نادر نادرپور
فصل سوم
نوستالژی در شعر
نادر نادرپور
ادبیّات معاصر و شعر نو اگر چه از لحاظ زمانی سابقه طولانی ندارد، امّا بخش عمدهای از ادبیّات فارسی را به خود اختصاص داده است. «در دوران معاصر، تحوّل اجتماعی مهمّی که میتوانست تفکّر و در نتیجه سبک را تغییر دهد، انقلاب مشروطه بود. انقلاب مشروطیّت یکی از مهمترین عوامل تغییرات اجتماعی و سیاسی و مخصوصاً فرهنگی در تاریخ ایران است و از این رو مهمترین تغییر سبکی را در پی داشت که سبک نو در شعر و نثر باشد، به این معنی که یکسره ادبیّات، هم به لحاظ فکری و هم به لحاظ صوری به دو بخش کهن و نو تقسیم شد» (شمیسا، ۱۳۸۶: ۳۲۷).
پدیدۀ شعر نو در ایران مانند هر جای دیگر دنیا ره‌آورد مواجهه ناگهانی ما با امواج نیرومند مدرنیته بود که از قرن ۱۵ و ۱۶ با ظهور رنسانس و به تبع آن فروپاشی روح تفکّر قرون وسطایی، اوجگیری بینش علم محوری و انسان مداری از مغرب زمین به راه افتاد و رفته رفته آفاق جهان را در نوردید (روزبه، ۱۳۸۳: ۷۳).
شعر نو دارای شاخه های مختلفی است که یکی از این شاخه ها، شعر نوتغزّلی است و نادرپور یکی از شاخصترین چهرههای شعر نوتغزّلی نوقدمایی پس از نیما است و در دهه سی و نیمه اوّل دهه چهل به عنوان محبوبترین شاعر نوپرداز، تأثیر گستردهای بر ذهن نوگرای جامعه داشت (روزبه، ۱۳۸۳: ۲۳۷).
نادرپور از نسل شعرای شهریور ۲۰ است، نسلی که در دورهای خاصّ (۱۳۳۲- ۱۳۲۰) کوشیدند تا آرمانهای خود را از طریق شعر متجلّی سازند، بنابراین اشعار وی به لحاظ فکری و محتوایی شایسته بررسی و تأمّل است.

نوستالژی از موتیفهای (درون مایه) رایج شعر نادرپور است که در این فصل برآنیم تا انواع نوستالژی، بسامد و رویکردهای آن را در شعر نادرپور مورد بررسی و مطالعه قرار دهیم.
نوستالژی و حسرتهای هر فرد را میتوان به دو نوع فردی و اجتماعی تقسیم کرد. بر همین اساس در شعر نادرپور، مؤلفههایی چون عشق، دوری از عزیزان یا از دست دادن آنها، گله از تقدیر و سرنوشت، دوری از وطن، یاد کودکی، حسرت جوانی و … حسرتهای شخصی شاعر هستند و گلهمندی از روزگار و ستم جامعه، تقابل سنّت و مدرنیته، اسطورهگرایی و … جزو حسرتهای اجتماعی وی محسوب میشوند. در این میان، برخی از مؤلّفههای نوستالژی در شعر نادرپور نمود خاصّی دارند که بررسی آنها میتواند نقش مهمّی در تحلیل متن و شناخت جهانبینی شاعر داشته باشد.
۳-۱- نوستالژی وطن یا غم غربت
وطن، پایۀ اشعار حماسی ایران بوده است و اصولاً انگیزۀ اصلی ایرانیان کهن در نقل و تدوین خاطرات فخرآمیز ملّی خود، در وطندوستی آنها نهفته است و همین علاقه، منجر به سرایش شاهنامههای متعدّد شده است (صفا، ۱۳۷۴: ۱۶۵).
گاهی انسان نوعی دوری اجباری را برای کسب تحصیل و … تجربه میکند و گاهی دوری اختیاری را برمیگزیند؛ زیرا میخواهد فرهنگ یا جوّی را که نمیتواند بپذیرد، ترک کند. نادرپور شاعری است که هر دو نوع دوری را تجربه کرده است. وی مدّتها برای تحصیل در پاریس و ایتالیا اقامت گزید و سالهای پایانی زندگی را نیز به انتخاب خود در آمریکا مقیم شد و در همانجا درگذشت.
درد دوری از وطن و خاطرات تلخ و شیرین گذشته با تمام غمها و شادیهای آن، دردی است که کرختی خاصّ خودش را دارد، البتّه برای آنان که وطن را میشناسند و قدر آن را میدانند، نه کسانی که وطن برایشان مفهومی ندارد و هرجا که خوش باشند آنجا را وطن خود میپندارند (ترویا، ۱۳۶۸: ۷).
غم غربت از پربسامدترین مؤلّفههای نوستالژی در شعر نادرپور است. واژه غربت، ۲۷ بار در اشعار نادرپور به کار رفتهاست که نشانه دوری از سرزمینی است که وی در ۲۰ سال پایانی عمر خود از آن دور شد (خلیلی جهانتیغ و دلارامی، ۱۳۸۹: ۴۷). نوستالژی وطن در بیشتر اشعار وی به ویژه در مجموعه های «خون و خاکستر» و «زمین و زمان» دیده میشود.
نادرپور در شعر «و نیز … و نیز …» اگرچه ونیز زیبا و شگفتانگیز را برای کوچ و زندگی خود بر میگزیند؛ امّا در آنجا همچنان غم دوری وطن، دلش را سخت میآزارد و به یاد وطن، پریشان خاطر و بیخواب و گریان است:
اگر ز نیش نگاه ستارگان شبها/ «و نیز» را سرخفتن نیست/ منم که چشم به ستاره میدوزم و تا سپیده برآید: ستاره می‌شمرم/ منم که دل در دریای بیکران، چون او: جزیرههای پراکنده پریشانم/ وزین قلمرو تاریک در نمیگذرم/ منم که تیرهتر از آسمان طوفانی/ به یاد خاک دل افروز آفتابی خویش/ در آسمان سحر دل به گریه میسپرم (نادرپور،۱۳۸۲: ۹۵۲)
وی در شعر «شب آمریکایی» ، غربت را «تبعیدگاه» خود میداند و آن را «جهنمی به زیبایی بهشت» میخواند؛ بهشت زیبایی که برای شاعر دور از وطن، پر از درد و غم و حسرت است و برای او جهنمی غمناک ساخته است:
تبعیدگاه من/ شهریست برکرانه دریای باختر… / من از نسیم سرد خزان بوی خاک را / - همچون شراب تلخ-/ هر دم به یاد خانه ویران مادری/ مینوشم و گریستن آغاز میکنم. (همان،۹۴۴- ۹۴۲)
نادرپور در شعر «زمزمهای در شب» سیل آسا از غم غربت خود مینالد:
اگر سرچشمههای اشک عالم را به من ببخشند/ و یا ابری به پهنای زمین در من فرود آید/ اگر آن اشک سیلآسا/ ره پنهانی دل را به سوی دیده بگشاید: / لهیب درد خاموش مرا تسکین نخواهد داد/ غم تلخ مرا از خاطرم بیرون نخواهد برد… (همان،۹۲۱)
وی سرزمین خود را، دیاردور، گهواره دیرین، خاک بیهمتای یزدانی و سرزمین زرتشت و مانی میخواند و حتّی در حسرت وزش نسیمی و بویی از وطن مادری خود است:
نسیم از دیار خویشتن بویی نمیآرد/ در اقلیم غریبانم، نسیم آشنایی نیست… / کجایی ای دیار دور، ای گهواره دیرین! / که از نو تن به آغوشت سپارم در دل شب‌ها : / به لالای نسیمت کودک‌آسا دیده بربندم/ به فریاد خروست دیده بردارم ز کوکب ها/ سپس صبح ترا ببینم که از بطن سحر زاید./ دیار دور من، ای خاک بیهمتای یزدانی/ خیالت در سر «زردشت» و مهرت در دل «مانی» … (همان،۹۲۳-۹۲۲)
وی در شعر «آن پرتوی سوزان جادویی»، غربت را سرزمین ناشناسان، خاک بی‌باران، خواب هولانگیز، غریبستان، اقلیم بیگانه و وطن را دیار آشناییها و سرزمین مادری میخواند.
امّا قطار بادپیمایی که از اقطار نامعلوم میآید/ آوارهای را از دیار آشناییها/ با خویش میآرد به سوی این غریبستان/ من میهمان تازه را هشدار خواهم داد/ که این سفر: آهنگ برگشتن نخواهد کرد/ وان دل که با او هست: در اقلیم بیگانه/ تسکین نخواهد یافت، یا مسکن نخواهد کرد/ او نیز چون من، در شب غربت تواند دید/ کان پرتو سوزان جادویی/ کز خاوران بر سرزمین مادری میتاخت: / از باختر، آغاز تابیدن نخواهد کرد (همان،۹۰۷).
در شعر «در قلب این اقلیم بیتاریخ» ، غربت را سرزمین دیگران و اقلیم بیتاریخ میخواند و از گذر ناشاد عمرش در این غربت گلایه دارد:
آه ای خردمندان! / اکنون مرا در قلب این اقلیم بیتاریخ/ با گردش ایّام کاری نیست…/ تنها، صدایی ناشناس از دور:/ از ایستگاه خالی هجرت / میخواندم در لحظه بدرود واگنها (همان،۹۰۴).
نادرپور در شعر «از اهرمن تا تهمتن» در غربت خود به یاد وطن و به یاد مازندران میافتد و خود را کاوسی میداند که راه مازندران (وطن) را اشتباه رفته و در سیاهی غربت گم شده است:
سفرنامه من چنین بود، آری/ که از کاخ کاوس در اوج مستی/ به اقلیم نادیدهای دل سپردم/ که ابلیس، مازندران خوانده بودش/ ولی ناگهان پا به شهری نهادم/ که تقدیر مانند گویی بلورین/ در آن تیرگی سوی من رانده بودش/ من از کشور خویش دل برگرفتم/ ولی بهتر از او نجستم دیاری/ چنان ریشه در خاک او بسته بودم/ که بی او به سویم نیامد بهاری … (همان،۸۸۸).
وی در شعر «عنکبوت و اندیشه»، غربت را زندانی میداند که در آن محکوم به فراموشی است:
دیدم در زندان تاریک فراموشی/ در چاردیوار شب غربت: / چندان گرفتارم که بعد از چارهجوییها/ راهی به آزادی ندارم زان گرفتاری (همان،۸۷۹).
در شعر «بر آستان بهاران» به یاد ایران از دیار غربت مینالد:
در این دیار غربت ای دل نشان ره ز چه کس پرسم؟/ که همچو برگ زمینخورده، اسیر پنجه طوفانم/ … کجاست باد سحرگاهان، که در صفای پس از باران/ کند به یاد تو ای ایران/ به بوی خاک تو مهمانم (همان،۸۴۵- ۸۴۴).
برخی از غمنامههای وطنی نادرپور، ناظر به یاد ولایت محل سکونت و زادگاه اوست و گاهی نیز وطن در مفهوم وسیعتر آن؛ یعنی وطن ملّی به کار رفته است.
نادرپور در شعر «آیندهای درگذشته» از غریبی خود مینالد و به یاد دهکده کودکیاش میافتد و حسرت آن دهکده پر از شور و شادی بر روحش تازیانه میزند:
اکنون که بر کرانه مغرب نشستهام/ دیگر، نه روشنایی آینده روبروست/ دیگر، نه آفتاب درون رهنمای من/ از خانه گریختم و خشم روزگار/ خصمانه داد در شب غربت سزای من/ از راه دور مینگرم خاک خویش را / - خاکی که محو گشته در او جای پای من - : / در آسمان تیره او روز، مرده است/ بعد از فنای روز چه سود از دعای من/ خرّم دیار سبز کودکی من کجاست؟/ تا گل کند دوباره در او خندههای من … (همان،۸۴۳- ۸۴۲).
در شعر «خون و خاکستر» شاعر از اینکه به خاطر زلزله ویران بار و وحشتزایی که بر سرزمینش حاکم شده و او را ناگزیر به ترک وطن کرده است پر درد است و به امید یافتن «وادی سبز آرزوهایش» به غربت پناه میبرد؛ امّا پی میبرد که غربت، «خانه او» و «گهواره کودکی او» نیست و جز تنهایی و غم و اندوه چیزی برایش ندارد، بنابراین همیشه در خواب و خیالهای خود با عشق به یاد «دیار آشنای» وطن است.
نادرپور برای بهتر زیستن ، قدم به غربت میگذارد:
چو دیدی که گردون به کامت نگشت/ از او انتقامی دلیرانه گیر!/ چو در خاک خود، کامیابت نکرد/ مراد از بر و بوم بیگانه گیر … (همان،۸۱۰)
امّا در غربت، مرادی جز نامرادی و حسرت وطن نمییابد:
به خود گفتم ای مرد گمکرده خاک! / چرا از جهان روی گرداندهای؟ / چه سود از برو بوم خود یافتی/ که در حسرتش جاودان ماندهای؟ (همان،۸۰۹).
در قطعه «اهریمن تا تهمتن» نیزچنین میگوید:
من از کشور خویش دل برگرفتم/ ولی بهتر از او نجستم دیاری/ چنان ریشه در خاک او بسته بودم/ که بیاو به سویم نیامد بهاری… (همان، ۸۸۸).
در شعر «در زیر آسمان باختر» از تنهایی خود در غربت مینالد:
اینجا درین دیار/ درها همیشه سوی درون باز میشود/ در سرزمین غربت اندوهگین من/ در زیر آسمان مهآلود باختر/ شب در دل من است/ صبح از شقیقههای من آغاز میشود (همان،۷۸۶).
نادرپور در «خطبه زمستانی» که برای دماوند سروده است، در غربت خود خاطره وطن کهن و کوه دماوند را میسراید و با دلی پرغم از حسرت دوری از سرزمینش، آرزو میکند که بار دیگر بتواند در وطن خود برآمدن آفتاب را از گرده فراخ دماوند نظاره کند. وی در شعر «کسی هست در من»، وطنش را مرز و بوم کلامآفرینی میداند که لحن مسیحایی شاعرانش مرده را زنده میسازد. وی در این شعر از غربت خود مینالد و عمری را که در این غربت سپری کرده است، عمری باطل میشمارد و بر آن حسرت میخورد.
نادرپور همچنین در شعرهای «زمین و زمان»، «کاخ کاغذین»، «از درون شب»، «سفر کرده»، «بیگانه»، «گریز»، «از پس دیوار سال‌ها»، «گیاه و سنگ نه، آتش»، «از اهرمن تا تهمتن»، «کلبهای بر سر موج»، «قصه بهاری»، «عنکبوت و اندیشه»، «شهر و شب»، «نگاهی در شامگاه»، «پلی میان زمین و آفتاب»، «پله شصتم»، «صلیب و ساعت»، «خون و خاکستر»، «قاب عکس»، «شبی با خویش»، «میلاد ستاره»، «چکامه کوچ»، «از مرداب تا دریا»، «بی هیچ پاسخی»، «از دور و از نزدیک و از دور»، «پاریس و تائیس»، «دورنما»، «طلوعی از مغرب»، «بر صلیبی دوگانه» و «غزل ۲» انواع غربت و حسرت دوری از وطنش را شاعرانه میسراید.
نوستالژی غربت، بر تمام عناصر و جوانب شعر نادرپور تأثیر گذاشته است و سبب ایجاد تصاویر خاصّ و کاربرد واژگان خاصّی گردیده که تداعیگر غم غربت در شعر اوست. وی از غربت با اصطلاحاتی چون تبعیدگاه، اقلیم غریبان، اقلیم بی تاریخ، سرزمین دیگران، ساحل غریب، سایه غروب، خاک مسیحایی، خاک بیخورشید مغرب و … یاد میکند و سرزمین ولادتگاه خود را خاک دلافروز آفتابی، خانه ویران مادری، دهکده زادگاه من، دیار دور، گهواره دیرین، خاک بیهمتای یزدانی، سرای دیرین و آشنا، زادگاه مهر، سرزمین کودکی، خاک یادگار، لوح جاودانه ایّام، کاخ زرنگار، جلوهگاه آتش زرتشت، ملک بیغروب، مرز و بوم پیر جوانبختی، آشیان کهنه سیمرغ، بام لاجوردی تاریخ، دیار سبز کودکی و … میخواند.
غربت میتواند انواع مختلفی چون «غربت جغرافیایی»، «غربت دینی»، «غربت اندیشگی»، «غربت روحانی»، «غربت فرهنگی» و … داشتهباشد. اگرچه غربت جغرافیایی، بارزترین نمود غربت در اشعار نادرپور است؛ امّا غربت عاطفی، فرهنگی، اندیشگی و روحانی هم در شعر او وجود دارد.
غربت اندیشگی
در این نوع غربت، انسانهایی که از لحاظ اندیشه و تفکّر با دیگران تفاوت دارند، احساس غربت میکنند. بای مثال، نادرپور، فکر بلند خود در جامعه را، مسیحی میداند که بر صلیب کشیده شده است:
آری، اگر ای مهربان! از روزن چشمم/ راهی به سوی آسمان بینی/ وز لابلای پرده مژگان/ آفاق اندوه مرا تا بیکران بینی/ ناچار در پایان آن دیدار/ فکر بلندم را – مسیحاوار-/ خونین و خندان بر صلیب کهکشان بینی (همان،۷۴۴).
غربت روحانی
«گرگوریوس، فیلسوف قرن ۴ میلادی، هدف انسان را در دنیا، رسیدن به خدا بیان میکند و معتقد است که ما انسان‌ها، زمانی به خدا متّصل بودیم و قبل از گناه نخستین، رابطه آسمانی داشتیم. با گناه آدم، ذات انسان آلوده شد؛ ما از درگاه او رانده شدیم و به این عالم منتقل شدیم و باید دوباره به مقام ازدست‌رفته خود بازگردیم» (صاحب الزّمانی، ۱۳۴۱، ج۲: ۲۴۱).

ﻏﺎﻟﺒﺎً در ﻛﺸﻮرﻫﺎی در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﻬﺎن، ﻣﻬﺎﺟﺮت روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ، در درﺟـﻪ اول ﺑﻪ ﺳﻮی ﺷﻬﺮﻫﺎی ﭘﺎﻳﺘﺨﺘﻲ ﺑﻮده، در واﻗـﻊ ﻣﻬـﻢﺗـﺮﻳﻦ ﻧـﻮع ﻣﻬـﺎﺟﺮت درونﻣﺮزی داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ، ﻣﻬﺎﺟﺮتﻫﺎی روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﻮده ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻞ و اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. (بهفروز, ۱۳۷۴)

در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، مهاجرت از روستا به شهر در زمره مهمترین مسائل اجتماعی و اقتصادی به شمار می آید. این مهاجران هم در مبدأ و هم در مقصد مسائل و مشکلاتی از جمله؛ بروز نابسامانی های متعدد ناشی از فشار بر منابع و امکانات محدود جوامع شهری ، بیکاری و کم کاری ، کمبود فضای زیستی و آموزشی ، آلودگی هوا و محیط زیست، سالخوردگی و زنانه شدن نیروی کار کشاورزی ، تخلیه روستاها و غیره را به وجود می آورند. (اوبرای, ۱۳۷۰)

مهاجرت های روستایی عموما از عدم زیرساخت های اقتصادی و صفات زیر بنایی مناسب در روستاها از یک سو و انتظار درامد و اشتغال بهتر به همراه وجود خدمات و تسهیلات رفاهی ،اموزشی وبهداشتی برتر در شهرها از سوی دیگر متاثر میگردد از طرفی نیز تسلط یک سویه شهر به روستا در طی دهه اخیر به خصوص در ایران بعد از اصلاحات ارضی موجب به هم خوردن روابط متقابل شهر و روستا گردید و وابستگی متقابلی که در کارکردهای اقتصادی/اجتماعی و فرهنگی داشتند از بین رفته و در حال حاضر به تضعیف هرچه بیشتر روستا از نظر بنیه اقتصادی و توسعه برتر شهری به نسبت جلوه انجامیده است و این امر نه تنها زمینه مهاجرت های روستایی –شهری را فراهم کرده بلکه ان را تشدید نموده است. (اذانی/بوستانی, ۱۳۹۰)

انچه که در فرایند مهاجرتی قابل تامل است،چرایی علل و انگیزه های مهاجرت روستاییان به سمت مراکز شهری می باشد چرا که بسته به ویژگی های طبیعی ،شرایط اقتصادی-اجتماعی و همچنین تفاوت های تاریخی،قومی و فرهنگی روستائیان دست به نقل مکان به شهرها می زنند به عبارت دیگر وجود عوامل مهمی از قبیل بروز مخاطرات محیطی(خشکسالی،سیل،زلزله)،رفع نیازهای زیستی،دسترسی به امکانات و تسهیلات معیشتی-رفاهی به همراه دستیابی به شغل جدید و درامد بیشتر،رفع فقر و بیکاری، بالا بردن سطح فرهنگ و تمایل به زندگی در نقاط خاص، براوردن احتیاجات اجتماعی همچون تحصیل از مهم ترین انگیزه های مهاجرت روستائیان به دیگر مراکز سکونتگاهی کشور محسوب می شود. (سجادی/ابراهیم زاده/شمس الدینی, ۱۳۹۰)

۲-۱ اهمیت و ضرورت تحقیق

بر اساس بررسی ها و تحقیقات مختلف مهاجرت به یکی از اساسی ترین مسائل جمعیتی تبدیل شده است.این امر به خصوص در کشورهای جهان سوم تبدیل به یک معضل اجتماعی شده است. مهاجرت هدفمند وبرنامه ریزی شده مانند آنچه برخی از کشورهای پیشرفته اتفاق می افتد نه تنها یک عامل زیانبخش تلقی نمی شود بلکه سهم عمده ای در کاهش فقر روستایی ،شکوفایی و رونق اقتصادی و ایجاد توسعه خواهد داشت. (پناهی/پیشرو, ۱۳۹۰)

افزایش مهاجرت روستاییان به شهرها و خالی از سکنه شدن روستاها علی رغم هزینه سنگینی که خدمت رسانی تامین نیازهای اساسی بخش روستایی بر دوش جامعه گذاشته است، به معنی ناتوانی الگوی توسعه اقتصادی-اجتماعی و تامین نیازهای اساسی به کار گرفته شده است. در چنین شرایطی برنامه ریزی و سیاست گذاری در زمینه توسعه جامعه روستایی نیازمند شناخت کامل ویژگی های جامعه روستایی،نیازها و اولویت های آنها می باشد.برای دستیابی به این اهداف ساماندهی اسکان جمعیت،مهار رشد شهرهای بزرگ،ساماندهی الگوی استقرار مراکز جمعیتی مناطق روستایی و ایجاد زیر ساخت ها وتجهیز مراکز مهم سکونت روستایی امری اجتناب ناپذیر می باشد.این برنامه ضمن مهار و هدایت معقول روند جابجایی جمعیت روستایی،زمینه رشد و توسعه مراکز مهم سکونتگاه های روستایی را فراهم ساخته و از رویش شهرهای بزرگ و سرطانی جلوگیری می نماید و در نتیجه امکان ایجاد شرایط بهترو ماندگاری جمعیت روستایی را فراهم می سازد. (اسایش, ۱۳۷۷)

۳-۱ اهداف تحقیق

بررسی انگیزه های مهاجرت روستائیان به شهر

بررسی علل ماندگاری روستائیان در شهر (هدف کلی پژوهش، شناخت علل مهاجرت (ابعاد اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی، جغرافیایی و طبیعی، اموزشی ) روستاییان به شهرهاست)

۴-۱ سوالات تحقیق

چه عواملی باعث بررسی انگیزه های مهاجرت روستائیان به شهر میشود؟

چه عواملی باعث شناخت و بررسی علل ماندگاری روستائیان در شهر میشود؟

۵-۱ فرضیات تحقیق

فرضیه عبارت است از حدس یا گمان اندیشمندانه درباره ماهیت،چگونگی و روابط بین پدیده ها،اشیاء و متغیرها که محقق را در تشخیص نزدیک ترین ومحتمل ترین راه برای کشف مجهول کمک مینماید. (حافظ نیا, ۱۳۹۱, ص. ۱۳۲)

فرضیه بیان نظری اثبات نشده است که باید با توجه به واقعیت های شناخته شده به ازمون گذاشته شود. (پاپلی یزدی/ابراهیمی م. , ۱۳۸۱, ص. ۲۰)

فرضیه را میتوان رابطه ادعا شده و اثبات نشده بین دو یا چند مفهوم که حکایت از وقایع خارجی دارند تعریف کرد. (مهاجری, ۱۳۸۶, ص. ۳۱)

پس از مشخص کردن مساله و جمع اوری مدارک لازم باید به پیدا کردن راه حل اقدام نمود این راه حل ها را در اصطلاح فرضیه می نامند. (شریعتمداری, ۱۳۸۳, ص. ۱۰۷)

انواع فرضیه:

۱)فرضیه های تحقیقی یا پژوهشی H1))

این نوع فرضیه نشان دهنده انتظارات محقق درباره متغیرهای پژوهشی است و به وجود رابطه بین متغیرها اشاره داشته و بیان می کند که متغیر مستقل بر متغیر وابسته اثر دارد و یا بین متغیرها رابطه یا تفاوت وجود دارد.

