الف- راهبرد آمریکا
راهبرد آمریکا در خاورمیانه مبتنی بر حفظ وضع موجود بود زیرا وضع موجود که برآمده از وضعیت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی منطقه بود، می‏توانست منافع آمریکا را تامین کند. برای همین آمریکا در خاورمیانه حالت دفاعی به خود گرفت و چند مسئله را مورد توجه قرار داد.
عکس مرتبط با اقتصاد

 

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

 

آمریکا با شیوه‏های گوناگون از حکومت‏های خودکامه خاورمیانه پشتیبانی می‏کرد. کمک‏های اقتصادی در قالب وام‏های بلندمدت، اعتبار و … در اختیار آنان قرار می‏داد و در برابر ناآرامی‏ها و شورش‏های اجتماعی به نفع حکومت‏ها موضع خود را اعلام می‏کرد. در سطح منطقه‏ای، با فروش اسلحه و امضای پیمان‏های نظامی، حکومت‏های موجود را مورد تائید قرار می‏داد. چنانکه کمربند ناتو- سنتو- سیتو بر همین اساس پایه گذاری شد تا از پیشروی اتحاد جماهیر شوروی به سوی خلیج فارس جلوگیری شود.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

 

آمریکا با بزرگ جلوه دادن اتحاد جماهیر شوروی، برای کشورهای خاورمیانه، تلاش کرد نوک پیکان نفرت و بیزاری از اسرائیل را به طرف شوروی برگرداند. جنبش‏های ملی و مذهبی منطقه را که در اثر سرخوردگی از شکست‏های پیاپی اعراب در برابر اسرائیل، در گوشه و کنار جهان عرب بوجود می‏آمد، جنبش‏های وارداتی با اندیشه و انگیزه کمونیستی معرفی و آنها را وابسته به اردوگاه شرق جلوه می‏داد و لایه‏های مذهبی و سنتی جوامع خاورمیانه را از آنها برحذر می‏داشت.

حمایت فراگیر از حکومت‏های خودکامه خاورمیانه، در واقع بومی کردن مسائل امنیتی به سود آمریکا بود. زیرا آمریکا در پی منافع خود یعنی جریان انتقال آزاد انرژی، امنیت اسرائیل و جلوگیری از نفوذ و گسترش شوروی بود و این مسائل با فروش و صدور اسلحه و فرستادن رایزنان سیاسی- نظامی با کم‏ترین هزینه و بدون ایجاد حساسیت بلوک شرق برای ایالات متحده تامین می‏شد.

اروپایی‏ها به دلیل نزدیکی جغرافیایی با خاورمیانه، از قدیم با این منطقه آشنا بودند و بیشترین کوشش و تلاش را برای شناختن فرهنگ، ادیان و مردم منطقه به کار بردند. در دوره معاصر حمله ناپلئون بناپارت به مصر، آغاز رابطه و پیوند سلطه جویانه اروپا با خاورمیانه بشمار می‏آید، پس از او در اواخر دوره امپراتوری عثمانی خصوصاً پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی، کشورهای اروپایی گستره قلمرو استعماری خود را در خاورمیانه گسترش دادند.
در دوره جنگ سرد، اروپا به دلایل گوناگون از جمله مسائل و گرفتاری‏های داخلی ناشی از جنگ جهانی دوم مانند تقسیم اروپا به سود بلوک شرق و غرب، اختلاف نظر رهبران و ضعف آشکار نظامی و اقتصادی باعث شد که اروپا نتواند نقش فعال و تاثیرگذاری را در خاورمیانه بازی کند و برای اینکه از رقبا عقب نماند به نقش اقتصادی روی آورد.
با اینکه آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی به منطقه خاورمیانه به عنوان خط مقدم جبهه نظام سرمایه داری و کمونیستی می‏نگریستند و برای نفوذ و تسلط بر این منطقه حاضر بودند هزینه زیادی پرداخت کنند، اما به نظر فرد‏هالیدی، استاد روابط بین‏الملل دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی لندن، جنگ سرد با تمام دستاوردهای ویرانگرش برای ملت‏های نگون بخت جهان؛ در تحولات و دگرگونی‏های خاورمیانه تاثیر اندک و محدودی داشته است، با توجه به همسایگی با اتحاد جماهیر شوروی از آن کشور تاثیر نپذیرفت و هیچگونه جنبش مهم و انقلابی که طرفدار شوروی باشد در این منطقه بوجود نیامد. (میناوند،۱۳۷۴: ۷۵۷)
ب- راهبرد شوروی
در دوران جنگ سرد، اتحاد جماهیر شوروی در خاورمیانه استراتژی تغییر وضع موجود را در پیش گرفت و حضور فعال داشت، زیرا این منطقه از چند جهت برای شوروی اهمیت داشت:

 

 

اتحاد جماهیر شوروی به دلیل نزدیکی با خاورمیانه می‏کوشید تا محیط امنیتی مورد نظر خود را در این منطقه بوجود آورد. حضور و نفوذ بلوک غرب در خاورمیانه با هدف ناکام گذاشتن طرح‏های شوروی، جایگاه امنیتی خاورمیانه را در راهبرد شوروی، برجسته‏تر می‏کرد.

خاورمیانه یکی از مهم‏ترین میدان‏های کارزار منافع آمریکا و شوروی، برای تاثیرگذاری هر چه بیشتر بر بازیگران این منطقه بود. به گونه‏ای که همه نیروهای فعال سیاسی حکومتی و غیر حکومتی منطقه به طرفداری از مواضع آمریکا یا شوروی کشانده شده بودند. چالشی در منطقه بدون حضور دو ابرقدرت آمریکا و شوروی قابل حل و فصل نبود. در مهم‏ترین و قدیمی‏ترین چالش خاورمیانه یعنی مسئله اعراب و اسرائیل، به دلیل حمایت اتحاد جماهیر شوروی از اعراب در برابر اسرائیل بسیاری از گروه‏های ملی‏گرا و جوان عرب را به بلوک شرق متمایل کرد.

اتحاد جماعیر شوروی بطور سنتی در رویدادهای خاورمیانه بر اعتبار و نفوذ شخصی رهبران خود تاکید می‏کرد. رهبران تراز اول شوروی که بر مصدر امور قرار داشتند، در شکل‏دهی سیاست خارجی شوروی بسیار موثر بودند. از سوی دیگر، در خاورمیانه نیز عوامل گوناگونی وجود داشت که سبب گرایش به بلوک شرق می‏شد. ظهور جنبش‏های چپ و سوسیالیست به ویژه در مسئله اعراب و اسرائیل، از مهم‏ترین عواملی بودند که زمینه حضور فعال شوروی را در کشورهای عراق، سوریه، لیبی و جمهوری دموکراتیک یمن (یمن جنوبی سابق) فراهم ساختند. شوروی با کشورهای یادشده پیمان دوستی امضاء کرده بود و همچنین با سازمان آزادی بخش فلسطین (ساف) و تعداد زیادی از احزاب چپ منطقه رابطه صمیمانه داشت.( همان : ۷۵۸)

