۰۵۹/۰

۴۳۳/۲

۶۲/۱۰۴۸۰

۰۰۰۵/۰

۳۲۶/۲

۰/۰۰۰۴

۰/۰۰۳

۲۰

خطای آزمایشی

 

۷۳/۶

۲۷/۲۰

۸۷/۱۳

۰۶/۵

۳۱/۱۷

۱/۷۴

۳۰/۱

 

ضریب تغییرات (%)

 

 

جدول ۴-۲-۱- نتایج تجزیه واریانس تاثیر رقم­های مختلف انگور روی صفات کیفی اندازه ­گیری شده یک ماه پس از انبارداری
ns، ** و *: به ترتیب نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی دار، معنی دار در سطح احتمال ۱ درصد و معنی دار در سطح احتمال ۵ درصد با آزمون چند دامنه­ای دانکن می­باشد.
۴-۲-۱- pH
جدول تجزیه واریانس (جدول۴-۲-۱) نشان می­دهد که اثر متقابل رقم در زمان انبارداری روی صفت pH در سطح احتمال ۱ درصد معنی­دار بود. نمودار ۴-۲-۱ تاثیر دوره نگهداری در سردخانه روی صفت pH در پنج رقم مورد مطالعه را نشان می­دهد. همانطور که نشان داده شده است مقدار pH در طی انبارداری کمی افزایش یافته و بیشترین مقدار اسیدیته مربوط به رقم صاحبی و کمترین مقدار مربوط به رقم قزل اوزوم بود. pH یا غلظت یون های H⁺، بر روی مزه تاثیر ندارد و اهمیت آن بیشتر به خاطر تاثیر بر واکنش­های آنزیمی و فعالیت میکرواورگانیسم­ها (مخمر­ها و باکتری­ ها)، می باشد. بنابراین در مقایسه با اسیدیته قابل تیتراسیون، تغییرات pH از ارزش کمتری به عنوان یک فاکتور کیفی موثر بر مزه برخوردار است. در بیشتر میوه­ ها در طول انبارداری pH میوه­ ها افزایش می­یابد و این بدلیل افزایش قندها و کاهش اسیدهای آلی است. کاهش اسیدها در طول انبارداری در برخی از میوه ها منجر به افزایش pH می­ شود ولی این افزایش در اکثر میوه­ ها متفاوت می­باشد، چون علاوه بر اسیدها سایر مواد موجود در میوه نظیر قند امکان تاثیر بر pH را دارند (Perkins- Veazie et al., 2006).

