نگرش رده سوم نگرش های اقتصادی_سیاسی،
نگرش های اجتماعی فرهنگی،
نگرش های اعتقادی نگرش نسبت به آزادی،
نگرش نسبت به تحصیل،
نگرش نسبت به ازدواج،
نگرش نسبت به شغل
نگرش رده چهارم نگرش نسبت به آزادی،
نگرش نسبت به تحصیل،
نگرش نسبت به ازدواج،
نگرش نسبت به شغل مناسبت های گروهی،
مناسبت های بین فردی،
رفتارهای اخلاقی،
رفتارهای اجتماعی،
رفتارهای فردی
گفتنی است که تأکید این شکل فقط بر این نکته است که نگرش ها، رده بندی، اصلی و فرعی، و تأثیر و تأثر جدی نسبت به هم دارند، اما بر تعداد رده ها و تعداد نگرش ها در هر رده و جایگاه واقعی هر نگرش و بعضی جزئیات دیگر نظر ندارد، بلکه فقط از باب نمونه است.(روانشناسی اجتماعی،جمعی از مؤلفان،ص۱۶۳)
در این قسمت به بعضی از مؤلفه های شناختی زندگی انسان اشاره کرده و آن را از دو منظر دینی و غیر دینی مورد بررسی قرار می دهیم.(معنای زندگی در سبک زندگی دینی،نگرش موجود به انسان)

 

• •  

 

 

 

• • • • 1. 1. معنای زندگی در سبک زندگی دینی

         

         

     

     

 

با توجه به نوع ادراک و نگرشی که ما نسبت به جهان هستی داریم و با توجه به سلایق ما در بهره کشی از زندگی، معانی مختلفی از زندگی برای ما تداعی می شود.

خدا، انسان و جهان، سه محور اساسی هستند که شالوده و محتوای اندیشه بشری را در طول تاریخ و در تمام جهان تشکیل می دهند. در این میان، شناخت انسان و حل رازهای نهفته آن، چنان اهمیت دارد که اندیشمندان فراوانی را در دانش های گوناگون به خود مشغول ساخته است. در آموزه های ادیان آسمانی به ویژه در آموزه های دین مبین اسلام، انسان یکی از محوری ترین مسائلی به شمار آمده که امور مهمی مانند آفرینش جهان، فرستادن پیامبران و نزول کتاب های آسمانی برای رسیدن او به سعادت نهایی صورت گرفته است. در جهان بینی قرآنی، هرچند همه موجودات، آفریده خدا هستند و هیچ چیز در عرض وجود او قرار نمی گیرد، می توان جهان را از منظر قرآن همچون دایره ای با دو نقطه استناد به مختصات اصلی، یکی در بالا(خدا) و دیگری در پایین (انسان) در نظر گرفت. (توشی هیکوایزوتسو،خدا و انسان در قرآن،ص۹۲)
جالب آن است که با وجود گستردگی و سابقه دیرینه تلاش های علمی بشر در زمینه جهان و معنایابی زندگی، انسان شناسان بزرگ بر این نکته تأکید دارند که ابزارهای شناخت بشر، از پاسخ گویی صحیح و کامل به بسیاری از پرسش های مهم درباره انسان و زوایای وجود او ناتوان است. واقعیت آن است که جهان بینی انسان در جوامع و فرهنگ های گوناگون، تصویرهای مختلفی از زندگی به او می دهد که بر اساس آن زندگی او با معنا یا بی معنا خواهد شد. مثلا اگر در تصویر ترسیم شده، انسان، هدف معقول و متناسبی نداشته باشد که در طول زندگی خود به سوی آن حرکت کند یا اگر انسان، موجودی تصویر شود که محکوم به جبر زیستی، اجتماعی, تاریخی یا الهی است و خود نتواند سرنوشت خویشتن را رقم زند، در این صورت زندگی او بی معنا، پوچ و بیهوده خواهد بود. اگر انسان را موجود برخوردار از هدفی معقول و متناسب و دارای اختیار تصور کردیم که می تواند با تلاش اختیاری خویش به آن هدف والا برسد، زندگی او معقول و با معنا می شود. ثمره این تفاوت نیز در ترجیح و نوع گزینش الگوهای رفتاری جلوه گر می شود که در مجموع می تواند سبک زندگی خاصی را پدید آورد.
از نظر ادیان آسمانی، زندگی انسان در این جهان منحصر در حیات مادی و طبیعی نیست و آدمی برای اینکه از حیات خود به طور کامل بهره مند شود، باید از پوچی دور بماند و این جز از راه پاسخ گویی به پرسش های اساسی درباره فلسفه زیستن، یعنی از کجا آمده ام؟ در کجا هستم؟ و به کجا می روم؟ میسر نیست.(سبک زندگی بر اساس آموزه های اسلامی،فاضل قانع،ص۷۱)
در پرسش این پاسخ از نگاه دین، انسان، خدا را در مبدأ آفرینش می یابد که باید در معاد به همو بپیوندد. وَ هُوَ الَّذِی یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ وَ هُوَ أَهْوَنُ‏ الیه"(روم/۲۷) سرنوشتی که خدا در سرشت همه مخلوقات نهاده و از آن به هدایت تکوینی یاد می نماید اما در انسان نه تنها بخشی از آن تکوینی است بلکه به واسطه عظمتی که خدا در خلقت آدمی در انسان به ودیعت نهاده، به هدایت تشریعی نیز مفتخر گشته است. علامه طباطبایی در المیزان این دو هدایت را اینگونه تعریف میکند: هدایت خداى تعالى دو قسم است: یکى هدایت تکوینى و دیگرى تشریعى. و اما هدایت تکوینى هدایتى است که به امور تکوینى تعلق مى‏گیرد، مانند اینکه خداوند هر یک از انواع مصنوعات را که آفریده، او را به سوى کمال و هدفى که برایش تعیین کرده و اعمالى که در سرشتش گذاشته راهنمایى فرموده و شخصى از اشخاص آفریده را به سوى آنچه برایش مقدر شده و نهایت و سررسیدى که براى وجودش قرار داده است به راه انداخته، چنان که مى‏فرماید:
” رَبُّنَا الَّذِی أَعْطى‏ کُلَّ شَیْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى‏"(طه /۵۰) و خدای ما آن کسی است که همه موجودات را نعمت وجود بخشیده و سپس به راه کمال هدایت کرده است و مى‏فرماید” الَّذِی خَلَقَ فَسَوَّى وَ الَّذِی قَدَّرَ فَهَدى‏"(اعلی/۳) آن خدایی که همه عالم را خلق کرده و به حد کمال خود رسانیده است، آن خدایی که هر چیزی را قدر و اندازه ای داد و به راه کمال هدایتش نمود
