیاه ………………………………………………………………………………………………………………………….۴۳
۳-۲-۲-۳- روزهای تا ۵۰ درصد گلدهی …………………………………………………………………………………………….۴۳
۳-۲-۲-۴- طول برگ پرچم ………………………………………………………………………………………………………………..۴۳
۳-۲-۲-۵- عرض برگ پرچم ……………………………………………………………………………………………………………….۴۳
۳-۲-۳- اندازه گیری صفات در مرحله رسیدن فیزیولوژیکی و قبل از برداشت ………………………………….۴۴
۳-۲-۳-۱- شاخص برداشت …………………………………………………………………………………………………………………۴۴
۳-۲-۳-۲- اجزای عملکرد ……………………………………………………………………………………………………………………۴۴
فهرست مطالب
۳-۲-۴- اندازه گیری صفات در مرحله بعد از برداشت ………………………………………………………………………..۴۵
۳-۲-۵- اندازه گیری صفات کیفی ……………………………………………………………………………………………………….۴۵
۳-۳- محاسبات آماری ………………………………………………………………………………………………………………………….۴۶
فصل چهارم: نتایج و بحث
۴-۱- تجزیه و تحلیل شاخص های رشد ………………………………………………………………………………………………۴۸
۴-۱-۱- تولید ماده خشک ……………………………………………………………………………………………………………………۴۸
۴-۱-۲- سرعت رشد محصول ………………………………………………………………………………………………………………۵۰
۴-۱-۳- سرعت رشد نسبی ………………………………………………………………………………………………………………….۵۲
۴-۱-۴- شاخص سطح برگ …………………………………………………………………………………………………………………۵۲
۴-۱- ۵- سرعت فتوسنتز خالص ………………………………………………………………………………………………………….۵۵
۴-۱-۶- دوام سطح برگ ………………………………………………………………………………………………………………………۵۵
۴-۱-۷- نسبت سطح برگ ……………………………………………………………………………………………………………………۵۸
۴-۱-۸- دوام بیوماس …………………………………………………………………………………………………………………………..۶۰
۴-۲- صفات مورفولوژیک ……………………………………………………………………………………………………………………..۶۱
۴-۲-۱- قابلیت پنجه زنی …………………………………………………………………………………………………………………..۶۱
۴-۲-۲- ارتفاع بوته ……………………………………………………………………………………………………………………………..۶۲
۴-۲-۳- تعداد روز تا ۵۰ درصد گلدهی ………………………………………………………………………………………………۶۲
۴-۲-۴- تعداد روز تا رسیدگی کامل ……………………………………………………………………………………………………۶۳
۴-۲-۵- مساحت برگ پرچم ………………………………………………………………………………………………………………..۶۳
۴-۳- عملکرد و اجزای عملکرد …………………………………………………………………………………………………………….۶۵
۴-۳-۱- تعداد خوشه در واحد سطح (مترمربع) ………………………………………………………………………………….۶۵
۴-۳-۲- وزن هزار دانه ………………………………………………………………………………………………………………………….۶۵
۴-۳-۳- تعداد کل دانه در خوشه …………………………………………………………………………………………………………۶۶
۴-۳-۴- تعداد دانه پر در خوشه …………………………………………………………………………………………………………..۶۶
۴-۳-۵- تعداد دانه نیمه پر و پوک ………………………………………………………………………………………………………۶۷
۴-۳-۶- درصد باروری ………………………………………………………………………………………………………………………….۶۷
فهرست مطالب
۴-۳-۷- طول خوشه …………………………………………………………………………………………………………………………….۶۷
۴-۳-۸- شاخص برداشت ……………………………………………………………………………………………………………………..۶۸
۴-۳-۹- عملکرد دانه …………………………………………………………………………………………………………………………….۶۸
۴-۴-صفات کیفی ………………………………………………………………………………………………………………………………….۷۰
۴-۴-۱- دمای ژلاتینی شدن ………………………………………………………………………………………………………………..۷۰
۴-۴-۲- قوام ژل ……………………………………………………………………………………………………………………………………۷۰
۴-۴-۳- درصد آمیلوز …………………………………………………………………………………………………………………………..۷۱
۴-۴-۴- طول و عرض دانه قبل از پخت ………………………………………………………………………………………………۷۱
۴-۴-۵- طول و عرض دانه پس از پخت ………………………………………………………………………………………………۷۱
۴-۴-۶- طویل شدن دانه ……………………………………………………………………………………………………………………..۷۲
۴-۴-۷- عطر …………………………………………………………………………………………………………………………………………۷۲
۴-۶- همبستگی ها ……………………………………………………………………………………………………………………………….۷۶
۴-۷- نتیجه گیری کلی ………………………………………………………………………………………………………………………..۸۳
۴-۸- پیشنهادات …………………………………………………………………………………………………………………………………..۸۴
فصل پنجم: منابع
منابع ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۸۶
فهرست جداول و نمودار
جدول ۳-۱ مشخصات لاین های مورد مطالعه …………………………………………………………………………………….۳۷
جدول ۴-۱- میانگین مربعات تولید ماده خشک در ژنوتیپ های مورد مطالعه ………………………………….۴۹
جدول ۴-۲- مقایسه میانگین تولید ماده خشک در ژنوتیپ های مورد مطالعه ………………………………….۴۹
جدول ۴-۳- میانگین مربعات سرعت رشد محصول در ژنوتیپ های مورد مطالعه …………………………….۵۱
جدول ۴-۴- مقایسه میانگین مربعات سرعت رشد محصول در ژنوتیپ های مورد مطالعه………………….۵۱
جدول ۴-۵- میانگین مربعات سرعت رشد نسبی در ژنوتیپ های مورد مطالعه …………………………………۵۳
جدول ۴-۶- مقایسه میانگین مربعات سرعت رشد نسبی در ژنوتیپ های مورد مطالعه……………………..۵۳
جدول ۴-۷- میانگین مربعات شاخص سطح برگ در ژنوتیپ های مورد مطالعه ………………………………..۵۴
جدول ۴-۸- مقایسه میانگین مربعات شاخص سطح برگ در ژنوتیپ های مورد مطالعه …………………..۵۴ جدول ۴-۹- میانگین مربعات سرعت فتوسنتز خالص در ژنوتیپ های مورد مطالعه ………………………….۵۶
جدول ۴-۱۰- مقایسه میانگین مربعات سرعت فتوسنتز خالص در ژنوتیپ های مورد مطالعه …………۵۶
جدول ۴-۱۱- میانگین مربعات دوام سطح برگ در ژنوتیپ های مورد مطالعه ………………………………….۵۷
جدول ۴-۱۲- مقایسه میانگین مربعات دوام سطح برگ در ژنوتیپ های مورد مطالعه ……………………..۵۷
جدول ۴-۱۳- میانگین مربعات نسبت سطح برگ در ژنوتیپ های مورد مطالعه ……………………………….۵۹
جدول ۴-۱۴- مقایسه میانگین مربعات نسبت سطح برگ در ژنوتیپ های مورد مطالعه …………………..۵۹
جدول ۴-۱۵- میانگین مربعات دوام بیوماس در ژنوتیپ های مورد مطالعه ……………………………………….۶۰
جدول ۴-۱۶- مقایسه میانگین مربعات دوام بیوماس در ژنوتیپ های مورد مطالعه ………………………….۶۱
جدول ۴-۱۷- تجزیه واریانس صفات مورفولوژیکی مورد مطالعه ………………………………………………………..۶۴
جدول ۴-۱۸- مقایسه میانگین صفات مورفولوژیکی مورد مطالعه ………………………………………………………۶۴
جدول۴-۱۹- میانگین مربعات عملکرد و اجزاء عملکرد تیمارهای مورد مطالعه …………………………………۶۹
جدول ۴-۲۰- مقایسه میانگین عملکرد و اجزاء عملکرد ……………………………………………………………………..۶۹
جدول ۴-۲۱- میانگین مربعات عملکرد وصفات کیفی ژنوتیپ های مورد مطالعه ……………………………..۷۲
جدول ۴-۲۲- مقایسه میانگین صفات کیفی مورد بررسی در ژنوتیپ های مورد مطالعه …………………۷۲
جدول ۴-۲۳- مقایسات گروهی عملکرد و صفات کیفی در ژنوتیپ های مورد مطالعه …………………….۷۳

