شکل ۳-۸: حرکت سه گره متحرک بر اساس مدل حرکتی رشته­ای [۲۶].
بعد از تغییر راستای قرار گرفتن گره‌ها، سرگروه بر اساس رابطه۳-۶ موقعیت خود را تغییر خواهد داد و در نتیجه گره‌های دیگر نیز موقعیت خود را به گونه‌ای تغییر می‌دهند که گره‌ها بر روی راستای مورد نظر قرار می­‌گیرند. در رابطه۳-۱۵، Advance_vector اشاره به میزان تغییر مکان سرگروه دارد.

 

 

 

 

 

 

 

(۳-۱۵)

۳-۶-۴- مدل حرکتی ردیفی

در مدل ردیفی، اعضای گروه در یک ردیف با سرگروه حرکت می‌کنند و این ردیف شامل سرگروه نیز است. در این مدل اعضای گروه و سرگروه در تمام اوقات حرکت گروه، تقریبا با هم در یک ردیف حرکت می‌کنند.

 

۳-۷- نتیجه‌گیری

در این فصل به بررسی تحقیقات انجام‌شده در زمینه مکان‌یابی و مدل‌سازی حرکت هدف در شبکه‌های حسگر همه جهته پرداخته شده است. هفت گروه اصلی الگوریتم‌های مکان‌یابی هدف در شبکه‌های حسگر همه جهته معرفی شده‌اند و این هفت گروه عبارتند از: الگوریتم زمان انتشار یک طرفه، الگوریتم زمان انتشار رفت و برگشت، الگوریتم فانوس دریایی، الگوریتم تخمین فاصله از طریق قدرت سیگنال دریافتی، الگوریتم مکان‌یابی به وسیله GPS، الگوریتم مکان‌یابی تک گامه با روش فانوس دریایی و الگوریتم مکان‌یابی چند گامه بر مبنای فاصله. همچنین چهار گروه اصلی الگوریتم‌های مدل‌سازی مسیر حرکت هدف در شبکه‌های حسگر معرفی شده‌اند و نمونه‌هایی از هر کدام از آنها بررسی شد. این چهار گروه اصلی عبارتند از: مدل‌های حرکتی تصادفی، مدل‌های حرکتی شهری، مدل‌های حرکتی وابسته به زمان و مدل‌های حرکتی گروهی.
فصل چهارم
تحقیقات مرتبط با الگوریتم پیشنهادی

 

۴-۱- مقدمه

شبکه‌های حسگر بی‌سیم از تعدادی حسگر تشکیل شده‌اند که این حسگرها به صورت تصادفی با توزیع یکنواخت در شبکه پخش می‌گردند و اجرا الگوریتم‌ها توسط حسگرها منجر به مصرف انرژی می‌گردد. به دلیل اینکه هدف کدام از حسگرها دارای میزان انرژی محدودی می‌باشد، بنابراین الگوریتم‌هایی که مصرف انرژی حسگرها را کاهش می‌دهند از اهمیت زیادی برخوردارند. هدف از الگوریتم‌های ارائه‌شده در این فصل بهینه مصرف کردن انرژی توسط حسگرها و در نتیجه بالا بردن طول عمر شبکه و رهگیری کارای اهداف متحرک می‌باشد. در این فصل مروری بر روش‌های استفاده‌شده در طراحی الگوریتم پیشنهادی شرح داده شده است که در این پژوهش از ایده‌های آنها کمک گرفته شده است. در بخش دوم مروری بر الگوریتم خوشه‌بندی توزیع‌شده به صورت هم پوشانی ارائه‌شده است که این الگوریتم باعث می‌گردد که شبکه در برابر خطاهای احتمالی که برای حسگرها روی خواهد داد مقاوم گردد. در بخش سوم الگوریتم رهگیری اهداف سریع شرح داده شده است. هدف از این الگوریتم کاهش احتمال گم شدن هدف و افزایش دقت رهگیری هدف سریع می‌باشد. در بخش چهارم الگوریتم رهگیری توزیع‌شده هدف بر اساس پیش‌بینی(DPT) شرح داده شده است که هدف از این الگوریتم رهگیری اهداف متحرک به صورت همزمان و کاهش نرخ مصرف انرژی و در نتیجه طولانی شدن عمر شبکه می‌باشد و در بخش پنجم الگوریتم CDTA شرح داده شده است که هدف از این الگوریتم کمینه کردن رابطه بین مصرف انرژی و دقت رهگیری هدف می‌باشد.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

 

۴-۲- الگوریتم خوشه‌بندی توزیع‌شده به صورت هم پوشانی:

در الگوریتم خوشه‌بندی توزیع‌شده به صورت هم پوشانی[۵۶](KOCA)[29]، هدف تقسیم‌بندی حسگرهای شبکه به چندین خوشه است به گونه‌ای که خوشه‌ها با یکدیگر اشتراک داشته باشند. از مزیت‌های این‌گونه خوشه‌بندی می‌توان به مقاوم بودن شبکه در برابر خطاهای احتمالی حسگرها و مصرف بهینه انرژی اشاره داشت. با توجه به اینکه این الگوریتم مبنای خوشه‌بندی در الگوریتم پیشنهادی است به شرح آن می‌پردازیم.
در مدل شبکه این الگویتم فرض گردیده است که هر کدام از حسگرها دارای یک زمان‌سنج می‌باشند. در این الگوریتم هنگامی‌که پیام خوشه‌بندی توسط حسگرها دریافت گردید، هر حسگر زمان‌سنج خود را راه‌اندازی می‌کنند. این زمان‌سنج حداکثر زمانی را نشان می‌دهد که طول می‌کشد تا یک پیام توسط حسگری با فاصله k یال تا حسگر مورد نظر، دریافت گردد. این الگوریتم به منظور خوشه‌بندی حسگرها از یک الگوریتم سه مرحله‌ای استفاده‌شده است که در ادامه توضیح داده می‌شود.
مرحله اول:
به منظور انتخاب حسگرهای سرخوشه به صورت توزیع‌شده، فرض گردیده است که هر حسگر خودش را با احتمال P به عنوان حسگر سرخوشه انتخاب می‌گردد. هر کدام از حسگرهای سرخوشه، پیام CH-ADVERTISE را به حسگرهایی که در برد نرمال آن قرار دارند ارسال می‌کند و این پیام به صورت همگانی به تمام حسگرهایی که تا حسگر سرخوشه مربوطه حداکثر k یال فاصله دارند ارسال می‌گردد. هنگامی‌که حسگری پیام CH-ADVERTISE را دریافت کرد شماره شناسایی سرخوشه و شماره شناسایی حسگر ارسال‌کننده این پیام را در جدول CH-Table خود ذخیره می‌کند و زمان‌سنج خود را نیز متوقف می‌کند.
مرحله دوم:
در صورتی که حسگری تایمر آن خاتمه یافته باشد و پیام CH-ADVERTISE را دریافت نکرده باشد، خود را به عنوان حسگر سرخوشه معرفی می‌کند، زمان‌سنج خود را مجددا راه‌اندازی می‌کند و پیام CH-ADVERTISE را برای حسگرهایی که تا k یال فاصله دارند، به صورت همگانی ارسال می‌کند.
مرحله سوم:
با توجه به اینکه حسگرهای غیر از حسگرهای سرخوشه در مراحل قبلی عضویت خود را به حسگرهای سرخوشه اعلام نکرده‌اند، بعد از اتمام مرحله دوم حسگرهای غیر از حسگرهای سرخوشه که پیام CH-ADVERTISE را دریافت کرده‌اند با توجه به جدول CH-Table خود به تمام حسگرهای سرخوشه‌ای که پیام CH-ADVERTISE را برای آن ارسال کرده‌اند، پیام عضویت(JREQ[57]) را به صورت Unicast ارسال می‌کنند تا حسگرهای سرخوشه را از عضویت خود باخبر کنند. بنابراین در صورتی که حسگری از دو سرخوشه پیام CH-ADVETISE را دریافت کرده باشد در این روش هر کدام از آنها را به عنوان نود سرخوشه خود انتخاب می‌کند. پیام عضویت شامل فیلدهای حسگرهای سرخوشه‌ای است که برای آن حسگر پیام CH-ADVERTISE ارسال کرده ­اند، شماره شناسایی حسگر ارسال‌کننده پیام، شماره شناسایی حسگر سرخوشه می‌باشد. بنابراین حسگر سرخوشه با دریافت این پیام، حسگرهای سرخوشه مجاورش را شناسایی می‌کند. این روند در شکل ۴-۱ نشان داده شده است.

شکل ۴-۱:دیاگرام حالت الگوریتم KOCA[29].

 

۴-۳- الگوریتم رهگیری اهداف سریع:

در الگوریتم رهگیری اهداف سریع[۵۸][۱۸]، هدف کاهش احتمال گم شدن هدف و افزایش دقت رهگیری هدف متحرک می‌باشد تا الگوریتم مورد نظر قادر به رهگیری اهداف خیلی سریع در شبکه باشد. این الگوریتم شامل ۴بخش رویه انتخاب رهبر[۵۹]، رویه شکل‌گیری اولیه خوشه و موقعیت‌یابی[۶۰] ، رویه شکل‌گیری مجدد خوشه و تعیین مسیر حرکت هدف[۶۱] و در نهایت رویه رهگیری هدف[۶۲] می‌باشد که در ادامه این بخش‌ها توضیح داده شده است.

