پیشینه پژوهش
۲-۱ مقدمه:
در این بخش ابتدا مفهوم تاریخچه مدارس هوشمند، ضرورت مدارس هوشمند، اهداف مدارس هوشمند، مدل مفهومی مدارس هوشمند و….. ارائه شده است. سپس در بخش دوم درباره نگرش، اجزاء اصلی نگرش، ویژگی های نگرش و نگرش به فناوری تعریف فناوری و فناوری اطلاعات و مزایای استفاده از تکنولوژی اطلاعات و محاسن یادگیری با رایانه و…ارائه شده است. و در بخش سوم درباره فرایند یاددهی یادگیری تعریف فرایند یاددهی یادگیری، اجزاء و عناصر تشکیل دهنده فرایند یاددهی یادگیری، آموزش و یادگیری، تدریس و یادگیری، نظریه های موجود درمورد فرایند یاددهی یادگیری، روش های تدریس، سطوح مهارت های تدریس و مهارت های فرایند تدریس (یاددهی) آمده است. و در بخش آخر نیز مفاهیم نظری درباره خودکارآمدی، مفهوم، ابعاد، منابع، مراحل رشد خود کارآمدی و خودکارآمدی تحصیلی ارائه شده و در پایان این فصل درباره تحقیقات انجام گرفته درباره مدارس هوشمند فرایند یاددهی یادگیری و نگرش به فناوری در ایران وخارج از ایران آورده شده است. و در آخریک جمع بندی از فصل دوم و مدل نظری از رابطه متغیرها که ارائه شده است.
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
۲-۲ تاریخچه مدارس هوشمند
الگوی اولیه ایجاد و توسعه مدارس هوشمند[۱۱] از کشور انگلیس گرفته شده است. در سال ۱۹۸۴، دیوید پرکینز[۱۲] و همکارانش، طرح مدارس هوشمند را به عنوان تجربه ای نوین در برنامه های آموزش و پرورش، با بهره گرفتن از فناوری اطلاعات و ارتباطات ارائه نمودند. این طرح به تدریج در چند مدرسه اجرا گشت و بعدها تا حدودی توسعه یافت، به طوریکه امروزه برخی از کشورهای توسعه یافته در امر فناوری اطلاعات، همچون مالزی، از این مدارس جهت تربیت نیروی انسانی در برنامه های توسعه خود استفاده می کنند. و کشور مالزی یکی از پیشگامان ایجاد این مدارس به شمار می‌رود (نقل از محمودی و همکاران، ۱۳۸۷). امروزه علاوه بر مالزی دیگر کشورها نیز برای هوشمند کردن مدارس خود اقدام کرده‌اند که به طور مثال می‌توان از فرانسه و انگلیس به عنوان کشوری موفق در این عرصه نام برد. طرح مدارس هوشمند در ایران، متاثر از نظام آموزش وپرورش مالزی بوده است. این طرح از سال ۱۳۸۳ آغاز شد و زمان اجرائی شدن آن ۳ سال بعد یعنی سال ۱۳۸۶ تعیین گردید براساس این طرح ابتدا چند دبیرستان در تهران بطور آزمایشی تحت پوشش قرار گرفتند و بعدها تعداد زیادی از دبیرستان های مستقر در دیگر شهرهای کشور از جمله سنندج که شرایط اجرای آن را داشتند به این طرح پیوستند (جعفری حاجتی،۱۳۸۵).
۲-۳ ضرورت تحول در آموزش و پرورش
امروزه اهمیت و جایگاه نیروی انسانی بر کسی پوشیده نیست و به باور صاحب‌نظران محور توسعه پایدار به حساب می‌آید اما از آموزش و پرورش فعلی چنین شانیت و وجاهتی انتظار نمی‌رود و تحقیقات بر این مبناست که بزرگان ضرورت تحول در دستگاه تعلیم و تربیت را مطرح و مصر به پیگیری آن هستند. اصول نظام آموزشی غیر هدفمند و به دور از فلسفه مبتنی بر نظام ارزشی جامعه قادر به ترسیم نقشه راه و مهندسی فرهنگی که انتظار از آن تبدیل به کشور اول در سطح منطقه مبتنی بر چشم انداز ۲۰ ساله غیرممکن خواهد بود (صالحی، ۱۳۸۰).