نمودار۴-۲-۱- مقایسه میانگین اثر متقابل رقم در زمان انبارداری روی صفت pH. حروف غیر مشابه نشان دهنده تفاوت معنی­دار در سطح احتمال ۱ درصد با آزمون چند دامنه­ای دانکن می­باشد. T0: زمان صفر، T1: یک ماه پس از سرد انباری.
۴-۲-۲- TSS
جدول تجزیه واریانس (جدول۴-۲-۱) نشان می­دهد که اثر متقابل رقم در زمان انبارداری روی صفت TSS معنی­دار نبود. ولی اثرات ساده رقم (در سطح احتمال ۱ درصد) و زمان انبارداری (در سطح احتمال ۵ درصد) معنی­دار بودند. نمودار ۴-۲-۲ مقایسه میانگین اثر رقم های مختلف انگور روی صفت TSS را نشان می­دهد. بالاترین میزان TSS به ترتیب مربوط به رقم­های بیدانه قرمز و بیدانه سفید و کمترین مقدار مربوط به رقم قزل اوزوم بود. نمودار ۴-۲-۳ مقایسه میانگین اثر زمان روی صفت TSS را نشان می­دهد. با توجه به اینکه در طول دوره نگهداری پیش ماده­های اصلی تنفس یعنی قند­ها و اسید­ها کاهش پیدا می­ کنند این امر باعث تغییرات متفاوتی در مواد جامد محلول و اسیدهای آلی کل در طول مدت نگهداری میوه­ ها می­ شود (Zheng et al., 2008). انگور یک میوه نا­فرازگرا است که در اثر نگهداری به سرعت از کیفیت آن کاسته می­ شود. در انگور تازه خوری روند کاهشی در مواد جامد محلول طی دوره انبارداری گزارش شده است که با یافته های این پژوهش مطابقت دارد (مسیب زاده و همکاران، ۱۳۸۸). در سال ۲۰۰۶ فردی بنام کویی در یک مقاله مروری اثر قندهای محلول، در توازن ROS و پاسخ به تنش­های اکسایشی را توضیح و تفسیر نمود. قندهای محلول نقش دوگانه­ای را در مورد ROS نشان می دهند. مهمترین منبع تولید ROS تنفس میتوکندریایی است. بنابراین قند­ها متابولیت­های اصلی تولید ROSهستند. کاهش شدید قند توان فعال سازی آنزیم­ های تجزیه­گر دیواره سلولی را دارد. در نتیجه فعالیت این آنزیم­ها ترکیبات دیواره سلولی به اجزای سازنده خود تبدیل می­شوند (Lee et al., 2007). در میوه­های فاقد نشاسته نظیر انگور به دلیل عدم وجود کربوهیدرات ذخیره، میزان قند آن افزایش نمی­یابد (جلیلی مرندی، ۱۳۸۶) و بعد از برداشت محصول، چون قندها در طی فرایند تنفس مصرف می­شوند در طی انبارداری میزان این قندها کاهش می­یابد (اثنی عشری و خسروشاهی، ۱۳۸۷).
نمودار ۴-۲-۲- مقایسه میانگین اثر رقم­های مختلف انگور روی صفت TSS. حروف غیر مشابه نشان دهنده تفاوت معنی دار در سطح احتمال ۱ درصد با آزمون چند دامنه ای دانکن می باشد.
نمودار ۴-۲-۳- مقایسه میانگین اثر زمان روی صفت TSS. حروف غیر مشابه نشان دهنده تفاوت معنی­دار در سطح احتمال ۵ درصد با آزمون چند دامنه­ای دانکن می باشد. T0: زمان صفر، T1: یک ماه پس از سرد انباری.
۴-۲-۳- ویتامین ث
جدول تجزیه واریانس (جدول۴-۲-۱) نشان می­دهد که اثر متقابل رقم در زمان انبارداری روی صفت ویتامین­ث معنی­دار نبود. ولی اثرات ساده در سطح احتمال ۱ درصد معنی­دار بودند. نمودار ۴-۲-۴ مقایسه میانگین اثر رقم­های مختلف انگور روی مقدار اسید آسکوربیک را نشان می­دهد. همانطور که در این نمودار نشان داده شده است بیشترین میزان ویتامین­ث مربوط به رقم­های قزل اوزوم و ریش بابا و کمترین میزان مربوط به رقم صاحبی بود. نمودار ۴-۲-۵ مقایسه میانگین اثر زمان روی مقدار ویتامین­ث را نشان می­دهد و با توجه به نتایج در طی انبارداری مقدار ویتامین­ث کاهش می­یابد. ویتامین­ث یکی از مهمترین ترکیبات مغذی در میوه­ ها می­باشد، که بدلیل ساختار ویژه خود، به سرعت اکسیده و در طی دوره نگهداری کاهش می­یابد. دمای نگهداری محصول، نوع بافت و میزان نفوذپذیری ماده بسته بندی در برابر ورود اکسیژن نیز از عوامل تاثیر گذار در سرعت تخریب ویتامین­ث می­باشد (Kabasakalis et al., 2000). در بین فاکتورهای مختلف مرحله بلوغ اسید آسکوربیک عامل مهمی است که موثر در کیفیت میوه­ ها و سبزی­ها می­باشد بطوریکه میوه بالغ محتوای اسید آسکوربیک بالاتری دارد و با رسیدن و نگهداری میزان آن کاهش می­یابد در حقیقت طی رسیدن میوه چندین تغییر بیوشیمیایی، فیزیولوژیکی و ساختاری اتفاق می­افتد که این تغییرات تعیین کننده کیفیت نهایی میوه می­باشند. همچنین شرایط انبار نیز می ­تواند موثر بر شاخص کیفیت و محتوای تغذیه­ای باشد (Lee and kader, 2000; Ayala-Zavala et al., 2004). در طول دوره ی نگهداری میزان اسید آسکوربیک که یکی از آنتی اکسیدان­های مهم می­باشد کاهش می­یابد که دلیل آن مصرف این اسید به عنوان دهنده الکترون به اکسیدان­ها برای خنثی کردن رادیکال­های آزاد می­باشد (Smimoff, 1995). برای جلوگیری از خسارت گونه­ های فعال اکسیژن، گیاهان سیستم آنتی اکسیدانی خود را فعال می­ کنند که از جمله آنها آنزیم­هایی مثل آسکوربات پراکسیداز^[۵۲] و یا سیستم­های غیر آنزیمی مثل اسید آسکوربیک و یا آلفا توکوفرول(ویتامینE) را می­توان نام برد. آنزیم آنتی اکسیدان آسکوربات پراکسیداز برای واکنش کاتالیزی خود از اسید آسکوربیک (ویتامین­ث) بعنوان کوفاکتور استفاده می­ کند (Nishikawa et al., 2003). کاهش در محتوای اسید آسکوربیک در گیاهان می ­تواند باعث افزایش تولید رادیکال­های آزاد شود که با پلی ساکاریدهای دیواره سلولی واکنش داده و باعث نرم شدن و یا از هم پاشیدگی سلول می­شوند (Fry, 1998).
نمودار ۴-۲-۴- مقایسه میانگین اثر رقم­های مختلف انگور روی مقدار اسید آسکوربیک. حروف غیر مشابه نشان دهنده تفاوت معنی­دار در سطح احتمال ۱ درصد با آزمون چند دامنه­ای دانکن می باشد.
نمودار ۴-۲-۵- مقایسه میانگین اثر زمان روی مقدار ویتامین ث. حروف غیر مشابه نشان دهنده تفاوت معنی­دار در سطح احتمال ۱ درصد با آزمون چند دامنه­ای دانکن می باشد. T0: زمان صفر، T1: یک ماه پس از سرد انباری.
۴-۲-۴- اسیدهای قابل تیتراسیون (TA)
جدول تجزیه واریانس (جدول۴-۲-۱) نشان می­دهد که اثر متقابل رقم در زمان انبارداری روی صفت TA معنی­دار نبود. ولی اثرات ساده در سطح احتمال ۱ درصد معنی­دار بودند. نمودار ۴-۲-۶ مقایسه میانگین اثر رقم های مختلف انگور روی مقدار TA را نشان می­دهد و نمودار ۴-۲-۷ مقایسه میانگین اثر زمان روی مقدار TA را نشان می­دهد. با توجه به نتایج در طی انبارداری میزان اسیدهای قابل تیتراسیون کاهش می­یابد و بیشترین مقدار مربوط به رقم­های بیدانه سفید و بیدانه قرمز و کمترین مقدار مربوط به رقم صاحبی است. اسیدیته قابل تیتراسیون شامل اسیدیته کل عصاره میوه است که بر اساس اسید عمده میوه اندازه ­گیری می­گردد. معمولا اسیدهای آلی به هنگام رسیدن در اثر تنفس و یا تبدیل به قندها کاهش می­یابند و کاهش آنها رابطه مستقیم با فعالیت­های متابولیسمی دارد. در واقع اسیدها به عنوان یک منبع اندوخته انرژی میوه می­باشند که در هنگام رسیدن با افزایش سوخت و ساز مصرف می­شوند (جلیلی مرندی، ۱۳۸۶؛ راحمی، ۱۳۸۴؛ خوش قلب و همکاران، ۱۳۸۷). تارتاریک اسید، اسید غالب در حبه انگور می­باشد که ۸۰-۴۰ درصد اسیدهای آلی آن را تشکیل می­دهد. تجزیه اسیدهای آلی در دوره رسیدن محصول به سرعت تنفس وابسته می­باشد و حجم اسیدهای آلی در میوه­های انگور کاهش می­یابد (جلیلی مرندی، ۱۳۸۶). با توجه به اینکه در طول دوره نگهداری پیش ماده­های اصلی تنفس یعنی قند­ها و اسید­ها کاهش پیدا می­ کنند این امر باعث تغییرات متفاوتی در مواد جامد محلول و اسیدهای آلی کل در طول مدت نگهداری میوه­ ها می­ شود (Zheng et al., 2008). کاهش اسیدیته در طول انبارداری ممکن است به خاطر تغییرات متابولیک در میوه­ ها و یا به دلیل استفاده از اسید­های آلی در فرایند تنفسی است (۲۰۱۱ Echeverria and Valich, 1989 ; Shiri,).
نمودار۴-۲-۶- مقایسه میانگین اثر رقم­های مختلف انگور روی مقدار TA. حروف غیر مشابه نشان دهنده تفاوت معنی­دار در سطح احتمال ۱ درصد با آزمون چند دامنه­ای دانکن می­باشد.
نمودار ۴-۲-۷- مقایسه میانگین اثر زمان روی مقدار TA. حروف غیر مشابه نشان دهنده تفاوت معنی­دار در سطح احتمال ۱ درصد با آزمون چند دامنه­ای دانکن می باشد. T0: زمان صفر، T1: یک ماه پس از سرد انباری.
۴-۲-۵-فنل کل
جدول تجزیه واریانس (جدول۴-۲-۱) نشان می­دهد که اثر رقم در زمان انبارداری روی صفت فنل کل در سطح احتمال ۵ درصد معنی­دار بود. نمودار ۴-۲-۸ مقایسه میانگین اثر متقابل رقم در زمان انبارداری روی صفت فنل کل را نشان می­دهد. همانطور که در نمودار نشان داده شده است در طی انبارداری میزان فنل کل کاهش یافته است. بیشترین میزان فنل مربوط به رقم­های ریش بابا و کمترین میزان مربوط به رقم صاحبی بود. فنل­ها جزء متابولیت های ثانویه گیاهی می­باشند که توسط همه ی گیاهان سنتز می­شوند و مسئول عطر، طعم و رنگ محصولات میوه­ای می­باشند (Jeong et al., 2008). در بین میوه­ ها و سبزی­ها، انگور­ها دارای بیشترین منابع ترکیبات فنلی هستند که ممکن است با توجه به گونه، واریته، مرحله رسیدگی، شرایط آب و هوایی و رقم متفاوت باشد (Frankel and Meyer, 1998). فنل­های انگور در کیفیت میوه از جمله رنگ، عطر و طعم، سفتی و پیری دخالت دارند. این ترکیبات همچنین فعالیت آنتی اکسیدانی دارند زیرا رادیکال­های آزاد را به دام می اندازند (Alfred et al., 2004). آسیب اکسیداتیو فرایند اولیه­ای است که در نتیجه ترکیب شدن یک ماده با اکسیژن در نتیجه فعالیت آنزیم­هایی مانند پلی فنل اکسیداز (PPO) ایجاد می­ شود. اکسیداسیون فنل­ها منجر به قهوه­ای شدن می­ شود (You et al., 2007). تغییرات ترکیبات فنلی در محصولات باغبانی متفاوت است. ترکیبات فنلی در حضور اکسیژن و آنزیم فنولاز تجزیه می­ شود و به ملانین^[۵۳] قهوه­ای رنگ تبدیل می­ شود (جلیلی مرندی، ۱۳۸۶). ترکیبات فنلی محلول غالبا در واکوئل سلول­های میوه تجمع می­یابند (Cantos et al., 2002). قهوه­ای شدن بافت همراه با تخریب غشاء است که منجر به پیری می­ شود که آن هم مربوط به اکسیداسیون لیپیدهای غشا می­باشد (Gil et al., 2000). فنل­ها در طول دوره انبارداری بدلیل اینکه سوبسترای آنزیم پلی فنل اکسیداز هستند کاهش می­یابند (Ibrahim et al., 2004). این نتایج با پژوهش های انجام شده توسط Schell Draut (2012)، مشابه است.
نمودار ۴-۲-۸- مقایسه میانگین اثر متقابل رقم در زمان انبارداری روی صفت فنل کل. حروف غیر مشابه نشان دهنده تفاوت معنی­دار در سطح احتمال ۵ درصد با آزمون چند دامنه­ای دانکن می­باشد. T0: زمان صفر، T1: یک ماه پس از سرد انباری.
۴-۲-۶- قند­­های احیاء
جدول تجزیه واریانس (جدول۴-۲-۱) نشان می­دهد که اثر رقم در زمان انبارداری روی صفت قند کاهنده در سطح احتمال ۱ درصد معنی­دار بود. نمودار ۴-۲-۹ مقایسه میانگین اثر متقابل رقم در زمان انبارداری روی صفت قند­های احیاء را نشان می­دهد. با گذشت زمان مقدار قند کاهنده کاهش یافته است. در میوه­های در حال رشد و نمو میزان قند افزایش می­یابد. در برخی از میوه-ها نظیر سیب و گلابی تجمع قند تدریجی و طولانی است اما در برخی دیگر نظیر انگور، گیلاس، نارنگی و خربزه تجمع قندها سریع­تر است (جلیلی مرندی، ۱۳۹۱). انگور یک میوه نا­فرازگرا است که در اثر نگهداری به سرعت از کیفیت آن کاسته می­ شود. گلوکز و فروکتوز قندهای تخمیری هستند و در طول نگهداری این قندها در اثر تخمیر به الکل و دی اکسید کربن تبدیل می­شوند (Valero., 2005). در انگور­های رسیده، تقریبا نشاسته­ای جهت تبدیل شدن به قند­های ساده وجود ندارد. بنابراین در طول نگهداری در سردخانه، افزایشی در میزان قند ناشی از تجزیه نشاسته دیده نمی­ شود (Kader, 1985). چون قندهای ساده در طی فرایند تنفس مصرف می­شوند در طی انبارداری میزان این قندها کاهش می­یابد (اثنی عشری و خسروشاهی، ۱۳۸۷). این نتایج با نتایج پژوهش­های مسیب زاده و همکاران (۱۳۸۸) مشابه است.

