جدول ۱-۱- عنوان جدول اسامی گل سنبل به زبانهای مختلف دنیا ۹
جدول ۳-۱- محلول عناصر پر مصرف MS با غلظت ۱۰X 36
جدول ۳-۲- محلول عناصر کم مصرف MS با غلظت ۱۰۰X 37
جدول ۳-۳- محلول ذخیره آهن، ویتامین ها واسید های آمینه ۱۰۰X 38
جدول ۳-۴- سطوح مختلف هورمون BA و NAA بر حسب میلی‌گرم در لیتردر محیط کشت MS جهت باززایی ۴۲
جدول ۴-۱- تجزیه واریانس فلسها ۴۶
جدول ۴-۲- مقایسه میانگین صفات مورد مطالعه ۴۷
جدول ۴-۳- تجزیه واریانس برگها ۵۹
جدول۴-۴- جدول مقایسه میانگین صفات مورد مطالعه برگ ۶۰
فهرست نمودار
نمودار۴-۱- تاثیرتیمار هورمونی برروی تعداد پیازچه حاصل از کشت فلس ۴۸
نمودار۴-۲- تاثیرتیمار هورمونی برروی قطر پیازچه حاصل از کشت فلس ۴۹
نمودار۴-۳- تاثیرتیمار هورمونی برروی طول پیازچه حاصل از کشت فلس ۵۰
نمودار۴-۴- تاثیرتیمار هورمونی برروی درصد کالوس زایی حاصل از کشت بافت فلس ۵۱
نمودار۴-۵- تاثیرتیمار هورمونی برروی درصد ریشه زایی حاصل از کشت بافت فلس ۵۳
نمودار۴-۶- تاثیرتیمار هورمونی برروی طول ریشه حاصل از کشت بافت فلس ۵۴
نمودار۴-۷- تاثیرتیمار هورمونی برروی درصد تولید جوانه حاصل از کشت بافت فلس ۵۶
نمودار۴-۸- تاثیرتیمار هورمونی برروی طول جوانه حاصل از کشت بافت فلس ۵۷
نمودار۴-۹- تاثیرتیمار هورمونی برروی تعداد پیازچه حاصل از کشت برگ ۶۲
نمودار۴-۱۰- تاثیرتیمار هورمونی برروی طول پیازچه حاصل از کشت برگ ۶۳
نمودار۴-۱۱- تاثیرتیمار هورمونی برروی قطر پیازچه حاصل از کشت برگ ۶۴
نمودار۴-۱۲- تاثیرتیمار هورمونی برروی درصد کالوس زایی حاصل از کشت برگ ۶۵
نمودار۴-۱۳- تاثیرتیمار هورمونی برروی درصد ریشه زایی حاصل از کشت برگ ۶۷
نمودار۴-۱۴- تاثیرتیمار هورمونی برروی طول ریشه حاصل از کشت برگ ۶۸
نمودار۴-۱۵- تاثیرتیمار هورمونی برروی درصد تولید جوانه حاصل از کشت برگ ۶۹
نمودار۴-۱۶: تاثیرتیمار هورمونی برروی طول جوانه حاصل از کشت برگ ۴۰
فهرست اشکال
شکل ۱-۱: ساختمان پیاز ۸
شکل۱-۲: ساقه توخالی گلدهنده سنبل ۱۰
شکل۱-۳: ساختمان گل سنبل ۱۰
شکل۱-۴: ساختمان پیاز سنبل ۱۱
شکل ۱-۵: ساختمان گل سنبل از نظر گل آدین ۱۴
شکل ۳-۱: زمان استفاده از پیازچه سنبل برای کشت بافت ۳۵
شکل۳-۲: دستگاه مورد استفاده در تهیه محیط کشت ۴۰
شکل۳-۳: ریزنمونه های فلس ، برگ و طبق ۴۰
شکل۳-۴: مراحل استریل و کشت قطعات ریزنمونه ۴۲
شکل۳-۵: اندازه گیری طول ساقه ۴۳
شکل۳-۶: اندازه گیری طول و قطر پیازچه ۴۳
شکل۳-۷: اندازه گیری طول ریشه. ۴۴
شکل۴-۱: تعداد پیازچه حاصل از کشت بافت فلس در محیط های BA و NAA 48
شکل۴-۲: طول و قطر پیازچه حاصل از کشت بافت فلس در محیط های BA و NAA 50
شکل۴-۳: کالوس زایی حاصل از کشت بافت فلس در محیط های BA و NAA 52
شکل۴-۴: ریشه زایی حاصل از کشت فلس در محیط های BA و NAA 53
شکل۴-۵: طول ریشه حاصل از کشت فلس در محیط های BA و NAA 55
شکل۴-۶: تولید جوانه حاصل از کشت فلس در محیط های BA و NAA 56
شکل۴-۷: طول ریشه حاصل از کشت فلس در محیط های BA و NAA 58
شکل۴-۸: تعداد پیازچه حاصل از کشت بافت برگ در محیط های BA و NAA 62
شکل۴-۹: a, b طول و قطر پیازچه حاصل از کشت برگ در محیط های BA و NAA 64
شکل۴-۱۰: کالوس زایی حاصل از کشت برگ در محیط های BA و NAA 66
شکل۴-۱۱: ریشه زایی حاصل از کشت برگ در محیط های BA و NAA 67
شکل۴-۱۲: ریشه زایی حاصل از کشت برگ در محیط های BA و NAA 68
شکل۴-۱۳- تولید جوانه حاصل از کشت برگ در محیط های BA و NAA 69
شکل۴-۱۴: طول جوانه حاصل از کشت برگ در محیط های BA و NAA 70
شکل۴-۱۵: ریشه زایی پیازچه ها در محیط کشت حاوی mgl-15/0NAA 71
شکل۴-۱۶: مراحل مقدماتی سازگار نمودن گیاه به شرایط in vivo. مراحل انتقال گیاهچه از محیط کشت به محیط بیرون f: یک هفته بعد از کشت g: دو هفته بعد از کشت h: یکماه بعد از کشت ۷۲
اثرتیمارهای هورمونی در باززایی گیاه زینتی سنبل از طریق کشت بافت
چکیده
این تحقیق به منظور بررسی اثر تیمارهای هورمونی در شرایط کشت درون شیشه ای روی باززایی و تولید پیازچه های سنبل (Hyacinthus orientalis L.) با بهره گرفتن از ریزنمونه های برگ، فلس و طبق در قالب طرح فاکتوریل کاملاً تصادفی با ۱۲ تکرار انجام شد. تیمارهای هورمونی شامل هورمون بنزیل آدنین(BA) در ۵ سطح (۰، ۲/۰، ۵/۰، ۱ و ۲ میلی گرم بر لیتر) و هورمون نفتالین استیک اسید(NAA) در ۵ سطح (۰، ۱/۰، ۵/۰، ۱ و ۲ میلی گرم بر لیتر) و اثرات متقابل آنها بودند. شاخص های اندازه گیری شامل تعداد پیازچه، قطر وطول پیازچه، درصد کالوس زایی، درصد ریشه زایی، طول ریشه، درصد ساقه زایی وطول ساقه بودند. نتایج اولیه نشان داد در شرایط باززایی آزمایشگاهی، ریزنمونه های حاصل از طبق در محیطهای هورمونی مختلف عکس العملی نشان ندادند. بیشترین تعداد سوخچه در ریزنمونه های برگی روی محیطی با mgL-1 ۱BA و mgL-11/0 NAA (میانگین۴۳/۷ سوخچه در ریزنمونه) و در ریزنمونه های فلس در محیطی با mgL-1 ۱BA و mgL-15/0 NAA (میانگین۵۳/۶ سوخچه در ریزنمونه) حاصل شد. بزرگترین سوخچه ها از نمونه های برگی (با قطر ۲۵/۸ وطول ۵۰/۱۳میلی متر) در محیط mgL-11BA و mgL-15/0 NAAو از نمونه های فلس (با قطر ۳۳/۹ وطول ۳۳/۱۱میلی متر) در محیطی حاوی mgL-1 ۲BA و mgL-15/0 NAA تولید شدند. میزان کالوس زایی در بافتهای برگی در مقایسه با فلسها، بیشتر بود و با افزایش مقدار NAA نسبت مستقیم داشت. بیشترین ریشه زایی مستقیم از بافت فلس در محیطی با mgL-1 ۲BA و mgL-11 NAA ایجاد شد (% ۷۳/۸۴) اما طویلترین ریشه ها با میانگین ۷۹/۱ سانتی متر در محیطی با mgL-11BA و mgL-15/0 NAA ایجاد شدند. در مقایسه، ریشه زایی در بافتهای برگی بیشتر بوده و در کلیه محیطهای حاوی mgL-15/0 NAAو بالاتر مشاهده شد. بیشترین ساقه ها از بافت فلس در محیط حاوی mgL-11/0 NAA ایجاد شدند اما طویلترین آنها با میانگین ۴۷/۱ سانتی متر در محیطی با mgL-11BA و mgL-11/0 NAA ایجاد شدند. همچنین بیشترین درصد ساقه زایی به میزان % ۷۳/۷۱ از نمونه های برگی در محیط حاوی mgL-12BA و mgL-12 NAA ایجاد شدند اما طویلترین آنها با میانگین ۹۹/۱ سانتی متر در محیطی با mgL-12BA و mgL-11/0 NAA مشاهده شدند. نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان داد، که محیط هایی با غلظت بالای BA وغلطت کم NAA باززایی بیشتری را در ریزنمونه ها موجب شدند، به طوریکه با بهره گرفتن از این روش از هر پیازچه با قطر متوسط ۴ سانتی متر حدود ۲۵۰ پیازچه سنبل بدست آمد. در نهایت گیاهچه تشکیل شده با محیط بیرون خودهی و به گلخانه منتقل شدند.
واژه های کلیدی: تیمارهای هورمونی، باززایی، سنبل، سوخچه، کشت بافت.
فصل اول:
کلیات پژوهش
۱-۱: مقدمه
یکی از مجموعه های علوم و فنون کشاورزی، صنعت تولید گل و گیاهان زینتی می باشد. تولید تجاری گیاهان زینتی در سرتاسر جهان در حال رشد بوده و ارزش اقتصادی حاصل از صنعت پرورش گل در دو دهه گذشته افزایش چشم گیری داشته است. این صنعت پتانسیل خوبی برای رشد بیشتر و ادامه دار در بازارهای داخلی و بین المللی دارد.
عکس مرتبط با اقتصاد
با توجه به روند افزایشی واهمیتی که گل وگیاهان زینتی در قرن اخیر در اقتصاد کشورهای مختلف دنیا داشته و با توجه به اینکه تولید پیاز گل به عنوان یک فعالیت سود آور بین المللی محسوب می شود، توجیه اقتصادی تولید آن در سطوح متفاوت می تواند مورد ارزیابی قرا گیرد. ایران با داشتن شرایط اقلیمی متنوع، توانایی آن را دارد که بتواند در چهار فصل سال با یک برنامه ریزی دقیق و اصولی واستفاده بهینه از امکانات و بهره مندی از روش های جدید ازدیاد مانند، تکنیکهای کشت بافت و ریزازدیادی در زمینه تولید وعرضه محصول به بازارهای جهانی گل و گیاهان زینتی قدم موثری بردارد و یکی از مدعیان حضور و رقابت در بازارهای جهان گل باشد. بر اساس یافته های تاریخی، جغرافیایی و علوم گیاهی، ایران خاستگاه بسیاری از گل های بهاری و گیاهان شناخته شده است. در طول هزاران سال ایرانیان به تکثیر و پرورش این گلها و گیاهان که از دامنه های زاگرس و البرز و دیگر دره ها و کو هها بدست می آمده، مشغول بوده و این فرهنگ بسیار پر ارزش و غنی از سرزمین ما بسوی سرزمین های دیگرمنتقل شده است، که نمونه بارز آن نفوذ گلهای ایرانی به کشور هلند می باشد که بخش وسیعی از اقتصاد این کشور بوسیله تولید گل و گیاهانی است که از سرزمین ایران به آنجا رفته، بطور مثال لاله، سنبل، نرگس ، گل سرخ یا روز و غیره.
تکنولوژی کشت بافت دارای دامنه وسیعی از تکنیکهای با پتانسیل بالا می باشد که در همه این تکنیکها، سلول یا بافت گیاهی در یک محیط غذایی مصنوعی کشت داده می شوند تا بدین طریق از قطعات بافت یا سلولهای جدا شده گیاه کاملی حاصل شود؛ حدودا ۱۵۶ جنس گیاه زینتی از طریق سیستم کشت بافت در آزمایشگاه‌‌های مختلف در سراسر جهان تکثیر می شوند، که تولید کنندگان عمده گیاهان زینتی عبارتند از: هلند (۳۳درصد)، ژاپن (۲۴درصد)، ایتالیا (۱۱درصد)، ایالات متحده آمریکا (۱۲درصد)، تایلند (۱۰درصد)، وسایر کشورها (۱۴درصد). کشورهای عمده صادر کننده گیاهان زینتی عبارتند از هلند (۵۹درصد)، کلمبیا (۱۰ درصد)، ایتالیا (۱۶درصد)، فلسطین اشغالی (۴درصد)، اسپانیا (۲درصد)، کنیا (۱درصد) ‌و دیگر کشور‌ها (۱۸درصد) Rout,mohapatra, 2006)).
درمقایسه‌ای که از نظر تولید، بین کشورهای تولید کننده تجاری با کشورهای مبداء انجام شد، مشاهده می شود که اکثر کشورهایی که خاستگاه این گیاهان هستند، مقدار تولیدشان کمتر می باشد؛ بنابراین سازگاری و اصلاح این گونه ها باید مورد توجه قرار گیرد، که این امر در کشورهای تولیدکننده جهانی دنبال می شود. جنسهایی که در سطح بیش از ۹۰۰ هکتار در جهان تولید می شوند عبارتند از: سنبل، گلایول، زنبق، سوسن، نرگس و لاله (ناصری و ابراهیمی، ۱۳۷۷).