– آزادى مشروط
شیوه دیگر برخورد با اسیران جنگى آزادى مشروطی آن هاست، اما نه به صورت مطلق و بدون هیچ قید و شرطى، بلکه آزادى آن‌ ها مشروط به امور و تعهداتى است که به وسیله آن، اهداف جنگ برآورده شود. به عنوان نمونه، آزادى، مشروط به پرداخت فدیه باشد که اسیر در قبال آزادى خود مجبور است آن را بپردازد. این امر، خاصیت بازدارندگى و مجازات و تنبیه را دارد و در مقایسه با شیوه هاى دیگر، ملایم تر است. اسلام چنین آزادى را پذیرفته و آن را در موارد متعددى به کار بسته و به آن توصیه مى‌کند. البته این مورد نیز طبق صلاح دید و تشخیص رهبر مسلمانان است. قرآن درباره‌ی برخورد با اسیران جنگى در یک جا چنین مى‌فرماید:
فَإِذا لَقِیتُمْ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّى إِذَا أَثْخَنتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثَاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُوَإِمَّا فِدَاءً حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا (محمد (۴۷)، آیه ۴)؛ و هنگامى که با کافران (جنایت پیشه) درمیدان جنگ روبه رو شدید، گردن هایشان را بزنید (و این کار را هم چنان ادامه دهید) تا به اندازه‌ی کافى دشمن را در هم کوبید، در این هنگام اسیران را محکم ببندید، سپس یا بر آنان منّت گذارید (و آزادشان کنید) یا در برابر آزادى، از آنان فدیه(= غرامت) بگیرید، (و این وضع باید هم چنان ادامه یابد) تا جنگ بار سنگین خود را بر زمین نهد.
آزادى با منت، همان آزادى مطلق است، اما آزادى در برابر فدیه، اشاره به آزادى مشروط دارد. فدیه مى‌تواند همان پول و قیمت فرد باشد و مى‌تواند هر امر دیگرى باشد. مثلاً آزادى اسراى جنگى، مشروط به آزادى اسیران از سوى طرف مقابل باشد (مبادله‌ی اسیران). پیامبر اسلام در جنگ بدر شرط آزادى هر یک از اسیران کافر را که باسواد بودند تعلیم سواد و خواندن و نوشتن به ده نفر از مسلمانان قرار داد (ابن هشام، السیره النبویه، ج ۲، ص ۲۹۸).
پس مى‌توان آزادى را مشروط به انجام خدمتى فرهنگى قرار داد. پیامبر در غزوه بنى مصطلق آزادى اسیران را به رضایت غازیان و مجاهدان، مشروط کرد. پس آزادى مشروط در بسیارى از موارد تأمین کننده‌ی اهداف جنگ است، اما تنها راه نیست (شیخ مفید، الارشاد، ج ۱، ص ۱۱۸ و ابن شهرآشوب، مناقب آل ابى طالب، ج ۱، ص ۱۷۳).
– اعدام و قتل همه‌ی اسرا در همه‌ی موارد
این عمل علاوه بر آن که با روح احکام و معارف اسلام سازگار نیست و هدف اسلام را از جنگ و جهاد تأمین نمى کند بسیار غیر معقول تر از به بردگى کشاندن آن هاست.در اسلام همواره بر مدارا و خوش رفتارى با اسیران جنگى تأکید شده است. هدف از جنگ از بین بردن فتنه و فساد و کفر است، نه نسل بشریت. در اسلام، جهاد براى نابود کردن انسان‌ها نیست، بلکه براى حفظ انسانیت است، ضمن آن که همه‌ی کسانى که در قلمرو جنگ‌ها قرار مى‌گیرند نیز مستحق مرگ نیستند، مثل زنان و کودکان. البته ممکن است در شرایطى تصمیم به قتل اسراى جنگى گرفته شود، مثلاً در آن جا که اشخاص به اسارت درآمده سردمداران کفر و شرک هستند و به درجه اى از شرارت و خباثت رسیده باشند که به هیچ روى امیدى به اصلاحشان نباشد (مانند آن چه رسول خدا (ص) در مورد برخى از اسراى جنگ بدر انجام داد که در واقع استثنا بود) یا آن که سوابق بسیار در توطئه و فتنه انگیزى بر ضدّ مؤمنان را داشته باشند و بارها عهد و پیمان خود را با مؤمنان شکسته باشند. این کشتن نیز موجّه و معقول است، زیرا همان گونه که مسلمانان حق داشتند که جنگ را ادامه دهند و دشمنان خود را تا آخرین نفس نابود سازند اینک نیز که دست از تعقیب کشیده اند حق دارند که بنا به مصالحى گروهى از دشمنان را که به اسیرى گرفته‌اند به قتل برسانند، اما این حکم، کلى و عمومى نیست و اساساً احکام مربوط به اسیران، متفاوت و مبتنى بر اوضاع و شرایط و افراد خاص طرف جنگ است (گرامى، نگاهى به بردگى، ص ۱۰۷).
– نگهدارى اسیران در زندان‌ها
این که دولت اسلامى، اسیران جنگى را در اختیار بگیرد و آن‌ ها را در زندان نگه داشته یا در اردوگاه هاى کار اجبارى، به کار وادارد. این روش، عملاً در اصلاح و تربیت اسیران ناموفق است و مستلزم مخارج زیادى براى دولت است، علاوه بر این، اجبار به بیگارى تأثیرى در تنبیه افراد ندارد، بلکه تنها حس انتقام جویى را در آن‌ ها تقویت مى‌کند. اسیران در زندآن‌ ها از زندگى عادى و روزمره و فضاى آزاد محروم مى‌شوند و محیط تکرارى و کسل کننده‌ی زندان را با سختى باید تحمل کنند. البته این روش، ممکن است در برخى موارد و تحت بعضى شرایط بهترین و معقول ترین شیوه‌ی برخورد با مجرم و اسیر جنگى باشد اما تنها راه نیست. زندان در اسلام حرام نشده، بلکه در برخى موارد براى جریمه و تربیت، از زندان استفاده می‌شود (طبسى، السجن و النفى فى مصادر التشریع الاسلامى).
– بردگى خصوصى با مدت معین
یعنى اسیر جنگى را میان افراد تقسیم کنند، ولى مدتى تعیین کنند که پس از آن مدت خود به خود آزاد شوند یا به محض اظهار اسلام آزاد شوند. این شیوه چند اشکال دارد:
۱- آزادى قطعى در ضرب الاجل معین، روحیه‌ی فرد دشمن را تقویت مى‌کند. او هر لحظه منتظر لحظه‌ی آزادى است تا بار دیگر خود را مجهز سازد و براى انتقام از مسلمانان سلاح در دست گیرد؛
۲- اگر صرف اظهار اسلام را مجوز آزادى اسیر بدانیم تأثیر منفى در عملکرد اربابان خواهد گذاشت و باعث خواهد شد آن‌ ها از گرایش بردگان به اسلام جلوگیرى کنند تا مدت بیش‌ترى مالک آن برده باشند. و اگر صرف اسلام مجوز باشد هر برده‌اى در ظاهر، اظهار اسلام مى‌کند و کفر خود را مخفى نگه مى‌دارد. از این رو مى‌بینیم که در آزادى و عتق بردگان و در مواردى که اسلام عتق را واجب دانسته (مثلاً در کفاره‌ی برخى گناهان) شرط «مؤمن بودن» را براى آزادى برده لازم دانسته است: «فَتَحْرِیرُ رَقَبَه مُؤْمِنَه» (نساء (۴)، آیه‌ی ۹۲) و ایمان بالاتر از اظهار اسلام است. ایمان، یعنى اعتقاد به اصول دین و پاى بندى به فروع آن.
– بردگى خصوصى بى مدت
بر اساس این روش، اسراى جنگ میان مسلمانان مجاهد تقسیم شوند و براى آن‌ ها هم سررسید معینى که در اختیار فرد نباشد قرار ندهند (گرامى، نگاهى به بردگى، ص ۱۰۶).
این همان شیوه اى است که رسول خدا(ص) در برخى جنگ‌ها در مورد اسراى کفار اتخاذ کرد، مانند آن چه درباره‌ی اسیران بنى مصطلق انجام داد (واقدى، المغازى، ج ۱، ص ۴۱۰ و محمدمحسن فقیه، الموسوعه الکبرى فى غزوات النبى الاعظم، ج ۳، ص ۲۳).
ایشان اسراى جنگ را در اختیار مسلمانان قرار مى‌داد و براى آزادى آن‌ ها زمان مشخصى تعیین نمى کرد، اما راه‌ها و روش هاى متعددى که به اختیار و دل خواه فرد مسلمان بود، معرفى مى‌کرد. این روش هم باعث مى‌شد که اسیرِ کافر از اصلاح و تربیت اسلامى بهره ببرد و هم تشویقى براى فرد مجاهد به حساب مى‌آمد تا بتواند از این اسیر در جهت منافع خود استفاده کند. علاوه بر این، بر اثر توزیع اسرا و متفرق کردن آن‌ ها، امکان جنبش هاى ضدحکومتى از طرف اسرا خیلى کم مى‌شود (خسروی، ۱۳۷۳،‌ص۷۵).
استرقاق اسیران جنگى تنها راه برخورد و رفتار با اسیران جنگى نبوده و شیوه هاى دیگرى نیز اعمال مى‌شده است. علاوه بر این، استرقاق نیز واجب شمرده نشده، ضمن آن که به طور مطلق تحریم نیز نشده است؛ یعنى استرقاق نه واجب است و نه حرام، بلکه امر جایزى است که با توجه به شرایط و اوضاع و مقتضیات جنگ در برخى موارد تجویز شده و تشخیص آن به عهده و صلاح دید رهبر مسلمانان است. در شرایط عصر پیامبر(ص) یکى از بهترین شیوه‌ها براى نگهدارى اسیران همین استرقاق بوده است البته با رعایت قوانین و احکام و آدابى که مورد نظر اسلام است.
بردگی اسیر یکی از راه های پایان اسارت و به مقتضای زمان (در صدر اسلام) بوده است. اسلام با همه تأکید بر روی کرامت انسانی و رعایت حقوق افراد قطعا هدف از برده‌داری را تنها به عنوان مقابله به مثل و جلوگیری از ضربه زدن اسرای کفار به مسلمانان و هم‌چنین تربیت و اصلاح اسرا به عنوان برده و در نهایت هدایت آنان و پذیرفتن دین اسلام می‌داند.
اگر اسلام برده نمودن اسیری را جایز شمرده، در واقع به خاطر این است که در شرایطی که اسیر در آن قرار گرفته است اولاً یکی از بهترین راه‌ها برای رهایی وی از اسارت و زندان قرار گرفتن وی در زندگی خانوادگی شخص دیگر است تا در قبال بندگی خود را از مواهب این زندگی برخوردار باشد، چنان‌که اسلام این نوع بندگی را، بندگی مطلق نداسته‌اند‌ بلکه برای آن شرایط و احکام و قوانینی را وضع نموده است که کسی که اسیری را در اختیار می‌گیرد حق تجاوز از این حدود و ضوابط را ندارد و تنها می‌تواند در قالب این قوانین دستوراتی را برای انجام به او بدهد. ثانیاً، ما می‌توانیم بردگی رابه عنوان یک حکم بسیط و تک بعدی در نظر بگیریم و آن را بدون در نظر گرفتن دیگر احکام و شرایط جوامع اسلامی ملاحظه نماییم، در مطالعات پیرامون بردگی باید، این پدیده را در کل نظام اجتماعی مسلمین در نظر بگیریم و با توجه به عموم مصالح و مفاسدی که در این زمینه وجود دارد (حجازی، ۱۳۸۷، ۲۵۴).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
حکم استرقاق، تنها از طریق سنت ثابت شده است (نجفی، ۱۳۷۸، ص ۲۰۴).
بنابراین، نمی‌توان ادعاکرد که در صورت بروز جهادهای اسلامی، مسلمانان موظف به استرقاق اسرا هستند، هم چنان که نمی توان به طور جزم برده‌گیری اسیران جنگی را امری غیرعادلانه و نامتعارف در عصر حاضر دانست، زیرا برخوردی که با اسیران جنگی در دنیا می‌شود بسیار وحشیانه و غیر انسانی و غیر قابل قیاس با استرقاق ملایم و هدف مند اسلام است. زندان های اسیران جنگی در کشورهای مدعی طرف داری از حقوق بشر که در آن با فجیع ترین شکنجه‌ها از اسیران پذیرایی می‌شود گویای رایج بودن و متعارف بودن بردگی به شیوه نوین در عصر حاضر است (ابوزیدآبادی، ۱۳۸۵، ص۱۱۵).

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

۲-۲-۲-۵- مقابله به مثل و مجازات کفار حربى

گرچه اصل اولیه اى که قرآن در مورد اسرا ارائه کرده و در آیه «فاِمّامنّاً بعدُ و اما فداءاً» بیان شده آزادى و تأمین امنیت آن هاست (حال یا با منّت نهادن و بدون عوض و یا با فدیه گرفتن و با عوض) اما در کنار این اصلِ اولى یک اصلِ ثانوى هم ارائه مى‌کند که در مورد برخورد با اسیران کارساز خواهد بود. این اصل ثانوى همان قاعده‌ی مقابله به مثل است.
قاعده مقابله به مثل چون یک اصل ثانوى است از این رو تابع بعضى از متغیرهاست و در ارتباط با تطبیق آن با اسراى جنگى نیز چنین است. یکى از متغیرها، نیت و اراده‌ی خود اسیر است. خداوند مى‌فرماید:
یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِمَنْ فِی أَیْدِیکُمْ مِنْ الْأَسْرَى إِنْ یَعْلَمْ اللَّهُ فِی قُلُوبِکُمْ خَیْرًا یُؤْتِکُمْ خَیْرًا مِمَّا أُخِذَ مِنْکُمْ وَیَغْفِرْ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ * وَإِنْ یُرِیدُوا خِیَانَتَکَ فَقَدْ خَانُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ فَأَمْکَنَ مِنْهُمْ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ (انفال، آیه ۷۰ و ۷۱)؛ اى پیامبر! به اسیرانى که در دست شما هستند بگو: اگر خداوند، خیرى در دل هاى شما بداند، بهتر از آن چه از شماگرفته شده به شما مى‌دهد و شما را مى‌بخشد و خداوند آمرزنده و مهربان است. اما اگر بخواهند با تو خیانت کنند (تازگى ندارد) آن‌ ها پیش از این (نیز) به خدا خیانت کردند و خداوند (شما را) بر آن‌ ها پیروز کرد خداوند دانا و حکیم است.
آرى اگر اسیرى اراده‌ی خیانت دارد خداوند به مسلمانان این حق و قدرت را داده تا براى پیش گیرى از خطر جنگ افروزى مجدد او، رهایش نکنند و کدام فرمانده‌ی حکیم، دشمن خونى را که دل پر از کینه و عداوت دارد و در فکر انتقام و جنگ افروزى مجدد و دست یابى به قدرت پیروزى بر مسلمانان است، آزاد مى‌گذارد، تا بدون نگرانى به این کارها و مقاصد شوم خود بپردازد، خون مسلمانان را بریزد و آن‌ ها را به اسارت و بردگى بکشد؟!
متغیر دوم، عرف رایج بین المللى و قانون عرفى حاکم بر جنگ است. در جنگ‌ها معمول بود که ارتش پیروز، افراد پراکنده‌ی ارتش شکست خورده را برده‌ی خود مى‌ساختند که به نمونه هاى آن اشاره کردیم. بنابراین، گرچه در قرآن هیچ آیه اى به صراحت، برده گرفتن اسیر را دستور نداده است ولى کلیاتى در قرآن داریم که اجازه‌ی مقابله به مثل را به مسلمانان مى‌دهد. از آن جا که دشمن بر اساس این عرف رایج با اسراى مسلمانان چنین مى‌کرد، مسلمانان هم رخصت داشتند مقابله به مثل کنند. در مورد استرقاق اسراى جنگى، تطبیق قاعده‌ی کلى مقابله به مثل در مصداق بارز آن صورت مى‌گرفته است. قاعده‌ی‌ مقابله به مثل، مورد تصریح قرآن و مورد عمل پیشوایان دین بوده است:
فَمَنْ اعْتَدَى عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَیْکُمْ (بقره، آیه ۱۹۴)؛ هر کس به شما تجاوز کرد، همانند آن بر او تعدى کنید. وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهِ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَیْرٌ لِلصَّابِرِینَ (نحل، آیه ۱۲۶)؛ و هرگاه خواستید مجازات کنید، تنها به مقدارى که به شما تعدى شده کیفر دهید. وَجَزَاءُ سَیِّئَه سَیِّئَهٌ مِثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّه (شورى، آیه ۴۰)؛ کیفر بدى، مجازاتى است همانند آن و هر کس عفو و اصلاح کند، پاداش او با خداست.
بنابراین، مسئله‌ی جواز برده گیرى اسرا حکمى جزمى و ابدى نیست، بلکه حکمى انعطاف پذیر است و در قرآن نه به صورت صریح و جزمى، بلکه به صورت کلى، اجمالى و انعطاف پذیر آمده است که تحت تأثیر تحولات عرف رایج بین الملل تغییر خواهد کرد. برده گیرى اسیران جنگى، مانند سایر مجازات‌ها خاصیت بازدارندگى داشته است. بنابراین، تا وقتى که این عرف در دنیا رایج بوده و این قانون جنگى حاکم است، مسلمانان هم حق مقابله به مثل را براى خود محفوظ مى‌دارند. بدیهى است هنگامى که چنین عرفى از بین برود و این رسم بر چیده شود و مسئله‌ی برده و برده‌دارى ریشه کن شود که اسلام نیز خود سهم بالایى در مبارزه با آن دارد، زمینه‌ی مقابله به مثل در مورد استرقاق نیز منتفى خواهد بود (اسکندرى، قاعده مقابله به مثل در حقوق بین الملل از دیدگاه اسلام، ص ۲۷۲).