الف)فرضیه های جهت دار

ب)فرضیه های بدون جهت

۲)فرضیه های اماری

رابطه بین متغیرها را بر حسب پارامترهای جامعه بیان می کند.

الف)فرضیه صفر یا پوچ: بیان میکند که بین متغیر مستقل و وابسته رابطه، اثر و یا تفاوت وجود ندارد و رابطه پیش بینی شده که در فرضیه تحقیق بیان میگردد تنها ناشی از شانس و تصادف است.

ب)فرضیه جانشین: بیان کننده انتظار محقق درباره نتایج تحقیق بوده که معمولا بر اساس مدارک تجربی و چارچوب نظری تدوین می شود. (گرجی, ۱۳۹۱, ص. ۸۱-۸۳)

به نظر می رسد عوامل اقتصادی و اجتماعی در مهاجرت روستائیان به شهر موثر می باشد.

به نظر می رسد ویژگی های مکانی و امکانات رفاهی باعث مهاجرت روستائیان به شهر می شود.

به نظر می رسد جاذبه های شهری عامل ماندگاری روستائیان به شهر می باشد.

۶-۱ واژگان کلیدی

مهاجرت/ مهاجرت روستا-شهری/ روستا/ شهر/حاشیه نشینی

فصل دوم:

طرح نظری

۱-۲ مقدمه:

در سرار جهان به ویژه پس از جنگ جهانی دوم مهاجرت های روستایی به عنوان پدیده ای جمعیتی در عرصه های ملی و بین المللی مطرح شد.اگرچه این مهاجرت ها در اغاز طبیعی و منطقی به نظر می رسید اما بعد از چند دهه و به دنبال اثار وپیامدهای نامطلوب در کشورهای کمتر توسعه یافته ،غیر منطقی و مشکل زا تلقی میشود.ضعف ساختارهای اقتصادی واجتماعی مناطق روستایی سبب گردید تا روستائیان برای به دست اوردن فرصت های بهتر زندگی به مناطق شهری مهاجرت کنند. (طاهرخوانی, ۱۳۸۵) (اذانی/بوستانی, ۱۳۹۰)

مهاجرت از روستا به شهر از جمله موضوعات مورد توجه اندیشمندان و صاحب نظران بوده و هست. در حال حاضر مهاجرت روستائیان به شهر ها به ویژه در کشورهای در حال توسعه یکی از پدیده های مهم اجتماعی محسوب می شود.در کشور ما مساله مهاجرت بی رویه به شهرها از زمان اصلاحات ارضی و به عنوان یکی از پیامدهای خطرناک ان پدید امد.اصلاحات ارضی بر قشر اجتماعی روستا،تولیدات کشاورزی و شیوه های تولید زراعی در روستا تاثیر گذاشت. با انباشته شدن جمعیت در شهر ضمن اضافه شدن بر تعداد مصرف کنندگان ،نیاز به منابع تولید به ویژه تولید کشاورزی نیز افزایش میابد و موجب افزایش مشاغل کاذب و انگلی ،انحرافات اجتماعی و… می شود که برای دولت هزینه ساز است و مشکلاتی را به همراه دارد. (گودرزی, ۱۳۸۷)

روستائیان به عنوان فقیر ترین اقشار جامعه به ویژه در کشورهای در حال توسعه که به دلیل شرایط سیاسی،اقتصادی،اجتماعی و همچنین وجود نابرابری های فضایی حاکم بر عرصه های سکونت گاهی ،سالیان متمادی با فقر و مشکلات زیست معیشتی روبه رو بوده اند،با رشد فزاینده ارتباطات و مناسبات روستایی-شهری در این گونه کشورها ؛با مقایسه وضعیت زندگی خود با دیگر افراد جامعه(به ویژه شهرنشین ها )در تلاش به منظور تغییر این وضعیت ناخوشایند و همچنین کسب رفاه بیشتر رهسپار شهرها و دیگر مراکز جمعیتی می شوند. روستائیان در راستای بهره مندی از مواهب نوسازی و رشد که عموما در شهرها متمرکز شده به سمت این کانون های برخوردار از خدمات ،اشتغال و ازادی های فردی مهاجرت نمودند. این روند که بعد از انقلاب اسلامی به دلیل فضای اجتماعی -سیاسی حاکم بر کشور و همچنین بروز جنگ و به وجود امدن شرایط اقتصادی- معیشتی نامساعد برای روستائیان علی رغم توجه به مباحث عدالت فضایی در توزیع منابع بین تمام اقشار جامعه از سوی نهادها و دستگاه های دولتی شدت گرفت موجب سیل عظیم روندهای مهاجرتی روستائیان به سمت شهرها در جهت دستیابی به شغل و درامد بیشتر و نیز برخورداری از خدمات اجتماعی – فرهنگی موجود در شهرها شده است. (شمس الدینی/گرجیان, ۱۳۸۹)

۲-۲ تعریف مفاهیم کلیدی

۱-۲-۲ مفهوم مهاجرت

مهاجرت شکلی از تحرک جغرافیایی یا ترک مکانی است که بین دو واحد جغرافیایی صورت می‌گیرد. این تحرک جغرافیایی تغییر اقامتگاه از مبدا یا محل حرکت به مقصد یامحل ورود می‌باشد اینگونه مهاجرتها را مهاجرت دائم گویند و باید آن را از اشکال دیگر حرکات جمعیت که متضمن تغییر دایمی محل اقامت نمی‌باشد تفکیک کرد. (زنجانی ح. , ۱۳۷۶, ص. ۲۱۲)

منظور از مهاجرت این است که فرد از وطن خود به جای دیگر انتقال یابد به طوری که این تغییر مکان ثابت یا نیمه ثابت باشد.مهاجرت شکلی از تحرکات جغرافیایی یا مکانی است که بین دو منطقه جغرافیایی انجام میشود این حرکت شامل ترک یک منطقه و اقامت پیوسته در منطقه ای دیگر است که ان را مهاجرت دائمی می گویند. (گودرزی, ۱۳۸۷)

مهاجرت را حرکت انسانها در سطح جغرافیا که با طرح و قصد قبلی صورت می گیرد و به تغییر محل اقامت آنها برای همیشه یا مدت طولانی می انجامد تعریف می کند. بنابراین مهاجرت شامل چادر نشینی یا جمعیت های غیر ساکن که محل اقامت ثابت ندارند و در معرض جابجائی دائم هستند نمی شود. همچنین جابجائی فصلی در طول سال و در چندین محل اقامت در قلمرو مهاجرت جا نمی گیرد. مهاجرت داخلی عبارتست از جابجایی از یک منطقه (استان، ناحیه، شهر) به منطقه ای دیگر در همان کشور. مهاجرت های روستا- شهری یک انتقال اصلی از ساخت مرکزی جامعه،که درآن مردم به طور کلی از اجتماعات کوچکتر کشاورزی به اجتماعات بزرگتر و عمدتاً غیر کشاورزی حرکت می کنند را نشان می دهد. غیر از جنبه فضایی(افقی)حرکت، همچنین جنبه های اقتصادی –اجتماعی (عمودی)مستلزم انتقال دائم مهاجرت ها، نگرش ها،انگیزه هاو الگوی رفتاری است؛بطوری که مهاجرین قادر به شکستن کامل زمینۀ روستایی شان شده و در موجودیت شهری تسلیم می شوند. بنابراین اساس حرکت یک انتقال دائم است (لهسایی زاده, ۱۳۶۸, ص. ۱۵).

مهاجرت در لغت نامه های فارسی به معنای از جایی به جایی دیگر رفتن و در انجا منزل کردن،و یا دوری کردن ازشهر و دیار امده است. از نظر جامعه شناسی مهاجرت جریان انسانی است بین مبدا و مقصد که در اثر پاسخ به عوامل مثبت و منفی مبداء و مقصد صورت میپذیرد.مهاجرت نوع انتخاب است که از طرف مهاجر انجام می گیرد. (عابدی, ۱۳۸۴) (زارع, ۱۳۸۹)

جمعیت شناسان مهاجرت را تغییر محل اقامت معمول افراد می دانند و تقسیم بندی های خاصی را برای ان به عمل می اورند.مهمترین و بیشترین نوع مهاجرت و جابه جایی جمعیت مربوط به مهاجرت از روستا به شهرها میباشد.مهاجرت از شهر به روستاها که به مهاجرت منفی شهرت پیدا کرده عمومیت چندانی ندارد. (کریمی/عابدی)

۲-۲-۲ مفهوم مهاجرت روستا- شهری

مهاجرت یک پدیده پیچیده است که با زبان ،فرهنگ وشرایط اقتصادی ارتباط دارد.مهاجرت را می توان یک نوع تطبیق وسازگاری اجتماعی در پاسخ به نیاز های اجتماعی،اقتصادی ودگرگونی های فرهنگی محسوب کرد. مطالعات نشان می دهند که در جهان در حال توسعه،نرخ های مهاجرت از روستا به شهر از نرخ های ایجاد شغل در شهرها فراتر می رود و ظرفیت بخش صنعت و خدمات برای جذب موثر این نیرو کاهش می یابد.اکنون دیگر برای اقتصاددانان مهاجرت سریع به عنوان یک فرایند مسلم و مفید برای حل مشکلات تقاضای نیروی کار محسوب نمی شود بلکه برعکس مهاجرت به عنوان عامل عمده ای که پدیده عمومی و فراگیر نیروی کار را دامن می زند و مشکلات جدی و بیکاری شهری را وخیم تر می سازد،مورد توجه قرار می گیرد (تودارو & ترجمه مصطفی سرمدی, ۱۳۶۷, ص. ۶)

به طور کلی با توجه به بررسی های انجام شده می توان ویژگی های زیر را در مورد مهاجرت های روستایی در ایران مشخص نمود: ۱-مهاجرت ها مرد گزین،مجرد گزین وجوان گزین هستند؛ ۲-شروع مهاجرت ها به صورت فردی است و سپس شکل جمعی و خانوادگی پیدا می کند؛ ۳-باسوادها و خوش نشینان بخش عمده ای از مهاجران را تشکیل میدهند؛ ۴-عامل اقتصادی در قالب جستجوی کار عامل مهمی محسوب می شود؛ ۵-متغیرهایی مانند وجود خویشاوندان در شهر،کمی زمین،الگوی کشت تجاری،با مهاجرت ارتباط تنگاتنگی دارند. (ازکیا و غفاری, ۱۳۸۳, ص. ۶۵) (اسایش, ۱۳۷۷)

مهاجرت های روستا-شهری به ۲نوع زیر تقسیم میشود:

مهاجرت مستقیم:حرکتی است که به طور مستقیم از روستا به مقصد شهر انجام میگیرد.اکثر مهاجرت های روستایی از این نوع میباشد.

مهاجرت پله ای یا غیر مستقیم:حرکتی است که از روستا شروع میشود و پس از مدتی اقامت در یک شهر کوچک به سمت شهر اصلی ادامه مییابد.مهمترین عامل مهاجرت پله ای یا غیر مستقیم کمبود امکانات و اشتغال در مراکز محلی است که مهاجران را به طرف مادر شهرها هدایت می کند. (مرتضوی تبریزی, ۱۳۸۳, ص. ۵۶/۵۷)

۳-۲-۲ مفهوم روستا

روستا واژه ای است که از کلمه ی رستاق گرفته شده که در اصطلاح جغرافیدانان اسلامی به ناحیه ای اتلاق می شد که مزارع و قریه هایی داشته باشد. واژه رستاق در دوره های بعدی به دو معنی به کار گرفته شده است:نخست به معنای دهستان که هم اکنون نیز در برخی از استانهای کشور مصطلح است،دوم به معنای ده و قریه که این مفهوم تا اواخر دوره قاجاریه به کار می رفته و در حال حاضر به واژه روستا تبدیل شده است. در نهایت روستاها به سکونتگاه هایی اطلاق می شود که اکثر مردم ان از طریق کشاورزی سنتی یا نیمه سنتی به امرار معاش بپردازد. (تقوی, ۱۳۸۹, ص. ۱۶)

منظور مکانی است که کمتر از ۵۰۰۰ نفر جمعیت دارد.شغل اکثر مردم ان کشاورزی است و شهر داری در ان تاسیس نشده است. (گودرزی, ۱۳۸۷) (وثوقی, ۱۳۸۰, ص. ۱۲)

روستا محدوده ای از فضای جغرافیایی است که واحد اجتماعی کوچکی مرکب از تعدادی خانوار که نسبت به هم دارای نوعی احساس دلبتگی،عواطف و علایق مشترک هستند در ان تجمع می یابند و بیشتر فعالیت هایی که برای تامین نیازمندیهای زندگی خود انجام می دهند،از طریق استفاده و بهره گیری از زمین و در درون محیط مسکونی شان صورت می گیرد.

از نظر تقسیمات کشوری روستا در ایران کوچکترین واحد سکونتی و اجتماعی-سیاسی است. (نیک خلق, ۱۳۸۲, ص. ۳۵)

روستا عبارت است از یک مرکز جمعیت و محل سکونت و کار تعدادی خانوار که در اراضی آن به عملیات کشاورزی اشتغال داشته و درآمد اکثریت آن از طریق کشاورزی حاصل گردد و عرفاً در محل ده یا روستا شناخته شود. روستا گذشته از ویژگی های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خاص خود، واحدی است که می تواند بی نیاز از دنیای خارج به حیات خود ادامه دهد.در تعریفی دیگر از روستا آمده است، روستا عبارت است از فضای اجتماعی که در آن با توجه به تراکم نسبی ناچیز جمعیت، نوع خاصی از فعالیت اقتصادی-عمدتا فعالیت کشاورزی- غلبه دارد. روابط اجتماعی – اقتصادی سکونتگاهی روستایی معمولاً در عرصه هایی محدود و مشخص جریان دارد و ساکنان روستایی هویت اجتماعی مشترکی دارند که با نام روستا مشخص می گردد. این مجموعه مکانی- فضایی مبتنی بر روابط اجتماعی و اقتصادی خاص و بستگی ها و پیوند های ویژه محیطی- اکولوژیک، اجتماع معینی را به وجود می آورد که می توان آن را فضای روستایی خواند. (پوریزدان پرست, ۱۳۸۹)

روستا عبارت است از یک مرکز جمعیت و محل سکونت و کار تعدادی خانوار که در اراضی ان عملیات کشاورزی اشتغال داشته و درامد اکثریت انها از طریق کشاورزی حاصل می شود . (راهب, ۱۳۸۶)

روستا به مجموعه یک یا چند مکان و اراضی به هم پیوسته گفته میشود که خارج از محدوده شهرها واقع شود،دارای محدوده ثبتی یا عرفی مستقل باشد. (پاپلی یزدی/ابراهیمی م. , ۱۳۸۱)

۴-۲-۲ مفهوم شهر

مفهوم شهر از دیدگاه های مختلفی قابل تعریف است. از دیدگاه تاریخی، شهر در قدیم وظایف و خدماتی را انجام می داده و عملکرد آن حقوق، مزایا و برتری هایی را برای آن ایجاد می نموده است و به خاطر این امکانات درست در نقطه مقابل روستا قرار میگرفته است. از دیدگاه اجتماعی، شهر را می توان سکونتگاه دائمی، انبوه و نسبتاً بزرگی برای افرادی که از نظر اجتماعی نا همگون هستند تعریف کرد. از دیدگاه اقتصادی، شهر زیستگاه ساکنانی است که در درجه اول از راه بازرگانی و نه کشاورزی زندگی می کنند. تنوع اقتصادی از دیگر ویژگی های شهر است و بر دو پایه استوار است اول بر پایه وجود املاکی که به صورت سرمایه داری اداره می شوند و دوم بر پایه وجود بازار به مثابه مکان مبادله ثروت.شهر مکانی است دارای جمعیت بیشتر و با تراکم نسبی بالا و وسعت زیاد که در آن مشاغل غیر کشاورزی غالب بوده و از نظر اجتماعی نا متجانس باشند و در آن محیط مصنوع و چشم انداز انسانی حکمفرما بوده و محل تمرکز فعالیت های اداری، سیاسی و خدماتی باشد. (پوریزدان پرست, ۱۳۸۹)

شهر جایی است که در آن نوع مسکن، رفتار، درآمد، سیمای شهری و پوشاک مردم آن با روستا متفاوت باشد و شغل سکنه ی آن غیر از کشاورزی باشد. به نظر جغرافیدانان، شهر منظره ای مصنوعی از خیابانها،ساختمانها، دستگاه ها و بناهایی است که زندگی شهری را امکان پذیر می سازد. (اوبرای, ۱۳۷۰, ص. ۷۱)

طبق ماده ۴ قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری ایران، شهر، محلی (مکانی) است با حدود قانونی که در محدوده جغرافیایی مشخص واقع شده و از نظر بافت ساختمانی، اشتغال و سایر عوامل دارای سیمایی با ویژگی های خاص خود است، به طوری که اکثریت ساکنان دائمی آن در مشاغل کسب، تجارت، صنعت، خدمات و فعالیت های اداری اشتغال داشته و در زمینه خدمات شهری از خودکفایی نسبی برخوردارند. شهر کانون مبادلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی حوزه نفوذ پیرامون خود بوده و حداقل دارای ده هزار نفر جمعیت است. یا مکان تجمع عده کثیری از مردم با سلایق، افکار، رفتار و… متفاوت می باشد. (شیعه, ۱۳۷۱, ص. ۵۲)

شهر ، محل اسکان طبیعی انسان متمدن می باشد. شهر نه تنها مجموعه ای از افراد انسانی، امکانات اجتماعی، خیابان ها، ساختمان ها و نهادهاست بلکه یک قلمرو و منطقه شامل مجموعه ای از شیوه های کاربردی، نگرش های سازمان یافته و احساسات است بنابراین شهر دارای دو جنبه توأمان – جنبه کالبدی و جنبه ماهیت انسانی – می باشد. (علییی, ۱۳۸۲)

۵-۲-۲ مفهوم حاشیه نشینی

حاشیه نشینی در ایران نیز همانند اکثر کشورهای در حال توسعه تا حدود زیادی ریشه در مهاجرت و عوامل دافعه وجاذبه روستایی-شهری دارد.فقدان و کمبود امکانات رفاهی و خدماتی در مناطق روستایی و شهرهای کوچک فرایند مهاجرت را تشدید کرد وحاشیه نشینی پدیدار شد و به این ترتیب یکی از بارزترین نمودهای مهاجرت در ایران مانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه شکل گرفت. (لوابی/جنگی/بیرام زاده/ملایری, ۱۳۸۸)

حاشیه نشینی عبارت است از وضع زندگی تمام کسانی که بنا به هر دلیلی از انزوای روستایی خارج وجهت ارتقاء زندگی و رسیدن به متن شهری حرکت کرده اند ولی به دلیل غالبا فقراقتصادی در حاشیه شهر سکنا گزیده اند. (اسماعیل زاده, ۱۳۸۸)

حاشیه نشینی عبارت است از وضع زندگی تمام کسانی که در جامعه شهری ساکنند ولی از نظر درامد،بهره گیری از امکانات و خدمات در شرایط نامطلوبی به سر می برند در واقع کلیه کسانی که از حالت تولیدی گذشته خود بیرون امده و به صورت مازاد نیروی انسانی در حاشیه شهرها سکنا می گزینند. (ارباب/پارسا, ۱۳۸۶)

۳-۲ پیشینه تجربی

۱)حسین کریمی نیز مطالعه خود را با عنوان” مهاجرت و تغییر در بهره‌ وری کشاورزی” انجام داده که بر اساس نتایج آن، مقدار نیروی کار فعال در بخش کشاورزی، سرمایه و سطح سواد روستائیان اثر مثبت و سطح زیر کشت و ماشین‌آلات اثر منفی‌روی بهره‌وری کشاورزی دارد. این مطالعه نشان داده است که افزایش دستمزد روستائی باعث کاهش مهاجرت و با افزایش دستمزد شهری نسبت به روستایی مهاجرت افزایش می یابد .بررسی ارتباط بین مهاجرت و نهاده‌های کشاورزی (شامل نیروی کار فعال، موجودی سرمایه، سطح سواد، ماشین‌آلات و سطح زیر کشت) نشان داه است که افزایش سرمایه، نیروی کار و سطح سواد باعث کاهش مهاجرت و افزایش سطح زیر کشت و ماشین‌آلات باعث افزایش مهاجرت می‌شود .

۲)جعفر عبادی (۱۳۷۱) نیز مطالعه‌ای تحت عنوان “بیکاری شهری و مهاجرت روستایی به شهر در ایران” انجام داده است که بر اساس نتایج آن مشخص می‌شود که می‌توان مسأله مهاجرت از روستا به شهر و بیکاری در ایران را بر اساس چارچوب یک دوگانگی اقتصادی توضیح داد. وی نشان داده است که عمده‌ترین دلیل مهاجرت روستاییان به شهرها وجود عمده فعالیت‌های بخش خدمات و صنعت در مناطق شهری و عمده فعالیت‌های کشاورزی در مناطق روستایی است.

۳) سیدمحمد میرزایی در مقاله خود تحت عنوان “انتقال جمعیتی، علل و نتایج اقتصادی و اجتماعی آن” به بررسی دلایل مهاجرت از روستا به شهر و نتایج و آثار اقتصادی و اجتماعی آن پرداخته است. وی ضمن بررسی مبانی نظریات انتقال جمعیت، این پدیده را ترکیبی از عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دانسته که خود نیز منشأ تحولات اقتصادی و اجتماعی مختلفی است.