برای

۴-۲-۱-۲- همسانی واریانس ( Heteroskedasticity ) ……………………………………………………….. 50
۴-۲-۱-۳ آزمون نرمال بودن جملات پسماند ………………………………………………………………………………. ۵۲
۴-۲-۱-۴- خطای تصریح مدل …………………………………………………………………………………………………. ۵۴
۴-۲-۱-۵ آزمون هم خطی میان متغیرها ……………………………………………………………………………………… ۵۵
۴-۳- نتایج تخمین …………………………………………………………………………………………………………………… ۵۶
۴-۳-۱- نتایج حاصل از برآورد مدل اول …………………………………………………………………………………….. ۵۶
۴-۳-۲- نتایج حاصل از برآورد مدل دوم ……………………………………………………………………………………. ۶۰
۴-۳-۳- نتایج حاصل از برآورد مدل سوم …………………………………………………………………………………… ۶۳
۴-۴- آمار توصیفی متغیرهای تحقیق …………………………………………………………………………………………… ۶۷
۴-۵- خلاصه فصل ………………………………………………………………………………………………………………….. ۶۸
فصل پنجم – بحث و نتیجه گیری
۵-۱- مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………….. ۷۰
۵-۲- نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………………………….. ۷۱
۵-۳- موانع و محدودیت های تحقیق …………………………………………………………………………………………. ۷۳
۵-۴- پیشنهادات کاربردی …………………………………………………………………………………………………………. ۷۴
۵-۵- پیشنهادات جهت تحقیقات آتی …………………………………………………………………………………………. ۷۴
۵-۶- خلاصه فصل ………………………………………………………………………………………………………………….. ۷۵
منابع و مأخذ
الف- منابع فارسی …………………………………………………………………………………………………………………….. ۷۶
ب- منابع انگلیسی ……………………………………………………………………………………………………………………. ۷۷
پیوست ها ……………………………………………………………………………………………………………………………….. ۷۹
چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………………….۱۰۱
فهرست جدول ها
عنوان صفحه
۳-۱- جدول: گزینش نمونه آماری تحقیق…………………………………………………………………………………….. ۲۸
۳-۲- جدول: آمار توصیفی Total impact …………………………………………………………………………………… 33
۳-۳- جدول: آمار توصیفی Temporary impact …………………………………………………………………………34
۳-۴- جدول: آمار توصیفی Permanent impact …………………………………………………………………………. 36
۳-۵- جدول: آمار توصیفی اندازه ( size ) ……………………………………………………………………………………..37
۳-۶- جدول: آمار توصیفی Volatility ……………………………………………………………………………………….. 38
۳-۷- جدول: آمار توصیفی Turnover ………………………………………………………………………………………… 39
۳-۸- جدول: آمار توصیفی متغیر BAS ………………………………………………………………………………………. 40
۳-۹- جدول: آمار توصیفی متغیر Market return…………………………………………………………………………. 41
۳-۱۰- جدول: آمار توصیفی متغیر Momentum ……………………………………………………………………………42
۴-۱- جدول: خروجی آزمون Correlation LM ………………………………………………………………………….. 48
۴-۲- جدول: خروجی آزمون Correlation LM با وجود جزء AR(1) …………………………………………….49
۴-۳- جدول: خروجی آزمون Correlation LM …………………………………………………………………………. 49
۴-۴- جدول: خروجی آزمون Correlation LM با وجود جزء AR(1) …………………………………………….49
۴-۵- جدول : خروجی آزمون Correlation LM ………………………………………………………………………… 50
۴-۶- جدول: خروجی آزمون Correlation LM با وجود جزء AR(1) …………………………………………….50
۴-۷- جدول: خروجی آزمون Heteroskedasticity ……………………………………………………………………… 51
۴-۸- جدول: خروجی آزمون Heteroskedasticity ……………………………………………………………………… 51
۴-۹- جدول: خروجی آزمون Heteroskedasticity ……………………………………………………………………… 51
۴-۱۰- جدول: آزمون تصریح خطا …………………………………………………………………………………………….. ۵۴
۴-۱۱- جدول: آزمون تصریح خطا …………………………………………………………………………………………….. ۵۵
۴-۱۲- جدول: آزمون تصریح خطا …………………………………………………………………………………………….. ۵۵
۴-۱۳- جدول: آزمون هم خطی میان متغیرها ……………………………………………………………………………….. ۵۶
۴-۱۴- جدول: خروجی تخمین مدل اول ……………………………………………………………………………………. ۵۶
۴-۱۵- جدول : خروجی تخمین با ورود جزء AR(1) ……………………………………………………………………57
۴-۱۶- جدول: خروجی مدل نهایی …………………………………………………………………………………………….. ۵۹
۴-۱۷- جدول: خروجی تخمین مدل دوم ……………………………………………………………………………………. ۶۰
۴-۱۸- جدول : خروجی تخمین با ورود جزء AR(1) ………………………………………………………………….. 61
۴-۱۹- جدول: خروجی تخمین مدل نهایی ………………………………………………………………………………….. ۶۳
۴-۲۰- جدول: خروجی تخمین مدل سوم …………………………………………………………………………………… ۶۴
۴-۲۱- جدول : خروجی تخمین با ورود جزء AR(1) ……………………………………………………………………64
۴-۲۲- جدول: خروجی تخمین مدل نهایی ………………………………………………………………………………….. ۶۶
۴-۲۳- جدول: آمار توصیفی متغیرهای تحقیق ……………………………………………………………………………… ۶۷
۵-۱- جدول: خلاصه نتایج آزمون فرضیات …………………………………………………………………………………. ۷۱
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
۳-۱- نمودار: اثر قیمتی شرکتها در سال ۱۳۹۱٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫ ۳۲
۳-۲- نمودار: اثر قیمتی موقت شرکتها در سال ۱۳۹۱ ………………………………………………………………… ۳۴
۳-۳- نمودار : اثر قیمتی دائمی شرکتها در سال ۱۳۹۱٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫ ۳۵
۳-۴- نمودار: اندازه (size) ………………………………………………………………………………………………………… 36
۳-۵- نمودار: نوسانات (volatility)…………………………………………………………………………………………….. 37
۳-۶- نمودار: حجم معاملات …………………………………………………………………………………………………….. ۳۸
۳-۷- نمودار: متغیر BAS ………………………………………………………………………………………………………….. 39
۳-۸- نمودار: متغیر Market return ……………………………………………………………………………………………. 40
۳-۹- نمودار : متغیر momentum ………………………………………………………………………………………………. 41
۴-۱- نمودار : آزمون نرمال بودن مدل اول ………………………………………………………………………………….. ۵۲
۴-۲- نمودار : آزمون نرمال بودن مدل دوم ………………………………………………………………………………….. ۵۳
۴-۳- نمودار : آزمون نرمال بودن مدل سوم …………………………………………………………………………………. ۵۳
چکیده
نظارت و کنترل اثر قیمتی یکی از پویاترین حوزه های پژوهشی در شرکت های تجاری بوده و به سرعت در حال گسترش است. بررسی اثرات معاملات بلوک می تواند در درک چگونگی پاسخ بازار مفید واقع شود. هدف علمی پژوهش، بررسی تاثیر معاملات بلوک بر نوسانات قیمت سهام با بهره گرفتن از داده های روزانه مرتبط با پنج معامله پیشین و آتی معامله بلوک بوده و از اهداف کاربردی نیز کمک به پیش بینی قیمت سهام برای کلیه استفاده کنندگان شامل تحلیلگران مالی، کارگزاران، شرکتهای سرمایه گذاری و متقاضیان سهام در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. تحقیق حاضراز بعد زمانی پس رویدادی و از لحاظ هدف، تحقیقی کاربردی است. در این پژوهش اثر قیمتی معاملات بلوک در بورس اوراق بهادار تهران در بازه زمانی یکساله از تاریخ ۱/۱/۱۳۹۱ تا ۳۰/۱۲/۱۳۹۱ سنجیده می شود و با بهره گرفتن از آزمون همبستگی رابطه بین اندازه معامله بلوک، نوسانات قیمت، حجم معاملات، بازده بازار، بازده روزانه تجمعی ماقبل و تفاوت بین بالاترین و پائین ترین قیمت با اثر قیمتی معاملات بلوک سنجیده می شود. داده های اولیه این تحقیق بعد از استخراج از منابع ذکر شده وارد نرم افزار اکسل شده تا با انجام برخی محاسبات متغیرهای مورد نیاز در فرضیه پژوهش بدست آیند، سپس نتایج حاصل از اندازه گیری متغیرها به منظور آزمون فرضیه پژوهش وارد نرم افزار ای – ویوز شده است. بطور کلی نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد که اثر قیمتی دائمی، با افزایش بازده روزانه تجمعی ماقبل معامله بلوک افزایش می یابد. اثر قیمتی کل نیز با افزایش حجم معاملات و بازده بازار افزایش یافته در حالیکه با افزایش اندازه معامله و نوسانات قیمت و بازده روزانه تجمعی ماقبل معامله بلوک کاهش می یابد. اثر قیمتی موقت نیز با افزایش اندازه معامله و نوسانات قیمت و بازده روزانه تجمعی ماقبل معامله بلوک افزایش یافته و با افزایش حجم معاملات و بازده بازار کاهش می یابد.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
کلمات کلیدی: اثر قیمتی، معاملات بلوک، بورس اوراق بهادار تهران
فصل اول

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

همانطور که در جدول 4-10 آمده است نام کل برنامههای رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391 آورده شده و تعداد واژه های مرتبط با موضوع کتاب و کتابخوانی آورده شده در مجموع 716313 واژه بوده است .
پرسش سوم. میزان تولید برنامههای رادیویی شبکه فرهنگ در موضوع کتاب و کتابخوانی به تفکیک ساختار برنامه چقدر است؟

در پاسخ به سئوال سوم پژوهش همانطور که در جدول 4-13 آمده است به ترتیب بیشترین میزان استفاده از واژه های مرتبط با كتاب و كتابخوانی مربوط به برنامههایی با ساختار كلامی پیامی(22229 مرتبه)، مسابقه(17770 مرتبه)، روایی آوایی(15360 مرتبه) و پیامی(11547 مرتبه) است.
پرسش چهارم. میزان تولید برنامههای شبکه فرهنگ در سال 1391 با موضوع کتاب و کتابخوانی به تفکیک مدت اجرای برنامه چقدر است؟
در پاسخ به سئوال چهارم پژوهش: میزان تولید برنامههای رادیویی شبکه فرهنگ در موضوع کتاب و کتابخوانی به تفکیک مدت برنامهی اجرا شده مورد بررسی قرار گرفته همانطور که در جدول 4-15 آمده است بیش از 61 دقیقه (19451مرتبه)، بین 31 تا 60 دقیقه (15516 مرتبه)، بین 16 تا 30 دقیقه (8481 مرتبه) و كمتر از 15 دقیقه (2039 مرتبه).
پرسش پنجم. میزان تولید برنامههای شبکه فرهنگ در سال 1391 با موضوع کتاب و کتابخوانی به تفکیک گروه های برنامه. چقدر است؟
در پاسخ به سئوال پنجم پژوهش: میزان تولید برنامههای رادیویی شبکه فرهنگ در موضوع کتاب و کتابخوانی به تفکیک گروه ها ی برنامه مورد بررسی قرار گرفته همانطور که در جدول 4-8 آمده است 7/29 درصد از برنامههای مورد مطالعه از جهت گروه برنامه ای، در گروه فرهنگ و دانش، 7/25 درصد در گروه مطالعات فرهنگی، 23 درصد در گروه فرهنگ و ادب، 5/9 درصد در گروه فرهنگ و هنر، 5.4 درصد در گروه فرهنگ و جامعه، 1/4درصد گروه فرهنگ و اندیشه، 4/1 درصد در گروه اداره كل نمایش، 4/1 درصد در گروه پخش قرار می گیرند.
پرسش ششم. میزان تولید برنامههای معرفی کتاب در برنامههای رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391 چقدر است؟
در پاسخ به سئوال ششم پژوهش: میزان تولید برنامههای رادیویی شبکه فرهنگ در موضوع معرفی کتاب مورد بررسی قرار گرفته همانطور که در جدول 4-18 آمده است حداقل واژه های مرتبط برای یک سال 27 مرتبه و حداكثر 2498 مرتبه بوده است كه میانگین هم 9286/818 بوده است و یافته دیگر اینكه، در مجموع 11465 مرتبه در برنامههای رادیویی شبكه فرهنگ از واژه های مرتبط با معرفی كتاب استفاده شد.
پرشس هفتم. میزان تولید برنامههای رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391 با موضوع نقد و بررسی کتاب چقدر است؟
در پاسخ به سئوال هفتم پژوهش: میزان تولید برنامههای رادیویی شبکه فرهنگ در موضوع نقد و بررسی کتاب مورد بررسی قرار گرفته همانطور که در جدول 4-17 آمده است تنها 2 برنامه دارای واژه های مرتبط با نقد كتاب بوده است و 72 برنامه هیچ واژه مرتبط با نقد كتاب نداشته است. حداقل واژه های مرتبط برای یک سال 1285 مرتبه و حداكثر 1421 مرتبه بوده است كه میانگین هم 1353 بوده است و یافته دیگر اینكه، در مجموع 2706 مرتبه در برنامههای رادیویی شبكه فرهنگ از واژه های مرتبط با نقد كتاب استفاده شد.