تحول در آموزش و پرورش امری کلی و پیچیده است و این تغییر و تحولات باید در تمامی عناصر و عوامل صورت پذیرد. یکی از مسائل جدید ورود فاوا در عرصه آموزش و پرورش می‌باشد که بر بسیاری از عناصر برنامه درسی تأثیر گذاشته است. این تحولات در آموزش بسیار گسترده و درهم تنیده می‌باشد و تحولات سطح کلان مدیریتی تا اداره کلاس درس و روش‌های تدریس و ارزشیابی و حتی روابط فردی و گروهی افراد را تغییر می‌دهد.
موضوع استفاده از چند رسانه‌ای در آموزش بسیار مورد بحث قرار گرفته است. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از چند رسانه‌ای در فرایند تدریس و یادگیری، وقت و هزینه زیادی می‌طلبد و این برنامه‌ها ابزارهای بسیار قدرتمندی نیستند که بتوانند هر مسأله یا مشکلی را حل کنند. در مقابل، مطالعات دیگری نیز وجود دارد که برنامه‌های چند رسانه‌ای را ابزاری اثر بخش در فرایند تدریس و یادگیری می‌دانند و اثبات کرده‌اند که چند رسانه‌ای دارای اثربخشی آموزشی قابل توجهی است (رضوی،۱۳۸۶).
۲-۴ مدرسه هوشمند، یک ضرورت
اکنون ابزار رایانه و اینترنت، تحولی را در نظام آموزشی جهان رقم زده که بسیاری از کارکردها و نقش‌های این سیستم را تغییر داده است. واضح است که برای تحول در نظام آموزشی کشور، هرگز نمی‌توان از بنیان آغاز کرد و کل نظام آموزشی را با نظامی جدید عوض کرد، بلکه این تحول باید تدریجی و مبتنی بر واقعیات جامعه باشد. هنگامی که معلم یک درس را برای یک گروه از دانش آموزان ارائه می‌دهد، فرایند آموزش به روش چهره به چهره با تمام مزایای این روش اتفاق می‌افتد. اما به محض آن که معلم می‌پرسد کسی اشکال یا سؤالی ندارد، ابزارهای جدید آموزشی قابلیت خود را به نمایش می‌گذارند. از این پس، دانش آموز قوی‌تر، مبحث بعدی و نکته جدید می‌خواهد و دانش‌آموز ضعیف‌تر هنوز در فهم آن‌چه تدریس شده، مشکل دارد. پس از رفع اشکال دانش آموزان، نیاز به لوازم کمک آموزشی برای تعمیق در تفهیم ظهور می‌کند و پس از آن، تکرار مطالب برای تثبیت و یا تجربه منجر به پایداری مطالب در ذهن دانش آموزان، ضروری می‌شود که هر دو در مدرسه هوشمند مطابق برنامه‌ریزی دقیق پیش می‌رود. در واقع از زمانی که کار تدریس مقدماتی معلم پایان یافت، وظیفه ابزارهای جدید آغاز می‌شود. اگر هر دانش‌آموز یک رایانه مقابل خویش داشته باشد که نرم‌افزار آن با رهبری نظام یافته به مسبز فایلی رساند، دقیقاً مانند تکثیر معلم به تعداد دانش آموزان، بهره‌وری محیط آموزشی افزایش می‌یابد. پس از تدریس، نرم‌افزارهایی شامل متن، صوت، تصویر، پویانمایی (انیمیشن) و فیلم به دانش آموز عرضه و بازخورد فعالیت او ثبت می‌شود. این بخش‌ها به ویژه نرم‌افزارهایی که برای تکرار مطالب و تثبیت و تعمیق مطالب طراحی شده‌اند، همگی به گونه‌ای هستند که جایگاه دانش‌آموز در مسیر یادگیری را پیش‌بینی کرده و در همان نقطه به او کمک می‌کنند یعنی همان کاری که معلم در کلاس، امکان و فرصت انجامش را ندارد. البته در واقع این خود دانش‌آموز است که به کمک نرم‌افزار هوشمند، مسیر خودآموزی، خود را فراهم می‌آورد. (جلالی،۱۳۸۸).