 

 

رویه انتخاب رهبر:

هنگامی‌که هدف وارد شبکه می‌گردد حسگرهای فعالی که نزدیک هدف قرار دارند، هدف را شناسایی می‌کنند و الگوریتم انتخاب رهبر را فراخوانی می‌کنند. در فاز اول این الگوریتم هر حسگر i که هدف را تشخیص داد با توجه به قدرت سیگنال دریافتی از هدف یک شمارنده را راه‌اندازی می‌کند به گونه‌ای که هر چقدر قدر سیگنال دریافتی بیشتر باشد مقدار اولیه شمارنده کمتر خواهد بود. بنابراین حسگری که شمارنده آن زودتر از حسگرهای دیگر به پایان برسد، حسگری است که به هدف نزدیک‌تر است. در این الگوریتم حسگر i که شمارنده آن به اتمام رسیده است و پیام “CANDIDATE” توسط آن حسگر دریافت نگردیده است حالت خود را به سرخوشه تغییر می‌دهد و پیام “CANDIDATE” را به تمام همسایه‌های خود ارسال می‌کند. پیام “CANDIDATE” ارسالی توسط حسگر i شامل قدرت سیگنال دریافتی از هدف و شماره شناسایی حسگر i می‌باشد. حسگرهایی که پیام “CANDIDATE” را دریافت کرده‌اند، شمارنده خود را متوقف می‌کنند و حسگر ارسال‌کننده این پیام را به عنوان حسگر سرخوشه خود انتخاب می‌کنند. در فاز اول به دلیل اینکه حسگرها در فاصله چند یالی تا حسگرهای سرخوشه قرار دارند، بنابراین امکان انتخاب چندین حسگر به عنوان حسگر سرخوشه وجود خواهد داشت و در نتیجه چندین پیام “CANDIDATE” توسط یک حسگر دریافت می‌گردد. در فاز دوم به منظور انتخاب یک سرخوشه، هر کدام از حسگرهایی که پیام “CANDIDATE” را ارسال کرده‌اند و کاندید سرخوشه شدن می‌باشند یک شمارنده ثانویه را بر اساس قدرت سیگنال دریافتی از هدف راه‌اندازی می‌کنند. بنابراین هر حسگر سرخوشه­ای که هدف به آن نزدیک‌تر است شمارنده ثانویه آن نیز زودتر به اتمام خواهد رسید. این حسگر بعد از اتمام شمارنده ثانویه خود برای تمام حسگرهایی که کاندید سرخوشه شدن هستند پیامی ارسال می‌کند و حسگرهای کاندید سرخوشه با دریافت این پیام شمارنده ثانویه خود را متوقف کرده است و بنابراین یک حسگر که دارای قدرت سیگنال دریافتی بیشتری از هدف است به عنوان حسگر سرخوشه انتخاب می‌گردد.

 

 

رویه شکل‌گیری اولیه خوشه و موقعیت‌یابی:

به منظور خوشه‌بندی اولیه، بعد از اجرای الگوریتم انتخاب رهبر حسگری که سرخوشه گردیده است به تمام همسایه‌های خود که تا آن حسگر یک یال فاصله دارند پیام “I AM LEADER” ارسال می‌کند که این پیام شامل شماره شناسایی حسگر سرخوشه می‌باشد. حسگرهای همسایه در صورت دریافت این پیام به عضویت خوشه در می‌آیند و این حسگرها در زمان‌های از پیش تعیین‌شده، جهت نمونه‌برداری هدف را شناسایی می‌کنند و پیام “INFORMATION” را برای حسگر سرخوشه ارسال می‌کنند که این پیام شامل قدرت سیگنال دریافتی از هدف و شماره شناسایی آن حسگر می‌باشد. حسگر سرخوشه بعد از دریافت پیام “INFORMATION” از اعضاء خوشه خود، با توجه به اطلاعات بدست آمده از سه حسگر که به هدف نزدیک‌تر هستند، موقعیت هدف بدست آورده می‌شود و این موقعیت هدف را به وسیله درخت پوشایی که ریشه آن حسگر چاهک است، ارسال می‌کند. حسگر چاهک، حسگری است که با ایستگاه پایه که در خارج از شبکه‌های حسگر مستقر می‌باشد، در ارتباط می‌باشد.

 

 

رویه شکل‌گیری مجدد خوشه و تعیین مسیر حرکت هدف:

در این رویه ابتدا سرعت و مسیر حرکت هدف با توجه به ۲ موقعیت متوالی هدف توسط حسگر سرخوشه بدست آورده می‌شود. با توجه به سرعت محاسبه‌شده جاری هدف، یک متغییر بنام [۶۳]HC مقداردهی می‌گردد. متغییر HC به تعداد خوشه ­هایی اشاره دارد که قرار است در مسیر هدف پیش‌بینی را انجام دهند. هر چقدر که سرعت بالاتر رود به دلیل اینکه هدف کمتر گم گردد و قابل‌شناسایی باشد، مقدار آن نیز بیشتر می‌گردد. در این رویه به منظور بدست آوردن خوشه‌های آینده[۶۴]، حسگر سرخوشه با توجه به اینکه از مسیر پیش‌بینی‌شده حرکت هدف و موقعیت همسایه‌های خود اطلاع دارد پیام “YOU ARE LEADER” را به همسایه‌ای که به مسیر پیش‌بینی‌شده حرکت هدف نزدیک‌تر است ارسال می‌کند. این پیام شامل معادله مسیر پیش‌بینی‌شده حرکت هدف و HC می‌باشد. هنگام دریافت این پیام توسط حسگر i، حسگر i حالت خود را به سرخوشه تغییر داده و به تمام همسایه‌هایی که تا حسگر i یک یال فاصله دارند پیام “I AM LEADER” را ارسال می‌کند. حسگرهای همسایه i در صورت دریافت این پیام از حالت خواب بیدار شده و به حالت فعال رفته و تا زمانی که هدف را شناسایی نکرده باشند در حالت فعال باقی خواهد ماند. حسگر i نیز مقدار HC را یک واحد کاهش می‌دهد و پیام “YOU ARE LEADER” را به حسگر همسایه‌ای که به مسیر پیش‌بینی‌شده حرکت هدف نزدیک‌تر است ارسال می‌کند و این روند ادامه پیدا می‌کند تا مقدار HC برابر با صفر گردد. بنابراین در این الگوریتم هنگامی‌که هدف در خوشه ابتدایی قرار دارد خوشه‌های آینده ایجاد گردیده می‌شوند و در نتیجه توانایی رهگیری اهداف با سرعت بالا امکان‌پذیر می‌گردد. این روند در شکل ۴-۲ نشان داده شده است.

شکل ۴-۲: رویه خوشه‌بندی مجدد در الگوریتم رهگیری اهداف سریع[۱۸].

 

 

رویه رهگیری هدف:

در این رویه تا زمانی که هدف در مسیر حرکت پیش‌بینی‌شده خود به حرکت خود ادامه می‌دهد توسط حسگر سرخوشه آینده که هدف در برد خوشه آینده آن قرار دارد موقعیت هدف بدست آورده می‌گردد و هنگامی‌که در سرخوشه آینده تغییر مسیر هدف تشخیص داده شود، رویه شکل‌گیری مجدد خوشه برای مسیر جدید هدف اجرا خواهد گردید و بنابراین الگوریتم توانایی شناسایی اهدافی که به صورت پیوسته تغییر مسیر می‌دهند را نیز دارا می‌باشد.این روند در شکل ۴-۳ نشان داده شده است. همان طور که در شکل ۴-۳ نشان داده شده است هدف هنگامی‌که حسگر n11، حسگر سرخوشه است هدف تغییر مکان داده است و به سمت حسگر n9 نرفته است و به سمت حسگر n6 حرکت کرده است. در این هنگام حسگر n11 برای حسگر n6 که نزدیک‌ترین حسگر به هدف می‌باشد پیام “you are leader” را ارسال می‌کند و رویه شکل‌گیری مجدد خوشه و تعیین مسیر حرکت هدف توسط حسگر n6 اجرا می‌گردد.

شکل ۴-۳: الگوریتم رهگیری هدف در الگوریتم رهگیری سریع اهداف[۱۸].

 

۴-۴- الگوریتم رهگیری توزیع‌شده بر اساس پیش‌بینی:

در الگوریتم DPT[65][22]، هدف کاهش محاسبات و ارتباطات بین حسگرها می‌باشد تا الگوریتم مورد نظر قادر به کاهش دادن نرخ مصرف انرژی حسگرها و در نتیجه افزایش طول عمر شبکه باشد. این الگوریتم شامل رویه تولید توصیف‌کننده هدف، رویه انتخاب حسگرهای شایسته و رویه تصحیح خطا می‌باشد که در ادامه این بخش‌ها توضیح داده می‌شود.

 

 

رویه تولید توصیف‌کننده هدف:

در این الگوریتم هنگامی‌که هدف توسط حسگرهای مرزی که همیشه در حالت فعال می‌باشند، شناسایی گردید رویه توصیف‌کننده هدف[۶۶] فراخوانی می‌گردد تا یک توصیف‌کننده هدف به منظور شناسایی و بدست آوردن موقعیت هدف مورد نظر به آن اختصاص داد شود. این توصیف‌کننده هدف شامل شماره شناسایی هدف، موقعیت فعلی هدف ، موقعیت پیش‌بینی‌شده آینده هدف و مهر زمانی می‌باشد که در ادامه هر کدام از این اجزا توضیح داده خواهد شد.

 

 

شماره شناسایی هدف:

هنگامی‌که هدف برای اولین بار توسط خوشه جاری(خوشه iام) شناسایی گردید توسط حسگر سرخوشه جاری(CHi) یک شناسه یکتا به آن اختصاص داده می‌شود و تمام سر خوشه‌هایی که به صورت همزمان این هدف را رهگیری می‌کنند از این شناسه به منظور تشخیص هدف مورد نظر استفاده می‌کنند. i به تعداد دفعاتی اشاره دارد که هدف مورد شناسایی قرار گرفته است و برای اولین شناسایی i=1 در نظر گرفته می‌شود.

 

 

موقعیت فعلی هدف:

در این رویه به منظور بدست آوردن موقعیت فعلی هدف، حسگر سرخوشه رویه انتخاب حسگرهای شایسته را فراخوانی می‌کند. حسگرهای شایسته، حسگرهایی هستند که وظیفه شناسایی هدف را در هر مرحله شناسایی هدف بر عهده می‌گیرند که تعداد حسگرهای شایسته سه حسگر در هر مرحله شناسایی هدف در نظر گرفته می‌شود. سه حسگر شایسته در زمان نمونه‌برداری از محیط هدف را شناسایی می‌کنند و فاصله نسبی خود تا هدف را به حسگر سرخوشه ارسال می‌کنند. حسگر سرخوشه بعد از دریافت اطلاعات ارسال‌شده توسط سه حسگر موقعیت فعلی هدف را بدست می‌آورد.

 

 

موقعیت پیش‌بینی‌شده آینده هدف:

در رویه پیش‌بینی موقعیت آینده هدف، به منظور بدست آوردن موقعیت آینده هدف، از یک تخمین زننده خطی استفاده گردیده است که در این تخمین زننده سرعت و جهت حرکت با بهره گرفتن از دو موقعیت متوالی هدف که توسط توصیف‌کننده فعلی(TDi) و توصیف‌کننده قبلی(TDi-1) بدست آورده می‌شوند، تخمین زده می­شوند. متغیر i به تعداد دفعاتی اشاره دارد که هدف مورد شناسایی قرار گرفته است. روند بدست آوردن سرعت و جهت حرکت توسط تخمین زننده خطی در رابطه‌های ۴-۱ و ۴-۲ ارائه گردیده است.