پرسش هشتم. میزان تولید برنامههای رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391 با موضوع قصهگویی و قصهخوانی چقدر است؟
در پاسخ به سئوال هشتم پژوهش: میزان تولید برنامههای رادیویی شبکه فرهنگ در موضوع قصهگویی و قصهخوانی مورد بررسی قرار گرفته همانطور که در جدول 4-19 آمده است 23 برنامه دارای واژه های مرتبط با قصهگویی بوده است و 51 برنامه هیچ واژه مرتبط با قصهگویی نداشته است. حداقل واژه های مرتبط برای یک سال 95 مرتبه و حداكثر 8905 مرتبه بوده است كه میانگین هم 6522/1748 بوده است و یافته دیگر اینكه، در مجموع 40219 مرتبه در برنامههای رادیویی شبكه فرهنگ از واژه های مرتبط با قصهگویی استفاده شد.
پرسش نهم. تولید برنامههای رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391 در زمینه کتاب و کتابخوانی بر حسب جنسیت و همکاران برنامه ساز چگونه است؟
در پاسخ به سئوال نهم پژوهش: همکاران برنامه ساز در تولید برنامههای رادیویی شبکه فرهنگ در موضوع کتاب و کتابخوانی بر حسب جنسیت مورد بررسی قرار گرفته همانطور که در جدول 4-20 آمده است به ترتیب بیشترین میزان استفاده از واژه های مرتبط با كتاب و كتابخوانی مربوط به برنامههایی است كه تهیهکنندگان آنها به شرح زیر است: زن (17984 مرتبه)، مرد (7131 مرتبه)، هم مرد و هم زن (5105 مرتبه).
4-25 آزمون فرضیه ها
4-25-1 فرضیه اول: « بیش از 40% برنامههای رادیویی به مفاهیم کتاب، کتابخوانی و ترویج کتابخوانی اشاره نشده است».
جدول 4-21. نتایج آزمون دوجمله ای برای فرضیه اول پژوهش

وضعیت اشاره به کتاب و كتابخوانی تعداد نسبت مشاهده شده نسبت مورد انتظار معناداری
اشاره شده 67 91/0 50/0 000/0
اشاره نشده 7 09/0
جمع 74 00/1
از آزمون دو جمله ای استفاده شد و همانطور كه از نتایج جدول 4-21 مشاهده می‌شو
د باید گفت ضمن وجود معناداری بین نسبت های برنامههای اشاره شده به موضوع كتاب و كتابخوانی و برنامههای اشاره نشده به این موضوع با توجه به مقدار آلفای 01/0 در ادامه با مشاهده نسبت این دو دسته برنامهها باید اشاره داشت كه 91 درصد برنامههای رادیویی شبكه فرهنگ كه در طی سال 1391 در طول ساعات مختلف شبانه روز پخش میشد به موضوع كتاب و كتابخوانی اشاره داشتهاند و تنها در 09/0 درصد برنامهها به این موضوع اشاره ای نداشتهاند. این یافتهها نشان دهنده اهمیت موضوع كتاب و كتابخوانی در بین برنامههای رادیویی شبكه فرهنگ در سال 1391 بوده است و بدین ترتیب فرضیه اول پژوهش مورد تایید قرار نگرفت.
4-25-2 فرضیه دوم: «بین جنسیت سازندگان برنامهها از جهت میزان پرداختن به موضوع کتاب و کتابخوانی تفاوت معنیداری وجود دارد».
جدول 4-22. نتایج آزمون تحلیل واریانس یکطرفه برای فرضیه دوم پژوهش

حق انحصاری © 2021 مطالب علمی گلچین شده. کلیه حقوق محفو

در هر موقعیتی که به موجب ملاک های فوق عمل می شود، می توان گفت که مدیریت وجود دارد. پس، مدیریت؛ فعالیتی است منظم، در جهت تحقق هدف های معین که از طریق ایجاد روابط میان منابع موجود، انجام دادن کار با مشارکت افراد دیگر، و شرکت فعال در تصمیم گیری، صورت می گیرد(سید جوادین، ۱۳۸۲).
فراگرد مدیریت را غالباً به کارکردها یا وظایف مدیریت تفکیک و تجزیه می کنند. منظور از کارکرد، فعالیت مهمی است که در نیل به هدف ضرورت تام دارد. در اینکه کدام کارکرد مدیریت مهم است، اختلاف نظر وجود دارد.
فایول[۹۸]، فراگرد مدیریت را به وظایف یا کارکردهایی تقسیم کرده است. او پنج وظیفه اساسی در مدیریت تشخیص داد:
برنامه ریزی[۹۹] ، یعنی، پیش نگری و تدارک وسایل برای عملیات آینده.
سازماندهی[۱۰۰] ، یعنی ترکیب و تخصیص افراد و منابع دیگر برای انجام دادن کار.
فرماندهی[۱۰۱] ، یعنی، هدایت و جهت دهی افراد در انجام دادن کار.
هماهنگی[۱۰۲] ، یعنی، به هم پیوستن و وحدت بخشیدن همه کوشش ها و فعالیت ها.
کنترل[۱۰۳] ، یعنی، رسیدگی به اینکه آیا کلیه امور طبق مقررات و دستورات صورت می گیرد یا نه.
در اغلب کتاب های مدیریت، کارکردها به عنوان موضوع های اصلی سازمان مدیریت قلمداد می شوند. در طیقه بندی رایجی که امروزه مورد توجه است، کارکردهای مدیریت عبارتند از: برنامه ریزی، سازماندهی، رهبری و کنترل. صاحب نظران اخیر، هماهنگی را لازمه همه مراحل مدیریت دانسته از تفکیک آن به صورت یک کارکرد جداگانه خودداری می کنند. به علاوه، در بعضی از طبقه بندی ها، ارتباط و تصمیم گیری نیز به عنوان کارکردهای مدیریت توصیف می شوند(علاقه بند،۱۳۸۵).
۲-۷-۱- نقش های مدیریت
در اواخر دهه ۱۹۶۰، مینتزبرگ[۱۰۴] بر اساس مطالعه دقیقی از کار و فعالیت های مدیران ارشد سازمان ها نتیجه گیری کرد که رویکرد کارکردی برای توصیف کار مدیریت کافی نیست؛ مثلاً، او پی برد که مدیران فقط مقدار اندکی از وقت خود را صرف فعالیت های برنامه ریزی بلند مدت می کنند، کمتر به تحلیل بیطرفانه اطلاعات می پردازند و … . او بر اساس اطلاعاتی که جمع آوری کرده بود، به تعریف مجددی از کار مدیر به عنوان اجرا کننده ده نقش متفاوت ولی بسیار مرتبط به هم، پرداخت. نقش عبارت است از مجموعه ای از رفتارهای وابسته به یک کار خاص در سازمان(علاقه بند،۱۳۸۵).
اصطلاح نقش های مدیریت به مقولات خاصی از رفتارهای مدیریتی یا “مجموعه های سازمان یافته ای از رفتارها” که حول سه محور روابط میان شخصی، انتقال اطلاعات و تصمیم گیری گروه بندی می شود، اشاره می کند.
۲-۷-۱-۱- نقش های میان شخصی مدیران
نخستین هدف این نقش ها، شکل دادن به روابط بین مدیر و اشخاص دیگر یا به طور کلی، سلوک و رفتار میان شخصی است. این نقش ها مستقیماً از اختیارات رسمی مدیران ناشی می شوند.
مقام تشریفاتی: شامل ایفای وظایف تشریفاتی و نمادین مدیر برای واحد سازمانی مربوط است. اگر چه ممکن است چنین وظایفی چندان اهمیت نداشته باشد، ولی انتظار می رود که مدیر آن ها را انجام دهد. انجام دادن این وظایف، نشانه توجه مدیر به امور، چیزها و افرادی است که شایسته اعتنا هستند. نظیر شرکت در مراسم و جشن ها، حضور در مراسم ازدواج کارکنان، استقبال از بازدیدکنندگان سازمان و خوش آمدگویی به آنان (سید جوادین،۱۳۸۲).
رهبر: شامل هدایت و هماهنگی وظایف زیردستان به منظور تحقق هدف های سازمانی است. برخی از جوانب نقش رهبری، با گزینش، استخدام، ارزیابی وپاداشدهی کارکنان مربوط است. هدف اصلی نقش رهبری، یگانه سازی نیازها و هدف های کارکنان با هدف ها و مقاصد سازمانی است. زیردستان نسبت به رفتار رهبری مدیر حساس هستند. هر رفتار و حرکت او مورد توجه است و از سوی آنان تعبیر و تفسیر می شود. گرچه اختیار رسمی مدیر از لحاظ رهبری کارکنان، قدرت بالقوه قابل ملاحظه ای به وی می بخشد، ولی چگونگی رفتار او در این نقش، به شخصیت و عوامل موقعیتی او بستگی دارد.
رابط: منظور از آن، برقراری ارتباط و تماس مستمر با افراد یا گروه های داخل و خارج سازمان است. هدف اصلی مدیر در این نقش، ایجاد، حفظ و توسعه شبکه ارتباطی برای تأمین منابع اطلاعاتی است. این نقش به مدیر کمک می کند که با پدید آوردن یک نظام اطلاعاتی برای سازمان، ایفای نقش های اطلاعاتی خود را تسهیل کند(علاقه بند،۱۳۸۵).
۲-۷-۱-۲- نقش های اطلاعاتی مدیران
مینتزبرگ (۱۹۷۳) معتقد است مدیران از طریق نقش های اطلاعاتی، شبکه ای از ارتباطات ایجاد می کنند که آنان را به مبادله اطلاعات مورد نیاز قادر می سازد.
خبرگیر: در این نقش، وظایف مدیران عبارت است از جستجو و دریافت اطلاعات. آن ها به منزله شبکه رادار، به پیمایش محیط، برای کسب اطلاعاتی که کار و سازمان آنان را تحت تأثیر قرار می دهند، می پردازند. مدیران به اطلاعات روزآمد نیاز دارند، زیرا که باید به سرعت به رویدادهایی که پیرامون سازمان آن ها رخ می دهند، واکنش نشان دهند.
پخشگر: مدیران در نقش پخشگر اطلاعات، اخبار و اطلاعات دریافتی خود را با دیگران سهیم می شوند و آن را در سازمان توزیع می کنند. گاهی، اطلاعات محرمانه تلقی می شوند، یعنی تا وقتی که مدیر آن ها را در اختیار دیگران نگذاشته، آن ها بدان دسترسی ندارند. توزیع اطلاعات، امری مستمر است، ولی اطلاع رسانی کافی به زیردستان ممکن است دشوار و زمان گیر باشد. از این رو، مدیران باید اطلاعات دریافتی را مرتب کنند و مشخص نمایند، چه اطلاعاتی به چه کسانی انتقال یابد.
سخنگو: نقش مدیران در نظام اطلاعاتی سازمان با پخش اطلاعات خاتمه نمی یابد، بلکه آن ها باید پاره ای از اطلاعات را به افراد یا گروه هایی در خارج از سازمان نیز منتقل کنند. در نقش سخنگو، مدیران، با بیانات رسمی به صورت ایراد سخنرانی، ارائه گزارش یا آگهی از طریق رسانه ها به دیگران اطلاع رسانی می کنند. در این نقش، وقتی که مدیری مطلبی بیان می کند به منزله آن است که سازمان آن را می گوید (علاقه بند،۱۳۸۵).
۲-۷-۱-۳- نقش های تصمیمی مدیران
سازمان هنگامی که چیزی تولید می کند -خدمت یا محصول- کار اصلی خود را انجام می دهد. لازمه مهم کار اصلی سازمان، تصمیم گیری است. مدیران در نقش های تصمیمی، سازمان خود را به نحوی از انحا به کار و عمل متعهد می سازند.
کارآفرین: مدیران در این نقش به اجرای طرح ها و ابتکارات می پردازند، یا تغییرات مورد نیاز را تشخیص می دهند. در ارتباط با بهسازی امور و عملیات سازمانی اندیشه های تازه ارائه می دهند، تصمیماتی می گیرند، و به زیردستان فرصت می دهند که درباره تغییرات اظهار نظر کنند.
مهارگر آشفتگی: در این نقش، مدیران به حل مسایل، مشکلات، تضادها و تعارض های میان واحدها و کارکنان سازمان پرداخته، اقدامات اصلاحی لازم را به عمل می آورند. در واقع، آنان به عنوان مهارگر آشفتگی ها و بحران های داخلی و خارجی سازمان، و متصدی برقراری آرامش و اصلاح امور عمل می کنند.
تخصیص گر منابع: مدیران مسئول تصمیم گیری برای تقسیم و توزیع منابع واحدهای سازمانی هستند. آنان به طور مستمر باید درباره چگونگی توزیع منابع مالی، انسانی، مادی و زمان تصمیم گیری کنند.
مذاکره گر: در این نقش که با نقش قبلی تنگاتنگ مرتبط است، مدیران به عنوان نماینده سازمان خود، با مشتریان یا ارباب رجوع، عرضه کنندگان مواد و خدمات مورد نیاز سازمان، اتحادیه های مرتبط با کارکنان سازمان، یا دولت و مقامات دولتی طرف مذاکره و گفت و گو قرار می گیرند(علاقه بند،۱۳۸۵).
توضیح مدیریت بر حسب نقش های مدیران، به ویژه از این لحاظ اهمیت دارد که توجه را به محیط کار مدیریت جلب می کند. کار مدیر در محیطی متلاطم و نامطمئن انجام می گیرد. به نظر مینتزبرگ، رویدادها و موقعیت های واقعی سازمان ها فقط تا حدی قابل پیش بینی و کنترل است و مدیر غالباً هنگام وقوع، با آن ها سر و کار پیدا می کند. مدیران نه وقت دارند و نه تمایل دارند که به تفکر و باریک اندیشی بپردازند. آن ها، بیش از هر چیز باید به عنوان افرادی اهل عمل، بتوانند از عهده یک سلسله رویدادها و چالش های شگفت و غافل گیرانه برآیند.