به طور کلی، جهت‌گیری مدرسه هوشمند در مسیر تربیت دانش آموزانی است که به تدریج به دانشجو بدل شوند، یعنی به جای فراگیری دانش‌های مختلف، روش فراگیری دانش‌ها را بیاموزند و از استعدادها و توانایی‌های خود به نحو مطلوب استفاده کنند. گام بعدی در فرایند آموزش، تمرین و تکرار است. در این مرحله، مدرسه هوشمند به طور مستقل و تنها با مدیریت کلی معلم، به انجام وظیفه می‌پردازد. یکی از ضعف‌های عمده نظام آموزشی سنتی، محدودیت انجام تمرین به دلیل محدودیت وقت و موانعی از قبیل اتلاف وقت در نوشتن و عدم اطمینان دانش‌آموز به انجام صحیح تمرین در حین انجام و اتلاف وقت فراوان و محدودیت در بررسی آن توسط معلم است. در مدرسه هوشمند، ضمن افزایش سرعت حل تمرین به طبع افزایش کمی حل تمرین، با اجرای سامانه هشدار و راهنمایی به دانش‌آموز حین انجام تمرین، کیفیت نیز افزایش می‌یابد. همچنین مجموعه اطلاعات ثبت شده در این بخش نظیر میزان دقت دانش‌آموز در حل تمرین، سرعت و میزان صرف وقت می‌تواند نظام آموزشی را در هدایت تحصیلی و ارزیابی وی یاری رساند. مرحله انتهایی، برگزاری آزمون است. نظام آموزش سنتی در این بخش هم دچار ضعف‌های کیفی و کمی است که بخشی از این مشکلات با تمهیدات نظام مدرسه هوشمند مرتفع می‌شود. آزمون در مدرسه هوشمند با توجه به امکانات آن می‌تواند به شکل متفاوتی برگزار شده و انواع ارزشیابی های با توجه به توانایی‌ها و تفاوت شاگردان اجرا شود.(سازمان آموزش و پرورش استان تهران،۱۳۸۶)
در واقع در مدرسه هوشمند، هر آنچه فراگرفته می‌شود، بارها در حداقل زمان و با بهترین راندمان می‌تواند مورد سؤال واقع شود و همه نتایج آن برای ارزیابی میزان موفقیت فرایند آموزش ثبت شود. همچنین نظیر بخش اول یعنی ارائه مطالب، در بخش‌های تمرین و آزمون نیز، مجموعه دانش آموزان به طور فردی با فرایند آموزش روبه‌رو می‌شوند و هر کس مطابق استعداد و توان و انرژی خود پیشرفت می‌کند و هرگز دانش آموزان پیشرو، برای دیگری متوقف نمی‌شوند. همان‌گونه که دانش آموزان عقب‌تر مانده، به دلیل جا ماندن، مجبور به عبور سطحی از مطالبی که هنوز به درستی فرا نگرفته‌اند، نخواهند شد. بدیهی است تمامی آنچه در مساعدت ابزارها به فرایند آموزش بیان شد، محدود به فضای مدرسه نمی‌شود و دانش‌آموز می‌تواند تمامی آن را در منزل داشته باشد و از نقل و انتقال دفتر و کتاب به مدرسه و منزل بی‌نیاز شود. یکی از ضعف‌های پنهان نظام آموزشی سنتی، محدود کردن دانش آموزان به دایره خارج از محدوده علایق و انگیزه‌هایشان است. موضوعی که هر معلمی با آن روبه‌رو شده است. یک دانش‌آموز دوست دارد از یادگیری یک درس به صورت سطحی و در حد ضروری عبور کند و در یک زمینه که مورد علاقه اوست، بسیار بیش از آنچه انتظار نظام آموزشی است، تعمق کند. این امکان در مدرسه هوشمند در اختیار دانش‌آموز قرار می‌گیرد، بدون آن که به فرایند آموزشی او و گروه دانش آموزان صدمه‌ای وارد شود(همان منبع).