۲-۳- جمع بندی

بنا بر آن چه گفته شد، بردگى به شیوه‌ی‌ اسلامى همراه با مراعات دقیق آداب و شرایط و تأمین اهداف خاص فرهنگى و معنوى، راه کارى مناسب براى برخورد با اسیران جنگى بوده است. این شیوه، هم در بردارنده‌ی خاصیت مجازات و بازدارندگى براى دشمنان و هم روشى انسانى و متعارف و عادلانه در نگهدارى اسیران و اصلاح و تربیت و بازپرورى ایشان مى‌باشد. اسلام به جاى صرف هزینه هاى سنگین براى حفظ و مراقبت از اسیران در زندان‌ها که فایده اى به جز تقویت حس انتقام جویى و کینه‌ورزى و همین طور افسردگى اسیران به همراه ندارد، اسیران را به خانواده هاى مسلمان ملحق کرد تا با کسر هزینه‌ها بهترین سوددهى را در باب اسیران و به دست آوردن نیروى انسانى مسلمانان کسب کند. مراعات احکام و قوانین مربوط به بردگان، هم باعث مى‌شد مسلمانان در پذیرش ونگهدارى اسیران تشویق شوند و هم امکانى را براى بازگشت صحیح اسیران به اجتماع فراهم مى‌آورد. بردگان کافر در محیط هاى اسلامى تحت تعلیم و تربیت صاحبان خود با آموزه هاى اسلامى از نزدیک آشنا مى‌شدند و عضوى از اعضاى خانواده‌ی مسلمانان مى‌شدند. این امر درباره بخش دیگر از بردگان، یعنى کافرانى که در بازارها به فروش مى‌رسیدند و اسلام اجازه خرید و نگهدارى آن‌ ها را به مسلمانان داده بود نیز صادق است، زیرا این بردگان که به صورت گله وار از این سوى دنیا به آن سوى دنیا کشیده مى‌شدند و بسیارى از آن‌ ها در همین حمل و نقل‌ها جان خود را از دست مى‌دادند با پیوستن به خانواده هاى مسلمان و گذراندن دوره‌ی تعلیم و تربیت به شیوه هاى مختلف به جامعه ملحق مى‌شدند. اسلام راه کارهاى فراوانى براى آزادى بردگان فراهم آورده بود که بر اساس آن، هیچ برده‌اى امکان بردگى دایم و ابدى را نداشت. بنابراین، بردگى به شیوه‌ی‌ اسلامى در آن دوره از تاریخ، بهترین شیوه و مناسب ترین راه کار براى نگهدارى از اسرا و همین طور حمایت مالى و معنوى از بخش وسیعى از جامعه که پشتوانه‌ی اجتماعى و اقتصادى نداشتند به حساب مى‌آید. در حقیقت، شیوه‌ی اسلامى بردگى نقش سازمان‌ها و نهادهاى حمایتى از بزه‌کاران و افراد بى سرپرست در عصر حاضر را داشته است.
عکس مرتبط با اقتصاد
فصل سوم
بردگی در حقوق بین الملل

۳- بردگی در حقوق بین الملل

«رسم برده و کنیز داشتن از عهد باستان تا قرون اخیر در تمام اقوام شرق و غرب رواج داشته و منشأ آن جنگ و پیروزی و حق غنیمت و اسارت بوده است» (سنجابی، ۱۳۴۲، ص ۳۲۳).
در مغرب زمین از یونان باستان و رم قدیم گرفته تا کشورهای جدید اروپا، بردگی همواره وسیله استثمار و استعمار بوده است. یعنی توده‌های عظیمی از حقوق ملی و انسانی محروم می‌شدند و به عنوان برده و غلام در مزارع و معادن و کشتی‌ها به اعمال شاقه اشتغال داشتند. در یونان قدیم حکیم بزرگواری مانند ارسطو در کتاب «سیاست» خود می‌نویسد: « به‌حکم قوانین طبیعت برخی از آدمیان آزاد به جهان آمده‌اند و گروهی دیگر برای بندگی ساخته شده‌اند و. بندگی برای آنان هم سودمند است و هم روا» ( سنجابی، ۱۳۴۲، ص ۳۲۳).
اما در اسلام رفتار با بردگان غالباً بسیار انسانی بوده و برده به مثابه عضو خانواده به‌شمار می‌آمده است و در نهایت توصیه‌های موکدی در آزاد ساختن برده شده است.

۲-۱- پیشینه بردگی

۲-۱-۱- اکتشافات دریایی و آغاز بردگی

بردگی در عصر استعمار، با اکتشافات جغرافیایی دریایی که از قرن پانزدهم میلادی آغاز شده همراه و توأم است. در صدر استعمارگران برده‌دار، دو کشور پرتغال و اسپانیا قرار داشتند که نخستین مکتشفین دریایی بوده‌اند و در این‌جا به بررسی اقدامات هریک از این دو کشور در زمینه بردگی می‌پردازیم:
الف- پرتغال و بردگی- پرتغالیان نخستین اروپاییانی بودند که سواحل غربی آفریقا را پیموده و ایستگاه‌های تجاری برای خود بنا نموده بودند و نیز نخستین اروپاییانی بودند که مستقیماً برای بدست آوردن بردگان سیاه به آفریقا رفتند. پرتغالیان در حدود سنه‌ی ۱۴۲۰ میلادی در آفریقا پیاده شدند و نظام بردگی را پی نهادند. «پرتغالیان برای دست‌گیری و بدام انداختن سیاهان، خود را پنهان می‌کردند و در کمین مردان و زنان سیاه می‌نشستند. همین‌که سیاهان بیچاره از کلبه‌های خود بیرون می‌آمدند و در بیشه‌ای برای اجابت مزاج می‌رفتند آنان را می‌ربودند» (سیمونز،۱۳۶۲، ص۱۰۴).
شیوه مزبور تا پیش از کشف آمریکا (۱۴۹۲) معمول بود. پس از کشف آمریکا، بردگان در گروه‌های کثیر و بطور روزافزون از گینه واقع در ساحل غربی آفریقا، شکار می‌شدند. در نتیجه پس از مدتی، سیاهان مقاومت سختی از خود بروز دادند به گونه‌ای که دیگر دزدیدن و ربودن آنان مقرون به صرفه نبود، به‌جای این شیوه، سیاهان را می‌خریدند یا با اجناس معامله می‌کردند. تجارت برده اندک اندک به صورت یک تفریح مردم‌پسند درآمد به این‌گونه که: «وقتی کشتی حامل برده نزدیک به کران‌های از ساحل غربی می‌رسید، با شلیک یک تیر توپ، ورود خود را علامت می‌داد و این صدا مردم را دسته‌دسته به ساحل دریا یا لب رودخانه می‌کشاند. ناخدا و سایر کارکنان کشتی با قایق در خشکی پیدا می‌شدند و پس از گفت‌و‌گوهایی با سرکرده محلی، بر تخت روان نشسته و حمالان سیاه آن‌را بداخل قبیله می‌بردند. در آن‌جا ناخدا اسیران را می‌گرفت و به ازاء آنان ابزار و آلات و نوشابه‌های الکلی و تنباکو تحویل می‌داد» ( سیمونز، ۱۳۶۲، ص ۱۰۵).
پا به پای توسعه این تجارت، رفته‌رفته، بازرگانان بومی، زحمت ناخدایان کشتی‌ها را کم کردند و از اتلاف وقت آنان جلوگیری نمودند.
اینان خودشان کالاهای تجارتی را از کشتی‌ها نسیه می‌خریدند و معامله لازم را با رییس قبیله انجام می‌دادند. «بردگان اسیر را به اردوگاه می‌فرستادند و در آن‌جا مانند اجناس بازرگانی علامت‌های مخصوص روی بدنشان حک می‌کردند، بعد به زنجیر می‌کشیدند و. در انبارهای کشتی می‌انداختند. در نتیجه ترس و بیمی سراپای وجود سیاهان را فرا می‌گرفت و تصور می‌کردند که اروپاییان آنان را خواهند خورد و مغزهایشان را برای صابون سفیدپوستان به‌کار خواهند برد، از این‌رو از خوردن غذا خودداری می‌کردند و بدین‌جهت برده‌فروشان با زور دهانشان را باز می‌کردند و نوعی باقلای درشت در دهان، آنان می‌گذاشتند که معمولا جلوی اسب ریخته می‌شد» ( سیمونز، ۱۳۶۲، ص ۱۰۶).
این تجارت تا سال ۱۵۸۰ در انحصار پرتغال قرار داشت. سپس کشورهای دیگر اروپایی نیز که برای تسلط بر دریاها مبارزه می‌کردند توجه خود را به آفریقا معطوف داشتند و در این تجارت ننگین وارد شدند.
ب) اسپانیا و بردگی- اسپانیایی‌ها به‌محض ورود به قاره جدید (اسپانیا مانند پرتغالیان به اکتشافات جغرافیایی دریایی دست به‌کار بودند)، مبارزه خونین و دامنه‌داری را به منظور تبلیغ و انتشار دین مسیح و انقیاد سرخ‌پوستان شروع کردند ولی با مقاومت شدید سرخ‌پوستان مواجه گردیدند و نتیجه این مقاومت و زد و خوردها از بین رفتن نژاد سرخ بود.
برای التیام و جبران این انهدام نفوس انسانی بود که اسپانیایی‌ها به فکر افتادند ضایعات و تلفات سرخ‌پوستان را از سیاهان آفریقایی جبران نمایند یعنی از سیاهان برای کار در آمریکا استفاده کنند. در تأمین این منظور خرید و فروش سیاهان آفریقا را آغاز نمودند و به همین جهت «فردیناند» و «ایزابل» پادشاه و ملکه اسپانیا در سال ۱۵۰۱ به حکمران «هلیسپانیولا» (جزیره‌ای نزدیک تاییتی) فرمان دادند که واردات سیاه را بر بردگان یهود و مور « Maure» ترجیح بدهد ولی پس از مرگ ایزابل در سال ۱۵۱۰، فردیناند شخصاً این تجارت را به‌عهده گرفت و اجازه داد که از سیاهان برای رفع نیازمندی‌های عمومی از قبیل استخراج معادن و ساختن استحکامات استفاده شود. خانواده‌های مهاجر تقاضا و اصرار می‌کردند که اجازه حمل برده را برای خود اخذ نمایند.
اولین اقدام مالی در سال ۱۵۱۳ صورت گرفت و آن صدور جواز حمل برده به آمریکا بود که در برابر هر پروانه حمل یک برده دوکا «gucat» دریافت می‌شد و این عوارض علاوه بر حقوق گمرکی به میزان ارزش متاع بود!!
«اسینتو»- شارلکن (شارل پنجم) پادشاه اسپانیا در ۱۵۱۶ و امپراتور آلمان در ۱۵۱۹ به ندما و اشخاص مورد توجه خود پروانه‌ی واردات برده به مستملکات اسپانیا صادر می‌کرد که مهم‌ترین این اجازه‌نامه‌ها در سال ۱۵۱۸ به منظور وارد کردن چهار هزار برده به مستملکات اسپانیا صادر شد و در آن شرط شده بود که بایستی این بردگان عیسوی باشند یا به‌محض ورود، آنان را غسل تعمید بدهند و چون پادشاه در این معامله برای خود حقی منظور نکرده بود این خود گذشت بزرگی محسوب می‌شد. در سال ۱۵۲۸ اولین قرارداد رسمی بین حکومت اسپانیا و بازرگانان برده‌فروش امضای شد و این قرارداد به‌نام «آسینتو»- Assiento – مشهور گردید (راستین، ۱۳۵۷، ص ۶۶).
«آسینتو» اصطلاح حقوق عمومی اسپانیا بوده و « به قراردادهایی اطلاق می‌شد که به منظور منافه عمومی و برای اداره‌ی یک خدمت همگانی یا اجازه یک مالیات بین حکومت اسپانیا و اشخاص طبیعی منعقد می‌گردید و ابتدا به منظور بهره‌برداری و استعمار سرزمین‌های وسیعی که توسط کریستف کلمب کشف شده بود دولت اسپانیا قراردادهایی با بعضی از اتباع کشور منعقد می‌کرد و آن اشخاص برای کشف سرزمین‌های جدید و مستعد کردن زمین برای کشاورزان و اسکان مهاجرین اقدام می‌کردند و چون مهاجرنشین‌های اسپانیا قادر نبودند شخصاً سرزمین‌های وسیع را قابل کشت و زرع نمایند و از معادن آن بهره‌برداری کنند و کانون‌های طلا کشف و زراعت نیشکر معمول و متداول شده بود و [از طرف دیگر] بومی‌های آمریکا… مرگ را بر کار در مزارع و معادن ترجیح می‌دادند لذا برای حل این مشکل، به‌فکر استثمار کارگران سیاه افتادند. زیرا ارزش کار یک سیاه‌پوست برابر با ارزش کار چهار بومی و از طرفی آب و هوای نواحی مزبور به‌قدری سالم بود که «هرار توردذیلاس» وقایع‌نگار رسمی و سلطنتی و مورخ اسپانیایی می‌نویسد: «آب و هوای آمریکا همان‌طور که برای درختان پرتغال مفید است برای سیاهان نیز مناسب می‌باشد» و به علت استقبال از استثمار کارگران سیاه، «آسینتوی» بردگان سیاه به‌وجود آمد (راستین، ۱۳۵۷، ص ۶۷).
نظر به این‌که از دوره‌ی روم قدیم در اروپا بردگی قطع نشده بود و بردگان بسیاری در اسپانیا و پرتغال و ترکیه و خاور دور وجود داشتند که مشتمل بر بردگان مور و بردگان سیاه‌پوستی بودند که با تأسیس کمپانی خرید برده « لو-انگو Loango» در ۱۴۶۰ از سواحل آفریقا بدست آورده بودند لذا برای اولین بار اعزام بردگان از کشورهای اروپایی صورت می‌گرفت ولی بزودی دریافتند که شمار این بردگان کافی نیست و در نتیجه به نسبتی که فشار سر زمین اسپانیا گسترش می‌یافت نیاز به‌کارگران جدید نیز فزونی می‌گرفت. ملوانان اسپانیا و پرتغال چون امواج خروشان به تمام کرانه‌های آفریقا هجوم آوردند. آن‌ ها به جزایر قناری و بنادر آن نواحی تا سرزمین‌های مجاور خلیج گینه پیش رفتند. می‌کوشیدند با تماس مداوم و آشنایی و. تقدیم هدایا وسایل داد و ستد بردگان را برقرار سازند. آنان آفریقایی‌ها را به اروپا برده و به کار و خدمت وا می‌داشتند و با این عمل تصور می‌کردند که به ثوابی رسیده‌اند زیرا بت‌پرستانی را به دین مسیح واداشته بودند و در بازارهای اروپا برده‌فروشی نفع پرسود محسوب می‌گردید» (راستین، ۱۳۵۷، ص۶۸).