به این ترتیب، مفهوم مینتزبرگ از کار مدیر، یادآور این نکته مهم است که تعریف مدیریت به عنوان مجموعه ای از کارکردهای برنامه ریزی، سازماندهی، رهبری و کنترل، تا اندازه ای شکل آرمانی شده ای از آنچه مدیران سعی می کنند انجام دهند، به شمار می رود. در واقع، محیط فعالیت مدیران به طور مستمر در حال دگرگونی است. گر چه آن ها می کوشند از رویه های عقلانی و منظم در کار خود پیروی کنند، ولی غالباً در انجام کار خود با رویدادهای غیر مترقبه و موانع ناطلبیده، رو به رو می گردند(سید جوادین،۱۳۸۲).
۲-۷-۲- سیر تطور مدیریت فراملیتی و جهانی
گرچه تجارب میان ملل مختلف از قدمت طولانی برخوردار است، تجارت و مدیریت فراملیتی و جهانی به شکل جدید آن پس از جنگ جهانی دوم شروع به رشد کرده و در دهه های اخیر، لزوم اتخاذ سیاست های راهبردی جهانی در این زمینه بیشتر احساس شد. سازمان های فراملیتی و جهانی در روند تکاملی خود مراحلی گوناگون را پشت سر گذاشته اند. برای آشنایی با سیر تکاملی این سازمان ها، لازم است به دیدگاه هایی که در این زمینه وجود دارد اشاره شود.
در مورد سیر تطور سازمان های فراملیتی و جهانی، دیدگاه های گوناگونی وجود دارد. در بین شرکت هایی که قلمرو فعالیت آن ها گسترش یافته و از درون مرزی به برون مرزی و فرامرزی رسیده است، چهار نوع طرز تفکر و جهان بینی قابل تشخیص است که عبارتند از خود محوری، چند محوری، منطقه محوری و جهان محوری.
خود محوری[۱۰۵]: در جهان بینی مبتنی بر خود محوری جهت گیری ها از جانب کشور مبدأ صورت می گیرد. در این نوع طرز تفکر که با نگرش برتری نژادی شباهت زیادی دارد، نوعی اعتقاد به برتری ذاتی افراد، سیستم ها و روش های کاری کشور مبدأ وجود دارد. با احراز مشاغل کلیدی از شهروندان کشور مبدأ استفاده می شود، حقوق و مزایای آنان از حقوق و دریافتی افراد بومی بالاتر است و بر اذهان افراد بومی چنین باوری حاکم است که کارکنان کشور مبدأ باهوشتر، تواناتر و قابل اتکاءترند(لیپ وکلارک[۱۰۶]،۲۰۰۳؛ زاهدی،۱۳۷۹).
چند محوری[۱۰۷]: در این نوع جهان بینی، تفاوت های فرهنگی مطرح می شود و چون چنین باوری وجود دارد که درک و فهم خارجی ها کار بسیاری مشکل است، سعی می شود که اصولاً درگیری هر چه کمتری با خارجی ها پیش آید. در این مورد، تقریباً مشاغل کلیدی بوسیله مدیران بومی و در کشورهای میزبان، احراز می شود و آنان نیز همکاران خود را از افراد محلی انتخاب می کنند. گرایش اصلی مدیران مرکزی (در کشور مبدأ) این است که “بگذارید رومی ها کار را به طریق خودشان انجام دهد وتا جایی که مدیران خارجی ما به کسب منفعت مشغولند بهتر است که ما در سایه و در کنار باقی بمانیم.” به این ترتیب، سازمان مرکزی به صورت هولدیدنگ کمپانی[۱۰۸] (شرکتی که مالک سهام شرکت دیگر است و در اداره امور شرکت دوم نقش ندارد.)عمل می کند و دخالتی در اداره امور داخلی شعب خود در خارج اعمال نمی نماید(زاهدی،۱۳۷۹).
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
منطقه محوری[۱۰۹]: در این مرحله، جهت گیری منطقه ای آغاز می شود. شرکت ها، سیاست های پرسنلی خود را بر مبنای امکانات و واقعیت های منطقه ای تنظیم می کنند و مدیران خود را بر این اساس استخدام کرده، آموزش می دهند و ارزیابی می کنند. با اتخاذ سیاست های منطقه ای، امکان شناخت و پیش بینی اوضاع منطقه بیشتر می شود.
جهان محوری[۱۱۰]: این جهان بینی بر نگرشی سیستمی استوار است. واحدهای مرکزی و شعب شرکت، همدیگر را به منزله اجزاء متشکله یک سیستم زنده جهانی قلمداد می کنند که هیچ یک از دیگری برتر نیست. هر نظر خوب و مناسبی که از هر جا مطرح شود در کل مجموعه مطرح می گردد و هدف نهایی این است که تخصیص منابع و اجرای امور به بهترین شکل صورت پذیرد(لیپ و کلارک،۲۰۰۳).
۲-۷-۳- فرایند مدیریت تنوع فرهنگی
گروه هایی که از تنوع فرهنگی برخوردارند در برخی از موارد بهره وری بالایی دارند و در مواردی نیز از گروه های متجانس عقب می مانند. مدیران آگاه، با علم به این موقعیت ها باید بکوشند از منبع تنوع در جای خویش، به طور مناسبی بهره گیرند. برای به حداقل رساندن ضررهای ناشی از فرایند کار گروه های چند فرهنگی اصول زیر برقرار است:.
– انتخاب بر مبنای وظیفه. در انتخاب اعضای گروه ها، به جای توجه به نژاد و ملیت و قومیت افراد، باید به لیاقت و شایستگی آنان توجه شود. برای به حداکثر رساندن اثربخشی گروهی، اعضا را باید به گونه ای انتخاب کرد که از نظر سطح توانمندی، هماهنگ و متجانس باشند تا برقراری ارتباط بین آن ها تسهیل شود و از نظر طرز تلقی و نحوه نگرش، غیر متجانس باشند تا از این طریق، امکان ارائه راه حل های متنوع تری فراهم آید.
– شناسایی تفاوت ها. گروه ها نباید تفاوت های فرهنگی را نادیده گرفته و یا سعی در به حداقل رساندن آن ها نمایند. بسیاری از موانعی که در ارتباطات میان – فرهنگی پیش می آید ناشی از نادیده گرفتن تفاوت های فرهنگی است. باید روحیه ای در سازمان به وجود آورد که کارکردن با تنوع فرهنگی یک وظیفه بلند مدت قلمداد شود نه صرفاً یک پاسخ موقت و حساب نشده و نیز چنین نگرشی در سازمان تقویت شود که چنانچه با تنوع موجود به درستی برخورد شود، سازمان بهتر می تواند در وضعیت رقابتی قرار گیرد و در اغلب موارد بهتر می تواند به نیازهای مشتریانش پاسخ گوید. ارتباطات میان – فرهنگی از طریق فهم تفاوت های فرهنگی آسان تر می شود و مدیرانی که در این زمینه ها آموزش دیده باشند در مواجه با تفاوت های فرهنگی از دیگران موفق تر خواهند بود(شنایدر و بارسو[۱۱۱]، ۱۳۸۲).
– آرمان یا هدف غایی. اعضای تیم های چندفرهنگی در مورد توافق نسبت به هدف ها معمولاً بیشتر از اعضای گروه های متجانس با مشکل مواجه می شوند. رهبران چنین گروه هایی باید ابتدا یک هدف غایی و آرمان مشخص برای مراحل آغازین تشکیل گروه در نظر گیرند، هدفی که فراتر از تفاوت های فردی باشد و به اندازه کافی کلی و جامع باشد و جهات اصلی کار را برای گروه مشخص سازند. با اتخاذ چنین تمهیدی میزان تعصبات کاهش یافته و همکاری و همبستگی گروه افزایش می یابد(زاهدی، ۱۳۷۹).
– قدرت مساوی. هرگاه کلیه اعضای گروه در کارها مشارکت داشته باشند، امکان این که نظریات بیشتر و بهتری عاید شود افزایش می یابد. سلطه فرهنگی، یعنی اعمال قدرت نامتناسب یک دسته از افراد بر سایرین، سبب افت بهره وری شده و از مشارکت گروه تحت سلطه می کاهد و اشتیاق مشارکت را سرکوب می سازد. نکته ای که در مدیریت گروه های چند فرهنگی بسیار مهم است نحوه توزیع قدرت بین اعضای چنین گروه هایی است. در گروه های متنوع و بین المللی، رهبران باید مراقب باشند که قدرت اضافی به اعضای کشور میزبان، اعضای کشور مبدأ، اعضای یک ملیت خاص یا یک فرهنگ مشخص و یا افرادی که با خود رهبران هم فکر و هم عقیده اند اعطا نشود و قدرت بر مبنای توان هر عضو در اجرای وظیفه و نقشی که در تحقق هدف های تعیین شده می نماید توزیع گردد. به عبارت دیگر ملاک تقسیم قدرت قدرت، توانایی و شایستگی فردی است نه منزلت خاص افراد به اعتبار وابستگی های ملی، قومی، جناحی و غیره (زاهدی،۱۳۷۹).
– احترام متقابل. در گروه های چند فرهنگی باید بین اعضا احترام متقابل برقرار باشد و هیچ یک خود را برتر از دیگری نپندارد. تعصبات بی مبنا که بر اساس آن انسان خود را از دیگران برتر تصور کند و خود محوری قومی و فرهنگی که بر اساس آن، افراد یک فرهنگ یا ملیت خاصی چنین تصور کنند که خود در مرکز قرار داشته و دیگران با فواصلی از مرکز و در اطراف آنان قرار گرفته اند، تصوراتی واهی بیش نیستند و فاصله موجود بین اعضای گروه های چند فرهنگی را افزایش می دهند. با انتخاب افراد شایسته و ذی صلاح به وسیله مدیران هر گروه، می توان زمینه احترام متقابل را فراهم کرد. توانمندی ها و شایستگی های افراد در خنثی شدن تعصبات بی مورد و قضاوت های ذهنی تأثیر می گذارد و آن ها را به حداقل می رساند.
– ضرورت ارائه بازخور. در گروه های چند فرهنگی، نیل به توافق تصمیم خوب یا بد دشوارتر از گروه های متجانس است. در گروه های متجانس به دلیل زمینه های فرهنگی همانند و ارزش های مشابه، معیارهای قضاوت با دشواری کمتری نسبت به گروه های چند فرهنگی مشخص می شود. در چنین مواردی مدیران لازم است که جهت افزایش اثربخشی کار گروهی، از همان ابتدای کار، نسبت به فرایند عمل و نوع ستاده ها، بازخور مثبت ارائه دهند تا چنانچه اشکالی وجود داشته باشد به موقع نسبت به رفع آن اقدام شود. اعضای تیم با توجه به بازخورهای دریافتی، به نقش و سهم هر یک از اعضا در رفع انحرافات و اصلاح مسیر آگاهی یافته و با تلاش جمعی در جهت تحقق هدف ها گام بر می دارند(زاهدی،۱۳۷۹).
– آموزش تنوع. اداره مؤثر گروه های چند فرهنگی باعث می شود که مشکلات و موضوعات مطروحه از زوایای مختلفی مورد بحث قرار گیرند و نتایج مناسبتری را عاید کل گروه سازند. برای اداره مؤثر این گروه ها اخیراً دوره های آموزشی خاصی با عنوان آموزش تنوع در سازمان های فراملیتی و جهانی متداول شده است. طی این دوره ها به افراد آموزش داده می شود که برای افراد از فرهنگ های دیگر احترام قائل شوند، تفاوت های فرهنگی را مورد شناسایی قرار دهند و این تفاوت ها را بپذیرند. بعلاوه ارزش و اهمیت این تفاوت ها را تشخیص دهند. در این دوره ها به شرکت کنندگان آموزش داده می شود تا خود را بشناسند و از تعصبات و پیشداوری های افرادی که از نژاد، قومیت، گروه سنی، جنسیت، شرایط ظاهری و وضعیت فیزیکی خاصی برخوردارند آگاه شوند و نحوه غلبه بر پیشداوری های خود را بیاموزند (فیزی،۱۳۸۴).
با توجه به آن چه گفته شد، با مدیریت مؤثر تیم های چند فرهنگی می توان از ظرفیت ها و امکانات موجود در آن ها به عنوان یک فرصت و نه تهدید، استفاده کرد. نحوه اداره گروه های چند فرهنگی در تبدیل تهدیدها به فرصت ها نقش مؤثری دارد. مدیران در چنین گروه هایی باید بتوانند با تأکیدات بجا و بموقع بر اهمیت خلاقیت، همبستگی، توافق و اجماع، بدیل های متنوع و نظریات و دیدگاه های گوناگون، با توجه به شرایط و مقتضیات کارها و فعالیت های مورد نظر از فرصت های در دسترس بالاترین استفاده را بنمایند. مدیران نباید اجازه دهند که تنوع و تفاوت های موجود مانعی برای ابراز نظرها و دیدگاه های گوناگون شود و افراد به جای کار گروهی مؤثر به طور انفرادی به فعالیت بپردازند و واحد خود را به واحدی غیرکارا و غیر اثر بخش بدل سازند. در چنین حالتی مدیران شاهد افت بهره وری و تضعیف روحیه کار دسته جمعی در سازمان خواهند شد.