۲-۵ اهداف مدارس هوشمند
تعلیم و تربیت هدفمند است و با نتایجی که معمولاً در سطوح مختلف بیان شده ذینفع است. کلی‌ترین سطح در گزاره‌های اهداف غایی منعکس گردیده و اختصاصی‌ترین آن در گزاره‌های اهداف عینی نشان داده شده است (احقر،۱۳۸۴). اهداف مدارس هوشمند در راستای چشم انداز مدارس هوشمند تدوین گردیده است تا نیل به این اهداف، رسیدن به چشم انداز را ممکن‌تر سازد. اهداف سازمان آموزش و پرورش در خصوص هوشمند سازی مدارس عبارتند از:
• استمرار فرایند یادگیری دانش آموزان در خارج از مدرسه
• ایجاد محیطی پویا و جذاب برای شکوفایی کامل استعدادها و بروز خلاقیت‌های فردی و جمعی دانش آموزان
• افزایش حضور، پشتیبانی و مشارکت والدین و گروه‌های ذینفع در فرایند یادگیری دانش آموزان
• همراه نمودن کادر آموزشی مدارس با روندهای نوین آموزشی مبتنی بر نیازمندی‌های جامعه دانش بنیان
• ایجاد محیطی مناسب جهت ارزیابی‌های مستمر و متناسب با استعداد و پیشرفت دانش آموزان
• فراهم نمودن فضای مشارکت و تعامل دانش آموزان و معلمین در فرایندهای یاددهی یادگیری
• ترویج یادگیری تجربی، پژوهش محوری و دانش آموز محوری در فرایندهای آموزشی
• توسعه­ مهارت‌های ادراکی، کلامی، اجتماعی، حرفه‌ای تخصصی دانش آموزان (احقر،۱۳۸۴).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲-۶ مدل مفهومی مدارس هوشمند
مدل مفهومی مدرسه هوشمند از پنج عنصر اصلی تشکیل شده است.

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

محیط یاددهی و یادگیری مبتنی بر محتوای چند رسانه‌ای

زیرساخت توسعه یافته فناوری اطلاعات

مدیریت مدرسه توسط سیستم یکپارچه رایانه‌ای

برخورداری از معلمان آموزش دیده در حوزه فناوری اطلاعات

ارتباط یکپارچه رایانه‌ای با مدارس دیگر

به کمک این پنج عنصر می‌توان مدرسه هوشمند را تعریف کرد. در حقیقت مدارس برای تبدیل به یک مدرسه کاملاً هوشمند باید بتوانند کلیه عناصر ذکرشده را تأمین کنند. در مدل مفهومی ارائه شده سعی گردیده تا به کلیه جنبه‌های توسعه یک مدرسه هوشمند چه در حوزه سخت افزاری، نرم افزاری و نیروی انسانی توجه شود و تعریف ارائه شده نیز کاربردی باشد. در ادامه هرکدام از عناصر پنج‌گانه به صورت مجزا تعریف می‌گردد (جلالی، ۱۳۸۸).
با توجه به این عناصر و شناسایی مؤلفه‌های هر یک از این عناصر می‌توان نسبت به ایجاد یا توسعه مدارس هوشمند اقدام نمود. این مدل آینه تمام نما و کامل از یک مدرسه هوشمند را به تصویر می‌کشد و به عنوان راهنمای عمل دست اندر کاران و مسئولان درگیر در این موضوع می‌باشد. هر کدام از این عناصر دارای بخش‌ها و مؤلفه‌های مختلفی هستند که برای اجرای دقیق‌تر و کامل‌تر طرح مدرسه هوشمند ضروری به نظر می‌رسد. می‌توان این مدل را به‌شکل‌شماره ۱ ترسیم‌کرد.
شکل ۱ – مدل مفهومی مدرسه هوشمند
اکنون با توجه به مطالب ذکر شده در نقشه راه مدارس هوشمند هر یک از این عناصر و بخش‌های مختلف آن را بیان می‌کنیم.