 

 

در این حالت میزان آب نسبی (RWC) ، حجم پروتوپلاست و فشار تورژسانس یاخته در طول دوره تنش خشکی حفظ می­ شود. رشد گیاه ممکن است کاهش یافته اما بیشتر فرایندهای متابولیکی ادامه می­یابند. اجتناب از خشکی به طرق مختلف می ­تواند اتفاق بیافتد:
الف) از طریق کنترل جذب آب و مواد معدنی از خاک، رشد ریشه، هدایت و توزیع مناسب آب در صورت وقوع خشکی و متناسب با فنولوژی گیاه.
ب) از راه کنترل افت آب از برگ­ها توسط مکانیسم­هایی نظیر بسته شدن روزنه­ها در پاسخ به کمبود فشار بخار آب، کم شدن پتانسیل آب(ψW) یا واکنش ریشه، به­علاوه مقاومت کوتیکولی زیاد، انعکاس زیاد نور آفتاب از برگ­های با پوشش مومی، حرکات برگی به منظور کاهش سطح تعرق، ریزش برگ و تغییر از حالت متابولیسم C3 به متابولیسم .CAM
ج) از طریق تنظیم اسمزی برای حفظ فشار تورژسانس در صورت عدم رشد برگ
د) با تغییر در خصوصیات دیواره سلولی و اندازه سلول
بسته شدن روزنه­ها در روز یک مکانیسمی است که از خشکی شدید جلوگیری می­ کند، از سوی دیگر چون مقاومت روزنه­ها به عبور گاز کربنیک افزایش می­یابد، فتوسنتز کاهش می­یابد و عملکرد هم معمولاً تقلیل پیدا می­ کند. چنین گیاهانی به­خاطر مکانیسم اجتناب دارای قدرت تحمل خشکی می­باشند (سرمدنیاو کوچکی، ۱۳۷۴).
۲-۲ تحمل خشکی
در این حالت گیاه می ­تواند در دوره­هایی که میزان آب نسبی و یا فشار تورژسانس کم است، تنش خشکی را تحمل نماید. چنین گیاهانی از توان بازگشت به حالت اولیه بعد از آن نیز بر خوردار هستند. تحمل خشکی نیز از راه­های مختلفی می ­تواند صورت بگیرد که برخی از آن­ها شامل:
الف) تنظیم اسمزی، تغییرات در اندازه سلول وتغییر شکل دیواره برای غلبه بر پلاسمولیز
ب) ذخیره کربن و نیتروژن برای بازگشت سریع به حالت اولیه
ج) پایداری غشاء از طریق تغییردر تراکم فسفولیپیدی و نفوذپذیری آن
د) قدرت گیاه در ادامه فرایند فتوسنتز
هـ) توانایی انتقال مواد ذخیره­ای تحت شرایط تنش شدید به قسمت ­های مهم گیاه
و) ادامه فعالیت­های متابولیک در مقادیر پایین آب نسبی و دمای بالا برای بازگشت سریع به حالت اولیه (سرمدنیا و کوچکی، ۱۳۷۴).
۱-۵ تاثیر تنش خشکی بر میزان جذب پتاسیم در گیاه
پتاسیم نقش ویژه­ای در حیات و بقای گیاهان تحت شرایط تنش محیطی ایفا می­ کند (Marschner, 1995).
لیکر ( ۱۹۹۹ ) اظهار نمود که علت افزایش جذب پتاسیم در شرایط تنش خشکی، مکانیسم جذب فعال این یون گزارش شده است که گیاه جهت افزایش مقاومت به خشکی خود بر خلاف پدیده انتشار، با صرف انرژی، غلظت K+ را در اندام­های هوایی بالا می­برد. افزایش جذب پتاسیم باعث تاثیر مثبت در فتوسنتز، افزایش رشد و شاخص سطح برگ، تقویت سنتز ATP و NADPH، افزایش سنتز کلروفیل a و b، افزایش سرعت انتقال مواد ازته به دانه­ها در غلات، سنتز بیشتر پروتئین و ترکیبات پلیمری، تنظیم باز و بسته شدن روزنه­ها، افزایش تعداد روزنه­ها و مهم­ترین مسئله در هنگام تنش آب یعنی افزایش جذب آب و به­وجود آوردن شرایط داخلی مناسب از طریق تنظیم فشار اسمزی و هم چنین کاهش تعرق می­گردد ( ساکی نژاد، ۱۳۸۲).
۱-۶ اثرات فیزیولوژیکی تنش خشکی در گیاهان
در گیاه تحت تنش خشکی، گونه­ های واکنشگر اکسیژن (پراکسید هیدروژن، سوپر اکسید و رادیکال هیدروکسیل ) تجمع می­یابند . گونه­ های اکسیژن از طریق پراکسیداسیون لیپیدها، تخریب پروتئین­ها و … ایجاد تنش ثانویه اکسیداتیو کرده که منجر به خسارات جدی به ساختارهای سلولی می­ شود (Sharma, 2005).
یکی از مکانیسم­های دفاع غیر آنزیمی برای مقابله با تنش اکسیداتیو القاء شده توسط خشکی در گیاهان، تجمع ترکیبات فنلی است. ترکیبات فنلی به­عنوان گیرنده رادیکال­های آزاد عمل کرده و سبب مقاومت گیاهان در برابر تنش­های اکسیداتیو می­شوند. تنش خشکی با تولید گونه­ های واکنش­گر اکسیژن سبب اکسیداسیون اسیدهای آمینه به گروه­های کربونیل و متعاقبا آسیب رساندن به پروتئین­ها شده و پروتئین­های تغییر شکل یافته تحت تاثیر پروتئازها واسرشت می­شوند (Shikanai et al., 1998). کاهش کل پلیزوم­های اتصالی به غشا می ­تواند به عنوان عاملی برای مهار سنتز پروتئین در طی تنش خشکی مطرح باشد (Creelman et al., 1990).
تحقیقات نشان داده است که تغییرات در سطح بیان ژن­هایLEA/dehydrin-typ و بیان افزایشی ژن­های گروه سوم LEA در جو، و در برگ ها و ریشه برنج و گندم منجر به افزایش تحمل تنش اسموتیک می­ شود (Sivamani et al., 2000). دهیدرین­ها بعنوان پروتین­های LEA در پاسخ به استرس خشکی و شوری ذخیره می­شوند (Close, 1997). تنش خشکی موجب سنتز مولکول­های چپرون می­ شود. مولکول­های چپرون وظیفه حفاظت کردن از پروتئین­ها در برابر تجزیه شدن را بر عهده دارند. ساخته شدن آنزیم­ هایی که در تولید و حذف ROSها دخیل­اند نیز در شرایط تنش خشکی در گیاه اتفاق می­افتد (Zhu, 2000).
تغییرات عملکرد پروتئین­ها و ژن­ها تحت تنش خشکی در شکل زیر نشان داده شده است (Wang, 2003).

۱-۷ پاسخ روزنه به تنش خشکی
افزایش دما اغلب باعث کمبود شدید آب درگیاه می­ شود. توده هوای خشک که در محیط حرکت می­ کند، باعث از دست رفتن شدید آب می­ شود. پیامد این گونه تغییرات اتمسفری، افزایش شیب بخار آب بین برگ و توده هوای اطراف آن است که منجر به افزایش میزان تعرق می­ شود. اولین پاسخ تمام گیاهان به کمبود آب، بستن روزنه­ها می­باشد. بستن روزنه­ها ممکن است نتیجه تبخیر مستقیم آب از سلول محافظ روزنه بدون دخالت متابولیسم باشد که به این فرایند بسته شدن آب-غیرفعال می­گویند. بسته شدن روزنه ممکن است وابسته به متابولیسم و با دخالت فرایندهایی باشد که باعث برعکس شدن جریان یون می­ شود، این فرایند نیازمند وجود یون­ها و متابولیت­هاست که به آن بسته شدن آب –فعال می­گویند. فرایند اخیر احتمالا به­وسیله ABA تنظیم می­ شود (Efeoğlu et al., 2009).
۱-۷-۱ نقش پتاسیم در پاسخ روزنه
در گیاهانی که پتاسیم به­مقدار کافی وجود دارد، فعالیت روزنه­ها به­خوبی کنترل می­ شود و مکانیسم باز و بسته شدن روزنه­ها کاملا به جریان پتاسیم و مالات، به­عنوان آنیون همراه پتاسیم، وابسته است. ورود فعال پتاسیم به سلول روزنه باعث باز شدن روزنه و خروج پتاسیم از سلول باعث بسته شدن روزنه می­ شود. در اکثر گونه­ ها مکانیسم باز و بسته شدن کاملا به یون پتاسیم وابسته است و سایر کاتیون­های تک ظرفیتی نمی­توانند وظیفه یون پتاسیم را بر عهده بگیرند (Zheng et al., 2008).
۱-۸ اثرات تنش خشکی بر فتوسنتز
عوامل محدود کننده فتوسنتز در تنش خشکی در دو گروه عوامل محدود کننده روزنه­ای و غیر روزنه­ای قرار می­گیرند. از عوامل محدود کننده غیر روزنه­ای می­توان به کاهش و یا توقف سنتز رنگیزه­های فتوسنتزی از جمله کلروفیل­ها و کاروتنوئیدها اشاره کرد ( Oliviera-Neto et al., 2009). به نظر می­رسد که کاهش غلظت کلروفیل به دلیل اثر کلروفیلاز، پراکسیداز و ترکیبات فنلی و در نتیجه تجزیه کلروفیل باشد Macaulay et al., 1992)).
یکی از دلایلی که تنش­های محیطی مثل خشکی، رشد و توانایی فتوسنتزی گیاه را کاهش می­دهد، اختلال در تعادل بین تولید و حذف رادیکال­های آزاد اکسیژن است که منجر به تجمع گونه­ های فعال اکسیژن و القاء تنش اکسیداتیو، خسارت به پروتئین­ها و لیپیدهای غشاء و سایر اجزای سلول می­ شود (Fu and Huang 2001).
۱-۸-۱ نقش پتاسیم در فتوسنتز
یکی از مهم­ترین نقش­های پتاسیم، نقش کلیدی آن در فتوسنتز می­باشد. یون پتاسیم سبب تسریع در انتقال مواد حاصل از فتوسنتز می­ شود که این امر احتمالا مربوط به فرایندهای فتوفسفریلاسیون است. به­ طوریکه با افزایش مقدار یون پتاسیم در گیاه احتمال تولید ATP افزایش یافته که خود در بارگیری آوندهای آبکش با مواد ساخته شده فتوسنتزی، لازم می­باشد ( Boshoff, 2001).
۱-۹ روش­های مقابله گیاه با تنش
در شرایط تنش، فعالیت بالای آنزیم­ های آنتی اکسیدانی و محتوای بالای ترکیبات غیر آنزیمی برای تحمل گیاه به تنش بسیار مهم است.
سیستم دفاع آنتی اکسیدانی در سلول­های گیاهی شامل مکانیسم­های آنزیمی مثل سوپراکسید دیسموتاز (SOD)، کاتالاز (CAT)، پراکسیداز (POX)، آسکوربات پراکسیداز (APX) و گلوتاتیون ردوکتاز (GR) و غیر آنزیمی مثل گلوتاتیون احیاء، آسکوربات و توکوفرول است. آنزیم SOD با تولید پراکسید هیدروژن (H2O2)، آنیون سوپراکسید را حذف می­ کند. آب اکسیژنه تولید شده سپس توسط آنزیم­ های CAT و POX حذف شده و سلول سم­زدایی می­ شود. آنزیم APX نیز در چرخه آسکوربات-گلوتاتیون، با مصرف آسکوربات به­عنوان دهنده الکترون مقدار پراکسید هیدروژن را کاهش می­دهد.
عمل آنزیم آسکوربات پراکسیداز در تبدیل پراکسید هیدروژن (H2O2) به H2O با کمک آنزیم سوپراکسید دیسموتاز در شکل زیر نشان داده شده است (Sundhakcar 2001).

