۲ ـ ۴وفا و ایمان
پیوندی که مارسل بین وجود شناسی و ارتباطات انسانی برقرار کرده است در یادداشت های روزانه فلسفی اش هم نمایان است. از دید مارسل هستی به عنوان محیطی برای وفا است و خیانت به مانند شر فی نفسه است. مارسل در بررسی مفهوم وفا دو دغدغه را بیان می کند؛ یکی دغدغه در مورد موجودات متفرد از حیث تشخصشان و دیگری دغدغه در باب هستی، از این جهت که هستی است. مارسل با بیگانه در نظر داشتن این دو دغدغه می گوید که نزول در ارتباطات انسانی در عین حال صعود به ساحت امر متعالی است. راه وفا به ایمان منتهی می شود. وی برای بررسی مفهوم وفا بحث پیرامون وعده دادن یا عهد بستن را که چگونه اتفاق می افتد بیان می کند؛ او با گفته نیچه موافق است که می گوید« انسان تنها هستی ای است که می تواند پیمان ببندد.»[۹۴] چگونه ممکن است که شخصی با دیگری پیوند زناشویی ببندد در حالی که می داند احتمالاً گذشت زمان احساساتش را نسبت به کسی که هم اکنون او را دوست دارد، دگرگون خواهد کرد؟ حال که می داند ممکن است احساساتش به همسرش تغییر کند و قول وفاداری به او می دهد، آیا این خطر برای او هست که با ریا و بدون احساس مساعد نسبت به همسرش با او زندگی کند؟ مارسل معتقد است که اگر کسی تنها لحظه ی کنونی وجدان خودش را ملاک قرار دهد «خود» او نمی تواند وحدت هستی داشته باشد. وفا است که باعث ایجاد نوعی وحدت ، هویت و غلبه بر «خود» می شود که بر اموری که می خواهند در طول دوران زندگی اش بر او اثر بگذارند فائق آید. وعده دادن و عهد بستن به معنای این امر است که من مسئولیت دارم برای شخص دیگری، خواه می خواهد همسرم باشد، دوستم و یا هر کس دیگر ،طبق وعده ای که دادم با او ارتباط داشته باشم ،فارغ از دگرگونی که طبق اوضاع و احوال زمان بر من ایجاد می شود. وفا را اگر پافشاری در انجام عمل دانست ،که طبق وعده هایی که داده شده ،صورت گیرد خطاست. البته هستند کسانی که وجود وفا را تا این حد پایین می آورند که طبق قولی که داده اند تنها به وظیفه ی خود عمل کنند ،که این طرز تلقی به معنای نابودی وفای واقعی است. این حالت ممکن است حتی خیانت به وفا تلقی شود. پس در نظر مارسل، میان وفا و انجام وظیفه صرف، تفاوت آشکاری وجود دارد . باید در این جا حکایت قناطیر، در اناجیل[۹۵] را به یاد آوریم تا دریابیم که وفا را نمی توان با حفظ وضع موجود، یکی دانست. حکایت از این قرار است که اربابی بود که سه غلام داشت روزی قصد سفر کرد و دارایی هایش را برحسب استعدادهایی که غلامانش داشتند به آنان سپرد. به یکی پنج سکه داد. به دیگری دو تا و به سومی یک سکه داد و رفت. آن غلامی که پنج سکه داشت سکه ها را در کار تجارت داخل کرد و ده سکه به دست آورد. آن غلام که دو سکه داشت هم کاری این چنین کرد و چهار سکه عایدش شد .و نفر آخری که یک سکه داشت رفت و آن را زیر زمین پنهان کرد. ارباب بعد از مدتی برگشت و از غلامان قناطیرش را سوال کرد؛ اولی که ده سکه اندوخته کرده بود، آمد و جریان کارش را برای ارباب تعریف کرد، ارباب نیز او را تشویق کرد .نفر دومی هم همین جریان برایش پیش آمد. نویت به نفر سومی رسید، او به اربابش گفت من دیدم شما درشت خو هستید و فقط در پی کسب مال تلاش می کنید، ترسیدم و آن را زیر زمین مخفی کردم که مبادا آن سکه گم شود. ارباب عصبی شد و دستور داد او را در زیرزمین تاریک حبس کنند. در این جا تفاوت وفا وانجام وظیفه از دید مارسل به خوبی دیده می شود.برعکس از ذاتیات وفا این است که خلاق باشیم و بخواهیم با طرف مقابل در کوشش هایش برای رسیدن به هدفش تلاش کنیم. در جهانی که انسان اصیل در آن مدام در حال سیر و سلوک است، وفاداری باید انعطاف پذیر باشد وگرنه به خیانت تبدیل می شود .وفا یعنی اینکه در مقابل انسان دیگری احساس مسئولیت داشته باشیم. با دادن قول وفاداری به کسی ما او را به عنوان یک شخص زنده در نظر می گیریم، نه به عنوان یک شیء. وفا یک صفت ارادی نیست، بلکه اجابت ما به دعوتی است که انسان دیگری از ما کرده است. این که وفا چگونه بررسی شود نیاز به بحث زیادی دارد. در بحث اخلاقی حرف کانت را باید در نظر بگیریم که گفته ما باید انسان های دیگر را غایت تلقی کنیم نه ابزار. هرچند که این اصل، ما را به عهد بی قید و شرط وفا هدایت نمی کند. در نظر مارسل زمانی وفا به اوج خود می رسد که ایمان به خدا داشته باشیم. عهدی که در عشق انسانی نهفته است ،کامل ترین شکل خودش را در عهد بستن نسبت به خدا نشان می دهد. حال این مسئله پیش می آید که چه رابطه ای میان توی محسوس و ایمان به توی مطلق (خدا) وجود دارد؟ یافتن رابطه وفا و ایمان سخت است و دلیل منطقی نمی توان یافت. فیلسوف برای کسب این رابطه، ابتدا دید کسی را که به دیگری قول وفاداری داده ، بررسی می کند و سپس از دید مومنان به جهان و انسان های دیگر می نگرد. این پرسش پیش می آید که آیا درون واژه ی وفا چیزی هست که ایمان به خدا را شرط وفاداری به هم نوع قرار دهد؟ به نظر مارسل اولین رکن وفا، بی قید و شرط بودن آن است ،یعنی عهد و التزامی مطلق است نسبت به آدمیان دیگر؛ مثلا عهدی که زن و شوهر می بندند که تا پایان عمر در خوشی و غم در فقر و توانگری و غیره در کنار هم زندگی کنند و فقط مرگ میان آنها جدایی اندازد .چنین عهدی اگر وفای واقعی باشد مطلق خوانده می شود. اگر قید و شرطی حاکم باشد، با ارتباطی مواجه هستند که بر هوا و هوس مبتنی است، نه بر وفا. در این جا متوجه سخن مارسل می شویم. حال این سوال مطرح می شود که آیا یک التزام و وفای مطلق به کسی، مقتضی این است که انسان ابتدا وفاداری مطلق نسبت به موجود مطلقی داشته باشد؟ جواب مارسل به این سوال آری است. کسی که از روی وفا به دیگری یک قولی می دهد و به آن پای بند است، حتماً به یک وجود مطلق قبلاً شهادت داده است. «می توان گفت که عهد و پیمان های قید و شرط دار فقط در جهانی وجود دارند که خدا در آن نباشد آزادی از قید و شرط نشانه ی واقعی حضور خداست.»[۹۶] در این جا سارتر هم با مارسل هم عقیده است؛ سارتر نیز هم چون مارسل، منکر این امر بود که افراد بتوانند همانند انسان گرایان قرن نوزدهم راهی را در پیش گیرند که از خدا صرف نظر کنند.، ارزش ها اگر قرار باشد در جامعه حفظ شوند باید مطلق انگاشته شوند .در نظر سارتر در این جوامع چون موجود مطلقی وجود ندارد، پس ارزش مطلقی هم وجود نخواهد داشت .و چون ارزش ها مطلق نیستند ،ساخته ی دست آدمی و جامعه هستند و آنچه که ساخته دست آدمی است، ممکن است به دست همان آدمی تغییر کند و دگرگون شود.
پس در این جا به رابطه ایمان و وفا دست می یابیم .وفا که حالت بی قید و شرط بودن را بیان می کند ،وقتی به وقوع می پیوندد که به ایمان متصل شود. دومین ارتباط بین وفا و ایمان را در نیاز عاشق به جاودانگی معشوق می توان یافت، که از ذاتیات عشق است. عشق، یعنی چیزی که در معشوق است، زوال ناپذیر و جاودانه باشد «آنچه پذیرفتنی نیست مرگ معشوق است از این نیز ناپذیرفتنی تر مرگ خود عشق و این ناپذیرفتنی بودن شاید اصیل ترین نشان وجود خدا در ضمیر ماست»[۹۷]. هرگاه که معشوق می میرد، در دل عاشق امیدوار وفا به ایمان به خدا می پیوندد خدایی که هستی عشق را ضمانت می کند. برای کسب ارتباط میان ایمان و وفا باید به ایمان توجه بیشتری داشته باشیم. به گفته مارسل، رابطه ی تاریخی میان ایمان و وفا را حتی فیلسوفی که مسیحی نباشد می تواند درک کند یک تحلیل فلسفی و تاریخی می تواند ارتباط میان نبود ایمان به خدا یعنی (مرگ خدا) و ضعف و وفاداری یک انسان نسبت به انسان دیگر را نشان دهد. طبق گفته نیچه، وقتی خدا بمیرد ارتباطات انسانی تا حد اراده معطوف به قدرت، تنزل می یابد. آیا از نبود وفا در ارتباطات انسانی (اعم از زناشویی، دوستی، روابط بین الملل) و برتردانستن اراده معطوف به قدرت، باید احساس شادی کرد یا احساس تأسف، این به عهده ی خود فیلسوف است. همان گونه که عشق به دیگری از عشق به خدا جدا نیست ،وفا هم از ایمان جدا نیست .حکم اصلی در دین یهود و مسیح جدایی ناپذیر بودن عشق به خدا و عشق به دیگری (هم نوع) است؛ در اصطلاح عشق بالا رونده[۹۸] از عشق پیش رونده [۹۹] جدا نیست. وفاداری در رابطه ی من با دیگران چیزی زیاده بر ایمان نخواهد بود، بلکه وفاداری من به توی مطلق است. «عمیق ترین و تنزل ناپذیرترین اعتقاد من این است که خواسته ی خدا به هیچ روی این نیست که به او و نه به مخلوقات او، عشق بورزیم بلکه این است که او را از طریق مخلوقات و همراه با مخلوقات به عنوان نقطه ی شروع کارمان بستاییم.»[۱۰۰] وفا و عشق هستند که فهمی به ما در مورد خداوند ارائه می دهند. هر چیزی که مخالف عشق و وفا باشد، مخالف با خداست. مومن بیان می کند که وفا از مظاهر ایمان است.[۱۰۱] مارسل رابطه ی عمیقی میان ایمان و عشق بی قید و شرط به هم نوع را بیان می کند. واضح تر اینکه وفا ایمان سرّی است. کسانی که ایمان ندارند ولی به وفا معتقدند، درجایی نفس می کشند که رنگ و بویی از ایمان دیده می شود. درست همان طور که درختچه ها باعث ایجاد جنگلی از درختان بزرگ می شوند. عشق بی ایمانان هم چون چشمه ای زیرزمینی است که زندگی شان را سیراب می کند ولی شهادتی بر زبانشان جاری نمی شود، آنان به زیان الهیات مسیحی شاهد بی کلام ،کلام خداوند هستند. وفاداری شان، مشارکت در راز هستی تلقی می شود. مارسل معتقد است رویکردهای ملموس به هستی، حضور خدا را در تجربه های انسان آشکار می کنند، و این باعث می شود که او در زمره ی الهیات طبیعی قرار گیرد ؛ یعنی در پشت هر رویکرد از هستی و ارزش اخلاقی، حضور و وجود خدا پنهان است. مارسل منکر این است که ما وجود خدا را از مباحث اخلاقی و وجود شناختی به دست می آوریم، در این جا در بحث وفا و ایمان ما ارتباط میان زبان وجود شناسی و الهیات و هم چنین ارتباط بین هستی و خدارا بهتر درک می کنیم. کسانی که خدا را قبول ندارند ،زبان وجود شناسی می تواند عالی ترین نحوه بیان آن اطمینانی باشد که نسبت به معنا و اهمیت فناناپذیر زندگی انسان داریم.مومنان زبان وجود شناسی را لازم، اما کافی نمی دانند. چون معتقدند وجود خدا در روابط انسان ها با همدیگر به معنی دادوخواست است. زبان وجود شناسی و الهیات هر دو از دید ایمان لازم اند. چون در جهانی که وفاداری انسان ها به هم دیده نمی شود، وفاداری مطلق نسبت به خدا هم وجود ندارد. زمانی وفاداری میان انسان ها معنی پیدا می کند که احساسی حتی اندک نسبت به خدا وجود داشته باشد. وفاداری نسبت به خود مطلق یعنی خداوند، عالی ترین فعل وجود است.[۱۰۲] از نگاه مارسل ،مسیر تعهد در آخر به به خداوند ختم می شود.[۱۰۳] اموری سری چون وحی ،زمانی در جامعه می تواند مطرح شود که در آن جامعه افراد رازآمیز بودن وجود عالم را بپذیرند. در جوامعی که احساس وجودی دیده نشود ،زندگی انسانی و کلام ایمان وجود نخواهد داشت.
۲ ـ ۵ امید