و اما هدایت تشریعى- این هدایت مربوط است به امور تشریعى از قبیل اعتقادات حق و اعمال صالح که امر و نهى، بعث و زجر و ثواب و عقاب خداوند همه مربوط به آن است. این قسم هدایت نیز دو گونه است: یکى ارائه طریق یعنى صرف نشان دادن راه که هدایت مذکور در آیه‏” إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً"(دهر/۳) ما راه را به او نشان داده ایم یا سپساگزار و یا کفران پیشه است از آن قبیل است. و دیگر ایصال به مطلوب یعنى دست طرف را گرفتن و به مقصدش رساندن که در آیه‏” وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَ لکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ” به آن اشاره شده. در آیه‏” فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ” هم به بیان دیگرى همین هدایت را تعریف کرده و فرموده: این قسم هدایت‏ عبارت است از اینکه قلب به نحو مخصوصى انبساط پیدا کرده و در نتیجه بدون هیچ گرفتگى قول حق را پذیرفته به عمل صالح بگراید، و از تسلیم بودن در برابر امر خدا و اطاعت از حکم او إبا و امتناع نداشته باشد.(ترجمه تفسیر المیزان،طباطبایی،محمدحسین،ج۷ص۴۷۷)
در ضمنِ این هدایت تشریعی، خداوند خبر از فنای زندگی دنیا داده و حیاتِ دنیا را گذرگاه رسیدن به حیات جاوید آخرتی دانسته است. از امیر المؤمنین (ع) روایت شده که فرمود: « دنیا خانه عبور و محل‏ گذر نمودن است، و آخرت خانه زیست کردن و باقى ماندن است» و انتظار آن بود که با این هدایت تشریعی و إخبار از وضع ناپایدار دنیا مردم زندگی آن سرا را بر حیات این سرایی ترجیح دهند. اما طبق فرمایش علی علیه السلام مردم در دنیا دو دسته گشتند؛ « دسته و جماعتى که خود را (بزخارف و امتعه دنیویه) فروختند پس خویشتن را هلاک نمودند، و دسته و گروهى که (از شهوات و لذات فانیه دنیا رسته‏اند و) خویشتن را خریده و خود را (از آتش جهنم) آزاد ساختند.» (طرایف الحکم یا اندرزهای آشنا، آشتیانی،احمد،ج۲،ص۳۰۹) و این گویای دو سبک متفاوت از زندگی است. سبکی از زندگی که براساس انکار معاد شکل گرفته و انسان را محور هستی می داند و حکم به بهره گیری لذت مآبانه از دنیا برای رسیدن به دنیا می دهد و سبکی از زندگی که دنیا را محل ماندن ندانسته و توقف گاهی بیشتر نمی داند و از لذت هایی بالاتر از لذات دنیایی خبر می دهد. در مجمع البیان پیرامون سبک زندگی پیامبر خدا و تفاوت آن با سبک زیستن شاهان از خدا بی خبر اینگونه آمده است: عمربن خطاب‏ مى‏گوید: با اجازه قبلى به حضور رسول خدا صلى الله علیه و آله رسیدم و آن حضرت را در حجره (ام ابراهیم) ملاقات کردم. دیدم بر فرشى بسیار ساده آرمیده که قسمتى از بدنش روى خاک زمین و قسمتى دیگر روى فرش است. زیر سرش هم متکایى از لیف خرما قرار دارد. بر او سلام کردم و در محضرش نشستم. عرض کردم: اى پیامبر خدا! تو برگزیده خداوند در میان همه مخلوقات هستى. در حالى که قیصر و کسرى (شاهان روم و ایران) بر فرش‏هاى طلا بافت و دیبا و ابریشم مى‏آرمند، ولى تو که مقامت از آنها بالاتر است، چنینى؟ پیامبر در پاسخ فرمود:
آنها در عیش و نوش و بهره‏مندى از لذت‏ها و شادى‏ها در همین دنیا شتاب کردند، در حالى که دنیا محل‏ گذر و ناپایدار است و بهره‏هاى آن نابود مى‏شود، ولى زندگى خوش ما براى آخرت، تأخیر افتاده است و من سراى جاوید آخرت را برگزیده‏ام. (مجمع البیان،ج۹،ص۸۸)
حیات مادّى از نظر ماهیّت، مساوى با حیات حیوانات است، ولى از نظر آثار به خاطر این که صاحبش داراى آزادى و اختیار است و حیاتش عارى از قیود عقلى و فطرى و دینى است با آثار حیات حیوانى متفاوت است.
انسان در چهارچوب حیات طبیعى و مادّى، دنیا را آخرین منزل مى‏داند و تمام اهدافش خلاصه‏ى در به چنگ آوردن جاه و مقام و مال و ثروت مى‏شود. در حصار این حیات از دیدن حقایق کور، و از شنیدن مواعظ کر، و از گفتن حق و پرسیدن از معارف لال، و از فهم واقعیات عاجز و ناتوان است.
در خیمه‏ى این حیات تمام همّت انسان، لذّت‏برى و پیروى از شهوات و بندگى نسبت به هوا و هوس است؛ و اگر نتواند مقاصد شومش را تأمین کند تا جایى که قدرتش اقتضا کند به درندگى و ستم و تجاوز و غارت حقوق مردم دست مى‏زند، و از نظر رفتار و منش از هر جنبنده‏اى شرورتر مى‏گردد. در این زمینه فقط به دو آیه از آیات بسیارى که از انسان چنین چهره‏اى را نشان مى‏دهد بسنده مى‏شود:
«لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لا یُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا یَسْمَعُونَ‏ بِها أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُون» (اعراف/۱۷۹)
براى آنان دل‏هایى است که با آن به فهم و درک حقایق برنمى‏خیزند، و دیدگانى است که با آن واقعیات را نمى‏نگرند و گوش‏هایى است که با آن صداى حق را نمى‏شنوند، اینان چون چهارپایان بلکه گمراه‏ترند و اینان بى‏خبرانند.
«وَ الَّذِینَ کَفَرُوا یَتَمَتَّعُونَ وَ یَأْکُلُونَ کَما تَأْکُلُ الْأَنْعامُ وَ النَّارُ مَثْوىً لَهُمْ» (محمد/۱۲)
و کسانى که به انکار حقایق برخاستند همواره دنبال لذت‏جویى و چون چهارپایان دنبال شکم پر کردن هستند و آتش جایگاه آنان است.
در نگرش دینی، خداوند دنیا را برای شیفتگان آن زینت داده و می فرماید:
زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ وَ الْبَنِینَ وَ الْقَناطِیرِ الْمُقَنْطَرَهِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّهِ وَ الْخَیْلِ الْمُسَوَّمَهِ وَ الْأَنْعامِ وَ الْحَرْثِ ذلِکَ مَتاعُ الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ (آل عمران/۱۴)
محبت امور مادى، از زنان و فرزندان و اموال هنگفت از طلا و نقره و اسبهاى ممتاز و چهارپایان و زراعت، در نظر مردم جلوه داده شده است، (تا در پرتو آن، آزمایش و تربیت شوند، ولى) اینها (در صورتى که هدف نهایى آدمى را تشکیل دهند،) سرمایه زندگى پست (مادى) است، و سرانجام نیک (و زندگى والا و جاویدان)، نزد خداست.