۲-۶-۱٫ محیط یاددهی و یادگیری مبتنی بر محتوای چند رسانه‌ای
موقعیت و محیط یادگیری از عوامل بسیار موثر در یادگیری است. هر چه امکانات آموزشی، کتابخانه و منابع مختلف علمی مناسب‌تر و بیشتر باشد، یادگیری شاگردان در مقایسه با یادگیری شاگردان مدرسه‌ای که دارای فضای مناسب نیست و در آن جز کتاب درسی منابع دیگری یافت نمی‌شود بسیار متفاوت خواهد بود. چند رسانه‌ای‌ها با بکار گرفتن حواس مختلف فراگیران آن‌ ها را در جریان یادگیری فعال کرده و باعث می‌شوند تا تعامل بیشتری بین شاگرد و موضوع یادگیری برقرار گردد. در مدارس هوشمند معلمان برای تدریس مطالب درسی و افزایش میزان درک دانش آموزان از مطالب ارائه شده و تشویق ایشان به فراگیری دروس از اسلایدهای آموزشی، نرم افزارهای آموزشی، بازی‌های رایانه‌ای، انیمیشن و دیگر محتواهای چند رسانه‌ای در کلاس‌های درس بهره می‌برند. در کنار این سیستم‌ها، معلمان می‌توانند از نرم افزارهای آموزش الکترونیک نیز بهره گیری نمایند و محتوای چند رسانه‌ای ایجاد شده را بر روی بستر اینترنت برای استفاده دانش آموزان در محیط خارج از مدرسه نیز فراهم کنند. تولید محتوای چند رسانه‌ای در مدارس به کمک معلمان و دانش آموزان صورت می‌پذیرد و در دوره‌های زمانی مشخص مرور شده و مورد بازبینی قرار می‌گیرد. محتوای آموزشی تولیدشده در مدارس هوشمند می‌تواند از طریق پورتال‌های الکترونیکی با مدارس دیگر نیز به اشتراک گذاشته شود و معلمان مدارس مختلف، دانش خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. بدین روی یکی از جنبه‌های مدرسه هوشمند را می‌توان استفاده از فناوری‌های نوین به صورت گسترده برای تسهیل فرایند یادگیری و یاددهی دانش آموزان عنوان نمود (جلالی، ۱۳۸۸).
مؤلفه‌های اصلی این رکن از مدل عبارتند از:
۲-۶-۱-۱ بهره گیری از محتوای آموزشی چند رسانه‌ای در ارائه دروس توسط معلمان
یکی از ارکان اصلی مدارس هوشمند استفاده از محتوای آموزشی چند رسانه‌ای در فرایند یاددهی یادگیری است. با بهره گرفتن از محتوای چند رسانه‌ای امکان انتقال بهتر مفاهیم درسی به دانش آموزان فراهم می‌شود. چرا که در این روش علاوه بر حس شنیداری دانش آموزان، حس بینایی آن‌ ها نیز به شدت درگیر شده و بر این اساس دانش آموزان می‌توانند درک واقعی‌تری نسبت به مفاهیم درسی داشته باشند. همچنین انتقال مطالب از طریق احساس بصری باعث می‌شود تا زمان ماندگاری مفاهیم افزایش یابد. در مدارس هوشمند، معلمان با بهره گرفتن از محتوای آموزشی چند رسانه‌ای سعی می‌نمایند تا کیفیت فرایند یاددهی و یادگیری را افزایش دهند. محتوای آموزشی می‌تواند توسط معلم، دانش آموزان و یا تولیدکنندگان حرفه‌ای تولید شده و در اختیار معلمان قرار گیرد.
۲-۶-۱-۲ به‌کارگیری نرم افزارهای کمک آموزشی توسط معلمان
نرم افزارهای کمک آموزشی، محیط آموزشی مورد نیاز معلمان را برای انتقال مفاهیم درسی شبیه سازی نموده و دانش آموزان را در یک محیط مجازی قرار می‌دهند. در این محیط مجازی، دانش آموزان می‌توانند مفاهیم مختلف را تجربه نموده و به یادگیری عمیق‌تری دست یابند. از جمله نرم افزارهای کمک آموزشی می‌توان به آزمایشگاه‌های مجازی اشاره نمود. این آزمایشگاه‌ها فرصت انجام آموزش‌های مختلفی را در محیط رایانه‌ای برای دانش آموزان فراهم می‌نمایند. این آزمایشگاه‌ها می‌توانند برای دروس مختلفی از جمله علوم تجربی، زیست شناسی، فیزیک، شیمی و ریاضیات مورد استفاده قرار گیرند. استفاده از آزمایشگاه‌های مجازی فرصتی را برای دانش آموزان فراهم می کند تا بتوانند در یک محیط غیر فیزیکی، فرضیه‌ها و حالات مختلف را بررسی نمایند(همان منبع).