۴)سعید گودرزی(۱۳۸۷) در تحقیقی به نام “گرایش های مهاجرتی در جوامع روستایی ایران و عوامل موثر بر ان” به سنجش میزان گرایش روستاییان به مهاجرت پرداخته است.این تحقیق با روش توصیفی از نوع پیمایش و با بهره گرفتن از پرسشنامه انجام شده است.نتایج تحقیق نشان میدهدکه متغیرهای تحصیلات،سن،همبستگی فرد با مردم روستا،تصور افزایش نسبی درامد بعد از مهاجرت،تصور بهتر شدن زندگی اقوام ،دوستان واشنایان مهاجرت کرده بعد از مهاجرت و میزان رضایت مندی فرد از روستا بر گرایش پاسخگویان به مهاجرت تاثیر داشته است.

۵)دکتر مهدی اذانی و سعید بوستانی( ۱۳۹۰) در تحقیقی با عنوان “تحلیلی بر عوامل موثر در مهاجرت های روستایی-شهری نمونه ی موردی شهرستان ممسنی” به رضایت مهاجرین روستایی در شهرستان ممسنی پرداخته است.نگرش ساختاری توجه به علل و عوامل مهاجرت های روستایی و محدودیت های مهاجرین در مبدا مهاجرت هدف و دیدگاه غالب در این مقاله است.روش این پژوهش بر اساس هدف کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی –موردی،تحلیلی است.نتایج این تحقیق نشان میدهد که شهرستان ممسنی با رشد بالای مهاجرت مواجه بوده که بیشترین ان طی دهه های ۱۳۵۵-۶۵ و ۱۳۶۵-۷۵ میباشدکه پیامدهای منفی را در محیط های روستایی و شهرها به وجود اورده است. علت های مهاجرت های روستایی در این شهرستان کمبود درامد و فقدان امکانات اموزشی،خدماتی ورفاهی است.

۶)اسدالله رمضانی (۱۳۸۹) در مقاله ای با عنوان” بررسی عوامل موثر بر مهاجرت های روستایی مطالعه ی موردی دهستان شاسکوه شهرستان قاینات” به بررسی عوامل موثر بر مهاجرت های روستایی دهستان شاسکوه پرداخته است.نتایج حاصله نشان می دهد که مهم ترین عامل مهاجرت روستاییان این دهستان عامل اتقتصادی (کمبود درامد واشتغال) بوده است.

۷)راستی و ارزومندان ( ۱۳۹۰) در مقاله ای تحت عنوان “مهاجرت ،حاشیه نشینی و اثرات ان بر سلامت شهری مطالعه ی موردی بیرجند” به تحلیل ویژگی های عمده جمعیتی و اقتصادی- اجتماعی خانوارهای ساکن در مراکز جمعیتی حاشیه شهر بیرجند پرداخته است.روش پژوهش از حیث ماهیت،توصیفی-تحلیلی و شیوه گرداوری اطلاعات از نوع اسنادی-پیمایشی بوده است.نتایج تحقیق نشان می دهد که مبدا اولیه اکثر مهاجرین حاشیه نشین مناطق روستایی است. پایین بودن سطح سواد و بالا بودن نرخ بیکاری و همچنین عدم تعادل در توزیع درامد از مهم ترین ویژگی های اقتصادی-اجتماعی جامعه نمونه تحقیق محسوب میشود.

۸) لیلا پناهی و حمدالله پیشرو (۱۳۹۰) در مقاله ای تحت عنوان “بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان روستایی به شهر مطالعه ی موردی روستاهای بخش مرکزی شهرستان مرو دشت” به بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان روستایی و ارائه راهکارهای عملی برای توقف روند مهاجرت ان پرداخته است.نتایج به دست امده نشان میدهد که عوامل اجتماعی و فرهنگی نقش مهمی در مهاجرت جوانان روستایی داشته است.متغیرهای نبود فرصت های شغلی در مناطق روستایی،نبود درامد کافی،سختی کار کشاورزی،نرخ بالای رشد جمعیت روستا و تبلیغات نادرست در خصوص زندگی مرفه شهری از نظر افراد مورد بررسی از اهمیت کمتری برخوردار بودند.لذا برای جلوگیری از روند روز افزون مهاجرت در منطقه پیشناهاد میگردد که دولت با معرفی زمینه های اشتغال در روستاهای مورد بررسی و پرداخت تسهیلات اشتغال ذایی نسبت به حمایت از ایجاد صنایع کوچک روستایی برای جلوگیری از خروج جوانان اقدام نماید.

۹)مهدی طاهر خوانی ( ۱۳۸۵) در مقاله ای با عنوان “عوامل مؤثر در مهاجرتهای روستا- شهری با تأکید بر مهاجرت جوانان روستایی استان قزوین” به عوامل موثر در ایجاد انگیزه مهاجرت جوانان پرداخته است. در حقیقت از هدفهای مهم این تحقیق درک علل و عوامل مؤثر در ایجاد انگیزه برای مهاجرت جوانان از نواحی روستایی به شهرهاست.تجزیه و تحلیلهای تجربی نشان می دهند که اگر چه انگیزه های اقتصادی در مهاجرت جوانان روستایی نقش مهمی دارند، عوامل غیر اقتصادی نیز اثرات مستقیم بر رفتار آنان می گذارند.برای مثال، تسهیلات محلی، رضایت از محل سکونت رفاه اجتماعی، استانداردهای زندگی، نیاز به پیشرفت، زندگی بهتر و هدفهای ارزشی به طور معنا داری انگیزه مهاجرت جوانان روستایی استان قزوین را افزایش داده اند.

۱۰) صدف مینا ( ۱۳۸۹) در مقاله ای با نام “مهاجرت نابرابری و پیامدهای ان” به بررسی عوامل موثر بر مهاجرت و پیامدهای ان پرداخته است. روش این تحقیق مطالعه ی اسنادی- نظری است. نتایج این بررسی نشان می دهد که رابطه مهاجرت و نابرابری نیز گسترده و چند بعدی است به این معنا که حرکت جمعیتی نه فقط باعث تغییر چگونگی پراکندگی جمعیت در درون یک منطقه جغرافیایی می شود بلکه در ساختارهای شغلی،رفاهی،جنسی،اموزشی تغییراتی را ایجاد می نماید.

۱۱) رضوانی/منصوریان/احمدی ( ۱۳۸۸) در مقاله ای با عنوان “ارتقای روستاها به شهر و نقش ان در بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلی مطالعه ی موردی شهرهای فیروز اباد و صاحب در استان های لرستان وکردستان” به بررسی تاثیرات ارتقای روستاها به شهر بر کیفیت زندگی ساکنان از طریق مطالعه ی شاخص های ذهنی است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده است و داده های مورد نیاز با بهره گرفتن از پرسش نامه کنترل شده جمع اوری شده است.نتایج نشان می دهد که در مجموع ارتقای روستا به شهر باعث بهبود چشمگیر کیفیت زندگی در شهر فیروزاباد و بهبود نسبی کیفیت زندگی در شهر صاحب شده است.

۱۲) سجادی/ابراهیم زاده/شمس الدینی (۱۳۸۹) در مقاله ای تحت عنوان” تحلیلی بر مهاجرت های روستایی-شهری با تاکید بر نقش مسافت و دسترسی مورد (شهرستان ممسنی) “به بررسی علل مهاجرت و چگونگی نقش دسترسی و مسافت از شهر نوراباد در این مهاجرت ها پرداخته اند.روش تحقیق تحلیلی- توصیفی بوده است و با نگرش رفتاری-فضایی دنبال شده است.جمع اوری اطلاعات با اتکا بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی انجام گرفته است.یافته ها ی تحقیق علاوه بر اینکه نماینگر رابطه بین کمبود خدمات به عنوان انگیزه عمده در مهاجر فرستی روستاهای مورد مطالعه است،بلکه نقش موثر فاصله و دسترسی از شهر را در کمبود خدمات روستایی و نتیجتا مهاجرت محرز می سازد.

۱۳) طاهرخوانی/ زارعی ابیانه (۱۳۸۵) در مقاله ای تحت عنوان “مهاجرت جوانان روستایی با تاکید بر مهاجرت جوانان روستای ابیانه” به بررسی این که چرا روستاییان مهاجرت می کنند و عامل های موثر در تصمیم انان برای مهاجرت چیست پرداخته اند.اگرچه عامل های اقتصادی و غیر اقتصادی به طور هماهنگ در ایجاد انگیزه برای مهاجرت های روستاییان به شهر موثرند اما در فرایند تصمیم گیری برای مهاجرت عامل های تاثیرگذار از شخصی به شخص دیگر و از منطقه ای به منطقه ی دیگر کاملا متفاوت است.نتیجه به دست امده از این تحقیق بیانگر این است که مهاجرت جوانان به عنوان پدیده ای جمعیتی،رفتاری ،تصادفی در روستای ابیانه نبوده است و عامل های اجتماعی،فرهنگی،اقتصادی و روانشناختی با همین اولویت در ان موثر بوده است.

۱۴) علی اکبر/زهرا عنابستانی (۱۳۹۰) در مقاله ای با عنوان” فرایند درامدزایی و نقش ان در مهاجرت روستا-شهری به سبزوار” تلاش کرده اند تا فرایند درامدزایی مهاجران روستایی قبل و بعد از مهاجرت به شهر را مورد بررسی قرار دهند.روش تحقیق در این مطالعه توصیفی-تحلیلی است که بخش عمده ای از داده های ان بر اساس مطالعات میدانی و با روش نمونه گیری جمع اوری شده است.یافته ها نشان داده است که از نظر موقعیت شغل قبل از مهاجرت دارای مشاغلی از قبیل کارگری،کشاورزی و… بوده اند که بعد از مهاجرت ضریب اهمیت فعالیت های کارگری افزایش میابد.با توجه به یافته ها راهکارهایی شامل کنترل نرخ رشد جمعیت و افزایش اشتغال مالکیت و مسکن و… در راستای ارتقای وضعیت اقتصادی و اجتماعی مهاجران در این مقاله پیشناهاد شده است.

۱۵) حسن مطیعی ( ۱۳۹۰) با موضوعی تحت عنوان” تبیین راهبرد مناسب برماندگاری جمعیت در سکونتگاه های روستایی (مطالعه موردی دهستان سلوک شهرستان هشترود)” در این مقاله با بهره گرفتن از ابزار تحلیلی مبتنی بر تکنیک SWOT نقاط قوت وضعف داخلی و فرصت‌ها وتهدیدهای خارج از عرصه سکونتگاه‌های روستایی دهستان سلوک بخش مرکزی شهرستان هشترود با دید یکپارچه تبیین گردیده واقدامات راهبردی جهت حل مسائل مربوط به ماندگاری جمعیت در روستاها( مهاجرت)در روستاهای مورد مطالعه ارائه شده است. یافته‌ها نشان می‌دهند که می‌توان از طریق توسعه کارآفرینی ونیز رویکرد مشارکتی به برنامه‌های توسعه روستایی ضمن تقویت روحیه و بسط انگیزه زمینه‌های امیدواری را در روستاها تقویت نموده تا از این طریق انگیزه ماندگاری در روستاها را تحکیم بخشید.

۱۶) جلالیان/ محمدی یگانه (۱۳۸۵) “تحلیل عوامل جغرافیایی موثر در مهاجرت های روستایی شهرستان زنجان از سال ۵۵ تا ۵۷ ” در این مقاله به وضعیت مهاجرت روستایی پرداخته شده است.اطلاعات لازم با بهره گرفتن از روش کتابخانه ای و اسنادی،تهیه پرسشنامه ومطالعه میدانی حوزه های روستایی و محله های مهاجرنشین شهر زنجان جمع اوری شده است.نتایج این تحقیق نشان میدهد که شهرستان زنجان طی دهه های ۱۳۶۵-۱۳۵۵ و۱۳۷۵-۱۳۶۵ با مهاجرت شدید روستایی-شهری رو به رو بوده است که باعث پیامدهای منفی در محیط های روستایی و شهرها شده است. همچنین مهم ترین علت های مهاجرت روستایی در این شهرستان عبارت بود از کمبود اب و زمین،محرومیت و ضعف خدماتی،بیکاری و درامد اندک

۱۷) شمس الدینی/گرجیان ( ۱۳۸۹) “عوامل موثر در مهاجرت روستائیان به شهرها، با تاکید بر شبکه مهاجرت (مورد: دهستان رستم دو)” در این پژوهش که با رویکرد تحلیلی - توصیفی انجام گرفته است؛ تلاش شده است با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی، ضمن بررسی و تحلیل عوامل موثر بر مهاجرت روستائیان دهستان رستم دو از توابع شهرستان رستم به دیگر نقاط سکونتگاهی منطقه، نقش پیوندهای قومی - فرهنگی (شبکه مهاجرت) شهرها را در این جذب جمعیتی تجزیه و تحلیل نمایند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که عوامل متعدد اقتصادی، اجتماعی و طبیعی در مهاجرت روستائیان دهستان موثر بوده اند. در این میان، حدود ۸۰ درصد از مهاجرین مورد مطالعه عوامل اقتصادی از جمله جستجوی شغل و دستیابی به درآمد بیشتر را مهمترین دلیل کوچ خود ذکر کرده اند.

۱۸)خواجه نوری/سروش (۱۳۸۵) “بررسی عوامل مؤثر بر نگرش جوانان به مهاجرت از کشور (نمونه مورد مطالعه: جوانان شهر شیراز)” در این مقاله به بررسی عوامل مؤثر بر نگرش جوانان در مورد مهاجرت پرداخته شده است. این تحقیق به روش‌ پیمایشی و با بهره گرفتن از پرسشنامه انجام شده و نمونه مورد مطالعه ۲۹۸ نفر از جوانان شیراز بوده است.چارچوب نظری‌ تحقیق با بهره گرفتن از نظریات گیدنز،فیش‌باین و آیزن و نظریه مهاجرتی لی تدوین شده و مدل تجربی تحقیق با بهره گرفتن از آن‌ها و تحقیقات تجربی پیشین پیشنهاد گردیده است .تحلیل مسیر مدل پیشنهادی با بهره گرفتن از نرم‌افزار Lisrel نشان می‌دهد که متغیرهای ارزیابی فایده مهاجرت،جنسیت،هویت اجتماعی و نظر گروه مرجع‌ (خانواده و دوستان)به‌طور مستقیم بر نگرش نسبت به مهاجرت تأثیر دارند.متغیرهای میزان استفاده از رسانه‌ها،سن و سبک زندگی نیز به صورت غیرمستقیم بر متغیر وابسته تأثیر گذاشته‌اند.

۱۹) پوداحمد/فرهودی/حبیبی/کشاورز (۱۳۹۰) در مقاله ای تحت عنوان “بررسی نقش کیفیت محیط سکونتی در مهاجرت های درون شهری مطالعه ی موردی بافت قدیم خرم اباد” به بررسی اینکه با درک وشناخت میزان و علل رضایت مندی شهروندان از محیط زندگی شان می توان مانع خروج جمعیت از این محله ها و کاهش جمعیت بافت تاریخی و مرکزی شهرها و ایجاد تعادل فضایی در محله ها و بافت های شهری شد. روش جمع اوری داده ها از طریق پرسشنامه و انجام مصاحبه میدانی بوده است.نتایج تحقیق نشان داده است که ۶۰ درسد از جامعه نمونه تمایل به مهاجرت از بافت دارند.ساکنان از امنیت محله و ارامش در ان اظهار رضایت نسبی داشتند ودر مورد سایر معیارها رضایت مندی کمتر از حد متوسط بوده است.

۲۰)رضوانی/شاهچراغ (۱۳۹۰) در مقاله ای تحت عنوان” پیوندهای روستایی-شهری ،شبکه های مهاجرت و توسعه روستایی مورد مطالعه ناحیه دهملا،استان سمنان ” به بررسی نقش مهاجران روستایی ساکن شهرها در تقویت پیوندهای روستایی –شهری و توسعه اقتصادی و اجتماعی نواحی روستایی پرداخته اند. روش پژوهش توصیفی و تحلیلی است .یافته های پژوهش نشان داده است مهاجران روستایی ساکن شهر با انگیزه های عاطفی،اخلاقی و اقتصادی روابط و پیوندهای خود با روستاهای زادگاهشان را حفظ و تقویت کرده اند. مشارکت مهاجران روستایی ساکن شهرها ،عامل بسیار مهمی در توسعه روستایی است و تقویت و استمرار ان با تلاش مدیران محلی و نیز تغییر کمک های فردی و مصرفی به کمک های عمومی و سرمایه گذاری از جمله پیشناهادها برای اثر بخشی بیشتر ان است.

۲۱) اولین اقتصاددانی که علاوه بر موضوع رشد جمعیت، نقل و انتقالات و مهاجرت آن را نیز مورد توجه قرار داد، «آرتور لوییس» بود که در قالب یک مدل اقتصادی دوگانه به تفسیر علل مهاجرت نیروی کار پرداخت. لوییس اقتصاد را شامل دو بخش سنتی (کشاورزی روستایی) و مدرن (تولید صنعتی شهری) می‌داند. دومین شخصی که بر اساس یک الگوی اقتصاد دوگانه به تحلیل و بررسی نقل و انتقال جمعیت پرداخت، «مایکل تودارو» بود. وی در مقاله خود در سال ۱۹۶۹، ذهنیت به وجود آمده در اثر مدل دوگانه لوییس را بر هم زد و در همان قالب اقتصاد دوگانه، مباحث جدیدی را مطرح کرد. در سال ۱۹۸۵، «ویلیام کول و ریچارد سندرز» در مقاله خود تحت عنوان «مهاجرت داخلی و بیکاری شهری در کشورهای جهان سوم به بررسی مهاجرت پرداختند.

۱-۳-۲ جمع بندی پیشینه تجربی

نام نویسنده	سال تحقیق	عنوان تحقیق	روش تحقیق	نتایج تحقیق
حسین کریمی	—	مهاجرت و تغییر در بهره وری کشاورزی	—	افزایش سرمایه، نیروی کار و سطح سواد باعث کاهش مهاجرت و افزایش سطح زیر کشت و ماشین‌آلات باعث افزایش مهاجرت می‌شود.
جعفر عبادی	۱۳۷۱	بیکاری شهری و مهاجرت روستایی به شهر در ایران	—	دلیل مهاجرت روستاییان به شهرها وجود عمده فعالیت‌های بخش خدمات و صنعت در مناطق شهری و عمده فعالیت‌های کشاورزی در مناطق روستایی است.
سیدمحمد میرزایی	—	انتقال جمعیتی، علل و نتایج اقتصادی و اجتماعی آن	—	دلایل مهاجرت از روستا به شهر را ترکیبی از عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دانسته که خود نیز منشأ تحولات اقتصادی و اجتماعی مختلفی است.
سعید گودرزی	۱۳۸۷	گرایش های مهاجرتی در جوامع روستایی ایران و عوامل موثر بر ان	توصیفی از نوع پیمایش و با بهره گرفتن از پرسشنامه	متغیرهای تحصیلات،سن،همبستگی فرد با مردم روستا،تصور افزایش نسبی درامد بعد از مهاجرت،تصور بهتر شدن زندگی اقوام ،دوستان واشنایان مهاجرت کرده بعد از مهاجرت درمهاجرت تاثیر داشته است.
دکتر مهدی اذانی و سعید بوستانی	۱۳۹۰	تحلیلی بر عوامل موثر در مهاجرت های روستایی-شهری نمونه ی موردی شهرستان ممسنی	توصیفی –موردی،تحلیلی	علت های مهاجرت های روستایی در این شهرستان کمبود درامد و فقدان امکانات اموزشی،خدماتی ورفاهی است.
اسدالله رمضانی	۱۳۸۹	بررسی عوامل موثر بر مهاجرت های روستایی مطالعه ی موردی دهستان شاسکوه شهرستان قاینات	—	مهم ترین عامل مهاجرت روستاییان این دهستان عامل اقتصادی (کمبود درامد واشتغال) بوده است.
راستی و ارزومندان	۱۳۹۰	مهاجرت ،حاشیه نشینی و اثرات ان بر سلامت شهری مطالعه ی موردی بیرجند	از حیث ماهیت، توصیفی-تحلیلی و شیوه گرداوری اطلاعات از نوع اسنادی-پیمایشی	پایین بودن سطح سواد و بالا بودن نرخ بیکاری و همچنین عدم تعادل در توزیع درامد از مهم ترین ویژگی های اقتصادی-اجتماعی جامعه نمونه تحقیق محسوب میشود.
لیلا پناهی و حمدالله پیشرو	۱۳۹۰	بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان روستایی به شهر مطالعه ی موردی روستاهای بخش مرکزی شهرستان مرو دشت	—	عوامل اجتماعی و فرهنگی نقش مهمی در مهاجرت جوانان روستایی داشته است.
مهدی طاهر خوانی	۱۳۸۵	عوامل مؤثر در مهاجرتهای روستا- شهری با تأکید بر مهاجرت جوانان روستایی استان قزوین	—	تسهیلات محلی، رضایت از محل سکونت رفاه اجتماعی، استانداردهای زندگی، نیاز به پیشرفت، زندگی بهتر انگیزه مهاجرت جوانان روستایی استان قزوین را افزایش داده اند.
صدف مینا	۱۳۸۹	مهاجرت نابرابری و پیامدهای ان	مطالعه ی اسنادی- نظری	رابطه مهاجرت و نابرابری نیز گسترده و چند بعدی است به این معنا که حرکت جمعیتی نه فقط باعث تغییر چگونگی پراکندگی جمعیت در درون یک منطقه جغرافیایی می شود بلکه در ساختارهای شغلی،رفاهی،جنسی،اموزشی تغییراتی را ایجاد می نماید.
رضوانی/منصوریان/ احمدی	۱۳۸۸	ارتقای روستاها به شهر و نقش ان در بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلی مطالعه ی موردی شهرهای فیروز اباد و صاحب در استان های لرستان وکردستان	توصیفی-تحلیلی	ارتقای روستا به شهر باعث بهبود چشمگیر کیفیت زندگی در شهر فیروزاباد و بهبود نسبی کیفیت زندگی در شهر صاحب شده است.
سجادی/ابراهیم زاده/شمس الدینی	۱۳۸۹	تحلیلی بر مهاجرت های روستایی-شهری با تاکید بر نقش مسافت و دسترسی مورد (شهرستان ممسنی)	تحلیلی-توصیفی با نگرش رفتاری-فضایی	نماینگر رابطه بین کمبود خدمات به عنوان انگیزه عمده در مهاجر فرستی روستاهای مورد مطالعه است،ونقش موثر فاصله و دسترسی از شهر را در کمبود خدمات روستایی و نتیجتا مهاجرت محرز می سازد.
طاهرخوانی/ زارعی ابیانه	۱۳۸۵	مهاجرت جوانان روستایی با تاکید بر مهاجرت جوانان روستای ابیانه	—	مهاجرت جوانان به عنوان پدیده ای جمعیتی،رفتاری ،تصادفی در روستای ابیانه نبوده است و عامل های اجتماعی،فرهنگی،اقتصادی و روانشناختی با همین اولویت در ان موثر بوده است.
علی اکبر/زهرا عنابستانی	۱۳۹۰	فرایند درامدزایی و نقش ان در مهاجرت روستا-شهری به سبزوار	توصیفی-تحلیلی	یافته ها نشان داده است که از نظر موقعیت شغل قبل از مهاجرت دارای مشاغلی از قبیل کارگری،کشاورزی و… بوده اند که بعد از مهاجرت ضریب اهمیت فعالیت های کارگری افزایش میابد
حسن مطیعی	۱۳۹۰	تبیین راهبرد مناسب برماندگاری جمعیت در سکونتگاه های روستایی (مطالعه موردی دهستان سلوک شهرستان هشترود)	—	یافته‌ها نشان می‌دهند که می‌توان از طریق توسعه کارآفرینی ونیز رویکرد مشارکتی به برنامه‌های توسعه روستایی ضمن تقویت روحیه و بسط انگیزه زمینه‌های امیدواری را در روستاها تقویت نموده تا از این طریق انگیزه ماندگاری در روستاها را تحکیم بخشید.
جلالیان/ محمدی یگانه	۱۳۸۵	تحلیل عوامل جغرافیایی موثر در مهاجرت های روستایی شهرستان زنجان از سال ۵۵ تا ۵۷	کتابخانه ای و اسنادی،تهیه پرسشنامه ومطالعه میدانی	مهم ترین علت های مهاجرت روستایی در این شهرستان عبارت بود از کمبود اب و زمین،محرومیت و ضعف خدماتی،بیکاری و درامد اندک
شمس الدینی/گرجیان	۱۳۸۹	عوامل موثر در مهاجرت روستائیان به شهرها، با تاکید بر شبکه مهاجرت (مورد: دهستان رستم دو)	تحلیلی –توصیفی با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی	عوامل متعدد اقتصادی، اجتماعی و طبیعی در مهاجرت روستائیان دهستان موثر بوده اند. در این میان، حدود ۸۰ درصد از مهاجرین مورد مطالعه عوامل اقتصادی از جمله جستجوی شغل و دستیابی به درآمد بیشتر را مهمترین دلیل کوچ خود ذکر کرده اند.
خواجه نوری /سروش	۱۳۸۵	بررسی عوامل مؤثر بر نگرش جوانان به مهاجرت از کشور (نمونه مورد مطالعه: جوانان شهر شیراز)	پیمایشی و با بهره گرفتن از پرسشنامه	متغیرهای ارزیابی مهاجرت،جنسیت،هویت اجتماعی و نظر گروه مرجع‌ (خانواده و دوستان)به‌طور مستقیم بر نگرش نسبت به مهاجرت تأثیر دارند.
پوداحمد/فرهودی/ حبیبی/کشاورز	۱۳۹۰	بررسی نقش کیفیت محیط سکونتی در مهاجرت های درون شهری مطالعه ی موردی بافت قدیم خرم اباد	پیمایشی و انجام مصاحبه میدانی	ساکنان از امنیت محله و ارامش در ان اظهار رضایت نسبی داشتند ودر مورد سایر معیارها رضایت مندی کمتر از حد متوسط بوده است.
رضوانی/شاهچراغ	۱۳۹۰	پیوندهای روستایی-شهری ،شبکه های مهاجرت و توسعه روستایی مورد مطالعه ناحیه دهملا،استان سمنان	توصیفی و تحلیلی	مشارکت مهاجران روستایی ساکن شهرها ،عامل بسیار مهمی در توسعه روستایی است و تقویت و استمرار ان با تلاش مدیران محلی و نیز تغییر کمک های فردی و مصرفی به کمک های عمومی و سرمایه گذاری از جمله پیشناهادها برای اثر بخشی بیشتر ان است.
آرتور لوییس	—	تفسیر علل مهاجرت نیروی کار	—	اقتصاد را شامل دو بخش سنتی (کشاورزی روستایی) و مدرن (تولید صنعتی شهری) می‌داند.