مدیریت تنوع فرهنگی، در حوزه خرد یا کلان، متشکل از فعالیت هایی منظم است که آن را در قالب مراحل این فرایند می توان تعریف کرد. این مراحل عبارتند از:
۱- شناخت وضعیت موجود
۲- شناخت وضعیت مطلوب
۳- شناسایی راه حل های اصلی و جایگزین
۴- گزینش بهترین راه حل ها
۶- اجرا
۷- نظارت
۸- ارزیابی
نکته مهم این است که این فرایند، یک فرایند چرخشی است، یعنی نتایج ارزشیابی، زمینه ای برای اجرای دور جدید فعالیت ها است که خود این چرخه را مجدداً طی می کند. البته گاه از این مراحل، در قالب سه مرحله عمده برنامه ریزی (شامل فعالیت های ۱ الی ۵)، اجرا(فعالیت۶) و ارزیابی (فعالیت۷ و ۸) یاد می شود(حاجی ده آبادی،۱۳۸۳).
شکل (۲-۱) فرایند مدیریت تنوع فرهنگی(حاجی ده آبادی،۱۳۸۳، ص ۸۱).
۲-۷-۳-۱- شناخت وضعیت موجود
هرگونه فعالیت و برنامه ریزی باید مبتنی بر شناخت تحلیلی، عمیق، دقیق و همه جانبه از وضعیت موجود باشد. به هر میزان وضعیت موجود بیشتر و بهتر شناخته شود، امکان طراحی و اجرای مطلوب برنامه ها و فعالیت های مناسب بیشتر خواهد بود(نیلی پور،۱۳۸۷).
در شناخت وضعیت موجود، مؤلفه های مهمی باید مد نظر قرار گیرد که اهم آن ها بدین شرح است:
– مخاطب شناسی
مخاطبین مدیریت ، “انسان” هستند. شناخت انسان ها، در واقع، شناخت روحیات، نیازها، قابلیت ها، توانایی ها و ویژگی های آنان است. در واقع شناخت مخاطبان، تطبیق مباحث انسان شناسی و روان شناسی بر آنان و یافتن دقیق ویژگی های، نیازها، توانایی ها، روحیات و استعدادهای ایشان است تا از این منظر:
اولاً، برنامه ها متناسب با این ویژگی ها طراحی شود،
ثانیاً، از آنجا که مدیریت، اجرای کار توسط دیگران است و با عنایت به اصل مهم مشارکت، استفاده از مخاطبین در اجرای برنامه ها امکان پذیر گردد.
در واقع، مخاطب شناسی یافتن پاسخی برای پرسش مهم ’برای چه کسانی به اجرا در می آید؟‘ در برنامه ریزی ها است (حاجی ده آبادی،۱۳۸۳).
یک برنامه ، هنگامی می تواند مؤثر و موفق عمل نماید که بر اساس توانایی ها و نیازهای مخاطبین در حال و آینده تدوین شده باشد و این کار ممکن نیست، مگر آن که طراحان برنامه ها اطلاعات مناسب و کاملی از توانایی ها جسمی، روحی، سنی و روانی مخاطبین خود داشته باشند و از این اطلاعات در هر قسمت از برنامه طراحی شده، به وضوح استفاده نمایند.
– موقعیت شناسی
دومین گام در فرایند طراحی برنامه ها آگاهی در باره مکان و موقعیتی است که برنامه در آن اجرا خواهد شد. به بیان دیگر، موقعیت شناسی، یافتن پاسخی برای دومین پرسش مهم است: ’برنامه در چه موقعیتی به اجرا در می آید؟‘ (نیلی پور، ۱۳۸۷).
موقعیت شناسی علاوه بر شناخت جغرافیایی، جامعه شناسی و فرهنگ شناسی آن موقعیت را نیز شامل میشود. از این رو شناخت شخصیت ها، اماکن، آداب ورسوم و فرهنگ نیز از جمله مؤلفه های موقعیت شناسی است.
– امکانات
از آنجا که اجرای برنامه ها و فعالیت های فرهنگی بدون ابزارها و امکانات غیر ممکن است، بر یک مدیر است که در وهله نخست، امکانات و منابع مادی موجود را نیز به خوبی برآورد نماید تا از کاستی ها مطلع گشته و از این امکانات نیز به نحو مطلوبی استفاده نماید.
– شناخت مشکلات و موانع
در مسیر شناخت وضعیت موجود، شناخت مشکلات و موانع نیز ضروری است. منظور از مشکلات، دشواری ها و عوامل مخل یا مزاحم فراروی فعالیت ها است که به نوعی بازگشت به موارد قبلی دارد. یعنی لازمه شناخت مخاطبان، جریانات و شناسایی مشکلات و تنگناهای فراروی کار نیز می باشد. اما به لحاظ اهمیت آن، نگاه ویژه ای را می طلبد(حاجی ده آبادی،۱۳۸۳).
۲-۷-۳-۲- شناخت وضعیت مطلوب
دومین مرحله در فرایند مدیریت تنوع فرهنگی، شناخت کامل وضعیت مطلوب است. مراد از وضعیت مطلوب، در واقع همان هدف ها و مقاصد فرهنگی است. یعنی می خواهیم به کجا و به چه چیزی برسیم؟
برای این کار، مدیریت تنوع فرهنگی باید اهداف خویش را بشناسد. این اهداف معمولاً در دو دسته اهداف کلی و جزئی قرار می گیرند.
در ترسیم هدف ها باید توجه داشته داشت که:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

منابع فقهی
همچنان که در قبل راجع به نفقه زن و مبنای فقهی آن، به آیات قرآن کریم و روایاتی از معصومین (ع) اشاره کردیم که برخی از آنها در مورد نفقه نزدیکان نیز صادق است. با این، حال چون فقهای امامیه برای وجوب نفقه به قرآن و روایات و حتی اجماع استدلال می‌کنند، در اینجا تلاش می‌شود، برخی از این آیات و روایات را یادآوری نماییم. آیات و احادیثی که بعضی از آنها صراحت بیشتری در مورد نفقه اقارب دارند و برخی به طور ضمنی و حتی بعضی معنای صدقه و ثواب برای پرداخت نفقه خویشان، از آنها به ذهن می‌رسد.
در مورد آیات قرآن مجید، برای نمونه می‌توان به قسمتی از آیه ۲۳۳ سوره بقره اشاره نمود. خداوند در این آیه می‌فرماید: … لاتضار والده بولدها و لا مولودله بولده و علی‌الوارث مثل ذلک … (یعنی نباید مادر در نگهداری فرزند به زیان افتد و نه پدر بیش از متعارف برای کودک متضرر شود و اگر کودک را پدر نبود، وارث باید در نگاهداری او به متعارف قیام کنند). بدین ترتیب، از ظاهر این قسمت از آیه، با توجه به بخش قبلی آن که در مورد شیر دادن مادر به فرزند است و تکلیف پدر فرزند برای تأمین خوراک و پوشاک مادر به جهت شیر دادن فرزند تا دوسال تمام، می‌بینیم که در حد وسع و توان حضانت و نگهداری کودک که مستلزم هزینه و وقت و غیره است، با پدر و مادر است و حتی اگر طفل فاقد پدر باشد، ورثه او باید در نگهداری کودک در حد عرف اقدام نمایند.
آیه دیگری که ظاهراً به انفاق در راه خدا و ثواب اخروی آن اشاره دارد و از آن به طور ضمنی نفقه و اولویت نفقه پدر ومادر و خویشان نیز استنباط می‌شود، آیه ۲۱۵ سوره بقره است. در این آیه می‌خوانیم: یسئلونک ماذا ینفقون قل ما انفقتم من خیر فللوالدین والا قربین و الیتامی والمساکین وابن‌السبیل و ما تفعلو من خیر فان‌الله به علیم (یعنی، ای پیامبر از تو می‌پرسند که در راه خدا چه انفاق کنیم، بگو از مال خود انفاق کنید، در باره پدر و مادر و خویشان و یتیمان و فقیران و رهگذران رواست و هر نیکی که به جا آورید، خدا بر آن آگاه است.)
روایات فراوانی نیز در کتاب‌های فقهی و روایی در مورد خرجی و نفقه اقارب آمده است که دو مورد آنها را انتخاب کرده‌ایم و در اینجا یاد‌آوری می‌کنیم: حدیث نخست که در فصل گذشته نیز از آن اسم برده شد و دلالت بر وجوب نفقه خانواده و زن می‌کند، حدیثی است از امام صادق (ع)، که از پیغمبر اسلام (ص) نقل می‌کنند. حضرت در این روایت می‌فرمایند: ملعون ملعون من ضیع من یعول (ملعون و مورد نفرین است کسی که هزینه زندگی وحقوق خانواده‌ و عائله خود را ضایع کند.) و یا از کلمات قصار حضرت رسول‌ (ص) است که فرموده‌اند: اول مایوضع فی میزان‌العبد نفقه علی اهله . (نخستین چیزی که در ترازوی بنده می‌گذارند، خرجی است که برای کسان خود کرده است.)
علاوه بر این، در کتب فقهی گفته شده، پرداخت نفقه پدر و مادر اجماعی است و علاوه بر اجماع اخبار بسیاری نیز بر آن دلالت می‌کند. البته در واجب بودن پرداخت نفقه پدران پدر و مادر و مادران ایشان، برخی تردید نموده ولی در عین حال، اظهر را وجوب دانسته‌اند .
منابع حقوقی
منابع حقوقی نفقه اقارب، عمدتاً در جلد دوم کتاب قانون مدنی و کتاب نهم آن در خانواده، یعنی از ماده ۱۱۹۶ق.م. به بعد درج شده است. در این ماده می‌خوانیم: در روابط بین اقارب فقط اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی ملزم به انفاق یکدیگرند. – در اینجا مناسب است به چند نکته توجه داشته باشیم، نخست اینکه، فقط اقارب نسبی (آنهم در خط عمودی) ملزم به انفاق یکدیگر می‌باشند. بنابراین، همان‌گونه که در نظریه مشورتی اداره حقوقی دادگستری مشهود است ، همسر پدر جزء اقارب نسبی نبوده و مستحق مطالبه نفقه نیست. دوم – تنها اقارب نسبی در خط عمودی، یعنی کسانی که شخص از آنها متولد شده (عمودی صعودی) و یا افرادی که آنان از شخص متولد شده‌اند (عمودی نزولی)، موظف می‌باشند، نفقه همدیگر را بپردازند.
به نفقه زن در قبل پرداخته شد. یعنی، به قول قانون مدنی: فصل هشتم از باب اول از کتاب هفتم، (ماده ۱۱۹۵ق.م.) و در آن بخش موادی از قانون مدنی را که در این کتاب (خانواده) آمده و مربوط به نفقه زن بود، بررسی کردیم. بنابراین، در این گفتار به آن مواد اشاره‌ای نخواهیم کرد، مگر آنکه به نحوی ارتباط با نفقه اقارب داشته باشد.
در مواد ۱۱۹۷ و ۱۱۹۸ق.م. به ترتیب به شرایط نفقه گیرنده و نفقه دهنده پرداخته شده است بدین ترتیب، در اینجا با گذر از این دو ماده به ماده ۱۱۹۹ق.م می‌رسیم که بخش عمده و مبتلابه نفقه اقارب را، این ماده به خود اختصاص داده. در این ماده آمده است: نفقه اولاد بر عهده پدر است، پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق به عهده اجداد پدری است با رعایت الاقرب فالاقرب، در صورت نبودن پدر و اجداد پدری و یا عدم قدرت آنها، نفقه بر عهده مادر است. هرگاه مادر هم زنده و یا قادر به انفاق نباشند با رعایت الاقرب فالاقرب، به عهده اجداد و جدّات مادری و جدّات پدری واجب‌النفقه است، و اگر چند نفر از اجداد و جدّات مزبور از حیث درجه اقربیت مساوی باشند، نفقه را باید به حصه مساوی تأدیه کنند. در اینجا می‌بینیم که قانونگذار فرقی بین فرزند پسر یا دختر قائل نشده و تلاش نموده حتی‌‌الامکان نفقه فرزندان به وسیله خویشاوندان (البته با اولویت بعضی نسبت به دیگری)، تأمین شود.
هرچند معمولاً فرزندان، آنهم در دوران کودکی و نوجوانی نیازمند نفقه پدر (و مادر) هستند. اما، گاهی چرخ روزگار، آنانی را که زمانی جامعه با دست توانا، ذهن پویا و دارائی آنان اداره می‌شد، را مستحق نفقه می‌کند و آن وقت گاهی نوبت فرزندان می‌شود که نفقه پدر و مادر خود را تأمین نمایند. ماده ۱۲۰۰ق.م. در این خصوص مقرر نموده است: نفقه ابوین با رعایت الاقرب فالاقرب، به عهده اولاد و اولاد اولاد است. دراینجا نیز اولاد، چه پسر باشند و چه دختر (بدون اولویت)، مکلف می‌باشند نفقه هریک از پدر و مادر (ابوین) مستحق خود را، تأمین و پرداخت کنند. به علاوه، در صورت فوت یا فقیر بودن اولاد، اولاد اولاد، یعنی نوه، بایستی نفقه را بپردازد (با رعایت نزدیکی واولویت).
ماده ۱۲۰۱ این قانون، راجع به عدم اولویت نفقه دهندگانی است که از حیث الزام به انفاق در درجه مساوی هستند (و حصه مساوی آنها در دو خط صعودی و نزولی است)، این ماده مقرر نموده، اقارب باید نفقه منفق‌علیه را به طور مساوی بپردازند. یعنی، اگر مستحق نفقه پدر و مادر از یک طرف و اولاد بلافصل، از سوی دیگر داشته باشد، پدر و مادر به طور مساوی بایستی خرجی مستحق نفقه را بپردازند و مادر سهمی نمی‌پردازد، چون در آن طبقه نیست. لذا، از پرداخت نفقه معاف است.