۲-۱) فروپاشی کمونیسم:
نظام مارکسیستی- لنینیستی در اتحاد شوروی پس از هفتاد و چهار سال (۱۹۹۱-۱۹۱۷) تلاش برای تحقق سوسیالیسم فرو پاشید. از دیدگاه حامیان و مخالفان آن، نظام سیاسی- اقتصادی- اجتماعی اتحاد شوروی از پاسخگویی به نیازهای مردم باز ماند. آمیختن نظریه‏های مارکسیستی با سنتهای انقلابی روس و تداوم فرهنگ سیاسی روس در اتحاد شوروی ترکیب ناهمگونی را به وجود آورد که در طول دوران حاکمیت نظام کمونیستی، هرچند توانست این کشور را به یک ابرقدرت مبدل سازد، ولی براساس تعارض شدید یا ویژگی‏های فطری انسان سرانجام اضمحلال یافت. ( کولایی، ۱۳۷۲: ۲۷۷)
نظام سیاسی تمرکزگرا و اقتدارطلب اتحاد شوروی که حزب کمونیست را به عنوان نماینده طبقه کارگر بر این کشور حاکم ساخت، علی رغم کنترل شدید مردم و کاربرد ابزارهای گوناگون سرکوب و خفقان سرانجام در مقابل امواج اعتراض و عصیان ملیت‏ها و اقوامی که سالیان دراز تحت سلطه و سیطره مرکز سر کرده بودند، تاب مقاومت نیاورد. دگرگونی‏های وسیع اجتماعی، بویژه در ساختار جمعیتی و لایه بندی اجتماعی و سنت‏های دیرپای قدرت فردی که در پوشش دبیرکل حزب کمونیست در این کشور اعمال می‏شد، سرانجام تحولات دهه ۱۹۸۰ را تسریع و تعمیق بخشید، تا در زندان ملیت‏ها گشوده شد.
نظام اقتصادی حاکم بر اتحاد شوروی که تحت تاثیر نظریه‏های راهبردی حزب کمونیست و بویژه استالین شکل گرفت، خود از عوامل این اضمحلال بود. نظام کنترل اداری و آمرانه اقتصاد که کاملاً به شکل متمرکز اداره می‏شد، و مجال هرگونه سودجویی فردی را در سطوح پایین و میانی از میان می‏برد. نظامی که ویژگی‏های اصلی فطرت انسان را نمی‏پذیرفت و علی رغم دستاوردهای عظیم صنعتی برای اتحاد شوروی از برآوردن نیازهای عادی مردم بازماند. این نقیصه با تخصیص منابع اقتصادی، مادی و غیرمادی، انسانی و غیرانسانی به بخش صنایع عظیم نظامی و جنگی تشدید شد. فشارهای ایالات متحده و ترس از بیگانگان که ریشه در درون جامعه روسی داشت، توجیه گر این توجه شدید و افراط آمیز بود. (همان: ۲۷۷ )
نظم فدرالی اتحاد شوروی که براساس ادعای رعایت کامل حقوق ملیت‏ها و اقوام مختلف شکل گرفته بود، در عمل تفاوت‏های چشمگیری با مکتوبات قانونی و متن قانون اساسی یافت. میراث نظام تزاری و پرستش شدید ملیت روس در این نظام و بازتاب‏های عینی و عملی آن، نفوذ کامل مقامات روس در جمهوری‏های مختلف و اختصاص امکانات و امتیازات ویژه به ملیت روس، زمینه‏های عصیان و ناآرامی را در میان ملیت‏ها آماده ساخت، تا در پرتو سیاست گلاس نوست مجال ظهور بیابد. هر چند گورباچوف تلاش‏های زیادی را برای حفظ اتحاد در چارچوب جدید انجام داد، ولی موفق نشد این سیل بنیان کن را مهار سازد. آتش خشم ملیت‏ها، سرانجام نظام را به نابودی کشانید. این دقیقاً همان مسئله‏ای بود که از آغاز دوران گلاس نوست رقبای اتحاد شوروی در انتظار آن بودند.( همان: ۲۷۸ )
پیدایش نسل جدید و نفوذ رسانه‏ای غرب باعث می‏شد تا نیاز به اطلاعات و دانش جدید، ساختارهای بسته و بدون انعطاف مرام کمونیستی را با چالش ضرورت ایجاد تحرک و انعطاف روبرو سازد که به دلیل غیر منعطف بودن تفکر ساختاری در نظام شوروی، نه تنها امکان پرداختن به مدیریت چالش مزبور بوجود نمی‏آمد، بلکه با افزایش انقباض، ساختار به سوی شکنندگی بیشتر حرکت می‏کرد که در نهایت عدم توازن بین‏فشار وارده و توان مقاومت ساختار، فروپاشی در افق دید قرار گرفت و با دست بدست شدن قدرت از کهنه سربازان کمونیست به نیروهای جوانی چون گورباچوف، انهدام ساختاری، کمونیسم را از صحنه تاریخ خارج ساخت. تولید دانش، ادبیات و حتی ایدئولوژی دستوری می‏تواند ابزارهای تجدیدنظر و اصلاح را کند و بی‏ثمر کند. بر این اساس آنچه در نظام کمونیستی و با دستور از بالا به انجام می‏رسید، چون مطابقت کاملی با آرزوها و تمایلات رهبران داشت و رهبران نیز به دلیل سیستم حفاظتی بسیار سخت نمی‏توانستند به صورت گسترده با تمایلات و انتظارات مردم آشنایی یابند و آنها را تامین کنند، در نتیجه فاصله و شکاف آشکاری بین‏خواست و آرزوی رهبران و حداقل‏های مورد مطالبه مردم ایجاد می‏شد که به مرور زمان می‏توانست مشروعیت سیستم را زیر سوال ببرد و با چالش فروپاشی مواجه کند. (http://www.porsojoo.info)
تاکید بر توسعه تک بعدی و بی‏توجهی به توسعه متوازن از دلایلی است که باعث عقب ماندگی شوروی در عرصه‏های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و ضربه‏پذیری آن شد. سنگینی هزینه‏ های نظامی که بخش قابل توجهی از بودجه و اعتبارات ملی را مصروف خود می‏ساخت و هزینه‏ های سنگین تحقیقات در حول و حوش فعالیت‏های نظامی باعث بی‏توجهی به عرصه‏های دیگر همچون صنعت و کشاورزی شد. با عقب ماندگی ناشی از نظامی گری محض، عدم دستیابی و یا گسترش رفاه عمومی به معضلی عمومی تبدیل شد و نارضایتی را تا درون لایه‏های رهبری حزب کمونیست گسترش داد. در نتیجه میدان رقابت به دنیای غرب واگذار شد. (همان)
گستردگی حوزه نفوذ کمونیسم که از آسیای جنوب شرقی شروع و با درنوردیدن اروپای شرقی، آمریکای جنوبی به شاخ و مرکز آفریقا می‏رسید، موجب می‏شد سیستم کمونیستی خون را از قلب امپراتوری در روسیه تا اقصی نقاط جهان پمپاژ کند و چون مناطق نیازمند و در عین حال ناکارآمد (به دلیل فقر و ناکافی بودن تکنولوژی استخراج منابع، توان تولید منابع و کمک به شوروی را نداشتند)، به انرژی بیشتری نیاز داشتند، عمدتاً به کانون‏های هزینه بر تبدیل و چون به سرعت تحت تاثیر تبلیغات غرب واقع می‏شدند برای جلوگیری از خروج آنها از بلوک شرق، سیستم مرکزی هرچه بیشتر از توجه به مرکز می‏کاست و به اقمار می‏پرداخت. همین امر باعث کاهش سرمایه گذاری‏های بنیادین و ایجاد نارضایتی شد. عدم سرمایه گذاری در تحقیق و پژوهش غیرنظامی موجب می‏شد تا تکنولوژی در حالت ابتدایی بماند و هزینه‏ های استخراج منابع و فرایند تولید افزایش یابد. (همان) مکتب کمونیسم با انکار وجود خدا، ارائه تعریف تک بعدی از انسان، بنا کردن روابط اجتماعی و اقتصادی بر مبنای نادرست دیکتاتوری و خفقان برای اجرای آنها، مبارزه مستمر با مذهب و ارزش‏های معنوی، بحران‏ها و خلاًهای بسیاری را به وجود آورد که حزب کمونیست به هیچ وجه توانایی پاسخگویی به آنها را نداشت. (همان)
۳-۱) پایان جنگ سرد:
در دوران جنگ سرد، بحران‏های بین‏المللی عمدتاً توسط دو ابرقدرت مدیریت می‏شد و بحران‏ها نه به خودی خود، بلکه به واسطه تحریک یا حمایت یکی از این دو ابرقدرت یا قدرت‏های تابعه بلوک آنها بروز و با تلاش ابرقدرت دیگر و بلوک همراهش چه از طریق مبارزه با آن و چه با دادن امتیازاتی مدیریت و به پایان می‏رسید. بحران موشکی کوبا نمونه بارزی از این دست است. (موحدیان عطار، ۱۳۸۶ : ۵۹)
پایان جنگ سرد، پایان این شیوه از مدیریت بحران بود. در این دوران لیبرالیسم به رهبری آمریکا در برابر شوروی به یک پیروزی ایدئولوژیک دست یافت که از آن به عنوان “پیروزی بدون جنگ” یاد می‏کنند. با این پیروزی آمریکا و غرب رسالت بیشتری در گسترش دموکراسی و هنجارهای غربی برای خود در نظر گرفتند. دوران پس از جنگ سرد شاهد یک سلسله آزاد سازی‏های سیاسی بوده است که بسیار بحران زا می‏باشند و بحران‏های بالکان در قلمرو یوگسلاوی و گرجستان از نمونه‏های روشن آن به شمار می‏روند. از سوی دیگر از میان رفتن کمونیسم، ظهور و توسعه ایدئولوژی اسلامی سبب بروز نوع دیگری از بحران شد که به مراتب پیچیده‏تر است.
با پایان جنگ سرد، نظام بین‏الملل در دوران انتقال قرار دارد و از حیث توزیع قدرت، آمریکا به عنوان قدرت برتر در کنار قدرت‏های بزرگ دیگر نقش تعیین کننده‏ای ایفا می‏کند. هرچند ایالات متحده در همه زمینه‏ها برتری خود را حفظ کرده است، اما قدرت‏های دیگر نیز کم و بیش در یک زمینه خاص از توانایی بالایی برخوردار هستند. ( همان: ۵۹)
با فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۰ میلادی و به تبع آن با پایان گرفتن جنگ سرد و پس از گذشت یک دهه از خاتمه آن، آمریکا همچنان جهان را دارای نظمی تک قطبی می‏پندارد که مناسبات بین‏المللی و ساختارهای منشعب از آن باید در نظمی سلسله مراتبی بازسازی شوند، درحالیکه رقبای آسیایی و اروپایی آن همچنان به جهانی با مراکز متعدد قدرت باور دارند. ابعاد قدرت آمریکا و خصوصاً نقش آن در حل و فصل مسائل درون قاره اروپا و بالکان در دهه۱۹۹۰ بنیان‏های نظم تک قطبی و شرط لازم برای آن را پی ریخت، لیکن حادثه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ ترک‏های عمیق بر پیکر قدرت ایالات متحده در انظار جهانیان و بویژه در دید متحدین آن ایجاد کرد.( همان: ۵۹)
نظام جدید در فرایند تکوین خود تفاوت‏های اساسی با نظام دو قطبی دارد. در این شرایط، آمریکا هم بحران آفرین است و هم در پی مدیریت بحران می‏باشد. هدف ایالات متحده از افزایش نفوذ و حضور خود در مناطقی مانند خاورمیانه و شرق اروپا تسلط بی‏چون و چرا بر این مناطق است و در این خصوص با قدرت‏های رقیب به هیچ وجه قصد مصالحه ندارد. البته در دوره دوم ریاست جمهوری بوش و به دنبال عدم توفیق در سیاست‏های یکجانبه‏گرایانه، تغییراتی در این سیاست‏ها بوجود آمد و منافع قدرت‏های دیگر نیز تا حدودی در نظر گرفته شد. به عنوان نمونه، آمریکا در مورد برنامه هسته‏ای ایران، با روسیه، چین و اروپا همکاری می‏کند؛ در رفتار با کشورهای مستقل مشترک المنافع که قبلاً اقمار روسیه بودند تا حدودی ملاحظات امنیتی روسیه را درک می‏کند و در مورد گرجستان دست به مقابله جویی نزده است. در ارتباط با چین نیز آمریکا حاضر شده است مسئله کره شمالی را از راه گفت و گو و تحریم‏های اقتصادی حل و فصل نماید.
۲-فناوری‏های نوین ارتباطی و اطلاعاتی و تاثیر آن در فروپاشی نظام دوقطبی و پایان جنگ سرد :
بنا به تعریف گیدنز درکتاب جامعه شناسی، باگسترش روابط اجتماعی و اقتصادی در سراسر جهان در دوران کنونی، جنبه‬های متعددی از زندگی مردم از سازمان‏ها و شبکه‏های اجتماعی تأثیر می‏پذیرد که هزاران مایل دورتر از جوامعی که در آن زندگی می‏کنند قرار دارند. یکی از جنبه‏ه ای اصلی مطالعه جهانی شدن ظهور یک نظام جهانی است؛ یعنی از برخی جهات ما می‏باید جهان را به صورت یک نظم اجتماعی واحد در نظر بگیریم. (Giddens, Anthony, 1982.P.194)
اگر جهانی شدن را در معنای عینی آن، با توجه به تعاریفی که ارائه شده ایجاد تحولات عمیق در عرصه‏های گوناگون بدانیم، مفهومی جدید است که از زمان فروپاشی کمونیسم و نظام دو قطبی و بالاخره پایان جنگ سرد عینیت یافته است. فضای جنگ سرد مانع عمده‏ای برای جهانی شدن به شمار می‏رفت، زیرا هم از نظر فضای فیزیکی، ایدئولوژیکی و نیز شرایط روانی و هم به لحاظ بلوک بندی‏های شرق و غرب موانع زیادی برای اطلاق حوزه‏های وسیع تری از مفاهیم وجود داشت، به گونه‏ای که بسیاری از الگوهای رفتاری از شمول جهانی شدن مستثنی می‏گردیدند.
به این ترتیب تشدید روند جهانی شدن که با پایان جنگ سرد همراه بوده است از یک سو باعث فروپاشی نظام دو قطبی و از طرف دیگر با مورد سؤال قراردادن پایه‏ها و اصول روشنگری موجب به هم ریختن سه مفهوم بنیاد، وحدت و هدف غایی شده است و همین امر چندگانگی، تنوع و کثرت را به همراه داشته است.
تحت این شرایط مردم سالاری کثرت‏گرایانه که عمدتاً با تفاوت‏ها و تعارض‏ها سروکار دارد، در مقابل مردم سالاری اجتماعی ـ که حالت سلطه‏گرایانه داشته و با حذف تفاوت‏های اصلی امکان پذیر است ـ قرار می‏گیرد.
۱-۲)تاثیر فروپاشی کمونیسم در خاورمیانه:
چه در طی جنگ سرد و چه بعد از آن، خاورمیانه و شمال آفریقا در مرکز توجه جهانی قرار داشت. لیکن، اکثر کشورهای منطقه ابتدا بیم آن را داشتند که پایان جنگ سرد از ارزش این منطقه کاسته و اعضای آن را از آزادی عمل در جهان تک قطبی محروم نماید. به عنوان مثال، فلسطینی‏ها و سوری‏ها با ناپدید شدن اتحاد جماهیر شوروی در ۱۹۹۱ نه تنها یک متحد وفادار بلکه همچنین یک منبع ارزان قیمت تسلیحات متعارف را از دست دادند. نگرانی‏های ترکیه به عنوان عضو متحد ناتو، پست دیدبانی اتحاد شوروی و حافظ تنگه‏های داردانل، بخوبی تنزل راهبردی این منطقه را نشان می‏دهد. (فاست، ۱۳۸۹: ۱۱۲)
اما پایان جنگ سرد با جنگ خلیج فارس ۱۹۹۱-۱۹۹۰ مقارن گردید. گردآوری ائتلاف بین‏المللی به رهبری ایالات متحده جهت خارج کردن نیروهای مهاجم عراقی از کویت به این تردیدها که این منطقه ممکن است به حاشیه رانده شود پایان بخشید. حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ به نیویورک و واشنگتن، جهادگرایی القاعده، جنگ صلیبی بوش علیه محور شرارت و تهاجم به عراق توسط آمریکا و انگلیس بر محوریت این منطقه و ویژگی مبهم آن به عنوان نماد ستیزهای جدید و قدیم صحه گذارد. در نتیجه، عوامل شکل دهنده سیاست و جامعه خاورمیانه و تعامل آنها با نظام جهانی، دسته کم در ظاهر تغییر نکرده است. اما گوناگونی و ترکیب‏های متنوع آن ساخت و ترکیب متفاوتی به این منظقه می‏بخشد. (همان: ۱۱۳)
پس از جنگ سرد در خاورمیانه و شمال آفریقا، لفظ پردازی‏های سوسیالیستی و رژیم‏های شبه سوسیالیستی در برابر اسلام سیاسی و دلارهای نفتی برای چند دهه رو به افول گذاشت و در عین حال هیچگونه هماهنگی اجتماعی یا صلح در میان دولت‏ها وجود نداشت. بالعکس با تکثیر ستیزها و تشدید هژمونی خارجی، می‏توان نه از پایان تاریخ، بلکه از بازگشت و تداوم آن سخن به میان آورد.
برای تبیین جایگاه خاورمیانه و شمال آفریقا در جهان، جزم‏گرایی فرهنگ محور‏هانتینگتون به نظر پذیرفتنی است. پس از ۱۱ سپتامبر و تفوق ایدئولوژی نومحافظه کاران در آمریکا به نظر می‏رسد که غرب در برابر سایر تمدن‏ها و در واقع در مکان اول رویارویی با محور شرارت قرار گرفته است. (همان: ۱۱۴)
۲-۲) استقرار نظم نوین بین‏الملل:
با تغییر شکل و ماهیت نظام بین‏الملل، تعاملات منطقه‏ای نیز در مناطق مختلف ازجمله خاورمیانه تغییر کرد. منطقه خاورمیانه آنگونه که در دوران جنگ سرد تحت تاثیر رقابت‏های دو ابرقدرت بود، نیست، اما مستقل از آنچه در سطح نظام بین‏الملل اتفاق می‏افتد هم نمی‏باشد. به عبارت دیگر پایان جنگ سرد موجب شد بازیگران منطقه خاورمیانه قدرت مانور بیشتری برای دگرگونی دولت‏های منطقه‏ای یا محیطی که در آن زندگی می‏کنند پیدا کنند.
تحولات نظام نوین بین‏الملل باعث تمرکز زدایی از ساختار تصمیم‏ گیری قدرت‏های در مدیریت بحران‏های بین‏المللی شده است.
بعد از فروپاشی شوروی و طرح نظم نوین جهانی، خاورمیانه بیشتر از نقاط دیگر جهان دچار دگرگونی شد و کشورهای آن در صحنه بین‏المللی بسته به میزان توانایی، از استقلال شکننده‏ای برخوردارند.
۳-۲) ویژگی‏های نظام بین‏الملل پس از جنگ سرد:
طی دوران چهل ساله جنگ سرد، جهان از طریق یک شکاف عظیم به دو اردوگاه شرق و غرب تقسیم شده بود. این شکاف اگر چه فاصله عمیق وخطرناکی میان دو اردوگاه به وجود آورده بود، اما قابل تشخیص بودن روندهای درونی در هر یک از دو اردوگاه و همچنین قواعد بازی میان دو ابرقدرت، این فرصت را برای تحلیل‌گران و سیاستمداران ایجاد می‌کرد که بر مبنای واقعیت‌های ملموس و قابل درک به تحلیل شرایط جهانی بپردازند. پایان جنگ سرد به یکباره و به طور غافلگیرانه این وضعیت را متحول و دگرگون ساخت و ابزارهای نظری و مفهومی موجود را به ابزارهایی ناکارآمد تبدیل کرد. ( واعظی، ۱۳۸۳: ۹۶)
الف – اولین خصوصیت این که، خواسته‏ها و انگیزه‏هایى که در نتیجه آن، دو بلوک‏شرق و غرب پدیدار شده بودند. امروزه از میان رفته است. به عبارت دیگر، آن‏خواسته‏هاى تاریخى که بلوک کمونیستى را شکل داده بود، در اساسى‏ترین و مهم‏ترین‏مراکز، استراتژیک جهانى رنگ باخته است. ( همان: ۹۷)
ب – دومین خصوصیت وضع ساختار جدید، عمده شدن اقتصاد است. پس از فروپاشى شوروى آرایش تازه جهان به گونه‏ ایى شکل‏گرفت که سه بلوک بزرگ در جهان پدیدار شد؛ یکى در آسیاى جنوب شرقى، یکى درامریکا و دیگرى در اروپا. ماهیت هر سه بلوک، اقتصادى بوده و اساسا جنبه سیاسى و ایدئولوژیک ندارند. پایه اتحاد سه بلوک منطقه‏اى، اقتصاد است. بنابراین، خصوصیت و صفت تازه جهان، محورى شدن اقتصاداست. همزمان با شکست الگوی سوسیالیستی در اقتصاد جهانی، الگوی لیبرالی به عنوان الگویی عملیاتی در قالب قدرت نرم مانند اقتصاد، تکنولوژی، ارتباطات و فعالیت حکومت‌ها جایگاه خاصی در عرصه جهانی پیدا کرده است و از طریق نهادهای مختلفی همچون سازمان تجارت جهانی، بانک جهانی، صندوق بین‎المللی پول و گروه هشت کشور صنعتی، تعاملات اقتصادی جهان (از الگوهای توسعه ملی گرفته تا ساز و کارهای گردش کالا و سرمایه) را هدایت و جهت‎دهی می‎کند.
ج – سومین خصوصیت‏ ساختار جدید، یک بعدى شدن جهان است. از اوایل دهه‏۱۹۹۰، جهان عموما تنها یک بعد اساسى پیداکرده و آن، لیبرالیسم است. یک بعدى‏شدن نظام بین‏المللى و جهانى شدن لیبرالیسم یعنى سراسرى شدن نظام تولیدى اقتصادى‏غربى. ایدئولوژی لیبرالیسم که بر آزادسازی در حوزه‎های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تأکید می‎کند پس از ناکارآمدی ایدئولوژی کمونیستی و شکست نظام‎های سوسیالیستی در نظام بین‌الملل برتری کسب نموده است. این مسئله که آیا قدرت‌های غربی در خدمت ایدئولوژی لیبرالیسم قرار دارند یا لیبرالیسم ابزار قدرت‌های غربی است، چندان محل پرسش نیست، زیرا همواره ایدئولوژی برتر و قدرت برتر رابطه مکمل دارند. (همان)
د-چهارمین خصوصیت موقعیت آمریکا مشخصه سهل و دشوار نظام بین‌الملل، وجود یک ابرقدرت بدون داشتن رقیبی همطراز می‌باشد.
ایالات متحده آمریکا پس از پایان جنگ سرد به دلیل برتری قابل توجه اقتصادی و نظامی از موقعیت جهانی ویژه‌ای برخوردار گردید و برای رهبری بر جهان تلاش‌های زیادی به خرج داده و هزینه‌های زیادی در سال‌های اخیر متحمل شده است. با توجه به ظهور قدرت‌های بزرگ سیاسی و اقتصادی و تمایل آنها برای ایفای نقش بیشتر در نظام بین‌الملل، آمریکا برای تثبیت رهبری خود با چالش‌هایی مواجه شده است. از اینرو، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی با توجه به تحولات فراوان صورت گرفته و رقابت میان قدرت‌ها هنوز نظم جدیدی تعریف نشده و نظام بین‌الملل در حال طی دوران گذار می‌باشد.
ه – پنجمین خصوصیت نظام تازه جهانى، همانا پدید آمدن تاریخى هویت‏هاى ‏منطقه‏اى است. به عبارتى، شکل‏گیرى سیستم مثلثى که به معناى ایجاد سه بلوک جهانى‏است، به پیدایش مناطقى منجر شده که هر یک جدا از دیگرى، اما در چارچوب‏ بلوک‏هاى مربوطه، کم و بیش همانند کشور واحد عمل مى‏کند. این امر دورنماى ‏استراتژیک جهانى را متحول خواهد کرد. (همان)
و-ششمین خصوصیت رشد فزاینده فناوری ارتباطات و اطلاعات و شکل‏گیری عصر ارتباطات و اطلاعات و جامعه اطلاعاتی است.
ز-هفتمین خصوصیت ظهور پدیده تروریسم بین‏المللی به عنوان عامل تهدید جدی و فزاینده واحدهای سیاسی اعم از کوچک و بزرگ و لزوم مقابله جهانی برای مهار و نابودی آن است. تا جایی که پس از حادثه ۱۱ سپتامبر ایالات متحده آمریکا بدون اعتنا به سازمان ملل متحد در جهت دست‌یابی به اهداف جهانی خود تلاش نمود که با تهدید سازمان ملل را آن گونه که مایل است تغییر دهد ولی مخالفت برخی قدرت‌های بزرگ و افکار عمومی جهانی از یک سو و ناکامی‌ها و چالش‌هایی که آمریکا با آن مواجه شد از سوی دیگر، موجب گردید که سازمان ملل متحد هنوز در محور توجهات باقی بماند. این تحولات موجب شد که کوفی‌عنان دبیر کل سازمان ملل متحد، پیشنهاد اصلاح در منشور سازمان ملل متحد برای تبیین وضعیت جدید جهانی را در سال ۱۳۸۲ به مجمع عمومی سازمان ملل ارائه دهد. ضرورت اصلاحات و انجام تغییرات ماهوی در منشور و ساختار ملل متحد مؤید ورود به فصلی جدید و متفاوت از حیات بین‌الملل و وداع با دوره‌ای متمایز از روابط بین‌الملل می‌باشد که با نظم دو قطبی تعریف می‌شد. ( همان)
۴-۲) کشورهای کوچک پس از جنگ سرد:
در حالى که در دوران جنگ سرد بسیارى از ستیزهاى کشورهاى جهان سوم تحت ‏تاثیر سیاست‏هاى قدرت‏هاى بزرگ قرار داشتند، تعارض‏هاى موجود در کشورهاى ‏جهان سوم بعد از پایان جنگ سرد، به طور عمده تحت تاثیر تحولات داخلى این گونه‏ جوامع مى‏باشند. اگر چه نمى‏توان در این مورد ویژگى‏هاى ساختار نظام بین‏الملل را نادیده گرفت؛ ولى تشدید بحران هویت، تقابل میان خرده ناسیونالیسم، بحران مشارکت، بحران توزیع و بحران مشروعیت از جمله مواردى هستند که موجب بروز تعارض در این ‏طیف از کشورها گردیده‏اند. در واقع باید اذعان کرد که مساله تعارض در جوامع جهان‏سوم، به نحوى از انحاء با مساله توسعه نیافتگى گره خورده است. بسیارى از گروه‏هاى ‏قومى، نژادى، مذهبى و غیره که در دوران جنگ سرد در چارچوب‏هاى سیاسى/ اجتماعى نسبتاً آرامى در کنار یکدیگر زندگى مى‏کردند، پس از جنگ سرد، نبرد جدیدى را به خاطر هویت جویى در سراسر جهان شروع کرده‏اند. اکثر حکومت‏هاى جهان سوم در نظام دوقطبی دیدگاهى نسبتاً مشترک درباره سیاست ‏بین الملل داشتند و از نظر داخلى با مسائلى مشابه در ایجاد امنیت رو به رو بودند. و همچنان نیز با چالش‏های جدید در زمینه‏های اساسی چون؛ فقدان مشروعیت، فقدان ‏نهادهاى دولتى مدرن و کارآمد، فقدان توافق اساسى بین‏نخبگان سیاسى در زمینه‏ ارزش‏هاى کلیدى و نهادهاى اساسى، فقدان ظرفیت‏ سیاسی و نهادهای دموکراتیک که به شهروندان امکان مشارکت و معمارى آزادانه نظام سیاسى خود را بدهد. این امور منجر به ‏افزایش آسیب پذیرى‏هاى ملى در این کشورها شده و تاثیرى مستقیم بر تعریف امنیت‏ ملى و روش‏هاى استفاده شده براى تامین آن دارد. بحران‏های خاورمیانه و شمال آفریقا و خواست مردم این مناطق برای تغییرات سیاسی و اجتماعی از این منظر قابل فهم است. (چگنى، ۱۳۷۹: ۷۷)
با این وجود آسیب پذیرى‏هاى اجتماعى و اقتصادى در کشورهای کوچک همچنان معضلی جدی محسوب می‏شود و ارتباط مستقیمى با نوع سیستم حاکم و تعارضات آنها با فرایند جهانی شدن دارد. این امر سبب تهدید امنیت ملی این کشورها و صلح و امنیت جهانی شده است. ‏تهدید در کشورها داراى پایه‏هاى اجتماعى و اقتصادى حداقل همسنگ با پایه‏هاى سیاسى و نظامى است. بنابراین از لحاظ مفهوم، امنیت ملى باید منعکس کننده ‏تهدیدات ناشى از مسائل اقتصادى و اجتماعى باشد؛ خواه این امر به فرسایش‏ مشروعیت صرفاً در داخل مربوط باشد یا به نمودهاى خارجى تقسیم بندى‏هاى ‏اجتماعى و شکست‏هاى اقتصادى. امنیت اقتصادى در دنیاى پس از جنگ سرد به طور روزافزونى به عنوان یک بعد از امنیت (ملی/ بین‏المللی) مطرح مى‏شود. خطر بزرگى که امروزه در مورد نظریات رایج امنیت اقتصادى وجود دارد، این است که به غلط آن را تنها بعد مهم درامنیت ملى تلقى نماییم؛ چنان که در دوران گذشته نیز چنین برداشتى در مورد امنیت ‏نظامى وجود داشت. (همان)
موضوع قدرت به عنوان معیار تقسیم ‌بندی دولت‎ها، صرفاً بر مبنای ظرفیت‎های نظامی قرار ندارد، بلکه توانایی‎هایی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی ایدئولوژیک نیز در این امر دخیل می‎باشند. علاوه بر این، عوامل تعیین کننده (داخلی و خارجی) و متغیر‌های بسیار زیادی (متغیرهای فیزیکی، ساختاری، انسانی و غیره) در این طبقه‎بندی نقش دارند. در خصوص توضیح جایگاه دولت‎ها در این تقسیم‎بندی، اگر در رأس هرم، ابرقدرت از بیشترین میزان تأثیر‎گذاری (در حد تسلط) بر نظام حاکم بهره‎مند باشند، در انتهای هرم دولت‎های ذره‎ای بیشترین میزان تأثیرپذیری در مقابل الزامات نظام را دارا می‎باشند. همچنین اگر قدرت‎های بزرگ از توانایی بالقوه برای رقابت و همکاری با ابرقدرت‎ها برخوردار ‎باشند و بر روی قابلیت‎های تأثیرگذاری خود بر سیستم بین‎الملل تأکید ورزند، در مقابل ظرفیت‎های قدرت‎های میانی نیز به آنها اجازه نوعی اعمال نفوذ قابل استمرار در محیط جغرافیایی اطرافشان را می‎دهد. به عبارت دقیق‎تر، قدرت‎های منطقه‎ای ایفاگر نقشی محوری در زیر سیستم‎های منطقه‎ای می‎باشند، به گونه‌ای که دولت‎های کوچک در مدار و حاشیه آنها قرار می‎گیرند. زیر سیستم‌های منطقه‌ای(Regional sub system) {به عنوان متغیری وابسته به نظام بین‎الملل، مجموعه‎ای خاص از تعاملاتی مشخص را در یک حوزه جغرافیایی معین تحت پوشش قرار می‎دهند.} و نهادهای بین‌المللی( نهادهای بین‎المللی در ساختار نظام بین‎المللی موجود وظیفه تنظیم، تسهیل، تعدیل و تحدید روابط میان دولت‎ها را بعهده دارند) هر کدام به نوعی بر نظام بین‌الملل تأثیرگذار می‌باشند، مورد توجه قرار می‌دهیم: (واعظی، ۱۳۸۳ : ۱۰۹)
الف – زیر سیستم‎های منطقه‎ای:
زیرسیستم‎های منطقه‎ای به عنوان متغیری وابسته به نظام بین‎الملل، مجموعه‎ای خاص از تعاملاتی مشخص را در یک حوزه جغرافیایی معین تحت پوشش قرار می‎دهند. به عبارت دیگر، اگر نظام بین‎الملل کلیه کنش‎های متقابل بین‎المللی را در برگیرد، زیر سیستم‎های منطقه‎ای قسمت‎های مشخصی از آنها را شامل می‎شود. در نظام بین‎الملل تمامی بازیگران دخیل هستند و محیط بازی کل جهان را در برمی‌گیرد، اما در زیر سیستم منطقه‎ای یک محدوده جغرافیایی خاص و تعدادی بازیگر مشخص مورد نظر می‎باشد.(همان)
بطورکلی زیرسیستم‌های منطقه‎ای پیرامون یک یا چند موازنه قوای محلی شکل می‌گیرند و بیانگر نوعی رابطه پرتنش‎ تاریخی می‎باشند. و معرف یک سلسله واقعیت‎های جغرافیایی، تاریخی، اجتماعی و فرهنگی هستند که براساس نوعی هویت و سرنوشت مشترک رقم خورده‌اند. در این حالت، باید نوعی تفاوت میان واحدهای درونی و بیرونی زیرسیستم قائل شد. در حوزه ارتباطات میان زیر سیستم منطقه‎ای و سیستم بین‌المللی، همواره زیر سیستم موضوع نزاع و رقابت میان قدرت‎های حاکم بر نظام بین‎الملل می‎باشد.
در این شرایط، هر زیر سیستم منطقه‎ای از سه بخش مجزا ولیکن مرتبط با یکدیگر تشکیل شده است:
الف – بخش مرکزی که شامل بازیگران اصلی یعنی قدرت‎های بزرگ و متوسطی است که تعامل میان آنها باعث پیدایش موازنه قوای محلی شده است.
ب – بخش حاشیه‎ای (پیرامون) که بازیگران جانبی شامل دولت‎های کوچک و ذره‎ای در آن قرار داشته و معمولاً جذب بخش مرکزی گردیده‌اند.
ج – بخش مداخله‎گر که نماد دخالت و حضور سیستم بین‎الملل در زیر سیستم منطقه‎ای از طریق قدرت‎های حاکم است.
نگرش متعادل این است که دولت ملی باقی خواهد ماند اما دندان زهر آلود آن کشیده خواهد شد. مبنای نظم جدید جهانی بر گسترش اختیارات فردی و تکثر نهادهای اجتماعی است که به مقتضای قراردادهای مختلف اجتماعی در سه صحنه مختلف فرو ملی، ملی و فراملی تشکیل می‏شوند. نظم نوین جهانی را نظم تکثرگرای مدنی می‏نامند. (همان: ۱۱۰)
در واقع، جهان امروز، جهانی جدید است که در آن، جوامع، فرهنگ‏ها، حکومت‏ها و اقتصادها به یکدیگر نزدیک‏تر شده، مناسبات اجتماعی تشدید یافته و بازیگران غیر دولتی چون سازمان‏های بین‏المللی، منطقه‏ای و شبکه‏های فراحکومتی اهمیت خاص یافته اند. این موضوع، همچنان که به قدرت هژمون امکانات خاصی برای اعمال قدرت می‏بخشد، برای آن نیز محدودیت‏های خاص ایجاد خواهد کرد. مسئله اصلی این است که در جهان امروز همچنان که دیکتاتوری در داخل کشورها بسیار پرهزینه و خطرناک شده و کمتر جامعه‏ای است که آن را بپذیرد. در جامعه بین‏الملل، افکار عمومی و سطوح اجتماعی و فرهنگی جوامع نیز تحولاتی رخ نموده که امکان هژمونی گسترده را به لحاظ فکری و فرهنگی محدود می‏سازد. این تحولات عبارت‏اند از :
۱٫ پیچیدگی‏های خاص جهان جدید و ظهور موازنه‏های نسبتاً مجزا (مثل موازنه سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی )
۲٫ تکامل بشر و جوامع بشری (جامعه مدنی جهانی، افکار عمومی و …)
۳٫ تناقض دموکراسی و لیبرالیسم با هژمونی (نمی توان در داخل و برای جوامع دیگر دموکراسی را تجویز و توصیه نمود، اما در سطح بین‏الملل دیکتاتورمآبانه عمل کرد.)
اما نکته مهم در این جا آن است که هژمونی آمریکا در نظم نوین محدود خواهد بود. مهم ترین دلایل محدود شدن هژمونی آمریکا عبارت‏اند از :
۱٫مسائل و رقابت‏های داخلی آمریکا و تقویت موقعیت نولیبرال در مقابل نومحافظه کاران ؛
۲٫مخالفت‏ها و نگرانی‏های سایر قدرت‏های بزرگ ؛
۳٫ مشکلات آمریکا در عراق وافغانستان و… ؛
۴٫ افکار عمومی جهان ؛