۴-۲ پیشینه نظری

۱-۴-۲ نظریه راونشتاین^[۱] ( Ravenstein)

نخستین نظریه رسمی را درباره مهاجرت اقتصاد دان انگلیسی راونشتاین در سال ۱۸۵۵ ارائه داد. وی مشاهدات خود را تحت عنوان قوانین مهاجرت به گونه ای طراحی نمود که در ان مولفه های فاصله ، عوامل جاذبه و دافعه ، جریان متقابل و ویژگی های مکانی و فضایی محل سکونت از عوامل مهم در مهاجرت تلقی می شوند. ارنست راونشتاین از اولین نظریه پردازان مهاجرت می باشد. او یک جامعه شناس انگلیسی است که در سال ۱۸۸۹ از یک سری اطلاعات آماری انگلیس و ولز بهره گرفت تا “قوانین مهاجرت” خود را گسترش دهد. او نتیجه گرفت که مهاجرت به وسیله یک فرایند “فشار-کشش” صورت می گیرد. راونشتاین بر این باور بود که علت اولیه برای مهاجرت، فرصت های اقتصادی خارجی بهتر است. نظریه های زیادی قدم به قدم به دنبال راونشتاین بوجود آمدند و نظریه های غالب در دانش معاصر تغییراتی کم و بیش بر نتایج آن داشته است. روانشتاین در سال ۱۸۸۵ مقاله معروفی تحت عنوان “قوانین مهاجرت” ارائه کرد. خلاصه این قوانین به شرح زیر است:

1. مهاجرت و مسافت: براساس نظر روانشتاین اکثر مهاجرین مسافت کوتاهی را طی می کنند و با افزایش مسافت میزان مهاجرت کاهش می یابد. به عبارت دیگر میزان مهاجرت با فاصله رابطه دارد.
2. مهاجرت مرحله ای: به اعتقاد روانشتاین مهاجرت به صورت یک مرحله ای انجام می پذیرد و آهنگ مهاجرت در جهت مراکز تجاری و صنعتی است. در این فرایند روستاییان روستاهای دوردست شکاف هایی را که در جمعیت روستاییان که اهالی آنها به شهر مهاجرت نموده اند را پر می نمایند.
3. جریان و ضد جریان: هر یک از جریان های اصلی مهاجرت یک ضد جریان جبرانی را ایجاد می کند.
4. اختلاف روستا - شهر در تمایل به مهاجرت: اهالی شهرک ها نسبت به اهالی نواحی روستایی کمتر مهاجرت می نمایند. به عبارت دیگر هر چه اختلاف مبدا و مقصد کمتر شده احتمال مهاجرت نیز کمتر می شود.
5. افزونی شمار زنان در بین مهاجرین در مسافت های کوتاه: به نظر می رسد که تعداد زنان در بین مهاجران مسافت های کوتاه نسبت به مردان برتری داشته باشند.
6. تکنولوژی و مهاجرت: روانشتاین معتقد است با افزایش تکنولوژی، مهاجرت بیشتر صورت می پذیرد.
7. غلبه انگیزه های اقتصادی: قوانین بد یا ظالمانه؛ مالیات سنگین، عدم جاذبه های اقلیمی، شرایط اجتماعی نامساعد و حتی اجبار و غیره در بروز مهاجرت موثر هستند ولی هیچ یک از این عوامل بیش از ملاحظات مادی و اقتصادی برتری ندارند. (زنجانی, ۱۳۸۰, ص. ۱۳۰/۱۳۱) (پاپلی یزدی/ابراهیمی م. , ۱۳۸۱, ص. ۱۵۸)

۲-۴-۲ نظریه اقتصادی مهاجرت تودارو^[۲] ( Todaro)

مایکل تودارو : وی پیشگام کسانی بوده است که معتقدند مهاجرت، انگیزه‌های اقتصادی خاصی دارد. او انگیزه‌های اقتصادی را برحسب تفاوتهای مشاهده‌ شده درآمد روستا- شهری با فرض اینکه مهاجرین در جستجوی حداکثر درآمد در آینده هستند، تعریف می‌کند.

تودارو در یک سری از مقالات منتشره خود در دو سه دهه گذشته یک تئوری مهاجرت روستا- شهری توسعه داده است. این تئوری با این فرض آغاز می‌شود که مهاجرت اساساً یک پدیده اقتصادی است و فرد مهاجر کاملاً منطقی و عقلانی تصمیم می‌گیرد که علی‌رغم وجود بیکاری در شهرها تصمیم به مهاجرت بگیرد. (تودارو & ترجمه مصطفی سرمدی, ۱۳۶۷, ص. ۳۰)

درک مهاجر بالقوه از یک جریان درآمد« مورد انتظار »بخشی از تصمیم گیری او برای کوچ است که بستگی به دستمزدهای متداول در شهر و نیز برآورد ذهنی او درباره احتمال دستیابی به اشتغال در بخش نوین شهری دارد که این امور هم بستگی به نرخ بیکاری در شهر دارد.الگوی او در واقع گسترش نگرش سرمایه انسانی شاستاد است. طبق نظر وی پیشی گرفتن میزانهای کوچ بر رشد فرصتهای شغلی در شهر با وجود تفاوتهای قابل انتظار و گسترده و مثبتی که درآمد شهر نسبت به روستا دارد توجیه پذیر است. اما این فرض او که همه کوچندگان بالقوه، از نظر مهارتها و نگرشها همگن بوده و برای محاسبه احتمال پیدا کردن شغل در بخش نوین شهری ، اطلاعات کافی دارند، نقطه ضعف نظریه اوست. از دیگر نقاط ضعف نظریه او اینست که وی به عوامل غیر اقتصادی توجهی نداشته و جنبه های ساختاری اقتصاد را در نظر نگرفته است. (اوبرای, ۱۳۷۰, ص. ۷۱/۷۳/۷۴)

در مدل تودارو، فرض می‌شود که مهاجران بر اساس به حداکثر رساندن منافع مورد انتظار دست به مهاجرت می‌زنند و این منافع مورد انتظار شامل موارد زیر می‌باشد :

الف- تفاوت در درآمدهای واقعی بین فرصتهای شغلی شهری و روستایی

ب- احتمال بدست آوردن شغل در مناطق شهری (تودارو & ترجمه مصطفی سرمدی, ۱۳۶۷, ص. ۲۸/۲۹)

از اینرو، با توجه به این مدل و فرضیات اساسی آن، میزان مهاجرت بر اساس دو متغیر یعنی اختلاف درآمد میان شهر و روستا و احتمال کاریابی در مناطق شهری تعیین می‌شود و مهاجرت به عنوان نیروی متعادل کننده‌ای در نظر گرفته می‌شود که درآمدهای مورد انتظار در مناطق شهری و روستایی را متعادل می‌کند.

مایکل تودارو در این مدل سعی کرده است تا مهاجرت شدت یافته از روستا به شهر را با بیکاری رو به رشد شهری توضیح دهد. فرضیه آغازین وی این است که مهاجرت عمدتا پدیده ای اقتصادی است و یا بیکاری، تصمیم به مهاجرت منطقی است.

تودارو می گوید اگر تفاوت درآمد بین مناطق شهری و روستایی ۱۰۰ درصد باشد، یعنی اگر شخصی در روستا بدون هیچ درآمدی باشد و احتمال یافتن کار در شهر برای او ۶۰ درصد باشد، بنابراین درآمد او در شهر ۶۰ واحد است و فرد روستایی به شهر مهاجرت می کند.

به طور خلاصه، مدل تودارو دارای چهار مشخصه اصلی می‌باشد :

۱- مهاجرت اساساً بوسیله ملاحظات اقتصادی عقلانی درباره سودها و هزینه‌های نسبی مهاجران برانگیخته و تحریک می‌شوند.

۲- تصمیم به مهاجرت بستگی به تفاوتهای مورد انتظار بین مزدهای شهری و روستایی دارد نه تفاوتهای واقعی بین آنها. تفاوتهای مورد انتظار بوسیله واکنش متقابل دو متغیر، یعنی تفاوتهای واقعی بین مزدهای شهری- روستایی و احتمال بدست آوردن موفقیت‌آمیز شغل دربخش شهری مشخص می‌شود.

۳- احتمال بدست آوردن شغل در شهر به طور مستقیم در ارتباط با نرخ اشتغال شهری است از اینرو، آن (احتمال کسب شغل) با میزان بیکاری شهری رابطه معکوس دارد.

۴- در صورت وجود تفاوت بسیار در درآمدهای مورد انتظار بین شهر و روستا، وجود نرخهای مهاجرت مازاد بر نرخهای رشد، فرصت‌های شغلی در شهرها نه تنها ممکن، بلکه منطقی و حتی محتمل است. بنابراین نرخهای بالای بیکاری شهری نتیجه اجتناب ناپذیر، عدم تعادل جدی فرصتهای اقتصادی در بین مناطق شهری و روستایی در اکثر کشورهای در حال توسعه است. (تودارو & ترجمه مصطفی سرمدی, ۱۳۶۷, ص. ۳۵ تا ۳۸) (پاپلی یزدی/ابراهیمی م. , ۱۳۸۱)

۳-۴-۲ نظریه سرمایه گذاری انسانی وهزینه- فایده لاری شاستاد^[۳]( Lary Shastad)

این نظریه ابتدا توسط شاستاد(۱۹۶۱) ارائه شده و سپس داونز^[۴] (Davanzo 1976) آن را گسترش داد. طبق این نظریه تصمیم گیری برای مهاجرت نوعی تصمیم به سرمایه گذاری است که درآن شخص مهاجر هزینه و فایده مهاجرت را در نظر می گیرد، بدین ترتیب مهاجرت موقعی انجام می شود که فایده آن به هزینه اش افزون باشد. شاستاد از دیدگاه اقتصادی نظریه سرمایه نیروی انسانی را مطرح کرد. به نظر وی مهاجر وقتی اقدام به مهاجرت می‌کند که این امر دارای بازده اقتصادی باشد. بازدهی که فراتر از تفاوت درآمد در مبداء و مقصد مهاجرتی است، زیرا بر اساس نظریه وی که به نظریه هزینه- فایده موسوم است، مهاجرت زمانی انجام می‌گیرد که درآمد در مبداء به علاوه هزینه واقعی مهاجرت کمتر از درآمد قابل انتظار باشد در اینجا شخص مهاجر قبل از مهاجرت، هزینه های اجتماعی احتمالی و فوایدی را که در اثر مهاجرت به دست می آورد مقایسه نموده، سپس تصمیم به مهاجرت می گیرد. این فایده و هزینه ها شامل عناصر مادی و غیر مادی هستند. هزینه های مادی شامل: هزینه های سفر، دور ریختن اثاثیه منزل که ارزش جا به جایی ندارند، تحمل یک دوران بیکاری و بی مزدی و غیره است.

هزینه های غیرمادی شامل: دور ماندن از خانواده و اعضای فامیل، تحمل رنج و سختی سفر و تحمل شرایط محیطی مقصد و پذیرش عادات جدید می باشد. در مورد فواید جنبه های مادی آن: احتمال کسب درآمد بالاتر و ارتقای شغلی در آینده و غیره و فواید غیر مادی: برخورداری از هر گونه امکانات رفاهی و تفریحی و آسایش در مقصد که در محل زندگی قبلی او نبوده است، می باشد.

در این نظریه فرض براین است که انسان ها تمایل دارند که در آمد خالص واقعی دوران زندگی شغلی خود را به حداکثر برسانند و می توانند درآمد احتمالی آینده در مقصد و درآمد کنونی خود در مبدا را محاسبه نمایند.

بر طبق این نظریه می توان انتظار داشت که افراد مسن نسبت به جوانان تمایل کمتری به مهاجرت دارند، زیرا اولا تفاوت درآمد بین مبدا و مقصد با توجه به عمر باقی مانده آن قدر زیاد نیست و در ثانی هزینه های غیرمادی برای این افراد بیش از جوانان است. جوانان به ویژه جوانان تحصیل کرده بیش از دیگران مهاجرت می کنند، زیرا تفاوت درآمد بالقوه آنان بین مبدا و مقصد احتمالا زیاد است.

بر اساس این تئوری مهاجرت و دوره بیکاری و کم‌کاری همراه آن، ممکن است به عنوان یک سرمایه‌گذاری تلقی شود که سرانجام درآمد بالاتر و سطح بالاتر زندگی را برای مهاجرین دربر دارد.این تئوری سرمایه‌گذاری انسانی، دلیل مهاجرت بیشتر جوانان را توضیح می‌دهد، زیرا آنها قبلاً هیچ تجربه‌ای ندارند و فاقد درآمد هستند یا درآمد کمی دارند، به همین خاطر هزینه فرصت آنان پایین است به علاوه جوانان پس از یک دوره طولانی‌تر، منافع را جمع می‌کنند . بنابراین فرض اساسی این تئوری، چنین می‌باشد که افراد وقتی تصمیم به مهاجرت می‌گیرند که فایده مهاجرت کردن بر هزینه آن افزونی داشته باشد. فایده مهاجرت در ارزش و درآمد بالقوه پس از مهاجرت در مقایسه با درآمد کنونی می‌باشد (فایده‌های غیرپولی نیز بر این نظریه مرتبط می‌باشد) (لهسایی زاده, ۱۳۶۸, ص. ۲۲۳)

۴-۴-۲ نظریه الگوی اقتصادی دو بخشی توسعه ارتور لوئیس^[۵]( Arthur Lewis)

نخستین و معروف ترین الگوی توسعه که مهاجرت نیروی کار روستایی به شهر را جزو لاینفک جریان توسعه اقتصادی مورد توجه قرار داد، توسط آرتورلوئیس (Arthur Lewis 1961) تعدیل و بسط داده شد.

این الگو در اواخر دهه ۱۹۵۰ و اوایل دهه ۱۹۶۰ به عنوان نظریه عمومی پذیرفته شده در مورد کشورهای جهانی سوم که نیروی کار اضافی داشتند مطرح شد

تمرکز اصلی این مدل هم بر فرایند انتقال نیروی کار و هم بر رشد اشتغال در بخش شهری می‌باشد. در این مدل فرض شده که اقتصاد شامل دو بخش می‌باشد :

الف) بخش معیشتی- سنتی کشاورزی (روستایی) که مشخصه آن بازده تولیدی صفر یا خیلی پائین و نیروی کار اضافی می‌باشد.

ب) بخش صنعتی مدرن شهری که از بازده تولیدی بالایی برخوردار است (تودارو & ترجمه مصطفی سرمدی, ۱۳۶۷, ص. ۲۱) (پاپلی یزدی/ابراهیمی م. , ۱۳۸۱, ص. ۱۶۲/۱۶۳)

این الگو کوچ را یک سازوکار متعادل کننده می شناسد و برآن است که کوچ با انتقال نیروی کار از بخش دارای نیروی کار اضافی به بخشی که با کمبود نیروی کار مواجه است ، سرانجام برابری دستمزد در دو بخش مذکور را فراهم می کند. (اوبرای, ۱۳۷۰, ص. ۷۱)

به موازات توسعه صنعتی، نیروی کار از بخش سنتی به بخش مدرن رانده می‌شود. در این فرایند، سرعت انتقال از بخش سنتی به بخش مدرن، در ارتباط مستقیم با میزان تراکم سرمایه‌گذاری صنعتی در بخش مدرن می‌باشد. همچنین این مدل بر دو عنصر اساسی در مسأله اشتغال تأکید دارد. یکی ؛ تفاوتهای ساختاری و اقتصادی بین مناطق شهری و روستائی و دیگری ؛ اهمیت فرایند انتقال نیروی کار که مناطق شهری و روستایی را به هم مرتبط می‌سازد.

به طور خلاصه این مدل فرض می‌کند که اقتصاد در حال توسعه از دو بخش نسبتاً مستقل از یکدیگر تشکیل شده است. یکی بخش کشاورزی- معیشتی است که میزان بیکاری در آن بالا می‌باشد و تولید نهایی نیروی کار صفر یا نزدیک به صفر می‌باشد و کارگران مزدی برابر با معیشت‌شان می‌گیرند و بخش دیگر، بخش صنعتی مدرن می‌باشد که دارای اشتغال کامل می‌باشد و به خاطر تولید بالا در بخش صنعتی، دستمزدها نیز بسیار بالا می‌باشد. با وجود چنین تفاوتهایی در میزانهای مزد و اشتغال در بخش مدرن و سنتی، مهاجرت به عنوان یک مکانیسم متعادل‌کننده در نظر گرفته می‌شود. که از طریق این فرایند، نیروی کار اضافی یک بخش به بخش دیگر منتقل می‌شود (ازکیا و غفاری, ۱۳۸۳, ص. ۸۷)

۵-۴-۲ نظریه اورت.اس .لی^[۶]( Everett S.Lee)

اورت اس. لی بر نظریه جذب و دفع تاکید نموده و آن را منشاء بروز مهاجرت می داند. تاکید لی بر موانع مداخله گر است آنچنان که اظهار می دارد: بین دو مکان مجموعه ای از موانع مداخله گر وجود دارد که در مواردی مقدار آن کم و در مواردی نیز این میزان زیاد است. مهم ترین مانع مطالعه شده فاصله است.البته افراد مختلف تاثیرات متفاوتی را از بین موانع می پذیرند.

عواملی که برای عده ای کم اهمیت هستند (به عنوان مثال هزینه سفر) ممکن است برای عده دیگری تحریم کننده باشد. عقاید تئوریکی اورت اس. لی به مزایا و مضرات مکان مبدأ همانند پتانسیل های مکان مقصد و همچنین موانع مداخله گر بین دو مکان توجه دارد.

وی درسال ۱۹۶۶ در مقاله‌ای با عنوان «نظریه‌ای درباره مهاجرت» که در مجله جمعیت شناسی آمریکا منتشر کرد مهاجرت را تحت تأثیر چهار عامل عمده ذیل تبیین کرد :

الف) عوامل موجود در مبداء (برانگیزنده و یا بازدارنده)

ب) عوامل موجود در مقصد (برانگیزنده و یا بازدارنده)

ج) موانع موجود در جریان مهاجرت از مبداء به مقصد

د) عوامل شخصی (پاپلی یزدی/ابراهیمی م. , ۱۳۸۱, ص. ۱۶۸)

نظریه لی به تئوری عوامل دافعه و جاذبه معروف است و بر آن اساس، در صورتیکه برآیند عوامل برانگیزنده و بازدارنده مثبت باشد میل به مهاجرت در فرد ایجاد می‌شود و اگر چنانچه عوامل شخصی نتواند این تمایل را از بین ببرد و موانع موجود در جریان مهاجرت نیز تأثیر بازدارنده‌ای اعمال نکند مهاجرت عینیت می یابد و فرد حرکت خود را از مبداء به مقصد آغاز می‌کند. وی وجود امکانات بیشتر آموزشی، اشتغالی و درآمد را در مبداء از جمله عوامل جاذبه به حساب می‌آورد و در مقابل هزینه‌های بالای زندگی در محل جدید، دوری از خانه و کاشانه و آلودگی محیط زیست را از عوامل دافعه محسوب می‌دارد. نکته قوت نظریه لی تأکید درست و به جای او درباره عوامل شخصی است .

واضح است که مجموع عوامل مثبت و منفی در مبدا و مقصد برای مهاجر یا مهاجرین با هم متفاوت هستند. در عین حال ممکن است طبقاتی از مردم که به گونه مشابه به مجموعه عوامل در مبدا و مقصد واکنش می دهند را بتوان از یکدیگر تفکیک کرد.

اثر هر یک از عوامل بنا به شخصیت و ویژگی های فردی، مثلا سن، جنس، میزان تحصیلات، سطح مهارت، نژاد، گروه های قومی و غیره متفاوت خواهند بود، این عوامل (مثبت، منفی، خنثی) برای اشخاص مختلف هم در مبدا و هم در مقصد متفاوت خواهد بود. مثلا آب و هوای خوب، عامل جاذب و آب و هوای نامناسب، عامل دافع برای افراد است، یا اینکه یک نظام آموزشی خوب ممکن است برای کودکان و نوجوانان جزو عوامل مثبت و برای کودکان و نوجوانان جزو عوامل منفی باشد، زیرا مالیات زیادتری برای تامین بودجه آموزش و پرورش آن منطقه باید بپردازند، در صورتی که برای مرد مجرد فاقد دارای مشمول مالیات در این حالت، نظام آموزشی از عوامل خنثی به شمار می آید.