2-9-4 نظریه‌های مطرح
۱- جامعه اطلاعاتی به عنوان فراصنعت گرايی – دانيل بل
۲- اطلاعات، دولت – ملت و نظارت – آنتونی گيدنز
۳- مديريت و دستکاری اطلاعات، گستره نوين همگانی – يورگن هابرماس
٤- جامعه شبکه‌ای و اطلاعات – امانوئل کاستلز
در نظريه ها و تعاريف جامعه اطلاعاتی، نخستين تعريف از اطلاعات که در ذهن میجوشد، تعريف معنايی از آن است، اطلاعات معنادار است؛ موضوعی دارد و درباره کسی يا چيزی آگاهی يا آموزش می‌دهد. با این حال در تعاریفی که از “جامعه اطلاعاتی” مرور کرديم، اطلاعات را بدون معنا می انگارند. يعنی باور دامنه وسيعی از متفکران نسبت به اطلاعات بر اساس نظريه کلاسيک اطلاعات متعلق به کلود شانون و وارين بور است که با جستجو برای شواهد کمی رشد اطلاعات صورت می پذيرد.

بدون شک توانايی در کمی کردن انتشار اطلاعات به طور کلی کاربردهايی دارد اما برای داشتن درکی صحيح از اين که “جامعه اطلاعاتی” چه چیزی است و اینکه تا چه حد متفاوت از- یا شبیه به - ديگر نظام های اجتماعی است، مطمئنا بايد معنی و کيفيت اطلاعات مورد بررسی قرارگيرد.
2-9-7-1جامعه اطلاعاتی به عنوان فرا صنعت گرایی (دانیل بل)
“دانیل بل” در زمره کسانی است که از عقیده پدیدار شدن نوع جدیدی از جامعه پشتیبانی می‌کنند. وی همچنین شناخته شده ترین توصیف از “جامعه اطلاعاتی” را از طریق نظریه فرا صنعت گرایی ارائه داده است. البته این اصطلاحات همواره به جای یکدیگر به کار رفته‌اند: عصر اطلاعات به عنوان مبین جامعه فرا صنعتی معرفی شده و فرا صنعت گرایی به‌طور گسترده‌ای به عنوان “جامعه اطلاعاتی” مورد توجه قرار گرفته‌است. باید گفته شود گرچه پروفسور بل اصطلاح “فرا صنعت گرایی” را در سال‌های دور یعنی اواخر دهه 1950 ابداع کرد اما خود او حدوداً در سال 1980 هنگامی که موج احساسات برای پیش‌بینی آینده از طریق علاقه‌مندی به توسعه‌ی تکنولوژی‌های رایانه‌ای و ارتباطات برخاسته بود، واژه‌های “اطلاعات” و “آگاهی” را به عنوان پیشوند برای اصطلاح “فراصنعتی” به‌کاربرد.
“پروفسور بل جامعه شناس برجسته و کهنه‌کار آمریکایی(1919) است که از ابتداي ابراز علاقه به جامعه فرا صنعتی همواره بر نقش اصلی اطلاعات و آگاهی در ظهور سیستم اجتماعی مورد نظر خود تأکید ورزیده است. ظهور جامعه فرا صنعتی به نظر می‌آمد به گونه دلخواهی با انفجار دگرگونی‌های تکنولوژیک که در اواخر دهه 1970 جوامع پیشرفته را در بر گرفته‌بود، هماهنگ باشد. تحت تأثیر این ظهور ناگهانی و به خصوص در اندازه‌های غیر قابل تصور، تکنولوژی‌های میکرو الکترونیک به سرعت ادارات، طرح‌های صنعتی، مدارس و خانه‌ها را فرا می‌گرفتند. (رايانه‌ها پیش از هر چیزی در همه جا به چشم می‌خوردند) جستجوی اضطراری و قابل درکی وجود داشت تا کشف کند همه‌ی این تغییرات به کجا هدایت می‌شوند. با الگوی حاضر و آماده و قابل دسترس ظهور جامعه فرا صنعتی اثر وزین دانیل بل، شاید شگفت‌آور نبود که بسیاری از مفسران، آن را بدون هیچ تردیدی به کار می‌بردند. جامعه فرا صنعتی دقیقاً توصیفی درست از دنیای آینده به‌دست می‌داد. به نظر می‌رسید در پیشگویی خود، نظمی خردمندانه را به دوره‌ای سرشار از دگرگونی عرضه می‌کرد. با توجه به شرایط یاد شده به نظر می‌رسید اندکی از مردم آماده بودند تا توصیف بل را که “تصور جامعه فرا صنعتی تنها در سطحی انتزاعی امکان پذیر است” در نظر بگیرند.
به نظر می‌رسید پروفسور مشهور تغییر و تحول در حال به وجود آمدن توسط تکنولوژی‌های ارتباطات به ویژه رایانه‌ها را پیش‌بینی کرده است. همچنین او زودتر از آن، از نیاز به گسترش عظیم این تکنولوژی‌های اطلاعاتی خبر داده بود و مآل اندیشی او به وضوح در حال تحقق بود. او پس از آن به گونه ای قابل درک، اعتباری به دست آورد و به عنوان استادی با نفوذ مورد احترام قرار گرفت” (همان؛ 68-70).
“کتاب “جامعه فرا صنعتی آینده"، تألیف دانیل بل، متفکر مشهور معاصر، معمولاً به عنوان مهم‌ترین اثر علمی در بررسی و ارزیابی مفهوم جامعه اطلاعاتی شناخته می‌شود. این جامعه شناس آمریکایی در کتاب مذکور، که در سال 1973 انتشار یافت، با استناد به اطلاعات آماری گردآوری شده از طریق “سازمان همکاری و توسعه اقتصادی” و منابع دیگر، برتری رو به فزون معرفت‌های علمی و تکنیکی در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی را مطرح کرده و بر اساس آن، فرا رسیدن جامعه فرا صنعتی را که در آثار بعدی او جامعه اطلاعاتی خوانده شده، مورد تأکید قرار داده است” (معتمدنژاد؛ 1384: 51).
“دانیل بل در کتاب جامعه فرا صنعتی آینده، درباره تفاوت آن با جامعه صنعتی، چنین خاطرنشان ساخته است : … جامعه فرا صنعتی بر خلاف جامعه صنعتی، که بر اساس “تکنولوژی ماشینی” پایه گذاری شده، بر مبنای “تکنولوژی فکری” شکل‌دهی گردیده است. هم‌چنین در حالی که سرمایه و کار، عناصر ساختاری عمده جامعه صنعتی را تشکیل می‌دهند، اطلاعات و معرفت، دو عنصر ساختاری اساسی جامعه اطلاعاتی به شمار می آیند …
یکی از مهم‌ترین نکات مورد نظر دانیل بل درباره‌ی تمایز دو نوع جامعه مذکور توجه خاص او به چگونگی انتقال از مرحله جامعه صنعتی به مرحله جامعه فرا صنعتی و به عبارت دیگر، تبدیل جامعه مبتنی بر تولید کالاها به یک جامعه مبتنی بر تولید و عرضه خدمات است. این جامعه خدماتی در مفهوم سازی‌های بعدی وی، به عنوان جامعه اطلاعاتی معرفی شده است” (همان؛ 52-53).
در جامعه فراصنعتي كه اكنون محقق شده به روشني پيداست كه اطلاعات و آگاهي بهاي گزافي يافته است و در حقيقت تفكران دانيل بل در اين عصر كه به عصر اطلاعات و يا عصر دانايي شهرت يافته، جامه عمل پوشيده‌است. در چنين عصري به روشني پيداست كه همهي توجه‌ها از توليد به ارائه خدمات مطلوب‌تر معطوف شده است.
2-9-7-2 اطلاعات، دولت – ملت و نظارت ( آنتونی گيدنز )
“آنتونی گيدنز” جامعه شناس بريتانيايي متولد ۱۳۳۸، بی‌ترديد مهم‌ترين نظريه پرداز اجتماعی پس از جنگ در بريتانيا و پيشاهنگ ايجاد جامعه شناسی بومی برجسته در آن است. آرزوی گيدنز قالب‌بندی دوباره نظريه اجتماعی و هم باز سنجی درك ما از توسعه و مسير مدرنيته است. گيدنز با صراحت كامل بيان می كند كه،” عموماً مطرح می‌شود كه ما منحصراً اكنون در اواخر سده بيستم به عصر اطلاعات گام می‌نهيم اما جوامع نوين از آغاز ظهورشان جوامع اطلاعاتی بوده اند". او با اين اظهار نظر به ما نشان می‌دهد كه بالا رفتن اهميت اطلاعات ريشه‌های تاريخی ژرفی دارد. آن اندازه ژرف كه ما را متقاعد می‌كند اطلاعات، امروز، در آنچنان دوره‌ای كه او، آن را مدرنيته در سطح عالی^[72] می‌نامد از اهميت ويژه‌ای برخوردار است. اما اين امر كافی نيست تا آن نوع تغيير سيستم را كه دانيل بل به عنوان جامعه‌ای فراصنعت گرا ياد می‌كند بپذيريم.