(مجموعه اشعار، یک مثلا این که، خُب که اینطور، صفحه ۱۰۸۵)
شاعر در این شعر به نوعی به زندگی خویش و ماجرای ازدواج خود اشاره کرده است. شکست در نخستین دلبستگی عاطفی باعث عدم اعتماد به اظهار علاقهی یار دیگر و در نهایت گناهکار دانستن « یار اول » و عُطلت و بطالت عمر درون مایهی این شعر است.
اشاره به سپری شدن بیهودهی عمر و تشبیه آن به روغن ریخته که بی بازگشت و به کار نیامدنی است و نیز آغاز غزل با عبارت محاوره ای و عامیانهی « خوب که اینطور باشد » نشانگر زبان ساده ای است که قصد دارد تا بی پیرایه مبین تجربهی واقعی یک زندگی با دو دلبستگی یکی ناکام و دیگری کامروا باشد. بیان احساس زنی که در ناکامی نخستین دچار عدم اعتماد به نفس و نیز عدم اطمینان به اظهار علاقه شخصی دیگری است، درست آن چیزی است که در همه زنان مطلّقه می توان یافت. این حس در بیت:
چشم ترسیدهی من
هیچ رخصت نمی داد
تا به امکان عشقی
دستی از دل برآرم
نمایان می گردد. آن چه یاد کردیم مجموعه گلایه های زنانهی موجود در این غزل است. آن گونه که اشاره رفت تشبیه عمر رفته به روغن ریخته در بلااستفاده بودن و بی بازگشت بودن تنها مشخصهی بیانی موجود در غزل است و آن چه به ایجاد تصویر در این غزل و ملموس بودن آن کمک شایانی کرده است را می توان استفاده از عبارات عامیانه ای چون؛ « خوب، که این طور، باشد»، « بس کن»، « روغن ریخته »، « راست می گفت »، « گفت: احوال؟ » و « عمر شد زهرمارم ».
سیمین در خصوص ازدواج خودبا همسر دومش می گوید « همسر دوم من مردی به تمام معنی با شرف، صادق و عاشق بود. همین ها زندگی مرا با او شیرین می کرد و معنی می بخشید.» ^۷ لذا این روحیات باعث می شود تا شاعر در توصیف خود از دومین یار صفات، « پاک، عاشق و وفادار » را برای وی بکار گیرد.

در فصول گذشته به این امر اشاره کردیم که « همیشه و در همه جا، زن مشکل داشته…. و با کوهی از مشکلات مجبور به ستیزه بوده تا بتواند راه به جایی ببرد و این است که شعر زن، جوهرهی هستی اوست، غمنامهی حیات است.» ^۸ بنابر این شکوایه ها در اشعار زنان می تواند از خصوصیات زنان در ساختن محتوا باشد، البته لازم به ذکر است که در اغلب موارد شکوایه ها ملایم اند و لحن گفتار تند و تیز نیست به گونه ای که می توان تصویر زنی را در حال درد دل کردن مجسم کرد.
یار گسسته
در این شعر شکوه زنی از بی وفایی یار را می بینیم که یاد ایام می کند و به نصایح دگران در فراموش کردن یار وقعی نمی نهد.
چشمی سیاه و چهری، مهتاب رنگ داشت / یک روز از در آمد و بنشست و بوسه خواست
آن بوسه جوی شوخ- که با یاد او خوشم- / اینک گذشته عمری و می جویمش، کجاست؟
با او در آرزوی وفا آشنا شدم؛ / اما وفا نکرد و دل از من برید و رفت
آن آفتاب عشق- که یادش به خیر باد- / یک شامگه ز گوشه ی بامم پرید و رفت
او رفت و دل به دلبرکان دگر سپرد، / تنها منم که دل به دگر کس نبسته ام
گشت زمان از آن همه بی تابیم نکاست / گویی هنوز بر سر آتش نشسته ام
یک دم نشد که یاد وی از سر به در کنم؛ / همواره پیش دیده ی من نقش روی اوست:
این است آن دو چشم فسون ساز آشنا، / این هم لبان اوست- لب بوسه جوی اوست
هر چند او شکست، ولی من هنوز هم / دارم عزیز حرمت عهد شکسته را…
هر چند او گسست، ولی من هنوز هم / دارم به دل محبت یار گسسته را…
گویند دوستان که:« ازین عشق در گذر، / با یار زشت منظر، یاری روا نبود
« از سینه ی ستبر و قدِ سرو و روی نغز / « در او یکی از این همه خوبی به جا نبود
« این داستان کهن شد و این قصه نا پسند؛ / « باید که ترک عشق غم آلود او کنی
« باید ز همگنان فراوان این دیار / « همراز و همدم دگری جست و جو کنی…»
ای دوستان! حکایت خود مختصر کنید / کمتر سخن ز همدم و همراز آورید-
زیبا به شهر من همه ارزانیی شما؛ / زشت مرا، که رفت، به من باز آورید!
(مجموعه اشعار، چلچراغ، یار گسسته، صفحه ۲۱۵)
رویکرد این غزل در خصوص رفتار های زنانهی حاکم بر آن علاوه بر شکوایهی زنانه اشاره به وفاداری زنان حتی پس از گسستن مهر از جانب مردان دارد. شعر با تشبیه چهرهی محبوب به مهتاب در درخشندگی آغاز می شود، نیز عبارت « بوسه جوی شوخ » در مصراع سوم استعاره از یار است که خود به اعتبار تعاریف مجازاست. « مهمترین نوع مجاز، مجاز به علاقهی مشابهت است که به آن استعاره می گویند.» ^۹ سپس شاعر در ابیات بعد از آرزوی خویش می گوید که:
با او در آرزوی وفا آشنا شدم؛
اما وفا نکرد و دل از من برید و رفت
آن آفتاب عشق- که یادش به خیر باد-
یک شامگه ز گوشه ی بامم پرید و رفت
باز در این بیت اضافهی « آفتاب عشق » استعاره از یار است که شاعر در مصرع بعد پریدن این آفتاب عشق را از گوشهی بام به زیبایی تصویر کرده است. سپس بیان می دارد که او در هوای دلبران دیگر عهد عشق گسست لیک من هنوز بدان عهد پایبندم چندان که گویی تاب و تبم در عشق کاسته نشده و این التهاب عاشقانه را به نشستن بر سر آتش مانند کرده است.
برون نرفتن یاد یار از خاطر زن، به تبع آن رویا پردازی وی و تصویر این که یار در پیش روی او نشسته است و اشاره به چشم و لب وی نشان از اعراض زن در فراموشی یار دارد چندان که در ابیات بعد به صراحت می گوید:
هر چند او شکست، ولی من هنـوز هم
دارم عزیز حرمت عهد شکستـــه را…
هر چند او گسست، ولی من هنوز هم
دارم به دل محبت یار گسستــــه را…
و آن جا که دوستان لب به نصیحت می گشایند و عیوب یار را بر می شمرند تا او را از دلبستگی به یار عهد شکن باز دارند و زبان به تشویق او در جستجوی همراز و همدم دیگر می گشایند پاسخ می دهد:
ای دوستان! حکایت خود مختصر کنید
کمتر سخن ز همدم و همــــراز آورید-
زیبـا به شهر من همه ارزانـــیی شما؛
زشت مرا، که رفت، به من باز آورید!
که بدین ترتیب تلاش دوستان را در القاء کُهن شدن داستان عشق و دلدادگی بی فرجام می گذارد و گفتن از زشت رویی یار را در فراموش کردن او به چیزی نمی گیرد.
در نگاهی به این شعر تصویر زنی را می بینیم که در حسرت وصال محبوب یاد کودکی ها را زنده می دارد و می گوید:
تکاپو
دیدمت باز در گذرگاهی / از پی سال ها جدایی ها
کودکی باز زنده شد در من: / آن صفاها و بی ریایی ها…

 

۲-۴-۱۱- مروری بر مطالعات انجام شده:
اکسیداسیون در مواد غذایی باعث کاهش ارزش غذایی از طریق کاهش ویتامین ها و اسیدهای چرب ضروری بدنو همچنین منجر به تولید ترکیبات سمی می شودبرای کاهش این تغییرات از افزودنیها ی مصنوعی با خاصیت آنتی اکسیدانی بسیار استفاده می شود که در دهه اخیر به دلیل مشاهده خطرسرطانزایی و انزجار مصرف کننده ها، از این افزودنی های مصنوعی کمتر استفاده می شود و برای افزایش عمر ماندگاری و سلامتی غذا می توان از افزودنی های طبیعی با خاصیت آنتی اکسیدانی استفاده کرد.