«لی» همچنین در این مدل در مورد زمینه مهاجرت، گسترش جریان و ضد جریان مهاجرت و بالاخره ویژگی های مهاجران نیز پرداخته است. (زنجانی, ۱۳۸۰, ص. ۱۳۲/۱۳۳)

۶-۴-۲ نظریه زیمپ^[۷] (zimp)و استافر^[۸]staufer))

زیمپ نیز به عوامل مداخله گر معتقد است و آن را به شکل رابطه معکوس بین فاصله با مهاجرت نشان می دهد. وی با الهام از قانون جاذبه نیوتن، پیشنهاد می نماید که برای تخمین مهاجرت بین دو مکان می توان از فرمول زیر استفاده نمود.

جاذبه=popd÷D

در فرمول فوق جمعیت Po جمعیت مکان مبدا و pd جمعیت مکان مقصد و D فاصله ای است که دو مکان مزبور را از هم جدا می سازد.

استفافورد نیز نیز به مسئله موانع مداخله گر را به شیوه مثبت و منفی می نگریست و نظریه (فرصت های مداخله گر) را تنظیم نمود. براساس این نظریه مهاجرت انجام شده بین دو مکان رابطه مستقیم با فرصت های جاذب مثل اشتغال، مسکن و غیره دارد. (حاج حسینی/ضرغامی, ۱۳۸۵)

۷-۴-۲ نظریه کارکردگرایان

این نظریه بر تبیین دلایل و پیامدهای مهاجرت استوار است و در خصوص دلایل مهاجرت بر این فرض تأکید می کند که تمام نیازهای اجتماعی در چارچوبی از نظام اجتماعی آموخته می شود.

کنش گران در یک نظام به نیازهایی باور دارند که در آن نظام نمی توانند آنها را برآورده سازند؛ زیرا خصایص ساختن نظام های اجتماعی و کنشگران هرگز در طول زمان ایستا نیستند. این دیدگاه در توجیه مهاجرتهای روستاییان عقیده دارد: از آنجا که نیازهای اجتماعی افراد در محیط های روستایی برآورده نمی شود و در تعدادی از شهرها پاسخی صحیح برای آنها وجود دارد، از این رو گونه ای عدم تعادل میان جوامع روستایی و شهری ایجاد می شود و روستاییان برای برآورد نیازهای خود دست به مهاجرت می زنند؛ بنابراین از دیدگاه این نظریه، مهاجرت روستا - شهری، ناشی از عدم تعادل های اقتصادی و اجتماعی موجود بین مناطق مختلف است. (پاپلی یزدی/ابراهیمی م. , ۱۳۸۱, ص. ۱۵۵)

آنها همچنین اعتقاد دارند از آنجا که در هر نظام بدون وجود پوششهای انسانی تعادل به هم می خورد، مهاجرت عنصری الزامی جهت برقراری تعادل مجدد در جامعه است، از این جهت مهاجرت از یک طرف به مکانیسم تطابق شخص با تغییرات ایجاد شده بدل می گردد و از طرف دیگر تعادل از دست رفته را به جامعه بر می گرداند. آنها بعد از تبیین علل مهاجرت و اعتقاد به کارکرد مثبت برای آن، به اثرات مهاجرت بر ساخت مبدا، مقصد و وضعیت شخص مهاجر می پردازند. به اعتقاد اینها ساخت جامعه مقصد مهاجر را از ابتدا در خود جذب و سپس با خود همانند می گرداند، مهاجر بعد از همانند شدن به یگانگی با آن دست می یابد. بنابر اعتقاد کارکردگرایان، نظام مقصد، نهایتا مهاجر و نسلهای پاگرفته از آن را به عنوان اعضای دائمی خود با خصایص اقتصادی - اجتماعی نظیر سایر اعضای خود می پذیرند.

به طور کلی آنها مهاجرت را عامل مطمئن برای جلوگیری از آسیبهای اجتماعی ناشی از عدم تعادل در جامعه می دانند. آنها همچنین می افزایند مهاجرت باعث برابری و استقلال می شود و زمینه بهبود وضعیت زندگی را به وجود می آورد و اعتقاد دارند اگر چه به لحاظ اقتصادی در ابتدا بیکاری به وجود می آورد اما این بیکاری موقتی بوده و مدتی بعد از کسب شغل، بهبود و رفاه اقتصادی را به همراه می آورد. (نعمتی, ۱۳۹۰)

دیدگاه کارکرد باوری نه تنها از لحاظ علتی که برای مهاجرت ذکر میکند مورد انتقاد است ،بلکه از لحاظ اثار و پیامدهایی که برای مهاجرت بر میشمارد مورد انتقاد است. بر اساس تحقیقات انجام شده ،مهاجرین در محیط مقصد چنانچه کارکردباوران ادعا می کنند جذب محیط نمی شوند.در بسیاری از شهرهای بزرگ جهان سوم مهاجرین در حاشیه شهرها سکونت دارند و به لحاظ سیاسی،اقتصادی،فرهنگی،محیط مسلط انها را نمی پذیرند و مسائلی که به دست می اورند از پایین ترین رده های اجتماعی و عمدتا ناپایداری می باشد. (لهسایی زاده, ۱۳۶۸, ص. ۱۳)

۸-۴-۲ نظریه وابستگی مهاجرت

در مقابل دیدگاه کارکردگرایان، نظریه پردازان مکتب وابستگی، علل و پیامدهای مهاجرت را در ارتباط با هم می دانند؛ زیرا از نظر آنها مهاجرت و توسعه نابرابر با یکدیگر ارتباط متقابل دارند و یکدیگر را تقویت می کنند. نظریه پردازان مکتب وابستگی در بحث مهاجرت، عدم توسعه را در نظر داشته و تحلیل های خود را در ارتباط با آن ارائه کرده اند. در این دیدگاه مهاجرت روستا به شهر، قانونمند و در عین حال پیچیده تصور شده است که در بردارنده این خصوصیات می باشد:

- فراگیر نبودن مهاجرت

- اجباری بودن مهاجرت

- وجود الگوی معین

- اقتصادی بودن مهاجرت

- محدودیت مهاجران به نیروی کار

افزایش و تنوع مشاغل شهری موجب می شود تا شهرها در نظر روستاییان بیکار مدینه فاضله به نظر بیاید و همراه با جاذبه های خود در مقابل دافعه های روستا مهاجرت را ایجاد می کند. پیروان نظریه وابستگی اعتقاد دارند مهاجرت از طرفی معلول توسعه نابرابر است و از طرفی عامل گسترش تعمیق نابرابری؛ این نظریه در علت یابی مهاجرت از روستا به شهر در جهان سوم معتقدند ابتدا باید به مسئله توسعه یافتگی توجه نمود و در این رابطه نابرابری ساختی و مکانی میان بخش های جامعه را در نظر گرفت. به طور کلی نظریه پردازان وابستگی، مهاجرت از روستا به شهر را در کشورهای جهان سوم پدیده ای جدید در ارتباط با گسترش سرمایه داری وابسته در این کشورها می دانند. (پاپلی یزدی/ابراهیمی م. , ۱۳۸۱, ص. ۱۵۹)

از نظر معتقدین به این رویکرد، مهاجرت نه تنها شکل دهنده وابستگی کشورهای جهان سوم است بلکه خود باعث تقویت وابستگی این کشورها می شود. مهاجرت از طرفی عامل تقویت توسعه نیافتگی منطقه مهاجر فرست است و از طرف دیگر عامل ایجاد و تشدید نارضایتی های منطقه مهاجرپذیر است، زیرا با خروج مهاجران از منطقه، نیروی کار کاهش می یابد که این امر خود باعث کاهش تولیدات روستایی می شود. این امر روستا را از تحول اساسی دور می کند، زیرا محیط را از نیروی تحول زا تخلیه می کند، آنها اعتقاد دارند که ابتدا باید نابرابری موجود در توسعه بین روستا و شهر فقیر و غنی، عقب ماند و پیشرفت را از بین برد تا مسئله مهاجرت خود به خود از بین برود و این امر ممکن نیست مگر اینکه تغییرات ریشه ای در ساخت کشورهای جهان سوم و ارتباط آنها با کشورهای توسعه یافته غرب اتفاق افتد. (لهسایی زاده, ۱۳۶۸, ص. ۱۴/۱۷) (نعمتی, ۱۳۹۰)

طرفداران مکتب وابستگی معتقدند ابتدا نابرابری توسعه بین شهر و روستا و بین فقیر وغنی و بین کشورهای مانده و توسعه یافته را باید از میان برداشت تا مساله مهاجرت خود به خود از بین برود و این امر امکان ندارد مگر اینکه تغییرات ریشه ای در ساخت کشورهای جهان سوم و ارتباط ان با کشورهای توسعه یافته غرب اتفاق افتد. (لهسایی زاده, ۱۳۶۸, ص. ۲۱)

کشورهای سرمایه داری وضعیت مسلط (مرکز) و کشورهای توسعه نیافته وضعیت تحت سلطه (پیرامون) را دارند. این وضعیت در ساختار داخلی کشورها نیز تاثیر گذاشته و سبب به وجود آوردن قطب های پیشرفته و توسعه نیافته سرمایه داری (معمولا در شهرها) و مناطق توسعه نیافته (معمولاً روستاها) گشته است و نوعی عدم تعادل منطقه ای را به وجود می آورد. این امر، باعث مهاجرت و جابه جایی نیروی کار از مناطق روستایی محروم به سوی مناطق شهری پیشرفته می گردد.

«پل سینجر ^[۹]» یکی از نظریه پرازان این دیدگاه، دو مجموعه عوامل مربوط به مبدا را که باعث مهاجرت می شوند از هم متمایز می کند، این دو مجموعه عبارتند از:

الف) عوامل رکودی، این عوامل زمانی رخ می دهد که جمعیت روستایی به دلیل بهبود نسبی وضح بهداشت و درمان، رشدی بیش از تولیدات کشاورزی داشته باشد و لذا نیروی کار اضافی به وجود می آید. این نیروی کار به علت نبودن اشتغال در روستاها به سوی شهرها مهاجرت می نمایند.

ب) عوامل تغییر دهنده، اما تغییر دهنده موقعی موثرند که روش های تولید سرمایه داری مدرن در مناطق روستایی نفود کرده باشد و باعث تغییر شیوه ها و تکنیک های تولید گردد. در اینجا هدف، افزایش بهروری کار از طریق صنایع سرمایه بر است و بنابراین تعداد شاغلین را کاهش داده، سبب مهاجرت نیروی کار اضافه موجود در روستاها می گردد.

به طور خلاصه در نظریات وابستگی، مهاجرت امری اجباری است که بر اساس عدم توسعه یک محیط (روستا) نسبت به محیط دیگر (شهر) و وابستگی غیر سرمایه داری به بخش سرمایه داری به وجود می آید و یک امر کاملاً استثماری و ادامه آن باعث گسترش هر چه بیشتر توسعه نیافتگی می گردد.

از مدل فوق برای تبیین مهاجرت های شهر به شهر نیز می توان استفاده کرد و مهاجرت از شهرهای توسعه نیافته به شهرهای توسعه یافته تر در یک کشور را در این چارچوب تبیین کرد. (حاج حسینی/ضرغامی, ۱۳۸۵)

۹-۴-۲ مدل سیستمی

کاربرد این گونه مدل ها به طور مشخص در آثار مابوگونج^[۱۰] (mabogunje) آغاز گردید. مابوگونج بر این اعتقاد بوده است که به وسیله نظریه عام سیستمی، بهتر می توان مهاجرت های روستا شهری را تعیین نمود. در این مدل هم مهاجرین و هم نهادها که در کنش متقابل هستند در قالب یک چارچوب کلی نگریسته شده و بدین ترتیب، مجموعه اجزا در حال کنش متقابل با یکدیگر با ویژگی ها و روابط در ساختاری منسجم لحاظ می شوند.

متغیرهای اصلی این مدل عبارتند از:

1. خرده سیتسم اجتماعی شدن: این متغیر به عوامل تاثیرگذار بر جامع پذیری فرد نظر دارد: میزان توسعه یافتگی مکان مبدا مهاجر ، بعد خانوار، میزان تحصیلات والدین مهاجر ، میزان وابستگی مهاجر به محل تولد و نیز میزان احساس غربت به آن.
2. خرده سیستم نهادی: این متغیرها نهادهایی که شخص با آنها به نوعی در چالش است مورد توجه قرار می دهد. سطح آگاهی و اطلاعات عمومی و نیز میزان تحصیلات شخص ،سطح آگاهی و شناخت شخص مهاجر در مورد مناطق مبدا و مقصد، وضعیت سازمان ها و اتحادیه های صنفی موجود در مبدا و مقصد و نوع ارتباط با آنها، صلاحیت و شایستگی مهاجر برای اولین استخدام در منطقه مقصد و بالاخره وضعیت تاهل مهاجر.
3. خرده سیستم مصرفی: شامل به دست آوردن کالای مصرفی با دوام (خودرو، تلویزیون و…) ساختن واحد مسکونی در مبدا و بالاخره استخدام همسر در مقصد.
4. متغییرهای تنظیمی: این متغیرها مواردی را در نظر می گیرند نظیر وضعیت منطقه سکونت در مقصد، انگیزه مراجعت به مبدا، مدت اقامت در مقصد و متغیرهای جمعیتی مانند جنس و سن. این مدل (سیستمی) سپس به وسیله ریچموند و ورما برای بررسی مهاجرت های بین المللی نیز مورد استفاده قرار گرفت. (حاج حسینی/ضرغامی ح. , سیری در نظریه های مهاجرت۲/۱, ۱۳۸۵) (زنجانی, ۱۳۸۰, ص. ۱۲۹/۱۳۰)

۱۰-۴-۲ مدل شبکه ای

این مدل به طور مشخص تقریبا اوایل دهه ۱۹۸۰ مطرح گردید. سپس به وسیله دیگر صاحب نظران گسترش یافت در این دیدگاه هزینه و فایده مهاجرت در قالب شبکه های مهاجرتی مورد تبیین قرار می گیرد.

به اعتقاد نظریه پردازان این دیدگاه، شبکه های مهاجرتی مشتمل است بر پیوندهای بین افراد که مهاجران قبلی و غیر مهاجران را در مناطق مبدا و مقصد از طریق پیوندهای خویشاوندی، دوستی و یا خاستگاه اجتماعی مشترک به هم مرتبط می سازد. درون شبکه های مزبور حرکات مهاجرتی رو به افزایش می نهد: زیرا که هزینه ها خطرات ناشی از مهاجرت را کاهش داده و مناطق حاصل از آن را افزایش می دهد. در واقع، ارتباطات و تماس های حاصل از این گونه شبکه ها نوعی سرمایه اجتماعی (Social Capital) به شمار می آید که افراد به وسیله آن به موقعیت شغلی بهتری دست می یابند. در این نظریه بر دو عامل تاکید می شود و در واقع این دو عامل هستند که اساس حرکت مهاجرت ها را پی ریزی می کنند:

الف) کاهش هزینه ها، نخستین مهاجرانی که ترک دیار می کنند و مکان های جدید اختیار می کنند، معمولاً پیوندهای اجتماعی حمایت کننده که مهاجرت را برای آنان کم هزینه کند، وجود ندارند. اما پس از اینکه این نخستین مهاجران، به مهاجرت اقدام کردند، هزینه های بالقوه مهاجرت برای دوستان و خویشاندان باقی مانده کاهش می یابد. زیرا به دلیل ماهیت ساختارهای خویشاوندی و دوستی، هر مهاجر جدید مجموعه افرادی با پیوندهای اجتماعی در منطقه مقصد به وجود می آورد. بدین ترتیب شبکه ای از ارتباط بین مهاجران و غیر مهاجران ایجاد می شود و با تعهدات حمایتی ضمنی که در درون این شبکه ها برای افراد به وجود می آید مهاجرت به مرور زمان با کاهش هزینه ها (مادی و معنوی) همراه خواهد بود.

ب) کاهش خطرها، شبکه های تی برای مهاجران تازه وارد مشاغلی به آسانی در اختیارشان قرار می دهد و بدین ترتیب مهاجرت اغلب به منبع قابل اعتماد و مطمئن جهت کسب درآمد تبدیل می شود. در این فرایند هر مهاجر به نوبه خود شبکه مهاجرت را گسترش داده و خطرهای تمام افرادی که به او بستگی دارند و خواهان مهاجرت هستند را کاهش می دهد. هرچند که این نظریه بیشتر برای مهاجرت های بین المللی طرح ریزی شده است. ولی در واقع برای مهاجرت های داخلی نیز می تواند گویای برخی از حقایق مربوط به مهاجرت باشد. (حاج حسینی/ضرغامی ح. , سیری در نظریه های مهاجرت۲/۱, ۱۳۸۵)

۱۱-۴-۲ مدل رفتاری

این مدل پژوهش خود را بر رفتار فردی و جمعی مهاجران متمرکز می کند. توماس^[۱۱]و زنانیسکی^[۱۲]از جمله پژوهشگرانی بودند که چنین مدلی را پایه ریزی کرده و پژوهش هایی در این زمینه انجام داده اند. یعنی در پژوهش های خود بر نگرش مهاجران که متاثر از ارزش های اجتماعی و نیز نقش سازمان های اجتماعی در رفتارهای مهاجرتی مورد تاکید قرار گرفته است. این مدل سپس به وسیله ایونشتات^[۱۳]، اسپیر^[۱۴]، گلدیشتاین^[۱۵] و فری^[۱۶] به طور تخصصی تر گسترش یافت. در گسترش مدل متغیرهایی نظیر بررسی تمایل به مهاجرت (توسط مهاجران)، انتخاب مکان، و بالاخره تصمیم به رفتن (مهاجرت) و یا ماندن سه مرحله ای است که رفتار مهاجران معطوف به آنها می شود، به مراحل اصلی مهاجرت در نظر گرفته شده اند. در ادامه گسترش این پریرر^[۱۷](pryeer)، بایرلی^[۱۸](bterlee)، تامی^[۱۹] (tammy)، فاتو^[۲۰] (fatoo) چارچوب هایی برای تحلیل تصمیم گیری به مهاجرت در قالب این مدل ارائه می دهند این چارچوب شامل سه مرحله زیر است:

الف) گاهی قبل از تصمیم به مهاجرت.

ب) تصمیم ضمنی مبنی بر مهاجرت کلی، جزئی و یا ماندن.

ج) تصمیم قطعی به مهاجرت و انتخاب مقصد آن.

این مدل تاکنون برای تحقیقات میدانی به صورت تعاریف علمی درآمده و متغیرهایی نظیر درآمد، خانواده، مقیاس منطقه مبدا مهاجرت، سهولت ارتباط، گروه های قومی و سازگاری مورد تاکید قرار گرفته اند. از دید نظریه پردازان این مدل، مدل های رفتاری بیشتر برای پژوهش در مورد مهاجرت های داخلی دارد. (حاج حسینی/ضرغامی ح. , سیری در نظریه های مهاجرت۲/۱, ۱۳۸۵)

۱۲-۴-۲ جمع بندی پیشینه نظری

نام نظریه	نکات اصلی تئوری
نظریه راونشتاین ( Ravenstein)	مولفه های فاصله ، عوامل جاذبه و دافعه ، جریان متقابل و ویژگی های مکانی و فضایی محل سکونت از عوامل مهم در مهاجرت تلقی می شوند. قوانین مهاجرت: مهاجرت و مسافت/ مهاجرت مرحله ای/ جریان و ضد جریان/اختلاف روستا - شهر در تمایل به مهاجرت/افزونی شمار زنان در بین مهاجرین در مسافت های کوتاه/تکنولوژی و مهاجرت/غلبه انگیزه های اقتصادی
نظریه اقتصادی مهاجرت تودارو ( Todaro)	مهاجرت، انگیزه‌های اقتصادی خاصی دارد دراین مدل فرض می‌شود که مهاجران بر اساس به حداکثر رساندن منافع مورد انتظار دست به مهاجرت می‌زنند و این منافع مورد انتظار شامل موارد زیر می‌باشد : الف- تفاوت در درآمدهای واقعی بین فرصتهای شغلی شهری و روستایی ب- احتمال بدست آوردن شغل در مناطق شهری
نظریه سرمایه گذاری انسانی وهزینه- فایده لاری شاستاد ( Lary Shastad)	طبق این نظریه تصمیم گیری برای مهاجرت نوعی تصمیم به سرمایه گذاری است. مهاجر وقتی اقدام به مهاجرت می‌کند که این امر دارای بازده اقتصادی باشد. بر اساس نظریه وی مهاجرت زمانی انجام می‌گیرد که درآمد در مبداء به علاوه هزینه واقعی مهاجرت کمتر از درآمد قابل انتظار باشد.
نظریه الگوی اقتصادی دو بخشی توسعه ارتور لوئیس ( Arthur Lewis)	تمرکز اصلی این مدل هم بر فرایند انتقال نیروی کار و هم بر رشد اشتغال در بخش شهری می‌باشد. اقتصاد در حال توسعه از دو بخش نسبتاً مستقل از یکدیگر تشکیل شده است. یکی بخش کشاورزی- معیشتی است که میزان بیکاری در آن بالا می‌باشد و تولید نهایی نیروی کار صفر یا نزدیک به صفر می‌باشد و کارگران مزدی برابر با معیشت‌شان می‌گیرند و بخش دیگر، بخش صنعتی مدرن می‌باشد که دارای اشتغال کامل می‌باشد و به خاطر تولید بالا در بخش صنعتی، دستمزدها نیز بسیار بالا می‌باشد.
نظریه اورت.اس .لی ( Everett S.Lee)	مهاجرت را تحت تأثیر چهار عامل عمده ذیل تبیین کرد : الف) عوامل موجود در مبداء (برانگیزنده و یا بازدارنده) ب) عوامل موجود در مقصد (برانگیزنده و یا بازدارنده) ج) موانع موجود در جریان مهاجرت از مبداء به مقصد د) عوامل شخصی
نظریه زیمپ (zimp)و استافر staufer))	براساس این نظریه مهاجرت انجام شده بین دو مکان رابطه مستقیم با فرصت های جاذب مثل اشتغال، مسکن و غیره دارد. زیمپ نیز به عوامل مداخله گر معتقد است و آن را به شکل رابطه معکوس بین فاصله با مهاجرت نشان می دهد.
نظریه کارکردگرایان	به طور کلی آنها مهاجرت را عامل مطمئن برای جلوگیری از آسیبهای اجتماعی ناشی از عدم تعادل در جامعه می دانند. آنها همچنین می افزایند مهاجرت باعث برابری و استقلال می شود و زمینه بهبود وضعیت زندگی را به وجود می آورد و اعتقاد دارند اگر چه به لحاظ اقتصادی در ابتدا بیکاری به وجود می آورد اما این بیکاری موقتی بوده و مدتی بعد از کسب شغل، بهبود و رفاه اقتصادی را به همراه می آورد
نظریه وابستگی مهاجرت	در این دیدگاه مهاجرت روستا به شهر، قانونمند و در عین حال پیچیده تصور شده است که در بردارنده این خصوصیات می باشد: - فراگیر نبودن مهاجرت - اجباری بودن مهاجرت - وجود الگوی معین - اقتصادی بودن مهاجرت - محدودیت مهاجران به نیروی کار
مدل سیستمی	در این مدل هم مهاجرین و هم نهادها که در کنش متقابل هستند در قالب یک چارچوب کلی نگریسته شده و بدین ترتیب، مجموعه اجزا در حال کنش متقابل با یکدیگر با ویژگی ها و روابط در ساختاری منسجم لحاظ می شوند. متغیرهای اصلی این مدل: خرده سیتسم اجتماعی شدن/خرده سیستم نهادی/ خرده سیستم مصرفی/متغیرهای تنظیمی
مدل شبکه ای	به اعتقاد نظریه پردازان این دیدگاه، شبکه های مهاجرتی مشتمل است بر پیوندهای بین افراد که مهاجران قبلی و غیر مهاجران را در مناطق مبدا و مقصد از طریق پیوندهای خویشاوندی، دوستی و یا خاستگاه اجتماعی مشترک به هم مرتبط می سازد. عامل حرکت مهاجرت: کاهش هزینه ها/کاهش خطرها
مدل رفتاری	چارچوب هایی برای تحلیل تصمیم گیری به مهاجرت: الف) گاهی قبل از تصمیم به مهاجرت. ب) تصمیم ضمنی مبنی بر مهاجرت کلی، جزئی و یا ماندن. ج) تصمیم قطعی به مهاجرت و انتخاب مقصد آن.