۲-۱-۲- اصل آزادی دریانوردی و داخل شدن دیگر کشورهای اروپایی در امر تجارت برده

تا هنگامی‌که مالکیت انحصاری بر دریاها به وسیله دو کشور اسپانیا و پرتغال اعمال می‌گردید، تجارت برده منحصر به همین دو کشور بود، لکن پس از رواج اصل آزادی دریانوردی و شکست نیروی دریایی اسپانیا، کشورهای دیگری از اروپا مانند هلند، انگلیس و فرانسه نیز فرصتی یافتند که به دریاها داخل شوند. این کشورها که به‌قول فالکنر هر کدام درصدد برآمده بودند که در قاره آمریکا یک هلند جدید یا یک انگلستان جدید و یک فرانسه جدید بسازند ناگزیر شدند برای انجام امور احداث شهرها و سایر امور مربوطه از کار یدی استفاده کنند که از دست بومیان (سرخ‌پوستان) سرزمین‌های جدید (آمریکا) ساخته نبود لذا این سه کشور نیز مانند اسپانیا و پرتغال متوجه آفریقا و به برده کشیدن مردم این قاره شدند. یک رشته مراکز تجاری و دژهای نظامی برای جمع‌ آوری و صدور اسیران و بردگان در سرتاسر طول کرانه غربی آفریقا از سنگال تا آنگولا به‌وجود آوردند و هزاران سیاه‌پوست را یا زر خرید کرده یا به جبر و عنف از اوطان خود خارج ساختند. نظر به این‌که این سه کشور (هلند، انگلیس و فرانسه) در مورد بردگان از شیوه واحدی پیروی می‌کردند (ذاکرحسین، ۱۳۶۹،‌ ص۲۵۳).
انگلیس‌ها پس از شکست‌دادن اسپانیایی‌ها و امضای معاهده‌ی ۱۶۷۰ مادرید حاکمیت خود را در جاماییکا مستقر ساختند و بلافاصله کشت نیشکر را در این منطقه رواج و توسعه دادند. کشتزارهای قدیمی تبدیل به مزارع نیشکر شدند، لکن به علت کمی جمعیت در منطقه و بالا بودن نسبی سطح دستمزد کارگران سفیدپوست، مالکین بزرگ مزارع نیشکر درصدد پیدا کردن کارگران ارزان‌قیمت برآمده و زود متوجه گشتند که بهترین راه‌حل استفاده از کارگران سیاه‌پوست است. این امر خود به بردگی کشیدن تعداد بیش‌تری از آفریقاییان منجر گردید. به این ترتیب توسعه کشاورزی در جاماییکا بستگی مستقیم با کارگران سیاه‌پوست در مزارع نیشکر یافت، و از این رهگذر، تجارت برده از پر درآمدترین تجارت‌ها برای تجار انگلیسی و چندین شرکت که این تجارت را در دست داشتند شد. ولی دولت برای جلوگیری از سقوط قیمت مثل گذشته، شرکت‌های نیمه‌رسمی به‌وجود آورد. از شرکت‌هایی که در آن زمان برای این تجارت تخصص پیدا کرد، کمپانی سلطنتی آفریقایی انگلیس می‌باشد که در سال ۱۶۷۲ یک امتیاز ۱۰۰۰ ساله گرفت (ابومحمد، ۱۳۴۶). می‌گویند این شرکت بطور متوسط در سال ۵۰۰۰ برده خرید و فروش می‌کرده و هر برده را به ۳ لیره خریداری کرده و به ۱۶ لیره می‌فروخته است ولی عملا کمپانی آهن سفید، شیشه‌های رنگی، قلع و اشیایی از این قبیل به‌جای قیمت برده می‌پرداخت (همان).
برای این‌که بتوانند بردگان را به بهای زیادتری به فروش برسانند ریش آن‌ ها را می‌تراشیدند و با صابون و نخل زیتون آن‌ ها را شستشو می‌دادند و عضلات بازو و سینه آنان‌را با روغن‌های مخصوص ماساژ می‌دادند تا جوان و نیرومند جلوه کنند. گاهی اوقات بهای بردگان با دوران بازرگانی و استقرار بردگان جوان سیاه‌پوست سالم در کیپ کاستل Kape castel» و سواحل گینه در بعضی از پست‌ها ۲۰ لیره استرلینگ بود (ذاکرحسین، ۱۳۶۹،‌ ص۲۵۴).

۲-۱-۳- برده و تجارت مثلث

در قرن ۱۸تجارتی که به‌نام تجارت مثلث معروف است پردر آمدترین تجارت برای دولت انگلیس بود. کشتی‌های انگلیسی پر از کالاهایی نظیر شیشه شکسته، آهن‌پاره، پارچه‌های رنگارنگ ولی کم قیمت. .. از بنادر انگلیس بسوی سواحل آفریقایی رفته و از آن‌جا این کالاها را با برده مبادله می‌کردند و از آن‌جا به جاماییکا رفته و برده‌ها را به قیمت‌های گزاف فروخته و مجدداً با کالای جدیدی از قبیل نیشکر، شکر، توتون و تنباکو، پنبه و آهن و سایر مواد اولیه که فوق‌العاده برای صنعت انگلیس لازم بودند مراجعت می‌کردند. بسیاری از اوقات کشتی‌ها راه‌شان را طولانی‌تر کرده و از آفریقا به هند رفته و از هند به جاماییکا می‌رفتند که این راه تجارتی معروف به تجارت مثلث کوچک خیلی پردرآمدتر بود. سالیانه ۱۰۰ هزار برده آفریقایی به آمریکا حمل می‌شد. بازارهای عمده‌ی برده، خلیج‌گینه و آفریقای غربی، شرقی و گرمسیری بودند. در حالی‌که خلیج کوچک بنین و بخش‌های خط ساحلی، ساحل طلا، کنگو، آنگولا و برخی نواحی دیگر مناطق صدور برده به‌شمار می‌آمدند (ذاکرحسین، ۱۳۶۹،‌ ص۲۵۴).
در اواخر قرن هفدهم جمعیت سیاه‌پوستان در باربادوس به ۸۰ هزار نفر می‌رسید. سیل‌خروشان واردات برده به جزایر مذکور به‌قدری سریع بود که پس از یک‌صد سال که تقاضای برده کاهش یافته بود بازهم ادامه داشت، تا سال ۱۷۶۳ شصت‌هزار ( ۰۰۰/۶۰) برده سیاه پوست به کوبا وارد کرده بودند و در یکی از سال‌های قرن مزبور، دولت اسپانیا به‌موجب قرارداد اسینتو اجازه حمل ۱۷ هزار سیاه‌پوست را به کوبا صادر کرده بود. در بین سال‌های ۱۷۶۳ تا ۱۷۹۰ تعداد ۰۰۰/۴۱ برده و در فاصله سال‌های ۱۷۹۱ تا ۱۸۲۵ بیش از ۲۳۰ هزار برده سیاه به هاوانا اعزام شده بود. در جاماییکا و نویس Nevicو منت سرات Montserat» و سنت کریستوفر Christopher. St و سنت ونیست St.Vincent» و «سنت لوجیا St.Lucia» به‌همین نسبت واردات برده سیاه افزایش داشت. بیش‌تر بردگانی که به این جزایر اعزام می‌شدند مجدداً صادر می‌گردیدند و… گاه میزان مرگ و میر به‌قدری بالا می‌رفت که درمان بردگان مریض، خود مسئله روز می‌شد، مثلا در یکی از سال‌های قرن هفده، ۲۶۵۶ سیاه‌پوست در سنت و نیسنت متولد شده بود و در همان‌سال ۴۲۰۵ نفر مرده بودند» (راستین، ۱۳۴۵، ص ۳۱).

۲-۱-۴- داغ کردن برده

«برده‌ها را داغ می‌کردند. برای این منظور از یک آهن سرخ شده با آتش که مهر شرکت بر آن حک شده بود، جهت سوزاندن پوست بردگان استفاده می‌شد. قبل از خرید برده، آزمایش‌هایی از او به‌عمل می‌آمد تا مطمئن شوند که او زیر ۳۵ سال و سالم می‌باشد چشم‌ها و دندان‌های سالمی‌دارد و بر روی سرش از تارهای سفید مو خبری نیست ولی اگر تارهای سفید مشاهده می‌شد، تاجرهای آفریقایی قبل از فروش موهایش را از ته می‌تراشیدند. او دوباره در آمریکا وسیله‌ی مالک جدیدش داغ می‌شد» (سرمد، ۱۳۵۰)
کارگاه‌های با ارزش انسانی، قبل از آن‌که از آفریقا با کشتی به سوی آمریکا حمل شود، در مکانی به نام کارگاه انبار می‌شد. این مکان که Barrrcoon نامیده می‌شد مکانی محصور بود که به طور موقت برای نگاه‌داری بردگان ساخته شده بود. در بارکن که یک حصار چوبی بود بردگان مرد را با زنجیر محبوس می‌ساختند. بردگان زن را آزاد می‌گذاشتند تا برای‌شان آشپزی کنند. بسیاری از بردگان هرگز به آمریکا نرسیدند زیرا پیش از آن‌که کشتی‌های مخصوص حمل این سرمایه (عاج سیاه) به ساحل برسند، بیش‌تر برده‌ها از تب یا اعمال وحشیانه جان می‌سپردند» (راستین، ۱۳۴۵، ص ۹۵و ۹۶).

۲-۱-۵- بارگیری

آفریقایی‌های نگوبخت در یک کرجی پارویی با فشار بسیار و تنگ هم قرار داده می‌شدند. با کشتی مخصوص حمل بردگان حمل می‌گردیدند.
خیلی از بردگان هرگز دریا یا مردان سفیدپوست را ندیده بودند. بعضی از بردگان، مردان سفید را شیطان‌هایی می‌دانستند که قصد خوردن آن‌ ها را دارند. ملوانان این موضوع را تفریح‌آمیز می‌یافتند و سعی می‌کردند این پندار آنان را تقویت کنند به نحوی‌که بعضی از بردگان از تظاهر ملوانان به کشتن آن‌ ها وحشت زده می‌شدند و مشت مشت خاک دیوار ساحلی را می‌بلعیدند یا خود را از عرشه کشتی پرت و غرق می‌کردند (سیمونز،۱۳۶۲: ص ۱۰۲)
«… گاهی اوقات، در حالی‌که کشتی از یک سوی ساحل به سوی دیگر برای تحویل کالای انسانی بیش‌تری در حرکت بود، برده‌ها دز غل و زنجیر به مدت ۷ یا ۸ ماه در انبار نگه‌داری می‌شدند. هنگامی که هوا طوفانی می‌گشت، دریچه‌هایی را که به عرشه باز می‌شدند، می‌بستند و در نتیجه بردگان اغلب خفه می‌شدند. پزشک کشتی قادر نبود جلوی مرگ و میر را بگیرد زیرا نمی‌توانست در انباری که فاقد هوا بود، برای معاینه بردگان شمع روشن کند» (مانتفیلد،۱۳۵۷: ص ۱۰۲).