اکنون ما می‌توانیم به منظور فهم بهتر شکل‌های ویژه گسترش نظارت روزمره و سازماندهی در زمان جدید به طور مستقیم به آثار آنتونی گیدنز روی آوریم. گیدنز به نقش دولت در ساختن جهان نوین و در گسترش نظارت، توجه خاصي دارد. مفهوم دولت ملی در خلال آخر قرن هفدهم و قرن هجدهم به‌وجود آمد، و در حالی که در کانون ساختمان این جهانی که می‌شناسیم قرار گرفته‌است و از آن طریق، تأثیر عمیقی بر شیوه‌های نگرش ما داشته است، باید به عنوان چیزی مصنوع مورد بررسی قرار گیرد. دولت ملی “جامعه” نیست، بلکه نوعی خاص از جامعه است که ویژگی های شاخصی دارد.
در این جا می‌توانیم مضمون مرکزی استدلال گیدنز را بیان کنیم. او اظهار می‌دارد که اطلاعات از آغاز در دولت ملی، یعنی منطقه‌ای مرزبندی شده که نیرویی بر آن اعمال می‌شود، اهمیت بخصوصی داشته است. در واقع دولت‌های ملی به خاطر این که لااقل می‌بایست اعضای خود را بشناسند (و الزاماً، آن‌هایی را که متعلق بدان‌ها نیستند) از همان آغاز استقرار، “جوامع اطلاعاتی” اند. گیدنز باور دارد که دولت‌های ملی می‌بایست تسلط خود را هم بر “منافع تخصیص دهنده” (برنامه ریزی، مدیریت) و هم بر “منابع اقتدار” (قدرت و نظارت) حفظ کنند و معتقد است در عین حال که این منابع در دولت مدرن گرایش به تمرکز دارند، نظارت کارآ و مؤثر، نیاز هر دو این ها است. این نظر بدان جا می‌رسد که: “جوامع مدرن… از آغاز “جوامع اطلاعاتی” بوده‌اند. مفهومی بنیادی وجود دارد… که طبق آن، تمامی دولت ها “جوامع اطلاعاتی” بوده‌اند، چرا که این نسل از نیروی دولتی به طور انعکاسی، کاربرد گردآوری، ذخیره و کنترل اطلاعات را، برای اهداف مدیریتی مسلم فرض می‌کند. اما در دولت ملی، با وحدت مدیریت منحصر به فرد او در نهایت درجه، این پدیده در اوجی بسیار بالاتر از هر زمان دیگر رسیده است".
به‌طور خلاصه، چیزی که ما شاهد آنیم، نیروی قدرتمندی است که رشد نظام‌های نظارتی را به پیش می‌برد و از وظیفه‌ی دولت ملی در حفاظت از مرزهایش سرچشمه می‌گیرد. در جهانی که به مرزهای ملی تقسیم شده، به ناگزیر فشاری ذاتی به سوی ساختن ماشین‌های دفاعی/جنگی کارآمد در کار است. و چون غالبآً ملت‌ها در حال درگیری، و حتی کلی‌تر در وضعیت درگیری بالقوه، با یکدیگرند وسیله‌ی “کارآمد” همیشه در حال تغییر است. به هر حال، آن چه که ثابت می‌ماند میل به گردآوری، مناسب سازی و عمل بر روی بهترین اطلاعات ممکن درباره‌ی دشمنان واقعی و قلمداد شده‌ی داخلی و خارجی است. در یک سطح، این عمل در طرح و توسعه‌ی فناوری‌های بیش از پیش سلاح‌های “هوشمند” آشکار می‌شود. در سطحی دیگر، به برپایی شبکه‌های ارتباطی پیچیده‌ای که به زحمت قابل فهم و درک هستند منجر می‌شود و همچنان در سطحی دیگر، هر چند که با آن دو تلاقی می‌کند، فشاری همیشگی در جهت مراقبت و ردیابی هر آن چیزی که به منزله‌ی خطر برای امنیت ملی تلقی می‌شود، وجود دارد.
با اين توصيف و تشريح گيدنز در مورد دولت- ملت بايد گفت كه امروزه شايد حفاظت از مرزهاي جغرافيايي و سياسي نيز نسبت به گذشته تغيير شكل داده و از حالت سخت‌افزاري و تحديدهاي گرم به حالت نرم‌افزاري و تحديدهاي سرد تغيير ماهيت داده است. امروزه بيش از هر چيز ممكن است درز اطلاعاتي باشد كه به تحديد امنيت ملي بيانجامد و به عنوان يك خطر جدي براي امنيت ملي در هر جامعه‌اي تلقي شود و دولت‌ها در چنين شرايطي در پي ايجاد برنامه‌ها و توليد نرم‌افزارها و پرورش نيروي انساني خود براي حفظ بيشتر اطلاعات خود هستند كه امنيت ملي را نيز در پي دارد.
2-9-7-3 مديريت و دستکاری اطلاعات، گستره نوين همگانی ( يورگن هابرماس )
يورگن هابرماس به عنوان يكي از مهم‏ترين نظريه‏پردازان انتقادي به ظهور فن‏آوري‏هاي ماهواره‏اي و اطلاعات ديجيتالي و تأثير آن در فرآيند جهاني‏شدن تأکيد کرده‌است. به نظر وي، اگرچه مهم‏ترين بعد اين جهاني شدن، جهاني شدن اقتصاد بوده اما در عرصه‏هاي فرهنگي نيز گرايش به توليدات فرهنگي خاص نوعي همساني در فرهنگ‏ها را به دنبال داشته است. وي معتقد است كه فرهنگ كالايي شده آمريكايي نه تنها خود را بر سرزمين‏هاي دور تحميل مي‏كند بلكه حتي در غرب نيز معنادارترين تفاوت‏ها را كمرنگ و ريشه‏دارترين سنت‏هاي محلي را سست بنيان كرده است (هابرماس، 1384: 102).
همچنين هابرماس در اثر معروف خود با عنوان ”دگرگوني ساختاري حوزه‌ی عمومي“ به چگونگي پيدايش حوزه‏‌ی عمومي در جوامع سرمايه‏داري پرداخته و اظهار کرده كه اطلاعات، هسته‌ی مركزي حوزه عمومي است و رسانه‏هاي جمعي و نهادهاي اطلاعاتي در ايجاد و گسترش اين حوزه نقش داشته‏اند. اما در اواخر سده‌ی بيستم، غلبه‌ی انديشه‏هاي فايده‏گرايانه‌ی بنگاه‏هاي اقتصادي و يك‏قطبي‏شدن حاكميت قدرت‏هاي بين‏المللي، جهاني‏شدن اقتصاد و خصوصي‏سازي، سبب نابودي “حوزه عمومي” شد. درنتيجه، بخشي از اطلاعات از دسترس عموم خارج شده و نوعي فرهنگ كالايي شده‌ی توده‏اي در سطح جامعه رواج يافته است. هابرماس، رفع اين معضل را درگرو گسترش عقلانيت ارتباطي و تضعيف عقلانيت ابزاري مي‏بيند و سعي مي‏كند كه نظريه و راه‏حلي براي گسترش كنش ارتباطي در سطح جامعه رواج دهد چرا كه در مسير كنش ارتباطي است كه هويت و نگرش انساني شكل مي‏گيرد و از حالت شي‏ءبودگي و مسخ‏شدگي فاصله مي‏گيرد و آنها را از نفوذ فرهنگ توده‏اي يكسان‏ساز بيرون مي‏آورد (وبستر، 1383: 180).
در شرايطي كه انبوه اطلاعات در اختيار جريان خاص يا گروه‌ها و يا فرهنگ‌ها و مليت‌هاي خاصي باشد و به نوعي سيطره‌ی اطلاعاتي بر فضاي اطلاعاتي جهان از سوي يك جريان خاص سايه افكنده باشد، طبيعي است كه اطلاعات با عبور از مجاري خاص هدايت و فيلتر شده و يا حد اقل به صورت طبقه بندي شده در اختيار ديگران قرار مي‌گيرد و همين مهم باعث مي‌شود كه اين جريان اطلاعاتي هدفمند و هدايت‌شده نوع خاصي از نگرش و هويت را شكل دهد كه با جريان آزاد اطلاعات منافات خواهد داشت. اين مقوله در دو سطح جوامع به شكل خاص و بين‌المللي قابل نعميم و بررسي است.
2-9-7-4 اطلاعات و تغییر شهری ( مانوئل کاستلز )
“مانوئل کستلز استاد برنامه‌ریزی دانشگاه برکلی کالیفرنیا و یکی از چهره‌های درخشان در میان نویسندگان در باب تغییر شهری در دوره معاصر است. … نگرانی اساسی کستلز تغییرات پس از پایان جنگ جهانی دوم و مخصوصاً از دهه 1970 به بعد در ایالات متحده و سایر نقاط جهان است. تز محوری او این است که هماهنگی تجدید ساختار سرمایه‌داری و نوآوری تکنولوژیک عامل عمده تحول جامعه و بنابراین شهر و حومه‌های آن است … . هسته مبحث وی این است که توسعه شبکه‌های تکنولوژی اطلاعاتی در سراسر جهان اهمیت جریان‌های اطلاعاتی را برای سازماندهی اقتصادی و اجتماعی افزایش داده است. به نظر وی جوامع به شیوه‌های متفاوتی توسعه می‌یابند و امروزه این فرایند اطلاعاتی است که منادی شده است” (وبستر؛ 1383: 408و410).