۱-۱۰ کلروفیل
کلروفیل­ها رنگیزه­های معمول موجودات فتوسنتزکننده هستند. کلروفیل a و b در گیاهان به تواتر وجود دارند. کلروفیل a و b ساختار مشابهی دارند. تنها تفاوت آن­ها در گروه R است. اگر R یک گروه متیل (CH3) باشد، کلروفیل از نوع a و اگر عامل فرمیل (CHO) باشد. کلروفیل از نوع b است. هر دو کلروفیل a و b نور مرئی را در طول موج مشخصی بین ۷۰۰ – ۴۰۰ نانومتر جذب می‌کنند (Taiz and ziger, 1999).
۱-۱۰-۱ طیف جذبی کلروفیل­ها
اگر نور تک رنگی به طول موج­های مختلف حاصل از منشوری را روی برگ سبزی بتابانیم و شدت فتوسنتز را در طول موج­های مختلف اندازه بگیریم، معلوم می‌شود که تاثیر نور آبی (با طول موجی نزدیک به ۴۲۰ نانومتر) و نور قرمز (با طول موجی نزدیک به ۶۸۰ – ۶۷۰ نانومتر) به حد بیشینه بوده و تاثیر نور سبز با ( طول موجی حدود ۶۰۰ – ۵۰۰ نانومتر) به حد کمینه است. این طیف کنشی در رابطه با طول موج در مورد کلروفیل که رنگیزه عمده کلروپلاست در گیاهان است. ظاهرا با خواص جذبی یا ، به عبارت بهتر طیف جذبی نور ارتباط دارد. زیرا کلروفیل وقتی از برگ استخراج می‌شود، دقیقا همان طول موج­هایی را که به بیشترین وجه در فتوسنتز موثرند، به مقدار زیاد جذب می‌کند. از مقایسه طیف جذبی رنگیزه‌های کلروفیل با طیف کنشی آن معلوم می‌شود که کلروفیل­های a و b و کاروتنوئیدها در جذب نور برای فتوسنتز دخالت دارند. بعضی از این رنگیزه‌ها تنها نقش گیرنده انرژی نوری را ایفا می‌کنند و بطور غیر مستقیم با انتقال انرژی خود به رنگیزه‌های اصلی که مستقیما در تبدیل انرژی نوری به انرژی شیمیایی عمل می‌کنند، نقش کمکی دارند (Taize and Ziger, 1999).
۱-۱۱ کاروتنوئید ها
کاروتنوئیدها ایزوپرنوئیدهای ۴۰ کربنه هستند. تمام کاروتنوئیدها در طبیعت ساختشان با اسکلت ۵کربنه به نام ایزوپنتیل پیروفسفات (IPP) و ایزومر آن دی متیل آلیل پیروفسفات (DMAPP) شروع می­ شود. یافته­ های اخیر نشان می­دهد که بیوسنتز متیل اریتریول فسفات (MEP) از مسیر پلاستیدی می­باشد .(Eisenreich, et al. 2001; Hunter, 2007)
با اتصال سه مولکول IPP به DMAPP به­وسیله آنزیم GGDP سنتاز، محصول ۲۰ کربنه ژرانیل ژرانیل دی فسفات (GGDP) بوجود می ­آید که پیش ماده مشترک برای سنتز کاروتنوئیدها و چندین گروه دیگر از ایزوپرونوئیدهای پلاستیدی است. اتصال دو مولکول GGDP توسط آنزیم فیتون سنتاز (PSY) و ایجاد فیتون ۴۰ کربنه، اولین گام تعیین کننده در مسیر بیوسنتز کاروتنوئیدهاست. به­تازگی PSY3 جدید در ریشه برنج شناسایی شده که بیوسنتز کاروتنوئیدها را در پاسخ به تنش­های غیرزنده کنترل می­ کند . (Welsch, et al. 2008)
امروزه تمام ژن­های دخیل در مسیر بیوسنتز کاروتنوئیدها در گیاهان و باکتری­ ها مشخص و طبقه ­بندی شده ­اند که در مهندسی ژنتیک از آن استفاده می­ شود. کاروتنوئیدها دومین رنگدانه فراوان در طبیعت می­باشند که تاکنون ۷۰۰ نوع آن شناسایی شده است. کاروتنوئیدها نه تنها در تمام موجودات فتوسنتز کننده از جمله گیاهان، جلبک­ها و سیانوباکترها، بلکه در بعضی باکتری­ های هتروتروف و قارچ­ها به شکل دی نوو ساخته می­شوند. در گیاهان، کاروتنوئیدها نقش­های متنوعی دارند:

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

 

آن­ها به­عنوان رنگیزه­های کمکی در جمع کننده­ های نوری و در ترکیب واحدهای ساختمانی ماشین فتوسنتزی دخالت دارند.

به­عنوان حفاظت کنندگان نوری در گیاهان؛ با خاموش­سازی سریع حالت برانگیخته کلروفیل و همچنین در خاموش­سازی غیرفتوشیمیایی که یک مکانیسم تنظیمی و حفاظتی ثانوی است، نقش دارند. ویولازانتین، آنترازانتین و زآزانتین که جزء زانتوفیل­ها می­باشند، در خاموش­سازی غیرفتوشیمیایی مشارکت دارند .(Lin, et al. 2002)

در ایجاد رنگ­های متنوع گل ها و میوه ها که در جلب حشرات و جانوران برای گرده­افشانی و پراکندگی دانه موثر است.

بعضی از آپوکاروتنوئیدها که از تجزیه اکسیداتیو کاروتنوئیدها به­وجود می­آیند، به­عنوان علامت موثر در نمو گیاه، عامل ضد قارچ و ترکیب موثر در عطر و طعم گل­ها و میوه­ ها به­حساب می­آیند .(Auldridge, et al. 2006)
جانوران و انسان نمی­توانند به شیوه دوباره­ساز کاروتنوئیدها را بسازند، برای کسب این ماده ضروری به غذا وابسته­اند. آلفا و بتا کاروتن پیش­ماده ویتامین A محسوب می­شوند. کاروتنوئیدها را از قدیم به­عنوان مواد غذایی ضروری و مهم در بهبود سلامتی می­شناسند (Frasser and Branmley, 2004). بعضی ازکاروتنوئیدها از جمله لیکوپن آنتی­اکسیدان قوی بوده و در پیشگیری از بیماری عروق قلب و کاهش خطر ابتلا به سرطان موثراند (Hadley et al., 2002). تحقیقات نشان داده است که تجزیه اکسیداتیو کاروتنوئیدها در شرایط تنش­های محیطی القا می­ شود (Bota and Flexas. 2004).
۱-۱۲ ترکیبات فنلی
دو مسیر اصلی سنتز فنل­ها عبارت است از: مسیر شیکیمیک اسید و مسیرمالونیک اسید. مسیر اصلی در گیاهان عالی مسیر شیکمیک اسید می­باشد. در این مسیر پیش سازهای کربوهیدراتی ساده مشتق از مسیرهای گلیکولیز و پنتوزفسفات به آمینواسیدهای آروماتیک تبدیل می­گردد .(Uma, et al., 2010)
در گیاهان فراوان­ترین گروه­های ترکیبات ثانوی فنلی از طریق حذف یک مولکول آمونیاک از فنیل­آلانین و تبدیل آن به سینامیک اسید بوجود می­آیند. این واکنش به­وسیله فنیل­آلانین آمونیالیاز (PAL)کاتالیز می­ شود. PAL نقطه انشعاب بین متابولیسم اولیه و ثانویه قرار گرفته­است. بنابراین واکنشی که توسط آن کاتالیز می­ شود، مرحله تنظیمی مهمی در تشکیل بسیاری از فنلی­ها می­باشد. فعالیت PAL توسط عوامل محیطی مانند کمبود غذا، نور (با تاثیر فیتوکروم) و آلودگی قارچی افزایش می­یابد. فنل­ها جز متابولیت­های ثانویه­ای هستند که در طیف وسیعی از اعمال فیزیولوژیکی اختصاصی شرکت می­ کنند. آن­ها برای رشد طبیعی، نمو ومکانیسم­های دفاعی ضروری می­باشند. نه­تنها درگیاهان، بلکه در حیوانات و انسان در انجام فرایندهای بیوشیمیایی و فیزیولوژیک نقش دارند (Gordana, et al., 2008).
پلی­فنل­ها دارای خاصیت پاک­کنندگی رادیکال­های آزاد، آنتی اکسیدانی و کمپلکس شدن با فلزات هستند. نحوه عملکرد آن ها به روش ذیل می­باشد .(Bahorun, et al., 2004)

 

 

اتصال به کارسینوژن­ها

تنظیم بیان ژن آنزیم­ های آنتی اکسیدانی

مهار تشکیل آمین­های ناجور حلقه

تعدیل مسیرهای بازدارندگی شیمیایی شامل آپاپتوزیس و توقف سیکل سلول

کاهش فعالیت پروتئین کینازها

تعدیل­سازی پاسخ­های التهابی و عصبی (Mukhtar Ahmad, 1999).

۱-۱۳ پرولین
گیاهان راه­کارهای مختلفی برای سازش با محیط و اجتناب به­منظور غلبه بر شرایط ناسازگار محیطی دارند که یکی از این سازگاری­ها، تجمع محلول­های سازگار مانند گلایسین بتائین، پرولین و مانیتول است. پرولین یکی از اسیدهای آمینه شرکت کننده در ساختار پروتئین­ها به­حساب می­آید. تولید و تجمع پرولین در پاسخ به تنش اسمزی و سایر تنش­ها در جلبک­ها، گیاهان و باکتری­ ها صورت می­گیرد.