۲-۱-۶- بسته‌بندی محموله

«کشتی‌ها بردگان را در اقیانوس اطلس واز گذرگاهی موسوم به گذرگاه «ترسناک» عبور می‌دادند و به همین جهت کشتی‌ها را بسیار فشرده باربندی می‌کردند. بعضی از برده‌ها را در یک راستا قرار می‌دادند و سرهایشان را به پاهایشان زنجیر می‌کردند. بقیه مجبور بودند در تاقچه‌هایی که دور تا دور بدنه کشتی جاسازی شده بود، قوز کنند. هر تاقچه تنها ۵/۲ پا با تاقچه بالاتر از خود فاصله داشت و برده‌ها مانند کتاب‌هایی در قفسه‌ها چیده شده بودند، ولی جایشان بیش‌تر به تابوت شبیه بود و به‌راستی خیلی از بردگان در همان وضعیت در سرجایشان می‌مردند. گاهی اوقات نوزادان ناخوانده از کشتی به‌دریا می‌غلتیدند و مادران غم‌زده می‌کوشیدند در پی آن‌ ها خود را به آب پرت کنند» ( سیمونز، ۱۳۶۲: ص ۱۰۲).
یک برده فروش اظهار کرده بود که: «… سیاهان اغلب از کشتی‌ها خود را به دریا می‌انداختند و آن‌قدر خود را زیرآب نگاه می‌داشتند تا غرق شوند و وسیله برده‌فروشان نجات نیابند و حاضر بودند در دهان کوسه‌های خطرناک قطعه قطعه شوند ولی به صورت برده‌های جدید برای فروش عرضه نشوند. (راستین، ۱۳۴۵، ص ۱۰۳).
اروپاییان در مجموع ۵۰ میلیون انسان را از ماورای بحار به آمریکا انتقال دادند که هنگام عبور از اقیانوس ۲۵ میلیون تن از آنان به هلاکت رسیدند (دکتر قاضی، ۱۳۵۸: ص ۱۷۶).

رتبه صفحه چیست؟

رتبه صفحه یک مقدار عددی است که اهمیت یک صفحه را روی سایت بیان می‌کند. گوگل برای صفحاتی که در سایت‌ها یا صفحات معتبر دیگر لینک شده‌اند، یک رتبه مثبت در نظر می‌گیرد. هر چه تعداد این رتبه‌ها بالاتر رود نشان می‌دهد که صفحه اهمیت بیشتری دارد و همچنین اهمیت صفحه‌ای که از طریق لینک شدن به یک صفحه معتبر، کسب رتبه کرده است، اهمیت خود آن صفحه معتبر را مشخص می‌کند. گوگل اهمیت یک صفحه را از طریق رای داده شده به آن صفحه محاسبه می‌کند. اهمیت هر رای به هنگام محاسبه رتبه صفحه مشخص می‌شود. رتبه صفحه یک روش تصمیم گیری است که گوگل برای ارزیابی اهمیت صفحه مورد استفاده قرار می‌دهد.
رتبه صفحه به دلیل اینکه یکی از فاکتورهایی است که رتبه صفحه را در نتیجه جستجو هم مشخص می‌کند، موضوع مهمی بشمار می‌آید. اما این تنها فاکتوری نیست که گوگل برای رتبه بندی صفحات استفاده می‌کند ولی از مهم‌ترین ها می‌باشد(درویش، ۱۳۹۲).

اهمیت رتبه صفحه:

یکی از معیارهای ارزیابی سایت‌ها در سطح اینترنت رتبه صفحه است. زیرا بیشتر کاربران از موتور جستجوی گوگل برای دسترسی به اطلاعات مورد نیاز خود استفاده می‌کنند و به همین دلیل رتبه گوگل صفحه یا سایت اهمیت زیادی پیدا می‌کند(درویش، ۱۳۹۲).

ترافیک وب سایت چیست؟

اگر چه ترافیک یک سایت رابطــــه مستقیمــــی با تعداد بازدید از آن سایت دارد ولی مطمئنا به معنی تعداد بازدید از یک سایت نیست .
ترافیک وب سایت عبارت است از مقدار اطلاعات تبادل شده بین یک سایت و کاربر که در اینجا کاربر همان بازدید کننده سایت است .
مقدار اطلاعات تبادل شده چیست ؟ متن ، ، ویدئو ، فایل و … که در یک صفحه وب نمایش داده می‌شود اطلاعات[۹۰] را تشکیل می‌دهد . بنابراین ممکن است تصویر که سایت الف تعداد بازدید بیشتری از سایت ب داشته باشد و در عین حال ترافیک کمتری نسبت به سایت ب داشته باشد. یعنی اگر دریک صفحه از محتوی سنگین نظیر تصاویر و ویدئو و … با حجم بالایی استفاده کنیم در یک بازدید نسبت به صفحه‌ای که از محتوی سبک استفاده کرده است ترافیک بیشتری خواهیم داشت. در بسیاری از سایت‌ها کاربران امکان آپلود کردن تصاویر ، ویدئو و … را دارند. آپلود کردن هم به افزایش ترافیک یک سایت کمک می‌کند . نتیجه اینکه ممکن است سایتی ترافیک بالایی داشته باشد اما بازدید کننده زیادی نداشته باشد (عزیزی، ۱۳۹۲) .

افزایش ترافیک و بالا بردن رنکینگ سایت با بهره گرفتن از کلمات کلیدی

در صورتی که وب سایت در رتبه نخست رنکینگ قرار داشته باشد، چیزی حدود ۸٫۵ برابر بیشتر از سایت‌هایی که در رده پنجم قرار دارند مورد بازدید قرار می‌گیرد. اما مسئله‌ای که تعجب بسیاری از صاحبان وب سایت را بر انگیخته، آن است که چرا با وجود رنکینگ بالا، ترافیک سایت به حد انتظار نرسیده و تعداد بازدیدکنندگان کم است و چرا رنکینگ بالا باعث افزایش ترافیک قابل توجهی نمی‌شود؟
هر عبارتی که توسط شخصی در سایت گوگل یا هر موتور جستجوی دیگری تایپ می‌شود، عبارت جستجو” و از جانب صاحب وب سایت عبارت کلیدی نامیده می‌شود. هنگامی که عبارات کلیدی خاصی توسط افراد زیادی مورد جستجو قرار می‌گیرد، به این معنی است که این عبارت بیشترین تقاضا را دارد. نکته حائز اهمیت آن است که اگر وب سایتی بتواند با بهره گرفتن از این کلمات کلیدی پر تقاضا، در رنکینگ بالا قرار گیرد، آن گاه صاحب وب سایت شاهد افزایش قابل توجه ترافیک وب سایت خود خواهد بود. اما اگر تعداد کمی از افراد آن کلمه را مورد جستجو قرار می‌دهند، کلمه کلیدی کم تقاضایی است.حتی اگر وب سایتی در جدول رنکینگ رتبه نخست هم باشید، تاثیر چندانی بر روی ترافیک سایت نخواهد داشت.
صاحبان وب سایت برای این که بخواهند نتیجه خوبی در رنگینگ بالاو افزایش ترافیک سایت مشاهده کنند، باید تحقیقاتی پیرامون عبارات و کلمات کلیدی داشته باشند. باید به مقدار تقاضای یک کلمه کلیدی توجه کنید. به این معنی که چه تعداد از افراد آن کلمه کلیدی را در طول یک ماه مورد جستجو قرار می‌دهند، و نتیجه حاصل را با منبع مقایسه کنند. منبع در اصل تعداد وب سایت‌هایی است که با آن‌ ها بر سر یک عبارت خاص رقابت دارند.
اگر تعداد افراد کمی کلمه کلیدی خاصی را برای جستجوی خود به کار می‌برند، حتی اگر سایتی در رنکینگ یک هم قرار داشته باشد، همان تعداد بازدید کننده دارد که آن کلمه کلیدی متقاضی دارد. زیرا ترافیکی که سایت دریافت می‌کند به مقدار تقاضای آن کلمه کلیدی (تعداد افرادی که آن کلمه را جست و جو می‌کنند) بستگی دارد. در اصل تعداد بازدید کنندگان یک سایت که از یک عبارت کلیدی استفاده می‌کنند، با تعداد جستجو کنندگان آن عبارت متناسب است (شرکت فناوری اطلاعات کاسپید،بی تا).
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات

رتبه الکسا[۹۱] چیست ؟

الکسا عنوان سرویسی است وابسته به سایت آمازون که در آدرس Alexa.com ارائه می‌شود، الکسا یک وب سایت آنالایز کننده ترافیک وب سایت‌ها است و وب سایت‌ها را بر اساس تعداد بازدید کاربران رتبه بندی می‌کند. الکسا در سال ۱۹۹۶ توسط ۲ نفر به نام‌های Brewster Kahle و Bruce Gilliat پایه گذاری شد. نام الکسا الهام گرفته از Royal Library of Alexandria بزرگ‌ترین کتابخانه مصر باستان قبل از میلاد یا کتابخانه سلطنتی اسکندریه است. هدف از این سرویس رتبه بندی پایگاه‌های اینترنتی از نظر تعداد بازدیدکننده (ترافیک بازدیدها) می‌باشد که با در نظر گرفتن یک سری معیارهای محاسباتی و آماری، نهایتا سایت‌های مختلف را به لحاظ میزان دیده شدن صفحات آن‌ ها، رتبه بندی می‌کند.
رتبه الکسا عددی است که به صورت نزولی و بر اساس ترافیک یک سایت به آن سایت تعلق می‌گیرد. هرچه عدد کوچک‌تر باشد رتبه تعلق گرفته با ارزش‌تر است. به تعبیر دیگر الکسا لیستی از وب سایت‌های اینترنتی است که بر اساس ترافیک و تعداد بازدید مرتب سازی شده و اگر وب سایتی در منطقه خود مثلا ایران جزو ۵۰ یا ۱۰۰ وب سایت اول آن نمایش داده شود مشخص کننده ارزش بالای این سایت از لحاظ تجاری نیز خواهد بود زیرا وب سایت‌های دیگر سعی می‌کنند با پیدا کردن سایت‌های پر ترافیک از آن‌ ها برای دریافت لینک یا نمایش تبلیغات استفاده کنند که موجب افزایش در آمد و ارزش سایت‌های پربازدید خواهد شد (طاهری،۱۳۹۲).

اهمیت رتبه بندی الکسا

معمولا وب‌سایت‌هایی که بازدیدکننده‌هایشان از تجربه کافی در فعالیت‌های وب برخوردارند، رتبه الکسای بهتری نسبت به سایت‌های دیگر ولی با بازدید مشابه دارند؛ رتبه الکسا جای خود را بین کاربران باز کرده و اهمیتی نسبی در عرصه وب و مخصوصا تجارت الکترونیک پیدا کرده است؛ به طور مثال تبلیغ دهندگان بیشتر تمایل دارند که با سایت‌های مرتبط با اهدافشان با توجه به رتبه الکسای آن‌ ها همکاری کنند، از طرفی اطلاعات سایت الکسا بعضا در تجزیه و تحلیل بهتر و هدف گذاری مخاطبان و نیازهایشان، می‌تواند تاثیر مثبتی داشته باشد، یا در مقایسه چند سایت مشابه از لحاظ محبوبیت، تعیین کننده باشد (طاهری،۱۳۹۲).