 

۳-۵-۵- روشی: ۱۱۹
۶-۵- محدودیت های تحقیق ۱۱۹
فهرست منابع ۱۲۱
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول شماره (۱) ۶۶
جدول شماره (۲) ۸۴
جدول شماره (۳) ۱۱۵
جدول شماره(۴) ۱۱۷

 

فصل اول: کلیات

 

۱-۱- بیان مسأله

سینما به عنوان یکی از مظاهر تمدن جدید هنر، صنعتی است که نمی توان منکر تأثیر شگرف و گسترده آن بر فرهنگ عامه بود زیرا برمبنای مقتضای ماهیت خود می تواند پیام هایی را متناسب با نیات درونی فیلمساز به گروه مخاطبان و پیام گیران منتقل سازد. سینما به عنوان زبان احساس، تعقل و تبلیغ، هنری تکنولوژیک است که نقش اساسی در تحول فرهنگها و اصلاح نگرشها و الگوسازی برای انسانها و عصرها دارد. سینما به عنوان موثرترین و بانفوذترین رسانه جمعی، اهمیت ویژه و انکارناپذیری بر رفتار اجتماعی مخاطبان خود دارد و با تأثیرگذاری بر احساسات و روان ناخودآگاه افراد، به گونه ای پنهان می تواند ارزشها و نگرشهای افراد را تغییر دهد. این ابزار فرهنگی در بستر نظام فرهنگی می تواند اشاعه دهنده باورهای فرهنگی آن نظام باشد. همچنین نقش بسزایی در به تصویر کشیدن واقعیات در جامعه دارد و صرفاً ابزاری برای سرگرمی و تفریح نیست، بلکه نقش بنیادینی در فرهنگ سازی و اعتلای فرهنگ جامعه دارد، به حدی که نحوه ارائه بازنمایی واقعیات در تولیدات فرهنگی به ویژه سینما، یکی از بهترین شاخص ها در ارزیابی عملکرد هر نظام فرهنگی است. اکنون پس از گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی این سوال کلی و مبنایی به ذهن متبادر می شود که انقلاب اسلامی تا چه اندازه توانسته است از ابزار و قابلیت های خود در جهت تحقق رسالت خویش و ارائه تصویر مطلوب از رابطه تحولات اجتماعی و سینما بهره ببرد. بنابراین سینما را می توان به عنوان حوزه عامه پسند و همه گیر ستیزهای گفتمانی در جهان معاصر تعریف کرد. تصاویر، فانتزی ها، رویاها، سبک های زندگی و ایده های واقعیت سینمایی، زندگی روزمره را تحت الشعاع قرار داده اند (السر،۲۰۰۲، ۸۶).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
درباره رابطه میان هنر و جامعه در حوزه جامعه شناسی هنر بحثهای متنوع و فراوانی وجود دارد: «یکی از فرض های اساسی جامعه شناسی هنر این است که مسائل، مشکلات و تحولات اجتماعی با گذر از صافی ذهن و شخصیت هنرمند در آثار او بازتاب می شود» (راودراد: ۱۳۷۸؛ ولف: ۱۳۶۸؛ الکساندر:۲۰۰۳).
مسأله محل توجه درباره هنرمند عبارت است از اینکه اگرچه هنرمند به واسطه آثار هنری بر جامعه تأثیر می گذارد، اما جامعه به عناصر اجتماعی نیز به نوبه خود در هدایت فرد به سمت تولید هنری، سبک و مضمون آثار او نقش دارند. اما آثار همه هنرمندان از نظر ارزشهای هنری و اجتماعی یکسان نیستند. برخی از هنرمندان در حوزه های متفاوت به منزله هنرمندان بزرگ و برجسته آن حوزه ها و آثارشان به منزله آثار هنری بزرگ یا شاهکارهای هنری مطرح می شوند.
به نظر گلدمن افرادی استثنایی در جامعه هستند که علاوه بر توانایی و خلاقیت ذاتی هنری، آگاهی هایشان نسبت به آمال، آرزوها، اهداف، خواسته ها، ارزشها و هنجارهای گروه اجتماعی خود به حداکثر میزان ممکن است. این افراد استثنایی پا را از آگاهی روزمره که چندان نظام مند هم نیست، فراتر می نهند و به چنان توانایی دست می یابند که بر فراز آگاهی طبقه خویش قرار گیرند و مسائل و مقوله های طبقاتی را به گونه ای ویژه و با شکلی خاص بیان می کنند (راودراد، ۱۳۸۲، ۹۴).
نکته ای که قابل اشاره است، اینکه دلایل انتخاب ابراهیم صدر عاملی و تحلیل آثار او را می توان به دو بخش اجتماعی و علاقه شخصی، تقسیم نمود:
۱- دیدگاه اجتماعی: فیلم های رسول صدر عاملی، در چارچوب تاریخی و اجتماعی به شکلی منسجم بازتاب شده است و با تحلیل آثار این کارگردان می توان به شناختی از جهان بینی و تحولات اجتماعی هر چهار دوره رسید.
۲- علاقه شخصی: یکی از دلایل انتخاب این کارگردان این است که او همواره موضوعات اجتماعی را دستمایه خود قرار داده و بدون توجه به تصاحب گیشه، دست به ساخت فیلم زده که همین امر او را نسبت به سایر کارگردانان دیگر متمایز می سازد.
در ادامه بحث پس از توضیح نظریات مطرح شده که برای تحلیل آثار سینمایی صدر عاملی، در مقام آثار هنری که رابطه تنگاتنگی با جامعه خود دارند، به کار گرفته شده است به تحلیل فیلم ها پرداخت خواهدشد. سوال اساسی که در این پژوهش قصد پاسخگویی بدان را دارد، این است که چگونه ، ماهیت تحولات اجتماعی وسیع و در عین حال گذار از دوره ای به دوره دیگر را بر درون مایه های آثار سینمایی خود نشان داده است؟ بازنمایی این تغییر در سینما چگونه بوده است؟

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۲-۱ اهداف تحقیق

هدف پژوهش باید آنچه را که در نهایت و پس از انجام پژوهش حاصل خواهدشد، نشان دهد. پژوهشگر می تواند در نوشتن اهداف پژوهش آنها را به دو دسته هدف کلی و اهداف جزئی تقسیم نماید. هدف کلی منظور و مقصود نهایی پژوهش است که مستقیماً از مسأله پژوهش مشتق می شود.

 

۱-۲-۱- هدف کلی

این پژوهش در نظر دارد به مطالعه تأثیر تغییرات اجتماعی سی ساله اخیر ایران با اتخاذ رویکردی جامعه شناختی در آثار سینمایی رسول صدر عاملی بپردازد.

 

۲-۲-۱- اهداف جزئی

در این خصوص اهداف جزئی به شرح ذیل عبارتند از :

 

 

بررسی آثار صدر عاملی در دوره جنگ

بررسی آثار صدر عاملی در دوره سازندگی

بررسی آثار صدر عاملی در دوره اصلاحات

بررسی آثار صدر عاملی در دوره اصول گرایی

۳-۱- اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن

اهمیت موضوع و ضرورت بررسی آن در جامعه حاضر در طرح مسأله تا حدودی مشخص شده است. سینما آگاهی بخش و توهم زا است. حرکت می آفریند و خواب می کند. این کارکرد دوگانه که در ماهیت سینما قرار دارد، چون وسیله ای قدرتمند مکان ویژه ای در میان سایر رسانه های جمعی به سینما می بخشد. از سوی دیگر باید توجه داشت که سینما خود تحت تأثیر تغییرات اجتماعی و بررسی حرکات درونی سینما به روشن تر شدن حرکات اجتماعی و روان تر شدن تحلیل آنها کمک می کند.
سینما همواره به عنوان یکی از وسایل ارتباط جمعی در مطالعات رسانه ای، همواره مورد غفلت قرار گرفته است. کمبود کتابها و منابع موجود در این زمینه گواهی بر این ادعاست، اما واقعیت این است که سینما به همان اندازه که هنر است، رسانه هم است. «غفلتی عظیم درباره طبیعت سینما به عنوان یک نهاد اجتماعی- در میان مهم ترین نهادها در جهان- وجود دارد. من برای تبیین این پدیده، نه کمبود، بلکه فقر کیفی مطالعات را بیان می کنم: شکست کم یا زیاد نویسندگان در درک این مطلب که یک رسانه با جامعه چه می کند و چرا» (جاروی به نقل از راودراد، ۱۳۷۹، ۴۲).
با ذکر آنچه که در مقدمه فوق رفت لازم است تا شرح مختصری از سینمای پس از انقلاب داده شود به خصوص پس از انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۵۹ که منجر به تحول بسیاری از ارزشها شد تا بیشتر به اهمیت موضوع واقف شد.

 

 

دوره اول که دهه آغازین انقلاب است و همچنین با شروع جنگ ایران و عراق و به تبع آن به وجود آمدن مسائل و ارزش های جدید، سینمای ایران نیز متأثر از همه مسائل یادشده به شکل نوینی پس از اندکی توقف آغاز به کار کرد. این نوع سینمای جنگی به محوریت روابط انسانها در جنگ و همچنین ایثار و از خودگذشتی می پرداخت.

دوره دوم که دوران پس از جنگ و شروع دوران سازندگی است (۶۸- ۷۶) با محوریت توسعه اقتصادی در متن مناسبات اجتماعی و تلاش برای بهتر شدن وضعیت معیشتی و اقتصادی و سینمای ایران نیز خیلی سریع به این روند واکنش نشان داد که از پی آن طی سالهای ابتدایی دهه ۷۰ چند فیلم با این موضوع ساخته شد.
عکس مرتبط با اقتصاد

 

دوره سوم که دوره اصلاحات و توسعه سیاسی است (۷۶-۸۴) عمده مباحثی که مطرح بود توسعه فرهنگی و سیاسی در سر فصل های فیلم ها بیشتر به چشم می خورد. نکته بسیار جالب توجه در این میان همنوایی سریع سینمای ایران با شرایط سیاسی متن جامعه بود. به عبارتی مشخصه اصلی این دوره ستاره سالاری بار دیگر احیا شد و بازیگران خوش سیما و جذاب برای جذب مخاطبان استفاده شدند. فیلمنامه ها یکدست و یک شکل بودند به قول گادفری چشایر منتقد مجله فیلم کامنت «فیلم ایرانی برای اینکه مورد توجه قرار بگیرد باید تازه و قوی با کیفیت باشد و هرگز نباید گرفتار تکرار شود… فیلم های ایرانی اکنون مورد تقلید قرار می گیرند که البته به هیچوجه گرایش درستی نیست».

دوره چهارم که دوره عدالت اجتماعی (۸۴-۹۲) است که از ویژگی های مهم فیلم های این دوره تجربه تغییرات پیاپی در ارزشهای رسمی و عرفی، زندگی طبقات مختلف جامعه را به سمت نوعی زندگی سیاستمدارانه مبتنی بر پنهان کاری، ریا و در بعضی مواقع وارو نمایی واقعیت ها سوق داد.