ماده ۱۲۰۲ق.م. تقدم اقارب در خط عمودی نزولی را نسبت به اقارب در خط عمودی صعودی بیان کرده و مقرر نموده است: اگر اقارب واجب‌النفقه متعدد باشند و منفق نتواند نفقه همه آنها را بدهد، اقارب در خط عمودی نزولی، مقدم بر اقارب در خط عمودی صعودی خواهند بود. – مثل اینکه، کسی دارای پدر و فرزند است، که هر دو مستحق نفقه‌اند. اما، او قادر به پرداخت نفقه هر دو نیست. در این صورت پرداخت خرجی فرزند بر نفقه پدر، اولویت دارد.
راجع به مادّه ۱۲۰۳ق.م. ، و ویژگی نفقه زوجه و اولویت نفقه وی بر سایر افراد واجب‌النفقه در بخش گذشته، مفصلاً بحث کردیم، همچنین به احکام مندرج در ماده ۱۲۰۵ق.م. که هم زوجه و هم اقارب را در برمی‌گیرد، صرف‌نظر از بررسی‌هایی که در بخش قبلی نمودیم، در این بخش هم مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد و در جای خود، ماده ۱۲۰۶ این قانون را در مورد نفقه آینده اقارب، تحلیل می‌نماییم.
در ماده ۱۲ قانون حمایت خانواده (ق.ح.خ.) مصوب سال ۱۳۵۳ نیز آمده است؛ در کلیه مواردی که گواهی عدم امکان سازش صادر می‌شود، دادگاه ترتیب نگاهداری اطفال و میزان نفقه ایام و عدّه … را معیّن می‌کند و اگر قرار شود فرزندان نزد مادر یا شخص دیگری بمانند، ترتیب نگاهداری و میزان هزینه آنان را مشخص می کند. به علاوه، دادگاه مبلغی را که باید از عواید یا دارائی مرد یا زن یا هر دو برای هر فرزند استیفاء گردد تعیین و طریقه اطمینان‌بخشی برای پرداخت آن مقرر می‌کند.
طبق تبصره ۲ ماده ۱۲ق.ح.خ.، پرداخت نفقه قانونی زوجه و اولاد بر سایر دیون مقدم است. و – این اولویت در قانون مدنی دیده نمی‌شود. زیرا، در آن (ماده ۱۲۰۶ق.م.)، تنها طلب زن بابت نفقه طلب ممتاز تلقی می‌شود و در صورت اعسار یا ورشکستگی شوهر، زن مقدم بر غرما است. بنابراین، تبصره مزبور نوعی تقدم و ویژگی برای نفقه اولاد به حساب می‌آید که حتی نسبت به نفقه سایر نزدیکان نیز امتیاز محسوب می‌شود.
راجع به حضانت و هزینه فرزندان صغیر که پدرانشان به مقام والای شهادت رسیده و یا فوت شده باشند، قانون واگذاری حق حضانت فرزندان صغیر یا محجور به مادران آنها (مصوب ۶/۵/۱۳۶۴)، مواردی را پیش‌بینی نموده که با بحث ما ارتباط پیدا خواهد نمود. در این ماده واحده که دارای ۴ تبصره می‌باشد، آمده است: حضانت فرزندان صغیر یا محجوری که پدرانشان به مقام والای شهادت رسیده یا فوت شده باشند با مادران آنها خواهد بود و هزینه متعارف زندگی این فرزندان چنانچه از اموال خودشان باشد در اختیار ولی شرعی است و اگر از طریق بودجه دولت یا از بنیاد شهید پرداخت می‌شود در اختیار مادرانشان قرار می‌گیرد مگر آنکه دادگاه صالح در موارد ادعای عدم صلاحیت مادر حکم به عدم صلاحیت بکند. تبصره ۳ این ماده واحده مقرر نموده: حدود هزینه متعارف توسط دادگاه معیّن و به مادر یا نماینده قانونی او پرداخت خواهد شد. بدین ترتیب، دادگاه برای تعیین و صدور حکم هزینه متعارف زندگی فرزندان مزبور، ابتدا موضوع را قاعدتاً به کارشناس نفقه ارجاع و کارشناس هزینه متعارف را تعیین و اعلام خواهد نمود و سپس براساس آن، دادگاه حکم مقتضی صادر می‌کند.
الزام خویشاوندان به انفاق
تنها خویشاوندان عمودی ملزم به انفاق یکدیگرند، اعم از صعودی و نزولی، یعنی اولاد و ابوین و اجداد، به شرحی که ذیلاً بیان خواهد شد. اما خویشاوندان اطراف، مانند برادر، خواهر، عمو، عمه، دایی، خاله و اولاد آنها، از چنین حقی برخوردار نیستند، و این قول اتفاقی امامیه است؛ زیرا در این زمینه روایات بسیاری از طرق اهل بیت(ع) وارد شده است.[۷۶]
البته انفاق به خویشاوندان اطراف، به ویژه برادر و خواهر از باب صله رحم، امری است پسندیده و مورد سفارش بزرگان دین ولی همانند انفاق خویشان در خط عمودی امری الزامی نیست بلکه امری است مستحب.[۷۷]
نفقه اولاد
نفقه اولاد بر عهده پدر است، پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به عهده اجداد پدری است با رعایت الاقرب فالاقرب. در صورت نبودن پدر یا اجداد پدری و یا عدم قدرت آنها نفقه بر عهده مادر است. هر گاه مادر هم زنده و یا قادر به انفاق نباشد، با رعایت الاقرب فالاقرب به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب النفقه است. و اگر چند نفر از اجداد و جدات مزبور از حیث درجه اقربیت، مساوی باشند، نفقه را باید به حصه متساوی تأدیه کنند. (ماده ۱۱۹۹ق.م).
با توجه به ماده فوق، مطالب ذیل از آن استفاده می‌شود:
الف: نفقه اولاد بر عهده پدر است: مقصود از اولاد در ماده فوق کسانی هستند که از شخص بلاواسطه متولد شده‌اند خواه ذکور باشند یا اناث. البته همان گونه که در فصل بعد متذکر می‌شویم، شرط لزوم انفاق فقر منفق علیه است، لذا اگر اولاد هر چند صغیر باشد از خود مالی داشته باشد بر منفق لازم نیست که نفقه‌اش را بپردازد، لذا بر ولی یا وصی یا قیم است که از مال صغیر، خرجش را تأمین نمایند.
ب: در نبودن پدر یا عدم قدرت او، نفقه بر عهده اجداد پدری است. مقصود از اینکه اجداد موظف به پرداخت نفقه‌اند این نیست که همه به نحو مساوی می‌باشند، بلکه الاقرب فالاقرب هر کدام که نزدیکتر به فرزند است بر او لازم است بپردازد.
ج: در نبودن پدر و اجداد پدری یا عدم قدرت آنان، نفقه به عهده مادر است.
د: در نبودن مادر یا عدم قدرت او، به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری می‌باشد. البته در اینجا نیز الاقرب فالاقرب مراعات می‌شود و در صورت تساوی رتبه بالسویه می‌پردازند.
نفقه ابوین و اجداد
نفقه ابوین با رعایت الاقرب فالاقرب به عهده اولاد و اولادِ اولاد است (ماده ۱۲۰۰ق.م). مقصود از ابوین در ماده فوق پدر و مادر است. و اولاد هم اعم از پسر و دختر است و مقصود از الاقرب فالاقرب این است که تا فرزندان بلاواسطه هستند و توان انفاق نسبت به پدر و مادر را دارند، نوبت به اولادِ اولاد نمی‌رسد، ولی اگر اولاد فوت نماید و یا قادر بر انفاق پدر و مادرش نباشد بر اولادِ اولاد است که نفقه جد و جده‌اش را بپردازد.
با مراجعه به کتب فقهی[۷۸] نظر فقها این است که پدر و مادر و اولاد نسبت به منفق از نسبت مساوی برخوردارند، لذا حکم واحد دارند. بنابراین اگر منفق مقدار غذا و طعام که دارد برای پدر و مادر و اولاد کافی نیست، باید قرعه بزند، به نام هر که افتاد به او بپردازد، پدر و مادر یا اولاد.
و یا اگر ممکن است بینشان به طور تساوی تقسیم نماید هر چند که آنها را کفاف ندهد. بنابراین ماده ۱۲۰۲ مطابق با نظر فقهای امامیه نیست، زیرا طبق نظر فقها اولاد و ابوین متساوی‌اند و تقدم اولاد بر ابوین وجهی ندارد.
ترتیب در انفاق
در صورت بودن زوجه و یک یا چند نفر واجب النفقه دیگر، زوجه مقدم بر سایرین خواهد بود (ماده ۱۲۰۳ ق.م).
قبل از هر کس انسان ملزم به انفاق به نفس خود می‌باشد و سپس الزام به انفاق زوجه و سپس اقارب دارد. بنابراین اگر کسی تنها به مقدار نفقه یک نفر را داراست، خود بر همه مقدم است و اگر بیش از مخارج نفس خود دارد، زوجه بر دیگران مقدم است و اگر بیش از مقدار مخارج خود و زوجه دارد، اولاد و ابوین در یک طبقه قرار دارند و سپس اولادِ اولاد و اجداد در طبقه‌ بعدی قرار می‌گیرند (جواهر الکلام، ج۳۱، ص ۳۶۵).
مراجعه به محکمه برای دریافت نفقه
همان گونه که در اول مبحث متذکر شدیم، مسئله انفاق یک مسئله اخلاقی نیست که هیچ پشتوانه قانونی نداشته باشد بلکه از قوانین آمره و الزامی است، به طوری که اگر منفق در پرداخت نفقه کوتاهی نماید، منفق علیه حق مراجعه به محکمه را داشته و حاکم، منفق را الزام به انفاق خواهد کرد.[۷۹] چنانچه در ماده ۱۲۰۵ ق.م. می‌گوید: «واجب النفقه اعم از زوجه و اقارب، می‌تواند برای مطالبه نفقه خود به محکمه رجوع کند».
نفقه زوجه بر عهده زوج دین است نه نفقه اقارب
زوجه در هر حال می‌تواند برای نفقه زمان گذشته خود اقامه دعوی نماید و طلب او از بابت نفقه مزبور طلب ممتاز بوده و در صورت افلاس یا ورشکستگی شوهر، زن مقدم بر غرما خواهد بود ولی اقارب فقط نسبت به آتیه می‌توانند مطالبه نفقه نمایند.(ماده ۱۲۰۶ ق.م).
از ماده فوق چند مطلب استفاده می‌شود:
الف: هر گاه زوج مدتی نفقه زوجه را نپردازد، زوجه می‌تواند به دادگاه مراجعه کرده، هم نفقه گذشته را طلب کند و هم الزام زوج را نسبت به ادای نفقه آینده بخواهد یعنی زوجه مالک نفقه خود می‌باشد و در صورت نپرداختن زوج، در ذمه او دین خواهد بود.[۸۰]
ب: اگر زوج مفلس یا ورشکسته شود دینی که زوجه بر ذمه زوج دارد، غیر از دین غرماست، یعنی زوجه همسطح با طلبکاران دیگر نیست که به نسبت مال مدیون و طلبی که دارد، سهمی از آن را بردارد، بلکه قبل از تقسیم اموال زوج مفلس و ورشکسته بین غرما، باید طلبکاری زوجه را به نحو تمام و کمال بپردازند.
ج: اقارب در این مسئله مثل زوجه نیستند لذا اگر فرزندی مدتی خرج پدر و مادر را نداد، ابوین نمی‌توانند در محکمه مطالبه نفقات گذشته را نماینده کلیه می‌توانند الزام فرزند را به انفاق در زمان آینده از حاکم مطالبه کنند.[۸۱]
اجزاء نفقه نزدیکان
مسکن
در بحث راجع به مفهوم نفقه نزدیکان گفتیم که قانون مدنی در ماده ۱۲۰۴ مقرر نموده: نفقه اقارب عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث‌البیت به قدر رفع حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق. بنابراین، اولین مصداق نفقه اقارب که مهم‌ترین و پرهزینه‌ترین نیاز و اجزاء نفقه هم محسوب می‌شود، مسکن است. قبل از پرداختن به این جزء از نفقه خویشان، مناسبت دارد، مقایسه‌ای اجمالی بین نفقه زن و نزدیکان داشته باشیم. با قیاس تعریف نفقه اقارب با تعریف مربوط به نفقه زن، تا حدود زیادی، به تفاوت‌های فی‌مابین این دو نوع نفقه، آشنا می‌شویم. اینک ماده ۱۲۰۴ق.م. درخصوص نفقه اقارب را با ماده۱۱۰۷ق.م. در برابر یکدیگر قرار می‌دهیم. به نص ماده ۱۲۰۴ق.م. آگاه شدیم و برای یاد‌آوری می‌گوییم، ماده ۱۱۰۷ق.م. مقرر کرده است: نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض – بدین ترتیب، به وسعت دامنه نفقه زن نسبت به نفقه خویشاوندان پی می‌بریم و به چند اختلاف عمده در ارکان این دو نوع نفقه آشنا می‌شویم. نخست اینکه، در نفقه زن، همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن وجود دارد. ولی نفقه اقارب، محدود و به قدر رفع حاجت است. دوم اینکه، در نفقه زوجه هزینه‌های درمانی و بهداشتی صراحتاً ذکر شده، حال آنکه، در مورد خویشان، حداکثر با تفسیر موسع به نفع نزدیکان، شاید بتوانیم این هزینه‌ها را جزء نفقه اقارب بیاوریم. سوم آنکه، در نفقه زن، خادم (در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض)، پیش‌بینی شده، در صورتی که در نفقه خویشان، چنین جزئی از نفقه دیده نمی‌شود. چهارم اینکه، نفقه اقارب با درنظر گرفتن استطاعت انفاق‌کننده است. اما، در نفقه زن، وضعیت گیرنده نفقه یعنی زن ملاک عمل قرار دارد. البته اختلاف این دو نوع نفقه، محدود به موارد یادشده نیست. و با مراجعه به مواد دیگر قانون مدنی، اختلافات دیگری نیز می‌توان یافت. در هرحال، موارد احصاء شده و نمونه در هر دو قسم، یکی است که مورد نخست آن، اینک مورد بحث ما است.