او از دگرگونی‌های به‌وقوع پیوسته در ساختارهای طبقاتی شهرها و تحولات فرهنگی وابسته یاد می‌کند. او شیوه‌ی تولید سرمایه‌داری را متمایز از شیوه اطلاعاتی توسعه می‌داند. شیوه اطلاعاتی توسعه نسبت به نظام اجتماعی سرمایه‌داری خود مختار است‌. موضوع جبر گرایی تکنولوژیک در نظریه کستلز مطرح می‌شود . از نظر کستلز پیشرفت تکنولوژیک با یک منطق اقتصادی محدود از نظر تاریخی امکان پذیر شده و آمیزش تجدید ساختار و اطلاعات گرایی نشانه بارز دوران اخیر است.
کاستلز معتقد است سرمایه‌داری و فعالیت‌های اطلاعاتی تقریباً به هم گره خورده‌اند، فرآوری اطلاعاتی از راه رشد تولید و مصرف در جامعه‌ی نوین پرورش یافته و سازمان سرمایه‌داری در پارادایم تکنولوژیک اطلاعاتی مستقل از یکدیگر توسعه یافته‌اند. از دید کاستلز 1945-1973 یکی از دوران‌های نسبتاً پایدار و شکوفای سرمایه داری رفاه‌طلب، شرکت‌گرا و سامان گرفته از دولت است و این وضع بر اثر رکود 1970 دگرگون و از 1979 به سمت یک “الگوی نوین سازمان اجتماعی- اقتصادی” در حرکت است.
اطلاعات‌گرایی سبب انعطاف در تولید و عرضه‌ی سیستم‌هایی که هزینه را کاهش و خالص‌های سود را افزایش داده‌اند شده است. ایجاد شبکه‌های اطلاعاتی باعث تمرکز زدایی از بسیاری از جنبه‌های سازمان‌دهی اجتماعی و اقتصادی همراه با تمرکز در تصمیم گیری می‌شود. شهر اطلاعاتی که کستلز از این مفهوم یاد می‌کند شهری اختلاف انگیز است. شهری دوگانه است؛ به این معنا که گروهی از افراد در طبقه پایین و گروه دیگر (نخبه) درحرفه‌های اقتصادی اطلاعاتی هستند.
در خصوص چگونگي پيدايش جامعه‌ی اطلاعاتي، مانوئل كاستلز به انقلاب فن‌آورانه‌ای كه حول محور فن‌آوري‏هاي اطلاعات متمركز است اشاره مي‏كند كه در سال‏هاي پاياني قرن بيستم، ‏ چشم‏انداز اجتماعي زندگي انسان را دگرگون ساخته و با سرعتي شتابان در كار شكل‏دهي مجدد بنيان مادي جامعه است (كاستلز، 1380: 28).
با اين همه، كاستلز مفهوم “جامعه‌ی‏ اطلاعاتي” را با احتياط و به صورت مشروط به كار مي‏برد و معتقد است نام بردن از يك جامعه‌ی اطلاعاتي به معناي همگوني جهاني همه‌ی شكل‏هاي اجتماعي نيست. سخن گفتن از جامعه‌ی اطلاعاتی يا جامعه‌ی متكي براطلاعات به دو شرط نيازمند است: از يك سو اعضاي اين جامعه در شكل كنوني خود، سرمايه‏داري هستند و از سوي ديگر تنوع و چندگونگي فرهنگي و نهادي آنها بايد مورد توجه قرار گيرد. بدين معني اگرچه ژاپن، اسپانيا، چين، برزيل و ايالات متحده آمريكا همگي جزء جوامع اطلاعاتي به شمار مي‏آيند اما “هويت خويش را در ديگ جوشان و  جهان گسترده و همسان‏ساز سرمايه‏داري متكي به اطلاعات از دست نمي‏دهند” (کاستلز، 1380: 48). به نظر كاستلز سرمايه‏داري اگرچه به مثابه ديگ جوشان جهان‏گستر و همسان‏ساز عمل كرده اما واقعيت اين است كه در اين كار خود موفقيتي كسب نكرده و براي مثال اگرچه ژاپن و آمريكا هر دو جزء كشورهاي سرمايه‏داري به حساب مي‏آيند اما با يكديگر متفاوت هستند و هركدام هويتي متمايز از ديگری و منحصر به فرد دارند.  بنابراين کاستلز به جاي اصطلاح جامعه‌ی اطلاعاتي، ترجيح مي‌دهد جامعه‌ی شبکه‌اي را به کار ببرد.
به لحاظ تاريخي، كاستلز دگرگوني فناورانه را كه منجر به ايجاد و اختراع “شاهراه اطلاعاتي” شده با اختراع بزرگ حروف الفبا در يونان 700 سال پيش از ميلاد مشابه مي‏داند و معتقد است براي نخستين بار در تاريخ رسانه، ابرمتن يا فرازباني شكل گرفته است كه شيوه‏هاي مكتوب، ‏ شفاهي، ‏ديداري و شنيداري ارتباطات انساني را در چارچوب يك سيستم، يكپارچه مي‏سازد.  اين پديده كه “شاهراه اطلاعاتي” نام دارد، ‏ به دليل قابليت يكپارچه‏سازي متن، تصوير و صدا در يك سيستم و شبكه‌ی جهاني، ماهيت ارتباطات را دستخوش دگرگوني‏هاي بنيادين ساخته است و از آنجا كه ارتباطات نقش تعيين‏كننده‏اي در شكل‏دهي فرهنگ دارد، فرهنگ نيز به تبع دگرگوني‏هاي فن‌آورانه‌ی جديد، دگرگوني‏هاي بنيادي ديگري را از سر مي‏گذراند (همان: 383).  در نظر كاستلز يكي از پيامدهاي مهم گسترش فن‌آوري‏هاي اطلاعات و ارتباطات نوين مبتني بر آن، دگرگوني فرهنگ‏هاست. از اين رو در اثر ايجاد و گسترش شاهراه‏هاي اطلاعاتي، فرهنگ نويني در حال ظهور است (همان: 384).
کاستلز ویژگی های اصلی جامعه شبکه‌ای را اینگونه بر شمرده است :
1) اقتصاد اطلاعاتی؛
2) اقتصاد جهانی که در برگیرنده فعالیت‌های استراتژیک وابسته به شبکه‌های اطلاعاتی باشد؛
3) فعالیت‌های اقتصادی شبکه‌ای؛
4) تحول در اشتغال؛
5) ظهور قطب‌های متقابل؛
6) فرهنگ واقعیت مجازی؛
7) زمان بی زمان و فضای جریان‌ها؛
8) سیاست بر بال رسانه.
در مقايسه بين جوامع، ممكن است كه طلاعات به مانند اقتصاد عمل نكرده، يعني آنگونه كه كاستلز متقد است در همه‌ی جوامع اقتصاد سرمايه‌داري به صورتي مشابه و همسان ظهور و بروز پيدا كرده است ولي نتوانسته در يكسان سازي هويت جوامع توفيقي داشته باشد كه البته درست نيز هست؛ ولي نبايد از نظر دور داشته باشيم كه در خود جوامع و در يكسان‌سازي فرهنگ‌ها و يا خرده‌فرهنگ‌هاي درون هر جامعه اين مسأله تأثير داشته و تقريباً مي‌توان گفت كه در همسان سازي هويت در درون جامعه موفق عمل‌كرده‌است.
2-10 چارچوب نظري
برای ورود به این بحث شاید بد نباشد ابتدا نگاهی هر چند کوتاه به نسبت دین و رسانهداشته باشیم براستی رابطه و نسبت دین و رسانه چیست ؟ این پرسشی است که محققان علوم ارتباطات و علوم اجتماعی، بسیار به آن اندیشیده و پاسخ های گوناگونی به آن داده اند.هر یک از این پاسخ ها بسته به خاستگاه محققان، با پاسخ های دیگر متفاوت بوده است؛ پاسخی که در جهان غرب به این موضوع داده شده به دلیل ماهیت سکولار آن با پاسخی که در کشور ما به آن داده شده است به دلیل رویکرد خاص خود به دین، بسیار تفاوت دارد.
سکولاریسم در غرب به گرچه تلاش کرده دین را از رسانه بزداید ولی هرگز نتوانسته به طور مطلق به این هدف نایل آید و دین در همان صورت مورد نظر در جهان سکولاریستی، در رسانه ها حضوری پررنگ دارد اما در نگاه سکولار، تعریف از دین تقلیل یافته و در یکی از اشکال ذیل بروز کرده است.
جدائی دین و جامعه: دین، سلطه خود را بر جنبه های زندگی اجتماعی و عمومی از دست داده و به زندگی شخصی و خصوصی منحصر می شود.
جایگزینی صورت های دینی به جای باورها و نهاد های دینی: دانش، رفتار و نهاد های مبتنی بر قدرت الهی، جای خود را به نوع انسانی دین می دهند.
جدائی از ارزش ها و کارکردهای سنتی و دینی در روی آوری به عملکردهای عقل سود محور در جامعه.(باهنر، 21:1388)