بررسی شرایط چهارگانه بخصوص باتوجه به مدل های اجتماعی، چیزی است که جای آن در میان تحقیقات چندساله اخیر خالی است و می شود گفت تقریباً در این زمینه به جز چند تحقیق که عمدتاً در زمینه های کمی سینما و فیلم و چند ترجمه در مقولات مختلف نقد سینمایی و تکنیک سینما است، تحقیقی به صورت جامع صورت نگرفته است و همچنین ضرورت تحقیق جامعه شناسانه فیلم و سینما احساس نگردیده و حرکتی در این زمینه کمتر احساس شده است. در این تحقیق سعی خواهدشد به سینمای رسول صدر عاملی به مثابه تاریخ تصویری انقلاب اسلامی بپردازد، چراکه جامعه شناسی هر دوره را متناسب با دگرگونی زمانه و تحولاتی که ارزشها و کنشهای آدمها تجربه کرده اند را به زبان سینما روایت کرده است.

 

۴-۱ سوالات تحقیق

۱٫آیا تغییرات و تحولات بر اثار سینمایی صدرعاملی تاثیر گذار است؟
۲٫ آیا داستان فیلم های صدرعاملی به زمان ساخت فیلم‌ها برمی‌گردد؟

 

۵-۱ متغییر ها و واژه های کلیدی:

متغییر مستقل:تغییرات و تحولات اجتماعی. تغییرات اجتماعی عبارتست از پدیده های قابل رویت و قابل بررسی در مدت زمانی کوتاه به صورتی که هر شخص معمولی نیزدر طول زندگی خودیا درطول دوران کوتاهی از زندگیش می تواند یک تغییر را شخصا تعقیب نمایید; نتیجه قطعیش را ببینید یا نتیجه موقتیش را دریابد.باید توجه داشت مفهوم تغییر اجتماعی با مفهوم دگرگونی اجتماعی متفاوت است.تحول اجتماعی یا دگر گونی اجتماعی در طول یک دوره ی طولانی; طی یک یا شایدچند نسل درجامعه رخ می دهدو بررسی یک تحول اجتماعی نیازمند نوعی بررسی تاریخی جامعه است.( گی روشه ، ۱۳۸۹٫ ۲۶ تا ۳۰ )
متغییر وابسته :اثار سینمایی رسول صدر عاملی که عبارتست از: ۱٫گل های داوودی(۱۳۶۳)۲٫پاییزان(۱۳۶۶)۳٫قربانی(۱۳۷۰)۴٫سمفونی تهران(۱۳۷۲)۵٫ دختری با کفشهای کتانی(۱۳۷۸)۶٫من ترانه ۱۵ سال دارم(۱۳۸۰)۷٫دیشب باباتو دیدم ایدا(۱۳۸۳)۸٫شب(۱۳۸۵)۹٫ هر شب تنهایی(۱۳۸۶)۱۰٫ زندگی با چشمان بسته(۱۳۸۷)۱۱٫در انتظار معجزه(۱۳۸۸).
واژه های کلیدی:
تحلیل محتوا:
برای بررسی محتوای آشکار پیام‌های موجود در یک متن می‌توان از روش تحلیل محتوا استفاده کرد. در این روش محتوای آشکار و پیام‌ها به‌طور نظام‌دار و کمّی توصیف می‌شود. از این‌رو این روش را می‌توان روش تبدیل داده‌های کیفی به داده‌های کمّی قلمداد کرد. تحلیل محتوا روشی مناسب برای پاسخ دادن به سؤال‌هایی درباره محتوای یک پیام است. (زهره سرمد ودیگران، عباس بازرگان، الهه حجازی. «روش‌های تحقیق». در روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. چاپ سیزدهم. انتشارات آگه، ۱۳۸۵.)
تحولات اجتماعی;تغییرات اجتماعی,اثار سینمایی که در بالا تو ضیح داده شد

 

۶-۱ مدل تحقیق

 

 

۷-۱- روش تحقیق

عمده ترین روش هایی که در پژوهش حاضر استفاده شده اند، عبارتند از روش اسنادی و تحلیل محتوا که اشاره مختصری بدان خواهد شد و روش شناسی این پژوهش در فصل سوم به صورت کامل بیان می گردد:

 

۱-۷-۱- روش اسنادی

«روش اسنادی در زمره روش ها یا سنجه های غیر مزاحم و غیر واکنشی به شمار می آید. به این معنی که محقق در هنگام جمع آوری اطلاعات واقعی اختلال به وجود می آوردند – مثلاً سوگیری پاسخگو مواجه نمی شود. در حالی که هنگام استفاده از دیگر روش ها نظیر مشاهده، مصاحبه و … مشکل اساسی جمع آوری اطلاعات است، به هنگام کاربرد روش های اسنادی، اطلاعات موجودند» (ساروخانی، ۱۳۸۱، ۲۵۴).

 

۲-۷-۱- روش تحلیل محتوا

تحلیل محتوا به عنوان یک روش عبارت است از «شناخت و برجسته ساختن محورها یا خطوط اصلی یک متن مکتوب، یک یا مجموعه ای از سخنرانی ها، سلسله ای از تصاویر، نوارها، وصیتنامه ها، نامه های خصوصی، سوالهای باز یک پرسشنامه و …» (ساروخانی، ۱۳۸۱، ۲۸۱).
در این تحقیق از تحلیل محتوای کیفی در تحلیل موضوعات و مضمون های فیلم ها و داوری درباره جایگیری آن در هر کدام از مقولات کارکردی استفاده شده است.

 

۸-۱ جامعه آماری و حجم نمونه

جامعه اماری شامل اثار سینمایی رسول صدر عاملی که شامل:۱٫ پاییزان (۱۳۶۶) ۲٫قربانی(۱۳۷۰) ۳٫سمفونی تهران(۱۳۷۲) ۴٫دختری با کقشهای کتانی(۱۳۷۸
۵٫من ترانه ۱۵ سال دارم(۱۳۸۰)۶٫دیشب باباتو دیدم ایدا(۱۳۸۳)۷٫شب(۱۳۸۵)۸٫هرشب تنهابی(۱۳۸۶) ۹٫ زندگی با چشمان بسته(۱۳۸۷) ۱۰٫در انتظار معجزه(۱۳۸۸) در این تحقیق حجم نمونه با جامعه اماری یکسان است

 

۹-۱ قلمرو تحقیق

در این تحقیق سعی بر این است که تحولات و تغییرات اجتماعی موثر بر اثار رسول صدر عاملی مورد بررسی قرار می گیرد. این اثار عبارتند از۱٫در مقام کار گردان:۱٫گل های داوودی(۱۳۶۳)۲٫پاییزان(۱۳۶۶)۳٫قربانی(۱۳۷۰)۴٫سمفونی تهران(۱۳۷۲).۴٫دختری با کفشهای کتانی(۱۳۷۸)۵٫من ترانه ۱۵ سال دارم(۱۳۸۰).۶٫ دیشب باباتو دیدم ایدا(۱۳۸۳)۷٫شب(۱۳۸۵)۸٫هر شب تنهایی(۱۳۸۶).۹٫ زندگی با چشمان بسته(۱۳۸۷)۱۰٫در انتظار معجزه(۱۳۸۸). ۱۱٫سریال خاطرات یک خبر نگار(۱۳۷۶) ۲٫ به عنوان فیلم نامه نویس: می خواهم زنده بمانم.
تحولات اجتماعی طیف گسترده ای از وقایع و رویدادهای تماعی.اقتصادی.فرهنگی.هنری.زیستی را شامل میشود. منظور از تحولات اجتماعی دوره های جنگ . سازندگی. اصلاحات و اصول گرایی است و قصد داریم در هر یک از دوره های مذکور اثار این کار گر دان را بررسی کنیم.

 

۱۰-۱- تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش

 

۱-۱۰-۱- متغیر مستقل

تحولات اجتماعی ایران
پروفسور روژه گارودی اندیشمند مسلمان فرانسوی، انقلاب اسلامی ایران را مظهر رویارویی فرهنگ اسلامی با فرهنگ و تمدن غربی و آمریکایی ضد اسلامی می داند و در تفسیر انقلاب ایران می گوید: «من فکر می کنم که انقلاب ایران یکی از مهم ترین جهش های تاریخ بشریت است؛ چراکه انقلابی صرفاً اقتصادی نبوده و انگیزه های اقتصادی و مقابله و مخالفت با طبقه برجسته هدف نهایی این انقلاب نبوده است. این انقلاب حتی انقلابی صرفاٌ سیاسی نبوده است که بر ضد قدرتی استبدادی حرکتی صورت گرفته باشد. این انقلاب در حقیقت نوعی مخالفت و رویارویی با یک تمدن – تمدنی که ما آن را غربی یا تمدن آمریکایی می نامیم- بوده است؛ تمدن و فرهنگی که از سوی سردمداران رژیم حاکمی که خود از اربابان آمریکایی دستور می گرفتند و با زور و ارعاب به ملت ایران تحمیل می شد و نه تنها با فرهنگ ایرانی که از قدیمی ترین و شفاف ترین و غنی ترین فرهنگ هاست، بلکه با فرهنگ و ایمان اسلامی و عصاره اساسی اسلام که همانا شیوه صحیح زندگی و اصول اساسی حیات بود در تضاد قرار داشت (روزنامه قدس، ۲۱/۱۱/۱۳۷۷، ص۱۴).

 