۲-۶-۱-۳ استمرار فرایند یادگیری و یاددهی دانش آموزان در منزل با بهره گرفتن از سیستم مدیریت محتوا
در مدارس هوشمند فرایند یاددهی و یادگیری تنها منحصر به ساعات حضور دانش آموزان در مدرسه نبوده و دانش آموزان می‌توانند در خارج از مدرسه نیز با بهره گرفتن از سیستم مدیریت محتوا به یادگیری و تمرین مفاهیم درسی بپردازند. از این طریق معلمان می‌توانند با تعیین تکالیف و فعالیت‌های خاص برای دانش آموزان، در منزل نیز فرایند یاددهی را استمرار بخشند.
در اغلب مدارس هوشمند ساعات حضور دانش آموزان به انتقال مفاهیم اصلی برنامه درسی اختصاص می‌یابد. لیکن در ساعات حضور دانش آموز در منزل، برنامه‌های تکمیلی برای دانش آموزان در نظر گرفته می‌شود. دسترسی به محتوا و منابع کامل کننده برنامه درسی، انجام تکالیف درسی، شرکت در آزمون‌های متنوع برای ارزشیابی کیفیت یادگیری، انجام پروژه‌های درسی مرتبط و شرکت در جلسات مباحثه علمی برخی از این برنامه‌های تکمیلی می‌باشند. ارتباط بین دانش آموزان و معلمین در ساعات خارج از مدرسه از طریق سیستم مدیریت محتوا صورت می‌گیرد.
۲-۶-۲ زیرساخت توسعه یافته فناوری اطلاعات
مدارس هوشمند به مدارسی اطلاق می‌گردد که رایانه برای کلیه دانش آموزان فراهم باشد و این رایانه‌ها به کمک شبکه مرکزی به یکدیگر متصل شده باشند. علاوه بر شبکه، رایانه‌ها باید متصل به شبکه بین‌المللی اینترنت نیز بوده تا امکان دسترسی دانش آموزان به مطالب جدید فراهم گردد. در مدارس هوشمند از آخرین فناوری‌های روز در زمینه آموزش دانش آموزان و مدیریت مدرسه بهره گیری شده است و کلاس‌های درس مجهز به امکاناتی نظیر دوربین، نمایشگرهای تلویزیونی، ویدئو پرو جکشن، وایت برد الکترونیکی و دیگر ابزارهای کمک آموزشی می‌باشند. در مدارس هوشمند فضای خاصی به عنوان آزمایشگاه رایانه در نظر گرفته شده و دانش آموزان می‌توانند علاوه بر اوقات درسی، زمان‌های فراغت خود را نیز در این مکان به جستجوی مطالب علمی بپردازند. در مدارس هوشمند شبکه بی سیم توسعه پیدا کرده و دانش آموزان می‌توانند از این طریق و به کمک یک عدد رایانه قابل حمل (لپ تاپ) یا تلفن همراه از امکانات نرم افزاری مدرسه و شبکه اینترنت استفاده نمایند؛ بنابراین مدارس هوشمند به مدارسی اطلاق می‌گردد که زیرساخت‌های لازم برای توسعه فناوری اطلاعات در مدرسه را به اندازه کافی و مناسب توسعه داده باشند و زمینه استفاده از این تجهیزات و امکانات برای کلیه دانش آموزان و معلمان در کلیه مقاطع تحصیلی فراهم شده باشد و کارشناسان و مدیران مدرسه نیز بتوانند به کمک این زیرساخت‌ها، مدرسه را بهتر اداره کنند. مؤلفه‌های اصلی این رکن از مدل عبارتند از:
۲-۶-۲-۱ وجود تعداد کافی رایانه برای دانش آموزان
در مدارس هوشمند برای دسترسی دانش آموزان به محتوای الکترونیکی و بهره گیری از این محتوا از رایانه‌های شخصی استفاده می‌شود. در خصوص تجهیز مدارس به ر%D