۵-۲ چارچوب نظری

مرور سوابق نظری و تجربی نشان میدهد تا کنون یک دیدگاه عمده در تبیین انگیزه های مهاجرت وجود داشته است:

۱-۵-۲ نظریه اقتصادی مهاجرت تودارو^[۲۱] ( Todaro)

مایکل تودارو : وی پیشگام کسانی بوده است که معتقدند مهاجرت، انگیزه‌های اقتصادی خاصی دارد. او انگیزه‌های اقتصادی را برحسب تفاوتهای مشاهده‌ شده درآمد روستا- شهری با فرض اینکه مهاجرین در جستجوی حداکثر درآمد در آینده هستند، تعریف می‌کند.

تودارو در یک سری از مقالات منتشره خود در دو سه دهه گذشته یک تئوری مهاجرت روستا- شهری توسعه داده است. این تئوری با این فرض آغاز می‌شود که مهاجرت اساساً یک پدیده اقتصادی است و فرد مهاجر کاملاً منطقی و عقلانی تصمیم می‌گیرد که علی‌رغم وجود بیکاری در شهرها تصمیم به مهاجرت بگیرد. (تودارو & ترجمه مصطفی سرمدی, ۱۳۶۷, ص. ۳۰)

درک مهاجر بالقوه از یک جریان درآمد« مورد انتظار »بخشی از تصمیم گیری او برای کوچ است که بستگی به دستمزدهای متداول در شهر و نیز برآورد ذهنی او درباره احتمال دستیابی به اشتغال در بخش نوین شهری دارد که این امور هم بستگی به نرخ بیکاری در شهر دارد.الگوی او در واقع گسترش نگرش سرمایه انسانی شاستاد است. طبق نظر وی پیشی گرفتن میزانهای کوچ بر رشد فرصتهای شغلی در شهر با وجود تفاوتهای قابل انتظار و گسترده و مثبتی که درآمد شهر نسبت به روستا دارد توجیه پذیر است. اما این فرض او که همه کوچندگان بالقوه، از نظر مهارتها و نگرشها همگن بوده و برای محاسبه احتمال پیدا کردن شغل در بخش نوین شهری ، اطلاعات کافی دارند، نقطه ضعف نظریه اوست. از دیگر نقاط ضعف نظریه او اینست که وی به عوامل غیر اقتصادی توجهی نداشته و جنبه های ساختاری اقتصاد را در نظر نگرفته است. (اوبرای, ۱۳۷۰, ص. ۷۱/۷۳/۷۴)

در مدل تودارو، فرض می‌شود که مهاجران بر اساس به حداکثر رساندن منافع مورد انتظار دست به مهاجرت می‌زنند و این منافع مورد انتظار شامل موارد زیر می‌باشد :

الف- تفاوت در درآمدهای واقعی بین فرصتهای شغلی شهری و روستایی

ب- احتمال بدست آوردن شغل در مناطق شهری (تودارو & ترجمه مصطفی سرمدی, ۱۳۶۷, ص. ۲۸/۲۹)

از اینرو، با توجه به این مدل و فرضیات اساسی آن، میزان مهاجرت بر اساس دو متغیر یعنی اختلاف درآمد میان شهر و روستا و احتمال کاریابی در مناطق شهری تعیین می‌شود و مهاجرت به عنوان نیروی متعادل کننده‌ای در نظر گرفته می‌شود که درآمدهای مورد انتظار در مناطق شهری و روستایی را متعادل می‌کند.

مایکل تودارو در این مدل سعی کرده است تا مهاجرت شدت یافته از روستا به شهر را با بیکاری رو به رشد شهری توضیح دهد. فرضیه آغازین وی این است که مهاجرت عمدتا پدیده ای اقتصادی است و یا بیکاری، تصمیم به مهاجرت منطقی است.

تودارو می گوید اگر تفاوت درآمد بین مناطق شهری و روستایی ۱۰۰ درصد باشد، یعنی اگر شخصی در روستا بدون هیچ درآمدی باشد و احتمال یافتن کار در شهر برای او ۶۰ درصد باشد، بنابراین درآمد او در شهر ۶۰ واحد است و فرد روستایی به شهر مهاجرت می کند.

به طور خلاصه، مدل تودارو دارای چهار مشخصه اصلی می‌باشد :

۱- مهاجرت اساساً بوسیله ملاحظات اقتصادی عقلانی درباره سودها و هزینه‌های نسبی مهاجران برانگیخته و تحریک می‌شوند.

۲- تصمیم به مهاجرت بستگی به تفاوتهای مورد انتظار بین مزدهای شهری و روستایی دارد نه تفاوتهای واقعی بین آنها. تفاوتهای مورد انتظار بوسیله واکنش متقابل دو متغیر، یعنی تفاوتهای واقعی بین مزدهای شهری- روستایی و احتمال بدست آوردن موفقیت‌آمیز شغل دربخش شهری مشخص می‌شود.

۳- احتمال بدست آوردن شغل در شهر به طور مستقیم در ارتباط با نرخ اشتغال شهری است از اینرو، آن (احتمال کسب شغل) با میزان بیکاری شهری رابطه معکوس دارد.

۴- در صورت وجود تفاوت بسیار در درآمدهای مورد انتظار بین شهر و روستا، وجود نرخهای مهاجرت مازاد بر نرخهای رشد، فرصت‌های شغلی در شهرها نه تنها ممکن، بلکه منطقی و حتی محتمل است. بنابراین نرخهای بالای بیکاری شهری نتیجه اجتناب ناپذیر، عدم تعادل جدی فرصتهای اقتصادی در بین مناطق شهری و روستایی در اکثر کشورهای در حال توسعه است. (تودارو & ترجمه مصطفی سرمدی, ۱۳۶۷, ص. ۳۵/۳۸)

۶-۲ تعریف منتخب

مهاجرت شکلی از تحرک جغرافیایی یا ترک مکانی است که بین دو واحد جغرافیایی صورت می‌گیرد. این تحرک جغرافیایی تغییر اقامتگاه از مبدا یا محل حرکت به مقصد یامحل ورود می‌باشد اینگونه مهاجرتها را مهاجرت دائم گویند و باید آن را از اشکال دیگر حرکات جمعیت که متضمن تغییر دایمی محل اقامت نمی‌باشد تفکیک کرد. (زنجانی ح. , ۱۳۷۶, ص. ۲۱۲)

منظور از مهاجرت این است که فرد از وطن خود به جای دیگر انتقال یابد به طوری که این تغییر مکان ثابت یا نیمه ثابت باشد.مهاجرت شکلی از تحرکات جغرافیایی یا مکانی است که بین دو منطقه جغرافیایی انجام میشود این حرکت شامل ترک یک منطقه و اقامت پیوسته در منطقه ای دیگر است که ان را مهاجرت دائمی می گویند. (گودرزی, ۱۳۸۷)

روستا عبارت است از یک مرکز جمعیت و محل سکونت و کار تعدادی خانوار که در اراضی آن به عملیات کشاورزی اشتغال داشته و درآمد اکثریت آن از طریق کشاورزی حاصل گردد و عرفاً در محل ده یا روستا شناخته شود. روستا گذشته از ویژگی های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خاص خود، واحدی است که می تواند بی نیاز از دنیای خارج به حیات خود ادامه دهد.در تعریفی دیگر از روستا آمده است، روستا عبارت است از فضای اجتماعی که در آن با توجه به تراکم نسبی ناچیز جمعیت، نوع خاصی از فعالیت اقتصادی-عمدتا فعالیت کشاورزی- غلبه دارد. روابط اجتماعی – اقتصادی سکونتگاهی روستایی معمولاً در عرصه هایی محدود و مشخص جریان دارد و ساکنان روستایی هویت اجتماعی مشترکی دارند که با نام روستا مشخص می گردد. این مجموعه مکانی- فضایی مبتنی بر روابط اجتماعی و اقتصادی خاص و بستگی ها و پیوند های ویژه محیطی- اکولوژیک، اجتماع معینی را به وجود می آورد که می توان آن را فضای روستایی خواند. (پوریزدان پرست, ۱۳۸۹)

مفهوم شهر از دیدگاه های مختلفی قابل تعریف است. از دیدگاه تاریخی، شهر در قدیم وظایف و خدماتی را انجام می داده و عملکرد آن حقوق، مزایا و برتری هایی را برای آن ایجاد می نموده است و به خاطر این امکانات درست در نقطه مقابل روستا قرار میگرفته است. از دیدگاه اجتماعی، شهر را می توان سکونتگاه دائمی، انبوه و نسبتاً بزرگی برای افرادی که از نظر اجتماعی نا همگون هستند تعریف کرد. از دیدگاه اقتصادی، شهر زیستگاه ساکنانی است که در درجه اول از راه بازرگانی و نه کشاورزی زندگی می کنند. تنوع اقتصادی از دیگر ویژگی های شهر است و بر دو پایه استوار است اول بر پایه وجود املاکی که به صورت سرمایه داری اداره می شوند و دوم بر پایه وجود بازار به مثابه مکان مبادله ثروت.شهر مکانی است دارای جمعیت بیشتر و با تراکم نسبی بالا و وسعت زیاد که در آن مشاغل غیر کشاورزی غالب بوده و از نظر اجتماعی نا متجانس باشند و در آن محیط مصنوع و چشم انداز انسانی حکمفرما بوده و محل تمرکز فعالیت های اداری، سیاسی و خدماتی باشد. (پوریزدان پرست, ۱۳۸۹)

مفهوم حاشیه نشینی در ایران نیز همانند اکثر کشورهای در حال توسعه تا حدود زیادی ریشه در مهاجرت و عوامل دافعه وجاذبه روستایی-شهری دارد.فقدان و کمبود امکانات رفاهی و خدماتی در مناطق روستایی و شهرهای کوچک فرایند مهاجرت را تشدید کرد وحاشیه نشینی پدیدار شد و به این ترتیب یکی از بارزترین نمودهای مهاجرت در ایران مانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه شکل گرفت. (لوابی/جنگی/بیرام زاده/ملایری, ۱۳۸۸)

۷-۲ مدل تحلیلی تحقیق

انگیزه های مهاجرت

عوامل اجتماعی

عوامل اقتصادی

عوامل جاذبه و دافعه

ویژگی های مکانی و فضایی

سرمایه گذاری

عوامل جغرافیایی و طبیعی

بیکاری و کمبود شغل

کمبود زمین و مسکن

کمبود درامد

عدم توجه به زیرساخت ها

سیل/ زلزله/ طوفان/ خشکسالی/و…

خانه های روستایی

امکانات

سن

سطح تحصیلات

گروه های قومی

جنس

مسکن/ساخت وساز/ خرید و فروش ماشین/و…

بازده اقتصادی

فصل سوم:

روش تحقیق

۱-۳ مقدمه

فرایند مهاجرت موضوع پیچیده است که نه تنها حجم و رشد جمعیت یک جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد، بلکه تغییرات قابل ملاحظه‌ای را در ساخت و توزیع جمعیت ایجاد می‌کند. مهاجرت از دیرباز به عنوان یک عامل مؤثر بر حجم نیروی کار، توزیع نیروی کار بر حسب مهارت، آموزش، تخصص و اشتغال، فرصت‌های شغلی، پس‌انداز، سرمایه‌گذاری و تولید بوده است. مهاجرت همچنین عاملی است که پی‌آمدهای اجتماعی و روان شناختی بر مبدأ و مقصد مهاجرت داشته است. مهاجرت یک پدیده خالص اجتماعی- اقتصادی است که نتیجه مجموعه پیچیده‌ای از عوامل اجتماعی، روان شناختی، اقتصادی و سیاسی است. مهاجرت همواره یک جز مهم شهرنشینی، توسعه اقتصادی، تغییرات اجتماعی و سازمان سیاسی بوده است. مهاجرت با تغییر پایگاه، شغل و موقعیت مکانی فرد نیز مرتبط است.

تئوری‌های سنتی مهاجرت بین موارد «عوامل رانده شدن» و «عوامل جذب و کشش» تفاوت و تمایز قائل می‌شوند که عوامل راندن و رانده شدن در وهله اول موجب تحریک و انگیزش افراد برای مهاجرت از مبدا می‌شود. در این موارد مانند مهاجرت اقتصادی یا کاری (معمولا مهاجرت نیروی کار)، تفاوت‌ در میزان و سطح دستمزدها از جمله عوامل مهم و تعیین‌کننده مهاجرت است. افراد فقیری که در مناطق کمتر توسعه یافته یا در حال رشد ساکن هستند، می‌توانند استانداردهای زندگی بالاتری را در مناطق توسعه یافته‌تر برای خود مهیا کنند یا دست کم چنین تصویری در ذهن آنها وجود دارد. فرار از فقر و نداری یک عامل سنتی رانده شدن از یک منطقه است. (بنی اسدی/زارع, ۱۳۹۲)

۲-۳ انواع روش تحقیق

پژوهش بنیادی: هدف اصلی و اساسی این پژوهش افزایش حیطه ی فهم و دانش علم است. (دلاور, ۱۳۸۰, ص. ۲۹)

هدف اساسی این نوع پژوهش افزودن به مجموعه ی دانش موجود در یک زمینه خاص است و درصدد توسعه ی مجموعه دانسته های موجود درباره ی اصول و قوانین علمی است. نتایج تحقیقات بنیادی در هر رشته پایه های دانش بشر را به وجود می اورندکه ممکن است به تدوین نظریه های علمی برای تبیین پدیده ها منتهی شوند. (پاشا شریفی/شریفی, ۱۳۸۳, ص. ۸۵)

پژوهش کاربردی: در این پژوهش هدف اصلی کشف علمی نیست بلکه ازمودن و بررسی امکان کاربرد و دانش است. تحقیقات کاربردی تحقیقاتی هستند که نظریه ها، قانون مندی ها، اصول و فنونی که در تحقیقات بنیادی یا پایه تدوین میشوند را برای حل مسائل اجرایی و واقعی به کار میگیرد. (Gay.L.R, 1992, p. 9)

در پژوهش حاضر ،روش تحقیق توصیفی از نوع پیمایش است. در جمع اوری اطلاعات نیز از تکنیک پرسشنامه استفاده شده است. واحد تحلیلی این پژوهش نیز خانوار بوده که از هر خانوار یک نفر به عنوان نمونه انتخاب میشود.

تحقیق پیمایش عبارت است از اجرای پرسشنامه ها روی نمونه ای از پاسخگویانی که از میان جمعیتی انتخاب می شوند . (ببی/ترجمه رضا فاضل, ۱۳۸۱, ص. ۵۷۴)

زمانی که محقق در پی بررسی توزیع ویژگی های افراد یک جامعه باشد و یا بخواهد نظر یک جامعه اماری را در خصوص پدیده،فرد یا عقیده ای را مشخص کند از روش پیمایشی استفاده میکند به عبارت دیگر هدف تحقیق پیمایشی شناخت صفات ، ویژگی ها، عقاید، نگرش ها،رفتارها و سایر مسائل افراد یک جامعه از طریق مراجعه به انهاست. لذا اطلاعاتی از این قبیل گرداوری می شود

الف) اطلاعاتی درباره جمعیت نظیر سن، جنس، سواد، درامد و…

ب) اطلاعاتی درباره اگاهی افراد درباره مسائل مختلف جامعه و زندگی

ج) اطلاعاتی درباره رفتارهای انسانی و انگیزه های انها نظیر انگیزه های مختلف افراد در استفاده از کتابخانه یا مطالعه (اشرفی نیری/ کاظم پور, ۱۳۸۷, ص. ۹۹-۱۰۰)

پیمایش یکی از روش‌های تحقیق اجتماعی است که در آن اعضای جامعه آماری به پرسش‌هایی در مورد موضوع مورد مطالعه محقق، پاسخ می‌دهند. آن‌ها این کار را یا از طریق پرکردن “پرسشنامه‌ای” که در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد و یا شفاهاً از طریق “مصاحبه” انجام می‌دهند. به عقیده برخی از جامعه‌شناسان، پیمایش بهترین شیوه روش تحقیق جامعه‌شناسانه است. به عبارت دیگر پیمایش شیوه سیستماتیک جمع‌ آوری داده‌ها از طریق مصاحبه رودررو، تلفنی و یا پرسشنامه خوداجرا است که از طریق پست برای اعضای جامعه آماری فرستاده می‌شود و باز می‌گردد. (عضدانلو, ۱۳۸۸, ص. ۱۶۵)

از طریق پیمایش می‌توان داده‌های بسیار گسترده‌ای را در باب باورها، ارزش‌ها، نگرش‌ها، کنش‌ها و سایر اطلاعاتی که درباره صفت‌های فرد باشند گردآوری کرد. همچنین می‌توان در باب صفاتی که ویژگی سیستم باشند، اطلاعات دست اول جمع‌ آوری کرد. (ساعی, ۱۳۸۷, ص. ۱۳۴)

جمع آوری اطلاعات از طریق پرسش از افرادی که به طور منظم انتخاب شده و در گروه های نمونه دسته بندی شده اند صورت می گیرد با گردآوری داده های کمی، ویژگی ها یا نظرات یک گروه خاص (جمعیت) را مورد مطالعه قرار می دهد. از جمله کاربردهای پیمایش می توان به استفاده از آن برای بررسی رفتار اطلاعاتی، میزان رضایتمندی کاربران از خدمات، ارزیابی منابع، میزان استفاده از منابع و طیف وسیعی از پژوهش ها که مستلزم درک نظر و دیدگاه یک جامعه انسانی است اشاره کرد. (ببی/ترجمه رضا فاضل, ۱۳۸۱, ص. ۵۶۸)

ویژگی های روش پیمایش :

انعطاف پذیری و چند منظورگی

تخصص و کارآیی

۳-۳ موضوع مشاهده

مفاهیم نظری تحقیق در دو مجموعه متغیر وابسته و مستقل مورد سنجش قرار خواهند گرفت.

تعریف متغیر: ویژگی های متمایز کننده یک گروه را متغیر می نامند. (گرجی, ۱۳۹۱, ص. ۳۱)

متغیر ایده اصلی در یک تحقیق می باشد و مفهومی است که تغییر میکند. (Newman, 1996, p. 106)

متغیر چیزی است که می تواند مقادیر گوناگون را به خود بگیرد، این مقادیر می توانند در زمان های مختلف برای یک چیز یا یک شخص متفاوت باشند. (Sekaran, 1992, p. 75)

انواع متغیر از نظر نقش:

متغیر مستقل:متغیری است که محقق ان را در یک مساله پژوهشی انتخاب،دستکاری و اندازه گیری می کند تا تاثیر یا ارتباط ان با متغیر دیگری را بررسی نماید.

متغیر وابسته: متغیر اصلی مورد توجه محقق است.هدف ان است که تغییر پذیری متغیر وابسته را تشریح و پیش بینی نمیکند.این متغیر،متغیر اصلی است که به عنوان موضوعی دائمی و پایا در پزوهش مطرح می باشدو از تجزیه و تحلیل متغیر وابسته امکان یافتن پاسخ ها یا راه حلهایی برای مساله ایجاد می شود. (دانایی فرد, الوانی, & اذر, ۱۳۸۶, ص. ۱۲۶)

متغیر تعدیل کننده:متغیری است که جهت یا میزان رابطه میان متغیرهای مستقل و وابسته را تحت تاثیر قرار می دهد. این متغیر بر رابطه یا نقش متغیر مستقل بر وابسته تاثیر میگذارد و به ان متغیر مستقل دوم نیز گفته می شود.

متغیر کنترل: در یک تحقیق اثر تمام متغیرها را بر یکدیگر نمی توان به طور همزمان مورد مطالعه داد.بنابراین محقق اثر برخی از متغیرها را کنترل و خنثی می کند.این نوع متغیرها،متغیر کنترل نامیده می شوند.

متغیر مداخله گر یا مزاحم: متغیری است که به طور فرضی بر پدیده مشاهده شده تاثیر میگذارد ولی قابل مشاهده، اندازه گیری و دستکاری نیست. این متغیر تحت تاثیر متغیرهای مستقل،تعدیل کننده و کنترل قرار داشته و بر متغیر وابسته تاثیر می گذارد. (گرجی, ۱۳۹۱, ص. ۳۳-۳۹)

الف) متغیر وابسته:

۱)انگیزه های مهاجرت

ب) متغیر مستقل

۱) عوامل اقتصادی

۲)عوامل اجتماعی

۳)عوامل جاذبه و دافعه

۴) عوامل جغرافیایی و طبیعی

۵) بیکاری و کمبود شغل و کمبود درامد

۶)کمبود مسکن و زمین

۷)عدم توجه به زیر ساختهای روستا

۸)سرمایه گذاری

۹)ویژگی های مکانی و فضایی

۴-۳ چگونگی مشاهده

۱-۴-۳ ابزار گرداوری داده ها

پرسشنامه

جهت بررسی میزان انگیزه های مهاجرت و همچنین سنجش متغیرهای موثر بر انگیزه های مهاجرت پرسشنامه ای در این زمینه مورد استفاده قرار خواهد گرفت.این پرسشنامه توسط تعدادی از خانوارهای ساکن در یکی از مناطق حاشیه نشین اطراف مشهد تکمیل خواهد شد.

پرسشنامه درباره این موضوع از پیش ساخته شده است.

پرسشنامه یکی از متداولترین ابزارها در جمع اوری اطلاعات برای تحقیقات پیمایشی است.پرسشنامه مجموعه ای از پرسش های هدف مدار است که درباره مساله (سولات) تحقیق مطرح می شود. پرسشنامه یا به صورت بسته یا به صورت باز و تشریحی مطرح می شود یا ترکیبی از این دو شیوه انتخاب می شود که با بهره گیری از مقیاس های گوناگون،نظر،دیدگاه و بینش فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می دهد. (خاکی, ۱۳۹۱, ص. ۲۰۱)

سوالهای پرسشنامه را نوعی محرک به پاسخ میتوان محسوب کرد. از طریق سوالهای پرسشنامه میتوان دانش،علایق،نگرش و عقاید فرد را مورد ارزیابی قرار داد، به تجربیات قبلی وی پی برده و به انچه در حال حاضر انجام میدهد اگاهی یافت.

بیشتر پرسشنامه ها حاوی مطالبی هستند که به منظور اندازه گیری متغیرهای وابسته و مستقل و ویژگی های مورد نیاز تهیه و تدوین می شوند. (فرهنگی/صفرزاده, ۱۳۸۵, ص. ۲۰۴)

مزایا :

۱- برقراری روابط صمیمانه با پاسخ دهندگان به هنگام معرفی پژوهش

۲- انجام راهنمایی مورد نیاز پاسخ دهنده در هر مرحله

۳- گردآوری پرسشنامه ها بلافاصله پس از تکمیل

۴- تعداد برگشتی ها زیاد می شود

۵- در مواردی که واحد های سازمانی به یکدیگر نزدیک بوده و امکان جمع آوری افراد در یک محل زیاد باشد روش مفیدی است .