نتایج این پژوهش می ­تواند میزان رمزگردانی را در بین گویشوران دوزبانه مازندرانی، ترکی و کردی در منطقه نارمک مقایسه کرده و تأثیر متغیرهای سن، جنس، قومیت و نگرش را روی میزان رمزگردانی هر یک از گویشوران مذکور بررسی کرد.
۱-۴- اهداف تحقیق
۱-۴-۱- هدف اصلی
بررسی میزان رمزگردانی در بین گویشوران مازندرانی، ترکی و کردی منطقه نارمک تهران
۱-۴-۲- اهداف فرعی
۱- بررسی تأثیر قومیت بر میزان رمزگردانی گویشوران دو زبانه مازندرانی، ترکی، کردی
۲- بررسی تأثیر جنسیت بر میزان رمزگردانی گویشوران دو زبانه مازندرانی، ترکی، کردی
۳- بررسی تأثیر سن بر میزان رمزگردانی گویشوران دو زبانه مازندرانی، ترکی، کردی
۴- بررسی تأثیر نگرش افراد نسبت به زبان مادری بر میزان رمزگردانی گویشوران دو زبانه مازندرانی، ترکی، کردی
۱-۵- سوالات تحقیق
سوال اصلی:
آیا میزان رمزگردانی در بین گویشوران دو زبانه مازندرانی، ترکی، کردی در منطقه نارمک تهران اختلاف معنی­داری دارد؟
سوالات فرعی
۱- آیا قومیت بر میزان رمزگردانی گویشوران دو زبانه مازندرانی، ترکی، کردی تاثیر­گذار است؟
۲- آیا جنسیت بر میزان رمزگردانی گویشوران دو زبانه مازندرانی، ترکی، کردی تاثیر­گذار است؟
۳- آیا سن بر میزان رمزگردانی گویشوران دو زبانه مازندرانی، ترکی، کردی تاثیر­گذار است؟
۴- آیا نگرش افراد نسبت به زبان مادری بر میزان رمزگردانی گویشوران دو زبانه مازندرانی، ترکی، کردی تاثیر گذار است؟
۱-۶- فرضیات تحقیق
فرضیات اصلی:
در میزان رمزگردانی بین گویشوران دو زبانه مازندرانی، ترکی، کردی اختلاف معنی­داری وجود دارد.
فرضیات فرعی
۱- قومیت افراد بر میزان رمزگردانی گویشوران دو زبانه مازندرانی، ترکی، کردی تاثیر­ معنی­داری دارد.
۲- جنسیت افراد بر میزان رمزگردانی گویشوران دو زبانه مازندرانی، ترکی، کردی تاثیر­ معنی­داری دارد.
۳- سن افراد بر میزان رمزگردانی گویشوران دو زبانه مازندرانی، ترکی، کردی تاثیر­گذار است.
۴- نگرش افراد نسبت به زبان مادری بر میزان رمزگردانی گویشوران دو زبانه مازندرانی، ترکی، کردی تاثیر­گذار است.
۱-۷- تعریف مفاهیم و اصطلاحات کلیدی
۱-۷-۱- زبان
زبان دستگاه منسجمی از نشانه‌های صوتی یا نوشتاری است که طبق قواعد مشخصی با یکدیگر ترکیب می شوند و برای نمایش و انتقال معانی و اندیشه ها توسط انسانهای متعلق به یک گروه اجتماعی یا فرهنگی خاص به کار برده می‌شود (لگنهاوزن، ۱۹۹۱).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۱-۷- ۱-۱- گویشوران
در زبان‌شناسی به افرادی که به زبانی یا گویشی تکلم می‌کنند گویـشوران آن زبان یا گویش گفته می‌شود (لگنهاوزن، ۱۹۹۱).
۱-۷-۱-۲- دوزبانگی
طبق تعریف فرهنگ لغت آکسفورد، اصطلاح دوزبانه به فردی اطلاق می­ شود که قادر است کلام خود را به دو زبان مطرح کند و یا فردی که دو زبان را می­داند و از آن دو استفاده می­ کند (امسی­کیان[۱۸]، ۲۰۰۵). عموماً اصطلاح دوزبانه به افراد یا گروه­هایی اطلاق می­ شود که توانش زبانی آنها در آن دو زبان، به ویژه در بعد کلامی، در حد کاربران بومی آن دو زبان باشد (می‌یرز و اسکاتن، ۲۰۰۶).
۱-۷-۱-۳- رمزگردانی
رمز گردانی را به‌طور کلی می‌توان این گونه تعریف کرد: کاربرد بیش از یک زبان، لهجه یا گونه زبانی توسط یک گوینده در طی یک مکالمه که شکل کاربرد آن منوط است به عواملی همچون هویت مخاطب، موضوع کلام، و موقعیتی که کلام در آن جاری می‌شود (کریستال، ۱۹۹۲).
۱-۸- ساختار پژوهش
پژوهش حاضر در پنج فصل تنظیم و ارائه گردیده است.
فصل اول: در این فصل مفاهیم کلی درخصوص طرح پژوهش، تعریف مسأله، اهمیت موضوع، اهداف و فرضیه های پژوهش و تعریف متغیرها و اصطلاحات تحقیق ارائه گردیده است.
فصل دوم: در این فصل مبانی تئوریک متغیرهای تحقیق و پیشینه تحقیق گنجانده شده است.
فصل سوم: در فصل سوم، روش پژوهش، مدل تحقیق، روش و ابزار گردآوری اطلاعات و تکنیک آماری مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل داده ها به تفصیل تشریح می گردد.
فصل چهارم: در این فصل پس از بیان مقدمه، تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده مربوط به تحقیق حاضر در قالب جدول های جداگانه و نمودارهای مربوط، ارائه می شود.
فصل پنجم: در این فصل به نتیجه گیری پرداخته و همچنین پیشنهادها و رهنمودهای لازم با توجه به نتایج بدست آمده و محدودیت­های موجود در اجرای تحقیق بیان شده و در آخر نیز پیشنهاداتی برای پژوهش­های آینده ارائه می گردد.
فصل دوم
ادبیات تحقیق
۲-۱- مقدمه
زبان، یکی از راه­های برقراری ارتباط است. البته تردیدی نیست که مهم­ترین آنها نیز به شمار می­آید. به کمک آن انسان می ­تواند اطلاعات، افکار، نگرش­ها و هیجان­ها را به دیگری منتقل کند. بدون آن, تحقق تصوری که از روابط انسانی معنادار در ذهن خود می­پروریم، نا ممکن است. زبان به انسان قدرت می­دهد که فراتر از زمان و مکان حرکت کند و دانش میلیون­ها سال قبل را به نسل بعدی منتقل کند. زبان کارکرد زایشی نیز دارد. با نظم­دهی نو به واژه ­ها و عبارات در قالب ترکیب­هایی می­توان از آن برای خلق ایده­ها و افکار نو استفاده کرد (بالدوین، ۱۹۹۳).
زبانشناسی علمی است که به مطالعه و بررسی روشمند زبان می ­پردازد. در واقع زبانشناسی می­کوشد تا به پرسش­هایی نظیر زبان چیست؟ زبان چگونه عمل می­ کند و از چه ساختارهایی تشکیل شده است؟ انسان­ها چگونه با یکدیگر ارتباط برقرار می­ کنند؟ کودک چگونه سخن گفتن را می­آموزد؟ زبان بشر چگونه شکل یافته است؟ ویژگی­های مشترک زبان­های جهان کدامند؟ چرا زبان­ها دگرگون می­ شود؟, پاسخ دهد.
زبان­شناسی اجتماعی یکی از شاخه­های نو ظهور زبان­شناسی است که از دهه ۱۹۶۰ به شکل کاملاً جدی در مسائل زبان­شناسی مطرح شده است. هدف از این شاخه، مطالعه زبان در بافت­های اجتماعی و بررسی تاثیر متغیرهای اجتماعی از قبیل سن، جنس، طبقه اجتماعی، تحصیلات و … بر نوع زبان مورد استفاده در گروه اجتماعی مربوطه است. یکی از مقوله­های مورد مطالعه در این شاخه از زبان­شناسی، مسئله دوزبانگی است. دوزبانگی زمانی برای فردی استفاده می­ شود که او بتواند از دو زبان برای برقراری ارتباط با افراد دیگر استفاده کند. واین رایش[۱۹] که از صاحب نظران در این حوزه است می­گوید، هرگاه فردی بتواند بین دو زبان براحتی رمزگردانی کند، دوزبانه تلقی می­ شود. رمزگردانی یعنی فرد دوزبانه بتواند در موقعیت خاص و به دلایل اجتماعی، روانی و مردم­شناختی به طور ناخودآگاه، عناصر یک زبان را در حین استفاده از زبان دیگر، وارد کند.
افراد دوزبانه درصد بالایی از جمعیت جهان را تشکیل می­دهند. در عین حال، این گویشوران در بسیاری از کشورها از جمله ایران با مشکلات زبانی عدیده­ای روبرو هستند. به عنوان مثال، دانش ­آموزان دوزبانه در تعاملات زبانی خود با دیگران احساس ضعف می­ کنند. بنابر مطالب بیان شده، پرداختن به موضوع رمزگردانی و دوزبانگی و بررسی عوامل موثر بر آنها امری مهم و حائز اهمیت می­باشد.
۲-۲- زبان معیار
زبان معیار، زبان یا گونه زبانی است که نسبت به گونه­ ها و گویش­های وابسته در جایگاهی بالاتر قرار دارد. زبان معیار مستقل از گونه­ های دیگر که از لحاظ تاریخی به آن مرتبط هستند، عمل می­ کند. زبان معیار زبانی است تثبیت شده و دارای اصول و هنجارهایی است که رعایت آنها برای متکلمان به آن الزامیست. زبان­های معیار توسط اجتماع و در طول زمان خلق می­گردند (مثلاً در انگلستان قبل از قرن چهاردهم چیزی به اسم زبان معیار وجود نداشت و همه از گونه­ های محلی بهره می­جستند (لس[۲۰]، ۱۹۸۷؛ ۶۲).
لازمه ظهور یک گونه به عنوان زبان معیار، گسترش نقش­های آن است. زبان معیار باید ابزار لازم را برای کارکردهایی چون قانون، حکومت، ادبیات، هنر، تجارت، علوم جدید و غیره در خود ایجاد کند. این گونه زبانی از اعتبار بالاتری نسبت به گونه­ ها و گویش­های مرتبط برخوردار است. این اعتبار را می­توان علاوه بر استفاده­ی این گونه توسط نخبگان یعنی گروه­هایی از جامعه، که از قدرت و اعتبار اجتماعی بالایی برخوردارند، مدیون اختصاص آن به نقش­هایی دانست که برشمردیم و نیز نقش نمادینی که زبان معیار می ­تواند در اتحاد قومی و اجتماعی ایفا کند. از دیگر خصوصیات زبان معیار استفاده آن توسط نهادهای حکومتی است. زبان معیار ابزار قدرت در اجتماع است (داونز[۲۱]، ۱۹۹۸؛ ۳۴).
در کشور ما گونه­ معیار زبان فارسی (یعنی گونه­ای که در رسانه ­ها مورد استفاده قرار می­گیرد و ابزار آموزش نیز هست و مورد استفاده تحصیل کرده­ها قرار دارد) به دلیل پشتوانه سیاسی و اعتبار بالایی که دارد و بسیاری دلایل دیگر در جایگاه زبان معیار قرار گرفته است.
۲-۳- دوزبانگی
در بسیاری از بخش­های دنیا توانایی صحبت کردن افراد به زبان­های گوناگون یکی از امتیازها و البته نیازهای روزمره زندگی است. به عنوان مثال، برخی از افراد از یک یا بیشتر از یک زبان در خانه استفاده می­ کنند، از زبان دیگر در محیط روستا، زبان دیگر برای مقاصد بازرگانی و داد و ستد و زبان دیگری برای برقراری ارتباط با جهان خارج با ساختار اجتماعی سیاسی وسیع­تر و پیچیده­تر استفاده می­نمایند. این زبان­ها معمولاً بطور طبیعی و ناآگاه فرا گرفته می­شوند. افراد دوزبانه یا چند زبانه عموماً توانایی یکسانی در همه این زبان­ها ندارند (واردهوق[۲۲]، ۲۰۰۴، ۹۵). دوزبانگی اصطلاحی است که برای صحبت کردن به دو زبان به کار می­رود. امروزه دوزبانگی و حتی چندزبانگی به امری رایج و مرسوم تبدیل شده است. برخی از زبان­شناسان داشتن تسلط بومی­مانند به هر دو زبان را معیار دوزبانگی می­دانند (بلومفیلد[۲۳]، ۱۹۳۳: ۵۶). در مقابل، عده­ای دیگر زمانی که گوینده یک زبان قادر باشد پاره­ گفتارهای معنی­داری را در زبان دیگر نیز تولید نماید، اصطلاحاً دوزبانگی گویند (هاگن[۲۴]، ۱۹۵۳: ۷). از نظر دیبولد[۲۵] (۱۹۶۴)، هر شخصی می ­تواند تا حدودی دوزبانه باشد. هر چند نتواند پاره گفتارهای کامل و با مفهوم تولید نماید. به عنوان مثال یک شخص ممکن است هیچ­گونه توانایی تولید پاره گفتار در زبان را نداشته باشد ولی قادر باشد پاره­گفتارهای تولید شده در آن زبان را درک نماید. در چنین مواردی زبان­شناسان عموماً از دوزبانگی غیرفعال[۲۶] و ادراکی[۲۷] نام می­برند. هاکت[۲۸] (۱۹۵۸) در این موارد از اصطلاح شبه دوزبانگی استفاده می­ کنند.
واین رایش از پیشگامان مطالعات دوزبانگی یکی از کوتاهترین توصیف­ها را در کتاب معروف خود بنام “برخورد زبان­ها” ارائه می­دهد. کاربرد متناوب دو زبان، دوزبانگی نامیده می­ شود و شخصی که این گونه عمل می­ کند دوزبانه نامیده می­ شود (واین رایش، ۱۹۶۸: ۱).
طبق تعریف فرهنگ لغت آکسفورد، اصطلاح دوزبانه به فردی اطلاق می­ شود که قادر است کلام خود را به دو زبان مطرح کند و یا فردی که دو زبان را می­داند و از آن دو استفاده می­ کند (امسی­کیان، ۲۰۰۵). عموماً اصطلاح دوزبانه به افراد یا گروه­هایی اطلاق می­ شود که توانش زبانی آنها در آن دو زبان، به ویژه در بعد کلامی، در حد کاربران بومی آن دو زبان باشد. به هر حال طبق نظر باتلر و هاکوتا[۲۹] «دوزبانگی رفتار پیچیده روانشناختی، زبانی، اجتماعی فرهنگی است که ابعاد گوناگونی دارد» (باتلر و هاکوتا، ۲۰۰۶: ۱۱۴). در مورد تعریف دوزبانگی در بین پژوهشگران اتفاق نظر کاملی وجود ندارد. در اینجا سؤالاتی نظیر اینکه «تا چه میزان فردی باید بر دو زبان تسلط داشته باشد تا دوزبانه تلقی شود؟» یا این که « دوزبانه بودن وضوحاً به چه معناست؟» مطرح می­ شود. طبق نظر بلومفیلد، فرد دوزبانه فردی است که دانش زبانی­اش در دو زبان در حد کاربران بومی آن دو زبان باشد. چنین دیدگاهی محدوده گمارش افراد دوزبانه را تنگتر می­ کند (بلومفیلد، ۱۹۶۳: ۵۶). افزون بر این، به نظر می­رسد عملیاتی کردن چنین تعریفی مبنی بر شیوایی[۳۰] در حد کاربران بومی یک زبان کار دشواری باشد.
نیلی­پور (۱۳۷۱) دوزبانگی یا چند زبانگی را به معنی دانستن و بکار بستن دو یا چند زبان متفاوت می­داند که فرد بر حسب مورد برای نیازهای ارتباطی خود استفاده کند. براهنی (۱۳۷۱) در این زمینه می­گوید: «فرد دوزبانه به کسی گفته می­ شود که می ­تواند به دو یا چند زبان تکلم کند که به درجات مختلف از لحاظ نظام­های آوایی، واژگانی و دستوری متفاوت باشند». دوزبانگی را می­توان به دو نوع دو زبانگی طبیعی یا برابر و دو زبانگی آموزشی یا نابرابر تقسیم کرد. در نوع اول فرد از آغاز تولد یا سال­های اول زندگی بدون آموزش رسمی در تماس با دو زبان مختلف قرار می­گیرد و بطور یکسان و برابر می ­تواند از دو زبان برای هدف­های ارتباطی خود استفاده کند ولی در دو زبانگی آموزشی فرد پس از فراگیری زبان مادری به دلایل آموزشی یا فرهنگی-اجتماعی با یک زبان دیگر تماس پیدا می­ کند و دو زبانه می­ شود (نیلی­پور، ۱۳۷۱).
از طرفی حدود نیمی از جمعیت دنیا دوزبانه هستند و می­توان گفت که دوزبانگی یکی از پدیده­های روبه گسترش در جهان است (فرنچ و جکویت، ۲۰۰۴).
زبان مادری اولین زبان آموخته شدۀ فرد است، زبانی که بدان تکلم می­ کند، با آن رشد می­یابد و عناصر فرهنگی و اجتماعی محیط خود را به وسیلۀ آن درمی­یابد، لمس می­ کند و با آن هویت می­یابد. اما در بسیاری از کشورها، زمانی که کودک به سنی می­رسد که باید تحت آموزش رسمی قرار گیرد، با زبانی غیر از زبان مادری و با زبانی که از لحاظ نظام آوایی، واژگانی و دستوری با زبان مادری او تفاوت دارد، اما در سراسر کشور زبان رسمی شناخته شده است، آموزش می­بیند؛ پدیدۀ دوزبانگی از این مرحله آغاز می­ شود .بنابراین بر اساس آنچه واندر لی جی و همکاران (۲۰۱۰) بیان کرده ­اند، دوزبانگی اصطلاح بسیار پیچیده و مبهمی است که نمی توان فقط به کسانی اطلاق کرد که توانایی تکلم به دو زبان را دارند و به هر دو زبان هم به یک درجه مسلط اند. با چنین رویکردی به پدیدۀ دوزبانگی، بسیاری از افراد دارای چنین توانایی ای از دایرۀ این تعریف خارج می­شوند. این در حالی است که تعداد افرادی که به دو زبان تسلط یکسان دارند اندک است؛ زیرا معمولا افراد به زبان مادری و رسمی جامعه­ای که در آن زندگی می کنند بیشتر مسلط اند.
در یکی از تعاریف گمراه کننده برای دوزبانگی، دوزبانه بودن دو تا یک زبانه بودن تعریف شده است. در این شرایط نوع دوزبانگی فرد از نظر طبقه ­بندی زبان شناسان در میزان پیشرفت تحصیلی، ظرفیت حافظه و عملکرد خواندن اهمیت می­یابد. لذا تمیز انواع دوزبانگی ضروری به نظر می­رسد. همان طور که قبلا نیز اشاره شد، مهارت زبانی به توانایی فرد در چهار مهارت زبانی (صحبت کردن، خواندن ،گوش دادن و نوشتن) گفته می­ شود. میزان تسلط فرد به هر کدام از این مهارت ­ها طبقه بندی بسیار وسیعی از دوزبانگی ایجاد می­ کند که ساده­ترین آن طبقه بندی کُهنرت و بیت[۳۱] (۲۰۰۲) است. آنها دوزبانگی را بر اساس میزان تسلط به مهارت­ های زبانی به چهار گروه تقسیم می­ کنند:
۱- دوزبانگی غیر فعال[۳۲]: شخص بر زبان اول کاملاً تسلط دارد و زبان دوم را نیز می تواند درک کند، بخواند و بشنود، ولی توانایی صحبت کردن و نوشتن با آن را ندارد.
۲- دوزبانگی غالب[۳۳]: فرد به یک زبان ،که زبان مادری­اش محسوب می شود، کاملاً مسلط است، اما میزان تسلط وی بر زبان دوم کمتر است و فقط می تواند کمی صحبت کند و شنیده­هایش را بفهمد، اما توانایی خواندن به آن زبان و نوشتن آن را ندارد و یا توانایی اش بسیار کم است.
۳- دوزبانگی متعادل[۳۴]: میزان تسلط فرد به چهار مهارت زبانی هر دو زبان نسبی و مساوی است .
۴- دوزبانگی همسان[۳۵]: قطعی­ترین نوع دوزبانگی است و فرد در هر وضعیت می تواند از هر چهار مهارت زبانی هر دو زبان چون گویشور آن زبان استفاده کند. درمباحث زبان شناسی در بیشتر موارد این دوزبانگی مد نظر است. کهنرت و همکاران (۲۰۰۶) دوزبانگی را براساس زمان شروع آموزش به دوزبانگی زود هنگام )همزمان[۳۶] و متوالی[۳۷]) و دیرهنگام تقسیم می کنند.
۲-۴- قرض گیری
برخوردهای زبانی به طور کلی در نتیجه برخوردهای غیرزبانی پدید می­آیند و از این نظر، نوع اثراتی که دو زبان بر یکدیگر می­گذارند تا حدی به نوع تماس و برخورد دو جامعه زبانی بستگی دارد. نیاز و ضرورت به استفاده از وازه ها بدلیل پیشرفت در زمینه های علمی و پژوهشی باعث قرض گیری میشود که میتواند بعلت عدم ارائه جایگزین دقیق و صحیح بموقع , آن واژه ها مورد استفاده قرار بگیرد. همچنین هرگاه دو جامعه زبانی به علت مجاورت جغرافیایی و روابط مختلف اجتماعی و فرهنگی و یا بدلیل روابط تجاری و سیاسی با هم در تماس باشند، معمولاً عناصر زبانی و به ویژه واژگانی به طور ناخودآگاه بین زبان­های آنها رد و بدل و پذیرفته می­ شود (مدرسی، ۱۳۶۷: ۶۰).
قرض­گیری زبانی از نظر وقوع آن در مقولات گوناگون زبان به انواع مختلفی قابل تقسیم است. به طور کلی می­توان گفت که قرض­گیری زبانی روندی عام است که به اشکال مختلف اتفاق می­افتد و از این دیدگاه، آن را به انواع واژگانی، واجی و دستوری تقسیم کرده ­اند (همان: ۶۴).
عناصر قرض گرفته شده در یک زبان ممکن است هم به لحاظ آوایی، و هم به لحاظ آوایی و ساختواژی با زبان قرض گیرنده هماهنگی پیدا کنند و یا ممکن است همچنان تلفظ اصلی خود را حفظ نمایند. اغلب اوقات علاوه بر تغییرات ذکر شده، در معنای اصلی واژه قرض گرفته شده هم تغییراتی به وجود می­آید. این که یک واژه قرضی تا چه حد با الگوهای واج­شناختی و ساختواژی و … زبان قرض گیرنده همانند می­ شود به چندین عامل بستگی دارد. از جمله این عوامل می­توان به بسامد کاربرد واژه قرضی در زبان قرض گیرنده، سرعت ورود به گونه­ های گفتاری و نوشتاری زبان قرض گیرنده اشاره کرد و این که آیا مراحل ادغام این واژه – به لحاظ واج­شناختی و دستوری- به سادگی صورت می­گیرد؟ فرایندهای تطبیق و ادغام عموماً تا رسیدن به مراحل پایانیشان کمی زمان می­برند (هافمن[۳۸]، ۱۹۹۱: ۱۰۱-۱۰۲).
مکی[۳۹] (۱۹۷۰) معتقد است که واژه­ های قرضی متعلق به زبان هستند. گروس جین[۴۰] (۱۹۸۲) از اصطلاح قرض­گیری زبانی برای مواردی استفاده می­ کند که عناصری از یک زبان به زبان دیگر راه پیدا کرده ­اند و حتی توسط افراد تک زبانه هم مورد استفاده قرار می­گیرند. او اصطلاح قرض­گیری گفتاری را برای واژه­ های قرضی­ای به کار می­برد که فرد دوزبانه بی مقدمه قرض می­گیرد و به لحاظ ساختواژی آنها را با الگوهای زبان بومی همساز می­ کند. این موارد در حوزه گفتار قرار می­گیرد و بعید به نظر می­رسد که این واژه ­ها لاقل در کوتاه مدت به جزء ثابت و پایداری از زبان قرض گیرنده تبدیل شوند.
ایرادی که بر قرض گیری وارد است اینست که بکارگیری روز افزون و غیر معمول از واژه­ های بیگانه میتواند اصالت و غنای زبان اصلی را تحت الشعاع خود قرار دهد و این باور را در اذهان عموم جای دهد که زبان قرض گیرنده در ارائه مفاهیم علمی و تخصصی ناتوان است.
۲-۵- رمزآمیزی[۴۱]
تقریباً تمامی اعضای جوامع زبانی در ارتباط کلامی خود با سایرین، به طور معمول از واژه­ های خارجی نیز در زبانشان استفاده می­ کنند. این عمل به جامعه زبانی خاصی تعلق ندارد و این امکان وجود دارد که سخنگویان جوامع مختلف اعم از جوامع تک زبانه، دو زبانه و یا حتی چند زبانه­ به هنگام گفتگو با یکدیگر از واژه­ های یک یا حتی چند زبان دیگر استفاده نمایند (محمودزاده، ۱۳۸۳: ۳۲). جامعه شناسان زبان که به بحث دوزبانگی می­پردازند این پدیده را رمزآمیزی می­نامند.
به بیان دیگر، رمزآمیزی عبارت است از به کارگیری واژه­ های زبانی خارجی در زبان مورد استفاده به هنگام گفتگو، به گونه­ ای که عبارات و جملاتی که ساخته می­شوند معنی اصل خود و همچنین نیت سخنگو را حفظ کنند و از سوی دیگر خدشه­ای به ساخت زبان به کار گرفته شده وارد نیاید (همان: ۳۳). پاپلاک[۴۲] (۱۹۸۰) معتقد است تغییر رمزهایی که در سطح واژه و در درون یک جمله رخ می­ دهند (به صورت درون جمله­ای[۴۳]) رمزآمیزی نامیده می­شوند.
رمزآمیزی زمانی صورت می­گیرد که دو طرف مکالمه به طور همزمان از دو زبان استفاده می­نمایند به طوری که در طول یک پاره گفتار مرتباً از یک زبان به زبان دیگر تغییر رمز می­دهند. این امر بطور عمدی و سنجیده توسط گویشور صورت می­گیرد. رمزآمیزی آمیختن تصادفی دو زبان نیست که بر اثر عواملی همچون تنبلی، بی توجهی و … به وجود آمده باشد. بلکه نیازمند این است که دو طرف مکالمه دانش بالایی از دو زبان داشته باشند و کاملاً از معیارها و هنجارهای جامعه آگاهی داشته باشند (واردهوق، ۲۰۰۴: ۱۰۸). رمزآمیزی می ­تواند در جایگاه فعلی، اسمی، قیدی و جز آن انجام گیرد که در این بخش به آنها می­پردازیم.
۲-۵-۱- جایگاه وقوع رمزآمیزی
گاه واژه بیگانه در نقش اسم از طریق رمزآمیزی وارد می­ شود:
مثال :«سال گذشته من به دوستم توصیه کردم برای کاهش وزن “دایت[۴۴]” مناسب­تری انتخاب کند.»