مارسل امید را هم چون وفا از نشانه های ایمان می داند.دو وجه تشابه بین امید و سایر رویکردهای محسوس و ملموس(یعنی هستی،عشق،آمادگی و وفا ) وجود دارد یکی این که امید را می توان استمرار و بسط آمادگی دانست .ویژگی امید طوری است که قلمرویی دارد که می تواند به صورت وسیع با راز هستی رو به رو شود. دوم این که شباهتی بین امید و وفا وجود دارد همان گونه که ایمان الگوی وفاست امید به خدایی که همان توی مطلق است و نه امید به هیچ کس دیگری ،نیز ماهیت امید را بر ملا می کند. ایمان در وفای واقعی و بی قید و شرط حضور دارد و موجودی مطلق که در دل با ایمانان امید قرار می دهد هرجا که زندگی انسانی تلاش می کند تا از جهان درهم شکسته ای که در آن واقع است استعلا جوید هرگز غایب نیست. فوری بودن استعلا که نیروی محرکه زندگی آدمی است همان امیدی است که هنوز خودش را نشناخته است.[۱۰۴] امید بی قید و شرط در زندگی آدمی وجود دارد وبه صورتی مبهم نمایان می کند استعلایی را که فوری بودنش حائز اهمیت است و می خواهیم به آن دست یابیم همان فوری بودن حضور خداست که به طرز ناشناخته در زندگی ما وجود دارد.حتی امید مشروط و مقید هم به وجود مطلق (خدا) اشاره دارد که این وجود مطلق همان مبنای امید بی قید و شرط است. خدا موجود حاضری است که در دل امید بی قید و شرط پنهان است. وفا در جایی که خیانت هست حضور دارد امید هم در جایی که ناامیدی هست دیده می شود.[۱۰۵] امید موجب نجات و رهایی از ظلمت و بیماری و تنهایی و غیره می شود. در این حالت انسان می تواند این شرایط نامناسب را به عنوان امتحان بپذیرد و امید داشته باشد که از این امتحان پیروز بیرون بیاید و یا این که در برابر این شرایط بد تسلیم شود و دچار ناامیدی و یأس شود .نیرویی که ما را به مسیری می برد که راه نومیدی را درپیش بگیریم همان نیرویی است که قلمرو امید را محدود می کند و امید را به حوزه های محاسبه و تملک می کشاند . کسی که چنین راهی را درپیش بگیرد اعلام می کند هیچ نیرویی که موجب رشد و شکوفایی آرزوهای آدمی است ،وجود ندارد حس ناامیدی در دل آدمی این حالت را به وجود می آورد که احساس کند که عالم بی وفا است و این گونه توصیف می کند که آینده جهان همیشه اسیر جبر است همان طور که در گذشته این گونه بوده است فرد ناامید، اموری را که امکان تحققشان وجود دارد بررسی می کند و مرزی را ایجاد می کند که انسان فهمیده، نباید از آن مرز فراتر قدم جلو بگذارد، نباید بیهوده امید داشته باشد.جایی که ناامیدی هست، امید می تواند حضور یابد وخود امید، به تنهایی می تواند بر اموری که ناامیدی ایجاد می کنند و موجب زوال روح آدمی می شوند چیره شود.مارسل معتقد است که وظیفه فیلسوف این است که محدودیت های اندیشه اولیه را آشکار کند، و هم چنین توجه کند به اموری که امید بر آن ها استوار است و انسان ها را از ناامیدی نجات دهد.زمانی که فرد تصمیم می گیرد بین تنهایی و شرکت در جمع دیگران، یکی را انتخاب کند این جا است که امید به وجود می آید وقتی فرد به این نتیجه برسد که منزوی و تنهاست وخودش هست و تمام دارایی هایی که دارد، کم کم دچار ناامیدی می شود. سارتر هم این را بیان کرده است. اگرچه او می گوید که مبنای عمل هر انسانی ناامیدی است، نه امید..وی گفته است که معنای ناامیدی بسی ساده است، به طریقی که اگزیستانسیالیست ها به اموری تاکید دارند که به اراده ی آنان بستگی داشته باشد ویا به امری که انجام کار آنان را میسر سازد . از اموری که مورد توجه من هستند، ولی بر فعالیت های من هیچ گونه تاثیری ندارند باید رها شد. و امید نبست. چون که خدایی وجود ندارد تا تمام امور را مطابق با رضایت خاطر من و فعالیت های من هماهنگ کند. وقتی دکارت می گوید به جای غلبه بر جهان،برخود غلبه کن او با این حرف می خواهد بگوید که ما به طرز ناامیدانه باید عمل کنیم.مارسل انسان را دعوت به امید می کند برعکس سارتر که آدمی را به نومیدی فرا می خواند .[۱۰۶]پس در این که آیا باید تنهایی و ناامیدی را برگزید یا نه؟جواب این است که باید مشارکت با دیگران و امید را انتخاب کرد،مارسل می گوید، که بین الانفسی بودن،عشق و ایمان موجب امید می شوند.آن امری که موجب می شود امید با آمادگی پیوند یابد، گشودگی کامل آن است. برای داشتن امید باید از حساب و کتاب کردن این که کدام امور برای ما محقق می شوند دوری کرد. و این امر یعنی دوری از حساب کردن امور میسر ،تنها به این امر بستگی دارد که عالم واقع را طوری تصور کنیم که ما نمی توانیم به شناخت آن دست یابیم جهان شکست انسان را نمی خواهد، بلکه به دنبال پیروزی آن است. در این جا باید به این امر متوسل شویم که (امیدوار بودن) را از (امید داشتن به اینکه)، که بیشتر شباهت دارد به (مومن بودن) از (ایمان داشتن به اینکه) متمایز کنیم. امید واقعی برتر است از امید به اینکه،اوضاع خاصی پدید آید. نوعی امید وجود دارد که غایت خاصی را دنبال می کند. اما نوعی دیگر از امید نیزوجود دارد به نام امید نجات ،که الگوی برترین امید است، زیرا می تواند بر هر ناامیدی و یاسی چیره شود. این که چنین امیدی می تواند بر همه ی ناامیدی ها غلبه کند نیازی به این امر ندارد که ما آیا می توانیم مفهوم نجات را که در امید وجود دارد وباعث تسلط بر همه ی ناامیدی ها می شود، درک کنیم ؟یا به تعبیر دیگری آیا ما نجات بخش بودن امید را می توانیم بفهمیم؟امید واقعی، امیدی است که همان طور که قبلا ذکر شد از محاسبه به دور باشد. یعنی این گونه نباشد که به بررسی اموری که تحقق پذیرند از اموری که تحقق ناپذیرند بپردازد.گشودگی امید مطلق و بی قید وشرط از ایمان ،انفکاک ناپذیر است. «چنین می نماید که این گشودگی واکنش مخلوق است نسبت به هستی بی نهایتی که خود مخلوق از اینکه دار و ندارش را وامدار اوست آگاه است و بر او بی ارتکاب فضیحتی هیچ گونه شرط تحمیل نمی تواند کرد»[۱۰۷]در مورد امید نمی توان به تحقیق پرداخت. زمانی اوضاع مصیبت بار از لحاظ روانی گواهی علیه امید باایمانان به حساب می آیند.امید ،یعنی توکل به سلطه ی نهایی عشق الهی.[۱۰۸]آیا می توان به تفسیری نفسی از امید پرداخت یا نه؟چه امری نمی گذارد که بیان کنیم امید،آرزوی فرار از آثار تلخ اموری است که در گذشته انجام داده ایم و در عالم غیرقابل تحقیق است؟چنین برداشتی از امید امکان دارد، اگر امکان نداشت به معنی اثبات درستی امید بود که دراین جا امید دیگر به معنی امید نبود، همان طور که هرچیزی که اثبات شود دیگر خود آن چیز نیست. گفته شده است که امید نوعی وهم است، و امری نفسی است که این گفته را هم می توان پذیرفت وهم می توان نپذیرفت. این که امید را بپذیریم یا نه، هر دو به یک اندازه خطرناک هستند.نفسی بودن امید به این معناست که از بیرون به امید نگاه کنیم و تابع اندیشه اولیه باشیم دفاع کردن از امید باید طوری باشد که تصمیم بر امید، معرفت بخش تلقی شود.امید متضاد خواهش است و به “ما” و” تو” مربوط می شود، هدفش را پیش بینی نمی کند، بلکه براساس ارتباطی است که برقرار می کند. برای مثال آدمی امید دارد که معشوق به عشق خیانت نخواهد کرد و در ساحت بین الانفسی است که امید شکل می گیرد . خواهش امری است که خاص بودن از ویژگی آن است ، چیزی است که من می خواهم آن را به دست آورم. خواهش زمانی که دیگر مدار تلقی شود بازهم من مدار است، اما امید تلاش می کند بر من داری که در خواهش وجود دارد تسلط یابد.[۱۰۹] امید وسیله ای برای فرار از مسئولیت نیست، چون که خود یه نوعی فعالیت گرایش دارد..«امید درگیر مجموعه ی درهم تافته ی تجاربی است که اکنون در جریان اند یا به تعبیر دیگر درگیر ماجرایی است که اکنون در حال وقوع است».[۱۱۰]امید درباره این که چه چیزی امکان دارد قضاوت نمی کند و اتفاق افتادن اموری که عجیب و خارق العاده به نظر می رسند را مردود نمی شمارد ، بلکه به انسان فرصت انجام فعالیت را می دهد.امید هر امری را که به چنگ می آورد به صورت هدیه قبول می کند، اسیری و جدایی را به منزله امتحان در زندگی ، می پذیرد. امتحان، امری است برای تکامل آدمی،و مانع از اعمالی می شود که فرد را از انجام فعالیت باز دارد.ناامیدی یعنی انسان در اوضاع نامساعد نتواند بر مسائلی اعم از تنهایی،از دست دادن شخصی به وسیله مرگ و غیره چیره شود، و خودش را از چنین شرایطی رها کند.مارسل بیان می کند امید یک آمادگی روحی است که از اعماق وجود مشارکت را درک کرده و قادر است برخلاف میل و اراده اش، به فعالیت تعالی جویانه بپردازد، یعنی فعالیتی که چنین تجربه ای هم مقدمه ی آن است، هم اولین تجربه ی آن.[۱۱۱]
فصل سوم : انسان
۳ ـ ۱شناخت انسان
مارسل در تمامی دوران زندگی اش در حال فلسفه پردازی بوده است. اصولا سیر و سلوک و تجارب اش در طول زندگی، مخاطبان آثارش را به سمت عرصه هایی از روح انسان که کمترمورد توجه بوده ،سوق می دهد.اما آن ها را به مقصد نهایی نمی رساند. مارسل از حقیقت انسانی با عنوان “راز”یاد می کند. همان گونه که راز قابل حل نیست ،من انسانی نیز قابل حل شدن نخواهد بود در غیر این صورت ما آن را عینی کرده و به مسئله بدل نموده ایم. حال آن که انسان هیچ گاه نمی تواند خود را به کلی از خود جدا نموده و به عنوان موضوعی عینی در مقابل خویش قرار داده و آن را مورد مطالعه قرار دهد.[۱۱۲]
پس تفکر اولیه و انتزاعی ، گرایش تملک و داشتن و آن را در حد یک شیء تنزل دادن ،درمورد انسان منتفی است. نگاه داشتن نسبت به انسان، موجب غفلت انسان از هستی خود شده است، تا جایی که او جسم ، افکار و قوای خویشتن را هم جزو دارایی خود به حساب می آورد. در عین حال که از آن ها بهره می برد اما از خود غافل است. زندگی در سطح داشتن، در واقع به معنای از دست دادن جایگاه بلند “من” وترک آنچه “هستم”وتنزیل خود به سطح شیء است. در حالی که انسان آرزوی تعالی از این سطح را دارد و می خواهد به وجود حقیقی خود که همان آزادی و رهایی از همه تعلقات است برسد.
مارسل شناخت حقیقی انسان را نه امری حصولی، بلکه درونی و به نوعی شبیه ادراک حضوری و رازگونه و از نوع بودن ، نه داشتن می داند.
۳ـ۲حقیقت انسان
از مسائل بنیادی فلسفه مارسل، سوال از چیستی انسان است. این امر موجب شده تا فلسفه او را عینی ، ملموس و ناظر به وجود انسان قلمداد کنند.[۱۱۳] مارسل بر موقعیت انسان به عنوان یک هستی در جهان، تاکید می ورزد.[۱۱۴]
مارسل من انسانی را مجموعه ای از حالات وجدانی که تمام شناسایی انسان در حیطه ی آن صورت می گیرد، نمی داند. چون معتقد است که چنین تفکری انسان را به مذهب اصالت نمود که از نظر او سست بنیان است می کشاند. گرایشی که معتقد است من انسانی، به جز حالات وجدانی خود چیزی نمی شناسد و نمی توان چنین تصوری از انسان را تبیین نمود .[۱۱۵]
مارسل می گوید، وجدان نیز نمی تواند همان من انسان باشد. چون وجدان عبارت است از نوعی دوگانگی میان من( به عنوان فاعل ادراک) و من یا خود (به عنوان متعلق ادراک)، که در آن من باید از خودش فاصله گرفته و خود را به عنوان امری دیگر لحاظ کند.در این صورت “من” جز از آن جهت که خود را به عنوان موجودی برای دیگران تلقی می کنم وجود نخواهم داشت ،یعنی جز به اندازه ای که می یابم من از خود دور می شوم.
مارسل با رد این راه ها معتقد است که به راز وجود من، تنها از طریق تجربه ی مستقیم و انضمامی می توان دست یافت. وی این تجربه را التزام یا وفا نامیده است.[۱۱۶]
بنابراین وی معتقداست وجود انسان برتر از آینده است .امر پایداری است که استمرار دارد و این به معنای بودن وجود انسان است. این تاریخ تنها سلسله ای از حوادث نیست که بر اساس نظم جریان می یابند و می توان همچون امور عینی و خارجی آن ها را مشاهده کرد .اگرچه انسان می تواند زندگی نامه ای برای خود تنظیم کند، اما زندگی نامه، تنها نمودار شبحی از وقایع و حاصل نوعی انتزاع است، بدون توصیف خصوصیات ذهنی و امور نفسانی و درونی هرکس که ممیزه ی هست بودن آدمی است. تاریخ من، امری نفسانی و درونی است.
واقعیت من یا همان روح من، دارای خصوصیات مهمی هم چون شأن تاریخی، امکان تعالی و استمرار در طول زمان است. اما به نظر مارسل” من” تنها روح محض نیست بلکه من انسانی تجسد یافته است، روحی است حال در بدن.
مارسل همان گونه که به راز من و روح اهمیت می دهد، به جسم و بدن نیز توجه دارد. وی اولین فیلسوف فرانسوی است که تاکید کرد فلسفه ی وجوی باید انسان را به عنوان موجودی جسمانی تلقی کند، که ناگزیر از درگیری در اوضاع و احوال عینی و ملموس است. به نظر او فلسفه ی ملموس، باتجربه وجودی بی واسطه و نه قطعیت تفکر آغاز می شود و یقین به وجود، خود یقینی مفهومی و عقلانی نبوده، بلکه از نوع احساس یا حس ظاهر بوده است. طبق نظر مارسل تجسم من در قالب این بدن خاص، شرط گریز ناپذیر تفکر من است.[۱۱۷]
تن من از من جدا نبوده و به تعبیر مارسل من تن خویشتنم. به گونه ای که فرد در بدنش متجسم شده است،رابطه ی من با بدنم از نوع داشتن و رابطه ی مالکیت نیست، بلکه میان فرد و بدنش مشارکتی برقرار است و این تجسم و مشارکت، همانا وجود فرد است ،که وجود همان مشارکت است[۱۱۸].پس انسان از طریق همین بدن است که می تواند با وجود، مشارکت دا%