عصاره رزماری به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی قوی که دارد در صنایع غذایی بسیار کاربرد دارد و این خاصیت بدلیل وجود ترکیباتی مثل سینام آلدئید که زنجیره تولید رادیکال های آزاد را با دادن یک اتم هیدروژن می شکنند و متعاقب آن اکسیداسیون چربی را به تاخیر می اندازد.( روباردس و همکاران، ۱۹۸۸)
اسانس ها و عصاره های گیاهان دارویی به عنوان مواد طبیعی محافظت کننده مواد غذایی و داروهای افزاینده سلامتی مطرح هستند، اکثر این ترکیبات با داشتن خاصیت آنتی اکسیدانی از استرس اکسیداتیو جلوگیری میکنند.(ملکی راد و همکاران، ۱۳۹۱)
با این حال تا به حال در ارتباط با ارزیابی اثرات ضد باکتریایی و آنتی اکسیدانی اسانس دارچین تجاری عرضه شده در داخل کشور هیچ مطالعه ای صورت نگرفته است.
مطالعات و تحقیقات وسیعی مشابه با این تحقیق در ایران و جهان انجام شده است. که در آنها از انواع گیاهان دارویی و بر روی انواع گوشت ها از جمله ماهی انجام شده است. که برای بهتر انجام شدن این مطالعه از موارد زیر بهره گرفته شده است.
در پژوهشی توسط علی اکبر ملکی راد و همکاران در سال ۱۳۹۱ انجام شد قابلیت اسانس و فراکشنهای مختلف عصاره متانولی آویشن شیرازی، مریم گلی، رزماری، خالواش و دارچین در مهار رادیکال های آزاد DPPH مورد بررسی قرار گرفت و نتایج نشان داد که تفاوت معنی داری بین اسانس و فراکشنهای مورد مطالعه از نظر فعالیت آنتی اکسیدانی وجود داشت.
در مطالعه ای دیگر که توسط مشاک و همکاران در سال ۱۳۹۰ انجام شد اثر همزمان اسانس دارچین و آویشن شیرازی بر ضد باکتری باسیلوس سرئوس در مدل غذایی سوپ مورد بررسی قرار گرفت.آنها نشان دادند که اسانس آویشن شیرازی به همراه دارچین دردمای نگهداری۱۰درجه سانتیگراد و اسانس آویشن شیرازی به تنهایی در دمای ۲۵ درجه سانتیگراد می تواند رشد باسیلوس سرئوس را مهار کند.
اشمیت و همکاران در سال ۲۰۰۶ ترکیبات و اثر آنتی اکسیدانی اسانس برگ دارچین را مورد ارزیابی قرار دادند. در این پژوهش قدرت آنتی اکسیدانی اسانس دارچین با آنتی اکسیدان های سنتزی BHT,BHA مورد مقایسه قرار گرفت.که اسانس دارچین خاصیت آنتی اکسیدانی نسبتا خوبی از نشان داد.
ازکان در سال ۲۰۱۱ اثر آنتی اکسیدانی اسانس های رزماری، میخک و دارچین را بر روی روغن فندق و روغن خشخاش بررسی کرد.اسانس های مذکور با غلظت های مختلف به روغن ها اضافه شدند و از آنتی اکسیدان سنتتیک BHA به عنوان محلول استاندارد (کنترل) جهت مقایسه استفاده کردند.
نمونه های مرد مطالعه در دمای ۵۰ درجه سانتی گراد نگهداری شدند.فعالیت آنتی اکسیدانی اسانس ها به روش اندازه گیری میزان پر اکساید مورد ارزیابی قرار گرفت.که مشاهده شد آنتی اکسیدان BHA در روزهای نخست انبارش اثر آنتی اکسیدانی قابل توجهی از خود نشان نداد،در حالی که اسانس های گیاهی مورد مطالعه اثر خوبی نسبت به BHA از خود نشان دادند که در این میان اسانس دارچین اثر قویتری در راستای به تاخیر انداختن اکسیداسیون چربی در نمونه ها از خود نشان داد و اسانس های میخک و رزماری از لحاظ اثر آنتی اکسیدانی به ترتیب پس از اسانس دارچین قرار گرفتند.
جبلی و همکاران در سال ۱۳۹۱ ظرفیت آنتی اسیدانی سه اسانس دارچین ،هل و زیره را مورد بررسی قرار دادند.جهت ارزیابی قدرت آنتی اکسیدانی اسانس های مذکور از روش DPPH بر مبنای درصد مهار تولید رادیکال آزاد استفاده شد.ونتایج نشان داد که اسانس دارچین دارای قدرت آنتی اکسیدانی قویتری در مقایسه با اسانس های دیگر از خود نشان داد و بعد از این اسانس به ترتبب اسانس های زیره و هل در رتبه های دوم و سوم قرار گرفتند.
چوا و همکاران در سال ۲۰۰۸ فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره اتانولی دارچین را مورد بررسی قرار دادند.آنها جهت این پژوهش از تست های DPPH,NBT,و قدرت احیا کنندگی و پراکسید لیپید با بهره گرفتن از مغز موش و درصد شلاته کنندگی استفاده کردند.آن ها علاوه بر ارزیابی قدرت آنتی اکسیدانی عصاره اتانولی این عصاره را با عصاره های ان هگزانی ،اتیل استاتی، ان بوتانولی و عصاره آبی دارچین از لحاظ خاصیت آنتی اکسیدانی مورد بررسی قرار دادند.
آگاروال و همکاران در سال ۲۰۱۲ در مورد اثر آنتی اکسیدانی و آنتی باکتریالی گونه های مختلف دارچین
از مناطق مختلف تحقیق و مطالعه کردند.تامالا^[۵۷] ،زیلانیکوم^[۵۸] و کامفورا^[۵۹] گونه های مورد مطالعه بودند.اسانس های مذکور توسط دستگاه کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد آنالیز قرار گرفتند.اثر آنتی باکتریالی اسانس ها در مقابل سه باکتری پاتوژنیک پاستورلا مالتوسیرا^[۶۰]،اشرشیا کلی^[۶
۱] و سالمونلا انتریکا^[۶۲] به روش دیسک دیفوژن انجام و در آخر با جنتامایسین مورد مقایسه قرار گرفت.
ارزیابی اثر آنتی اکسیدانی اسانس ها با ۳ روش آزمایشگاهی Metal chelating ،Reducing power, DPPH انجام پذیرفت. نتایج حاصله نشان داد که اسانس های هر سه گونه مورد مطالعه دارای اثر آنتی اکسیدانی آنتی باکتریالی خوبی هستند و میتوانند به عنوان نگهدارنده های طبیعی مورد استفاده قرار گیرند.
فصل سوم: مواد و روش ها:
۳-۱- مواد:
۳-۱-۱- تهیه اسانس ها:
-اسانس آزمایشگاهی^[۶۳]: اسانس دارچین آزمایشگاهی به روش تقطیر با آب^[۶۴] و توسط دستگاه کلونجر تهیه شد. بدین منظور، ۱۰۰ گرم پودر دارچین راکه از پوست این گیاه استحصال شده بود به همراه آب مقطر در بالن تقطیر ریخته سپس بالن تقطیر را به دستگاه کلونجر متصل کرده و تقطیر تا زمانی که دیگر به حجم اسانس اضافه نشود ادامه یافت که در پایان در حدود ۱ میلی لیتر اسانس (بازده ۱%) بدست آمد. پس از آن اسانس استخراج شده را توسط سولفات سدیم بدون آب آبگیری کرده و در نهایت به ظرف درب دار منتقل و تا زمان استفاده از آن درون یخچال نگهداری شد.
- اسانس تجاری دارچین^[۶۵]: دو اسانس تجاری دارچین با دو برند مختلف از بازار خریداری شد.
۳-۱-۲- کلیه مواد شیمیایی به کار برده شده:
-کلرید آهن II^[66]: که از نمایندگی شرکت مرک در ایران تهیه گردید.
- فروزین^[۶۷](۳- (۲پیریدیل)- ۵،۶دی فنیل- ۱و۲و۴- تریازین-^′۴و″۴- دی سولفونیکاسید سدیم سالت که از نمایندگی شرکت سیگما در ایران تهیه گردید.
- متانول که از شرکت دکتر مجللی تهیه گردید.
- کلریدآهن: که از نمایندگی شرکت مرک در ایران تهیه گردید.
-تری کلرو استیک اسید^[۶۸]: که از نمایندگی شرکت مرک در ایران تهیه گردید.
- فروسیانید پتاسیم^[۶۹]:که از نمایندگی شرکت مرک در ایران تهیه گردید.
- دی سدیم هیدروژن فسفات^[۷۰]
- سدیم دی هیدروژن فسفات^[۷۱]
- DPPH (1و۱-دی فنیل-۲-پیکریل-هیدرازیل) که از نمایندگی شرکت سیگما در ایران تهیه گردید.
۳-۲- روش کار:
شناسایی ترکیبات شیمیایی اسانس ها توسط دستگاه کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی^[۷۲] در آزمایشگاه گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران انجام پذیرفت.
دستگاه GC/MS با ستون موئینه به طول ۳۰ متر و قطر داخلی ۲۵۰ میکرومتر و ضخامت لایه داخلی ۲۵/۰ میکرومتر با برنامه دمایی ۵۰ تا ۲۶۵ درجه سانتیگراد با افزایش تدریجی ۵/۲ درجه در هر دقیقه و نگهداری ستون در ۲۶۵ درجه سانتیگراد به مدت ۳۰ دقیقه استفاده شد.
دمای اتاق تزریق ۲۵۰ درجه سانتی گراد و گاز حامل هلیم با سرعت ۵/۱ میلی­لیتر در دقیقه بود.
شناساگر EI با انرژی یونیزاسیون ۷۰ الکترون ولت و دمای منبع یونیزاسیون ۲۵۰ درجه سانتی گراد بود شناسایی طیف ها به کمک شاخص بازداری آن ها صورت گرفت. شناسایی ترکیبات تشکیل دهنده اسانس با بهره گرفتن از شاخص های بازداری و بررسی طیف های جرمی ترکیبات مقایسه آنها با طیف های جرمی استاندارد موجود در کتابخانه های کامپیوتری و مراجع معتبر صورت گرفت.
ارزیابی فعالیت آنتی اکسیدانی هر کدام از اسانس ها با ۳ روش آزمایشگاهی قدرت شلاته کنندگی^[۷۳]،
اثر ضد رادیکالی, DPPH قدرت احیا کنندگی^[۷۴] انجام شد.
۳-۲-۱- تست قدرت شلاته کنندگی:
به طور کلی مواد غذایی حاوی فلزات واسطه بوده و یا در طول زمان فرایند تولید به آن آلوده میشوند.عناصر واسطه دوظرفیتی نقش مهمی را به عنوان کاتالیزور در فرایندهای اکسیداتیو ایفا نموده و منجر به تشکیل رادیکال های هیدروکسیل و واکنش های تخریبی هیدروپراکساید می شوند (هالیول ۱۹۹۷)^[۷۵] این مراحل میتواند با شلاته شدن یون آهن به تاخیر افتاده یا غیر فعال شود. تست شلاته کنندگی با روش دنیز^[۷۶] (۱۹۹۴) انجام شد. برای انجام این آزمایش ۴۰۰ میکرو لیتر از غلظت های مختلف از اسانس ها (۳۰۰ تا ۵۰۰۰ میکروگرم در میلی لیتر) تهیه شد، سپس به هر کدام از غلظت ها ۵۰ میکرولیتر محلول ۲میلی مولار کلرید آهن II و ۲۰۰ میکرو لیتر محلول ۵ میلی مولار فروزین اضافه گردید که در این مرحله محلول ها به رنگ قرمز درآمدند که این امر مربوط به تشکیل کمپلکس فروزین - آهن است و پس از ۱۰ دقیقه انکوبه کردن در دمای اتاق، جذب نوری نمونه ها در دستگاه اسپکتروفتومتر در طول موج nm562 در برابر متانول خوانده شد و در نهایت درصد ممانعت از تشکیل کمپلکس قرمز رنگ آهن- فروزین توسط اسانس ها با بهره گرفتن از فرمول زیر محاسبه شد، که I(%) درصد بازدارندگی ، A_C میزان جذب محلول کنترل و A_S میزان جذب نمونه است.
I(%) = (Ac-As/Ac)×۱۰