- تسهیل تحقیق و پژوهش چندرشتهای (میان رشتهای)
- اعمال پژوهش و اقدامات پروپوزال (طرح) قبلی
- بهبود خدمات و کارایی داخلی و خارجی
- کاهش هزینه های اجرایی و اداری

 

 

 

جدول ۲-۳ کاربرد و مزایای مدیریت دانش برای فرایند ایجاد برنامه درسی (کیدول، ۲۰۰۰)

 

 

کاربرد مدیریت دانش

 

مزایا

 

 

 

- گنجینهای از اقدامات بازبینی برنامه درسی که شامل تحقیقهای انجام شده، معیارهای تأثیرگذاری و کارایی، بهترین شیوه ها و عملکردها، درسهای آموخته شده و غیره.
- گنجینهای از محتوای بخشبندی شده و تنظیم شده برای تسهیل طراحی و ایجاد برنامه درسی میان رشتهای.
- ورودی اطلاعات مرتبط با تدریس و یادگیری با فناوری، از جمله موقعیتهای توسعه دانشگاه، نتایج، درسهای آموخته شده، بهترین شیوه ها، نمای کلی و شرح مختصر فناوری و غیره.
- قطبهای اطلاعات در حوزه هر رشته، از جمله مطالب به روز شده، انتشارات اخیر، تحقیق کاربردی و غیره.
- گنجینهای از تکنیکهای آموزشی و ارزیابی، از جمله بهترین شیوه ها، پیگیری نتایج، موقعیتهای توسعهای دانشگاه و تحقیق و پژوهش.
- گنجینهای از ارزیابیهای آنالیز شده دانشجویان که در هر ترم برای درسهای آموخته شده و بهترین شیوه ها و عملکردها برای کل دانشگاه به روز میشود.
- معبر ورودی برای اعضای هیأت علمی جدید دارای راهنماییهایی برای ایجاد برنامه درسی، کارکردن با اعضای قدیمیتر، ایجاد سبکهای تدریس مؤثر و کارامد، یادآوری بایدها و نبایدها، نظارت بر دانشجویان دکتری و غیره.
- گنجینهای از روابط مشترک برای تعیین نیروهای وظیفه مشاوره طراحی برنامه درسی، سخنرانی مهمان، همراهان، مکانهای مطالعه موردی و غیره.

 

- افزایش و بهبود کیفیت برنامه درسی و طرحهای برنامها با شناسایی و اعمال نفوذ بهترین شیوه ها و عملکرد و بررسی نتایج.
- افزایش سرعت بازینی و به روز کردن برنامه درسی.
- افزایش اقدامات پیشرفت و توسعه اعضای هیأت علمی ، به ویژه برای اعضای جدید.
- بهبود خدمات اداری و اجرای مرتبط با تدریس و یادگیری به همراه فناوری.
- افزایش تفاهم با بررسی و تلفیق درسهای آموخته شده از تجربیات همکاران، ارزیابیهای دانشجویان ورودی شرکت یا سایر اجزاء.
- طراحی و ایجاد برنامه درسی میان رشتهای که گذشتن از مرزهای گروه های آموزشی را میسر ساخته است.

 

 

 

جدول ۲-۴ کاربرد مزایای مدیریت دانش برای خدمات دانشجویان و فارغ التحصیلان (کیدول، ۲۰۰۰)

 

 

کاربرد مدیریت دانش

 

مزایا

 

 

 

- معبر ورودی برای خدمات دانشجویی، هم برای دانشجویان و هم برای اعضای هیأت علمی و کارکنان مؤسسه، به این منظور که آنها در مشاوره دادن به دانشجویان، از اطلاعات خوبی برخوردار باشند. اطلاعات میتواند شامل روندها و مراحل پذیرش، کمک مالی، ثبت نام، رسیدگی به مدرک، میزان شهریه، فرایند پرداخت، مشاوره و تدریس خصوصی، اقدامات، سلف سرویس غذا خوری و سایر خدمات باشد. این ورودی میتواند برای مدارس مستقل یا گروه های دانشجویی در جهت سفارشی کردن ارائه خدمات، خصوصی سازی شود.
- معبر ورودی برای خدمات تعیین پیشرفت شغلی (بخشی از یک ورودی برای خدمات تعیین پیشرفته شغلی، بخشی از یک ورودی بزرگ برای تمامی اتصالات شرکت) به منظور ایجاد یک مرکز خدماتی تواقفی برای دانشجویان و همچنین برای کادر آموزشی و کارکنان تا از آگاه بودن آنها، اطمینان حاصل شود.
- گنجینهای از خدمات امور دانشجویی برای کادر آموزشی و کارکنان برای اطمینان از اینکه تمامی اجزا، خدمات موجود را درک میکنند و میتوانند مشاوره درستی ارائه دهند.
- معبر ورودی برای فارغ التحصیلان و خدمات گسترده برای به حداقل رساندن اقدامات اضافی؛ گزارشهای مخاطبین، و روابط با تحقیق، برنامه درسی و اقدامات ایجاد شغل.
- معبر ورودی برای اطلاعات پیرامون اجرای کمکی به منظور یکپارچه سازی تلاش ها و اقدامات، رساندن اقدامات اضافی.

 

- بهبود خدمات برای دانشجویان.
- بهبود قابلیت خدماتی کادر آموزشی و کارکنان.
- بهبود خدمات برای فارغ التحصیلان و سایر اجزای خارجی.
- بهبود تأثیرگذاری و کارایی اقدامات مشاورهای (برای یکپارچه سازی اقدامات مجزا که کادر آموزشی، کارکنان پشتیبانی تحصیلی، کارکنان خدمات دانشجویان و کارکنان امور دانشجویی، آن را به عهده گرفتهاند).

 

 

 

.

 

c 83/26

b 56/42

a 33/46

 

 

جدول ۴- ۲۰- جدول مقایسه میانگین اثر اصلی مصرف کود نیتروژنه بر سرعت رشد محصول ذرت.
این موضوع، بیانگر آن است که در مرحله‌ای که گیاه رشد سریع خود را سپری می‌کند با توجه به مساعد بودن شرایط محیطی و در اختیار داشتن عناصر غذایی کافی، سطح برگ خود را سریعتر توسعه داده و در نتیجه سرعت رشد محصول افزایش می‌یابد. سرعت رشد محصول تحت تأثیر گستره‌ای از عوامل از جمله دما، میزان تابش خورشید، آب و مواد غذایی موجود، نوع و سن گیاه قرار می‌گیرد(ساجدی و اردکانی،۱۳۸۷). در کمبود نیتروژن به دلیل بر هم خوردن و کاهش سنتز پروتئین، پیری زودرس برگ‌ها حادث شده و در نتیجه، سطح برگ گیاه کاهش می‌یابد. از طرف دیگر کمبود نیتروژن با اثر روی ریبولوز کربوکسیلاز بر فرایند فتوسنتز گیاه تأثیر می‌گذارد. مصرف نیتروژن از طریق تأثیر بر میزان فتوسنتز گیاه روی رشد گیاه تأثیر می‌گذارد، به نحوی که میزان فتوسنتز در سطح برگ ذرت با کاهش سطح نیتروژن کاهش می‌یابد (ارادتمند اصلی و همکاران، ۱۳۸۸). در شرایط کمبود کود نیتروژنه به دلیل کوچکتر بودن برگها، کم بودن تعداد برگها، کاهش فتوسنتز و کاهش تولید ماده خشک، مقدار سرعت رشد محصول کاهش می‌یابد. نتایج این تحقیق با نتایج صادقی و بحرانی (۱۳۸۰ الف) مطابقت دارد.
مطابق نتایج مقایسه میانگین، گیاهان تحت تیمار مصرف نیتروکسین دارای سرعت رشد محصول بالاتر برابر با ۱۱/۴۲ گرم بر مترمربع در روز بودند و گیاهان تحت تیمار عدم مصرف نیتروکسین سرعت رشد محصول کمتر برابر با ۰۳/۳۵ گرم بر مترمربع در روز داشتند (جدول ۴-۲۱).
جدول ۴- ۲۱- جدول مقایسه میانگین اثر اصلی کود زیستی نیتروکسین بر سرعت رشد محصول ذرت.