به مسائلی که راجع به مسکن زن به عنوان نخستین جزء از موارد نفقه، در بحث مربوطه، پرداختیم، عمدتاً برای مسکن و سرپناه اقارب نیز مطرح است. مثل اینکه مسکن و اموالی که با بهره گرفتن از آنها، مال همچنان مدت‌های زیادی باقی می‌ماند، نفقه دادن، به معنای تملیک نیست و نفقه گیرنده، فقط حق استفاده از آن را دارد یا هیچ ضرورتی ندارد که مسکن ملک منفق باشد. بلکه، نفقه‌دهنده می‌تواند آن را اجاره کند و یا به نحو دیگری، تنها در حد رفع نیاز اقارب و ملائت و توانایی خود منزل را تهیه و در اختیار آنان قرار دهد. بنابراین، اقارب، نمی‌توانند نفقه‌دهنده را به پرداخت مبلغی پول بابت مسکن مجبور نمایند. یعنی شیوه انتخاب تأمین نفقه از جمله مسکن را منفق تعیین می‌کند، نه خویشان. زیرا، معمولاً نفقه دهنده تأمین هزینه خود، همسر و فرزند را هم به عهده دارد و قانوناً این افراد، بر اقارب دیگر تقدم دارند. بدین ترتیب، وقتی منفق، تکلیف به تأمین مسکن سایر نزدیکان هم دارد و اگر بعد از پرداخت هزینه افراد مزبور، قادر باشد نفقه خویشان دیگر خود را هم به مقدار احتیاج آنان رفع نماید باید شیوه انتخاب را خود تعیین کند، وانگهی، هرگاه این توان را به طور کامل ندارد، یعنی نمی‌تواند همه نیازهای آنان را برآورده کند، به هر مقداری که پس از وضع نفقه خود، زن و فرزندانش، باقی می‌ماند، باید به اقارب و دیگر خویشان مستحق بدهد. (مستنبط از مواد ۱۲۰۲ و ۱۲۰۳ق.م.) به علاوه، نباید شیوه انتخاب تأمین نفقه و در اینجا مسکن را هم به نفقه گیرنده واگذار نمود. مع‌ذلک، گفته شده، در نفقه اقارب نیز باید رعایت وضعیت اجتماعی اقارب بشود و ماده ۱۲۰۴ق.م. هم خلاف آن را نمی‌رساند. زیرا، منافات ندارد که نفقه اقارب به مقدار رفع حاجت باشد، ولی در همان مقدار وضعیت اجتماعی اقارب در نظر گرفته شود، مثلاً هرگاه پدری از مردمان آبرومند محل خود می‌باشد و سالها حیثیات خود را در جامعه آن گونه که معمول می‌باشد حفظ کرده است، با در نظر گرفتن زندگانی گذشته او، پسر باید احتیاجات او را بدهد . در هر حال چون فرزندان معمولاً با پدر و مادر زندگی می‌کنند (مگر در صورت حدوث طلاق و غیره که فرزند با منفق در یک جا ممکن است زندگی نکند)، تأمین مسکن فرزندان چندان معظلی را برای پدر پیش نخواهد آورد. زیرا مسکنی که مرد برای خود و همسرش تهیه کرده، فرزندان نیز در همان منزل ساکن می‌شوند. اما مشکل در آنجا پیش می‌آید که منفق ناگزیر است برای اقارب منزل جداگانه‌‌ای تهیه نماید. مثل اینکه، زوجه حاضر نباشد با پدر و مادرشوهر، در یک مسکن زندگی کند یا بر اثر مفارقت و طلاق پدر و مادر، فرزندان قبول نکنند با نامادری به راحتی زندگی نمایند. که در اینجا، به ناچار تهیه مسکن نزدیکان به قدر رفع حاجت آنها، با در نظر گرفتن استطاعت منفق و وضع زندگانی شخصی او خواهد بود. [۸۲]
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
البسه
دومین جزئی از نفقه که در تعریف نفقه اقارب احصاء گردیده، لباس است. امروزه پوشاک فرزندان تحت تکفل پدر، هزینه قابل توجهی را به او که تکلیف قانونی برای تهیه لباس اقارب دارد، تحمیل می‌کند. زیرا، هرچند قانوناً پدر به اندازه نیاز فرزندان و میزان توانایی مالی خود، ملزم به انفاق است. اما، عرف حاکم بر جامعه کنونی (مثلاً در شهر تهران) موجب گردیده، حتی در این قسم از نفقه، منفق، فرزندان را بر خود ترجیح دهد و اگر برای خویش در حد ضرورت لباس تهیه می‌کند، معمولاً برای فرزندان، به دلخواه آنان که چه بسا بیشتر از رفع نیاز اولاد و حتی بالاتر از استطاعت پدر است، البسه خریداری می‌شود.
در مورد نحوه مالکیت اقارب بر پوشاک، به یاد می‌آوریم که ملاک کلی در نفقه زن این بود که در اموال مصرف‌شدنی چون حق انتفاع را نمی‌توانستیم از مالکیت جدا کنیم، پس در این موارد قائل به مالکیت گیرنده بودیم. اما، در خصوص اموالی که با انتفاع از آنها، مال از بین نمی‌رفت مانند مسکن و لباس و اثاث منزل، تمایل به حق انتفاع نفقه گیرنده بیشتر بود. در اینجا نیز با اندک تفاوت، تقریباً وضع چنین است.
با این حال باید دید اراده منفق چه بوده؟ … اگر وی پول خرید لباس را به زوجه‌اش داده است که برای فرزندان، لباس تهیه کند، لباس تهیه یا خریداری شده، متعلق به زن نیست و حتی اگر از آن پولی که برای مصرف خاص دریافت کرده، صرفه‌جویی نموده باشد، مقدار باقی مانده از آن منفق است. زیرا، زوجه به عنوان امین، اذن استفاده از پول را آنهم در جهت مصرف در مورد معیّن داشته است. اما، آیا لباس خریداری شده برای فرزندان، متعلق به آنان است یا ملکیت آنها با پدر و حق استفاده از آن فرزندان می‌باشد؟ به نظر می‌رسد اگر وی مالک البسه بوده و آنها را به فرزندان تملیک نکرده باشد، مالکیت برای او باقی است و فرزند حق استفاده و پوشیدن لباس را دارد. چون علّت تأمین نفقه اقارب همان‌گونه که ماده ۱۲۰۴ق.م. به آن اشاره نموده رفع حاجت است. بدین ترتیب، همان‌طور که برخی از حقوقدانان گفته‌اند: در صورتی که موضوع نفقه بعد از تسلیم به مستحق آن تلف شود، خواه در اثر تقصیر گیرنده باشد یا حوادث خارجی، انفاق‌کننده ملزم است دوباره آن را تهیه کند. زیرا، چنانکه گفته شد، آنچه در تمیز استحقاق گیرنده نفقه اهمیت دارد نیاز او است نه علّت آن. به همین جهت نیز، اگر مستحق نفقه در نتیجه ارتکاب جرم یا تقصیر به نیستی کشانده شود، این دلیل از جهت استحقاق او نمی‌کاهد.
در مورد پوشاکی که پدر و مادر منفق، به عنوان نفقه دریافت می‌کنند، هرچند معمولاً نفقه‌دهنده با توجه به شخصیت، موقعیت و سن آنها، لباس را به منفق‌علیه تملیک می‌کند یا هبه می کند (ماده ۸۰۳ق.م.)، اما، چنانچه در مالکیت یا حق انتفاع لباسی که به عنوان نفقه به اقارب، خصوصاً پدر و مادر داده شده تردید به وجود آید، عرف جامعه کنونی ما حق مالکیت را نسبت به حق انتفاع ترجیح می‌دهد. هرچند از جنبه حقوقی، ملاک کلی پیش گفته در اینجا نیز صادق است و اگر منفق پوشاک را به اقارب تملیک نکرده باشد، کماکان باید معتقد باشیم، خویشان حق انتفاع از لباس را خواهند داشت و حق مالکیت نسبت به آن ندارند.
در هر حال نفقه دهنده که در چهارچوب قوانین، باید البسه خویش خود را تأمین نماید، باید به طور متعارف محل و در حد رفع نیاز و فصول سال، لباس او را به نحو مقتضی تهیه و در اختیارش قرار دهد و در این راستا آنچه شخص می‌پوشد، عنوان البسه و پوشاک پیدا می‌کند و عرفاً شامل لباس زیر، رو، کفش، جوراب و امثال آنها خواهد بود.
غذا
سومین مورد اسم برده شده در ماده ۱۲۰۴ق.م. غذا یا خوردنی و حتی نوشیدنی است. وقتی اولاد و پدر که منفق است با همدیگر زندگی می‌کنند و بر حسب عرف و عادت محل، صبحانه و نهار و شام را به نحو مقتضی، نفقه دهنده تهیه می‌کند و با یکدیگر و یا جداگانه آن را صرف می‌کنند (طبق معمول جامعه ما)، بحث خاصی مطرح نمی‌شود و نفقه دهنده بایستی قبل از وقت نیاز، نفقه آینده خویشان مستحق خود را آماده نماید تا نفقه گیرنده گرسنه نماند و با مصرف خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها، تکلیف از عهده منفق ساقط می‌شود.
در اینجا هم بحث مالکیت، یا حق انتفاع منفق‌علیه، نسبت به نفقه، قابل طرح است و برخلاف نفقه زوجه، گفته شده آنچه از بابت نفقه به اقارب داده می‌شود آنها مالک نمی‌گردند و تنها حق انتفاع از آن را دارند، اگرچه خوراکی باشد ، و علّت آن معلوم است.چون نفقه اقارب مشروط به نیازمندی نزدیکان است. بنابراین، اگر، منفق‌علیه مدتی به دلائلی (مانند رفتن به میهمانی و سربازی) از نفقه‌ای که قبلاً در اختیار او بوده است (به صورت جنس یا وجه نقد)، استفاده نکرده باشد، مالک آن مقدار از خوراکی و آشامیدنی‌ که صرفه‌جویی شده، نیست و نمی‌تواند ادعای اموالی را بنماید که به دلیل رفتن به میهمانی و غیره، نیاز به مصرف آنها را پیدا نکرده و ذخیره شده است، اما، اگر نفقه آینده که پیش او بوده، به نحوی تلف شود یا مورد سرقت قرار گیرد، منفق باید آن را جبران نماید. زیرا، منفق‌علیه به خوراکی‌ها نیاز دارد و حیات او وابسته به صرف غذا و آشامیدنی است.
اثاث‌‌البیت
قانون مدنی آخرین جزء نفقه اقارب که احصاء شده را، اثاث‌‌البیت یا وسائل خانه می‌داند. در مورد اثاث‌‌البیت نیز مانند سایر موارد نفقه اقارب، از جهت نوع و مقدار، عرف و زمان و مکان دخالت دارد. یعنی اگر زمانی، کرسی و لحاف و سماور زغالی و بخاری نفتی، دیگ و ظروف مسی و غیره جزء وسائل مورد نیاز، خانه محسوب می‌شد. امروزه خیلی از این وسائل مورد نیاز اکثر مردم شهرها نیست و وسائل دیگری مانند بخاری گازی، پتو، سماور گازی یا برقی، اجاق گاز، ظروف مدرن و یخچال و امثال آن جایگزین آنها شده است. در مورد نحوه مالکیت نفقه گیرنده، بر این اشیاء، تردیدی نیست که اثاث خانه‌ای که توسط منفق خریداری شده و درا ختیار منفق‌علیه برای استفاده (به عنوان نفقه) قرار داده شده، متعلق به منفق است و نفقه گیرنده، تنها حق استفاده از آنها را دارد. مگر اینکه، مالکیت این وسائل، به نحوی به اقارب انتقال یافته و یا اصولاً متعلق به آنان باشد.