 

رقابت

رقابت به معنای شرایطی است که افراد برای کسب برتری نسبت به سایرین تلاش می کنند. اما این مفهوم در متون اقتصادی بسته به نوع پیش فرض­های حاکم در هر یک از مکاتب فکری اقتصاد کلان، تعریف متفاوتی به خود می­گیرد. اهمیت این مساله از آنجاست که هرگونه اختلاف در تعریف رقابت بر سازوکار مداخله در فعالیت­های اقتصادی تاثیرگذار است.
عکس مرتبط با اقتصاد
از نظر کلاسیک­های قرن هجدهم میلادی همچون آدام اسمیت، «رقابت فرایندی از نزاع قیمتی میان فعالان بازاری است که برحسب شرایط حاکم در بازار صورت می­گیرد و در نهایت، منجر به حذف سود اقتصادی بنگاه­ها می­ شود». این دیدگاه در اواخر قرن نوزدهم و با ظهور دیدگاه ­های نئوکلاسیک از محدوده «رفتار و عملکرد» بنگاه­ها به «ساختار» بازار معطوف شد. همچنین در انجام تحلیل­ها، تاکید زیادی بر تعیین «تعادل» و «بهینه­سازی» صورت گرفت. در این رویکرد – رویکرد نئوکلاسیک – بازار تنها هنگامی رقابتی در نظر گرفته می­شد که «تعداد زیادی از فروشندگان کالاهای همگن را به فروش می­رساندند و لذا هیچ یک از فروشندگان قادر نبودند با تغییر مقدار فروش خود بر قیمت بازاری تاثیر بگذارند».
به عبارتی، برخلاف دیدگاه کلاسیک­ها که رقابت را مفهومی مرتبط با عملکرد بنگاه­ها می­دانستند، نئوکلاسیک­ها آن را در ارتباط با ساختار بازار در نظر می­گرفتند. لذا، طبق این دیدگاه، عملکرد بنگاه­ها در یک بازار به طور مستقیم متاثر از ساختار بازار مربوطه است.
تاکید نئوکلاسیک­ها برساختار بازار منجر شد تا مباحث مرتبط با تاثیر ساختار بر رفتار و سپس عملکرد در اقتصاد گسترش یابد­. گسترش این مفاهیم به نوبه خود تاثیرات قابل توجهی بر نگرش موجود پیرامون نحوه برخورد با بنگاه­ها در صنایع داشت. طبق این دیدگاه که بعدها تحت عنوان رویکرد ساختار، رفتار و عملکرد (S.C.P) نام گرفت، دستیایی به شرایط رقابتی تنها از طریق کاهش موانع ورود و کاهش زمینه ­های انحصار امکان پذیر است.
در مقابل رویکرد فوق، دیدگاه شیکاگو با الهام­گیری از مکتب اتریش، ساختار بازار (قدرت انحصاری) را متاثر از عملکرد مناسبت (کارایی بالاتر) در نظر می­گیرد. طبق این دیدگاه، رقابت فرایندی است که می ­تواند به دامنه گسترده­ای از ساختارهای انحصاری با کارآترین پیامدها منتهی شود. در حقیقت، دیدگاه شیکاگو معتقد است سود کسب شده توسط کارآفرینان لزوما نشانگر ناکارآمدی بازاری نیست، بلکه نشان دهنده عکس­العمل درست کارآفرینان در بازار نسبت به تغییر شرایط بازاری است. لذا، طبق این دیدگاه مداخلات دولتی باید در جهت رفع هرگونه موانع تنظیمی مقابل فعالیت ها، اعمال شود.

 

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

 

معیارهای سنجش رقابت

اهمیت شاخص ­های سنجش رقابت را می­توان در قابلیت این شاخص ­ها در تبیین شدت تمرکز یک صنعت (همچون صنعت بانکداری) دانست. مفهوم تمرکز از جمله مفاهیم مورد بحث در متون اقتصادی است که در رابطه با سنجش آن دیدگاه ­های متعددی وجود دارد. به رغم حاکمیت دیدگاه ­های مختلف در خصوص سنجش این شاخص همچنان می­توان به نقاط مشترکی (همچون تعداد بانک­ها و توزیع اندازه بانک­ها) در میان شاخص ­های فوق دست یافت.

 

 

شاخص ­های تمرکز
نسبت تمرکز k بانک[۳]

سادگی و محدودیت اطلاعات مورد نیاز در محاسبه نسبت تمرکز k بانک، آن را به یکی از پرکاربردترین شاخص ­ها در محاسبه تمرکز تبدیل کرده است. برای محاسبه این شاخص، باید حاصل جمع سهم بازاری k مورد از بزرگترین بانک­ها در بازار، به دست آید. رابطه (۱-۲):
(۱-۲)
در این رابطه k بانک پیشرو با وزنی یکسان در محاسبات وارد می­شوند. حتی اگر بانک های کوچک بسیاری در بازار فعالیت داشته باشند، در محاسبه لحاظ نمی­شوند. برای تعیین تعداد دقیق k، قاعده مشخصی وجود ندارد. نسبت تمرکز را می­توان به عنوان نقطه­ای در منحنی تمرکز در نظر گرفت. [۴] این شاخص بین صفر (سهم برابر تعدادی زیادی از بانک ها) و یک (سهم ۱۰۰ درصدی یک بانک) قرار دارد. اگر در صنعت مورد نظر n بانک با سهم برابر فعالیت داشته باشند، طبق رابطه (۲-۲) می توان نوشت:
(۲-۲)
که حاصل تابعی کاهنده از تعداد بانک ها در بازار است (White, 1982).

 

 

شاخص هرفیندال – هیرشمن[۵]

شاخص هرفیندال هیرشمن (HHI) که مبنایی برای ارزیابی درجه تکامل سایر شاخص های تمرکز است، یکی از پرکاربردترین معیارهای تمرکز در متون نظری و تجربی به شمار می­رود. در بسیاری از کشورها همچون ایالات متحده در اجرای قوانین ضدرقابتی در صنعت بانکداری از این شاخص استفاده می­ شود. شکل کلی این شاخص به صورت رابطه (۳-۲) قرار دارد:
(۳-۲)
که در آن مجموع مجذور اندازه بانک­ها به عنوان سهم هر بانک درنظر گرفته می­ شود. طبق این رابطه، به بانک­های بزرگتر، وزن بیشتری اختصاص می­یابد. در واقع بر خلاف شاخص قبلی، تمامی بانک­ها در محاسبات وارد می­شوند. این شاخص در محدوده (شرایطی که تمامی بانک­ها در بازار دارای اندازه برابر هستند) و یک (شرایطی که یک بانک به صورت انحصاری در بازار فعالیت می­ کند) قرار می­گیرد.
به جهت اهمیت شاخص هرفیندال، محققان بسیاری در صدد برقراری ارتباط میان این شاخص و نظریه توزیعی[۶] از طریق نمایش آن در قالب توزیع اندازه بانک برآمدند. اولین تلاش برای ارائه شاخص HHI در قالب واریانس و میانگین توزیع توسط آدلمن (Adelman, 1969) صورت گرفت. همچنین، کواکا (Kwaka, 1985) با تعریف میانگین سهم بازار به صورت شاخص HHI را به صورت بازنویسی کرد. با مرتب کردن شاخص مذکور به صورت تابعی معکوس از تعداد بانک­ها در صنعت و تابعی مستقیم از واریانس سهم­های بازاری () حول میانگین، رابطه (۴-۲) حاصل می شود.
(۴-۲)
رابطه فوق از دو ویژگی مهم برخوردار است:

 

 

ارتباط میان تعداد بانک­ها و شاخص، رابطه ساده نبوده و با مشخص بودن تعداد بانک­ها در بازار، HHI همراه با واریانس (که خود تابعی از تعداد بانک­ها در بازار است)، افزایش می یابد (آدلمن، ۱۹۶۹).

با این شیوه نمایش HHI، ترکیبات متنوعی از تعداد و اندازه بانک­ها می توانند HHI مشابهی به وجود آورند (کوآکا، ۱۹۸۵). در هر حال باید توجه داشت که این امر به معنای ضعف شاخص نیست.

در چارچوب تحلیل­های فرضی بازار، رودز (Rhoads, 1995) نشان داد که نابرابری سهم بانک­ها ممکن است به میزان قابل توجهی میان بازارهای مختلف با مقدار HHI مشابه، متفاوت باشد. در مقابل، هارت (Hart, 1975) رویکردی متفاوت از قبل را در نظر گرفت و HHI را در قالب نظریه توزیعی مطرح کرد. به عقیده وی، مواردی وجود دارد که به رغم مشخص نبودن تعداد دقیق بانک­ها در یک صنعت، اطلاعاتی در خصوص اندازه بازاری بانک و طبقه ­بندی اندازه بانک­ها بر حسب اعتبارات وجود دارد. وی پیشنهاد می­ کند که توزیع کل اندازه بانک­ها در قالب «گروه­بندی» مورد بررسی قرار گیرد. در صورت مشخص بودن ارتباط میان توزیع­ها، پارامترهای توزیع اولیه از پارامترهای گشتاور اولیه محاسبه می­شوند. با این توصیف، وی HHI را به صورت (۵-۲) تعریف کرد.
(۵-۲)
که در آن بیانگر ضریب احتمال (احتمال تغییر ساختار اندازه) توزیع اولیه می­باشد. مادامی که ضریب تغییرات ثابت باشد، افزایش در n موجب کاهش HHI خواهد شد. هارت، عمده­ترین ایراد این شاخص را حساسیت آن نسبت به ورود بانک­های بسیار کوچک به بازارهای چندقطبی عنوان می­ کند.

 

 

شاخص هال – تایدمن [۷] و شاخص روزن بلوث[۸]

شاخص ­های تمرکز تعمیم یافته توسط هال – تایدمن (۱۹۶۷) و روزن بلوث به لحاظ شکل و وجوه مشخصه، مشابه یکدیگر هستند. با توجه به آن که تعداد بانک­ها بیانگر شرایط ورود به صنعت می­باشد، لحاظ کردن آنها در محاسبه شاخص تمرکز ضروری است. لذا، شکل کلی شاخص هال – تایدمن به صورت (۶-۲) می باشد:
(۶-۲)
برای تضمین تأکید بر مقدار مطلق بانک­ها، سهم هر بانک معادل رتبه آن در نظر گرفته می­ شود و بزرگترین بانک وزن ۱ = i را به خود اختصاص می­دهد. دامنه HTI در محدوده صفر (به ازای تعداد نامحدود بانک­های با اندازه برابر) و یک (زمانی که بانک به صورت انحصاری در بازار فعالیت می­ کند) قرار دارد. همانند شاخص هرفیندال – هیرشمن، مقدار این شاخص برای صنعتی با n بانک با اندازه برابر، معادل می­باشد.