۱- پیش­فروشنده: مالک رسمی زمین یا سرمایه­گذار یا مستأجر
۲- مالک رسمی زمین: شخصـی که مطابق ماده ۲۲ قانون ثبت اسناد و املاک دارای سند رسمـی مالکیت می­باشد.
۳- مستأجر: شخصی که به موجب سند رسمی دارای حق احداث بنا بر روی عین مستاجره می باشد.
۴- سـرمایه­گذار: شخصی کـه به مـوجب سند رسمـی با مالک یا مستأجر برای احداث بنا سرمایه­گـذاری می نماید و واحد یا واحدهای ساختمانی مشخص از بنای احداثی با حق فروش به وی اختصاص می یابد.
۵- عملیات پی ساختمان: عملیاتی که پس از خاک­برداری و در اجرای پی ریزی (فوندانسیون) جهت استقرار ستون­های ساختمان یا دیوارهای باربر بر­روی پی انجام می گیرد و با پایان آن اجرای اسکلت ساختمان شروع می­ شود.
و از این قیبل تعاریف که البته جای عبارتی به عنوان «پیش­خریدار» خالی می­باشد که از نظر مؤلف تعریف شده است.
پیش خریدار: شخصی که قدرالسهم زمین و اعیانی را که قرار است طبق تعهد در آن ساخته شود و به صورت اقساطی خریداری می­نمایند.
۲-۲- نقد و بررسی در خصوص بعضی از مواد قانون پیش­فروش ساختمان
یک نگاه گذرا و اجمالی به این قانون داشته باشیم، البته قبل از آن باید به یاد داشته باشیم که قانون مدنی سال ۱۳۰۷ که بیع را در ماده ۳۳۸ تعریف و ماده ۳۶۱ در باب بیع گفته­است که اگر در بیع عین معلوم شود که بیع وجود نداشته ، بیع باطل است. نکته دیگر قانون ثبت سال ۱۳۱۰ و ساختار نظام ثبتی ما که بر پایه دفتر املاک استوار است و ماده ۲۲ و ماده ۴۶ قانون ثبت عقد بیع را در زمینه غیر منقول در زمینه املاک به یک عقد تشریفاتی مبدل نموده­است.
به این معنا که انتقال مالکیت نیازمند سند رسمی و ثبت در دفاتر املاک است ، حال بایستی به بحث­های پیش­فروش ساختمان با در نظر گرفتن این داده ­ها بپردازیم:
تا قبل از تصویب این قانون هیچ قانونی در زمینه پیش­فروش ساختمان نداریم در حالی که این پدیده حداقل ۳۰ سال است که برای مردم گرفتاری ایجاد کرده است و همچنین هیچ قانونی راجع به قولنامه نداریم در حالی که اصل ۱۵۸ قانون اساسی تدوین و تنظیم لوایح قضایی را از تکالیف قوه قضائیه پیش ­بینی کرده اما مشخص نیست که چرا قوه قضائیه در خلال این سی سال هیچ لایحه­ای در زمینه قولنامه یا پیش­فروش ساختمان تصویب و ارائه نکرده است؟
اولین نکته اینکه موضوع قرارداد عین معین نیست. عین معین چیزی است که وجود خارجی داشته و قابلیت تملک دارد پس قرارداد پیش­فروش را نمی­توانیم مشمول ماده ۳۳۸ و ماده ۲۶۱ قانون مدنی بدانیم که گفته است اگر در بیع عین معین معلوم شود که بیع موجود نیست بیع باطل است و دراینجا در زمان قرارداد اصلاً بیع وجود ندارد و هر دوطرف کاملاً آگاهی دارندکه بیع بایستی در آینده ساخته شود.
در ماده ۳ این قانون آمده است که قرارداد پیش­فروش و نیز قرارداد واگذاری حقوق و تعهدات ناشی از آ« یعنی از سوی پیش خریدار باید با رعایت ماده ۲ این قانون از طریق تنظیم سند رسمی نزد دفاتر اسناد رسمی و با درج در سند مالکیت و ارسال خلاصه آن به اداره ثبت اسناد و املاک محل صورت پذیرد و اینگونه برداشت می­ شود که در بنگاه معاملات ملکی هیچ قراردادی نبایست تنظیم شود و یا در دفتر سازنده و اگر چنین شود قرارداد معتبر نیست
در ماده ۴ مدارک لازم را سند رسمی مالکیت یا سند اجاره با حق احداث اعیانی ، پروانه کلی ساختمان و … دانسته و در ماده ۶ خسارات تأخیر را پیش ­بینی کرده و می­گوید چنانچه فروشنده در تاریخ مقرر در قرارداد واحد پیش­فروش شده را تحویل پیش­خریدار ندهد یا به تعهدات خود عمل ننماید مکلف است جریمه تأخیر به پیش­خریدار بپردازد و محاسبه بر­اساس درصدهایی که آمده است و در ماده ۴ جریمه روزانه به میزان یک در هزار مبلغ قرارداد به عنوان جریمه از سوی پیش فروشنده در صورت عدم انتقال سند رسمی در موعد مقرر را بیان کرده است.
ماده ۷ راجع به کاهش یا افزایش مباحث است چون وقتی آپارتمان ساخته می­ شود مساحت با آن چیزی که در قرارداد پیش ­بینی شده یکی نیست و مواد قانونی مدنی در اینگونه موارد مبهم و مشکل­زا است. ماده ۸ حق فسخ پیش­خریدار است که می­گوید اگر خریدار حق فسخ خود را در صورت تخلف پیش­فروشنده به کار برد و پیش­فروشنده باید خسارت وارده را نیز به او بپردازد. ماده ۹ خسارات ناشی از عیب ساختمان یا عدم رعایت ضوابط قانونی است. ماده ۱۰ می گوید اگر خریدار وامی بگیرد، این وام بایستی به حساب پیش­فروشنده واریز شود که قابل بحث است. ماده ۱۱ شیوه پرداخت اقساط قرارداد را پیش ­بینی کرده که گفته ۱۰ درصد بایستی همزمان با تنظیم انتقال سند رسمی پرداخت شود. ماده­۱۲گواهی پیشرفن کار از سوی مهندس ناظر را به نوعی شرطپرداخت اقساط دانسته است.
ماده ۱۳ می­گوید پیش­خریدار به نسبت اقساط پرداختی مالک ملک پیش­فروش شده می گردد و در پایان مدت قرارداد پیش­فروش و اتمام ساختمان با تایید مهندس ناظر در صورتی که تمام اقساط را پرداخت نموده باشد که با ارائه مدارک مبنی بر ایفای تعهدات می ­تواند با مراجعه به یکی از دفاتر اسناد رسمی تنظیم سند انتقال به خود را درخواست کند و اگر پیش­فروشنده ظرف ده روز از اعلام دفترخانه از انتقال رسمی مال پیش­فروش شده امتناع کند سند رسمی تنظیم می شود!!!!
ماده ۱۴ می­گوید در صـورت انجام کامل تعهـدات و پرداخت تمامی اقساط و عدم تکمیل پروژه تـوسط پیش­فروشنده می ­تواند به دفترخانه مراجعه و با قبول تکمیل ملک پیش­فروش شده تقاضای تنظیم سند رسمی نسبت به قدرالسهم خود نماید و پس از وی مطالبه نماید.
ماده ۱۵ غیرقابل توقیف بودن ملک پیش­فروش شده قبل از تحویل به پیش­خریدار و اقساط و وجوه وصول یا تعهد شده بابت آن را بیان نموده چون در حقیقت اساس این قرارداد در اثر توقیف به­هم می­ریزد. ماده ۱۶ حـق فسخ پیش فروشنده است و بیان داشته کـه در اـثر عدم پرداخت بهـا در مواعـد مقرر پیش­فروشنده می بایستی مراتب را کتباً به دفترخانه تنظیم کننده سند اعلام کند و اگر طرف ظرف یک هفته پرداخت نکرد پیش­فروشنده حق فسخ قرارداد را خواهد داشت. ماده ۱۷ واگذاری حقوق و تعهدات پیش فروشنده است که اگر انتقال به غیر واقع شد پیش­خریدار و انتقال گیرنده منضامناً مسئول در برابر پیش­فروشنده هستند در ماده ۲۰ حل اختلافات از طریق داوری است که می­گوید کلیه اختلافات ناشی از تعهد و اجرای مفاد قرارداد پیش­فروش از سوی هیئت داوران و در صورت عدم توافق بر داورو متحدالطرفین معرفی داور به عهده رئیس دادگستری شهرستان است. پس بنابراین داوری اجباری هم در اینجا پیش ­بینی شده­است و مواد ۲۱و ۲۲ و۲۳ کیفرهایی را برای تخلف در این مقررات پیش ­بینی نموده­است و در ماده ۲۴ صراحتاً آمده است که بنگاه­های معاملات املاک حق هیچ­گونه دخالتی در تنظیم سند پیش­فروش را ندارند.
متأسفانه قوه قضائیه بی تفاوت بوده، چون این لایحه را وزارت مسکن تهیه کرده­است، در حالی که این لایه قضایی به معنی کامل کلمه است. پس از تصویب این قانون و ارسال به شورای نگهبان نسبت به تعدادی از مواد این قانون ایرادات شرعی گرفته شده اما هیج ایرادی به آن از نظر قانون اساسی گرفته نشده­است
۲-۳- ایرادات چیست؟
یکی ماده ۶ که خسارات تاخیر از سوی پیش­فروشنده بایستی به صورت شرط ضمن عقد باشد و اگر قانون به این ترتیب تصویب شود این خلاف شرع است. در ماده ۷ راجع به افزایش یا کاهش یا مساحت بایستی به صورت شرط ضمن عقد باشد.
ماده ۹ خسارت ناشی از عیب ساختمان را نیز باید به صورت شرط ضمن عقد قرارداد باشد و­-الا خلاف موازین شرعی است ماده ۱۲ گواهی پیشرفت کار از سوی مهندس ناظر برای پرداخت اقساط هم باید به صورت شرط ضمن عقد بیاید. ماده ۱۶ نیز حق فسخ پیش­فروشنده اگر اقساط را خریدار پرداخت نکند این هم باید به صورت شرط من عقد باشد. همچنین ماده ۲۰ نیز پیش ­بینی حل اختلاف از طریق داوری باید به صورت مشروط باشد، اینها نظرات شورای نگهبان است و به نظر می­رسد که از یک جهاتی ممکن است درست باشد و قانون نبایستی اینها را به صورت امریه به افراد جامعه تحمیل کند چون دراین صورت اصل آزادی اراده و آزدی قراردادها که در صلاحیت متعاملین است زیر سوال می رود و اگر تمامی شروط قرارداد را وصف آمرانه بدهیم با اصل آزادی قراردادها سازگار نیست و شورای نگهبان به همین خاطر آن را خلاف شرع دانسته است!!!
نکته­ دیگر در خصوص ایرادات این است که درماده ۲۰ داوری اجباری پیش ­بینی شده و اگر هم­تراضی نکند دادگستری داور تعیین می­ کند و شواری نگهبان گفته این شرط از اختیارات متعاملین است و باید به صورت شرط ضمن عقد باشد ولی به نظر می­رسد این ماده خلاف قانون است نه خلاف شرع. چون در اصل ۳۴ قانون اساسی آمده دادخواهی حق همه مردم است و همه مردم حق دارند به دادگاه صالحه دسترسی داشته باشند و همچنین در اصل ۱۵۹ قانون اساسی آمده که دادگستری مرجع شکایات است. بنابراین قانون هیچ­گاه نمی ­تواند حق رجوع افراد به دادگستری را از ایشان بگیرد و داوری را به افراد تحمیل کند چون داوری شرایطی دارد و نیازمند رضایت طرفین است.
در ماده ۳ و ماده ۲ از تنظیم سند رسمی گفته شده است یکی (ماده۳) در زمان انعقاد قرارداد که با رعایت ماده ۲ این قانون از طریق تنظیم سند رسمی نزد دفاتر اسناد رسمی و با درج در سند مالکیت و ارسال خلاصه آن به اداره ثبت اسناد و املاک محل ودیگری (ماده ۱۳) زمانی که پیش­خریدار تمامی اقساط را پرداخت نماید و طبق تایید مهندس ناظر در پایان قرارداد پیش­فروش مبنی بر اتمام ساختمان به نام خود را بخواهد و سوالی که ذهن را مشغول می­نماید این است که آیا برای یک ملک مشخص و معلوم دو سند رسمی وجود دارد که دوبار برای انتقال سند به دفاتر اسناد رسمی مراجعه شود. آیا این با­هم­دیگر تناقض ندارد؟
و در جایی که اول همین قانون آمده است که با تنظیم سند رسمی انتقال صورت می­گیرد و سپس در مواد بعدی آمده است که حق فسخ برای پیش­خریدار با پیش­فروشنده در صورت به­وجود آمدن برخی از عوامل مثل عدم پرداخت اقساط توسط پیش­خریدار یا عدم انجام تعهد توسط پیش­فروشنده، چگونه می­توان انتقال رسمی را فسخ کرد در حالی که انتقال رسمی قابل فسخ نمی ­باشد.
باتوجه به مطالب فوق علی­الرغم وجود نقایصی در قانون و آیین­نامه اجرای پیش­فروش ساختمان نقاط قوت بسیاری نیز وجود دارد که بزرگترین آن تعیین تکلیف برای افرادی است که جهت پیش­خرید و پیش­فروش ساختمان اقدام می­کردند و از حالت سردرگمی قبل از تصویب این قانون خارج می­کردندو امید است که با این مطالب و مشابه آن گاهی برای بهبود هرچه بیشتر این قانون و قوانین دیگر برداشته شود تا جایی که هیچ خللی در هیچ یک از قوانین نباشد.
۲-۴- نقد و بررسی برخی ضمانت اجراهای کیفری قانون پیش فروش ساختمان