۶- داده های کمی برای تصمیم گیری

۷- شفافیت

۸- مقایسه پذیری

۹- کسب اطلاعات پیچیده (عسکری نیا/لطفی جم, ۱۳۹۰, ص. ۱۴۵)

۵-۳ میدان مشاهده

جامعه اماری،روش نمونه گیری،حجم نمونه

۱-۵-۳ جامعه اماری

تعدادی از خانوارهای ساکن در یکی از مناطق حاشیه نشین اطراف مشهد

۲-۵-۳ روش نمونه گیری

پرسشنامه

۳-۵-۳ حجم نمونه

۶۰ پرسشنامه

فصل چهارم:

یافته های تحقیق

۱-۴ مقدمه

در علل مهاجرت روستائیان به شهر، جاذبه و فریبندگى مظاهر آراسته و پرتجمل زندگى شهرى را نمى‌توان نادیده گرفت. شهرها اغلب به واسطه ظواهر آراسته خود گروهى از روستائیان را به خود جذب مى‌کنند. اصولاً شهرنشینى و شهرى بودن در میان روستانشینان به‌عنوان نوعى ارزش اجتماعى تلقى مى‌شود و مورد خواست و آرزوى مردم است. شاید بتوان گفت که گروهى از روستائیان بر اثر تحقیرهائى که در گذشته از طرف شهریان و مالکان بزرگ بر آنها اعمال مى‌شد، نوعى احساس نارضایتى نسبت به پایگاه اجتماعى و زندگى روستائى پیدا کرده و به گروه خود بدبین و بى‌اعتنا شده‌اند. بدبینى، احساس حقارت و از خودبیگانگى از عوامل مؤثرى است که روستائى را به گریز از ده و اقامت و زندگى در شهر برمى‌انگیزد.

بنابراین اگر عامل مهاجرت براى گروهى از روستائیان کم‌کارى، کار ناقص، بیکارى و به‌طور کلى عوامل درونى مهاجرت و نیروى دافعه جامعه روستائى است، برخى از روستائیان تحت‌تأثیر عوامل برونى مهاجرت قرار مى‌گیرند و شاید مهم‌ترین انگیزه مهاجرت براى آنان ناهمسانى زندگى شهر و روستا و وجود امکانات رفاهى، بهداشتى و فرهنگى بیشتر در شهر و یا به‌طور کلى امتیازات زندگى شهرى و ارزش اجتماعى شهرنشینى است. مسئله قابل ذکر دیگر در این زمینه مهاجرپذیرى روستاها است، این پدیده به‌ویژه در جریان اجراء قوانین ارضى پاره‌اى از کشورها مشاهده شده است. بازگشت به روستا براى مهاجرانى که مدتى دور از سرزمین، خانواده و خویشاوندان خود به‌سر مى‌بردند، امرى موقتى بود که بر اثر تبلیغات زیاد درباره تقسیم اراضى به‌وجود آمده بود. در ایران، در جریان اجراء قانون تقسیم اراضى گروه زیادى از روستائیان مهاجر که در شهرها سکونت داشته‌اند، به‌منظور اخذ زمین به ده محل سکونت اولیه خود بازگشتند. این امر در زمانى کوتاه موجب افزایش حجم جمعیت روستائى شده است. (تودارو/ ترجمه غلامعلی فرجادی, ۱۳۸۹, ص. ۲۸۴)

۲-۴ جنس

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	مرد	۵۲	۸۶٫۷	۸۶٫۷	۸۶٫۷
	زن	۸	۱۳٫۳	۱۳٫۳	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده بیشترین افرادی که مهاجرت کردند مردها بودند.

۳-۴ تاریخ مهاجرت

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	۱۳۵۷-۱۳۶۸	۱۵	۲۵٫۰	۲۵٫۰	۲۵٫۰
	۱۳۶۸-۱۳۷۶	۱۴	۲۳٫۳	۲۳٫۳	۴۸٫۳
	۱۳۷۶-۱۳۸۴	۲۲	۳۶٫۷	۳۶٫۷	۸۵٫۰
	۸۴ تا امروز	۹	۱۵٫۰	۱۵٫۰	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده بالاترین میزان مهاجرت در سالهای ۱۳۸۴-۱۳۷۶ صورت گرفته است.

۴-۴ انگیزه مهاجرت از مبدا

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	کمبود تسهیلات زندگی	۱۴	۲۳٫۳	۲۳٫۳	۲۳٫۳
	بیکاری	۱۹	۳۱٫۷	۳۱٫۷	۵۵٫۰
	وضع نابسامان معیشتی	۸	۱۳٫۳	۱۳٫۳	۶۸٫۳
	فضای بسته اجتماعی	۲	۳٫۳	۳٫۳	۷۱٫۷
	سایر	۱۷	۲۸٫۳	۲۸٫۳	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده بالاترین میزان درصد برای انگیزه های مهاجرت مربوط به بیکاری بوده است.

۵-۴ انگیزه مهاجرت به مقصد

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	تحصیلات فرزندان	۶	۱۰٫۰	۱۰٫۰	۱۰٫۰
	اشتغال	۲۰	۳۳٫۳	۳۳٫۳	۴۳٫۳
	درامد بیشتر	۶	۱۰٫۰	۱۰٫۰	۵۳٫۳
	تسهیلات و خدمات	۲	۳٫۳	۳٫۳	۵۶٫۷
	همه موارد فوق	۲۶	۴۳٫۳	۴۳٫۳	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده بیشترین انگیزه مهاجرت از مقصد را همه موارد از قبیل (تحصیلات فرزندان،اشتغال،درامد بیشتر،تسهیلات و خدمات ، بهداشت و سلامت) است.

۶-۴ رضایت از سکونت در این محل

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	فراوانی تجمعی
	بلی	۵۲	۸۶٫۷	۸۶٫۷	۸۶٫۷
	خیر	۸	۱۳٫۳	۱۳٫۳	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده بیستر افراد از سکونت در محل جدید رضایت دارند.

۷-۴ بیمه هستید؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	فراوانی تجمعی
	بلی	۳۸	۶۳٫۳	۶۳٫۳	۶۳٫۳
	خیر	۲۲	۳۶٫۷	۳۶٫۷	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده بیشتر افرادی که مهاجرت کردند بیمه هستند.

۸-۴ اشتغال دائمی دارید یا فصلی؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخهای معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	دائمی	۴۰	۶۶٫۷	۶۷٫۸	۶۷٫۸
	فصلی	۱۹	۳۱٫۷	۳۲٫۲	۱۰۰٫۰
	جمع	۵۹	۹۸٫۳	۱۰۰٫۰
	از دست رفته	۱	۱٫۷
جمع		۶۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده بیشتر افراد اشتغال دائمی دارند.

۹-۴ اگر اشتغال فصلی دارید آیا امکان مهاجرت شما از منطقه وجود دارد؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	بلی	۱۹	۳۱٫۷	۷۰٫۴	۷۰٫۴
	خیر	۸	۱۳٫۳	۲۹٫۶	۱۰۰٫۰
	جمع	۲۷	۴۵٫۰	۱۰۰٫۰
	از دست رفته	۳۳	۵۵٫۰
جمع		۶۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده بالاترین درصد نشان میدهد افرادی که اشتغال فصلی دارند امکان مهاجرت از منطقه برای انها وجود دارد.

۱۰-۴ ایا اموزش نوع خاصی از مهارت را دیده اید؟با ذکر نوع مهارت

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
		۳۷	۶۱٫۷	۶۱٫۷	۶۱٫۷
	بنایی	۱	۱٫۷	۱٫۷	۶۳٫۳
	تعمیرگاه ماشین الات	۱	۱٫۷	۱٫۷	۶۵٫۰
	جوشکاری	۱	۱٫۷	۱٫۷	۶۶٫۷
	حسابدار بانک	۱	۱٫۷	۱٫۷	۶۸٫۳
	حسابداری	۱	۱٫۷	۱٫۷	۷۰٫۰
	خیاطی	۳	۵٫۰	۵٫۰	۷۵٫۰
	رانندگی	۱	۱٫۷	۱٫۷	۷۶٫۷
	راننده	۱	۱٫۷	۱٫۷	۷۸٫۳
	سنگ کار	۱	۱٫۷	۱٫۷	۸۰٫۰
	فروشندگی	۴	۶٫۷	۶٫۷	۸۶٫۷
	فضای سبز کاری	۱	۱٫۷	۱٫۷	۸۸٫۳
	کارگر	۱	۱٫۷	۱٫۷	۹۰٫۰
	کارگر اشپزخانه	۱	۱٫۷	۱٫۷	۹۱٫۷
	کارگر شهرداری	۱	۱٫۷	۱٫۷	۹۳٫۳
	کارگر نظافت خانه	۱	۱٫۷	۱٫۷	۹۵٫۰
	کارگرساختمانی	۱	۱٫۷	۱٫۷	۹۶٫۷
	کیف دوزی	۱	۱٫۷	۱٫۷	۹۸٫۳
	نجار	۱	۱٫۷	۱٫۷	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

۱۱-۴ آیا وجود اماکن مقدس و مذهبی در میزان مهاجرت به شهر تاثیر داشته است؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	خیلی زیاد	۸	۱۳٫۳	۱۳٫۳	۱۳٫۳
	زیاد	۲۳	۳۸٫۳	۳۸٫۳	۵۱٫۷
	متوسط	۲۹	۴۸٫۳	۴۸٫۳	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده بالاترین درصد مهاجران وجود اماکن مذهبی را به میزان متوسط عامل مهاجرت خود دانسته اند.

۱۲-۴ ایا مشکلات ازدواج جوانان در میزان مهاجرت به شهر تاثیر داشته است؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	خیلی زیاد	۴	۶٫۷	۶٫۷	۶٫۷
	زیاد	۳۰	۵۰٫۰	۵۰٫۰	۵۶٫۷
	متوسط	۲۶	۴۳٫۳	۴۳٫۳	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده %۵۰ درصد افراد به مقدار زیاد مشکلات ازدواج جوانان را عامل مهاجرت خود دانسته اند.

۱۳-۴ ایا تحقیر روستاییان در میزان مهاجرت به شهر تاثیر داشته است؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	خیلی زیاد	۵	۸٫۳	۸٫۳	۸٫۳
	زیاد	۲۳	۳۸٫۳	۳۸٫۳	۴۶٫۷
	متوسط	۳۲	۵۳٫۳	۵۳٫۳	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده درصد خیلی کمی از افراد به دلیل تحقیر شدن در روستا مهاجرت کردند.

۱۴-۴ ایا کمبود امکانات تفریحی و گذراندن اوقات فراغت در میزان مهاجرت به شهر تاثیر داشته است؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	خیلی زیاد	۳	۵٫۰	۵٫۰	۵٫۰
	زیاد	۳۲	۵۳٫۳	۵۳٫۳	۵۸٫۳
	متوسط	۲۰	۳۳٫۳	۳۳٫۳	۹۱٫۷
	کم	۴	۶٫۷	۶٫۷	۹۸٫۳
	خیلی کم	۱	۱٫۷	۱٫۷	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده درصد زیادی از افراد کمبود امکانات تفریحی و گذران اوقات فراغت را دلیل مهاجرت دانسته اند.

۱۵-۴ ایا انگیزه پیشرفت در شهر در میزان مهاجرت به شهر تاثیر داشته است؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	خیلی زیاد	۳	۵٫۰	۵٫۰	۵٫۰
	زیاد	۲۲	۳۶٫۷	۳۶٫۷	۴۱٫۷
	متوسط	۳۲	۵۳٫۳	۵۳٫۳	۹۵٫۰
	کم	۲	۳٫۳	۳٫۳	۹۸٫۳
	خیلی کم	۱	۱٫۷	۱٫۷	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده درصد زیادی از افراد انگیزه پیشرفت در شهر را به میزان متوسط عامل مهاجرت دانسته اند.

۱۶-۴ ایا رفت و امد اقوام و اشنایان از شهر به روستا در میزان مهاجرت به شهر تاثیر داشته است؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	خیلی زیاد	۲	۳٫۳	۳٫۳	۳٫۳
	زیاد	۲۰	۳۳٫۳	۳۳٫۳	۳۶٫۷
	متوسط	۳۴	۵۶٫۷	۵۶٫۷	۹۳٫۳
	کم	۴	۶٫۷	۶٫۷	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده بالاترین درصد از افراد رفت و امد اقوام و اشنایان از شهر به روستا را به طور متوسط عامل مهاجرت دانسته اند.

۱۷-۴ ایا کمبود امکانات بهداشتی و درمانی در میزان مهاجرت به شهر تاثیر داشته است؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	خیلی زیاد	۳	۵٫۰	۵٫۰	۵٫۰
	زیاد	۳۱	۵۱٫۷	۵۱٫۷	۵۶٫۷
	متوسط	۲۲	۳۶٫۷	۳۶٫۷	۹۳٫۳
	کم	۴	۶٫۷	۶٫۷	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده درصد زیادی از افرادکمبود امکانات بهداشتی و درمانی را به میزان زیاد عامل مهاجرت دانسته اند.

۱۸-۴ ایا کسب منزلت و پایگاه اجتماعی در میزان مهاجرت به شهر تاثیر داشته است؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	خیلی زیاد	۲	۳٫۳	۳٫۳	۳٫۳
	زیاد	۲۸	۴۶٫۷	۴۶٫۷	۵۰٫۰
	متوسط	۲۶	۴۳٫۳	۴۳٫۳	۹۳٫۳
	کم	۴	۶٫۷	۶٫۷	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده درصد زیادی از افرد کسب منزلت و پایگاه اجتماعی را به میزان زیاد عامل مهاجرت دانسته اند.

۱۹-۴ ایا امنیت اخلاقی و اجتماعی در میزان مهاجرت به شهر تاثیر داشته است؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پایخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	خیلی زیاد	۳	۵٫۰	۵٫۲	۵٫۲
	زیاد	۳۰	۵۰٫۰	۵۱٫۷	۵۶٫۹
	متوسط	۱۹	۳۱٫۷	۳۲٫۸	۸۹٫۷
	کم	۶	۱۰٫۰	۱۰٫۳	۱۰۰٫۰
	جمع	۵۸	۹۶٫۷	۱۰۰٫۰
	از دست رفته	۲	۳٫۳
جمع		۶۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده درصد زیادی از افراد امنیت اخلاقی و اجتماعی را به میزان زیاد عامل مهاجرت انتخاب کردند.

۲۰-۴ ایا نبود فرصت های سرمایه گذاری و کارافرینی و اشتغال زایی در میزان مهاجرت به شهر تاثیر داشته است؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	خیلی زیاد	۷	۱۱٫۷	۱۱٫۷	۱۱٫۷
	زیاد	۳۴	۵۶٫۷	۵۶٫۷	۶۸٫۳
	متوسط	۱۸	۳۰٫۰	۳۰٫۰	۹۸٫۳
	کم	۱	۱٫۷	۱٫۷	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده درصد زیادی از افراد نبود فرصت های سرمایه گذاری و کارافرینی و اشتغال زایی را به میزان زیاد عامل مهاجرت دانسته اند.

۲۱-۴ ایا درامد پایین مردم در میزان مهاجرت به شهر تاثیر داشته است؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	خیلی زیاد	۵	۸٫۳	۸٫۵	۸٫۵
	زیاد	۳۸	۶۳٫۳	۶۴٫۴	۷۲٫۹
	متوسط	۱۵	۲۵٫۰	۲۵٫۴	۹۸٫۳
	کم	۱	۱٫۷	۱٫۷	۱۰۰٫۰
	جمع	۵۹	۹۸٫۳	۱۰۰٫۰
	از دست رفته	۱	۱٫۷
جمع		۶۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده درصد زیادی از مردم درامد پایین را به میزان زیاد عامل مهاجرت دانسته اند.

۲۲-۴ ایا کمبود بازارهای مناسب برای فروش محصولات کشاورزی در میزان مهاجرت به شهر تاثیر داشته است؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	خیلی زیاد	۵	۸٫۳	۸٫۳	۸٫۳
	زیاد	۲۹	۴۸٫۳	۴۸٫۳	۵۶٫۷
	متوسط	۲۱	۳۵٫۰	۳۵٫۰	۹۱٫۷
	کم	۳	۵٫۰	۵٫۰	۹۶٫۷
	خیلی کم	۲	۳٫۳	۳٫۳	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده درصد زیادی از افراد کمبود بازارهای مناسب برای فروش محصولات کشاورزی را به میزان زیاد عامل مهاجرت دانسته اند.

۲۳-۴ ایا نبود راه مناسب در میزان مهاجرت به شهر تاثیر داشته است؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	خیلی زیاد	۲	۳٫۳	۳٫۳	۳٫۳
	زیاد	۳۳	۵۵٫۰	۵۵٫۰	۵۸٫۳
	متوسط	۲۲	۳۶٫۷	۳۶٫۷	۹۵٫۰
	کم	۳	۵٫۰	۵٫۰	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده درصد زیادی از افراد نبود راه مناسب را به میزان زیاد عامل مهاجرت دانسته اند.

۲۴-۴ ایا نابرابری امکانات(اب،برق،تلفن،برخی شبکه های تلویزیونی و رادیویی و…) شهر و روستا در میزان مهاجرت به شهر تاثیر داشته است؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	خیلی زیاد	۸	۱۳٫۳	۱۳٫۶	۱۳٫۶
	زیاد	۳۲	۵۳٫۳	۵۴٫۲	۶۷٫۸
	متوسط	۱۵	۲۵٫۰	۲۵٫۴	۹۳٫۲
	کم	۴	۶٫۷	۶٫۸	۱۰۰٫۰
	جمع	۵۹	۹۸٫۳	۱۰۰٫۰
	از دست رفته	۱	۱٫۷
جمع		۶۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده درصد زیادی از افراد نابرابری امکانات(اب،برق،تلفن،برخی شبکه های تلویزیونی و رادیویی و…) شهر و روستا را به میزان زیاد عامل مهاجرت دانسته اند.

۲۵-۲ ایا نبود خانه بهداشت و دکتر در میزان مهاجرت به شهر تاثیر داشته است؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	خیلی زیاد	۵	۸٫۳	۸٫۳	۸٫۳
	زیاد	۲۱	۳۵٫۰	۳۵٫۰	۴۳٫۳
	متوسط	۳۰	۵۰٫۰	۵۰٫۰	۹۳٫۳
	کم	۴	۶٫۷	۶٫۷	۱۰۰٫۰
	جمع	۶۰	۱۰۰٫۰	۱۰۰٫۰

با توجه به امار به دست امده درصد زیادی از افراد نبود خانه بهداشت و دکتر را به میزان متوسط عامل مهاجرت دانسته اند.

۲۶-۴ ایا کم توجهی مسولان به مشکلات روستا در میزان مهاجرت به شهر تاثیر داشته است؟

تعداد پاسخ های معتبر		فراوانی	درصد	درصد پاسخ های معتبر	درصد فراوانی تجمعی
	خیلی زیاد	۵	۸٫۳	۸٫۵	۸٫۵
	زیاد	۲۸	۴۶٫۷	۴۷٫۵	۵۵٫۹
	متوسط	۱۸	۳۰٫۰	۳۰٫۵	۸۶٫۴
	کم	۸	۱۳٫۳	۱۳٫۶	۱۰۰٫۰
	جمع	۵۹	۹۸٫۳	۱۰۰٫۰
	از دست رفته	۱	۱٫۷
جمع		۶۰	۱۰۰٫۰

 

روش های متعددی برای تشخیص تشکل های همپوشان در شبکه های ایستا ارائه شده اند اما تا بحال روش متمایزی برای شبکه های پویا مطرح نشده است. در اینجا به اختصار به برخی از این روش ها اشاره می‌کنیم:

نفوذ دسته: این روش بر این فرض استوار است که یک تشکل دربرگیرنده چندین مجموعه همپوشان از زیرگراف‌های کاملا متصل است و تشکل‌ها را با جستجو در دسته‌ه ای مجاور تشخیص می‌دهد. در ابتدا دسته‌هایی با اندازه k پیدا شده و در قدم بعدی گراف جدیدی بر اساس اتصال این دسته‌ ها را تشکیل می‌دهد که در آن هر گره نشان دهنده یک دسته است. بخش هایی که در گراف جدید اتصال بیشتری با یکدیگر دارند، یک تشکل را نشان می‌دهند. از آنجا که یک گره از گراف اصلی می‌تواند در چندین دسته حضور داشته باشد، بنابراین امکان تشخیص تشکل‌های همپوشان وجود خواهد داشت. این روش برای شبکه‌هایی که اتصالات زیادی دارند مناسب است. مطالعات عملی نشان داده است که مقدار کوچک k ( بین ۳ تا ۶ ) می‌تواند جواب خوبی را به همراه داشته باشد. CFinder یکی از الگوریتم‌های مبتنی بر این روش است و می‌تواند با پیچیدگی زمانی چند جمله ای به حل مسئله بپردازد. این الگوریتم در کار روی شبکه‌های واقعی با اندازه بزرگ، معمولا با مشکل مواجه می‌شود.
افراز گراف و دسته بندی یال ها: در این روش بجای جستجوی مستقیم تشکل‌ها، اتصالات بین گره‌ها به چند مجموعه افراز می‌شوند. گره‌ای در گراف اصلی که اتصالات آن در بیش از یک مجموعه افراز شده باشد، به عنوان همپوشان تشخیص داده می‌شود. اگرچه این روش برای تشخیص همپوشانی منطقی به نظر می‌رسد اما تضمینی وجود ندارد که تشخیص از روی یال ها نتایج بهتری نسبت به بررسی خود گره‌ها ارائه دهد، زیرا این روش تعریف روشنی از تشکل‌ها ندارد. CDAEO یکی از الگوریتم‌هایی است که بر پایه این روش طراحی شده‌اند.
بسط محلی و بهینه سازی: این روش بر اساس توسعه تشکل‌های طبیعی یا تشکل‌های جزیی استوار است. همچنین برای تشخیص کیفیت تشکل‌های مشخص شده از تابعی محلی استفاده می‌کند. یکی از نقاط ضعف این روش این است که کیفیت تشکل‌های نهایی شناسایی شده و نتایج به انتخاب هسته‌های اولیه بستگی دارد. البته روش‌هایی برای انتخاب هوشمندانه هسته‌های اولیه نیز ارائه شده است که تا حدی به رفع این مشکل کمک می‌کند. LFM، OSLOM و GCE نمونه‌هایی از الگوریتم‌های طراحی شده بر اساس این روش هستند.
تشخیص فازی: در این روش، برای هر گره یک بردار از درجه عضویت‌های آن در تشکل‌های مختلف محاسبه می‌شود. هدف این روش تعیین مناسب‌ترین مقادیر عضویت^[۹۵] در تشکل‌ها برای هر گره، با بهره گرفتن از کمینه کردن یک تابع خطا می‌باشد. یکی از نقاط ضعف این روش، نیاز به انتخاب تعداد تشکل‌ها به عنوان یک پارامتر از ابتدا می‌باشد. برای حل این مشکل راه‌هایی از جمله اجرای الگوریتم به ازای مقادیر مختلف برای تعداد تشکل‌ها، تا جایی که جواب به دست آمده بهبود نیابد، ارائه شده است. MOSES از جمله الگوریتم‌هایی است که بر اساس روش تشخیص فازی طراحی شده‌اند.
الگوریتم های پویا و مبتنی بر عامل: انتشار برچسب نمونه‌ای از الگوریتم‌های پویا است که در آن گره‌هایی که یک برچسب را دارند یک تشکل را تشکیل می‌دهند و هر گره می‌تواند دارای چندین برچسب باشد. روش به این صورت است که در ابتدا به هر گره برچسبی (معمولا شناسه آن گره) نسبت داده می‌شود و در چندین مرحله این برچسب‌ها در شبکه گسترش یافته و برچسب‌هایی که طرفدار بیشتری دارند به عنوان برچسب یک تشکل شناخته می‌شوند. در برخی از نمونه‌ها، گره‌ها دارای حافظه‌ای می‌باشند که در آن اطلاعات برچسب‌هایی را که تا به حال مشاهده کرده‌اند نگهداری می‌کنند و از آن برای تصمیم‌گیری در مورد انتخاب برچسب بهره می‌برند. COPRA و SLPA دو نمونه از الگوریتم‌های پویا هستند.
همچنین روش‌های چند عامله^[۹۶] مبتنی بر تئوری بازی‌ها نیز ارائه شده است که در آن هر گره به عنوان یک عامل خودخواه شناخته شده و می‌تواند با توجه به تصمیم خود، به یک تشکل ملحق شده و یا از آن خارج شود. این فرایند زمانی خاتمه می‌یابد که گره‌ها به تعادل^[۹۷] برسند و تمایلی به تغییر در تشکل‌های خود نداشته باشند. زمان زیاد برای رسیدن به تعادل یکی از مشکلات این روش است. از الگوریتم‌هایی که بر اساس تئوری بازی‌ها طراحی شده‌اند، می‌توان به Game اشاره کرد.
روش های دیگر: علاوه بر موارد فوق، روش‌های متعددی با پیاده سازی مختلف وجود دارند که هر کدام دارای نقاط ضعف و قوت می‌باشند. برخی از این نقاط ضعف عبارتند از: زمان اجرای زیاد، حساسیت به شرایط اولیه، نیاز به تعیین مقادیر پارامترهای مختلف، عدم کارایی در گراف‌های با اتصال کم و عدم امکان مقیاس‌پذیری.
فصل سوم

فصل سوم: ارائه راه حل و روش های پیشنهادی

 

مقدمه

همانطور که در فصل قبل اشاره شد، روش های متعددی برای تحلیل شبکه های ایستا ارائه شده است اما تاکنون کار چندانی بر روی شبکه های پویا صورت نگرفته است. همچنین روش هایی که ارائه شده اند دارای نقاط ضعفی هستند که زمینه را برای مطالعه بیشتر به منظور ارتقا و بهبود آنها فراهم می‌آورد.
در این فصل به ارائه دو روش پیشنهادی می‌پردازیم:

 

1. 1. روش اول برای بهبود کارایی الگوریتم SLPA که با توجه به نتایج منتشر شده، در حال حاضر یکی از بهترین الگوریتم های موجود برای تشخیص تشکل ها در شبکه های ایستا می‌باشد، ارائه شده است.