پیچ رنک گوگل مهم‌تر است یا رتبه سایت در الکسا؟

اهمیت پیج رنک برای همه مشخص است و هر چه پیج رنک یک وب سایت بالاتر باشد آن وب سایت از نقطه نظر گوگل معتبرتر و بهتر است و در نتیجه‌های بدست آمده در جستجوها رتبه بهتری را کسب می‌کند. چندین فاکتور مختلف مانند قدمت و طول عمر یک وب سایت، تغییرات اعمال شده در مدت زمان در وب سایت و رعایت استانداردهای طراحی وب سایت و . . . همه و همه در این امتیاز دهی موثر هستند. شرکت گوگل معمولا بین ۴ الی ۶ بار در سال نتیجه ارزیابی سایت‌ها را با بالا یا پایین کردن یا ثابت نگه داشتن عدد پیج رنک نشان می‌دهد و این عدد نشان دهنده ارزیابی در طول مدت زمان است. برای مثال هیچ وب سایتی را با طول عمر ۳ ماه پیدا نخواهد شد که پیج رنک ۵ داشته باشد. در نتیجه پیج رنک فاکتوری است که به قدمت و طول عمر سایت بسیار مرتبط است. البته این اصلا به این معنی نیست که یک وب سایت با قدمت ۱۰ ساله حتما پیج رنک خوبی خواهد داشت، بلکه شاید پیج رنک آن ۲ یا ۳ باشد.
از آنطرف رتبه وب سایت در الکسا به دو فاکتور مرتبط است: اول تعداد بازدید از سایت شما و اینکه آیا صاحبان سایت‌ها و کاربران دائمی سایتی از تولبار الکسا استفاده می‌کنند یا خیر. مسلما فاکتور دوم درصد کمتری از این رتبه را در بر می‌گیرد و مهم‌ترین فاکتور تعداد بازدید روزانه از وب سایت می‌باشد.
سایت‌هایی که ارزش تقریبی وب سایت‌ها را تخمین می‌زنند به صورت مستقیم از این ۲ فاکتور جهت تخمیت قیمت تقریبی سایت استفاده می‌برند، البته در کنار این ۲ فاکتور مهم فاکتورهای مهمی مانند تعداد بک لینک‌ها درسایتهای گوگل و یاهو، ایندکس شدن در دایرکتوری‌های مهم و . . . تاثیر گذار هستند.
اما در یک نگرش کلی می‌توان به این نتیجه رسید که پیج رنک یک سایت فاکتور مهم‌تری نسبت به رتبه سایت در الکسا می‌باشد، چرا که بسیاری از وب سایت‌ها بیشترین طیف بازدید کنندگان خود را از طریق موتورهای جستجو میابند و اینکه پیج رنک شما عدد بالایی باشد کمک خواهد کرد که به نتایج بهتری دست پیدا کنید (همان).

رتبه‌بندی دانشگاه‌ها

رتبه‌بندی آکادمیک دانشگاه‌های جهان بر اساس پارارامترهای مختلفی انجام می‌گیرد. رتبه‌بندی‌ها می‌تواند براساس کیفیت برخی شاخص‌های موجود انجام شود. از جمله این شاخص‌ها می‌توان به آمارهای تجربی، برآوردهای مربوط به مدرسین و اساتید، بورسیه‌ها، دانشجویان، داوطلبین ورود به دانشگاه و برخی دیگر اشاره کرد. برخی از رتبه‌بندی‌ها هم هستند که بر اساس نحوه پذیرش و ورود دانشجویان به دانشگاه صورت می‌گیرد.
علاوه بر رتبه‌بندی موسسات، برخی رتبه‌بندی‌های دیگری هم وجود دارد که برای برنامه‌های آموزشی، دپارتمان‌ها و مدارس صورت می‌گیرد. رتبه‌بندی‌ها بر اساس جهت‌دهی برخی مجلات و روزنامه‌ها و گاهی هم توسط دانشگاهیان و فرهنگیان انجام می‌گیرد.
رتبه‌بندی ممکن است از کشوری به کشور دیگر متفاوت باشد. یک تحقیق در دانشگاه کرنل[۹۲] نشان می‌دهد که رتبه‌بندی دانشگاه‌های در ایالات متحده به صورت معناداری تحت تاثیر سیستم پذیرش دانشجوست. ولی در انگلستان تعدد نشریات و مقالات رتبه دانشگاه‌ها را تعیین می‌کند.

رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان

رتبه‌بندی‌های بین‌المللی توسط موسسات محلی
موسسات محلی متعددی رتبه‌بندی بین‌المللی دانشگاه‌ها را انجام می‌دهند که شامل موارد زیر است:

رتبه‌بندی آموزشی دانشگاه‌های جهان[۹۳] (SJTU)

از رتبه‌بندی‌های مهم آموزشی دانشگاه‌های جهان، رتبه‌بندی‌ای که توسط دانشگاه شانگهای جیا تانگ[۹۴] صورت گرفته‌است. این رتبه‌بندی در قالب یک پروژه بزرگ در کشور چین صورت گرفته‌است و هدف آن رتبه‌بندی دانشگاه‌های دنیا به صورت کاملاً مستقل بود و در واقع برای اندازه‌گیری فاصله دانشگاه‌های چینی و دانشگاه‌های روز دنیا صورت گرفت و نتایج آن در مجله [۹۵] به چاپ رسید. میزان پارامترهای موثر در این رتبه‌بندی بیشتر در حوزه علوم طبیعی قرار دارند و عبارتند از تعداد مقالات منتشر شده در مجلات [۹۶] و ساینس[۹۷]، تعداد برندگان جایزه نوبل[۹۸] (که بیشتر به علوم فیزیک تعلق می‌گیرد) و جایزه فیلدز[۹۹] (در حوزه ریاضیات)

نشریه آموزش عالی (تایمز) – موسسه رتبه‌بندی دانشگاه‌ها QS

نشریه آموزش عالی تایمز لندن یک نشریه واقع در انگلستان و مربوط به آموزش عالی با همکاری موسسه کاکارلی سیموندز[۱۰۰] هر ساله لیستی از ۲۰۰ دانشگاه برتر دنیا را با عنوان انگلیسی ( THES – QS World University Rankings) منتشر می‌کند. در مقایسه با رتبه‌بندی‌های دیگر، در این رتبه‌بندی سالانه بسیاری از دانشگاه‌های غیرآمریکایی و خصوصاً انگلیسی در میان رتبه‌های بالای آن قرار دارند.