پایان نامه حقوق

قانون پیش­فروش ساختمان که در ۲۵ ماده و ۴ تبصره در ۱۲/۱۰/۱۳۸۹ تصویب گردیده است در برخی از مواد خود که به شرح ذیل به بررسی آن می­پردازیم ضمانت­هایی برای اجرای خود پیش ­بینی کرده است که به نظر می­رسد دارای نواقصی می­باشد که به بررسی آن می­پردازیم.
۲-۴-۱- درج و انتشار آگهی پیش­فروش بدون اخذ مجوز و تنظیم سند رسمی
به موجب ماده ۲۱ قانون پیش­فروش ساختمان، شخصی که قصد پیش­فروش ساختمان را از طریق تبیغ در جراید و پایگاه های اطلاع­رسانی و سایر رسانه ­های گروهی دارد باید قبل از هرگونه اقدام جهت تبلیغ، مجوز انتشار آگهی وفق ماده ۱۹ آیین­نامه اجرای این قانون از وزارت راه و شهر سازی اخذ نماید و عدم رعایت تکلیف قانون مذکور توسط پیش­فروشنده حسب مقررات ماده ۲۳ همین قانون موجب اعمال مجازات حبس از تود و یک روز تا یکسال و یا جزای نقدی به میزان دوتا چهار برابر وجود و اموال دریافتی از پیش­خریدار خواهد بود.
از این ماده چنین برداشت می­گردد که اگر فروشنده با سوء نیت و یا بدون سوء نیت ، بدون اخذ مجوز از مراجع ذیصلاح؛ اقدام به درج آگهی نماید او را مجرم محسوب و قابل تعقیب کیفری می داند. اما اگر در زمان درج آگهی پیش­فروش نسبت به تعقیب کیفری پیش­فروشنده اقدام نشده باشد به لحاظ این که وفق تبصره ماده ۲۳ این قانون بدون شکایت شاکی قابل تعقیب نمی باشد، و وی نسبت به پیش­فروشنده ساختمان به یک یا چند نفر اقدام و سپس به تعهدات خود نیز عمل نماید و با تحویل ساختمان احداثی به پیش­خریدار نسبت به تنظیم سند رسمی انتقال نیز اقدام نماید. باز هم پیش­فروشنده به نفس ارتکاب درج آگهی پیش­فروش ساختمان بدون اخذ مجوز قابل تعقیب کیفری است و این در حالی است که وی عملاً نیز اثبات کرده که هیچ سوء نیتی نداشته، بنابراین تعقیب کیفری او غیرقابل توجیه و غیر منطقی می باشد.
مضافاً اینکه چون به موجب ماده۳ قانون پیش­فروش ساختمان، قرارداد پیش­فروش بایستی از طریق تنظیم سند رسمی نزد دفاتر اسناد رسمی و با درج در سند مالکیت و ارسال خلاصه معامله به اداره ثبت محل صورت گیرد و بدین ترتیب دفاتر اسناد رسمی طبق بند۵ ماده ۴ همین قانون قبل از تنظیم سند رسمی قرارداد پیش­فروش از اداره ثبت محل وقوع ملک استعلام لازم رابه عمل خواهند آورد تا معامله قبلاً به تشخیص دیگری واگذار نشده باشد هرچند واگذاری ملک در سند مالکیت منعکس شده و نیازی به استعلام نمی ­باشد، بدین ترتیب فروشندگان امکان واگذاری ملک را به چند نفر نخواهد داشت تا بخواهیم جهت احراز سوء نیت یا عدم آن به انتظار زمان تحویل و تنظیم سند باشیم، از این رو جرم­انگاری این موضوع با اوصاف بیان شده منطقی نمی باشد و فاقد وجاهت بوده به خصوص اینکه هدف و فلسفه وضع این قانون جلوگیری از افروش یک واحد ساختمانی به بیش از یک نفر و ایجاد شرایط مطمئن برای پیش­خریداران بازار مسکن بوده و با تمهیدات دیگری که در این قانون اندیشیده شده، این امر ممکن نبوده و جرم­انگاری در خصوص موضوع مورد بحث نبوده ­است و ایراد دیگری که بر این ماده وارد است آنکه اگرچه مقرر است ماده ۳ این قانون ولایت به تکلیف تنظیم سند رسمی انتقالی توسط متعاملین دارد، اما ضمانت اجرای کیفری ناشی از عدم رعایت این تکلیف قانونی صرفاً متوجه پیش­فروشنده است و نه پیش­خریدار، از این رو اگر پیش­خریدار با تنظیم قرارداد عادی مبادرت به پیش­خرید ساختمان از پیش­فروشنده نماید، اگرچه به تکلیف قانونی دایر بر ضـرورت تنظیم سند رسمـی انتقال عمل نکرده اما عـدم رعایت این امـر توسط پیش­خریدر او را با خطر تعقیب کیفری مواجه نخواهد کرد، این درحالی است که قرارداد پیش­فروش با مشارکت پیش­فروشنده و پیش­خریدار منعقد گردیده و در صورتی که پیش­خریدار به تنظیم این قرارداد پیش­فروش به غیر از طریق سند رسمی تن ندهد اصولاً چنین قراردادی منعقد نخواهد شد تا پیش­فروشنده قابل تعقیب کیفری باشد، به همین لحاط بهتر بود که مقنن پیش­خریدار را نیز که مبادرت به عدم رعایت تکالیف قانونی نموده به عنوان شریک در جرم قابل تعقیب کیفری می­دانست.
از طرف دیگر چنانچه پیش خریدار ساختمان پیش خرید کرده خود را به اشخاص دیگری واگذار نماید، او نیز طبق ماده ۳ قانون باید حقوق و تعهدات ناشی از آن را با تنظیم سند رسمی منتقل نماید اما عدم رعایت این تکلیف قانونی توسط وی توام با اعمال ضمانت احرای کیفری موضوع ماده ۲۳ نخواهد بود، چرا که موضوع مقررات ماده ۲۳ به اشخاص اشاره دارد که اقدام به پیش­فروش ساختمان نمایند نه اشخاصی که تعهدات و حقوق ناشی از قرارداد پیش­فروش را به دیگری واگذار نماید . قانونگذار نیز صراحتاً به اشخاصی که بدون تنظیم سند رسمی مبادرت به پیش­فروش ساختمان نمایند اشاره نموده نه پیش­خریداری که حقوق ناشی از قرارداد پیش­رخرید خود را به دیگری واگذار می­ کند.
۲-۴-۲- تنظیم قرارداد پیش فروش توسط مشاورین املاک
به موجب ماده ۲۴ قانون پیش­فروش ساختمان به مشاورین املاک باید پس از انجام مذاکرات مقدماتی، طرفـین را جهت تنظیم سند رسمـی قـرارداد پیش­فروش به یکـی از دفـاتر اسنـاد رسمی دلالت نمایند و نمی­توانند راساً مبادرت به تنظیم سند رسمی قرارداد پیش­فروش نمایند ، در غیر اینصورت برای بار اول تا یک­سال و برای بار دوم تا دوسال تعلیق پروانه کسب و برای بار سوم باطال پروانه کسب محکوم می­شوند.
این ماده تنظیم قرارداد پیش­فروش را برای مشاورین املاک ممنوع نموده و آنان را ملکف می­نماید تا متعاملین را به دفاتر اسناد رسمی هدایت کند تا با تنظیم سند رسمی نسبت به قرارداد پیش­فروش اقدام نمایند و عدم هدایت متعاملین به دفاتر اسناد رسمی توسط مشاورین املاک جرم محسوب نشده و مستوجب مجازات مقرر در این ماده نیست بلکه چنانچه راساً مبادرت به تنظیم قرارداد­ پیش­فروش بین پیش­خریدار و پیش­فروشنده نمایند مجازاتهای مقرر در این ماده قابل اعمال است. با این وجود قانون­گذار مشاورین املاک را از تنظیم قرارداد پیش-فروش منع نموده است نه پیش­قراردادی که همانند قول­نامه بین طرفین معین پیش­فروشنده و پیش­خریدار باشد. بنابراین تنظیم هـرگونه تفاهم­نامه یا پیش­قرارداد یا هـرچیز دیگری کـه ماهیتاً قـرارداد پیش­فروش نباشد و مثلا متضمن تعیین دفترخانه محل تنظیم قرارداد و تاریخ آن و حق­الزحمه مشاور باشد توسط مشاورین املاک را نمی­توان مشمول ضمانت اجرای مقرر در ماده ۲۴ قانون دانست.
۲-۴-۳- قابل گذشت بودن یا نبودن جرایم موضوع این قانون
به موجب تبصره ماده ۲۳ قانون پیش­فروش ساختمان، بزه پیش­فروش ساختمان بدون تنظیم سند رسمی و بزه درج و انتشار آگهی پیش­فروش توسط پیش­فروشنده بدون اخذ مجوز از مراجع ذیربط، از جرایم قابل گذشت محسوب و جز با شکایت شاکی خصوصی قابل تعقیب نمی ­باشد و با گذشت شاکی خصوصی نیز تعقیب یا اجرای مجازات متوقف خواهد شد. با این حال قانون­گذار در تبصره ماده ۲۳ این قانون علاوه بر ذینفع قرارداد پیش­فروش که می تواند به عنوان شاکی خصوصی مبادرت به طرح شکایت نماید، وزارت مسکن و شهرسازی را نیز ذی­مدخل در طرح شکایت از پیش­فروشنده محسوب کرده و این وزارت­خانه می ­تواند در مراجع قضایی ذیصلاح اقدام به طرح شکایت نماید. با این حال معلوم نیست با توجه به ذینفع نبودن وزارت مسکن و شهـرسازی در قـرارداد خصوصـی پیش­فـروش ساختمان بین پیش­خریـدار و پیش­فروشنده چه توجهی برای ذی­مدخل محسوب کردن این وزارت­خانه برای طرح و پی گیری پیش­فروش ساختمان بدون تنظیم سند رسمی یا نشرآگهی بدون مجوز داشته تا قانون­گذار در کنار شاکی خصوصی که ذینفع واقعی است، این وزارت­خانه را نیز دخیل در موضوع نماید. به خصوص اینکه این بزه از جرایم قابل گذشت بوده، طبق تصریح قانون، و اقدام وزارت مسکن و شهرسازی نیز با این وجود نمی ­تواند مصداق اعـلام جرم باشد بلکه مصداق اعلام شکایت است و بدین ترتیب وزارت مسکن علی­الرغم ذینفع نبودن می ­تواند با اعلام گذشت تعقیب کیفری یا اجرای حکم را موقوف نماید.
سایر جوامع موضوع این قانون به شرح مواد ۲۱ و ۲۴ این قانون قابل گذشت نبوده و در صورت وقوع، دادستان­ها مکلف به تعقیب موضوع حتی بدون طرح شکایت از ناحیه شاکی خصوصی می­باشند.
فصل سوم: بررسی قراردادهای پیش­فروش ساختمان با مسائل مشابه در فقه و قراردادهای پیمانکاری و خصوصی
فصل سوم:
بررسی قراردادهای پیش­فروش
ساختمان با مسائل مشابه در فقه و
قراردادهای پیمانکاری و خصوصی
فصل سوم مشتمل بر دو گفتار بوده که در گفتار اول به بررسی قرارداد پیش­فروش ساختمان با مسائل مشابه در فقه و در گفتار دوم به بررسی قرارداد پیش­فروش ساختمان با قراردادهای پیمانکاری و خصوصی می ­پردازد.
گفتار اول
۳-۱- بررسی قرارداد پیش­فروش ساختمان با مسائل مشابه در فقه اسلامی
به طور کلی خرید و فروش ساختمان ممکن است به دو صورت انجام شود که هر کدام ویژگی­های خاص خود را دارد که موضوع بحث ما پیرامون قسمتی است که ساختمان هنوز ساخته نشده است که در این فرض مورد معامله موجود نیست و معمولاً خریدار به طور اقساط ثمن مورد معامله را با احداث تدریجی ساختمان به فروشنده می ­پردازد که در این فصل به بررسی عقودی که در فقه مشابه پیش­فروش ساختمان بوده و نحوه پرداخت ثمن و موارد مشابه آن و سپس به بررسی آن با قراردادهای پیمانکاری و خصوصی خواهیم پرداخت.
۳-۱-۱- بیع استصناع
یکی از عقودی که در نگاه اول شاید به نظر رسد که می ­تواند قالبی برای قرارداد پیش­فروش ساختمان باشد، عقد استضاع است.
امام موصولی در کتاب المختارللفتوی: وَإذا استَصنَعَ شَئاًجازَ استِحسانًا وَ لِلمشتَرِیِ خِیَارُ الرُّویَه، ولِلصَّانِع بَیعُهُ قَبلَ الرُّؤیَهِ وإن ضَربَ لَهُ اَجَلاً صارَ سَلَمَا.
در تعریف این عقد گفته­اند: «مراد از عقد استصناع یا قرارداد سفارش ساخت این است که کسی به نزد صنعتگر بیاید و از او بخواهد تعدادی از کالاهایی را که می­سازد را برای او بسازد این در حالی است که قراردادی میان این دو به امضاء می­آید، که صاحب صنعت تعداد مورد توافق را برای وی بسازد و قیمت آن را دریافت دارد». [مؤمن قمی، (۱۳۷۶، ص ۲۰۱).
این قرارداد در دوران گذشته به مواد خاصی مانند کفش، ظروف، کلاه و … محدود می­شد، اما در دوران کنونی در بسیاری از امـور مانند ساخت ماشین، ساخت قطعات، فرش و … به چشم می­خـورد. قراردادهایی با کارخانه­های بزرگ بسته شده و سفارش ساخت کالا به آن­ها داده می­ شود. این امر مبنای بسیاری از معاملات قرار گرفته به نحوی که در کنوانسیون بیع کالا مصوب ۱۹۸۰ وین نیز مواردی به آن اختصاص داده شده است (ماده ۳ کنوانسیون بیع کالا).
استصناع را می­توان در دو دسته آورد: دسته اول زمانی است که میان سفارش­دهنده و سازنده قرارداد تملیک قطعی در مقابل قیمت بسته می­ شود. یعنی قصد مشترک طرفین تملیک و تملک است و چون از مصادیق بیع است می­بایست شرایط مذکور در عقد بیع را دارا باشد. استصناع گاهی درباره یک شئ معین است و گاهی درباره یک شئ کلی. اگر مورد سفارش یک کالای مشخص باشد، مثل اینکه شخص یک کشتی را سفارش دهد که سازنده بخشی از آن را ساخته است از آنجا که هنوز کار ساخت تمام نشده است آن را بدین شرط در مقابل قیمت به سفارش­دهنده تملیک می­ کند که ساخت آن را تکمیل کند. بر این اساس کالای فروش عبارت است از کشتی در حال ساخت، مشروط به اینکه سازنده آن را تکمیل کند این نوع معامله درست است البته به شرط اینکه خصوصیات آن مشخص باشد نظیر اینکه مواد و مصالحی که در ساخت کالا به کار می­رود مشخص و با خصوصیات معین به اتمام برسد (مؤمن قمی، ۱۳۷۶:ص ۲۱۴).
درباره ماهیت عقد استصناع این سوال وجود دارد که آیا عقد استصناع ماهیتی مستقل دارد یا که انواعی از قراردادهایی چون بیع یا اجاره اشخاص به شرط فروش محصول است؟
در پاسخ می­توان گفت اگرچه ظاهر سخنان برخی از معاصرین نشان می­دهد که سفارش ساخت نوعی مستقل از قرارداد است اما واقعیت آن است که سفارش ساخت تنها بیان­گر خصوصیت این قسم از داد و ستد نـزد عقلا است، اما این که تمام مـوارد آن بیع یا اجاره اشخاص با شـرط فروش محصول محسوب می­ شود یا خیر را بیان نمی­ کند بلکه برخی از انواعش بیع است و برخی انواع آن قرارداد مستقل و برخی هم شاید قرارداد اجاره اشخاص محسوب شود (مؤمن قمی، ۱۳۷۶، ص ۲۰۷).
بهعنوانمثالحالتیکهطرفینپسازگفتگوهایلازمقراردادیرامنعقدمی‌نمایندکهبرطبقآنسازندهمقداریازمصنوعاتخویشرادربرابرقیمتمعینبهملکیتسفارشدهندهدرمی‌آوردودراینمیانهیچحالتانتظاریبینطرفینبرایساختکالاوجودندارد،ایننوعسفارشساختکالا،بیعمحسوبمی‌شودچراکهحقیقتبیعکهعبارتاستازتملیکیککالابهخریداروقبولویدراینجانیزتحققیافتهاست.
حالتدیگروقتیاستکهطرفینوعدهغیرقطعی‌ایبایک‌دیگرمنعقدمی‌کنند. بهاینترتیبکهسفارشدهندهمی‌گوید: «اینتعدادازفلانکالارابساز،شایدمنآنراازتوبخرم»وسازندههمآنراقبولمی‌کندویاسازندهمی‌گوید: «پسازیکماهبهمنمراجعهکن،شایداینتعدادکالارابرایتبسازموآنرادراختیارتبگذارمتاازمنبخری»دراینصورتروشناستکههرگاهقراروحکمیبستهنشودصرفوعدهغیرقطعینهبیعاستونهعقد. امااینوعدهیکنوعدیگرازقراردادسفارشساختمحسوبمی‌شود.(مؤمن‌قمی، ۱۳۷۶،ص۲۱۲)
حالتسومهمانندحالتدوماست،بااینتفاوتکهدراینحالتوعده‌هاییکهطرفینبایک‌دیگرمی‌گذارندکاملاًقطعیبودهوصاحبصنعتمتعهدمی‌شودکهتعدادکالایموردتوافقرابسازدوبرایفروشعرضهکندوخریدارهمپسازعرضهآنراازفروشندهبخرد. پسهرکدامتصمیممی‌گیردکهدرقبالدیگریکاریانجامدهد. قراردادآن‌ هابیعنیستاماازمصادیقعقدبهحسابمی‌آید.(مؤمن ‌قمی، ۱۳۷۶،ص۲۰۸) بنابراینعقداستصناعرانمی‌توانبهطورمستقلیکقراردادشناختبلکهبراساساشکالمختلفیکهمنعقدمی‌گردد،می‌توانددرقالبعقودمختلفیچونبیعویااجارهاشخاصدرآید.
امابهنظرمی‌رسدعقداستصناعرانتواندرقالباجارهاشخاصبهشرطفروشمحصولجایداد. زیراعقداجارهاشخاصعقدیلازماستوشرطفروشمحصولبهمستأجرچوندرضمنعقدلازمآمدهاستخودلازمتلقیمی‌گرددواجیرملزماستکالایساختهشدهرابهمستأجربفروشدودرغیراینصورتمستأجرمی‌تواندعقداجارهرافسخنماید. ایندرحالیاستکهعقداستصناععقدیاستجایزکهسازندهاگربهسفارشعملنمایدوکالایسفارشدادهشدهرابسازدمی‌تواندآنرابهسفارشدهندهنفروشدوفروشآنبهدیگریجایزخواهدبود.
جوازاینعقدرامی‌توانازپاره‌ایروایاتکهدرباب «نهیازبیعمالیسعندک»آمدهاست،نتیجهگرفتکههرمعاقدهیاگفتگوییبرایخریدکالاییکهفروشندهبایدآنرادرآیندهتهیهکندوفعلاًنزداوآمادهنیستشرعاًنادرستاستمگراین‌کههریکازدوطرفبعدازتهیهآنکالامختارباشندکهآنرابفروشدیانفروشدوبخردیانخرد. لذاوجوبخریدکالایساختهشدهبراساسگفتگویاولیهبرشخصسفارش‌دهنـده،خـلافمفاداینروایاتبودهومحکـومبهفسـاداست.(هاشمیشاهرودی، ۱۳۷۸،ص۹) ازجملهاینروایاتمی‌توانبهروایتصحیحه «معـاویه ‌بن‌عمّار»ازحضـرتامامصـادق(ع) اشاره کـرد.
(کلینی، ۱۴۰۷ق.،ج۵،ص۲۰۰) سرخسینیزدر «المبسوط»می‌گوید: «هرگاهسازندهبهسفارشعملکندوپیشازآن‌کهسفارشدهنده،کالایساختهشدهراببیند،آنرابفروشد،فروشآنبهدیگریجایزاست. زیراقراردادهنوزمشخصنشدهاست. لکنهرگاهسازنده،آنکالاراآمادهکندوبهرؤیتسفارشدهندهبرساند،ویمخیراست [کهآنرابپذیردیاردکند] زیرااوچیزیراخریداریکردهکهآنراندیدهاست».(بهنقلازمؤمن‌قمی، ۱۳۷۶،ص۲۰۴)
صرفنظرازصحتاینعقدواین‌کهآیاعقدیمستقلاستیاخیرآن‌چهمعلوماست،ایناستکهدراستصناعذکرأجلشرطنیستودرصورتذکرأجلقراردادازحالتاستصناعخارجخواهدشد،بعلاوهاین‌کهاستصناعیکقراردادجایزاستکههردوطرفدرآنخیارخواهندداشت. دیگراین‌کهآن‌چهموردمعاملهوتعهددرقرارداداستصناعقرارمی‌گیردبهصورتکلیفی‌الذمهمی‌باشد.(ممی‌زاده، ۱۳۸۶،ص۱۸) چراکهکالاییکهدرخواستساختآندادهشدهاستدرذمهسازندهقرارمی‌گیردکهبایدسازندهآنراساختهوتحویلمشتریدهد.
لذابراساسآن‌چهتحتعنواناستصناعدرقالبیکقراردادقطعیمیانسفارشدهندهوسازندهانجاممی‌شودمبنیبراین‌کهسازندهکالارابسازدوپسازساختن،آنرابهسفارشدهندهبفروشد،نمی‌تواندملاکخوبیبرایقراردادپیش‌فروشساختمانباشد. چراکهاولاًموضوعقرارداداستصناعکلیفی‌الذمهاست،حالآن‌کهدرقراردادپیش‌فروشساختمانموردمعاملهماعینمعینمحسوبمی‌شود. ثانیاًدرقرارداداستصناعأجلدرقراردادذکرنمی‌شودودرصورتذکرأجلماهیتقرارداداستصناعبهکلیعوضشدهوتبدیلبهبیعسلفمی‌گردد. امادرقراردادپیش‌فروشساختمانمهلتساختوتحویلساختمانبهصورتمشخصومضبوطدرقراردادذکرمی‌شودواگرسازندهدرمهلتمعینآنرانسازدبایدخساراتواردهبهمشتریراجبراننماید.(ماده ۶ قانونپیش‌فروشساختمان) ثالثاًاین‌کهعقداستصناعیکقراردادجایزازجانبطرفینمعامله (مستصنعوصانع) می‌باشد. حالآنکهقراردادپیش‌فروشساختمانقراردادیلازماستکهطرفینآنملتزمندبهمفادقراردادوتعهداتخویشپایبندباشندودرصورتیکهیکطرفازتعهداتخویشعدولکند،ابتداالزاممی‌شودوسپساختیارفسخبهطرفدیگردادهمی‌شود.(ماده ۸ قانونپیش‌فروشساختمان)
لذاملاحظهمی‌شودکهقراردادپیش‌فروشساختمانرادرقالبعقداستصناعنمی‌توانجایدادبلکهبایدبهگونه‌ایدیگرتفسیرنمود. حتیدرموردواحدهایآپارتمانیکهبهصورتکلینیزقابلخریدوفروشاستامکانانعقادآنباعقداستصناعنیستچراکهاینعقدجایزبودهوذکرأجلدرآنخطاستحالآنکهممکناستدرعینکلیشرطأجلذکرگرددوعقدنیزلازماست.
۳-۱-۲ بیعاثمار