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

شکل۴-۲۲-روند تغییراتTDW سورگوم علوفه ای در سطوح مختلف کود اوره در طول فصل رشد بر
اساس درجه روز رشد………………………………………………………………………………………………………..۶۹
شکل۴-۲۳-روند تغییراتNAR سورگوم علوفه ای درتراکم های مختلف در طول فصل رشد بر اسا
درجه روز رشد………………………………………………………………………………………………………………..۷۰
. شکل۴-۲۴-روند تغییراتNAR سورگوم علوفه ای درسطوح مختلف کود اوره در طول فصل رشد بر اساس درجه روز رشد…………………………………………………………………………………………………….۷۱
شکل۴-۲۵-روند تغییرات CGRسورگوم علوفه ای در تراکم های مختلف در طول فصل رشد بر اساس
درجه روز رشد…………………………………………………………………………………………………………………۷۲
شکل۴-۲۶روند تغییرات CGRسورگوم علوفه ای در سطوح مختلف کود اوره در طول فصل رشد بر
اساس درجه روز رشد………………………………………………………………………………………………………..۷۳
شکل۴-۲۷-روند تغییرات RGRسورگوم علوفه ای در تراکم های مختلف در طول فصل رشد بر اساس
درجه روز رشد……………………………………………………………………………………………………………….۷۴
شکل۴-۲۸-روند تغییرات RGRسورگوم علوفه ای در سطوح مختلف کود اوره در طول فصل رشد بر
اساس درجه روز رشد……………………………………………………………………………………………………….۷۴

 

 

 

 

 

ص

فصل اول
مقدمه و اهداف
۱-۱-مقدمه
یکی از عمده‌ترین مشکلات تولید پروتئین و محصولات دامی در کشور، کمبود علوفه و خوراک کافی جهت تغذیه‌ی دام‌ها می‌باشد. سورگوم علوفه‌ای (sorghum bicolor (L) monch) یکی از مهمترین گیاهان علوفه‌ای مناطق خشک و نیمه‌ خشک دنیا است که به علت سازگاری با شرایط گرم و خشک و بالا بودن کارایی مصرف آب می‌تواند در مناطقی که با کمبود آب مواجه هستند تولید خوبی داشته باشد. امروزه علاوه بر ارقام بومی متداول، کشت ارقام هیبرید پر محصول سورگوم نیز در ایران رو به افزایش است(۲۰و۱۲).سورگوم علوفه‌ای عمدتا در مناطق جنوب ایران کشت می‌شود و معمولا تراکم کاشت پایین و فاصله‌ی ردیفی کم باعث افزایش تولید ماده‌ی خشک علوفه‌ای می‌گردد، اما با افزایش تراکم کیفیت علوفه کاهش می‌یابد. این گیاه در شرایط دیم نیز بخوبی شرایط آبیاری رشد موفقیت‏آمیزی دارد. علوفه‏ی آن تقریبا برای تغذیه بیشتر دام‏ها مورد استفاده قرار می‏گیرد و همچنین می‏تواند بعنوان علوفه خشک و سیلویی مورد استفاده قرار گیرد. به هر حال کیفیت سورگوم علوفه‏ای، به علت کم بودن محتوای پروتیین و وجود اسید پروسیک پایین است. بنابراین بهبود کیفیت و کمیت سورگوم علوفه ای الزامیست (۱۲)
سورگوم علوفه‏ای پنجمین غله بعد از گندم، برنج، ذرت و جو می باشد (fao 2004) و برای سیستم های کشت پایدار بسیار مناسب است زیرا توانایی زنده ماندن در شرایط محدودیت آب را دارد (۵۳و۳۴). اهمیت آن به عنوان یک گیاه علوفه‏ای، رشد آن در نقاط مختلف دنیا و همچنین سودمندی بالا از یک طرف و توانایی سازگاری با آب و هوای مختلف و شرایط کمبود آب از طرف دیگر می‏باشد. سورگوم می‏تواند در هر دو شرایط آب و هوایی گرم در سودان، یا آب و هوای نسبتا سرد در جنوب کانادا سازش یابد. تحت شرایط محدودیت ممکن است بطور معنی داری سود بیشتری نسبت به ذرت تولید کند (۷۶).
در گیاهان علوفه‏ای از گونه‏های مختلف از جمله سورگوم، در شرایط افزایش غلظت CO2 و تیمارهای مختلف نیتروژن، افزایش CO2 تنها درر صورتی می‏تواند منجر به افزایش عملکرد و رشد مجدد بهتر گردد که گیاه در محدودیت نیتروژن قرار نداشته باشد و بتواند به نسبت افزایش غلظت CO2، از خاک نیز نیتروژن بیشتری جذب نماید. گزارش شده است که افزایش نیتروژن اثر مثبتی بر روی ارتفاع گیاه و عملکرد شکر در سورگوم شیرین داشته است. هر چند علوفه سورگوم و دانه‏ی آن نقش عمده‏ای در تغذیه دام و زندگی روزمره انسان دارد، اما با این وجود در اکثر کشورهای جهان پژوهش و پیشرفت در امر تولید و مدیریت این گیاهان، در مقایسه با تلاش و توجهی که به سایر محصولات معطوف می‏شود، اندک است. با توجه به کمبود مراتع غنی و فشار دام بر آن‏ها، بررسی و مطالعه پیرامون کشت این محصولات اهمیت ویژه‏ای می‏یابد (۷۴).اظهار داشتند که توزیع مساوی کود نیتروژن در دو نوبت، موقع کاشت یا بعد از تنک و پس از برداشت چین اول، به‏طور معنی‏داری عملکرد ماده خشک سورگوم علوفه‏ای را افزایش داده واجزای عملکرد را نیز بهبود می‏بخشد.در عین حال، استفاده موثر از نیتروژن به عوامل مختلفی بستگی داشته ومیزان نیاز گیاهان با توجه به این عوامل متفاوت می‏باشد(۲۷، ۴۱ و ۲).
عملیات زراعی نیز می‏تواند عملکرد سورگوم را تحت تاثیر قرار دهد و تراکم کاشت یکی از ابزار عمده مورد نیاز برای رشد گیاه و عملکرد است. تراکم کاشت بالا عملکرد دانه‏ای و علوفه‏ای سورگوم را تحت تاثیر قرار می‏دهد. افزایش تراکم گیاهی باعث افزایش ارتفاع و وزن خشک ساقه می‌شود و تعداد پنجه را نیز کاهش می‌دهد و از طرفی عملکرد ماده‌ی خشک و محتوای پروتئین علوفه‌ی سورگوم با دادن کود سرک افزایش می‌یابد. گزارش‏ها حاکی از این است که برهمکنش مقادیر کود نیتروژن و آرایش کاشت (تراکم بوته) بر درصد پروتئین خام تاثیر معنی داری نداشت (۴). نظر به این‌که کود شیمیایی نیتروژن و فاصله ی بوته ها روی ردیف کاشت ( تراکم در واحد سطح) نقش مهمی در تولیدات گیاهی، به خصوص در گیاهان علوفه‌ای ایفا می‌کنند و میتوانند خصوصیات مورفولوژیکی سورگوم علوفه‏ای را به‏طور معنی‏داری تحت تاثیر قرار دهند، بررسی میزان کاربرد کود نیتروژن و فاصله ی بوته ها (تعداد بوته در واحد سطح) برای هر محصول گیاهی از اهمیت بسزایی برخوردار است.
۱-۲-اهداف این پژوهش:
۱- دستیابی به بهترین مقدار محلول پاشی کود اوره با توجه به نتایج.
۲-بررسی صفات فیزیولوژیک و تاثیر تراکم ها و سطوح مختلف کود اوره بر روی این صفات.
۳-دستیابی به تراکم مطلوب با توجه به الگوی محلول پاشی و نتایج داده ها.
۴-بررسی امکان تولید علوفه تابستانه از سورگوم علوفه ای در شهرستان کوهدشت.
فصل دوم بررسی منابع
۲-۱-تاریخچه و مبدا سورگوم:
موطن اولیه سورگوم یا ذرت خوشه‏ای، مناطق استوایی آفریقا و شاید آسیا می‏باشد. قدیمی‏ترین تاریخ کاشت آن به‏درستی مشخص نیست، ولی شواهد امر نشان می‏دهد که از صدها سال پیش از میلاد حضرت مسیح در آفریقا و آسیا کشت می‏شده و یکی از محصولات مهم آن مناطق بوده است و امروزه در نواحی بسیار وسیعی از دنیا کشت می‏گردد. کشورهای هندوستان، چین، روسیه، آرژانتین و بعضی از کشورهای آفریقایی بیشترین سطح زیر کشت را دارا می‏باشند. سورگوم در پایان قرن نوزدهم از آفریقا وارد آمریکا و سپس استرالیا شد و در حدود صد سال است که در این قاره مورد کشت و زرع قرار می‏گیرد. سورگوم در بین غلات مکان پنجم را بعد از گندم، برنج، ذرت و جو از لحاظ سطح زیر کشت بعهده دارد. سورگوم از آن‏جا که سازگاری فوق‏العاده زیادی با نواحی نیمه‏خشک دارد از غلات اصلی آن سامان می‏باشد، مشروط بر آنکه در نواحی مزبور تابستان‏های گرم و طولانی حکمفرما باشد. حدود ۷۵% از سطح زیر کشت سورگوم در کشورهای آفریقایی و آسیایی صورت می‏گیرد. دانه‏های سورگوم دارای مصارف بسیار زیادی است و به صورت‏های مختلف مورد استفاده قرار می‏گیرد. دانه‏های سورگوم به عنوان غذای اصلی بیش از ۲۰۰ میلیون نفر از مردم آسیا و آفریقاست، در حالی که در اروپا و آمریکای شمالی بیشتر در تغذیه طیور و دام مورد استفاده قرار می‏گیرد. سورگوم همچنین برای تهیه جاروب و تولید موم، نشاسته، الکل، قند و دکسترین کشت شده و مورد استفاده قرار می‏گیرد. در گیلان و مازندران به طور سنتی از ساقه آن قند مایع استخراج می‏کنند. سورگوم نسبت به خشکی بسیار مقاوم بوده و دارای رشد سریع می‏باشد. انواع سورگوم (ذرت خوشه‏ای) در طیف وسیعی از خاک‏ها رشد و نمو می‏یابند و تمایل بخصوصی نسبت به خاک معینی ندارند و بخوبی در اراضی با قدرت تولیدی پایین (شنی و قلیایی) کشت می‏گرد (۴۷).
۲-۲-دلایل توسعه سورگوم در آینده:
از ویژگی‏های بارز سورگوم که راه را برای گسترش این گیاه علوفه‏ای هموار می‏کند می‏توان تحمل به گرما، تولید در شرایط خشکی، تولید بیوماس زیاد و C4 بودن گیاه سورگوم را نام برد (۲۰).
۱-با افزایش میزان دی‏اکسید‏کربن درجه حرارت زمین افزایش پیدا می‏کند. تحمل به گرما و مسیر فتوسنتزی سورگوم برای شرایط محیطی در مناطق وسیع جغرافیایی می‏تواند مناسب باشد.
۲-در مجموع با افزایش درجه حرارت و در نهایت تغییرات اقلیمی، ممکن است کل نزولات تغییر نماید. احتمالا گیاهان زراعی سه کربنه همانند گندم، جو و یولاف در اثر گرما و آب و هوای خشک دچار کاهش عملکرد شوند. براساس تحقیقات مشخص شده است که درجه حرارت گیاه شدیدا تحت تاثیر میزان آب می‏باشد. اگر گیاهان زراعی مناسب برای شریط خشک وجود نداشته باشد تولید محصولات زراعی در مناطق خشک دنیا متوقف می‏شود. سورگوم گیاهی است با نیاز کم‏آبی که در آینده جایگاه مناسبی خواهد داشت.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

 

یکی از خصوصیات سورگوم تولید بیوماس بالاست که این هم یکی از خصوصیات مهم گیاهانC4 می‏باشد.

با افزایش دی اکسید کربن واکنش گیاهان نسبت به C3 بیشتر است.

دی اکسید کربن عامل مهمی در در فرایند فتوسنتز بوده که تاثیر زیادی بر عملکرد، مخصوصا در گیاهان C4 دارد (۲۰).
۲-۳-گیاهشناسی سورگوم:
سورگوم گیاهی یک ساله از خانواده غلات (Poaceae)، جنس Sorghum، و با نام علمی Sorghum bicolor L. می‏باشد، که از تنوع ژنتیکی گسترده‏ای برخوردار است و دارای انواع متفاوتی از واریته‏ها و هیبریدهاست. سورگوم از گیاهان خودگشن بوده و گونه‏های یک ساله آن دارای ۲n= 20 کروموزومی می‏باشند.
اما حدود ۶% دگرگشنی در آن دیده می‏شود و جزء گیاهان روزکوتاه می‏باشند. تنها گونه چندساله جنس سورگوم قیاق می‏باشد.
۲-۴-مرفولوژی سورگوم:
سورگوم گیاهی یک ساله است که ارتفاع ساقه در این گیاه متفاوت است. ساقه این گیاه توپر بوده و گره‏دار است (۱۸). سورگوم دارای سیستم ریشه گسترده‏تر و افشان‏تری نسبت به ذرت می‏باشد، سیستم ریشه‏ای گسترده که باعث می‏شود رطوبت قابل استفاده از خاک را جذب کند و می‏تواند تحمل به خشکی این گیاه را توضیح دهد (۲۰).
قدرت پنجه‏زنی سورگوم بسیار بالابوده و این کیفیتی بسیار مطلوب برای تولید علوفه است. برگ‏ها از روی گره‏های ساقه خارج شده و به‏طور متناوب قرار دارند(۴۷).
۲-۴-۱-ساقه:
سورگوم گیاهی است که دارای ارتفاع متفاوت می‏باشد و از ۸۰ سانتی‏متر تا ۲ متر و گاهی اوقات از ۳۰ سانتی‏متر تا ۵ متر نیز دیده می‏شود. قطر ساقه از پایین به بالا کم شده و ساقه‏ها گره‏دار می‏باشند. فواصل گره‏ها در قسمت‏های انتهایی ساقه زیادتر بوده و گره‏های پایین ساقه خاصیت ریشه دادن (ریشه‏های هوایی[۱]) دارند (۴۷).
رنگ ساقه تحت شرایط محیطی و رقم متفاوت است(۱۸و۲۰). ساقه سورگوم آبدار بوده و بالا بودن شیره ساقه باعث افزایش مقاومت سورگوم نسبت به ورس، بیماری‏ها و بالا رفتن ارزش علوفه‏ای آن می‏گردد (۴۷).
۲-۴-۲-ریشه:
بذر سورگوم در موقع جوانه زدن تولید یک ریشه اولیه جنینی می‏کند. ریشه‏های دائمی از محل گره انشعاب (مانند سایر غلات) در زیر خاک بوجود می‏آیند. ریشه جنینی در زمان جوانه‏زنی به اعماق خاک نفوذ کرده و در طول خود دارای ریشه‏های جانبی گسترده‏ای می‏باشند (۲۰).
به محض این‏که ریشه‏های جانبی مستقر شدند، سیستم ریشه بذری معمولا از بین می‏رود. تلفات اولیه ریشه بذری به دلیل صدمه مکانیکی یا بیماری می‏تواند باعث مرگ گیاهچه یا با عمق تحریک در منشعب شدن و رشد ریشه‏های جانبی موجود شود و بدین ترتیب منجر به حجم بیشتر ریشه‏ها گردد. در مرحله رشد اولیه (رشد رویشی) بین کل طول ریشه و سطح برگ و بین حجم ریشه و سطح برگ رابطه خطی وجود دارد (۳۴). گیاهانی که سطح بیشتری دارند احتمالا حجم ریشه و طول زیادتری از ریشه‏های جانبی دارند. سورگوم دارای ریشه‏ای گسترده‏تر و افشانتری نسبت به ذرت است. حدود ۸۴% از کل وزن ریشه ممکن است در ۱۵ سانتی‏متری سطح خاک در شرایط مطلوب باشد.
یکی دیگر از خصوصیات ریشه‏های سورگوم داشتن مقادیر زیادی تارهای کشنده است که میزان آن‏ها در یک سانتی‏متر مربع تقریبا دو برابر ذرت است (۳۴).و با خشک شدن تارهای کشنده و یا ریشه‏های باریک و ریز از بین رفته و با مرطوب شدن مجدد خاک تارهای جدیدی جایگزین آن‏ها می‏شود. در سورگوم دانه‏ای در طول مدتی که دانه‏ها پر شده و مخزن اصلی مواد فتوسنتزی می‏باشند، احتمالا توسعه و رشد ریشه شدیدا محدود می‏شود. سیستم ریشه‏ای هیبریدها در این مرحله نسبتا فعال است (۳۴). رشد و پراکنش ریشه‏های سورگوم تحت تاثیر آب، خاک، مقاومت فیزیک خاک و خلل و فرج خاک قرار می‏گیرد.
۲-۴-۳-برگ:
گیاهچه جنینی چهار برگ حقیقی دارد و برگ‏های بعدی پس از سبز شدن تولید می‏شوند. هیبریدها برگ‏های خود را با سرعت بیشتری نسبت به لاین‏های والد خود تولید می‏کنند (۳۴).
برگ‏های هیبریدها معمولا از مقدار متوسط والدین بزرگتر و عریض‏تر هستند و در بیشتر موارد هیبریدها از نظر خصوصیات توسعه برگ بهتر از والدین خود می‏باشند (۳۴).
هر گیاه ۷ تا ۲۰ میانگره دارد، یک غلاف برگ از هر گره خارج می‏شود و در ارقام پاکوتاه غلاف‏ها همپوشانی دارد. پهنک برگ‏ها از هر غلاف خارج شده و در دو طرف ساقه واقع می‏شوند و ترتیب برگ‏ها به صورت متناوب می‏باشد. برگ‏ها شبیه برگ‏های ذرت می‏باشد ولی تنوع طول و عرض آن‏ها بیشتر است. برگ‏های سورگوم در برخی از ارقام معمولا باریک‏تر از برگ‏های ذرت می‏باشد.
طبق بررسی‏های انجام شده در برخی ارقام حداکثر طول در حداکثر عرض معادل ۷۴۷/۰ سطح برگ را به ما نشان می‏دهد. سلول‏های نگاه‏دارنده آب متعددی، نزدیک به رگبرگ میانی بر روی سطح فوقانی برگ قرار گرفته است. در شرایط تنش خشکی این سلول‏ها باعث تاخوردن طولی برگ (حالت لوله‏ای برگ) و پیچش آن شده که تعرق و تنش مربوط به پژمردگی کم می‏شود (۲۰).
اپیدرم برگ با لایه‏ای از موم سفید پوشیده شده است، این لایه‏ی سطحی مومی همراه کوتینی شده، تلفات آب را کاهش می‏دهد (۳۴).
اختلافات قابل توجهی در سرعت رشد روزانه سورگوم وجود دارد. در شرایط محیطی نیمه مرطوب ملاحظه گردید که حداکثر سرعت توسعه برگ در اواخر بعد از ظهر حاصل گردید. همچنین در شرایط نیمه خشک سرعت رشد برگ‏ها بخصوص پرچم به موازات تغییر درجه حرارت هوا بوده و حداکثر سرعت رشد حدود اواسط روز و حداقل آن در تاریکی است. توسعه برگ گیاهانی که تحت تنش آبی می‏باشند با کاهش سرعت رشد مواجه می‏شوند. تنش آب یکی از رایج ترین علل کاهش سطح برگ می‏باشد. تنش آب خاک در محیط گرم و خشک باعث افزایش زیادی در تراکم روزنه‏ها در واحد سطح برگ شد ولی نسبت روزنه‏ها به تعداد سلول‏های اپیدرم تغییر نکرد (۳۴و۳۵).
سورگوم یکی از گیاهانی است که نسبت به بسیاری از گیاهان دیگر آب را بهتر جذب کرده و همچنین بهتر می‏تواند تلفات آب به اتمسفر را تنظیم نماید (۳۴).