 

۱-۵ روش انجام تحقیق

این تحقیق از لحاظ نوع تحقیق از تحقیقات کاربردی و از نظر گرد آوری داده ها، مبتنی بر روش پیمایشی است. گردآوری اطلاعات در این تحقیق ابتدائا متکی بر مطالعات کتابخانه ای و بررسی تحقیقات پیشین بوده و سپس با بهره گرفتن از ابزارهای مصاحبه، چک لیست و پرسش نامه صورت گرفته است.
به طور کلی فرایند انجام تحقیق به شرح زیر می باشد:
در مرحله اول با مطالعات کتابخانه ای، جستجو در سایت های معتبر علمی و بررسی متون علمی موجود در خصوص مسائل مدیریت محیطی و به ویژه مدیریت کیفیت هوای منطقه ای و تکنیک های تصمیم گیری، ادبیات تحقیق گردآوری می شود. سپس با توجه به ادبیات تحقیق، مصاحبه با خبرگان و استفاده از پرسش نامه و چک لیست، معیارها و شاخص های مهم و موثر در انتخاب تجهیزات کنترل آلودگی هوا و هم چنین تجهیزات ممکن و قابل کاربرد جهت کنترل آلودگی به عنوان گزینه های مدل، استخراج می شوند. پس از شناسایی معیارها و شاخص ها، با بهره گرفتن از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی در دو محیط قطعی و فازی نسبت به وزن دهی معیارها و در نهایت رتبه بندی گزینه ها و انتخاب گزینه مطلوب جهت کنترل آلودگی هوا اقدام خواهد گردید.

 

۱-۶ جامعه آماری

قلمرو مکانی این تحقیق شرکت سیمان شرق واقع در مشهد می باشد و با توجه به این که جامعه آماری این گونه تحقیقات باید افراد خبره باشند، جامعه آماری این تحقیق عبارتست از متخصصین و کارشناسان واحد فیلتراسیون و واحد بهره برداری شرکت سیمان شرق که مستقیما با موضوع انتشار آلودگی ها و کنترل آن مرتبط بوده و آشنایی کافی با تکنیک های مختلف کنترل و شرایط و ویژگی های آن ها دارند.

 

۱-۷ سابقه و ضرورت انجام پژوهش

با جستجوهایی که توسط محقق انجام شده است تا کنون تحقیق، پایان نامه و یا تألیفی در مورد کاربرد روشها و تکنیک­های تحقیق در عملیات در حوزه مسائل زیست محیطی و خصوصاً آلودگی هوا در سطح کشور مطرح نشده است و این مطالعه در واقع می ­تواند پیش­درآمدی بر این قبیل تحقیقات باشد. از طرفی از آنجا که آلودگی هوا نقض مهم­ترین و مؤثرترین اصل بهداشت عمومی محسوب شده و اثرات بسیار مخرب و زیان باری را در زمینه ­های مختلف ایجاد می­ کند، ضرورت توجه به امر کنترل آلودگی هوا و تلاش برای ارائه­ طرحی مناسب در این زمینه که موضوع پایان نامه پیش­ رو می­باشد، بسیار بدیهی خواهد بود.

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

 

۱-۸ جنبه جدید بودن و نوآوری

در گام نخست، جنبه نوآوری این تحقیق را می توان در تلاش برای بکارگیری روش ها و تکنیک های تحقیق در عملیات در حوزه مسائل زیست محیطی و خصوصا آلودگی هوا که در صدر فهرست مظاهر آلودگی از بابت خطرساز بودن قرار گرفته است، دانست. از طرفی، علاوه بر آن که تا کنون تحقیق و یا تالیفی در این حوزه در سطح کشور مطرح نشده است، در میان منابع لاتین نیز تاکید بیشتر بر بکارگیری فنون تصمیم گیری سخت است. لذا در گام دوم، جنبه نوآوری این پژوهش را می توان در کاربرد فنون تصمیم گیری نرم در حوزه مدیریت کیفیت هوا دانست.

 

فصل دوم

ادبیات موضوع

 

بخش اول

مقدمه ای برآلودگی هوا، منابع، اثرات و راه های کنترل آن

 

۲-۱-۱ مقدمه

آلودگی هوا از زمان برپایی اولین آتش و همچنین پیش از آن با انسان بوده است ولی در زمان های مختلف به جنبه های گوناگونی از آلودگی ها اهیت داده شده است. در مقیاس کوچک، آلودگی های محلی انتشار می یابند و مشکلاتی تا حد عوارض فیزیکی پدید می آورند. در مناطق شهری در گذشته ذغال سنگ و در حال حاضر بنزین خودروها و همین طور منابع ثابت ایجاد آلودگی بر سلامت انسان اثر نامساعد داشته است. در مقیاس منطقه ای تشکیل اوزن ترپوسفری و رسوب های اسیدی تهدید کننده اند و سرانجام این که انتشار دی اکسید کربن و سایر گازهای فعال همراه با تخریب اوزن استراتوسفر، کل محیط زیست کره زمین را در معرض خطر قرار داده است.
عکس مرتبط با محیط زیست
با این مقدمه، در این بخش که بخش اول از ادبیات تحقیق پیش رو است به مروری بر معضل آلودگی هوا، پیامدهای هوای آلوده، منابع ایجاد آلودگی و راه های کنترل و کاهش آن و برخی از دیگر مسائل مربوط به هوا، این عنصر حیات بخش زندگی وآلودگی آن خواهیم پرداخت.

 

۲-۱-۲ ترکیب طبیعی هوا

هوا مهمترین منبع طبیعی قابل احیای جهان است که بدون آن حیات هیچ جانداری ممکن نیست. انسان می تواند تا ۵ هفته بدون غذا و ۵ روز بدون آب زنده بماند، اما زنده ماندن بدون هوا امری غیر قابل تصور است (یخکشی،۱۳۸۱). هوا از تعدادی مولکول گاز تشکیل شده است که نسبت آن ها هم در جهت افقی و هم در جهت عمودی و نیز از نظر زمان ثابت است. جدول (۲-۱) ترکیب نسبت گازهای تشکیل دهنده هوای غیر آلوده را برای گازهایی که با غلظت تا حدود ۱ قسمت در میلیون وجود دارند، نشان می دهد.
جدول ۲-۱ نسبت مولکول های تشکیل دهنده هوای خشک

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مولکول علامت نسبت حجمی
نیتروژن N2 ۱/۷۸ درصد
اکسیژن O2 ۹/۲۰ درصد
آرگون Ar ۹۳/۰ درصد
دی اکسید کربن CO2 ۳۷۰ پی پی ام
نئون Ne ۱۸ پی پی ام
هلیم He ۵ پی پی ام
متان CH4 ۷/۱ پی پی ام
هیدروژن H2 ۳۵/۰ پی پی ام
اکسید نیترو N2O ۳۱/۰ پی پی ام

نسبت هایی که در جدول (۲-۱) داده شده است، در مورد هوای خشک بدون بخار آب است. گازهای ذکر شده به مدت طولانی در هوا می مانند، کاملا مخلوطند و غلظتشان تقریبا همیشه ثابت است. غلظت بخار آب به علت خواص غیر معمول آن در دما و فشار نرمال زمین بسیار متغیر است. در واقع نسبت بخار آب در جو در هر زمان و مکان به شرایط محلی و سابقه زمین بستگی دارد. نسبت فشار بخار آب در شرایط محیط به فشار بخار آب در حالت اشباع را رطوبت نسبی می گویند. میانگین رطوبت نسبی هوای کره زمین حدود ۱ درصد است که به نسبت آرگون در هوا نزدیک است (غیاث الدین،۱۳۸۵).

 

۲-۱-۳ آلودگی هوا چیست؟

انجمن مشترک مهندسین آلودگی هوا و کنترل آن تعریف زیر را برای آلودگی هوا بیان کرده است:

 

 

با توجه به اینکه محقق خود یک پرستار است که هم تجربه شیف در گردش و شیفت ثابت را دارد و یکی از دغدغه­های این قشر را تعارضات زناشویی و شیوه ­های فرزندپروی می داند و تا آنجا که محقق اطلاع دارد پژوهش در این مورد انجام نشده است این پژوهش می تواند راهگشای شناخت جامع تر پیامدهای زناشویی و شیوه های فرزندپروری در جامعه بویژه در بین پرستاران و دیگر شغلهای دارای نوبت کار می باشد و راهکارهای سازنده­تری را برای آن پیشنهاد می نماید و هم چنین نتایج این پژوهش را می توان پیشنهادی برای آموزش صحیح شیوه­ای فرزندپروری و تربیت فرزندان در آینده باشد.
اهداف کلی:
مقایسه ی انواع روش های حل تعارض و شیوه ­های فرزندپروری در بین پرستاران شیفت درگردش و شیفت ثابت .
اهداف جزئی:

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

 

مقایسه ی روش های حل تعارض بین پرستاران شیفت در گردش و شیفت ثابت صبح.

مقایسه ی شیوه های فرزند پروری بین پرستاران شیفت در گردش و شیفت ثابت صبح..

ط- سؤالات تحقیق:

 

 

آیا بین روش های حل تعارض زناشویی در بین پرستاران شیفت درگردش با شیفت ثابت صبح تفاوت وجود دارد.

آیا بین شیوه ­های فرزندپروری در بین پرستاران شیفت در گردش با شیفت ثابت صبح تفاوت وجود دارد.

فرضیه های پژوهش:
فرضیه کلی
فرضیه های جزیی

 

 

بین روش های حل تعارض پرستاران شیفت در گردش و شیفت ثابت صبح تفاوت وجود دارد

بین شیو های فرزندپروری پرستاران شیفت در گردش و شیفت ثابت صبح تفاوت وجود دارد

بین سبک فرزند پروری سهل گیرانه و سبک های حل تعارض رابطه معنی داری وجود دارد.

بین سبک فرزند پروری مستبدانه و سبک های حل تعارض رابطه معنی داری وجود دارد.

بین سبک فرزند پروری مقتدرانه و سبک های حل تعارض رابطه معنی داری وجود دارد.