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

نمودار۲-۱- حدود خمیری ، روانی و دامنه ی خمیری با درصدهای مختلف نانو رس ب
– با افزایش مقدار نانو رس در خاک های چسبنده مورد آزمایش, مقاومت تک محوری افزایش قابل ملاحظه ای از خود نشان می دهد.
– با افزایش مقدار نانو رس در خاک های چسبنده مورد آزمایش, مقاومت در برابر تغییر شکل افزایش می یابد]۲[.

(۱)رس کائولینیت (۲) رس لای دار رشت
نمودار۲-۲- نتایج آزمایش مقاومت فشاری محدود نشده با درصد های مختلف نانو رس
گنجی و همکارانش ۱۳۹۱ به بررسی اثر نانو رس ها بر روی تغییرات تنش برشی پرداختند و مقایسه نتایج آزمایش فشار تک محوری در دو حالت با حضور نانو رس و بدون نانو رس نشان می دهد که تنش برشی خاک با بکارگیری نانو رس ها افزایش خواهد یافت]۱۱[.
فخری و همکارانش در سال ۱۳۹۱ به بررسی اثر نانو رس بر خصوصیات ژئوتکنیکی پایه ای خاک رس کائولینیت پرداختند. نتایج حاصل از این آزمایش ها نشان می دهد دامنه خمیری با اضافه کردن مقدار کمی از نانو رس مونتموریلونیت اصلاح شده به طور قابل توجهی افزایش و خواص خاک رس کائولینیت بهبود می یابد]۱۲[.
جانعلیزاده و همکارانش در سال ۱۳۹۲ به بررسی اثر نانو سیلیس در بهبود رفتار مقاومتی خاک های رسی پرداختند. در این تحقیق به منظور بررسی کنترل خواص مقاومتی، آزمایش مقاومت فشاری تک محوری بر نمونه های ۰%، ۱%، ۵/۱%، ۲% و ۳% از نانو سیلیس انجام شد.تحلیل نتایج نشان می دهد که مخلوط سیمان و نانو سیلیس، پارامترهای مقاومتی خاک رس را به طور قابل توجهی بهبود می بخشند]۱۳[.
همچنین جانعلیزاده و همکارانش در سال ۱۳۹۲ در مقاله ای به منظور بررسی تاثیر نانو سیلیس بر خواص مقاومتی، آزمایش مقاومت فشاری تک محوری بر نمونه های حاوی ۳، ۵، ۷ و ۱۰ درصد وزنی نانو سیلیس در تراکم های مختلف ۹۰، ۹۵، ۹۸ درصد و در سنین ۴، ۷، ۱۴ به ترتیب انجام دادند. خلاصه نتایج به شرح زیر می باشد:
با افزایش درصد نانو سیلیس مقدار مقاومت فشاری محصور نشده افزایش می یابد. با افزایش مقدار تراکم، مقدار مقاومت فشاری محصور نشده نمونه های تثبیت شده با نانو سیلیس افزایش می یابد. با افزایش سن عمل آوری مقدار مقاومت فشاری محصور نشده نمونه های تثبیت شده با نانو سیلیس افزایش می یابد]۱۴[.
۲-۵- بررسی های انجام گرفته در مورد پدیده خودترمیمی
شان و دانیل در سال ۱۹۹۱ خصوصیات خود ترمیمی بنتونیت را به وسیله ایجاد سوراخ هایی به قطر (۱۲و۲۵و۷۵ میلی متر) در نمونه های به قطر ۱۵۲ میلی متر آزمایش کردند و نمونه ها بدون ترکیب با آب تحت تنش محدود شده kpa 14در نظر گرفته شدند. مقادیر نفوذپذیری اندازه گیری شده نشان داد که بنتونیت بدون ترکیب با آب سوراخهای با قطر ۱۲و۲۵ میلیمتر را پر می کند و تغییرات آن ها در نفوذپذیری هیدرولیکی، در حدود بوده است. ولی برای سوراخ به قطر ۷۵ میلی متر در نفوذپذیری هیدرولیکی، در حدود افزایش یافته بود]۲۶[.
بناپارت در سال ۱۹۹۶ آزمایش های ترکیبی با آب را بر روی سه نوع مختلف لایه رسی توام با لایه ژئوسنتیک در تماس با رس های متراکم شده انجام داد و گزارش داد که بعد از ۷۵ روز مقدار آب در لایه رسی حدود ۹۰ درصد است] ۴[.
هوشیار۱۳۸۵ بررسی روند خودترمیمی را در نمونه های رسی بوسیله آزمایش پین هول بر اساس درصد بنتونیت اضافه شده به خاک رس مورد ارزیابی قرار داد. پارامترهایی همچون رطوبت، تراکم، زمان نگهداری نمونه و خواص خمیری به عنوان عوامل تاثیرگذار برروند میزان افزایش یا کاهش خودترمیمی خاک رس در این تحقیق برشمرده است. براین اساس نتایج حاصله از آزمایش ها در این تحقیق به قرار ذیل می باشد:
– خواص خمیری (نشانه خمیری، میزان رطوبت، پتانسیل تورم و …)
– مشخصات تراکم
– زمان ارزیابی و آزمایش نمونه ها (که از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد)
– ترکیب مناسبی از شرایط فوق در هسته سدهای خاکی، میتواند سبب افزایش کارایی لایه نفوذ ناپذیر وکاهش امکان بروز و شکل گیری رگاب گردد. نتایج آزمایش ها حاکی از آن است که افزایش میزان بنتونیت سبب افزایش پتانسیل تورم شده و این افزایش سبب بروز قابل توجهی از خودترمیمی در رس خواهد شد. این موضوع در شرایط ۲٪ زیر رطوبت بهینه با ۲۰٪ بنتونیت اضافه شده در تراکم استاندارد، شکل مطلوب و مناسبی را در میان کلیه نمونه های آزمایش شده از خود نشان می دهند. بررسی و ارزیابی نتایج کلیه آزمایش ها، رفتار مناسب لایه های نفوذناپذیر را در نمونه های با پتانسیل تورمی کم و یا نمونه های با پتانسیل تورمی زیاد تایید می نماید. همچنین نمونه هایی که دارای شاخص خمیری کمتر از ۱۵ و یا بیشتر از ۳۵ هستند کارایی مطلوبتری را برای لایه نفوذناپذیر از خود نشان می دهند]۴[.

نمودار۲-۳- میزان دبی خروجی در طول آزمایش در بنتونیت ۱۰% و رطوبت ۱۸%
اسکندری نژاد۱۳۸۹روند خودترمیمی را در نمونه های رسی بوسیله آزمایش پین هول بر اساس درصد بنتونیت اضافه شده به ۴نوع خاک رس با خواص خمیری متفاوت مورد ارزیابی قرار داد.پارامترهایی همچون رطوبت، زمان نگهداری نمونه به عنوان عوامل تآثیر گذار بر روند خودترمیمی خاک رس در این تحقیق برشمرده است.براین اساس نتایج حاصله از آزمایش ها در این تحقیق به قرار ذیل می باشد:
خود ترمیمی رابطه مستقیم با پتانسیل تورم ،میزان بنتونیت اضافه شده و مدت زمان نگهداری نمونه ها دارد.
با افزایش میزان بنتونیت قابلیت خود ترمیمی خاک افزایش می یابد ولی وزن مخصوص خشک حداکثر کاهش می یابد ،بنابر این با توجه به اهمیت هریک از پارامترها در پروژه خاص باید میزان بنتونیت لازم انتخاب گردد.
جهت رسیدن به بیشترین میزان خود ترمیمی ،لایه ها باید در سمت خشک بهینه متراکم گردند.
برای پوشش های رسی نفوذ ناپذیر توصیه می شود که با توجه به شرایط اجرای پروژه تست های پین هول جداگانه تحت شرایط رطوبتی خاص انجام گیرد]۱۵[.