در مورد وسایل خانه که امروزه در خانواده و زندگی مشترک زوجین مورد استفاده سایر اقارب مانند فرزندان قرار دارد، غالباً توسط مادر فرزندان (زن خانه)، در شرو ع زندگی به منزل مرد آورده شده، پس زوجه مالک آنها محسوب می‌شود. اما، اثاثیه‌ای که ‌آنها را مرد خریداری نموده و یا پس از استهلاک وسایل متعلق به زن یا تغییر عادات و اختراع و استفاده از وسایل جدید، مرد (نفقه‌دهنده)، آنها را خریداری کرده است. حسب مورد متعلق به خریدار و پرداخت کننده وجه آنها است. بدین ترتیب، اولاد، اگر منفق‌علیه‌ تلقی شوند از وسائل خانه که متعلق به مادر یا پدرشان است حق انتفاع پیدا می‌کنند. اما، اگر نفقه گیرنده، دیگری مثلاً پدر و مادر منفق باشند و خود مالک تمام اثاث‌البیت یا برخی از آنها نباشند و منفق وسایل مزبور را در اختیار آنان برای استفاده قرار داده باشد، فرض بر این است که آنان مالک اثاث‌ منزل نیستند، مگر اینکه نفقه دهنده آن وسائل را به گیرنده نفقه تملیک کرده باشد. البته ضرورتی ندارد که منفق، مالک اثاث‌البیت باشد. بلکه وی می‌تواند آنها را اجاره یا عاریه نماید و حق انتفاع آنها را به نفقه گیرنده بدهد و یا هرگاه تشخیص دهد آنها را تبدیل به نوع دیگر کند. [۸۳]
سایر موارد
از ظاهر ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی، به ذهن متبادر می‌شود که نفقه اقارب، احصاء گردیده و بر خلاف نفقه زوجه، خرجی اقارب محدود به ۴ مورد شده است. این تبادر ذهنی هرچند تا حدودی درست است. اما، کاملاً چنین نیست. زیرا، اگرچه به دلایل مختلف دامنه نفقه زن وسیع‌تر از محدوده نفقه اقارب است، اما، عرف و مصالح نفقه دهنده و خصوصاً نفقه گیرنده ایجاب نمی کند که نفقه اقارب منحصراً، خانه، لباس، خوراک و وسایل خانه باشد. برای مثال، آیا می‌توان پذیرفت که منفق، مکلف باشد هزینه گزاف مسکن و اثاث خانه و خوراک گیرنده نفقه را که نیازمند است تأمین نماید.اما، در صورت بیماری وی، نباید هزینه دارو و درمان او را پرداخت کند؟
راجع به مقدار نفقه اقارب، برخی گفته‌اند: قانون مقدار نفقه اقارب را تعیین نموده است، زیرا سبب لزوم انفاق به اقارب احتیاج آنان برای جلوگیری از گرسنگی و حفظ و بقاء حیات است. لذا، اقارب به مقداری که رفع حاجت آنها می‌شود، مستحق نفقه می‌باشند . با این تفسیر بسیاری از موارد شامل نفقه می‌شود، از ایجاد گرمایش و سوخت برای زمستان و کولر و پنکه برای فصل گرما گرفته، تا هزینه عمل جراحی، نظافت، آرایش و تحصیل (تا حدودی)، البته در این راستا، برخی از علما و فقهای ما، تا زن گرفتن برای فرزند و یا دادن مهر برای او پیش رفته‌اند . این موارد با عرف امروز جامعه ما نیز، همخوانی دارد، به طوری که، به دلایلی چون پیش‌گیری از جمعیت، بالارفتن سطح فرهنگ عمومی و سواد جامعه، بالارفتن انتظار فرزندان از پدر و مادر، توجه به آینده فرزندان و سرمایه‌گذاری والدین، خصوصاً برای ایجاد زمینه تحصیلات عالیه، موجب گردیده است پدران و مادران، نه تنها، با میل و رغبت و تلاش مستمر نیازهای اولیه فرزندان خود را تأمین کنند. بلکه، با ایثار و از خودگذشتگی، بیماری‌های خود را تحمل می‌نمایند. ولی، حاضر نیستند، شاهد بیماری و سختی و مشکلات فرزندان خود باشند. اما، با تأسف در مورد سایر اقارب این گونه نیست وفرهنگ صنعتی و بیگانه، چنان بر برخی از مردم جامعه ما سایه افکنده، که در پاره‌ای موارد فرزندان – پدران و مادران بیمار، بی‌پناه، ناتوان و نیازمند را به حال خود رها نموده و عمده امکانات و دارائی خویش را در راه رفاه و آسایش زندگی خود، همسر و فرزندانشان صرف می‌کنند. به بیان دیگر، این افراط و تفریط نامناسب، موجب شده است، اگر انفاق کننده تمکن مالی دارد، برای برخی اقارب بیش از اندازه کفایت آنها صرف می‌کند. ولی، برای بعضی، حداقل زندگی متعارف آنان را هم تأمین نمی کند و شئون اجتماعی دسته دوم در نظر گرفته نمی‌شود و داوری عرف نیز ثمری ندارد و در رفع این تبعیض ناروا، مؤثرنیست.
پرسشی که امروزه متداول می‌باشد این است که آیا هزینه‌های گزاف دانشگاه‌ها، مدارس ودبیرستآنهای غیرانتفاعی خصوصاً شهریه آنها از اجزاء نفقه محسوب است و بایستی توسط نفقه‌دهنده که در اینجا معمولاً پدر است، تأمین شود، یا اینکه قانوناً پدر (در مورد اولاد) چنین تکلیفی حتی در صورت داشتن تمکن مالی ندارد. البته این سؤال در مورد همسر نیز قابل طرح است. زیرا، در مورد زوج‌های جوان ممکن است، زوجه در حین تحصیل در دانشگاه، ازدواج نماید یا پس از ازدواج بخواهد ادامه تحصیل بدهد، در اینجا هم باید دید آیا زوج وظیفه‌ای در این خصوص دارد؟ این پرسش را از آن جهت مطرح می‌کنیم که در بسیاری موارد، نفقه دهنده خصوصاً پدر، با رغبت، هزینه‌های تحصیل در مدارس و دانشگاه‌های غیرانتفاعی که بخش عمده‌ای از آنها را شهریه تشکیل می‌دهد، می‌پردازد. اما، در پاره‌ای موارد که بر اثر طلاق و غیره، خانواده اساس محکمی ندارد و فرزندان در زندگی مشترک پدر و مادر نیستند و جدای از آنها (خصوصاً با مادر) زندگی می‌کنند، اگر فرزند تمایل به تحصیل دارد، مادر به دلایلی تمایل یا توان تأمین هزینه‌های تحصیل او را ندارد و پدر، این گونه هزینه‌ها را نمی‌پردازد. لذا، مادر از طرف فرزند، یا تحت شرایطی، خود فرزند برای دریافت هزینه‌های تحصیل، به طرفیت مرد اقامه دعوی نموده و هزینه‌های تحصیل مدرسه یا دانشگاه و خصوصاً شهریه را مطالبه می‌نمایند. حال چه باید کرد ،آیا منفق باید این‌گونه هزینه‌ها را نیز بپردازد؟
قبل از دادن پاسخ، به این پرسش، به مقررات موجود یا تصویب شده در این زمینه اشاره‌ای خواهیم کرد و در این راستا ابتدا، اصل سی‌ام قانون اساسی را می‌خوانیم که طبق آن: دولت موظف است وسائل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسائل تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفائی کشور بطور رایگان گسترش دهد.
و سپس ماده ۳ قانون تأمین وسائل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی (مصوب سال ۱۳۵۳) را مرور می‌کنیم که می‌گوید: پدر یا مادر سرپرست قانونی نوجوانان کمتر از هیجده‌سال، مکلف است به ثبت نام نوجوانانی که دوره راهنمائی را طی نموده و طبق ضوابط آموزش و پرورش برای تحصیلات بالاتر مستعد شناخته می‌شود اقدام نماید و وسائل ادامه تحصیل او را فراهم کند و در صورت عدم تمکن مالی، دولت مکلف است امکانات لازم را برای ادامه تحصیل این قبیل نوجوانان با رعایت ماده ۶ این قانون را فراهم نماید. مرجع و ضوابط تشخیص عدم تمکن مالی پدر یا مادر یا سرپرست در آئین‌نامه‌ای که توسط وزارت آموزش و پرورش تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید، تعیین می‌شود و در ماده ۴ این قانون، ضمانت اجرای آن تعیین و مقرر می‌شود: هریک از پدر یا مادر یا سرپرست قانونی کودک و نوجوان کمتر از هیجده‌سال که قانوناً مسئول پرداخت مخارج زندگی او می‌باشد و با داشتن امکانات مالی از تهیه وسائل و موجبات تحصیل کودک یا نوجوان واجد شرایط تحصیل مشمول این قانون در محلی که موجبات تحصیل دوره‌های مربوط از طرف وزارت آموزش و پرورش فراهم شده باشد، امتناع کند یا به نحوی از انحاء از تحصیل او جلوگیری نماید به حکم مراجع قضائی که خارج از نوبت رسیدگی می‌کنند به جزای نقدی از ده‌هزارریال تا دویست هزارریال و به انجام تکالیف فوق نسبت به کودک یا نوجوان محکوم خواهد شد. هرگاه پس از ابلاغ حکم، پدر یا مادر یا سرپرست به تکلیف مقرر در حکم دادگاه اقدام ننماید یا پس از اجرای حکم مجدداً کودک یا نوجوان را از تحصیل باز دارد به حبس جنحه‌ای از یک تا سه سال و تأمین هزینه معاش و تحصیل کودک یا نوجوان خود محکوم خواهد شد .
ماده ۵ این قانون به مجانی بودن تحصیلات حرفه‌ای تا پایان دوره متوسطه پرداخته و ماده ۷ آن به تعهد خدمت دانشجویان و هنرجویانی که بخواهند از تحصیلات مجانی استفاده کنند اشاره نموده است.
در اینجا هدف بررسی بی‌اعتباری یا اعتبار قانون اخیرالذکر و ضمانت اجرای آن نیست. زیرا، با صراحت اصل ۳۳ قانون اساسی و رایگان بودن تحصیلات خصوصاً تا پایان متوسطه، خوشبختانه، امروزه به نحوی وسائل این تحصیلات در سراسر کشور مهیا است ودانشگاه‌های دولتی هر ساله دانشجویان فراوانی را به طور رایگان می‌پذیرند. (وانگهی، قانون مذکور بیشتر ناظر به ادامه تحصیل در مدارس و دبیرستآنهای دولتی است تا شهریه‌ای.) بلکه، پرسش این است که آیا اگر دانش‌آموزی نخواهد در مدارس و دبیرستآنهای دولتی ادامه تحصیل بدهد و مایل باشد در مدارس، دبیرستان و یا دانشگاه غیر رایگان تحصیل نماید، وظیفه نفقه دهنده چیست؟ آیا او مکلف ست شهریه دانشگاه یا دبیرستان یا مدرسه غیرانتفاعی را بپردازد؟ به بیان دیگر، آیا شهریه این قبیل مؤسسات بخشی از نفقه، خویشان و بالاخص فرزندان است؟ به نظر می‌رسد پاسخ مثبت نیست. زیرا، اولاً، از نظر نص قانونی، ماده ۱۲۰۴ق.م. چنین هزینه‌ای را جزء نفقه نمی‌داند. ثانیاً، با تفسیر این ماده به نفع منفق‌علیه، تنها مهم‌ترین نیازهای زندگی مانند هزینه بهداشت و درمان را می‌توان به موارد چهارگانه مندرج در ماده مزبور افزود. ثالثاً، مدارس، دبیرستآنها و دانشگاه‌های دولتی فراوان و رایگانی در کشور وجود دارد، که قانون اساسی (وسائل تحصیلات عالی را در آنها) تا سرحد خودکفائی، گسترش آنها را به طور رایگان پیش‌بینی کرده است. بنابراین، چنانچه منفق‌علیه از پشتکار، استعداد و علاقه به ادامه تحصیل برخوردار است، می‌تواند در مدارس و دانشگاه دولتی که معمولاً در سطح کشور موجود و قابل دسترسی است، استفاده نماید و چه بسا برخی از این افراد علاقه داشته باشند که در خارج از کشور تحصیل نمایند. بنابراین، منفق تکلیفی برای اجابت خواسته آنان ندارد و به نظر نمی‌رسد که دادگاه‌های کیفری و حقوقی به شکایات و دادخواست‌هایی با مطالبه شهریه دانشگاه به عنوان بخشی از نفقه، رسیدگی نمایند و نفقه‌دهنده را با این عنوان یعنی ترک فعل، مجرم بشناسند یا به پرداخت مبلغ خواسته محکوم کنند.

پایان نامه رشته حقوق

بدین ترتیب، به نظر می‌رسد به طریق اولی، زن نیز نمی‌تواند از شوهر خود به عنوان نپرداختن شهریه دانشگاه وی شکایت کیفری نماید و یا به خواسته پرداخت شهریه دانشگاه، علیه او اقامه دعوی نماید. زیرا، شهریه دانشگاه و نیز شهریه مدارس و دبیرستآنهای غیرانتفاعی در نظام حقوقی ما جزئی از نفقه محسوب نخواهد شد که نپرداختن آن، مسئولیت‌ساز باشد.
شرایط لزوم انفاق به نزدیکان
الف : نزدیکان بالفعل فقیر باشند به این معنا که در حال حاضر روزی خود را نداشته باشند .
بنابراین نفقه دادن به کسی که در حال حاضر توانایی تامین مخارج خود را دارد واجب نیست اگر چه فقیری باشند که روزی سالش را نداشته باشد و گرفتن زکات و مانند آن برایش جایز باشد[۸۴] .
ب:انسان پس از تامین مخارج خود و همسر دائمی اش توانایی پرداخت آن راداشته باشد .
برخی احکام مربوط به نفقه نزدیکان
۱)مخارج نزدیکان مقدار معینی ندارد بلکه واجب است مخارج آنها را به مقدار کافی از خوراک پوشاک و مسکن با ملاحظه حال ، شان زمان ومکان بپردازد .
۲)نفقه فرزند برپدرش واجب است در صورت نبودن یافقر پدر نفقه برجسد پدری واجب است و با نبود و فقر او برجد مادری واجب می شود و همچنین به طور الاقرب فالا قرب بالاتر می رود و با نبود و یا عدم توانایی آنها برمادر فرزند واجب می گردد .
۳)نفقه اولاد تا وقتی که نتواند خود را اداره کنند برپدر واجب است
۴)نفقه پدر و مادر فقیر برفرزند واجب است در صورت نبود یا فقر فرزند نفقه برنوه آنان واجب است .
۵)اگر کسی توانایی مالی پرداخت نفقه برپدر و مادر خود را نداشته باشد تکلیفی در این باره ندارد .

برای