تعریف مفهومی
شیوه های حل تعارض زناشویی
هنگامی که دو نفر به عنوان زن و شوهر با یکدیگر زندگی می‌کنند تعارض به وجود خواهد آمد. در تعامل‌های بسیار طبیعی زن و شوهر، مواقعی هست که اختلاف‌هایی به وجود می‌آید و یا نیازها برآورده نمی‌شوند، در نتیجه، هر دو شریک نسبت به هم احساس خشم، ناکامی و نارضایتی می‌کنند. بنابراین اگر تعارض به وجود می‌آید، زن و شوهر باید برای آن آماده شوند. این آمادگی باید نه تنها بر حسب توانایی برقراری ارتباط مؤثر باشد بلکه با توجه به انجام راهبرد حل مساله به شیوه نظامدار که ساختار و نظمی برای جلسات حل تعارض فراهم می‌آورد، به وجود آید.
شیوه های فرزندپروری
تعریف عملیاتی
شیوه های حل تعارض : نمره ای است که آزمودنی ها از پرسشنامه ماهیت تعارض زناشویی
کریستیان[۶۱] و هیوی[۶۲] (۱۹۹۰) بدست می آورند
شیوه های فرزندپروری : نمره ای است که آزمودنی ها از پرسشنامه شیوه های فرزندپروری دیانا باوم ریند[۶۳] (۱۹۹۱) بدست می آورند
فصل دوم
پیشینه پژوهش
مقدمه
فصل حاضر به دو بخش تقسیم شده است: بخش اول به گستره نظری متغیرهای مورد مطالعه، تعارض، تعارض زناشویی و سبک های حل تعارض زناشویی، فرزندپروری، نوبت کاری در پرستاری اختصاص دارد و بخش دوم به پیشینه مطالعاتی متغیرها مورد مطالعه در داخل و خارج از کشور می پردازد. و این پژوهش بر آن است که سبک های حل تعارض زناشویی و شیوه های فرزندپروری را در بین پرستاران شیفت ثابت و پرستاران شیفت در گردش مورد بررسی قرار دهد.
تعارض
اصطلاح تعارض از جمله مفاهیمی است که معانی مختلفی از آن مستفاد می شود. روان شناسان بیشتر به جنبه روان شناختی آن، یعنی تضادهای درونی و جامعه شناسان بیشتر به جنبه اجتماعی تعارض، یعنی تضادهای میان افراد و گروه ها پرداخته اند (ایزدی یزدان آبادی، ۱۳۷۹، ص۱۲). تعارض فرایند ادراک و یا احساس هرگونه ناسازگاری در درون، و یا بین افراد، گروه ها، و یا سازمان ها است که منتهی به رفتار پنهان و یا آشکاری متعارض در دو طرف می شود. تعارض از ناهماهنگی شدید منافع ناشی می شود به طوری که هرگونه احساس رضایت و موفقیت ممکن است به مفهوم شکست و نارضایتی برای طرف مقابل باشد (میرکمالی، ۱۳۶۴، ص۶۱).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
بهتر است فرایند و جنبه ها و ابعاد مختلف تعارض، نظیر شرایط و موقعیت تعارض، طرفین درگیر، حالات شناختی، حالات انفعالی، و پویایی تعارض را مد نظر قرار دهیم تا به یک شناخت دقیق تر از این پدیده دست یابیم. در این جا هر یک از این ویژگی ها به طور مختصر تشریح می شود:

 

 

طرف های درگیر: برای وقوع تعارض همیشه دو یا چند “طرف” یا “جناح” که در مقابل یکدیگر قرار گرفته اند، لازم است. طرف درگیر می توانند افراد، گروه ها، سازمان ها، اقوام، نژادها، دولت ها و تمدن ها و یا حتی در سطوح پایین تر یعنی جنبه های مختلف شخصیت فرد، و یا فرد و عوامی محیطی باشند (میرکمالی، ۱۳۸۰، ص۴۹).

تعارض به عنوان پدیده ای ذهنی و عینی: آیا حالات ذهنی و غیر بارز چون احساس کینه و دشمنی ، تنفر ابراز نشده، نگرش های خصمانه و سایر احساسات منفی جزو مقوله تعارض می باشند، یا این که تنها منازعه آشکار و محسوس لازمه یک موقعیت تعارض است؟ “گرین هافزیرنویس شود” در این خصوص معتقد است: تعارض صرفاً یک پدیده عینی و محسوس نیست، بلکه این حالت ذهنی و درونی است که در ذخن افرادی که خود یک طرف قضیه هستند وجود دارد. تنها مظاهر آن نظیر توطئه چینی بر علیه یکدیگر، مجادله یا منازعه جنبه ی عینی و ملموس قضیه می باشد (میرکمالی، ۱۳۸۰، ص۴۹).

تعارض به عنوان یک فرایند ارتباطی: از سوی دیگر کولتز تعارض را ماهیتاً یک فرایند ارتباطی می پندارد و معتقد است: زمانی تعارض روی می دهد که مردم درگیر اعمال ارتباطی می شوند که به ارتباط متقابل منجر می شود که برای آن ها حائز اهمیت باشد. تعارض بین افراد تا زمانی که نوعی ارتباط صورت واقع پیدا نکند، فی نفسه وجود نخواهد داشت (کولتز[۶۴]، ۲۰۰۰، ترجمه میر حسینی، ۱۳۶۹، ص۱۹).

درک تعارض: درک تعارض از سوی طرفین درگیر لازمه یک موقعیت تعارض است. “رابینز” در این مورد می نویسد: وجود یا عدم وجود تعارض به ادراک آن بستگی دارد، اگر هیچ کس از تعارض آگاه نباشد، توافق عموم بر آن است که تعارضی وجود ندارد. به زعم وی، علاوه بر درک و آگاهی، وجود حالاتی چون مخالفت، کمیابی و بازندگی نشانگر ماهیت تعارض هستند (رابینز[۶۵]، ۲۰۰۰؛ ترجمه پارسائیان و اعرابی، ۱۳۷۴، ص۹۸).

حالات انفعالی: صرف درک و پنداشت تعارض، بیانگر بروز این پدیده نیست. به بیان دیگر، امکان دارد “الف” از این امر آگاه باشد که “الف” و “ب” به شدت با هم مخالفند. ولی این امر نمی تواند موجب ناراحتی و اضطراب “الف” گردد و احتمال بسیار زیادی دارد که این آگاهی هیچ اثری بر علاقه ای “الف” به “ب” دارد گذارد. تنها به هنگام بروز احساسات است که افراد به صورت عاطفی درگیر مسأله می شوند و طرفین نوعی اضطراب، تنش، استیصال، دشمنی یا کینه توزی را تجربه می کنند.

موقعیت و زمینه ی تعارض: شرایط، وضع و حالت تعارض از یک موقعیت به موقعیت دیگر متفاوت است، به نظر بولدینگ[۶۶] (۱۹۶۴) موقعیت یا زمینه تعارض مجموعه یا تمام حالت هایی است که در یک سیستم اجتماعی وجود دارد که این حالت ها یا اوضاع را یکی از طرفین دعوا ممکن است معقول و ذیربط بداند و طرف دیگر نظر متفاوتی داشته باشد. این موضوع بیان گر آن است که فرد به ندرت امکان دارد که در یک وضع یا موقعیت ثابت بماند، چه تضاد برطرف شود و چه تداوم داشته باشد.

پویایی و مسری بودن تعارض: ویژگی مهم دیگر تعارض، پویایی آن است. یعنی هر یک از طرفین سعی می کند خود را به وضع و یا شرایطی برساند که احساس می کند طرف مقابل دارای آن است. اگر یکی از طرفین حالت مبارزه به خود بگیرد، طرف دیگر نیز این حالت را از خود نشان خواهد داد البته این در حالی است که طرفین دارای قدرت برابر باشند (مالزیرنویس شود ۲۰۰۰، ترجمه پارسائیان و اعرابی، ۱۳۷۶، ص۳۸، ۳۷).