 

(۳-هیدروکسی-۲و۱-دیمتیل-۴-پیریدینون) از شرکت سیگما آلدریچ[۹۸] خریداری شد.

محیط کشت RPMI-1640 و [۹۹]DMEM از شرکت سازنده Gibco کشور آمریکا خریداری شد.

تریپسین از شرکت سازنده Boehringer آلمان تهیه شد.

رده های سلولی HeLa (کارسینومای تخمدان انسانی)، MCF-7 (سرطان سینه انسانی)، HT-29 (سرطان روده بزرگ انسانی)، K-562 (سرطان سلول‌های میلوییدی خون انسان) و Neuro-2a (نوروبلاستوما موشی) از پژوهشکده بوعلی تهیه شد.

تریپسین از شرکت Boehringer آلمان خریداری شد.

PBS از شرکت سیگما آلدریچ آلمان خریداری شد.

گلوتامین از شرکت مرک خریداری شد.

استرپتومایسین از شرکت سیگما آلدریچ آلمان خریداری شد.

۲-۳ سنتز ترکیبات مورد مطالعه

 

۲-۳-۱ سنتزکمپلکس [تریس (۳-هیدروکسی-۲-متیل–۴-هیدروژن-پیران–۴-اوناتو) گالیم (III)] (1):

ابتدا ۳۰/۰ میلیمول (۰۳۷/۰ گرم) از لیگاند (۳-هیدروکسی-۲-متیل–۴-هیدروژن–پیران) را در ۱۰ میلیلیتر حلال آب با حرارت دادن، حل نمودیم. درظرف دیگری ۱۰/۰ میلیمول (۰۲۶/۰ گرم) از نمک فلزی نیترات گالیم(III) را نیز در ۱۰ میلیلیتر حلال آب حل میکنیم. هر دو محلول شفاف میباشند. محلول لیگاند را به آرامی به محلول نیترات گالیم(III) اضافه کرده تا یک محلول شفاف حاصلآید. سپس pH محیط را در حالت خنثی با اضافهکردن سدیم کربنات تنظیم میکنیم. دمای محلول را به ۶۵ درجه سانتیگراد رسانده و به مدت ۲ ساعت در همین دما هم میزنیم. سپس محلول را تا دمای ۹-۵ درجه سانتیگراد سرد میکنیم. یک رسوب قهوهای روشن به‌دست میآید. به منظور تبلور نمونه، رسوب را با آب مقطر شستشو داده تا ناخالصیهای ناشی از وجود سدیم نیترات و سدیم کربنات حذف شوند. پودر حاصل را خشک و در اتانول حل میکنیم. برای چند دقیقه در دمای ۴۰ تا ۵۰ درجه سانتیگراد رفلاکسکرده و پس از آن به محلول اجازه میدهیم تا حلال آن تبخیر شود و کریستالهای شفاف بهدستآید [۹۹].
IR (cm-1): 3739- 3446- 1740- 1612- 1574- 1509- 1464- 1381- 1286- 1209- 1087- 1043- 918- 846- 721- 668
Mp (∘c): 280-300

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۲-۳-۲ سنتزکمپلکس [تریس (۳-هیدروکسی-۱و۲–دیمتیل-۴-پیریدینوناتو) گالیم (III)] (2):

ابتدا ۳۰/۰ میلیمول (۰۴۰/۰ گرم) از لیگاند (۳-هیدروکسی-۲و۱-دیمتیل-۴-پیریدینون) را در مخلوط حلالهای آب و متانول با نسبت ۱:۱ (۱۰ میلیلیتر) حل نمودیم. در ظرف دیگری ۱۰/۰ میلیمول (۰۲۶/۰ گرم) از نمک فلزی نیترات گالیم(III) را در مخلوط حلالهای آب و متانول با نسبت ۱ :۱ (۱۰ میلیلیتر) حل میکنیم. هر دو محلول شفاف میباشند. محلول لیگاند را به آرامی به محلول نیترات گالیم(III) اضافه میکنیم. محلول حاصل که شفاف است به مدت ۲۴ ساعت رفلاکس میگردد. بعد از رفلاکس و تبخیر حلال، رسوبی براق به رنگ صورتی کمرنگ حاصل میشود. رسوب را در آب داغ حل میکنیم، پس از فرایند خالصسازی کریستالهای شفاف تولید میشود. [۱۰۰].
IR (cm-1): 3062- 1638- 1611- 1554- 1508- 1457- 1354- 1272- 1176- 1119- 1062- 1030- 913- 826- 767- 705- 623- 579- 536- 483- 414
Mp (∘c): 95-100

 

۲-۳-۳ سنتزکمپلکس [بیس (۳-هیدروکسی-۲-متیل-۴-هیدروژن-پیران–۴–اوناتو) قلع (II)] (3):

ابتدا ۲۰/۰ میلیمول (۰۲۴/۰ گرم) از لیگاند (۳-هیدروکسی-۲-متیل–۴-هیدروژن–پیران) را در ۵ میلیلیتر حلال متانول حل نمودیم. در ظرف دیگری ۱۰/۰ میلیمول (۰۲۷/۰) از نمک فلزی دیکلرید قلع را در ۵ میلیلیتر حلال متانول حل میکنیم. هر دو محلول شفاف میباشند. محلول لیگاند را به آرامی به محلول دیکلرید قلع اضافه کرده تا یک محلول شفاف حاصل آید. سپس محلول به مدت ۲۴ ساعت در دمای اتاق هم میزنیم. رسوب سفیدرنگی حاصل میشود. رسوب را صاف نموده و با پترولیوم اتر شستشو میدهیم تا ناخالصیها حذف شوند. به منظور تبلور ترکیب حاصل از مخلوط ۵۰:۵۰ (۱۰ میلیلیتر) دیکلرومتان و اتر استفاده میکنیم سپس آن را در محلی تاریک قرار میدهیم تا حلال به آرامی تبخیرشود و کریستالهای زرد کمرنگ حاصل شود [۱۰۱].
IR (cm-1): 3740- 3451- 3076- 1745- 1614- 1549- 1459- 1365- 1272- 1211- 1091- 1038- 925- 841- 725- 678
Mp (∘c): 280-288

 

۲-۳-۴ سنتزکمپلکس [بیس(۳-هیدروکسی-۱و۲–دیمتیل-پیریدین-۴-اون) قلع (II)] (4):

ابتدا ۲۰/۰ میلیمول (۰۲۷/۰گرم) از لیگاند (۳-هیدروکسی-۲و۱-دیمتیل-۴-پیریدینون) را در مخلوط حلالهای آب و متانول با نسبت ۱:۱ (۱۰ میلیلیتر) حلنمودیم. در ظرف دیگری ۱۰/۰ میلیمول (۰۲۷/۰گرم) از نمک فلزی دیکلرید قلع را در مخلوط حلالهای آب و متانول با نسبت ۱:۱ (۱۰ میلیلیتر) حلمیکنیم. هر دو محلول شفاف میباشند. محلول لیگاند را به آرامی به محلول دیکلرید قلع اضافه میکنیم. محلول حاصل که شفاف است به مدت ۲۴ ساعت رفلاکس میگردد. بعد از رفلاکس و تبخیر حلال، رسوب به رنگ سفید حاصل میشود. به منظور تبلور ترکیب حاصل ، ابتدا رسوب را با دیاتیلاتر شستشو میدهیم. پس از خشک شدن رسوب، آن را در مخلوط تولوئن و استونیتریل با نسبت ۱:۴ حل میکنیم. محلول را در جای تاریک قرار داده تا حلال آن به آرامی تبخیر شود و کریستالهای شفاف بهدست آیند [۱۰۲].
IR (cm-1): 3366- 3074- 2793- 2667- 2580- 2464- 1637- 1621- 1561- 1507- 1454- 1431- 1336- 1278- 1170- 1119- 1064- 1029- 915- 825- 768- 707- 638- 585- 533- 484- 425
Mp (∘c): 325-335

 

۲-۳-۵ سنتز کمپلکس [تتراکیس (دیآکسو-بیس (۳-هیدروکسی-۲-متیل–۴-هیدروژن-پیران‌۴-اوناتو)) تیتانیم (IV)] (5) :

ابتدا ۴/۰ میلیمول (۰۴۸/۰ گرم) از لیگاند (۳-هیدروکسی-۲-متیل–۴-هیدروژن–پیران) را در ۵ میلیلیتر حلال آب حل نمودیم. در ظرف دیگری ۱/۰ میلیمول (۰۲۴/۰) گرم از نمک تیتانوسن را وزن میکنیم. هر دو محلول شفاف میباشند. محلول لیگاند را به آرامی به محلول تیتانوسن اضافه کرده تا یک محلول شفاف حاصل آید. در این حالت pH برابر ۴/۵ میباشد که توسط سدیم هیدروکسید ۱/۰ مولار به ۴/۸ میرسانیم. سپس محلول حاضر را به مدت ۹۶ ساعت در دمای اتاق هم میزنیم. رسوب زرد رنگی حاصل میشود. رسوب را صاف نموده و در دسیکاتور خشک میکنیم، با دیاتیلاتر شستشو میدهیم تا ناخالصیها حذف شوند. رسوب را با استونیتریل حل نموده تا کریستال‌های شفاف حاصل آید [۱۰۳].
IR (cm-1): 3404- 1620- 1590- 1521- 1375- 1282- 1154- 1122- 1029- 992- 972- 846- 818- 731- 587- 470
Mp (∘c)> 300

 

۲-۴ رده های سلولی و محیط کشت سلول

در این مطالعه، کمپلکسهایی از گالیم، قلع و تیتانیم با لیگاندهای (۳-هیدروکسی-۲-متیل–۴-هیدروژن–پیران) و (۳-هیدروکسی-۲و۱-دیمتیل-۴-پیریدینون) سنتز شد. پس از سنتز، خاصیت ضدسرطانی آن بر روی رده های سلولیHeLa (کارسینومای تخمدان انسانی)، MCF-7 (سرطان سینه انسانی)، HT-29 (سرطان روده بزرگ انسانی)، K-562 (سرطان سلول‌های میلوییدی خون انسان) و Neuro-2a (نوروبلاستوما موشی) با آزمون سمیت سلولی (MTT assay) و فلوسایتومتری بررسیگردید. همچنین بهمنظور مقایسهی خاصیت سمیت سلولی این ترکیب با داروهای رایج در شیمی درمانی، سیس پلاتین نیز به عنوان داروی مرجع انتخاب شد.

 

۲-۴-۱ محیط کشت

رده های سلولی آدنوکارسینوما PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) انسانی MCF-7 و HT-29 که در محیط کشتDulbecco’s modified Eagle’s medium (DMEM) حاوی۱۰%سرم جنینگاوی (FBS%10)، پنیسیلین (U/ml 100) و استرپتومایسین ( μg/ml 100) میباشد، رشد میکنند. این سلولها در دمای ۳۷ درجه و در فشار CO2 ۵% انکوبه میشوند، سلول‌های نروبلاستومای موشی Neuro2-A که در محیط کشت Dulbecco’s modified Eagle’s medium (DMEM) شامل g/L1 گلوکز و mM2 گلوتامین به همراه FBS%10، پنیسیلین (U/ml 100) و استرپتومایسین ( μg/ml 100) میباشد، رشد می‌کنند. این سلولها در دمای ۳۷ درجه سانتیگراد و در فشار CO2 ۵% انکوبه میشوند. سلولهای کارسینومای تخمدان انسانی HeLa که در محیط کشت DMEMشامل آمینواسیدهای غیرضروری (mM1/0)، سدیم پیرووات (mM1)،L -گلوتامین (mM 2) و ۵% سرم جنینگاوی (FBS%5) میباشد، رشد می‌کنند. این سلولها در دمای ۳۷ درجه سانتیگراد و در فشار CO2 ۵% انکوبه میشوند. سلول‌های میلوییدی خون انسان K-562 نیز در محیط کشت RPMI-1640 که شامل ۱۰% سرم جنینگاوی (FBS%10)، پنیسیلین(U/ml100) و استرپتومایسین (μg/ml 100) میباشد، رشد میکنند. این سلولها در دمای ۳۷ درجه و در فشار CO2 ۵% انکوبه
میشوند. شمارش سلولها در لام نئوبار و توسط هموسایتومتر انجام شد. در تمامی آزمونها ابتدا درصد سلولهای زنده با رنگ تریپان بلو تعیین گردید که همواره بالای %۹۵ بود.

 

 

 

۲-۴-۲ نگهداری و کشت سلولها

 

۲-۴-۲-۱ پاساژ دادن سلولها

سلولهای وابسته به بستر برای اینکه بتوانند تکثیر یابند باید به سطحی متصلشوند که این اتصال توسط پروتئینهای سطحی مانند اینگرینها، فیبرونکتینها و کلاژن صورت میگیرد. سلولها در محیط کشت آنقدر تکثیر میشوند تا به صورت تک لایه، تمام سطح کشت را فرا گیرند. پس از آن به علت اثر ممانعت تماسی، تکثیر سلولها متوقف میشود. برای ممانعت از این مشکل، سلولها نیاز به پاساژ دارند. لذا وقتی سلولها ۷۰% سطح ظرف خود را پر
میکنند نیاز به پاساژ دارند. در این حالت بسته به تعداد سلولها و نوع مطالعه، سلولهای فلاسک مورد نظر به دو یا چند فلاسک و یا پلیت خاص مورد نیاز منتقل شده و یا به منظور داشتن منبع سلولی منجمد و ذخیره میگردند. جهت پاساژ سلولی محیط کشت فلاسک مورد نظر به کمک اسپیراتور خالی شد. سلولها با PBS در دمای ۳۷ درجه سانتیگراد ۳ مرتبه جهت حذف مقادیر جزئی باقیمانده سرم موجود در محیط کشت که میتواند مانع تاثیر مناسب تریپسین بر سلولها شود، شسته شدند. سپس بافر خارج و ml2-1 تریپسین بهطوری که تمام سطح لایه سلولی را بپوشاند، به سلولها اضافه شد و در انکوباتور ۳۷ درجه سانتیگراد قرار داده شد تا سلولها از یکدیگر جدا شوند. زمانی که سلولها از ظرف کشت جدا شدندml 6-3 محیط کشت جهت جلوگیری از اثرات مخرب تریپسین و نیز خنثیکردن محیط، به سلولها اضافه شد. در این وضعیت سلولها شناور بوده و در زیر میکروسکوپ نوری به صورت منفرد و گرد دیده شدند. سپس محتویات فلاسک بعد از چندین بار پیپتاژ به صورت تک سلولی
در میآیند، سوسپانسیون سلولی حاصل جهت مطالعات مورد استفاده قرار گرفت و یا جهت نگهداری به لوله سانتریفوژ (لوله فالکن) منتقل و ۱۰ دقیقه در rpm1500 سانتریفوژ شد. سپس محیط رویی جدا و سلولها جهت نگهداری فریز میشوند.

 

۲-۴-۲-۲ فریز کردن سلولها

جهت فریزکردن سلولها، سوسپانسیون سلولی باید ترجیحاً در غلظت زیاد و در حضور یک نگهدارنده مثل DMSO منجمد شود. این ماده، محافظ سرمایی میباشد که با کاهش نقطه انجماد، باعث کاهش سرعت منجمد شدن سلولها میشوند. همچنین منجمد شدن تدریجی، خطر تشکیل بلورهای یخ و در نتیجه آسیب سلولی را کاهش میدهد.
جهت فریز کردن سلولها، بعد از تریپسینهکردن آنها و تهیه سوسپانسیون سلولی، سلولهای تهنشین شده بر اثر سانتریفوژ شمارش شده و ml 1 از محیط فریز شامل FBS و ۱۰%DMSO به سلولها اضافه شد. سپس سوسپانسیون سلولی سریع به کرایوتیوب منتقل شد. کرایوتیوبها ۲۴ ساعت در۸۰- درجه سانتیگراد و سپس جهت نگهداری برای مدت طولانیتر به تانک ازت منتقل شدند.

 

۲-۴-۲-۳ دفریز کردن سلولها

عمل احیاء یا دفریز کردن باید بسیار سریع انجام گیرد. برای این منظور کرایوتیوب حاوی سلول از تانک ازت خارج و به مدت بسیار کوتاه در حمام آب گرم ۳۷ درجه سانتیگراد قرار گرفت. سپس ml 1 محیط کشت به سلولهای در حال ذوب اضافه شده و بعد از چند بار پیپتاژ سریع، قطره قطره از کناره دیواره به داخل لوله سانتریفوژ حاوی محیط کشت اضافه شد تا اثرات سمی DMSO بر سلولها خنثی شود. سپس میتوان یا بلافاصله به فلاسک منتقل کرد و ۲ تا ۳ ساعت در انکوباتور۳۷ درجه سانتیگراد و CO2 ۵% نگهداری کرد در طی این مدت، سلولها به کف فلاسک میچسبند و در این هنگام میتوان محیط رویی را که حاوی DMSO میباشد خالی کرد و دوباره محیط جدید درون فلاسک ریخت و یا سوسپانسیون سلولی ۱۰ دقیقه در g 380 سانتریفوژ شد، در نهایت محیط رویی خارج و به سلولها محیط کشت جدید اضافه شد. سوسپانسیون سلولی حاصل به فلاسک منتقل گردید.