نمودار۲-۴-بررسی زمان رسیدن به خود ترمیمی کامل برای نمونه هایخاک طبیعی، خاک طبیعی با ۱۰% بنتونیت، خاک طبیعی با ۲۰% بنتونیت،خاک طبیعی با ۳۰% بنتونیت
Wang et al 2013، تعداد ۱۲ آزمایش برای بررسی فاکتورهای تاثیرگذار بر خودترمیمی ترک ها در تراوش گیرهای رسی انجام دادند. این فاکتورها شامل عمق ترک، اندازه دانه های خاک پایه و اندازه دانه های خاک فیلتر می شود. چهار نوع ترک با عمق متفاوت، ۵ خاک پایه و ۵ خاک فیلتر با منحنی دانه بندی متفاوت مورد بررسی قرار گرفتند.

نمودار۲-۵- تغییرات میزان جریان با زمان سپری شده
خاک های تست شده مطابق با معیار تجربی{ } طراحی شدند. در طول آزمایش ها، تغییرات میزان جریان با زمان سپری شده مشاهده شدند.
نتایج آزمایش معرف این می باشند که خود ترمیمی ترک در لایه خاک پایه نمونه در طول تست و تحت فشار آب ایجاد شده است. ترک بعد از خود ترمیمی ممکن نیست مجددا درون فشار آب گسیخته شود.ضمن اینکه فشار آب از تا افزایش یافته سپس تا حد می رسد.
میزان جریان بحرانی که در آن خود ترمیمی ترک شروع می شود با افزایش عمق ترک و/ یا مقادیر بالا می رود.

نمودار۲-۶-ارتباط جریان بحرانی با عمق ترک

نمودار۲-۷- ارتباط جریان بحرانی با نسبت
مکانیسم خودترمیمی ممکن است شامل، خوردگی کانال، انسداد کانال، رسوب مجدد در فیلتر و تورم ذرات معدنی قابل انبساط شود. برای آزمایش های کنونی تجمیع ذرات منتقل شده در فیلتر خروجی و انسداد بخش ورودی فیلتر جریان خروجی ممکن است دلیل اصلی برای مشاهده نفوذپذیری کاهش یافته باشد]۲۳[.
۲- ۶- جمع بندی
در این فصل مطالعات انجام گرفته در زمینه نانو فناوری در ژئوتکنیک و همچنین اقدامات انجام گرفته در رابطه با فرایند خودترمیمی را بیان کردیم.
با مروری بر تاریخچه نانو فناوری، انگیزه اصلی دانشمندان به پژوهش در روی موادی با ابعاد و ساختار نانو، در سه دهه اخیر را می توان به آگاهی آنان در ناهمسانی ویژگی های اینگونه مواد با خصو صیات موادی در ابعاد بزرگتر یا ریزتر دانست. این ویژگی ها شامل خواص شیمیایی، فیزیکی، نوری و مکانیکی بوده و به طور کلی می توان گفت که مواد با ابعاد نانو، به حالت انفرادی یا مجتمع، از رفتار های منحصر به فردی برخوردارند. بسیاری از مواد زیستی با نقش کلیدی خود در ادامه حیات انسان و دیگر موجودات زنده، از نظر ابعاد، در ردیف نانو مواد قرار می گیرند و در حالت کلی، نانو ذرات به موادی گفته می شود که از ابعادی ما بین ۱۰ تا ۱۰۰ نانو متر برخوردارند.
داده های تجربی و آزمایشگاهی در ارتباط با نانو افزودنی ها و اثراتشان بر رفتار ژئوتکنیکی خاک و توانایی آ ن ها در اصلاح و تثبیت خاک، بسیار محدود است و این در حالی است که ظرفیت تحقیق و بررسی در این زمینه به مراتب فراتر است. با توجه به اینکه افزودن مقادیر اندک نانو مواد به خاک باعث تغییرات شگرف در مقاومت، نفوذپذیری و شکل پذیری خاک می شود ضرورت انجام پژوهش های بیشتر در این زمینه مشخص می شود.
به همین دلیل در این تحقیق، بررسی مقاومت و تاثیر آن بر قابلیت خودترمیمی خاک رس با مقادیر مختلف نانو افزودنی به عنوان هدف انتخاب شده است.
۳-۱- مقدمه
خاک های رسی رفتار متفاوتی نسبت به مصالح دانه ای دارند. این رفتار متفاوت ناشی از وجود پتانسیل های فیزیکی و شیمیایی ناشی از دافعه و جاذبه بین ذرات رسی است.
شناخت خاک های رسی با تورم بالا ، مانند بنتونیت ما را در بررسی عملکرد خاک های خودترمیم و آزمایش های مربوطه کمک می کند.در بسیاری از موارد جهت افزایش دامنه ی خمیری و بالابردن مقاومت در مقابل ترک خوردگی از خاک رس با تورم بالا استفاده می گردد. قدرت تورم این رس به حدی است که در تماس با آب معمولا حجم آن ۱۰ تا ۱۵ برابر شده و در موارد استثنایی ممکن است این رقم به ۲۵ تا ۳۰ برابر افزایش یابد]۱۶[.
در این فصل پس از معرفی کانی های رسی و ویژگی های آن ها به بیان عوامل ایجاد خرابی در لایه های رسی پرداخته و در نهایت سعی در ارئه راهکار مناسب برای مقابله با این مشکلات داشته ایم.
۳-۲- کا

شکل ۳-۱-کانی رس
کانی ها مواد کریستالی می باشند که قسمت جامد خاک را تشکیل می دهند. ذرات کانی خاک های ریزدانه صفحه ای شکل هستند. کانی ها بر اساس ترکیب شیمیایی و ساختمان آن طبقه بندی می شوند. اکثر کانی های مورد توجه مهندسین ژئوتکنیک از اکسیژن و سیلیکون که دو عنصر بسیار فراوان در روی زمین می باشند، تشکیل می شوند. سیلیکات ها گروهی از کانی ها با یک واحد ساختمانی که چهار وجهی سیلیکا نامیده می شود می باشند.
یک کاتیون مرکزی سیلیکا، (یون با بار مثبت) به وسیله چهار آنیون اکسیژن (یون های با بار منفی) که هریک از آنها در یک گوشه از چهار وجهی واقعند محاصره شده است. بار موجود روی یک چهار وجهی تنها برابر ۴ می باشد و برای رسیدن به یک بار خنثی، باید کاتیون اضافه گردد یا اینکه چهار وجهی ها با اشتراک در یون اکسیژن، با همدیگر ارتباط حاصل کنند.کانی های سیلیکات، با اضافه کردن کاتیون ها و ارتباط داخلی چهار وجهی ها تشکیل می گردند. چهار وجهی های سیلیکا با هم ترکیب می شوند تا ورق هارا تشکیل دهندکه به نام ورق های سیلیکات نامیده می شوند و لایه های نازکی از چهار وجهی های سیلیکا می باشند که در آن سه یون اکسیژن بین چهار وجهی های مجاور در اشتراک هستند. ورق های سیلیکات ممکن است محتوی سایر واحدهای ساختمانی نظیر ورق های آلومینا باشند. ورق های آلومینا از ترکیب کانی های آلومینا تشکیل می گردند و شامل یک یون آلومینیوم می باشندکه با شش اتم اکسیژن یا هیدروکسیل در یک هشت وجهی محاصره شده اند.
گروه های اصلی مواد کریستالی که رس ها را تشکیل می دهند کانی های کائولینیت، ایلیت و مونتموریلونیت هستند.

شکل ۳-۲- (a) چهار وجهی سیلیکا، (b) ورق های سیلیکا، © هشت وجهی تک آلومینیوم، (d) ورق های آلومینیوم
کائولینیت دارای ساختمانی است که شامل یک ورق سیلیکا و یک ورق آلومینا چسبیده به هم از لایه ای به ضخامت تقریبی ۷۲/۰ نانومتر می باشد که روی هم قرار گرفته اند لایه ها به وسیله رابط های هیدروژن نگه داشته می شوند. لایه های فشرده روی هم از رابط های متعدد هیدروژن ناشی می شوند. کائولینیت در رس های موجود در نواحی مرطوب گرمسیری متداول است. ایلیت شامل لایه های تکراری یک ورق آلومینا است که با دو ورق سیلیکات ساندویچ شده باشد. این لایه ها هر یک به ضخامت nm ۹۶/۰ با یون های پتاسیم نگه داشته می شوند.
مونتموریلونیت دارای یک ساختمان مشابه ایلیت می باشد ولی لایه ها با نیروهای ضعیف واندروالس و یون های قابل تبدیل با همدیگر نگه داشته می شوند.آب می تواند به سهولت وارد شده و لایه ها را در مونتموریلونیت جدا سازد و موجب تورم گردد. معمولا مونتموریلونیت به نام رس متورم شونده یا منبسط شونده نامیده می شود. ]۱۷[.

شکل۳-۳- ساختمان کائولینیت،ایلیت و مونتموریلونیت
۳-۳- تورم و انقباض در خاک های رسی
کیفیت تورم بطور خلاصه بدین ترتیب است که در اثر اضافه شدن رطوبت،حجم خاک قابل تورم بتدریج زیاد می شود و مثلا در مورد یکی از انواع رس خالص موسوم به مونتموریلونیت ازدیاد حجم به ۱۵ برابر حجم این ماده در حالت خشک می رسد. ولی خوشبختانه اکثر خاکها حاوی مقدار کمی از مواد رسی قابل تورم هستند و میزان ازدیاد حجم آن ها کمتر از ۵/۱ برابر حجم اولیه است خاک های قابل تورم در جهتی کاملا خلاف عمل تحکیم عمل می کنند. در حقیقت این نوع خاک ها بجای از دست دادن آب و کاهش حجم، آب را جذب و ازدیاد حجم پیدا می کنند]۱۸[.
تورم خاک های رس، ناشی از افزایش ضخامت لایه یون پخش شده به دنبال افزایش آب است. یون های تک ظرفیتی سدیم قابل معاوضه در مقایسه با یون های کلسیم دو ظرفیتی، تورم بیشتری ایجاد می کنند. سید و همکارانش آزمایش های مختلفی بر روی مخلوط های کانی رس-ماسه متراکم شده در آزمایشگاه برای محاسبه پتانسیل تورم آن ها انجام دادند. پتانسیل تورم برابر درصد تورم نمونه تراکم شده در رطوبت بهینه به روش استاندارد ,ASHTOتحت فشار است.
براساس این آزمایش ها، یک رابطه دقیق میان پتانسیل تورم، عدد فعالیت و درصد رس خاک بدست آمده است]۴[.
پدیده تورم پدیده ای برگشت پذیر است و بعد از کم شدن رطوبت، خاک منقبض می شود. البته حدودی وجود دارد که تغییر رطوبت در خارج از آن ها در تغییر حجم خاک تاثیری نخواهد داشت. یکی از این دو حد، انقباض است که هرگاه میزان رطوبت از این حد کمتر شد دیگر کاهش حجمی به وجود نخواهد آمد و حد دیگر حد اشباع است که خاک تحت بار معین نمی تواند آب بیشتری از حد انقباض داشته باشد و بیش از آن متورم نخواهد شد]۱۸[.
۳-۴- واگرایی خاک های رسی
خاک های واگرا، خاک های رسی هستند که در آبهای با غلظت پایین نمک به راحتی شسته می شوند . این رس ها معمولا دارای مقادیر بالایی یون سدیم در کاتیون های جذبی خود می باشند. واگرایی یک پدیده پیشرونده می باشد که از یک نقطه با تمرکز جریان آب شروع شده و به تدریج گسترش می یابد. نقطه شروع پدیده واگرایی می تواند ترک های حاصل از انقباض، نشست نامساوی و یا ترک های هیدرولیکی باشد. پدیده واگرایی و اهمیت شناخت آن در طرح هایی نظیر سدهای خاکی و کانال های آبرسانی که تمرکز فشار آب در داخل وجود دارد ، دارای اهمیت بسیار زیادی می باشد. خاک های واگرا در انواع مختلف اقلیم ها و مناطق مختلف جهان نظیر استرالیا، برزیل، ایران و ایالات متحده آمریکا به وفور وجود دارد.
پدیده واگرایی دارای ماهیت فیزیکی- شیمیایی است که عمدتا از نوع کانی های خاک و خصوصیات شیمیایی آب منفذی خاک متاثر می گردد. تجربیات گذشته نشان میدهند که عمده کانی تشکیل دهنده خاک های واگرا مونتموریلونیت ها می باشند. براساس تاثیر آب منفذی بر روی رفتار واگرایی خاک، می توان گفت که هرگاه یک خاک واگرا در معرض آب قرار گیرد، ذرات رس ممکن است از هم جدا گردیده و به صورت معلق درآیند. به همین دلیل شکل گیری پدیده واگرایی می تواند باعث شکل گیری پدیده پایپینگ در سدهای خاکی
(Sherard et al,1972; Ingles,1985) تخریب جاده ها، کانال های آب رسانی و پی سازه ها گردد (Ouhadi and Goodarzi,2006). در گذشته توصیه اکید بر عدم استفاده از این نوع خاک ها بوده اما امروزه با توجه به گسترش روز افزون ساخت پروژه های خاکی و برخورد با این گونه خاک ها و اقتصادی نبودن جایگزینی منابع قرضه ریزدانه واگرا با منابع قرضه غیر واگرا می توان بر اهمیت و ضرورت اصلاح خاک های واگرا تاکید نمود]۱۹[.
عکس مرتبط با اقتصاد
۳-۵- ماهیت ترک خوردگی
ترک خوردگی، عامل ناپیوستگی در خاک رسی است.
ایجاد ترک در اثر خشک شدگی یکی از ویژگی های معمول در خاک های رسی به شمار می آید. در نتیجه این فرایند، دیگر نمی توان خواص هیدرولیکی خاک را ثابت فرض کرد. نفوذپذیری آن تحت تاثیر تاریخچه خشک شدگی و مرطوب شدگی خاک، دستخوش تغییراتی می گردد. این مسئله مشکل اساسی در شناخت رفتار هیدرولیکی خاک های رسی بوده و ذهن محققین زیادی را به خود مشغول کرده است پارامترهای موثر در ترک خوردگی از نظر کیفی شناخته شده اند اما ویژگی های هندسی مربوط به الگوی ترک خوردگی، نظیر شکل، فاصله و عمق این ترک ها، به روشنی قابل پیش بینی نیست. ترک خوردگی ناشی از خشک شدن در نتیجه تبخیر آب و انقباض خاک ایجاد می شوند.
ترک ها موقعی تشکیل می شوند که نیروهای کششی در داخل خاک و حفرات آن، از مقاومت کششی خاک بیشتر شوند. رفتار جمع شدگی- باز شدگی خاک رس، خصوصا خاک های واگرا، عامل شکل گیری ترک های ناشی از خشک شدگی است. ترک های ناشی از خشک شدگی و جمع شدگی خاک رس، تحت تاثیر ویژگی هایی نظیر مقاومت برشی، مقاومت کشش، ضریب پواسون و مدول فشاری آن است. نتایج تحقیقات نشان میدهد که در الگوی ترک خوردگی، ضخامت نمونه خاک، عامل موثرتری از دما و رطوبت است. طول کل ترک ها با افزایش ضخامت نمونه کاهش می یابد]۲۰[.
۳-۵-۱- تقسیم بندی ترک ها بر اساس ماهیت ترک
در یک تقسیم بندی بر حسب ماهیت ترک ، می توان ترک را به چهار نوع: ترک های انقباضی، ترک های حرارتی، ترک های کششی، ترک های شکست تقسیم بندی نمود.