۳-۲-۲- تست قدرت احیا کنندگی:
احیاء آهن (III) اغلب به عنوان معیاری برای قابلیت الکترون دهی بکار می رود اندازه گیری قدرت احیاءکنندگی با روش اویایزو(۱۹۸۶)^[۷۷] انجام شد. برای انجام این تست ابتدا غلظت های مختلفی از اسانس ها (۲،۴ ، ۶ ،۸ ،۱۰ میلی گرم بر میلی لیتر) تهیه گردید و سپس ۱۰۰۰ میکرولیتر محلول بافر فسفات (۷PH= ) و ۱۰۰۰ میکرولیتر محلول فروسیانید ۱% به هر کدام از غلظت ها اضافه شد. این مجموعه به مدت ۲۰ دقیقه در دمای ۵۰ درجه سانتی گراد انکوبه شد. سپس به آن ۱۰۰۰ میکرولیتر محلول تری کلرو اسید استیک۱۰% اضافه گردید و به مدت ۱۰دقیقه با دور ۲۸۰۰ سانتریفوژ شد.در مرحله بعد فاز فوقانی با ۱۰۰۰ میکرولیتر آب مقطر و۱۰۰۰ میکرولیتر کلریدآهن۱/۰% مخلوط و سپس جذب آنها در طول موج ۷۰۰ نانو متر و در برابر محلول استاندارد (کنترل) خوانده شد.
۳-۲-۳- تست اثر ضد رادیکالی DPPH:
این تست با روش چانگ و همکاران^[۷۸] (۲۰۰۱) انجام شد. در این روش فعالیت آنتی اکسیدانی اسانسها با بهره گرفتن از روش اندازه گیری کاهش ظرفیت رادیکالی^[۷۹] به کمک DPPH مورد ارزیابی قرار گرفت. مهار رادیکال های آزاد یکی از شناخته شده ترین مکانیسم هایی است که به واسطه آن ترکیبات آنتی اکسیدانی می توانند اکسیداسیون چربی ها را مهار نمایند.
DPPH ترکیبی است بنفش رنگ که به دلیل حضور گروه های فنیل در ساختار آن، به راحتی به صورت رادیکال در آمده و در واقع منبع رادیکال آزاد می باشد. این ترکیب با گرفتن یک الکترون از ترکیب آنتی اکسیدان، از رنگ بنفش به زرد تغییر رنگ می دهد که این تغییر رنگ کاملا به غلظت اسانس ها بستگی دارد.با افزایش غلظت اسانس ها کاهش رنگ نیز افزایش میابد. در این روش ابتدا غلظت های مختلف از اسانس (۱۰۰،۵۰۰،۱۰۰۰،۱۵۰۰،۳۰۰۰،۴۵۰۰،۶۰۰۰ ،۰ میکرو گرم بر میلی لیتر) تهیه گردید سپس به هر کدام از غلظت ها ۵ میلی لیتر محلول DPPH % 004/0 اضافه شد و پس از ۳۰ دقیقه انکوبه کردن در دمای اتاق جذب نوری نمونه ها در دستگاه اسپکتوفتومتر در طول موج ۵۱۷ نانومتر در برابر متانول خوانده شد و در نهایت میزان کاهش ظرفیت رادیکالی با بهره گرفتن از فرمول زیر محاسبه شد ، که:
I%=(Ac-As/Ac)×۱۰۰

۵-۴-۱ پیشنهادهای مبتنی بر یافته های پژوهش ۷۶
۵-۴-۲ پیشنهادهای کاربردی ۷۶
۵-۵ جمع بندی ۷۷
فهرست جداول
عنوان مطالب شماره صفحه
جدول ۲-۱ ماتریس سازوکار یادگیری برپایه پروژه- محوری و حل مسئله ۳۴
جدول ۲-۲: ویژگی انواع روش‌های آموزش آزمایشگاهی ۳۵
جدول ۲-۳ جمع بندی سطوح پنجگانه و ویژگیهای هر سطح ۳۷
جدول ۳‑۱ مشخصات طرح پژوهشی ۵۳
جدول ۳-۲ مشخصات گروه های پژوهشی ۵۵
جدول ۴‑۱: آماره‌های توصیفی مربوط به روش یادگیری مجازی ۶۱
جدول ۴‑۲: آماره‌های توصیفی مربوط به روش یادگیری حقیقی ۶۲
جدول ۴-۳ بررسی نرمال بودن ۶۵
جدول ۴-۴ آزمون t زوجی روش آزمایشگاه واقعی ۶۶
جدول ۴-۵ آزمون t زوجی روش آزمایشگاه مجازی ۶۷
جدول ۴-۶ آزمون t مستقل روش آزمایشگاه مجازی و حقیقی ۶۸
جدول ۴-۷ آزمون لوین جهت بررسی مفروضه همگنی واریانس ۶۹
جدول ۴-۸ آزمون همگنی ضرایب رگرسیون ۷۰
جدول ۴-۹ آزمون تحلیل کوواریانس ۷۱
جدول ۴-۱۰ میانگین تعدیل شده ۷۱
چکیده
هدف از پژوهش حاضر مقایسه تاثیر آزمایشگاه واقعی و مجازی بر یادگیری درس علوم تجربی بود. جامعه آماری شامل ۹۶ نفر از دانش آموزان پسر پایه هفتم دوره اول متوسطه مدرسه نمونه دولتی شهید چمران شهرستان پیشوا بود و نمونه ها شامل ۲ گروه ۳۱ نفری که بصورت تصادفی انتخاب شدند. روش پژوهش، شبه آزمایشی و ابزار پژوهش آزمون محقق ساخته بود. طرح پژوهش بصورت پیش آزمون پس آزمون بود و برای آموزش گروه مجازی از نرم افزار شبیه سازی شده کروکودیل شیمی و فیزیک استفاده شد. تحلیل داده ها با بهره گرفتن از آمار توصیفی و استنباطی و آزمون تحلیل کوواریانس صورت پذیرفت. نتایج حاکی از آن بود که روش آزمایشگاه مجازی موجب افزایش یادگیری دانش آموزان شده است.