شنیدم کـه شخصی در آن انجمن بگفتا چنـین نیست یا باالــحسن
نرنجید از اوحیـــــــدر نـــــامجوی بگفت ار توانی از ایــن بـــه بگوی
بگفت آن چه دانست و بایسته گفت بــه گل چشمه خــور نشاید نهفت
پسنــــــدید از او شــاه مــردان جــــواب که من بر خطـــــــــا بودم او بر صــــــواب
به از مـا ســـــخن‌گوی دانا یکـــــی است که بالاتر از عــــــلم او عــــــــلم نیـــست
گر امروز بــــودی خـــــــداوند جـــــاه نکـــــــردی خود از کبــــر دروی نـــگاه»
از نشانه‌های سعه صدر، آن است که انسان تحمل شنیدن سخنان مخالفان را داشته باشد و هرگز عقل خود را کامل تصور نکند و سخنان درست و منطقی را حتی از مخالفان خویش پذیرا باشد و البته سعه صدر در مقام تعلیم و تربیت، کار بسیار دشواری است که به راستی ریاضت می‌طلبد و تا کسی خود در جایگاه معلمی قرار نگیرد، چنین مسئولیتی را درک نمی‌کند.» (جابانی، ۱۳۶۳: ۷۵ )
کاووس حسن لی، در کتاب پیام اهل دل، اندیشه‌های اجتماعی و اخلاقی سعدی می‌نویسد«واژه شکیبایی یا همان «صبر»، جایگاه ویژه‌ای در بین ما ایرانیان دارد به طوری که: «درآموزه‌های قرآنی و دینی ما قرین حق و زیبایی است و در ادبیات‌مان با تعابیری چون«کیمیای بی‌مانند» و«کیمیای بزرگی‌ها» از آن یاد شده است و به قول سعدی در گلستان «هرکه را صبر نیست، حکمت نیست» (حسن لی،۱۳۷۸: ۹۲)
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
امرسون نویسنده و متفکر معروف آمریکائی در قرن نوزدهم می‌گوید سعدی زبان همه ملل و اقوام عالم سخن می‌گوید و گفته‌های او مانند هومر و شکسپیر و سروانتس و مونتنی همیشه تازگی دارد. امرسون کتاب گلستان را یکی از اناجیل و کتب مقدسه دیانتی جهان می‌داند و معتقد است که دستورهای اخلاقی آن قوانین عمومی و بین‌المللی است . . . گلستان در طی قرون متمادی کتاب درسی و قرائتی کلیه مدارس اسلامی بوده و وقتی انگلیسها به هندوستان دست یافتند مأمورین آن‌ ها بهترین طریقی که برای دست‌یابی به روحیات غامض و کیفیت افکار و بینش هندیان مسلمان پیدا کردند، همانا مطالعه در مندرجات گلستان بود… اما بوستان در نظر بنجامین ‌فرانکلین مقامی بسیار شامخ و والا داشته است؛ بطوریکه وقتی جمله‌ای از آن را در جزو موعظه‌های جرومی تیلار روحانی و واعظ مشهور انگلیسی قرائت کرد، درباره آن گفت این جمله باید قاعدتاً یکی از جمله‌های مفقود ‌شده اشعار تورات باشد. داستانی که سعدی درباره صبر و قناعت آورده است چنان در افکار مردم قرن هیجدهم مؤثر واقع شده بود که آن را بی‌گمان از آیات و تأویلات آسمانی می‌پنداشتند و به زحمت باور می‌کردند که این افکار حکیمانه زاده اندیشه دانشمند ایرانی و از فارسی به لاتین ترجمه شده‌است» (دشتی، ۱۳۸۱: ۱۸۰)
انواع صبر را از نظر حوزه‌ی کارکرد معنایی و دلالت بر مفهوم در آثار سعدی به شکل زیر می‌توان دسته بندی کرد:
۵-۱-۱٫نتیجه شیرین صبر
سعدی بر این باور است که گرچه صبر تلخ و دشوار است؛ امّا نتایج شیرین به بار می‌آورد. رسیدن به کعبه مقصود مستلزم تحمل مصایب و تحمل سختی‌های فراوانی می‌باشد که ممکن است در طی طریق با آن مواجه شویم. اگر در طی این راه ناشکیبایی پیشه کنیم ممکن است به بلاهای تازه‌ای دچار گردیم و دردی بر دردها افزوده گردد و بسیار از مقصد دور شویم. توّکُل و صبر بر سختی‌ها و ناملایمات انسان را در راه رسیدن به مقصود و مقصد یاری می‌کند. کسی که به امید رسیدن به آسانی و گشایش سختی‌ها را تحمل می‌کند به نتایج شیرین صبر کردن واصل می‌گردد:
منشــین ترش از گردش ایام که صبر تلخ است و لیکن بـــــــر ِ شیرین دارد
(سعدی، ۱۳۷۴: ۱۲۱)
سعدی می‌گوید برای رسیدن به میوه شیرین صبر نباید شتاب و بی قراری کرد. بلکه باید این راه را با آرامش و تأنی به سر برد. انگوری که تازه به بار می‌نشیند، میوه آن ترش مزه است امّا چون ایّامی چند بر او بگذرد شیرین و خوش مزه می‌شود و این همه از نتایج صبر است:
انگور نـــــو آورده ترش طعــم بــود روزی دو سه صبر کن که شیریـن گردد
(همان:۱۳۹)
او معتقد است،کسی که نتایج شیرین و شکّرین صبر را چشید و به نتایج خوب آن واقف گشت دیگر از ناملایمات زندگی و پستی و بلندی‌های آن ناله و شکوه سر نخواهد داد و به امید گشایش و رهایی همه این ناهمواری‌ها را بر خود خواهد پیمود. سعدی در قالب تشبیهات و استعاره‌هایی نتیجه شیرین صبر کردن را برای خواننده‌اش ملموس‌تر نشان می‌دهد. کسی که تلخی و سختی‌های جدایی و هجران را کشیده و به وصال روح افزای یار رسیده می‌داند که صبر بسیار شیرین است و دیگر از چنین وضعیّتی بار دیگر شکایت نخواهد کرد. بیت زیر ضمن اشاره به این موضوع ایهامی نیز در دل خود دارد که اشاره می‌کند به درخت «صبر» که طعم میوه آن بسیار تلخ است:
من بــعد حکایت نکـنم تلخی هجران کان میوه که از صبر برآمد شـــکری بود
(همان :۵۹۱)
تحــمل چــو زهرت نمــاید نخسـت ولی شهــد گــردد چـــو در طبع رست
به سختی بنـه گفتش، ای خواجه، دل کــس از صــبــر کــردن نــگـردد خجل
(همان :۳۱۲)
۵-۱-۲ . صبر برای استفاده از وقت مناسب
یکی از نکته‌های اخلاقی که سعدی به ما می‌آموزد بحث «صبر و توفیق» است. او بر این باور است که «صبر» در نهایت به «موفقیت» منتهی می‌گردد. یکی از حکایت‌های سعدی در گلستان، باب اوّل اشاره به این موضوع دارد .در این داستان، سعدی حکایت مردی نیک را بیان می‌کند که توسط مردم آزاری زورمند و دارای جاه و گاه مورد ستم واقع می‌گردد. مرد دوراندیش در گرفتن انتقام تعجیل نمی‌کند و مترصد وقت مناسب می‌نشیند. سرانجام گردش ایّام به کام او می‌چرخد و مرد ستمگر از جاه و گاه فرو می‌افتد. مرد با مناسب دیدن وقت انتقام جفایی را که بر او رفته بود تلافی می‌کند. بدون آنکه محتاج و ملزم به هزینه‌ی زیادی گردد. سعدی در این داستان با نشان دادن بهای صبر خواننده را به دوراندیشی و عدم عجله در تصمیم‌گیری دعوت می‌کند.
نــاسزایــی را کــه بــیـنی بــخـت یــار عاقــلان تــسلیــم کـــردند اخــــتیار
چــون نــداری نــاخــن درنــده تــیــز با ددان آن بــه کــه کــم گیری ســــتیز
هــر کــه بــا پــولاد بــازو پـــنجه کرد ساعد مسکــین خــود را رنــجــه کـــرد
بــاش تــا دســتـش بــبــنــدد روزگار پس بــه کـــام دوســتــان مغــزش بر آر»
(همان :۴۶)
مــظلــوم دسـت بسته‌ی مغلوب را بگوی تا چـــشم برقــضــا کــند و صبـر بر جفا
کاین دســت بسته را بگشایـند عـــاقبت وان گشاده بـــــــاز بــبــنــدنـد بر قـفـا
(همان: ۱۰۳۷)
نــفس ظــالـم مــثــال زنــبـــور است که جـهـانـــش ز دســــت مــی‌نـــالــد
صـــبر کــن تــا بــیــــوفــتــد روزی که هــمــه پــای بـر ســرش مــالـــنــد
(همان: ۱۰۵۳ )
۵-۱-۳٫ صبر برای حفظ عزّت نفس
رابطه دیگری که در آثار سعدی باید جستجو کرد رابطه بین« صبر »و «عزّت نفس» است. سعدی صبر و غزّت نفس را بهتر از مال و منال دنیوی به حساب می آورد. جالب این است که سعدی می‌گوید این موضوع را از بزرگان شنیده و البته هم بسیار شنیده است.
کــز بــزرگــان شــنـــیــده‌ام بــسـیار صــبـر درویــش بــه کــه بــذل غــنی
(همان: ۷۷ )
گر چه بی طاقــتم چــو مــور ضــعیـف مــی‌کـشـم نـفـس و مــی‌کــشـم بـارت
(همان: ۱۰۱ )
سعدی صبر و قناعت در وقت نیاز را نتیجه ی خرد و تعقل می‌داند. او توانگری را در قناعت و حفظ شاَن وعزّت نفس می‌داند، چنان که خواهش‌گری و بردن نیاز بر در تو نگران را ناشی از حقارت نفس بر می‌شمارد. او گنج قناعت و کِنج صبررا بر خواهش‌گری و ابراز نیاز این چنین ترجیح می‌دهد:
اى قنـــاعت ! توانــــــگرم گـــــردان کـه ورای تـو هــــیچ نعمت نیست
کنج صبـــــر اخـــــــتیار لقمان است هر که را صبر نیست حکمت نیست
(همان:۹۱)
سعدی معتقد است، صبر بر فقر و فاقه بر دراز کردن دست در پیش اربابان بی مروّت ثروت ومکنّت بهتر است. او می‌گوید که گنج قناعت و حفظ عزت نفس بسی بهتر و برتر از بردن حاجت و نیاز بر در ثروتمندان است.
در حکایت زیر سعدی داستان مردی را پیش می‌کشد که حاضر است برای حفظ آبرو و نگهداشت عزّت خود درکنج خاموشی و فراموشی بمیرد ولی دست نیاز به طرف ارباب کرم هم دراز نکند. او درخواست نیاز حتی به نزدیکان را رفتن به دوزخ برابر می‌داند و ترجیح می‌دهد بمیرد اما تن به ننگ خواهش نیالاید.
«درویشی را شنیدم که در آتش فاقه می‌سوخت و رقعه بر خرقه همی دوخت و تسکین خاطر مسکین را همی گفت» :
کسی گفتش: چه نشینی که فلان در این شهر طبعی کریم دارد و کرمی عمیم، میان به خدمت آزادگان بسته و بر در دل‌ها نشسته. اگر بر صورت حال تو چنان که هست وقوف یابد پاس خاطر عزیزان داشتن منت دارد و غنیمت شمارد. گفت خاموش که در پسی مردن به که حاجت پیش کسی بردن
هم رقعه دوختن به و الزام کنج صبر کز بهر جامه رقعه بر خواجگان نبشت
حــــقا که با عقوبت دوزخ برابر است رفتن به پایمـردی همسایه در بهشت
(همان :۹۲)
۵-۱-۴- ارتباط صبر وتحمّل سختی‌ها
انسان‌های که به اجبار یا به اختیار بر جسم و جان خود سختی و مشقّت می‌دهند وبر درد آن صبر می‌کنند به طور طبیعی در مقابل پیش آمدهای مشابه آن بلا می‌توانند مقاومت بیشتری از خود نشان دهند و به آسانی تسلیم محنت و نیستی نگردند. کسانی که بر شهوت پر خوری و تمایل به خوراکی‌های اشتها برانگیز با ریاضت دادن به نفس بر آن غالب می‌گردند به آسانی می‌توانند در مقابل گرسنگی در هنگام ناچاری و نداری مقاومت کنند و تسلیم مرگ نشوند. این مضمون در اشعار سعدی به زیبایی پرورانده شده وبه نحو شگفت انگیزی شنونده و خواننده را تحت تاًثیر قرار می‌دهد. او در گلستان داستان دو درویش را بیان می کند که باهم سفربودند یکی به تن فربه و نیرومند، و دیگری لاغر و ضعیف بود. چون در حین سفر گرفتار شدند و مدتی در محبس ماندند در این مدت آب و غذایی به آن دو نرسید. پس از مدتی مرد فربه و نیرومند تاب گرسنگی و تشنه کامی نیاورد و به مرگ آمد. لیکن مرد لاغر که با گرسنگی خو گرفته بود به راحتی این وضع را تحمل کرد و با صبر و مقاومت بر این محنت فایق شد. آن چه در این جا اهمیّت دارد تاًثیر صبر و بردباری در تحمل شرایط سخت و ناگوار است که البته در پشت آن گشایش و آسایش می‌رسد که از نتایج صبر است.
دو درویش خراسانی ملازم صحبت یکدیگر سفر کردندی، یکی ضعیف بود که هر بدو شب افطار کردی و دیگر قوی که روزی سه بار خوردی اتفاقاً بر در شهری به تهمت جاسوسی گرفتار آمدند هر دو را به خانه‌ای کردند و در به گل برآوردند بعد از دو هفته معلوم شد که بی‌گناهند در گشادند قوی را دیدند مرده و ضعیف جان به سلامت برده. مردم در این عجب ماندند حکیمی گفت خلاف این عجب بودی آن یکی «بسیارخوار» بوده است طاقت بینوایی نیاورد به سختی هلاک شد و این دگر «خویشتن دار» بوده است لاجرم بر عادت خویش« صـــــبر» کرد و به سلامت بماند.
چو کم خوردن طبیعت شد کســی را چو سختی پیشش آید ســهل گیرد
وگر تن پرورست انــــــــدر فـراخی چـــــو تنگی بیند از سـختی بمیرد
(همان: ۹۳)
۵-۱-۵ – فضیلت صبر در محّنت و نداری
اصولاً مسأله صبر در هنگام گرفتاری و سختی برای انسان مطرح می‌شود و الاّ در هنگام داشتن و آسایش، صبر معنی ندارد. سعدی برای اینکه انسان‌ها را صبور بار آورد وضمناً در عین صبر راضی و خشنود باشند موضوع مقایسه را مطرح می‌کند. او بر این باور است که انسان همیشه نباید بالا دست را نگاه کند. اگر به زیر دستان بنگرد آنگاه بر کمبودهای خود نه تنها صبور می‌شود بلکه با یاد آوردن داشته و نعمت‌های خود شاکر هم می‌شود. سعدی در گلستان با حکایت کردن برهنگی پای خود در بغداد این موضوع را یادآور می‌شود که انسان نباید حسرت و غبطه مال دیگران را بخورد و بر وضع کنونی خود نیز شاکر باشد.
هرگز از دور زمان ننالیده بودم و روی از گردش آسمان در هم نکشیده، مگر وقتی که پایم برهنه مانده بود و استطاعت پای پوشی نداشتم، به جامع کوفه درآمدم دلتنگ. یکی را دیدم که پای نداشت سپاس نعمتِ حق به جای آوردم و بر بی کفشی «صبر » کردم.
مرغ بریـــان به چشم مـــــردم سیر کــم‌تر از برگ تره بر خوان است
وان که را دســــتگاه و قوت نیســت شلـغم پخته مرغ بریان است»
(همان: ۱۰۰)
۵-۱-۶٫ صبر و کامیابی:
سعدی کامیابی و توفیق را حاصل صبرو آهستگی می‌داند. او صبر و آهستگی را نشانه‌ی بلوغ و پختگی عقل و تعجیل و شتاب را نشانه خام فکری بر می‌شمارد که البته در آن سودی نیست. رسیدن به منزل و مقصود مستلزم همگامی و صبوری است و عجله انسان را از مقصد دور می‌کند تمثیل زیبای اشتر و اسب تازی در ابیات زیر موضوع را ملموس‌تر می‌کند.
ای کــــــه مشــتاق منزلى، مــشتاب پـند مـــــن کـــار بــند و صبر آموز
اسب تــازی دو تک رود بــه شــتــاب و اُشـتر آهــسـته مـی‌رود شـب و روز
(همان:۱۴۶)
یعنی اشتر که همیشه آهسته و صبور راه می‌پیماید بهتر از اسب تازی که دو تک می‌دود و در می‌ماند به منزل و مقصد می‌رسد. این مسأله به بیابان‌های عرب مربوط است که برای طی این بیابان‌ها و مسافرت در آن اشتر وسیله بسیار خوبی بود و آن را بر اسب ترجیح می‌دادند.
خود سعدی حکم صادر می‌کند که این موضوع یعنی «آهستگی» و «عجله» را نه تنها می‌داند بلکه به چشم خود دیده و تجربه کرده است. سعدی با تأکید بر این موضوع یعنی « دیدن به چشم خود» که شتر با رفتار آهسته و پیوسته از سمند تیز دو سبقت گرفت و به منزل رسید، اهمیّت مطلب را گوشزد می‌کند و به نتیجه مقرون به یقین صبر و کامیابی صحه می‌گذارد.
بــه چشــم خویــش دیــدم در بــیابــان کــه آهــستـه سبق بــــرد از شتابان
ســمنــد بـاد پــای از تــک فــرومـانــد شــتربـان هــمچنان آهسته می راند»
(همان :۱۷۷)
سعدی تأکید می‌کند که انسان صابر به مقصد می‌رسد و و فرد عجول از پای در می‌آید و هرگز به مقصد نمی‌رسد شاید این موضوع که در باور عامه ریشه دارد و می‌گویند «عجله کار شیطان است» بی ارتباط با این مطلب نیست. سعدی که آموزگاری پند آموز است این مطلب را بارها تکرار می‌کند تا اینکه خواننده آن را به عنوان یک اصل در زندگی و رفتارهای روز مره خود رعایت کند

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

براساس تجربیات اخیر، خشکسالی های شدید یک یا دو ساله می توانند در یک دوره ده ساله به وقوع بپیوندند. بررسی های به عمل آمده نشانگر، شرایط ناخوشایند در بیشتر کشورهای اروپای مرکزی و غربی می باشد. خشکسالی با شدت مشابه در طول مرز مجارستان اسلوک (بخشی از رودخانه دانوب) رد یک دشت کوچک نیز اتفاق افتاد. ضرر و زیان و ناشی از خشکی در کشور مجارستان به تنهایی حدود ۶۴۰ میلیون دلار آمریکا در سال ۱۹۹۰ برآورد شده است. خشک ترین منطقه حوزه آبریز کاریتین در بخش مرکزی دشت بزرگ (عمدتاً در دوره رودخانه تیسزا) مجارستان و در بعضی از قسمت های مربوط به کشورهای همسایه واقع است. بدیهی است چهار سال بسیار در طول سالهای ۱۸۹۱ الی ۱۹۹۰ و به عبارتی دیگر در سال های ۱۹۰۴ و ۱۹۳۵ و ۱۹۵۲ و ۱۹۹۰ به وقوع پیوست. در دره تیسزا در طول مدت یکصد سال ۳۰۰ سال آن به طور مطل خشک بوده و نتیجه آن خشکسالی بسیار شدید بوده است. توزیع زمانی سالهای خشکی در این مدت نامنظم بوده و اغلب یک توالی سه ساله دیده می شود (به طور مثال ۲۳-۱۹۲۱ و ۴۷-۱۰۴۵) بعضی اوقات خشکسالی در فواصل زمانی بیشتری (۱۹۹۰-۱۹۵۲) اتفاق می افتد. بهرحال، بررسی های انجام گرفته با بهره گرفتن از سری داده های یکصد ساله، نشانه تغییرات تدریجی وقوع خشکسالی نبوده است.