برای

اعمال تنش در منطقه، علاوه بر ایجاد ساختمان‌های چین‌خورده و گسلیده، درزه‌های فراوانی را نیز ایجاد نموده است. بر اساس مختصات درزه‌ها و چگونگی ارتباط آنها با ساختمان‌های چین‌خورده و گسلیده به خوبی می‌توان نوع آنها را معین نمود.درزه های تشکیل شده از نوع درزه‌های کششی Tensile joints و درزه‌های برشی Shear joints هستند.
درزه‌های کششی با بازشدگی همراه هستند و فضای ایجاد شده در راستای درزه ها،عمدتاً توسط کلسیت پر شده است .این درزه‌ها به دو سری با راستا های متفاوت تفکیک می شوند.یک سری عمود بر محور چین‌خوردگی ایجاد شده‌اند و به عنوان درزه‌های عرضی Transverse joints در نظر گرفته می‌شوند. امتداد این درزه‌ها به تقریب به موازات تنش چیره اعمال شده بر ناحیه است و از نظر آماری بیشترین تراکم و گسترش را در سطح منطقه دارا هستند.
سری دیگر درزه‌های کششی به موازات محور چین‌خوردگی جهت‌یابی شده‌اند و به عنوان درزه‌های طولی Longitudinal joints معرفی می‌شوند. این درزه‌ها از دیدگاه آماری، کمترین گسترش را در منطقه دارا هستند. این دو دسته شکستگی کششی به تقریب برهم عمود هستند.
درزه‌های برشی به عنوان درزه‌های هم یوغ معرفی می‌شوند و گاه آثار لغزش Slicken sides نیز در سطح آنها مشاهده می‌شود.

۳-۵-۳ -وضعیت عمومی لرزه خیزی حوزه

منطقه مورد مطالعه که بخشی از زون زمین‌شناسی کپه‌داغ و یکی از مناطق فعال تکتونیکی محسوب می‌شود از نظر ساختمانی حد شمال شرقی کمربند کوهستانی آلپ – هیمالیا است و در شمال شرقی خود توسط گسل اصلی کپه داغ از سپر پایدار توران ( ترکمنستان ) جدا می شود. از نظر لرزه خیزی، بیشتر منطقه کپه‌داغ و جنوب حاشیه اصلی توران فعال و از نوع کم عمق هستند. در پهنه‌بندی خطر زمین‌لرزه، منطقه چناران در گروه مناطق با خطر نسبی بالا طبقه‌بندی شده است.
ساختمان پوسته در منطقه کپه داغ به نظر می‌رسد که در حال کوتاه شدگی است و این کوتاه شدگی همراه گسلش راندگی و امتداد لغز چپ گرد در غرب و احتمالا امتداد لغز راستگرد در شرق است .
درصد زلزله هایی که برای این گستره تعیین کرده اند ۸۵/۴ درصد کل زلزله در زونهای ساختمانی ایران است. از دو هزار سال گذشته تاکنون بیش از ۱۶ زمین لرزه (تاریخی و دستگاهی) با بزرگی بالاتر از ۶ در مقیاس امواج سطحی و حجمی در این منطقه بوقوع پیوسته است ( امامی ، فرزاد : چکیده مقالات بیستمین گردهمایی علوم زمین:۱۳۸۰).

۳-۶ -ژئومورفولوژی

از نگاه ریخت‎شناسى، کپه‎داغ منطقه‎اى کوهستانى است که فازهاى آلپ پایانى در شکل‎گیرى سیماى امروزى آن نقش اساسى داشته‎اند. ریخت‎شناسى منطقه، جوان است و توپوگرافى ناحیه، رابطه‎اى مستقیم با ساختارهاى زمین‎شناسى دارد. به طور معمول، تاقدیس‎ها ارتفاعات، و ناودیس‎ها دشت‎هاى میان‎کوهى را می‎سازند و سازندهاى کربناتى مزدوران (ژوراسیک بالایى) و تیرگان (کرتاسه پایینى) واحدهاى سیما ساز منطقه هستند. دشت‎هاى سرخس، گرگان، مشهد – قوچان و شیروان – بجنورد از نواحى فروافتاده کپه‎داغ‎اند.
ناحیه چناران با روند کلی شمال غرب – جنوب شرق از نظر ژئومورفولوژیکی از دو تیپ مشخص کوهستان و دشت تشکیل شده است. تیپ کوهستان در دو حاشیه شمال شرقی و جنوب غربی و تیپ دشت در بین دو بخش یاد شده واقع شده است. دو بخش کوهستان به تبعیت از روند عمومی منطقه در جهت شمال غرب – جنوب شرق کشیده شده‌اند. تیپ دشت به صورت یک Piedmont و آن هم، روند شمال غربی – جنوب شرقی دارد. شرایط توپوگرافی ناحیه دشت به نحوی است که روانآب زیرحوزه‌ها به سمت مرکز دشت هدایت می‌گردد. شکل ۳‑۷: واحدهای ژئومورفولوژی محدوده مطالعاتی را نشان میدهد.
شکل ۳‑۷: واحدهای ژئومورفولوژی محدوده

۳-۶-۱ -واحدهای ژئومورفولوژی

۳-۶-۱-۱-واحد دشت

واحد دشت آبرفتی، در منطقه مورد مطالعه،‌در تراز ارتفاعی ۱۲۰۰ متر در بالادست شروع می شود و به سمت مرکز حوزه در هر دوسوی شمالی و جنوبی حوزه به سمت مرکز تداوم دارد. این دشت با روند شمال‌غرب – جنوب‌شرق از روند ارتفاعات و ساختارهای تکتونیکی عمده منطقه تبعیت می‌کند طول زیاد و عرض کم از ویژگی بارز آن است.شیب عمومی دشت به سمت غرب و جنوب غربی. یاد آور می‌شود که مرز بین کوه و دشت واضح و شارپ است که نشانه فعالیت تکتونیک جوان در منطقه است.
رخساره دشت سر آبرفتی
این بخش از واحد ژئومورفولوزی در حد فاصل کوه و دشت با شیب رو به جنوب غربی شامل واحد زمین‌شناسی QPl و Qt1 است.
این واحد زمین‌شناسی شامل پادگانه آبرفتی بلند و نهشته های پلیوکواترنر است. نهشته‌های پلیوکواترنر با سنی بیشتر در تراز ارتفاعی بالا و در حد فاصل مرزکوه و دشت رخنمون یافته است که یادآور فعالیت تکتونیکی گذشته منطقه و بالا آمدکی کوه و به تبع آن فرسایش شدید و رسوبگذاری با نرخ بالا در منطقه است. وضعیت قرارگیری نهشته‌های یاد شده تقریباً افقی با تمایل به سوی دشت است. در این طبقات دره‌های عمیق حاصل فرسایش آبراهه‌ای شایع است. فرسایش‌های تاخیری بر ارتفاعات سنگی منطقه و نهشته های پلیوکواترنر اثر کرده و پادگانه‌های آبرفتی بلند تشکیل شده‌اند. رخساره مخروط افکنه‌ای در بخش سردشت حاصل رسوبگذاری رودخانه‌ها در محل خروجی از کوهستان تشکیل شده است. راس این مخروط‌های واریزه به سمت کوه وقاعده آن به سمت دشت گسترده شده است. حاصل به هم پیوستن مخروط‌های یاد شده، دشت آبرفتی است.
رخساره دشت
این بخش درپایین دست بخش دشت سر شامل نهشته های آبرفتی Qal و Qt2 است. واحد لیتولوزی Qal در بستر فعلی رودخانه‌های منطقه و واحد Qt2 بسترهای رها شده رودخانه‌های جاری منطقه را تشکیل می‌دهد. واحد دشت در نقطه شکست شیب و در پای ارتفاعات منطقه سردشت شکل گرفته است.
رخساره کفه رسی
در دشت آبرفتی مورد بحث، بعد از گذر از بادزن‌های آبرفتی و تراسهای آبرفتی، به سمت غرب و جنوب غربی، پهنه‌های کم ارتفاع و نسبتاً‌مسطحی گسترش دارد که با تخریبی‌های ریزدانه مثل ماسه، سیلت، رس و مارل، پوشیده شده‌اند. این پهنه‌ها در مواقع خشک سالی با ترک‌های گلی همراهند و در مواقع تر سالی، تبدیل به دریاچه‌های فصلی می‌شود که در واژه زمین‌شناسی محلی به “دغ” معروفند که در شرق ایران از پهنه‌بندی‌های وسیع و گسترده برخوردار است. این اراضی با شیب کم، ریزدانه و شور مشخص می باشند. سطح ایستابی در این بخش بالا است. این اراضی از زهکشی مناسب برخوردار نیستند. در اثر نیروی مویینگی در سطح این اراضی آثار شوری دیده می‌شود.

۳-۶-۱-۲-واحد تپه ماهور

این واحد زئومورفولوزی در مرز کوه با دشت سر با ارتفاع کم تا متوسط و با قلل مدور وفرسوده رخنمون دارد. این واحد از دو تیپ با لیتولوژی مجموعه سنگ‌های آتشفشانی افیولیتی و نهشته های کنگلومرایی پلیوکواترنر تشکیل شده است. تیپ تپه ماهورهای افیولیتی در قسمت جنوب شرق و از نوع نهشته‌های پلیوکواترنر در سرتاسر مرز کوه و دشت در حوزه برونزد دارند.
رخساره بدلندی
شامل نهشته‌های آذرین- رسوبی پالئوسن در سطح حوزه رخنمون دارد. حضور لایه های مارنی و زود فرسا سبب تشکیل پهنه های فرسایشی بدلندی در منطقه شده است. توسعه فرسایش های شیاری وخندقی در این اراضی کاملاً مشهود است.

۳-۶-۱-۳-واحد کوهستان

واحد کوهستان با بیشینه ارتفاع ۲۷۱۰ متر در قسمت‌های شمالی و کمینه ارتفاع ۱۷۰۰ متر در شرق و جنوب‌شرقی قرار گرفته است. مرز جدا کننده دو بخش کوهستان و دشت آبرفتی (Piedmont) به صورت یک خط سراسری از شمال غرب به جنوب شرق، در پای دامنه و تقریباً منطبق بر تراز توپوگرافی ۱۷۰۰ متر کشیده شده است. بخش کوهستان به صورت یک منوکلاین با شیب نسبتاً تند است که شیب دامنه آن به سمت جنوب غربی است. لازم به یادآوری است که احتمالاً بعضی از رخنمون‌ها، به ویژه در حاشیه شرقی منطقه،‌در اثر عملکرد گسل‌های محلی و یا منطقه‌ای، ممکن است شیب متفاوتی را نشان دهند.
بخش کوهستان به طول تقریبی ۷۰ کیلومتر و عرض ۵ تا ۱۸ کیلومتر، از بلندترین نقطه در قله رخنمون ماسه سنگ کوارتزینی (کرتاسه آغازی) در حاشیه شرقی به ارتفاع بیش از ۲۷۱۰ متر، تا مرز دامنه و دشت در ارتفاع ۱۷۱۰ متر، می‌‌رسد. چنین دامنه‌ای گذرگاه مناسبی برای جریان یافتن روانآب های سطحی از مناطق مرتفع و بالادست به دشت پایین‌دست می‌باشد. نتیجه این مجموعه مورفوتکتونیکی، تشکیل زیرحوضه‌های کوچک در بالادست و تجمیع و تبدیل آنها به زیر حوضه‌های بزرگتر در پایین‌دست شده است .
بخش کوهستان به عنوان منطقه منشاء (Source area)، نقش بسیار مهمی در تامین مواد و اجزاء تشکیل دهنده مجموعه‌های آبرفتی و کنگلومرایی در دشت آبرفتی دارد. در این ارتباط، طبقات و سنگ رخساره‌های نرم و فرسایش پذیر در تامین اجزاء دانه‌ریز از قبیل ماسه، سیلت‌، رس و سنگ رخساره‌های سخت و مقاوم، در تامین اجزاء درشت دانه چون شن، ریگ، قلوه سنگ و… نقش سنگ مادر را ایفا کرده‌اند. موضوع فرسایش‌پذیری رخنمون ها در بالادست و در منطقه منشاء، ارتباط مستقیم با سنگ‌شناسی و جنس هر طبقه دارد. این موضوع به منظور سهولت دسترسی و خودداری از تکرار مطالب، ضمن معرفی توالی‌های سنگ چینه‌ای در قسمت چینه‌شناسی،‌در گزارش حاضر، مطرح و بحث شده است.
واحد کوهستان تقریبا نیمی از سطح حوزه را در بر دارد. این قسمت، از لیتولوژی متنوع آذرین نوع خروجی ودرونی و سنگ‌های رسوبی تشکیل شده است. عمده گسترش این بخش در مرز شمال شرقی حوزه است که بصورت پیوسته رخنمون دارند. سطح کمی از مرز جنوب غربی حوزه سلسله ارتفاعات منقطع متشکل از واحدهای سنگی ژوراسیک و کرتاسه برونزد دارند.
در واحد کوهستان چهار رخساره کوهستان توده سنگی، کوهستان برونزد سنگی، کوهستان با برونزد سنگی با واریزه و کوهستان با دامنه هموار( سازند شمشک) تشکیل شده است. در رخساره دامنه منظم رخنمون سنگی بسیار اندک می‌باشد و با تراس‌بندی می‌توان بر روی آن‌ ها طرح‌های توسعه جنگلکاری و کشاورزی انجام داد. در رخساره های با برونزد سنگی واریزه دار یک نوع بی ثباتی بر روی دامنه‌ها دیده می‌شود. این واریزه‌ها در حالت عادی حرکت بطئی دارند ولی در اثر وقوع زمین‌لرزه یا دستکاری شیب‌ها، ناپایداری روی دامنه ایجاد خواهد شد.

۳-۷ -نفوذپذیری

پس از تهیه نقشه لیتولوژی با توجه به خصوصیات هیدرودینامیکی لیتولوژی‌های مختلف، میزان تراوایی سازندها در ۵ رده خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد تقسیم‌بندی شد که نتایج آن در جدول ۳-۴ و شکل ۳-۸ ارائه شده است.