 

بدون نیتروکسین

مصرف نیتروکسین

 

b 03/35

a 11/42

 

 

سرعت رشد گیاه در مراحل اولیه رشد به دلیل کامل نبودن پوشش گیاهی و جذب درصد کمی از نور خورشید پایین بوده و با نمو گیاه و توسعه سطح برگ به سرعت افزایش می‌یابد. به طور معمول مقدار بالای سرعت رشد گیاه برای هر گونه گیاهی معین در شرایط مطلوب، هنگامی پدید می‌آید که پوشش برگ‌ها کامل شده باشد و این حالت نشان دهنده حداکثر توانایی تولید ماده خشک و حداکثر میزان تبادل انرژی خورشید در گیاه می‌باشد (موسی‌نژاد و همکاران، ۱۳۸۹). باکتری‌های تثبیت کننده نیتروژن با تأثیر بر روی رشد سیستم ریشه‌ای باعث افزایش میزان توسعه ریشه، تعداد سلولهای مریستمی و سطح برگ شده و باعث تخصیص بیشتر مواد فتوسنتزی به ریشه و افزایش سرعت رشد محصول می‌شوند (موسی‌نژاد و همکاران،۱۳۸۹). برخی محققین چنین نتیجه گرفته‌اند که باکتری‌های تثبیت کننده نیتروژن به طور مستقیم در افزایش فتوسنتز گیاه میزبان نقش ندارند، بلکه از طریق بهبود روابط آبی در سیستم متشکل از آب- خاک- گیاه و نیز تولید هورمون و تغییر روابط هورمونی، سطح فتوسنتز گیاه میزبان را نسبت به گیاهان شاهد، بالاتر نگه می‌دارند (جهان و همکاران،۱۳۸۶). ارادتمند اصلی و همکاران (۱۳۸۸) و یارمحمودی و همکاران (۱۳۸۹) نیز به نتایج مشابهی در این زمینه دست یافتند.

مطابق نتایج مقایسه میانگین، گیاهانی که در آنها از پیش تیمار بذر با HB -101 استفاده شده بود دارای بالاترین سرعت رشد محصول برابر با ۲۸/۴۰ گرم بر مترمربع در روز بودند که با تیمار پیش تیمار بذر توسط آب مقطر تفاوت معنی‌داری نشان ندادند. کمترین سرعت رشد گیاه برابر با ۷۲/۳۶ گرم بر مترمربع در روز مربوط گیاهان حاصل از بذرهایی بود که هیچ گونه پیش تیماری روی آنها صورت نگرفته بود. اگرچه تفاوت معنی‌داری بین این تیمار و پیش تیمار بذر با آب مقطر مشاهده نگردید(جدول ۴-۲۲).
جدول ۴- ۲۲- جدول مقایسه میانگین اثر اصلی پیش تیمار بذر بر سرعت رشد محصول ذرت.

 

پیش تیمار بذر با آب مقطر

پیش تیمار بذر با HB-101

بدون پیش تیمار

 

ab 72/38

a 28/40

b 72/36

 

 

در اثر پیش تیمار بذر، فعالیت‌های متابولیکی جوانه‌زنی، تحریک شده و در یک نقطه‌ای به هم می‌رسند که این توازن ایجاد شده موجب بهبود سرعت جوانه‌زنی، بهبود ویگور و رشد بوته‌ها و استفاده هرچه بهتر از مواد غذایی در دسترس می‌شود (جودی و شریف‌زاده ،۱۳۸۵). فاروق و همکاران (۲۰۰۶) نشان دادند که اعمال روش‌های مختلف پرایمینگ، سبب افزایش معنی‌دار سرعت رشد گیاه در برنج می‌گردد. این محققین معتقدند که افزایش سرعت رشد محصول در تیمارهای پرایمینگ، نتیجه جوانه‌زنی سریع‌تر و استقرار یکنواخت‌تر بوته‌ها است.
۴-۲-۲-۳- سرعت فتوسنتز خالص(NAR)
مشاهدات در مورد سرعت فتوسنتز خالص در گیاه نشان داد که در بین عوامل مورد بررسی، تنها اثر اصلی کود نیتروژن در سطح احتمال ۵ درصد معنی‌دار بود(جدول ۴-۲). مطابق نتایج مقایسه میانگین، تیمار مصرف نیتروژن توصیه شده، بالاترین سرعت فتوسنتز خالص برابر با ۶۴/۱۲ گرم در مترمربع در روز را در گیاه باعث گردید بود که با تیمار نصف مصرف مقدار نیتروژن توصیه شده تفاوت معنی‌داری نشان نداد. کمترین سرعت فتوسنتز خالص برابر با ۳۱/۱۱ گرم در مترمربع در روز مربوط به گیاهانی بود که برای آنها کود نیتروژنی مصرف نگردید (جدول ۴-۲۳).
جدول ۴- ۲۳- جدول مقایسه میانگین اثر اصلی مصرف کود نیتروژنه بر سرعت فتوسنتز خالص گیاه ذرت.

 

 

کود نیتروژنه

 

 

۰ kg/ha

۲۲۵ kg/ha

۴۵۰ kg/ha

درونی کارکنان و همچنین فراهم کردن بسترها و به وجود آوردن فرصت‌ها برای شکوفایی استعدادها، توانایی‏ها و شایستگی‌های افراد می‏باشد. علاوه بر این باعث می‏شود تا کارکنان نسبت به شغل و سازمان خود نگرش مثبتی داشته باشند. بدین معنی که آنان باید به این باور برسند که توانایی و شایستگی لازم برای انجام وظایف را به طور موفقیت‏آمیز داشته و احساس کنند توانایی تاثیر‏گذاری و کنترل بر نتایج شغلی را دارند. احساس می‏کنند که اهداف شغلی معنی‏دار و ارزشمندی را دنبال می‏کنند و باور داشته باشند که با آنان صادقانه و منصفانه رفتار می‏شود (عبداللهی و نوه ابراهیم، ۵۴:۱۳۸۵).

از طرفی کتابخانه یکی از نهادهای پویایی جامعه است که تحول جامعه در ابعاد مختلف می‏تواند به کارکرد این نهاد وابسته باشد. کتابخانه‏های دانشگاهی نیز که مسئولیت بیشتری را در ارتباط با جامعه علمی‌کشور بر عهده دارند جهت تحقق اهداف آموزشی و پژوهشی و با هدف ارائه خدمت به مراجعان (استاد، دانشجو و پژوهشگر) نیازمند نیروی انسانی توانا، علاقه مند، متخصص و با تجربه است (اشرفی ریزی، ۱۳۸۸).
دنیا پس از سالها تجربه به این نتیجه رسیده است که اگر سازمانی بخواهد در اقتصاد و امور کاری خود پیشتاز باشد و در عرصه رقابت عقب نماند، باید از نیروی انسانی متخصص، خلاق، توانمند و باانگیزه برخوردار باشد. در این میان توانمندسازی کتابداران به ویژه توانمندسازی روان‌شناختی آنان با توجه به اینکه مسئولیت پیوند بین منابع اطلاعاتی و استفاده کنندگان از اطلاعات را برعهده دارند از اهمیت و ضرورت ویژه‏ای برخوردار است (حقیقی، ۱۳۷۲).
لذا پژوهش حاضر که به بررسی وضعیت توانمندسازی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی دولتی شهر تهران از بعد روان‏شناختی آن می‏پردازد، می‏تواند با روشن کردن زوایای این مقوله، مسئولان را در پرورش نیروی انسانی کتابخانه‏های دانشگاهی یاری کرده و نیروی انسانی توانمندتر، بانشاط تر و باانگیزه تری را برای خدمت به کاربران و مراجعان داشته باشند.