کلید واژه ها: آزمایشگاه واقعی، آزمایشگاه مجازی، یادگیری، علوم تجربی، نرم افزار کروکودیل
فصل اول
کلیات پژوهش
۱-۱ مقدمه
علوم تجربی یکی از دانشها و معرفتهای بشری است که یافته های آن از روش تجربی به دست می آید و ملاک یا معیار درستی آنها، انطباق داشتن با مشاهدات تجربی است.
هدف از آموزش علوم تجربی، آموزش پدیده هایی است که در زندگی روزانه مشاهده می شود. در همه نظامهای آموزشی جهان، آموزش و یادگیری علوم تجربی از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و تلاش می شود تا همه دانش آموزان، ضمن آشنایی با اصول و مفاهیم علوم تجربی و کسب سواد علمی لازم، آگاهیهای لازم برای تبدیل شدن به یک شهروند مطلوب را کسب کنند. دانش آموزان با کسب آگاهی و مهارت لازم در زمینه های مختلف علوم، قادر خواهند بود تا در زندگی خود تصمیمات آگاهانه و منطقی بگیرند. فعالیتهای آزمایشگاهی یکی از ارکان اصلی آموزش علوم تجربی محسوب شده و موجبات رشد دانش علمی، مهارت ها و نگرشهای علمی دانش‌آموران را فراهم می‌سازند. انجام فعالیتهای آزمایشگاهی علاوه بر تثبیت یادگیری و افزایش میزان ماندگاری مفاهیم آموخته شده، سبب تقویت مهارت دست ورزی و کسب لازم می‌گردد که در زندگی روزانه مورد استفاده قرار گرفته و زمینه‌های نوآوری، خلاقیت و تفکر انتقادی را در فراگیران فراهم می‌سازد.
در برنامه درسی کشورهای موفق در آموزش علوم تجربی، استفاده از آزمایشگاه و انجام فعالیت‌های عملی، بخش جدایی ناپذیری از موضوع درسی است و تاکید زیاد بر تحقق اهداف مهارتی و نگرشی سبب شده است تا توجه خاصی به رشد مهارت‌های دست‌ورزی صورت پذیرد ( بدریان، ۱۳۸۵) .اما برخی مشکلات در انجام آزمایش های حقیقی همچون عدم وجود امکانات لازم در آزمایشگاه، خطرناک بودن بخشی از فعالیت های آزمایشگاهی و موارد دیگر باعث شده اکثر دبیران در انجام آزمایش بصورت واقعی اهتمام لازم را نداشته باشند.
از طرفی پیشرفت های جهانی در فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث گسترش وسیع فرصت های یادگیری و دسترسی به منابع تحصیلی و آموزشی شده است. بکارگیری این فناوری های جدید موجب تسریع و تسهیل فراوان در تعلیم و تربیت شده است که آموزش و پرورش نیز از این تحولات مستثنی نبوده است (آلفاسی^[۱]، ۲۰۰۰ نقل از بختیاری و احمدی، ۱۳۸۶ نقل از رضوانی، ۱۳۹۳). در سال های اخیر آموزش مجازی به عنوان یکی از کاربردهای مهم فناوری های جدید در جهان مطرح گردیده است و پیشرفت های جامعه امروزی در گرو استفاده بهینه از فناوری های آموزشی است چرا که آموزش و یادگیری همیشه تحت تاثیر عوامل گوناگونی اتفاق می افتد که این عوامل به انجام هر چه بهتر یادگیری کمک می کند و آموزش مجازی هم از این قائده جدا نیست(مشتاقی، ۱۳۹۲ نقل از رضوانی، ۱۳۹۳). امروزه شبیه سازی و استفاده از آن، کاربردهای گوناگونی پیدا کرده که یکی از آن ها آزمایشگاه های مجازی هستند که با ایجاد محیطی جذاب و بی خطر می توانند باعث ارتقاء کیفیت آموزش و یادگیری شوند. هرچند لذت تجربه یک موقعیت و تجربه واقعی و همچنین تقویت مهارت دست ورزی را از یادگیرنده سلب می کند.
۱-۲ بیان مساله
هدف از آموزش علوم تجربی، آموزش پدیده هایی است که در زندگی روزانه مشاهده می شود. در همه نظامهای آموزشی جهان، آموزش و یادگیری علوم تجربی از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و تلاش می شود تا همه دانش آموزان، ضمن آشنایی با اصول و مفاهیم علوم تجربی و کسب سواد علمی لازم، آگاهی های لازم برای یک شهروند مطلوب را کسب کنند.
در ابتدای قرن بیستم رویکرد اثبات گرایی و آموزش با اثبات و فهم مطالب به کمک آزمایش و تجربه تقریباَ با روند ایجاد و رشد تمام رشته ها ی علمی حکم فرما شد. در اوایل قرن گذشته دست اندر کاران آموزش به اهمیت به کار گیری و استفاده از وسایل کمک آموزشی پی بردند و متوجه شدند هر قدر موضوعات علوم پایه عینی و ملموس تر باشد میزان یادگیری بیشتر خواهد شد ( شویک^[۲]، ۱۹۹۲). بعد از جنگ جهانی اول که نارضایتی بسیاری در علم حاصل شد، معلمین علوم برای تدریس از وسایل آزمایشگاهی و کارگاهی استفاده کردند، این امر باعث شد دانش آموزان علاقه بیشتری از خود نشان دهند و ثمرات استفاده از آزمایشگاه ها در تدریس باعث شد دانش آموختگان با آمادگی بیشتر جذب بازار کار و مؤسسات و کارخانه ها شوند در نتیجه تحول چشم گیری در پیشرفتهای صنعتی در کشورهای غرب ایجاد شد(شویک، ۱۹۹۲). از آن به بعد بود که در برنامه درسی کشورهای موفق در آموزش علوم تجربی، استفاده از آزمایشگاه و انجام فعالیت‌های عملی واقعی، بخش جدایی ناپذیری از موضوع درسی شد و تاکید زیاد بر تحقق اهداف مهارتی و نگرشی سبب شده است تا توجه خاصی به رشد مهارت های دست‌ورزی صورت پذیرد ( بدریان، ۱۳۸۵). از طرفی پیشرفت فناوری بشر امروزی در سده های اخیر سرعت حیرت آوری گرفته و تعلیم و تربیت را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. علاوه بر این آموزش و پرورش از این پیشرفت ها در بکارگیری وسایل و روش های جدید بهره جسته است و شکل گیری فناوری آموزشی، میدان جدیدی برای انجام بررسی های علمی پیرامون نحوه به کارگیری وسایل و روش های جدید در امر آموزش ایجاد نموده است و در این راستا آخرین یافته های فناوری در خدمت آموزش در آمده است. نمونه ای از کاربردهای فناوری آموزشی، استفاده از نرم افزارهای آزمایشگاه مجازی می باشد که در سال های اختر رواج و رونق زیادی پیدا کرده است.
شناخت گرایانی همچون آزوبل^[۳] (۱۹۶۳) و برونر^[۴] (۱۹۶۰) به استفاده از وسایل دیداری، شنیداری و نمایشی و آزمایشگاهی تاکید می کردند و معتقدند که با بهره گرفتن از این وسایل میتوان به درجه بالایی از آگاهی و مهارت عملی دست یافت.
الکساندر^[۵] و سیلور^[۶] (۱۹۸۱) اظهار می دارند در یک برنامه درسی منظم که بر مبنای آموزش های عملی استقرار یافته و تداوم یابد می تواند نقشه ای برای هدفهای کلی و جزیی در یک جامعه پیشرفته صنعتی و مترقی باشد. از طرفی این سوال مطرح است که اگر غالباً دانش آموز می تواند با دیدن مطالب را بهتر درک کند، چگونه در دهه های پیشین که امکان و ابزار انجام آزمایش ها حتی در حد جزئی هم وجود نداشت در بسیاری از دانش آموزان حس علاقه و کنجکاوی و پژوهشگری ایجاد شد. از سوی دیگر آیا تکیه بر ارائه اطلاعات صرف در قرنی که تکنولوژی از اهمیت خاصی برخوردار است، می تواند مانند سالهای گذشته نتیجه بخش باشد؟ در حال حاضر که مدارس مجهز به امکانات هوشمند هستند آیا جایگزین کردن نرم افزارهای آزمایشگاه مجازی می تواند جایگزین مناسبی برای آزمایشگاه های واقعی فعلی باشند؟
هودسون^[۷](۱۹۹۳) در تحقیقی به این نتیجه رسید که انجام آزمایش های علوم تجربی باعث افزایش میزان انگیزه، افزایش توانایی مهارت های عملی و یادگیری آگاهانه دانش آموزان می گردد. در تحقیق هارلن^[۸](۱۹۹۹) با موضوع تاثیر فعالیت های عملی بر یادگیری علوم نتیجه افزایش قابل توجه انگیزه و یادگیری بود. کومیس^[۹](۲۰۰۱ نقل از کرمی، ۱۳۸۸) در پژوهش خود نتیجه گرفت استفاده از محیط های شبیه سازی شده کامپیوتری برای انجام آزمایش یعنی همان آزمایش مجازی می تواند بر درک مفاهیم فیزیکی دانش آموزان تاثیر مثبت داشته باشد.
با توجه به اینکه طیف وسیعی از جمعیت ایران را دانش آموزان تشکیل می دهند و همچنین با توجه با اینکه مشکلات زیادی در آموزش و نحوه استفاده از راهبردهای متنوع آموزشی در این امر موجود دارد ضروری به نظر می رسد که پژوهش هایی در مورد تاثیر بکارگیری این راهبردها باید صورت گیرد (شریفی، ۱۳۹۰ نقل از رضوانی، ۱۳۹۳). به همین دلیل پژوهش حاضر با هدف مقایسه اثربخشی محیط آزمایشگاه مجازی در مقابل آزمایشگاه واقعی گامی در رفع ابهامات در این زمینه و شیوه های موثر در آموزش آزمایشگاهی علوم تجربی بردارد.
۱-۳ اهمیت و ضرورت مساله
در یک سیستم آموزشی، قدرت یک معلم، همواره در روش تدریس او متجلی می شود. با ظهور سبز فایل و بروز نیازهای جدید، محدود و تخصصی لزوم تجدید نظر در اهداف تدریس و روش های آن، آشکارتر و ضروری تر از پیش شده است ( اصغری، ۱۳۸۸ ). به همین منظور معلمان در فرایند آموزش از ابزارهای مختلفی همچون انجام آزمایش بهره می برند.
انجام فعالیتهای آزمایشگاهی مناسب نه تنها سبب عمیق‌تر شدن میزان دانش و آگاهی‌های فراگیران می‌شود، بلکه یکی از مهمترین روش‌ها جهت دستیابی به اهداف مهارتی و نگرشی در برنامه درسی محسوب می‌شود. از طرف دیگر انگیزش و فعال نگهداشتن فراگیران در کلاس درس علوم تجربی چالش بزرگی است که حتی ذهن مدیران و معلمان حرفه‌ای و با تجربه را نیز به خود مشغول کرده است. پژوهش‌ها نشان داده است که به کارگیری شیوه‌های  سنتی رویکرد یاددهی- یادگیری نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای آموزشی عصر حاضر باشد.  با خروج از رویکرد آموزشی حافظه‌پرور و به چالش کشاندن ذهن فراگیران از طریق انجام فعالیتهای آزمایشگاهی مناسب و همچنین نگاه بین رشته‌ای به آموزش علوم تجربی، می توان فراگیران را در رویکرد یاددهی- یادگیری فعال نموده و روحیه انجام فعالیتهای گروهی و مشارکتی را در آنها پرورش داد (اصفا، ۱۳۸۵). اما با آنکه بیشتر معلمان به اهمیت استفاده از فعالیتهای آزمایشگاهی در آموزش اثر بخش فیزیک، شیمی و زیست شناسی واقفند و معتقدند که باید در آموزش علوم از فعالیتهای آزمایشگاهی مناسب استفاده شود؛ اما در بیشتر مواقع این امر محقق نمی شود. موانع متعددی وجود دارند که باعث می شود تا معلمان نتوانند به راحتی از فعالیتهای آزمایشگاهی در آموزش علوم استفاده نمایند.
به استناد پژوهشهای انجام گرفته اصفا (۱۳۸۵)، مشخص شده است که عوامل مختلفی سبب کم توجهی به آزمایشگاه و انجام فعالیت‌های عملی در مدارس شده اند.
چند مورد از مهمترین این عوامل مزاحم عبارتند از:

 

1. 1. کمبود امکانات، ابزار و وسایل آزمایشگاهی

 

1. 1. بی توجهی معلمان، مدیران و مسئولان نسبت به انجام آزمایش

 

۳٫هزینه بردار بودن برخی آزمایش ها

 

4. عدم امکان نمایش نتایج برخی آزمایش ها

ضرایب استاندارد

 

ضرایب غیر استاندارد

 

t

 

سطح معناداری

 

 

 

همنوایی

 

۳۵۳/۰-

 

۲۲۴/۰-

 

۵۳/۶-

 

۰۱/۰

 

 

 

همنوایی، پیشرفت

 

۴۲۲/۰-

 

۲۲۹/۰-

 

۳۸/۸-

 

۰۱/۰

 

 

 

همنوایی، پیشرفت، جهان­شمول­نگری

 

۱۳۶/۰

 

۳۱۱/۰

 

۰۲/۵

 

۰۱/۰

 

 

 

همنوایی، پیشرفت، جهان­شمول­نگری، سنت­گرایی

 

۳۳۶/۰-

 

۱۳۳/۰-

 

۵۳/۳-

 

۰۱/۰

 

 

 

همان­گونه که جدول فوق نشان می­دهد، ضرایب متغیرهای پیش ­بینی کننده باقیمانده در مدل معنادارند. بنابراین می­توان اضطراب مرگ را به ترتیب براساس متغیرهای همنوایی، پیشرفت، جهان­شمول­نگری، سنت­گرایی بطور معناداری پیش ­بینی کرد.