جدول ۳‑۴: درجه تراوایی واحدهای سنگی منطقه طرح

۲-۴-۳-۳- نقش جیبرلین در پارتنوکارپی

جیبرلین در بسیاری از میوه ها ایجاد میوه پارتنوکارپ (میوه بدون دانه) میکند (لانگ، ۱۹۹۸).

۲-۴-۳-۴- نقش جیبرلین در طویل شدن ریشه

جیبرلین در بعضی گونه های درختان میوه به طویل شدن ریشه کمک میکند ( لانگ، ۱۹۹۸ و باتالانگ، ۲۰۰۸).

۲-۴-۳-۵- نقش جیبرلین در رشد برگ

طول موج کوتاهی از نور قرمز در رشد برگ موثر است. جیبرلین میتواند در رشد برگ جایگزین نور قرمز شود (بلکبیر، ۱۹۹۸، گرجیا و هکاران، ۲۰۱۰ و لانگ، ۱۹۹۸).

۲-۴-۳-۶- نقش جیبرلین در سبزکردن بذور

بذر برخی از گیاهان بعد از جذب آب برای اینکه سبز شود لازم است که قبلا″ در مقابل نور قرار گیرد. جیبرلین در آن مورد میتواند جایگزین نور قرمز قرار بگیرد و باعث سبز شدن بذور گردد (لانگ، ۱۹۹۸).

۲-۴-۳-۷- نقش جیبرلین در عملکرد گیاه

مهمترین کاربرد این هورمون در باغبانی برای افزایش میزان محصول انگور است. در انگور اندازه حبهها و طول خوشهها از طریق محلولپاشی با هورمون اسیدجیبرلیک بر روی انگور تامپسون بیدانه و اکثر ارقام رومیزی افزایش مییابد. معمولا″ هورمون اسیدجیبرلیک با غلظت ۱۰ تا۱۵ قسمت در میلیون به صورت محلولپاشی با غلظت ۴۰ قسمت در میلیون تکرار شود نتیجه بهتری حاصل میشود. با اعمال این محلولپاشی خوشهها باز شده و از درهم رفتگی حبهها جلوگیری میشود. با افزایش حجم خوشه و باز شدن آن بیماری سفیدک سطحی و خسارت کرم خوشهخوار انگور نیز کاهش پیدا میکند. اگر هورمونپاشی قبل از عمل لقاح یعنی ۱۰ روز قبل از ریزش گلبرگها صورت گیرد باعث از بین رفتن مادگی و تولید حبههای بدون هسته میشود. این عمل با ریزش تعدادی از حبهها همراه است. بنابراین در انگور یاقوتی که خوشه متراکم دارد باعث تنک شدن خوشه (ریزش گلهای خوشه) و بالا رفتن کیفیت محصول میشود چون حبههای باقیمانده فضای زیادی برای رشد دارند. افزایش محصول انگور زمانی است که هورمونپاشی بعد از انجام عمل لقاح و تشکیل حبه انجام میگیرد که باعث درشت شدن حبهها میشود (لانگ،۱۹۹۸ و بلکبیر و همکاران، ۱۹۹۸).

۲-۴-۳-۸- نقش جیبرلین در بزرگی و درشتی میوه

برای تولید میوه های درشتتر و بهتر و برای جلوگیری از ترک ناشی از باران در گیلاس از جیبرلین سه هفته قبل از برداشت روی این محصول هورمونپاشی میشود (لانگ ۱۹۹۸).

۲-۴-۳-۹- نقش جیبرلین درکیفیت میوه

برای کیفیت میوه آلو ۵-۴ هفته قبل از برداشت هورمونپاشی روی این میوه صورت میگیرد (گرجیا و همکاران،۲۰۱۰ و بلکبیر و همکاران، ۱۹۹۸).

۲-۴-۳-۱۰- نقش جیبرلین در به عقب انداختن رسیدن میوه ها

میوه هایی مانند خرمالو اگر پس از رسیدن چیده نشوند به سرعت نرم و فاسد میشوند و یا پرتقال و لیمو زمانی روی درخت میرسند که عرضه به بازار زیاد و قیمت پایین است، چنین میوه هایی را اگر موقعی که هنوز سبز هستند یعنی حدود یک ماه قبل از رسیدن با محلولهایی از جیبرلین محلولپاشی کنند در این صورت مدت نسبتا″ طولانی میوه سبز روی درخت باقی میماند (لانگ، ۱۹۹۸).

۲-۴-۳-۱۱- نقش جیبرلین در دیر برداشت کردن میوه ها

در مورد گیلاس سه هفته قبل از برداشت و برای گلابی ۴ هفته قبل از برداشت محلولپاشی میکنند (باتالانگ، ۲۰۰۸).

۲-۴-۳-۱۲- نقش جیبرلین در پا بلند کردن گیاهان پاکوتاه

این کار از طریق بلند شدن میانگرهها انجام میشود (بلکبیر و همکاران، ۱۹۹۸).

۲-۵- چیتوزان و نقش آن در پس از برداشت

میوه ها و سبزیجات عموما″ پس از برداشت بسیار سریع فاسد میشوند و عمر نگهداری آنها بسیار کوتاه است. برخی مواد طبیعی و خوراکی که قابلیت تغییرات بیولوژیکی دارند برای نگهداری مواد غذایی تازه مثل میوه ها و سبزیجات استفاده میشوند. یکی از این مواد پلیمر طبیعی چیتوزان[۱۵] است که خاصیت ضدمیکروبی هم دارد. بیشتر مواد غذایی تازه یا فرآوری شده در معرض آلودگی میکروبی قرار دارند، بنابراین همواره نیازمند راهی برای جلوگیری و کنترل این آلودگیها میباشند. یکی از این راه ها استفاده از فیلمهای ضد میکروبی و خوراکی[۱۶] است. مواد ضد میکروبی که اغلب در فیلمهای خوراکی مورد استفاده قرار میگیرند عبارتند از: سوربیک اسید، پروپیونیک اسید، پتاسیم سوربات، بنزوئیک اسید، سدیم بنزوات، اسید سیتریک، مواد ضد باکتری مثل نیسین و پدیوسین، آنزیمهایی مثل پراکسیداز و لیزوزیم و پلی ساکاریدهایی که خواص ضد میکروبی دارند مثل چیتوزان و مشتقات آن ( دورانگو وهمکاران، ۲۰۰۶).
چیتوزان یک پلیساکارید کاتیونی است که از فرایند استیل زدایی قلیایی کیتین بدست میآید (زیوانویچ، ۲۰۰۵). منابع عمده تولید چیتوزان دیواره سلولی قارچها و پوست خارجی سخت پوستان است. چیتوزان سه گروه فعال شامل یک گروه آمینی و دو گروه هیدروکسلی در۳-C ، ۲-C و ۶-C دارد. از طریق ایجاد تغییراتی در این گروه ها مشتقات مختلفی از چیتوزان بدست میآید (شکل۲-۱) که کاربردهای زیادی دارند (شهیدی و همکاران، ۱۹۹۹). کیتین و چیتوزان به خاطر مزایای زیاد و کاربردهایی که گسترده وسیعی از صنایع را در بر میگیرد بسیار مورد توجه قرار گرفتهاند و در سالهای اخیر مطالعات زیادی روی آنها و مشتقاتشان انجام شده است (مستوفی و همکاران، ۱۳۹۱).

شکل۲-۱- ساختار چیتوزان

از کاربردهای پلیمرهای کیتینی در صنایع غذایی میتوان به نگهداری مواد غذایی و جلوگیری از فساد میکروبی آنها، تولید فیلمها و پوششهایی[۱۷] با قابلیت زیست تخریبپذیری، بازیافت مواد زائد ناشی از فرآوری مواد غذایی، در فرایند تصفیه آب و شفاف سازی آب میوه ها اشاره کرد. چیتوزان به خاطر خاصیت بازدارندگی رشد بسیاری از باکتریهای بیماریزا و قارچها در فیلمهای ضد میکروبی و پوششهای خوراکی مورد استفاده قرار میگیرد. توضیحات مختلفی برای این ویژگی چیتوزان ارائه شده است. تاثیر متقابل مولکولهای پلیکاتیونی چیتوزان با اجزای آنیونی دیواره سلولی میکروارگانیسم باعث تغییراتی در نفوذ پذیری دیواره سلولی میشود. در نتیجه آن بخشی از مواد داخل سلول به بیرون تراوش کرده و از ورود مواد غذایی به داخل آن هم جلوگیری میشود. چیتوزان بعد از ورود به داخل سلول و پیوند با DNA از سنتز RNA به پروتئینهای دیگر جلوگیری میکند (مستوفی و همکاران، ۱۳۹۰). خاصیت ضدمیکروبی چیتوزان گسترده وسیعی از میکروارگانیسمها که شامل قارچها، باکتریها و ویروسها میشود را در برمیگیرد. این ویژگی چیتوزان به فاکتورهایی مثل نوع چیتوزان، درجه پلیمریزاسیون، میزبان، ترکیب شیمیایی غذایی سوبسترا، شرایط محیطی مثل میزان فعالیت آبی سوبسترا یا میزان رطوبت آن یا هر دو بستگی دارد. بین خاصیت ضد میکروبی چیتوزان و مشتقاتش هم تفاوتهایی وجود دارد. چیتوزان اثر ضد میکروبی سریعتری روی قارچها و جلبکها نسبت به باکتریها دارد. اثر بازدارندگی چیتوزان در ۶=pH بیشتر از۷=pH است چون در محیط بازی گروه های آمینی آزاد هستند. امروزه روش های جدید نگهداری از مواد غذایی به سمت استفاده از مواد ضد میکروبی طبیعی و کاهش استفاده از مواد شیمیایی پیش میرود (رابا و همکاران، ۲۰۰۵). همچنین چیتوزان به عنوان یک پوشش از طریق حفاظت فیزیکی، مکانیکی و ممانعتکنندگی در مقابل نفوذ و انتقال رطوبت و گازها باعث افزایش ماندگاری و بالا بردن ایمنی محصولات از جمله میوه ها میشود ( ایمبوسکادو، ۲۰۰۹).

۲-۶- پوشش سلوفان

از مهمترین مشکلات میوه ها و سبزیجات در پس از برداشت کاهش ارزش غذایی در طول دوره انبارمانی و عرضه نامناسب آنها است. همچنین رطوبت بالای این محصولات باعث فسادپذیری بیشتر آنها و کاهش انبارمانی میشود. برای کاستن ضایعات و حفظ کیفیت محصول علاوه بر کاهش دمای انبار، توجه به موادی مانند بستهبندی ضروری میباشد (عشورنژاد و قاسمنژاد، ۱۳۹۱). به کارگیری پوششهای پلیاتیلنی یکی از راه هایی است که خیلی راحت از خرابی و پوسیدگی محصولات باغی جلوگیری میکند. در حال حاضر برای افزایش عمر انبارداری بسیاری از میوه ها و سبزیها از بستهبندی استفاده میشود. مهمترین فواید بستهبندی شامل کاهش تنفس، کاهش تولید و حساسیت به اتیلن، کندشدن روند نرم شدن میوه و تغییر ترکیبات داخلی میوه است (آنتونیو و همکاران، ۱۹۹۶). کیفیت بستهبندی در فروش محصول اهمیت فراوانی دارد، محصولات باغی در دمای معمولی عمر کوتاهی دارند اما بستهبندی با پوششهای پلیاتیلنی و سلوفان به همراه دمای پایین میتواند عمر انبارمانی انواع محصولات تازه خوری را افزایش دهد (عشورنژاد و قاسمنژاد، ۱۳۹۱).

۲-۷- مشکلات قبل و پس از برداشت فلفل دلمهای

از مهمترین مشکلات قبل از برداشت میوه فلفل دلمهای میتوان به انواع پوسیدگیها ی قارچی، آفتاب سوختگی، اختلالات فیزیولوژیک و پوسیدگی گلگاه اشاره نمود. اما به طور کلی تلفات قبل از برداشت این محصول به نسبت سایر محصولات کمتر میباشد (مکسسار، ۱۹۸۷ و دانشور، ۱۳۸۷). این محصول به دلیل داشتن نسبت سطح به حجم زیاد، افت رطوبتی بسیار بالایی نسبت به سایر محصولات دارا میباشد. از جمله مشکلات پس از برداشت فلفل دلمهای میتوان به نرم شدن و پلاسیدگی سریع که در اثر کاهش فشار تورگر و فروپاشی ساختمان نشاسته و تغییرات شیمیایی در دیواره سلولی ایجاد میشود اشاره کرد (رامانا و همکاران، ۲۰۱۰). تغییر رنگ در طی انبارمانی، کاهش سفتی، تغییرات کیفی در متابولیتهای میوه و آلودگیهای قارچی باعث افزایش ضایعات و کاهش بازارپسندی این محصول در انبار میشود (نینجانگ و همکاران، ۲۰۰۵ و چن و همکاران، ۲۰۱۱). افت رطوبتی شدید در فلفل باعث کاهش صادرات و جابه جایی این محصول میشود. همچنین مصرف کنندهها و صادر کنندهها محصولی را میپسندند که از طراوت و شادابی بیشتری برخوردار باشد (رامانا و همکاران، ۲۰۱۰). بنابراین هر گونه روشی که باعث افزایش و همچنین حفظ کیفیت و شادابی این محصول شود به صادرات، انبارمانی و بازاریابی این محصول کمک شایانی خواهد نمود.
بنابراین با توجه به مطالب بالا، پیشبینی میشود که تیمارهای جیبرلین و کلسیم باعث بهبود رشد و کیفیت بوته و میوه های فلفل دلمهای رقم کالیفرنیا واندر در شرایط کشت مزرعه شوند، همچنین احتمال میرود که محلولپاشی در دوره های مختلف با این تیمارها اثرات متفاوتی به جا گذارد، همچنین این تیمارها ممکن است با تغییر در کیفیت میوه ها عمر انبارمانی را تغییر دهند. بنابراین در این تحقیق اثر محلولپاشی با کلریدکلسیم ۵/۰ درصد و اسید جیبرلیک ۵۰ میلیگرم بر لیتر، طی ۲ و ۳ دوره محلولپاشی بر صفات کمی، کیفی، رویشی و انبارمانی در گیاه فلفل دلمهای رقم “کالیفرنیا واندر ” در شرایط کشت مزرعهای و پس از آن در شرایط مختلف انبارمانی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین پوششهای سلوفان و چیتوزان نیز از طریق کاهش رطوبت در نمونه ها میتوانند عمر انبارمانی را افزایش دهند. انتظار میرود که چیتوزان نیز به دلیل خاصیت ضدمیکروبی بتواند پوسیدگی نرم را در فلفل دلمهای در انبار کنترل کند. به طور کلی این پژوهش در قالب چهار آزمایش جداگانه جهت بررسی صفات کمی، کیفی، رویشی و انبارمانی فلفل دلمهای تحت اعمال تیماهای شیمیایی و غیرشیمیایی در قبل و پس ازبرداشت طراحی و اجرا گردید.

فصل سوم