 

۲-۴-۲-۴ انتخاب و جایگذاری سلولهای سرطانی مختلف در پلیت[۱۰۰]

برای بررسی اثر ترکیبات سنتز شده بر روی سلولهای سرطان سینه، از رده سلولی MCF-7، استفاده شد که ردهی سلولی وابسته به بستر[۱۰۱] میباشد. آمادهسازی فلاسک و قراردادن سلولها در پلیتهای ۹۶ خانه (کشت سلولی[۱۰۲]) به این صورت انجام شدکه ابتدا فلاسک سلولی محتوی سلولهای MCF-7 که سلولها قسمت زیادی ازکف آن را اشغال کرده بودند، تریپسینه شد. به این منظور محیط کشت فلاسک با پیپت استریل، برداشت شده و هر بار ۵/۰ تا ۵/۱ میلیلیتر تریپسین به فلاسک اضافه شد. پس از گذشت حدود ۱ دقیقه و زدن چند ضربه به دیواره ظرف،
بهمنظور خنثیکردن تریپسین، ۱ تا ۳ میلیلیتر محیط کشت (DMEM) به فلاسک افزوده شد (محیط کشت حاوی سرم است و در سرم، آنتیتریپسینها موجود میباشند). حال بعد از چند بار پیپتاژ و تکسلولیشدن سلولها به کمک پیپت cc 5 از سوسپانسیون حاصل به لام نئوبار منتقل شد. مشاهدهی سلولها در زیر میکروسکوپ نشان داد که سلولها، بهخوبی از هم جدا شدهاند (در غیر اینصورت سوسپانسیون باید چند بار دیگر سمپلر شود). سپس شمارش سلولی صورت گرفت. به این ترتیب که چهار مربع در چهار گوشه لام نئوبار شمارش شدند (مربع وسطی شمارش نشد) و میانگین آنها بهدست آمد. از ضربکردن این عدد در ۱۰۴ مقدار سلول در هر میلیلیتر از این سوسپانسیون مشخص شد.
با بستن تناسب بین مقدار سلولها در یک میلیلیتر و دانستن حجم سوسپانسیون سلولی مورد نیاز و نیز مقدار سلولی که باید در هر چاهک کشت داده شود، مقدار سلولی که میبایست از سوسپانسون اولیه برداشته شود، محاسبه شد. سوسپانسیون نهایی چند بار تکان دادهشد، سپس به یک قایقک استریل انتقال یافت و با کمک سمپلرهای ۸ کاناله، µl100 از آن به هر چاهک اضافه شد. در هر نوبت کشت سلولی، دو پلیت و در هر کدام ۹۶ خانه، کشت داده شدند. سپس پلیت را به انکوباتور CO2با دمای ۳۷ درجه سانتیگراد انتقال یافت. لازم به ذکر است تمامی مراحل گفته شده در شرایط استریل و زیرهود لامینار صورت گرفت. با شرایط کاملاً مشابه، برای بقیه رده های سلولی، عمل میشود.

 

۲-۵ بررسی اثرات سمیت سلولی به روش MTT

برای کنترل وضعیت سلولها در محیط کشت، میزان بقاء[۱۰۳] و همچنین بررسی وضعیت سلولها بعد از تیمارهای مختلف دارویی از روش های مختلفی استفاده میشود که یکی از این روشها تست MTT میباشد.
کمپلکسهای تهیهشده در این مطالعه، برای فعالیت ضدتوموری در برابر رده های سلولیHeLa (کارسینومای تخمدان انسانی)، MCF-7 (سرطان سینه انسانی)، HT-29 (سرطان روده بزرگ انسانی)، K-562 (سرطان سلول‌های میلوییدی خون انسان) و Neuro-2a (نوروبلاستوما موشی) بررسی و از سیس پلاتین بهعنوان داروی مرجع برای مقایسه استفاده شد. درصد میزان بقاء (زنده ماندن سلولها) با بهره گرفتن از یک روش رنگسنجی بر مبنای نمک تترازولیم MTT مورد بررسی قرار گرفت.اMTT که یک نمک تترازولیوم زرد رنگ است توسط آنزیم دهیدروژناز موجود در میتوکندری فعال سلولهای زنده، احیاء شده و به ترکیب بنفش رنگ فورمازان که کریستالی و نامحلول میباشد، تبدیل میگردد. سلولها در پلیتهای ۹۶ خانهای (چاهک) و به تعداد ۱۰۴ × ۵-۲ سلول از هر ردهی سلولی به ازای هر چاهک در μL100 از محیط کشت، کشت داده شدند و برای چسبندگی مطلوب بهمدت یک شب انکوبه شدند.
پس از حذف دقیق محیط کشت، μL 100 از محیط کشت تازه، اضافه شده و انکوباسیون در ۳۷ درجه سانتیگراد و CO2 ۵% بهمدت ۷۲-۲۴ ساعت، انجام گرفت. سپس کمپلکسهای تهیه شده ابتدا در DMSO حل و سپس در محیط کشت، رقیق شده و در غلظتهای نهایی μM160-nM16 به سلولها اضافه میشوند. غلظت نهایی DMSO در محیط کشت در تمامی آزمونها کمتر از ۱% بود. سیس پلاتین ابتدا در محلول نمکی حل شده و سپس در همان غلظت استفاده شده برای کمپلکسها، به سلولها اضافه شد. سپس، انکوباسیون در ۳۷ درجه سانتیگراد و CO2 ۵% بهمدت ۴۸ ساعت انجام گرفت. در پایان انکوباسیون، مقدار μL20 از محلول MTT (mg/ml 5 در بافر بیرنگ PBS) به چاهکها اضافه شد و پس از ۴-۳ ساعت انکوباسیون، محتوای چاهکها (محیط کشت) تخلیه شد. سپس در این مرحله، μL DMSO100 به عنوان حلال کریستالهای بنفش رنگ فورمازان (شکل ۲-۱) که در سیتوپلاسم سلولها ایجاد شدهاند، به هر چاهک افزوده شد. پلیت به مدت ۶ دقیقه با سرعت ۴۰۰ دور در دقیقه روی شیکر قرار گرفت تا کریستالهای فورمازان تشکیل شده، کاملاً درون DMSO حل شوند. سپس شدت رنگها، توسط دستگاه الیزا ریدر[۱۰۴] در طول موجnm 570 خوانده شد.
بعد از محاسبات مربوطه، IC50 نمونه ها برای زمان مورد نظر تعیین شد. از محیط کشت فاقد سلول، به عنوان بلانک دستگاه الیزا ریدر و از محیط کشت بههمراه سلول و بدون دارو، به عنوان کنترل سلول زنده استفاده شد. لذا سه چاهک شامل سلول و محیط کشت کامل، به عنوان کنترل در نظر گرفته شد و در سه چاهک، از داروی کنترل مثبت سیس پلاتین برای مقایسه با کمپلکسهای مورد مطالعه، استفاده شد. هر رقت در سه چاهک از پلیت سنجش گردید و برای هر رقت، سه بار تکرار در نظر گرفته شد [۱۰۴].

شکل۱-۲ : واکنش تبدیل MTT به فورمازان

 

۲-۵-۱ اندازه گیری IC50

نتیجهی مطالعات سمیت سلولی[۱۰۵] توسط کمیت IC50 نمایش داده میشود. این کمیت غلظت مادهی سمی (دارو) لازم برای کاهش رشد جمعیتی از سلولها تا به حد ۵۰ درصد نسبت به همان جمعیت در محیط کشت بدون ماده سمی تعریف میشود. مقدار IC50 به تغییر غلظت مادهی سمی در محیط کشت و مدت زمانی که سلول با آن در تماس بوده است وابسته میباشد [۱۰۵].

 

۲-۶ ارزیابی آپوپتوز برای کمپلکس بوسیلهی فلوسایتومتری

آپوپتوز یک شکل منفرد از مرگ سلولی است که در اغلب بافتها، تعداد سلولها را در طی نمو و نیز در انواع گسترده‌‌ای از شرایط پاتولوژیک و نرمال، کنترل مینماید. برای آپوپتوز، اصطلاحات دیگری نیز بکار می‌رود که عبارتند از: مرگ سلولی کنترل شده، مرگ سلولی فیزیولوژیک، مرگ سلولی بیولوژیک و مرگ سلولی برنامه‌ریزی شده. از آنجایی که در مراحل اولیه آپوپتوز، فسفاتیدیل سرین[۱۰۶] (که یک فسفولیپید غشایی است، باعث انعطافپذیری غشای سلولها میشود) از سطح داخلی غشاء پلاسمایی به سطح خارجی آن منتقل میشود و در آنجا برای رساندن پیام مرگ به سلولهای مجاور فاگوسیتهای عملکردی جهت بلعیدن سلول، عمل مینماید [۱۰۶]. در روشی جدید برای نشان دادن سلولهای آپوپتوزی، Annexin V که عضوی از خانوادهAnnexin است را بکار میبرند [۱۰۷]. در واقع Annexin با واسطه Ca2+ می‌تواند به فسفو لیپید متصل شود و برای نشان دادن سلولهای آپوپتوزی در محیطهای کشت و یا برشهای بافتی که توسط FITC و Annexin V فیکس شدهاند، بکار رود. تمایز بین سلولهای آپوپتوتیک و نکروتیک میتواند بوسیلهی رنگآمیزی همزمان با پروپیدیم یدید (PI) انجام گیرد. بنابراین آنکسینFITC-V (AnnexinV-FITC) به عنوان یک نشانگر در معرض فسفاتیدیل سرین و PI به عنوان یک نشانگر برای سلولهای مرده، مورد استفاده قرار میگیرد. بر این اساس و به منظور تعیین سلولهای آپوپتوزی و نکروزی در یک جمعیت سلولی تیمار شده با کمپلکس مورد مطالعه، رنگآمیزی سلولها با دو رنگ آنکسینFITC-V و پروپیدیم یدید (PI) انجام گرفت. تجزیه و تحلیل داده ها با بهره گرفتن از نرم افزار دستگاه و در پی تقسیمبندی یک منحنی دو بعدی آنکسینFITC-V در برابر پروپیدیم یدید (PI) به چهار ناحیهی Q1 تا Q4، صورت گرفت. در این تقسیم بندی ناحیهی Q1 نمایانگر سلولهای نکروزی با ویژگی آنکسینFITC-V، منفی و پروپیدیم یدید (PI)، مثبت؛ ناحیهی Q2 نمایانگر سلولهای آپوپتوزی تاخیری با ویژگی آنکسینFITC-V، مثبت و پروپیدیم یدید (PI)، مثبت؛ ناحیهی Q3 نمایانگر سلولهای سالم با ویژگی آنکسینFITC-V، منفی و پروپیدیم یدید (PI)، منفی؛ ناحیهی Q4 نمایانگر سلولهای آپوپتوزی اولیه با ویژگی آنکسینFITC-V، مثبت و پروپیدیم یدید (PI)، منفی؛ میباشند [۱۰۸].
بدین منظور رده های سلولی مختلف تیمار شده با کمپلکس مورد مطالعه، برای ۲۴ ساعت در یک غلظت نزدیک به IC50 در ۳۷ درجه سانتیگراد انکوبه شدند. پس از تیمار، سلولها توسط تریپسین برداشت شده و با سرعت ۱۰۰۰ دور در دقیقه (r.p.m.)، به مدت ۵ دقیقه سانتریفیوژ شدند. محلول رویی (supernatant) برداشته شده و رسوب سلولی (cell pellet) در PBS، پس از آن، دو بار توسط بافر پیوندی (بایندیگ) (۱۰mM HEPES, 150mM NaCl, 5mM KCl, 1.8mM CaCl2, 1mM MgCl2) شستشو داده شد. سلولها با یک آنتی بادی آنکسین V-FITC (5 میلی لیتر در ۱۰۰ میلی لیتر بافر اتصال) و در ۴ درجه سانتیگراد به مدت ۱۵ دقیقه در تاریکی انکوبه شدند. نمونه ها در بافر پیوندی شسته شده و محلول رویی دور ریخته شد. رسوب سلولی در ۴۹۰ میلیلیتر بافر پیوندی و ۱۰ میلی‌لیتر پروپیدیم یدید (mg ml-1 10 در PBS) اضافه شد. فلوسایتومتری با بهره گرفتن از دستگاه فلوسایتومتر Partec PAS (Partec GmbH، آلمان) بر روی ترکیب مورد مطالعه و سیس پلاتین به عنوان مرجع صورت گرفت.
فصل۳
نتایج و بحث

 

۳-۱ مقدمه

کمپلکسهایی که اتم مرکزی آنها پلاتین است مانند سیس پلاتین و کربوپلاتین ترکیباتی مشهور هستند که ترکیب نخست، توسط روزنبرگ کشف شد و در درمان انواع سرطانها کاربرد دارند [۲۱]. در واقع اولین داروهایی که در زمینهی سرطان سنتز و مورد استفاده قرار گرفتند، داروهای پلاتینی هستند اما به علت عوارض جانبی زیاد از جمله سمیت کلیوی و اختلالات گوارشی، استفادهی درمانی آنها محدود شده است. لذا محققین به دنبال فلزات دیگری هستند تا بتوان با عوارض جانبی کمتر، جایگزین ترکیبات پلاتینی شوند. هر فلز بر اساس تعداد اتصالات، شکل هندسی، خواص سینتیکی، نحوهی اتصالات، حالت اکسیداسیون فلز و لیگاندهای اطراف، عملکرد بیولوژیکی متفاوتی روی انواع سرطانها ایجاد میکند.
ازجمله فلزات واسطه که کمپلکسهای تهیه شده از آنها دارای خواص ضدتوموری ویژهای میباشند میتوان به گالیم، قلع و تیتانیم اشاره نمود که در این کار مطالعاتی نیز مورد استفاده قرار گرفتهاند. تیتانیم حتی در دوزهای بالا، اثرات سمی کمتری دارد و مانند پلاتین اثرات زیانبار حاد در داخل بدن انسان ندارد. این ترکیب نسبت به سیس پلاتین از سمیت کمتری برخوردار است و بر روی سرطانهای روده بزرگ، ریه و PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) در فاز اول و دوم بالینی در سال ۱۹۹۳ مورد سنجش قرار گرفته است [۲۸-۲۴].
نحوهی ساز و کار ترکیبات تیتانوسن به عنوان یک عامل ضدسرطان هنوز مشخص نیست اما سادلر پیشنهاد کرد که این گونه قادر است به گروه فسفات DNA اتصال یابد و بتواند چرخهی سلولی را مهار کند. به همین جهت Ti4+ یک گزینهی بسیار عالی برای داروهای ضدسرطان بهشمار میآید [۲۹]. از معایب اصلی ترکیبات تیتانوسن که سبب میشود در فاز دوم بالینی فعالیت کمتری از خود نشان دهند، بیثباتی هیدرولیتیکی تحت شرایط فیزیولوژیکی است. این امر سبب شد تا دانشمندان به فکر ترکیب جدیدی از این فلز با ارزش باشند. به تازگی کمپلکس تیتانیم سالان با لیگاندهای چهار دندانه ONNO با داشتن خواص ضدسرطانی کشف شده است [۳۴]. یکی دیگر از کمپلکسهای تیتانیم استفاده از لیگاند مالتول میباشد. این کمپلکس غیرسمی است و در pH های اسیدی سنتز میشود.
در واقع همین عدم تقارن لیگاندهای متصل به تیتانیم، شرط ضروری برای داشتن یک فعالیت ضدتوموری است چرا که این نوع لیگاندها به فلز اجازه میدهند با هر زاویهی دلخواهی به سلول توموری هدف اتصال یابند [۳۶]. مهمترین هدف تیتانوسن سرطان کلیه است، اگر چه فعالیتهای قابل توجهی روی سرطان تخمدان، پروستات، رحم، ریه، PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) و روده بزرگ انجام شده است [۳۷].
گالیم دومین فلز واسطه بعد از پلاتین است که در زمینهی درمان سرطان مورد توجه است، که یکی از علل آن را میتوان به عدم فعالیت اکسیداسیون Ga3+ در محیط بیولوژیکی به حساب آورد [۴۶ و ۴۷]. هدف اصلی فلز گالیم آنزیمهای ردوکتاز ریبونوکلئوتید است که اختلال در عملکرد آنها سبب آپوپتوز میشود. ترکیبات دارویی گالیم مالتول برای اولین بار توسط لارنس برنشتاین کشف شد و اولین بار روی سرطان کبد به کار رفت و در فاز اول بالینی روی سرطان پروستات و مثانه، نتایج امید بخشی به دنبال داشت. نمکهای معدنی قلع دارای سمیت کمی هستند که از آن جمله میتوان به اکسیدهای قلع اشاره نمود که غیر سمی هستند. آنزیم تیوردوکسین، یک آنزیم هدف در سلولهای سرطانی است که مهار آن از عوامل مهم و جدید شیمی درمانی است. ترکیبات آلی قلع به عنوان عوامل ضدتوموری شناخته شدهاند [۸۵]. اثر مهارکنندگی آنزیم ردوکتاز توسط کمپلکسهای قلع توسط گروه تحقیقاتی دانشگاه فنی برانشویگ آلمان بررسی شد. ترکیبات آلی و معدنی قلع در شیمی درمانی سرطان در این چند سال اخیر جایگاه مهمی را باز کرده است.
در این کار مطالعاتی تلاش شده تا اثرات شگفتانگیز ضدتوموری کمپلکسهای فلزاتی چون تیتانیم، گالیم و قلع با لیگاندهایی مانند دفریپرون و مالتول روی رده های سلولیHeLa (کارسینومای تخمدان انسانی)، MCF-7 (سرطان سینه انسانی)، HT-29 (سرطان روده بزرگ انسانی)، K-562 (سرطان سلول‌های میلوییدی خون انسان) و Neuro-2a (نوروبلاستوما موشی) بررسی شود.

 

۳-۲ شناسایی کمپلکس (۱)

برطبق مطالبی که در فصل دوم بیان شد، این ترکیب از واکنش مقدارهای مولی از نمک نیترات گالیم با لیگاند
(۳-هیدروکسی-۲-متیل– ۴–پیران) با نسبت ۱ به ۳ در حلال آب و در دمای ۶۵ درجه سانتیگراد تهیه شد (شکل ۳-۱).

 

شکل ۳-۱: ساختار کمپلکس [تریس (۳-هیدروکسی-۲-متیل–۴-هیدروژن-پیران–۴-اوناتو) گالیم (III)] (1)

 

۳-۲-۱ داده‌های تجزیه‌ی عنصری کمپلکس (۱)