۱-۲٫ بیان مسئله

توجه به موضوع توانمندسازی کارکنان در دو دهه اخیر اهمیت به خصوصی یافته و به یکی از دل مشغولی‌های مدیران تبدیل شده است. توانمندسازی یکی از راهکارهای مهم برای گسترش سازمان‏ها و انطباق با تغییرات خارجی است. محیط کار امروزی به کارکنانی نیاز دارد که بتوانند تصمیم بگیرند، راه‏حل ارائه دهند، خلاقیت داشته باشند و در مقابل کار خود پاسخگو باشند. این امر از طریق توانمندسازی کارکنان محقق می‏شود و در صورت بهره‏گیری از آن، نه تنها تعهد کارکنان به سازمان بیشتر شده، بلکه در آنان حس اعتماد و اهمیت، ظرفیت و توانایی ایجاد می‏شود که پیامد آن یک محیط کاری مثبت خواهد بود (گمینیان، ۱۳۸۲).
با توجه به اهمیت کتابخانه‏های دانشگاهی که مسئولیت مهمی‌را برای تامین اطلاعات دانشجویان، اساتید و محققان ایفا می‏کنند، اجرای مناسب برنامه‌های توانمندسازی می‏تواند منجر به بهبود عملکرد کتابداران و افزایش انگیزه و تعهد آنها شود و در نتیجه کارایی و اثربخشی کتابخانه‏ها را افزایش دهد.
وجود نیروی انسانی کارآمد اصلی است که در کتابخانه‏های دانشگاهی ایران توجه چندانی به آن‌ ها نمی‌شود و همین مساله سبب می‌شود تا کتابخانه‏های دانشگاهی در راه رسیدن به اهداف واقعی خود چندان موفق نباشند (ترکیان تبار و دیگران، ۱۳۸۶).
فرداصفهانی و میرحسینی (۱۳۹۱) در تحلیل وضعیت کتابخانه‏های دانشگاه علوم پزشکی تهران با بهره گرفتن از استانداردهای کتابخانه‏های دانشگاهی ایران به این نتیجه دست یافتند که کتابخانه‏ها عمدتا در زمینه نیروی انسانی، بودجه و مواد کتابخانه‏ای دچار مشکل بودند.
همچنین ایلالی و دیگران نیز در تحقیقی وضعیت کتابخانه‏های دانشکده‌ها و مراکز آموزشی و درمانی وابسته به دانشگاه‌های علوم پزشکی مازندران، گلستان و بابل در سالهای ۸۶-۸۷ را با استانداردهای کتابخانه‏های دانشگاهی ایران بررسی کردند و دریافتند که کتابخانه‏ها از نظر نیروی انسانی متخصص، بودجه و منابع زیر استاندارد هستند و کتابخانه‏های دانشگاهی بایستی شرایطی را فراهم کنند تا به استانداردهای کتابخانه‏ای نزدیک شوند (ایلالی و دیگران، ۱۳۸۶).
بنابراین به نظر می‌رسد به مقوله توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی توجه خاصی از سوی مدیران مبذول نمی‌شود و با بررسی وضعیت این مسئله می‏توان زوایای این امر را مشخص نموده تا نقاط ضعف و قوت آن شناسایی و مورد استفاده مدیران کتابخانه‏های دانشگاهی برای تربیت نیروی انسانی موفق و توانمندتر کردن هرچه بیشتر آنها استفاده شود.
مدیران کتابخانه‏های دانشگاهی نیز برای اجرای برنامه‌های توانمندسازی روان‌شناختی برای کتابداران خود نیازمند یک چشم‌انداز از وضعیت کتابداران آنها در این زمینه می‏باشند تا بهتر بتوانند برای این مسئله برنامه‏ ریزی لازم را صورت دهند.
بنابراین مساله این پژوهش را می‏توان به این صورت مطرح نمود که وضعیت توانمندسازی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران از بعد روان‏شناختی آن چگونه است و کتابداران در چه جوانبی از این مقوله احساس ضعف و احساس توانمندی می‏کنند؟ همچنین ارتباط سایر عوامل موثر بر توانمندسازی روان‌شناختی با این مقوله از دیدگاه کتابداران این کتابخانه‏ها به چه صورتی می‏باشد؟

۱-۳٫ اهداف پژوهش

 

۱-۳-۱٫ هدف کلی

هدف کلی این پژوهش بررسی وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران می‏باشد.

۱-۳-۲٫ اهداف فرعی

بررسی وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران در بعد احساس شایستگی.
بررسی وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران در بعد احساس موثر بودن.
بررسی وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران در بعد احساس معنی‏داری.
بررسی وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران در بعد احساس اعتماد.
بررسی وضعیت عامل شرایط سازمانی از دیدگاه کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران.
بررسی وضعیت عامل راهبردهای مدیریتی از دیدگاه کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران.
بررسی وضعیت عامل منابع خودکارآمدی از دیدگاه کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران.
بررسی رابطه بین شرایط سازمانی و توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران
بررسی رابطه بین راهبردهای مدیریتی و توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران.
بررسی رابطه بین منابع خودکارآمدی و توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران.
بررسی دیدگاه کتابداران با سطح تحصیلی مختلف درباره وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی آنان.
بررسی دیدگاه کتابداران زن و مرد درباره وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی آنان.

۱-۴. پرسش‌های پژوهش

 

۱-۴-۱ پرسش‌اصلی

وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران چگونه است؟

۱-۴-۲٫ پرسش‌های فرعی

وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهرتهران در بعد شایستگی چگونه است؟
وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران در بعد احساس موثر بودن چگونه است؟
وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران در بعد احساس معنا‏داری چگونه است؟
وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران در بعد احساس اعتماد چگونه است؟
وضعیت عامل شرایط سازمانی از دیدگاه کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران چگونه است؟
وضعیت عامل راهبردهای مدیریتی از دیدگاه کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران چگونه است؟
وضعیت عامل منابع خودکارآمدی از دیدگاه کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران چگونه است؟

۱-۵٫ فرضیه‌های پژوهش

بین عامل شرایط سازمانی و توانمندسازی روان‌شناختی از نظر کتابداران رابطه معنی‏داری وجود دارد.
بین عامل راهبردهای مدیریتی و توانمندسازی روان‌شناختی از نظر کتابداران رابطه معنی‏داری وجود دارد.
بین عامل منابع خودکارآمدی و توانمندسازی روان‌شناختی از نظر کتابداران رابطه معنی‏داری وجود دارد.
بین دیدگاه کتابداران با سطح تحصیلی مختلف در زمینه وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی تفاوت معنی‏داری وجود دارد.
بین دیدگاه کتابداران زن و مرد در زمینه وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی تفاوت معنی‏داری وجود دارد.

۱-۶. اهمیت وضرورت پژوهش

 

۱-۶-۱٫ اهمیت نظری

در جهان رقابتی امروز یکی از ابزارهای مهم برای ایجاد تحول و بقای سازمان و رسیدن به هدف‌ها و رسالتهای مورد نظر عنصر انسان است. در این میان آنچه مقوله تحول را حیات می‏بخشد و بقای سازمان را نیز تضمین می‏کند، منابع انسانی است. واقعیت این است که اگر در سازمان‏ها از وجود انسانهای خلاق، دانشگر، فرصت شناس و تبیین‏گر مسائل بی‏بهره باشیم، بسیاری از موقعیت‌ها و فرصت‌ها را از دست خواهیم داد (طالبیان، ۱۳۸۸).
یکی از مفاهیمی‌که در راستای بالندگی منابع انسانی مطرح می‏شود، توانمندسازی کارکنان است. مطالعه توانمندسازی یک اصل بنیادین در مدیریت سازمان‌های امروزی است. کتابخانه‏های دانشگاهی هم که بخش جدایی‏ناپذیر نظام آموزش عالی محسوب می‏شوند، به عنوان مراکز گردآوری و انتقال اطلاعات علمی‌و فنی و کانون پاسخگویی به نیاز محققان، ناگزیر به جذب نیروی انسانی کارآمد هستند (حقیقی، ۱۳۷۲).
این مطالعه موجب ایجاد فهمی ‌صحیح از رفتار کتابداران و مدیران کتابخانه‏های دانشگاهی به طور عام و چگونگی مدیریت صحیح کتابداران و اداره کتابخانه‏های دانشگاهی به طور خاص می‏شود. بنابراین این پژوهش می‏تواند به عنوان مکمل سایر پژوهش‌های مدیریت نیروی انسانی کتابخانه‏ها، از بعد توانمندسازی روان‌شناختی آنها مدیریت منابع انسانی را در کتابخانه‏ها تقویت کند.