۴-۲- تجزیه و تحلیل پدیده خشکسالی

در این بخش دلایل شرایط محیطی که سبب ایجاد بلیه خشکسالی شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این حلت شرایط اقلیمی، هیدرولوژیکی خاک و زراعات با توجه به اهمیت آن در منطقه یا محل موردنظر، مدنظر قرار می گیرد. که تنها یک مورد را، مورد بررسی قرار می دهیم:
۱- شرایط اقلیمی و پارامترهای هیدرولوژیکی
شرایط اقلیمی برای برآورد احتمال یا شدت وقوع خشکسالی باید به طور دقیق شناخته شود. در بین داده های هواشناسی ثبت شده، آنهایی اهمیت بیشتری داشته که میزان بارندگی، درجه حرارت، رطوبت و شرایط رطوبتی یک منطقه خاص را مشخص نمایند. در عملیات هواشناسی برای تعیین شرایط خشکی و خشکسالی شاخص های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد. این شاخص ها با توجه به ساختار منطقی به گروه های زیر دسته بندی می گردند (دانکل و همکاران، ۱۹۹۲).

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

شاخص های غیرمتعارف اندازه گیری نزولات جوی

شاخص های تعیین کمبود فشار بخار آب (در حالتی که کمبود فشار بخار بالا باشد، یک واژه خاصی در عملیات هواشناسی مورد استفاده قرار می گیرد که به نام خشکسالی جوی خوانده شده که در حالت کلی نیز معنی واقعی شرایط خشکسالی را نمی دهد).

شاخص های تعادلی (این شاخص مقادیر پارامترهای ورودی (نزولات جوی) را با خروجی (تبخیر تعرق) به صورت نسبت های رایج نشان می دهد.

۴-۳- شاخص های مختلف اندازه گیری اثرات خشکسالی

شاخص شدت خشکسالی پالمر

شاخص رطوبت گیاه

شاخص مصرف آب سطحی

شاخص بارندگی استاندارد

شاخص خشکی پالفی

شاخص پتانسیل کشاورزی ـ هیدرولوژی

۴-۴- ارکان مدیریت منابع آب

اکنون بسیاری از مردم کره زمین می دانند که این سیاره، وارد دورانی بحرانی شده که نسبت به دو یا سه قرن پیش مهمتر است و در حقیقت، زمین از لحاظ زیست بومی نسبت به هزاران سال قبل با تحولات عظیمی مواجه است، نظریه های مدیریتی که سل ها پیش بر فرض وفور منابع تدوین شده اند، امروزه باید بر فرض های محدودیت منابع ساخته شوند. با وجود تلاش های عمده ای که برای طرح مسائل مربوط به آب در سطح جهان به عمل آمده است، مدیریت واقعی منابع و مصرف آب هنوز به تغییرات قابل ملاحظه ای نیاز دارد. بارش سالانه ۲۵۰ میلی متر در سال به نسبت ۷۵۰ میلی متر میانگین بارش جهانی، محدودیت منابع آب شیرین در ایران، استحصال غیراستاندارد آب های زیرزمینی، عدم توانایی مهار آب های سطحی، افزایش آلودگی منابع آب ناشی از پساب های خانگی، کشاورزی، صنعتی و … و نبود برنامه درازمدت مدیریت منابع آب، مسائل و مشکلات ناشی از نارسایی اقتصادی و مالی، کمبود مراکز تحقیقاتی، علمی و مطالعاتی آب و بالاخره عدم وجود بانک های اطلاعاتی دقیق از آمار و ارقام ذخایر، منابع و مصرف آب را شاید بتوان به عنوان چالش های فراروی مدیریت منابع آب ایران تلقی کرد (حسین آبادی، ۱۳۸۴).
عکس مرتبط با اقتصاد
مرکز کاهش اثرات خشکسالی ملی، ۱۳۸۷ بیان می دارد که برای غلبه بر این چالش ها ساختار مدیریتی آب ایران ناگزیر است با توجه به نظریه های مدیریتی جدید و در نظر گرفتن الزامات توسعه پایدار (فنی، زیست محیطی، مالی، اجتماعی و اداری) برنامه های خود را به صورت سیستماتیک ارائه دهد. از این رو ضروریست که اندیشمندان و علاقمندان، مؤسسات و سازمان ها و مدیران ارشد مرتبط با مدیریت آب کشور برای تحقق توسعه پایدار و رسیدن با پارادایم «پایداری محوری» در مدیریت منابع آب گامی جدی و اساسی بردارند. ضرورت انکار ناپذیر توجه به آب به عنوان کلید توسعه پایدار محصول تفکر نظام مدیریتی بشر امروز است که در ایران متأسفانه با جدیت به این موضوع توجه نشده است. تمرکز و محوریت بحران در مقوله ب در ایران خود بزرگترین عامل به حاشیه رانده شدن مدیریت درازمدت و برنامه ریزی شده برای مدیریت آب است. حسین آبادی، ۱۳۸۴؛ اظهار می دارد که امروزه توجه دست اندرکاران و مرتبطین با آب برای تحول در این بخش باید معطوف به مطالعه و تحقق، سیاستگذاری و برنامه ریزی در ۵ حوزه مدیریتی باشد که به نظر برگترین چالش های فراروی آب در ایران هستند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۱- مدیریت تقاضا (مصرف)
رشد سریع جمعیت و نیاز روزافزونی به منابع و تولیدات، بخصوص منابع غیرقابل برگشت مانند آب، موجبات توجه مسئولین را به امر برنامه ریزی در کنترل تقاضای مصرف کنندگان را فراهم ساخته است. حاد بودن میزان سرانه منابع آب در هر کشوری اهمیت توجه به این گرایش از مدیریت را دوچندان کرده است. مدیریت تقاضا در بخش آب، بجای اینکه بیشتر جهت یافتن یک منبع برآورد ساختن بخشی از نیازهای آب تلاش کند با یافتن توازنی بین منفعیت مصرف آب و هزینه های تأمین آن را مدنظر قرار می دهد. در واقع مدیریت تقاضا شیوه های مصرف و ابزارهای موجود برای ارتقاء سطوح و الگوهای مصرف آب را مطرح می کند. همچنان که اقدامات مدیریت منابع آب را بهبود می بخشد، سود از حاصل از یک بهره برداری معین را نیز افزایش می دهد و منابع مورد نیاز برای به دست آوردن یک سود معین را کاهش می دهد (لوغران و جاناتان، ۲۰۰۴).
۲- مدیریت محیط زیست
عکس مرتبط با محیط زیست
یکی از محورهای توسعه پایدار اکوسیستم محوری است. حامیان توسعه این پارادایم معتقدند که به طبیعت نباید فقط به مثابه ابزاری که نیازهای بشری را ارضا می کند، نگاه کرد. بر هم نزدن چرخه اکوسیستم و حفظ محیط زیست و احترام به حق بهره برداری نسل های آینده از منابع طبیعی از جمله مسائلی است که در این موضوع قابل بررسی است. در حال حاضر به طور متوسط ۲۹ میلیارد مترمکعب پساب های کشاورزی، شهری و صنعتی وارد پیکره های ابی کشور می شود. توجه به این آمار کافی است که میدران سیاستگذار بخش آب را با چالشی جدی در این زمینه روبرو سازد. از این رو بهینه سازی وضعیت سامانه های اکولوژی، حفظ اکوسیستم، یکپارچگی اکولوژی آب زیرزمینی و رودخانه ها و دریاچه ها و مناطق ساحلی و تصفیه فاضلاب های شهری و کشاورزی، همه و همه از جمله اقداماتی است که باید در حوزه فعالیت مدیریت محیط زیست و تصفیه در بخش آب مدنظر قرار گیرد. نگرش جهانی به موضوع جلوگیری از آلودگی آب شیرین و حفاظت از محیط زیست موضوع حیاتی قرن اخیر است و ما در مدیریت منابع آب نباید آن را فراموش کنیم (سولیوان، ۱۹۹۱).
۳- مدیریت اقتصادی و منابع مالی آب
روشن شدن ابعاد مختلف جنبه های مالی مدیریت آب مستلزم مطالعه، تحقیق و بررسی همه جانبه آن می باشد. تفاوت هزینه های تأمین، انتقال، تصفیه و توزیع آب (قیمت تمام شده) با بازگشت سرمایه در واقع دولت را وادار کرده در این زمینه به پرداخت یارانه روی آورد. با وجود این موضوع «مهار هزینه ها» و «پرداخت هزینه ها» به عنوان محورهای قابل توجه در مدیریت اقتصادی و منابع آب باید در دستور کار سیاستگذاری این بخش قرار گیرد. سیاست های نرخ گذاری جامع، انجام مطالعات دقیق مالی برای اجرای طرح های آبی برآورد و آنالیز کردن اعتبارات مالی طرح های آبی، سرمایه گذاری های درازمدت در بخش آب، جلب مشارکت مصرف کنندگان واگذاری بخش هایی از فعالیت ها در بخش خصوصی، وصول هزینه ها از مصرف کنندگان و تطبیق آثار مسائل اقتصادی و منابع مالی با سایر حوزه ها می تواند از اثرات مدیریتی این حوزه از آب باشد (دیوید و همکاران، ۱۹۹۷).
۴- مدیریت مشارکت و جذب سرمایه گذاری بخش خصوصی
مشارکت، درگیری ذهنی و عاطفی اشخاص در موقعیت های گروهی است که آنان را برای دستیابی به هدف های گروهی، برمی انگیزد و موجب می گردد که در مسئولیت شریک شوند و گروه را یاری دهند. خوشبختانه در این زمینه مدیریت بخش آب با فروش و عرضه اوراق مشارکت تلاش در خور توجهی را برای جذب سرمایه های مشارکتی داشته است. واگذاری طرح های بزرگ بخش آب به حیطه خصوصی گامی است که در این زمینه از طرف مدیریت بخش آب در سال های اخیر برداشته شده است.
تداوم این جریان می تواند یکی از چالش های فرآوری بخش آب را برطرف نماید (کهریزی و سنگدل، ۱۳۸۱).
۵- مدیریت ارتباطات اطلاع رسانی و آموزش همگانی
در این بخش توجه به امر اطلاع رسانی و ترویج فرهنگ استفاده صحیح از آب در بخش های مختلف خانگی، صنعت و کشاورزی از جمله دغدغه هایی است که در حال حاضر آب ایران با آن روبروست. در بخش کشاورزی متأسفانه هم اکنون با ۷۰ درصد پرت آب روبرو هستیم و بخش خانگی و صنعت ما با مصرف ۴ برابر استاندارد های جهانی روبروییم. استفاده از رسانه های جمعی به صورت گسترده و شیوه های دیگر اطلاع رسانی از جمله وظایفی است که باید کلیه بخش های مرتبط با صنعت آب بدان توجه داشته باشند. ارتقاء سطح آگاهی مردم به جز با اطلاع رسانی و آموزش همگانی میسر نمی شود (رضایی توابع و همکاران، ۱۳۸۶).
مشارکت مردم در امر برنامه ریزی و مدیریت آب امری ضروری است. پیشبرد آگاهی عمومی درباره کمیت و کیفیت آب و حفاظت منابع از موضوعات اساسی مدیریت منابع آب است. روش مشارکت عمومی آگاهی از اهمیت آب را بین قانون گذاران و عموم بالا می برد . لذا در طراحی و اجرای پروژه های منابع آب تصمیمات باید براساس مشورت کامل عمومی و با مشارکت مصرف کنندگان اتخاذ شود (ناظمی، ۱۳۸۰).

۴-۵- راهبردهایی در زمینه مدیریت منابع آب در شرایط خشکسالی

نوع گیاهان، راهبردهای مدیریتی و روش های آبیاری برای یک منطقه خاص معمولاً براساس الگوهای مورد انتظار برای آب و هوای منطقه تعیین می گردند. خشکسالی که انحرافی از الگوی مورد انتظار به شمار می رود، بدین معناست که غالباً روش های آبیاری معمولی برای رویارویی با کمبود آب ناکافی اند. بسته به شدت و مدت خشکسالی کشاورزان ممکن است در قبال منابع آب کاهش یافته آب و تقاضای رو به افزایش به چندین شکل واکنش نشان دهند. یکی از محققان بعضی از راهبردهای عمومی برای مصرف آب در طی دوره خشکسالی را توصیف نمود. اولین راهکار تقویت و افزایش منابع آب است (جمشیدی و همکاران، ۱۳۸۶).

استفاده از آب های شور در کشاورزی

راه حل های غیرسازه ای بحران آب