 

1. 1. روش دوم با رویکرد شبکه های پویا طراحی شده و هدف آن ارائه راهکاری برای تشخیص تشکل های همپوشان در شبکه های پویا است.

 

در ادامه، ابتدا نگاه دقیق تری به الگوریتم SLPA می‌کنیم و سپس دو روش پیشنهادی را به همراه تحلیل کارایی آنها ارائه می‌دهیم.

نگاهی دقیق تر به روش انتشار برچسب

همانطور که در فصل قبل اشاره شد، انتشار برچسب یکی از روش های تشخیص تشکل های همپوشان در شبکه های ایستا است که از کارایی خوبی برخوردار است. از آنجا که روش های پیشنهادی در این رساله، بر پایه انتشار برچسب طراحی شده اند، در اینجا به بررسی دقیق تر یک نمونه از الگوریتم های این روش به نام SLPA یا فرایند انتشار اطلاعات مبتنی بر گوینده-شنونده می‌پردازیم (۲۰).
الگوریتم SLPA نمونه ارتقا یافته ای از الگوریتم LPA است. در LPA، هر گره تنها یک برچسب را برای خود حفظ می‌کند و این برچسب در هر مرحله تکرار، با توجه به اطلاعات دریافتی از گره های همسایه، بروز رسانی می‌شود. پس از اتمام تکرارها، در پایان الگوریتم، تشکل های غیر همپوشان حاصل می‌شوند. یکی از راه هایی که می‌توان این روش را به گونه ای تغییر داد که بتواند برای تشکل های همپوشان نیز قابل استفاده باشد، این است که اجازه دهیم هر گره بیش از یک برچسب برای خود داشته باشد. الگوریتم SLPA از این ایده استفاده می‌کند.

الگوریتم

در فرایند پویا، نیاز به تعریف دو مسئله وجود دارد: یکی نحوه انتشار اطلاعات از یک گره به سایر گره ها و دیگری نحوه پردازش اطلاعات رسیده به یک گره از سایر گره ها. موردی که در خصوص هر دو مسئله باید بررسی شود، نحوه نگهداری اطلاعات و پردازش آنهاست. برای این موضوع، الگوریتم SLPA از رفتار انسان ها الهام می‌گیرد. به این صورت که هر گره می‌تواند به عنوان گوینده و یا شنونده بسته به اینکه در نقش ارائه دهنده اطلاعات و یا دریافت کننده اطلاعات باشد، عمل کند. همچنین هر گره دارای حافظه ای است که می‌تواند برچسب هایی را که دریافت کرده است در آن ذخیره کند. در هر بار دریافت اطلاعات، گره سعی می‌کند اطلاعاتی را ذخیره کند که بیشترین اطمینان را دارد. در هنگام انتشار اطلاعات نیز، اطلاعاتی که فراوانی و تکرار بیشتری داشته باشند، شانس انتشار بیشتری خواهند داشت. این عملکرد در رفتار انسان ها نیز دیده می‌شود.

الگوریتم ۱: الگوریتم SLPA
به صورت خلاصه می‌توان عملکرد این الگوریتم را در سه مرحله تعریف کرد:

 

1. 1. در ابتدا حافظه هر گره، با برچسب همان گره (شناسه گره) مقداردهی می‌شود.

 

1. 1. سپس مراحل زیر تا زمان برآورده شدن شرط توقف به صورت تکراری ادامه می‌یابند:

      1. 1. یک گره به عنوان شنونده تعیین می‌شود.

       

      1. 1. هر یک از همسایه های این گره، برچسبی را طبق یک قانون انتشار مشخص برای این گره ارسال می‌کنند. این قانون ممکن است انتخاب تصادفی وزن دار از بین برچسب های موجود در حافظه و یا انتخاب برچسبی با بیشترین میزان احتمال باشد.

       

      1. 1. گره شنونده یکی از برچسب های دریافت شده را بر اساس یک قانون دریافت مشخص می‌پذیرید و آن را به حافظه خود اضافه می‌کند. این انتخاب ممکن است بر اساس میزان فراوانی برچسب های دریافت شده باشد.

       

       

 

1. 1. در نهایت، یک پس پردازش بر روی برچسب های موجود در حافظه گره ها انجام می‌شود و برچسب هایی که در انتها در حافظه هر گره باقی می‌مانند، تشکل هایی که آن گره متعلق به آنها است را نشان خواهد داد.

 

این الگوریتم از یک روش بروز رسانی غیر همزمان بهره می‌برد، به این صورت که هنگامی که یک گره حافظه خود را در زمان t بروز رسانی می‌کند، ممکن است برخی از همسایه های آن در زمان t و بعضی دیگر در زمان t-1 بروز رسانی شده باشند.
این ویژگی که هر گره دارای حافظه ای می‌باشد که مشاهدات خود را در آن ذخیره کرده و در هر بار تصمیم گیری، با مراجعه به حافظه خود، از اطلاعات گذشته برای تصمیم گیری فعلی استفاده می‌کند، قابلیتی است که در دیگر روش های انتشار برچسب به این شکل دیده نمی‌شود.
شرط خاتمه در این الگوریتم، به صورت ساده، با یک مقدار از پیش تعیین شده T مشخص می‌شود که حداکثر تعداد دفعات تکرار را نشان می‌دهد و با توجه به آزمایش های انجام شده معمولا عددی بزرگتر از ۲۰ در نظر گرفته می‌شود. این مسئله باعث می‌شود که شرط خاتمه، مستقل از اندازه شبکه و ساختار آن باشد.
در مرحله پردازش نهایی نیز، میزان تکرار برچسب هایی که در حافظه هر گره وجود دارند، میزان تعلق آن گره را به هر تشکل نشان می‌دهد. این میزان تعلق می‌تواند به صورت یک بردار فازی مورد استفاده قرار گرفته و یا حتی با انتخاب برچسبی با بیشترین فراوانی، تبدیل به یک روش برای تعیین تشکل های غیر همپوشان شود. اما به طور معمول، از یک عدد از پیش تعیین شده به عنوان آستانه پذیرش عضویت در تشکل استفاده می‌شود و برچسب هایی که احتمال حضور آنها در حافظه از این مقدار کمتر باشد، از حافظه گره حذف می‌شوند. در نهایت اگر بیش از یک برچسب در حافظه برخی از گره ها موجود باشد، تشکل های همپوشان نیز ممکن خواهند بود و این گره ها به عنوان گره های همپوشان شناسایی خواهند شد. همچنین می‌توان با حذف تشکل هایی که محیط در تشکل بزرگتری هستند نتایج بهتری به دست آورد.

تحلیل پیچیدگی زمانی

مقداردهی اولیه به حافظه گره ها نیاز به پیچیدگی زمانی O(n) دارد که در آن n نشانگر تعداد کل گره های شبکه است. حلقه تکرار الگوریتم نیز در صورتی که شبکه تنک باشد پیچیدگی زمانی O(Tn) دارد که در آن T تعداد دفعات تکرار و n تعداد کل گره های شبکه است. در غیر این صورت پیچیدگی زمانی O™ خواهد بود که در آن m تعداد کل یال های شبکه است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که برای یک پیاده سازی ساده، پیچیدگی زمانی این الگوریتم نسبت به اندازه شبکه خطی است.

بهبود کارایی روش انتشار برچسب

اغلب الگوریتم هایی که به آنها اشاره شد با یک مقداردهی اولیه ساده برای مقادیر عضویت یا برچسب گره ها کار خود را آغاز می‌کنند و برای این موضوع از ویژگی های ساختاری شبکه استفاده نمی‌کنند. در الگوریتم SLPA نیز، در ابتدا حافظه هر گره با برچسب خود آن گره مقداردهی می‌شود، بنابراین در شروع الگوریتم، تعداد تشکل ها برابر با تعداد گره های شبکه است و پس از چندین مرحله تکرار، بسیاری از آنها با یکدگیر ادغام می‌شوند. اینطور به نظر می‌رسد که اگر بتوان روش بهتری برای مقداردهی اولیه پیدا کرد، این امر باعث بهبود کارایی الگوریتم شود.

الگوریتم

ایده اصلی الگوریتمی که ما ارائه می‌کنیم بر این مطلب استوار است که هر دو ساختار محلی و کلی شبکه می‌توانند برای استخراج اطلاعات مورد استفاده قرار بگیرند. در واقع می‌توان از ساختار محلی شبکه برای استخراج اطلاعات اولیه برای مقداردهی بهتر در شروع کار الگوریتم استفاده کرد و در نهایت تحلیل کارامدتری از کل شبکه ارائه داد. از آنجا که تشکل ها، زیرگراف های متراکم پیوسته ای هستند، این ایده (همانطور که در نتایج آزمایش ها نیز مشخص شده است،) مفید به نظر می‌رسد. مزیت اصلی روش ما، به دست آوردن زمان اجرای بهتر با افزایش سرعت الگوریتم، از طریق تحلیل موازی زیر شبکه های نمونه به عنوان اطلاعات اولیه است.

تصویر ۱۴: (a) یک نمونه از زیر شبکه های انتخاب شده به همراه تشکل های آن (b و c)

الگوریتم ۲: الگوریتم بهبود یافته تشخیص تشکل های همپوشان در شبکه های ایستا
فرایند اصلی الگوریتم پیشنهادی به صورت زیر است:

 

1. 1. در ابتدا، تعدادی زیر شبکه از شبکه اصلی انتخاب می‌شوند. این کار به روش های مختلف قابل اجراست. برای مثال می‌توان در یک فرایند تکراری، یک گره را به صورت تصادفی انتخاب کرده و سپس همسایه های آن را از طریق مشاهده اول- سطح به زیر شبکه اضافه کرد تا جایی که اندازه آن از حداکثر اندازه تعیین شده برای زیر شبکه ها بیشتر نشود.

 

1. 1. در مرحله بعد، با بهره گرفتن از الگوریتم هایی که به برخی از آنها اشاره کردیم، تشکل های هر زیر شبکه تشخیص داده می‌شوند. می‌توان الگوریتم ها و پارامترهای آنها را برای تمام زیر شبکه ها یکسان در نظر گرفت و یا بر اساس ساختار هر زیر شبکه یا استراتژی های دیگر، از الگوریتم های متنوعی استفاده کرد. همچنین این مرحله می‌تواند به صورت موازی اجرا شود، زیرا تحلیل هر زیر شبکه، مستقل از سایر زیر شبکه ها انجام می‌شود.

 

1. در نهایت، تشکل های استخراج شده در مرحله قبل، به عنوان اطلاعات اولیه برای تحلیل شبکه اصلی مورد استفاده قرار می‌گیرند. با توجه به الگوریتمی که برای تحلیل نهایی مورد استفاده قرار می‌گیرد، این اطلاعات اولیه می‌توانند به روش های مختلفی مورد استفاده قرار گیرند. برای مثال: برچسب ها، احتمالات و یا درجه های عضویت اولیه برای گره هایی که در مورد آنها اطلاعات استخراج شده است. همچنین این اطلاعات را می‌توان با میزان تاثیر مختلفی مورد استفاده قرار داد. اگر این میزان تاثیر کم باشد، الگوریتم نهایی تاثیر پذیری کمی از اطلاعات اولیه خواهد داشت و برعکس. این ویژگی سبب می‌شود که بتوان با توجه به ساختار شبکه، رفتار منعطف تری در برخورد با مسئله ارائه کرد.

محرک­های بیرونی همان اقدامات بازاریابی است که به وسیله و تحت کنترل بازاریاب برای تطمیع مصرف ­کننده به سمت خرید باز­می­گردد. محرک­های موجود در محیط فروشگاه هم عواملی از قبیل روشنایی درون فروشگاه، چیدمان، تجهیزات، پوشش کف و رنگ دیوارها، موسیقی و رایحه مطبوع، پوشش و رفتار کارکنان هستند.

۲-۳-۷-۲ محرک­های درونی
تفاوت بین ویژگی­های شخصتی در افراد است که تعیین کننده میزان تاثیر پذیری فرد از محیط فروشگاه و سوق یافتن وی به سمت خرید آنی است. افراد برای دوری از احساسی بد از قبیل، احساس گناه و یا بدست آوردن احساسی خوش و یا کسب اعتماد ­به نفس دست به خرید آنی می­زنند؛ و این یک نیاز روانشناسانه و احساسی است که جای فکر کردن و سنجیدن عوامل مختلف را از فرد می­گیرد (چانگ، اکمن و یان^[۶۲]، ۲۰۱۱). شن و خالیفا^[۶۳] معتقدند شناخت ویژگی­های مصرف ­کننده، رابطه بین خرید آنی و رفتار آنی واقعی را تعدیل می­ کند (۲۰۱۲).
۳-۳-۷-۲ عوامل موقعیتی و مربوط به محصول
عوامل موقعیتی مربوط به موقعیت مکانی خرده­فروشی، زمان خرید، فصل خرید، عادات خرید و … است که بطور کلی شرایط و موقعیتی که فرد در آن به خرید پرداخته را در بر­ می­گیرد (جفری و هاگ^[۶۴] ۲۰۱۰). همچنین عوامل مربوط به محصول که فرد را به خرید آنی تحریک می­ کند، می ­تواند از طریق کتابچه­ و یا تست محصول که به معرفی محصول جدید می ­پردازد، به افراد ارائه شود (یو و باستین^[۶۵]،۲۰۱۰).
۴-۳-۷-۲ عوامل جمعیت شناختی و اجتماعی- فرهنگی
همانطور که این عوامل پیش از این ذکر شد، بر رفتار خرید آنی تاثیر­گذارند. بطور مثال مردها کالاهایی را به صورت آنی می­خرند که جنبه ابزاری داشته و آسودگی را برای وی به ارمغان بیاورد، تا استقلال و عدم نیاز به دیگران و همچنین فعال بودنشان را تامین کند. اما زنان کالاهای نمادین که نشانگر فرد در اجتماع است و بیشتر جنبه احساسی داشته و مربوط به ظاهر است را به صورت آنی خریداری می­ کنند. از طرفی شخصیت که ناشی از فرهنگ است و همچنین اجتماع، می­توانند در خرید آنی تاثیر­گذار باشند. مثلا افرادی که مستقل هستند، بیشتر از افرادی که وابسته به دیگرانند خرید آنی انجام می­ دهند. همچنین کسانی که اجتماعی هستند کمتر از کسانی که فرد­گرا هستند خرید آنی انجام می­ دهند. (مورگانانتام و راوی، ۲۰۱۳).
محرک­های بیرونی
ویژگیهای فروشگاه
ترفیعات فروش
کارکنان یا همراهان
حضور همسالان یا خانواده
ازدحام فروشگاه
میزان درک محرک­ها
کانال­های فروش
تکنولوژی سلف سرویس
چیدمان درون فروشگاه
عوامل جمعیت شناختی و اجتماعی- فرهنگی
جنسیت
سن
درآمد
تحصیلات
عوامل اجتماعی- اقتصادی
فرهنگ
عوامل موقعیتی و مربوط به محصول
زمان در دسترس
پول در دسترس
ویژگیهای محصول
محصول مد
محصول جدید
محرک­های درونی
میزان آنی بودن تصمیم در فرد
لذت، خوشی
لذت جویی
سبک، مد
احساسات
ارزیابی هنجاری
تنوع­طلبی
اعتماد­به نفس
نیاز به محصول
شکل ۳-۲: عوامل موثر بر خرید آنی، (مورگانانتام و باکات، ۲۰۱۳)
با توجه به مطالب ذکر شده در مورد عوامل تاثیرگذار بر رفتار خرید آنی، می­توان این عوامل را به صورت جدول (۲-۲) خلاصه کرد.

 

عوامل تاثیرگذار بر خرید آنی
دسته­بندی اول	عوامل داخلی: عوامل روانشناختی و فرهنگی، انگیزش خوشی/ لذت عوامل خارجی: عمر کوتاه محصول، ایجاد انگیزه، تبلیغات، نیاز پنهان شده، ظاهر و محیط فروشگاه، قیمت کالا، توزیع، وضعیت اقتصادی، فروشندگان ماهر، ظاهر بسته­بندی کالا، چیدمان فروشگاه،نام نیک کالا، جستجوی فروشگاهی، قابلیت نگهداری و ذخیره آسان، فرهنگ.

۳-۴-۱-۱: مفهوم مانایی ۶۹
۳-۴-۱-۲: آزمون ریشه ی واحد زیوت-اندریوز ۶۹
۳-۴-۱-۳: آزمون علیت بر اساس تخمین خود رگرسیون برداری ۷۲
فصل چهارم: برآورد و نتایج تجربی
۴-۱: مقدمه ۷۷
۴-۲: داده های مورد استفاده ۷۸
۴-۳: آزمون شکست ساختاری و آزمون مانایی (ریشه ی واحد) ۷۹
عنوان صفحه
۴-۳-۱: نتایج آزمون ریشه ی واحد زیوت-اندریوز
(شکست ساختاری در زمان نامعلوم) ۸۰
۴-۴: نتایج آزمون علیت ۹۱
۴-۴-۱: تعیین وقفه ی بهینه ۹۱
۴-۴-۲: نتایج آزمون علیت گرنجر ۹۲
۴-۴-۳: نتایج آزمون علیت بر اساس روش تودا-یوماموتو (۱۹۹۵) ۹۷
۴-۴-۴: مقایسه نتایج آزمون علیت تودا-یوماموتو(۱۹۹۵) و آزمون علیت گرنجر ۱۰۳
۴-۵: جمع بندی و نتیجه گیری ۱۰۹
فصل پنجم: خلاصه و نتیجه گیری
۵-۱: خلاصه ۱۱۴
۵-۲: نتیجه گیری ۱۱۶
۵-۳: محدودیت های تحقیق و پیشنهادها برای مطالعات آینده ۱۱۸

فهرست منابع و مآخذ ۱۱۹
پیوست ۱۳۰
فهرست جدول ها
عنوان صفحه
جدول ۲-۱: مطالعات مربوط به تأثیر سرمایه ی اجتماعی بر سرمایه ی انسانی ۱۰
جدول ۲-۲: مطالعات مربوط به تأثیر سرمایه ی انسانی بر سرمایه ی اجتماعی ۱۴
جدول ۲-۳: مطالعات مربوط به تأثیر سرمایه ی اجتماعی بر رشد و توسعه ی اقتصادی ۱۸
جدول ۲-۴: مطالعات مربوط به تأثیر سرمایه ی انسانی بر رشد اقتصادی ۲۷
جدول ۳-۱: تعاریف ارائه شده از سرمایه ی اجتماعی ۴۱
جدول ۳-۲: شاخص های سرمایه ی اجتماعی ۴۶
جدول ۳-۳: شاخص های سرمایه ی اجتماعی پرسشنامه ی بانک جهانی ۴۸
جدول۴-۱: مقادیر بحرانی برای آزمون شکست ساختاری زیوت-اندریوز ۸۰
جدول۴-۲: نتایج آزمون ریشه ی واحد زیوت-اندریوز(الگوی A) 81
جدول۴-۳: نتایج آزمون ریشه ی واحد زیوت-اندریوز(الگویC) 83
جدول۴-۴: نتایج آزمون ریشه ی واحد دیکی فولر تعمیم یافته(ADF)
و فیلیپس پرون(PP) 89
جدول۴-۵: تعیین وقفه ی بهینه ی الگوی خود رگرسیون برداری(VAR) 91
جدول۴-۶: نتایج آزمون علیت گرنجر ۹۳
جدول۴-۷: نتایج آزمون علیت گرنجر ۹۴
جدول۴-۸: نتایج آزمون علیت گرنجر ۹۵
جدول۴-۹: نتایج آزمون علیت گرنجر ۹۶
جدول۴-۱۰: نتایج آزمون علیت تودا-یوماوتو ۹۸
جدول۴-۱۱: نتایج آزمون علیت تودا-یوماموتو ۹۹
جدول۴-۱۲: نتایج آزمون علیت تودا- یوماموتو ۱۰۰
جدول۴-۱۳: نتایج آزمون علیت تودا- یوماموتو ۱۰۱
جدول۴-۱۴: خلاصه ی نتایج آزمون علیت تودا-یوماموتو(۱۹۹۵) ۱۰۲
جدول۴-۱۵: مقایسه ی نتایج آزمون گرنجر و تودا- یوماموتو ۱۰۳
عنوان صفحه
جدول۴-۱۶: مقایسه ی نتایج آزمون گرنجر و تودا- یوماموتو ۱۰۴
جدول ۴-۱۷: مقایسه ی نتایج آزمون گرنجر و تودا-یوماموتو ۱۰۶