تحولات اجتماعی و اقتصادی که در چند قرن اخیر در جهان روی داده، موجب ورود رسمی زنان به دنیای کار و فعالیت های خارج از خانه شده است. ورود زنان به دنیای کار هم به دلیل ماهیت بعضی از مشاغل که فعالیت زنان در آن ها ضروری است مانند مشاغل بهداشتی- درمانی، مشاغل آموزشی و مشاغل امنیتی و هم به دلیل علاقه زنان به کسب استقلال و فعالیت اجتماعی است. دولت ها و صاحبان مشاغلی که فعالیت دائم آن ها ضروری است مجبور به نوبتی کردن کار شدند به نحوی که نوبت های کار به سه نوبت صبح، عصر، شب و یا دو نوبت ۱۲ ساعته تقسیم شد و بدین ترتیب مفهوم نوبت کاری به وجودد آمد. در آمریکا کار نوبتی به کاری گفته می شود که خارج از ساعات ۷ تا ۲۱ باشد (مدید، ۲۰۰۳) و به اعتقاد کوجی (۲۰۰۱) کار نوبتی، کاری است که قبل از ساعت ۶ صبح و یا بعد از ساعت ۶ عصر شروع شود. سازمان های نوبت کار سازمان هایی هستند که باید در ۲۴ ساعت فعال باشند (مدید، ۲۰۰۳؛ به نقل از آکرستت، ۱۹۶۶). در فاصله دو دهه کسانی که به کار شبانه روزی روی آوردند بیش از دو برابر شده اند.
عکس مرتبط با اقتصاد
از جمله افرادی که از دیرباز با کار و فعالیت در تمام مدت شبانه روز سر و کار داشته اند افرادی هستند که در زمینه مسائل درمانی فعالیت می کنند و با بیماران ارتباط دارند. پرستاری شغلی است که بدون وقفه در شبانه روز فعال است چرا که مراقبت از بیمار ساعت نمی شناسد. در ایران تا قبل از ۱۲۹۴ حرفه پرستاری به شکل رسمی وجود نداشت از این زمان به بعد بنا به شرایط زمانی از طرف دولت آموزشگاه هایی برای تعلیم و تربیت پرستاران تحصیل کرده تأسیس شد (جوادی، بوقانی و حسینی ۱۳۷۸). بنابراین از حدود ۸۹ سال پیش در ایران نیز شرایطی به وجود آمد که کم کم زنان نیز به طور رسمی شغی را بر عهده بگیرند که لازمه آن کار شبانه خارج از خانه باشد. اکنون طبق آمارهای غیررسمی حدود ۰۰۰/۱۲۰ پرستار در ایران مشغول به کار هستند که درصد بالایی از آنان را زنان تشکیل می دهند و بسیاری از آنان مجبور به کار در نوبت شب هستند.
هر چند که امروزه نوبت کاری امری ضروری است اما برای آنهایی که مشغول به این نوع کارها هستند ضررهایی را به دنبال دارد. افرادی که در نوبت های عصر و شب کار می کنند بیشتر از روزکاران دچار امراض مختلف می شوند زیرا ساعات کار غیرمعمول آن ها بر ریتم فیزیولوژیکی و جسم و روان آن ها اثر می گذارد و نیز به دلیل خواب آلودگی و کمی توجه احتمال تصادفات در آن بالا است (مدید، ۲۰۰۳).
کار در شیفت های مختلف بخصوص شب کاری، می تواند وضعیت سلامت پرستاران زنی که مسئولیت های خانوادگی از قبیل حاملگی، تربیت فرزندان و … را نیز بر عهده دارند، به مخاطره بیندازد (سلیمانی و همکاران، ۱۳۸۷). به گزارش سازمان بین المللی کار (۲۰۰۰) از هر سه نفر مستخدم یک نفر از کشمکش بین کار و محیط خانواده به عنوان یکی از بزرگ ترین مشکلات زندگی یاد می کند (عبدی ماسوله و همکاران، ۱۳۸۶).
کار کردن در نوبت های بعد از ظهر و شب موجب تعارض کار- خانواده بیشتری می شود. معمولاً هر چقدر مسئولیت های نقش بیشتر باشد تعارض بین افراد با همسران وفرزندان افزایش می یابد، به ویژه اگر برنامه کاری توأم با بی نظمی هایی باشد (دی[۶۷] و چمبرلین[۶۸]، ۲۰۰۶).
پژوهش های مختلف نشان می دهد که بنا به اظهار پرستاران، کار نوبتی پیامدهای منفی بر مسائل خانوادگی و اجتماعی آنها داشته و موجب از هم گسیختگی فعالیت های اجتماعی به همسر و فرزندانشان شده است که تضادهای بین فردی آنها را افزایش داده و به طور معنی داری بهداشت روانی آنان را به خطر انداخته است. کار نوبتی منبع بزرگی برای ایجاد تعارض شغلی و خانوادگی است (حیدری و حسین پور، ۱۳۸۵).
فعالیت های کاری بویژه در شب توسط مادران بر رفتار کودکان تاثیر دارد و سبب بروز پیامدهای منفی رفتاری در بین آنها می گردد. برخی تحقیقات نشان داده که اینگونه پیامدها اغلب به خاطر استرس والدین است (جاشی[۶۹] و بوگن[۷۰]، ۲۰۰۷).
مور هاولی زیرنویس شود (۱۹۹۴، به نقل از ای برگ ۱۳۸۴) می نویسد: در صورتی که اشتغال فشار زیادی بر برنامه ریزی مادر وارد کند کودکان در معرض خطر تربیت ناکارآمد قرار می گیرند. ساعت های زیادی کار کردن و وقت گذرانی کم با کودکان دبستانی، با سازگاری نامطلوب ارتباط دارد. همچنین برگ معتقد است که تاثیر اشتغال مادر بر رشد کودک، به کیفیت مراقبت جانشین و تداوم رابطه کودک- والد بستگی دارد.
همچنین اسوارتز[۷۱] (۲۰۰۶) در بررسی این موضوع که پرستاران با کار در شیفت شب، تغییر منفی در رابطه بین آنها و فرزندانشان اتفاق می افتد یا نه؟ تعداد قابل توجهی از پرستاران به دو دلیل اظهار داشتند که کار شیفتی موجب ایجاد تغییرات منفی در رابطه آنها و فرزندانشان می شود: یک احساس ذهنی ناکامی ناشی از عدم توانایی در صرف وقت بیشتر برای بازی و رسیدگی به فرزندان و دو اینکه عدم شادابی ای که فرزندانشان به علت عدم حضور آنها تجربه می کنند. وی این موضوع را نیز مورد بررسی قرار داد که آیا پرستاران با کار در شیفت شب، قادر به رسیدگی به نیازهای آموزشی فرزندانشان هستند؟ تعداد قابل توجهی از پرستاران به دو دلیل اعلام نمودند که قادر به رسیدگی به نیازهای آموزشی فرزندان نمی باشند: یکی غیبت آنها از خانه منجر می شود که نتوانند در تکالیف درسی بچه ها تأثیر معنی دار بگذارند و دیگری به علت خستگی و خواب موفق به ارائه حمایت مناسب و کافی نیستند.
گزمن (۱۹۹۹) گزارش داد کار نوبتی موجب کاهش تماس ها می شود و وضعیتی را ایجاد می کند که احتمال طلاق را افزایش می دهد. به طور کلی می توان گفت که کار در ساعات غیر متعارف و به خصوص کار در شب اثرات منفی جسمی، روانی، اجتماعی و خانوادگی بر کارکنان دارد که این اثرات از طریق تعامل با یکدیگر تقویت می شوند.
پژوهش ها نشان داده اند که کار نوبتی منبع بزرگی برای ایجاد تعارض شغلی- خانواده است (اسمیت، هاموند، مک دونالد و فولکارد، زیرنویس شود ۱۹۹۸). نوبت کار از طریق ایزوله شدن اجتماعی، افزایش افسردگی و کم شدن تعامل زناشویی در خطر کاهش کیفیت زناشویی قرار دارد (جانسون، زیرنویس شود ۱۹۹۹). بیات (۱۳۷۱) نتیجه گیری کرده است که میزان محرومیت از خواب بیشترین تأثیر منفی را در زمینه زندگی خانوادگی و زندگی اجتماعی کارکنان دارد. تامسون و بارلینگ، زیرنویس شود (۱۹۹۸) نشان دادند که تضاد بین ایفای نقش مادری و شغلی بر سازش خانوادگی تأثیر منفی دارد. همچنین ریتی و وود زیرنویس شود (۱۹۹۷) نشان داند که با افزایش عناصر استرس زای شغلی، مادران گوشه گیرتر و افسرده تر می شوند.
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
پژوهش های مختلفی تأٍیر منفی شب کاری بر رضایت زناشویی را از جنبه های مختلف نشان داده اند. پرسر زیرنویس شود (۲۰۰۰) در پژوهشی بر روی ۳۵۵۲ نفر نشان داد که رضایت زناشویی کمتری نشان می دهند. پژوهش های کالیگان و روزا زیرنویس شود ، (۱۹۹۰)؛ کاستا زیرنویس شود ، (۲۰۰۱)؛ سیمون، زیرنویس شود (۱۹۹۰) و وایت و کیث زیرنویس شود ، (۱۹۹۰) این موضوع را که خانواده های نوبت کار رضایت زناشویی کمتری دارند، تعارضات بالاتری را نشان می دهند، مشکلات جنسی بیشتری دارند و میزان طلاق در آنان بیشتر است را تأیید می کنند، ضمن این که پژوهش های رحمان و پال زیرنویس شود ، (۱۹۹۴) و وایت و کیث زیرنویس شود (۱۹۹۰) نیز نشان دادند که خانواده های نوبت کار مشکلات ارتباطی بیشتری با فرزندانشان دارند. پژوهش های کالیگان و روسا (۱۹۹۰)، کاستا (۱۹۹۶)، سیمون (۱۹۹۰) نیز نشان داده است که در زوج های نوبت کار رضایت زناشویی کمتری داشته، دارای تعارضات زناشویی بالاتری هستند، مشکلات جنسی بیشتری دارند و میزان طلاق در آن ها بالاتر است. پژوهش کالیگان و روسا (۱۹۹۰) نشان داد که روزکاران درجات بالاتری از رضایت زناشویی را نسبت به شب کاران و شب کاران نیز درجات بالاتری از رضایت زناشویی را نسبت به عصر کاران نشان می دهند هر چند مشکلات جنسی در بین شب کاران بیشتر است. گراسولد زیرنویس شود (۲۰۰۴) نیز در پژوهشی تحت عنوان تأثیر نوبت کاری بر رضایت خانوادگی که بر روی ۳۵۵۲ آزمودنی انجام گرفت، نشان داد که کار در ساعات غیراستاندارد به طور معناداری با رضایت زناشویی مرتبط است و احتمال طلاق در شب کاران سه برابر روزکاران است. پرسر زیرنویس شود (۲۰۰۰) عنوان می کند که یکی از تبیین های ممکن برای ارتباط بین ساعات کار غیر استاندارد و طلاق این است که این افراد هم از نظر کمیت و هم از نظر کیفیت وقت کمتری را با همسر خود می گذارنند که در این بین غیرمنطبق بودن زمان کار همسران به جهت ایجاد محدودیت هر چه بیشتر برای با هم بودن نیز از عوامل تشدید کننده نارضایتی زناشویی است.
زمینه‌های آشکار تعارض همسران
زمینه‌های آشکار تعارض، در جر و بحث‌های همسران به زبان می‌آید و شناسایی آن به‌دلیل عینی بودن، چندان دشوار نیست؛ که به برخی از آن‌ ها اشاره می‌شود:
تغییر شخصیتی: ممکن است یکی از زوجین پایداری شخصیت خود را از دست داده و نسبت به سال‌های اول زندگی، واکنش‌های بسیار متفاوت و دور از انتظار بروز دهد.
پیش‌آمد رویدادهای ناخوشایند: پیش‌آمدهایی نظیر بیماری، سانحه، بیکاری، ورشکستگی و… ممکن است هر دو زوج را بلاتکلیف و سرگردان کرده و روابط را دچار تنش کند.
کاهش جاذبه‌های ظاهری: با افزایش سن، اضافه وزن، بیماری و… ممکن است از جذابیت‌های زوجین کاسته شود. در ازدواجی که کشش و جاذبه‌ی بدنی هدف بوده است، با گذشت زمان میل زوجین به یک‌دیگر کاهش می‌یابد.
مثلث‌سازی با فرزندان: وابستگی و محبت افراطی یکی از زوجین به فرزند ممکن است آن‌ ها را از توجه به طرف مقابل غافل کند و موجب اعتراض طرف مقابل شود. والدینی که در مورد تربیت فرزند، رویکرد دوگانه‌ای دارند نیز تعارضات زیادی را تجربه می‌کنند.
تفاوت‌های اعتقادی- مذهبی: زوج‌هایی که تربیت مذهبی متفاوتی دارند و در خانواده‌هایی با سطح اعتقادی متفاوت رشد یافته‌اند، تعارضاتی در زمینه‌های شرکت در مراسم مذهبی، انجام امور خیریه، انجام وظایف مذهبی و … را تجربه می‌کنند.
تفاوت آداب و رسوم: رسوم و سنت‌ها در خانواده‌ها و اقوام مختلف متفاوت است. دوران عقد و سال‌های اول زندگی زوجین، اوج تجربه‌ی تعارض به‌دلیل تفاوت‌های فرهنگی است.