فصل پنجم
بحث و نتیجه ­گیری
۵-۱- بحث و نتیجه ­گیری
هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه ارزش­های شخصی و حمایت اجتماعی با اضطراب مرگ در زنان و مردان مبتلا به ام اس و تعیین سهم هریک از ریخت­های ارزشی در پیش ­بینی میزان اضطراب مرگ و تعیین تفاوت در زنان و مردان در هریک از متغیرها می­باشد. برای تبیین روابط هریک از سوال­های پژوهش مورد بررسی قرار می­گیرند.
سوال اول: آیا ارزش­های شخصی و ادراک حمایت اجتماعی با اضطراب مرگ رابطه دارد؟
یافته­های فصل چهار (جدول ۱۰-۴) حاکی از آن است که بین ارزش­های شخصی بصورت تک نشانگر و نیز مؤلفه­ های آن با اضطراب مرگ رابطه وجود دارد، بدین صورت که رابطه بین ارزش­های شخصی با اضطراب مرگ در سطح ۰۱/۰ معنادار و منفی می­باشد. ارزش­های شخصی نقش بسیار مهمی در زندگی افراد ایفا می­ کنند و تاثیر بارزی بر رفتار و عملکرد افراد دارند. مطالعات متعددی که در این زمینه انجام شده است، نشان داده که دخالت نظام ارزشی فرد در اغلب موقعیت­ها موثر است. با در نظر گرفتن این مساله که ارزش­ها، نگرش­ها علایق از جنبه­ های بسیار مهم شخصیت هستند، کیفیت زندگی و چگونگی رفتار و مناسبت­های افراد مستقیماً از نظام ارزشی و اصول اخلاقی که بدان پایبند هستند نشات می­گیرد. بسیاری از نظریه­پردازان مطرح نموده ­اند که ارزش ها به عنوان استانداردهای مطلوب هنگام قضاوت کردن در مورد رفتار، حوادث، موقع شکل گرفتن و بیان نگرش­ها و هنگام انتخاب و مستدل ساختن اعمال به کار می­روند. علاوه بر این ارزش­ها به صورت بارزی در سازگاری تحصیلی و شغلی، روابط بین­فردی، بهره­مندی از فعالیت­ها، در مورد ازدواج، انتخاب سبک زندگی و احتمالاً، در پیشگیری از ابتلا به برخی اختلالات روانی و سایر حوزه ­های مهم زندگی تاثیر می­گذارند (میرزاحسینی، ۱۳۷۶). از آنجا که ارزش­ها نگرش فرد را نسبت به رویدادها تعیین می­ کند بر نگرش وی نسبت به مرگ نیز می ­تواند موثر باشند. ارزش­ها دربرگیرنده مفاهیم متنوعی مانند آزادی، زندگی معنوی، امنیت و ثبات اجتماعی، خلاقیت، احترام به سنت، تنوع­طلبی، عدالت­خواهی، وفاداری، سخت­کوشی، تواضع، یاری­گری، اعتقادات مذهبی، مسئولیت­ پذیری و امور لذت بخش است که این ابعاد فرد را به سوی آفرینندگی، سرزندگی و اهداف والا سوق می­دهد که همه این­ها نقطه مقابل چیزی است که فرانکل (۱۹۷۸، به نقل از کوری، ۱۳۸۹) از آن تحت عنوان خلاء وجودی نام می برد. در واقع رابطه منفی بین ارزش­ها و اضطراب مرگ موید این حقیقت است که افرادی که به صورت هدفمند زندگی می­ کنند، و در جهت خود­شکوفایی و کمک به هم­نوعان گام برمی­دارند، مرگ را به عنوان یک امر طبیعی و قطعی در زندگی می­پذیرند و از آن هراسی ندارند . نتایج نشان داد که از بین ریخت­های ارزشی، همنوایی، لذت­طلبی و پیشرفت بالاترین همبستگی را اضطراب مرگ داشته اند. این نتایج را می­توان این گونه استنباط کرد که با توجه به اینکه جامعه ایران جامعه­ای جمع­گرا است، گروه و عضویت در آن از اهمیت و جایگاه ویژه­ای برخوردار است. در واقع حضور و احساس
تعلق به جمع و گروه و آرامش خاطر توام با آن سبب می­ شود که افراد بسیاری از هدف­های شخصی خود را فدای اهداف جمعی کنند. همنوایی با گروه­ ها، منفعت و سودمندی حاصل از عضویت در آن و تسکینی که فرد از بودن با دیگران و برقراری تعاملات اجتماعی بدست می ­آورد سبب کاهش استرس و اضطراب در فرد می­ شود. در پژوهش حاضر، نمونه مورد بررسی بیماران ام اس بودند و افراد بیمار با توجه به شرایط جسمی و روانی خود، احساس نیاز بیشتری به حضور در جمع و گروه و دریافت حمایت از سوی آن­ها دارند و همین موید بالا بودن ارزش همنوایی در این افراد و نیز پایین بودن اضطراب مرگ می­باشد. در ارتباط با لذت­گرایی و پیشرفت نیز می­توان گفت از آنجا که این دو ریخت دربرگیرنده مفاهیمی چون ارضای میل، خوشگذرانی، بلندپروازی و سخت­کوشی و دستیابی به هدف­ها هستند و این مولفه­ها فی­نفسه در تعارض با اضطراب و منجر به مشغولیت فرد با مسایل مرتبط با دنیا می­شوند از این رو می توان همبستگی منفی بالای این دو مولفه را با اضطراب مرگ تبیین کرد.
از طرف دیگر رابطه بین حمایت اجتماعی و اضطراب مرگ نیز بررسی گردید که با توجه به نتایج بدست آمده در جدول ۴-۱۰ بین حمایت اجتماعی و اضطراب مرگ رابطه معنادار منفی۸۶/۰-= r در سطح ۰۱/۰ مشاهده شد. حمایت اجتماعی به عنوان یکی از مکانیسم­های مقابله­ای عاطفه­نگر ، دارای قدرت بالقوه تأثیرگذار بر کیفیت زندگی است (ارسوی کارت و گولدو، ۲۰۰۵). درک بهره مندی از حمایت اجتماعی می تواند نقش مهمی را در طی مراحل پیشرفته بیماری ها نارسایی ایفا کرده، فرد را در مقابل تنش­های ناشی از بیماری محافظت نماید، نتایج روانی منفی ناشی از نقایص جسمانی را کاهش دهد و با ارتقای سازگاری، تحمل بیماری مزمن را تسهیل کند. علاوه بر این بورتون^[۲۱۵] و همکاران (۲۰۰۴) معتقدند رضایت از حمایت اجتماعی با کاهش اضطراب و افسردگی و غلبه بر خودبیمارانگاری همراه بوده و افزایش اعتماد به نفس و گسترش روابط اجتماعی را به دنبال دارد. درک حمایت اجتماعی می تواند از بروز عوارض نامطلوب فیزیولوژیکی بیماری جلوگیری نموده، میزان مراقبت از خود را افزایش دهد، تأثیر مثبتی بر وضعیت جسمی، روانی و اجتماعی فرد بر جای گذارد و در نهایت به افزایش عملکرد منجر شود. از طرفی حمایت اجتماعی از طریق محافظت و کاهش اثرات زیان­آور و وقایع استرس ­زا، نقش مهمی در حفظ سلامتی دارد، بنابراین حمایت اجتماعی بر روی شروع، پیشرفت و بهبود بیماری موثر است حمایت اجتماعی باعث کاهش آثار منفی استرس های فراوانی که از محیط و جامعه کسب می­ شود، می­گردد و به تبع آن بر کیفیت زندگی اثر مستقیم و مثبت خواهد داشت.همینطور با افزایش میزان حمایت اجتماعی از میزان مرگ و میر بیماران کاسته و بروز ناخوشی­های جسمی و روانی در افراد کمتر می­ شود. ثامتی(١٣٧۵) در مطالعه خود که تحت عنوان ساخت و اعتباریابی مقیاسی برای سنجش حمایت اجتماعی و رابطه آن با فشارزاهای روانی بوده است ، نشان داد که بین حمایت اجتماعی و افسردگی و اضطراب رابطه منفی وجود دارد که با نتیجه تحقیق حاضر همسو است.
سوال دوم: آیا بین ادراک حمایت اجتماعی با اضطراب مرگ در بیماران ام اس رابطه وجود دارد؟
طبق جدول ۴-۳ مشاهده شد که بین متغیرهای حمایت اجتماعی و اضطراب مرگ در بیماران ام. اس همبستگی بالایی (۸۶/۰-) وجود دارد. در تبیین این نتیجه، می­توان به نقش حمایت اجتماعی در بیماری­ها پرداخت. ادراک حمایت اجتماعی، اطمینان فرد از این نکته است که فرد از قابلیت، دسترسی و کفایت انواع مختلف حمایت­ها (عاطفی، ابزاری و اطلاعاتی) برخوردار می­ شود و رفتارهای کمک­کننده ­ای در مواقع نیاز فراهم خواهد شد.
کوهن و ویلز (۱۹۸۵) معتقدند که توجه و احترامی که افراد در خلال ارتباطات اجتماعی دریافت می­ کنند و احساس رضایت و بهزیستی حاصل از آن، می ­تواند به عنوان یک محافظ در مقابل مشکلات سلامت جسمی و روانی عمل کند. حمایت اجتماعی بر سلامت فیزیکی، روانی، اجتماعی و اقتصادی اثرات مثبتی داشته، باعث بهبود کیفیت زندگی بیماران می­ شود. حمایت اجتماعی در فرایند بیماری به فرد این اطمینان را می­دهد که از منابع ضروری حمایتی برخوردار است و این، از آسیب­زایی آن واقعه می­کاهد و توانایی فرد را در مقابله با آن بالا می­برد و تاثیر استرس ­زا را با تهیه راه­حل مساله یا کاهش اهمیت مساله درک شده و یا تسهیل رفتاری سالم تخفیف می­دهد(کمپل^[۲۱۶]، ۲۰۰۴).
از آنجا که روابط اجتماعی مثبت و حمایت، اثرات مثبتی روی سلامتی فیزیکی و روانی بیماران دارد و لذا باعث می­ شود علایم بیماری و نشانه­ های اضطرابی در آن­ها از شدت کمتری برخوردار باشد. حمایت اجتماعی ، نقش مهمی در تسکین اثرات منفی بیماری بر بعد روانی بیماران دارد و با تجربه پریشانی کمتر، احساس کنترل بیشتر، بهبود اعتماد به نفس، کاهش اثرات حوادث منفی روی زندگی و بهبود کیفیت زندگی همراه می­باشد. پس می­توان نتیجه گرفت که علایم اضطرابی و افسردگی بیماران به وسیله­ میزان و کفایت حمایت اجتماعی در دسترس و اندازه­ شبکه اجتماعی تحت تاثیر قرار می­گیرد و بر رفتارهای بهداشتی و نتایج درمان­ها اثر گذاشته و سلامتی روانی بهتری را در بیماران ایجاد می­ کند. بر این اساس می­توان گفت که در این پژوهش ادراک حمایت اجتماعی منجر به شکل­ گیری نگرش مثبت و امیدواری بیشتری نسبت به درمان در بیماران و به تبع آن کاهش نشانه­ های اضطرابی از جمله اضطراب مرگ می­ شود. نتایج این بررسی با پژوهش خداپناهی و همکاران (۱۳۸۹)، حیدرزاده و همکاران (۱۳۸۸)، کوپمن و همکاران (۲۰۰۴) و توین من و همکاران (۲۰۰۶) همسو می­باشد.بنابراین می­توان وجود رابطه بین حمایت اجتماعی و اضطراب مرگ را تبیین و پیش بینی کرد.
سوال سوم: آیا بین ارزش­های شخصی با اضطراب مرگ در بیماران ام اس رابطه وجود دارد؟
در جدول۴-۱۰ مشاهده شد که متغیر ارزش­های شخصی با اضطراب مرگ رابطه معنی­داری در سطح ۰۱/۰ دارند. همبستگی ارزش­های شخصی بصورت کلی (یک نشانگر) با اضطراب مرگ ۳۵/۰- r= می­باشد. همچنین در جدول۴-۱۰ مشاهده شد متغیرهای همنوایی، جهان­شمول­نگری، خودرهنموددهی، تحریک­طلبی، لذت­گرایی، پیشرفت و امنیت رابطه معنی­داری در سطح ۰۱/۰ و همچنین متغیرهای سنت­گرایی و خیرخواهی رابطه معنی­داری با اضطراب مرگ در سطح ۰۵/۰ دارند. اما بین متغیر قدرت با اضطراب مرگ رابطه معناداری مشاهده نشد. همبستگی این خرده مقیاس­ها به ترتیب عبارتند از: همنوایی ۳۵/۰- r= ، لذت­گرایی ۳۲/۰- r=، پیشرفت ۳۱/۰- r=، جهان­شمول­نگری ۲۷/۰- r=، خودرهنموددهی ۲۷/۰- r= ، تحریک­طلبی ۲۴/۰- r=، سنت­گرایی ۱۴/۰- r=، خیرخواهی ۱۲/۰- r= و امنیت ۱۱/۰- r= می­باشد.
طبق دیدگاه فرانکل (۱۹۷۸، به نقل از کوری، ۱۳۸۹) آفریدن معانی تازه در زندگی حتی در رنج­های دردناک می ­تواند زندگی را مطلوب و پذیرا کند و موضع فرد در قبال رویدادهای زندگی به معنایی که فرد برای آن رویدادها بر می­گزیند، وابسته است. فرانکل، یافتن معنا در زندگی را حاصل مشغولیت­ها می دانست. مشغولیت­ها، احساس تعهد نسبت به آفریدن، عشق ورزیدن، کارکردن و سازندگی است. یالوم (۱۳۹۰) نیز عقاید مذهبی و داشتن ارتباطات صمیمانه با اطرافیان را باعث کاهش نگرانی از مرگ می­داند. پس حضور در جامعه و انجام فعالیت های اجتماعی بخودی خود می ­تواند برای افراد به منزله راهی برای تسکین افسردگی و بی­معنایی باشد و افراد با برقراری روابط انسانی، خدمت به هم­نوعان، ابراز عشق، خلاقیت، عمل به باورهای دینی و انجام امور لذت بخش در پی سعادت و آرامش و معنای زندگی هستند. همبستگی منفی ارزش­ها با اضطراب مرگ در پژوهش حاضر را این گونه می­توان تبیین کردکه مفاهیمی مانند آزادی، توازن درونی، هدفداری زندگی، صلح جهانی، امنیت خانواده، عشق واقعی، زندگی متنوع، احترام، استقلال، باورهای دینی، بخشودگی ، وظیفه­ شناسی و یاریگری که همگی از مولفه­های ارزش­های شخصی هستند، در واقع نمودی از مشغولیت­هایی است که فرانکل به آن­ها اشاره می­ کند و این امور باعث می­شوند که افراد به جای ترس و نگرانی از مرگ دیدگاه مثبتی نسبت به دنیا داشته و به دنبال زندگی هدفمند باشند. در ارتباط با اینکه چرا مولفه قدرت رابطه معناداری با اضطراب مرگ نداشته است می­توان به تنوع دیدگاه افراد نسبت به مفهوم قدرت و نبودن مفهوم واحدی از آن اشاره کرد. همچنین کم بودن تعداد نمونه نیز می ­تواند بر عدم معناداری این این ریخت تاثیر گذار باشد. از آنجا که قدرت شامل مفاهیمی چون کنترل و سلطه بر دیگران، ثروت­اندوزی مالکیت و اقتدار و رهبری است این احتمال را که افراد گرایش محافظه ­کارانه­ای به خوب جلوه دادن خود و عدم تمایل به مادی­گرایی داشته اند را مد نظر قرار داد.