۳ـ وظیفه‌گرایی یا آغازگرایی^[۵]: آغازگرایی در برابر فرضیه فرجام گرایی است. بر اساس این دیدگاه که توسط ایمانوئل کانت ارائه شد، هر عمل به نتیجه آن بستگی نداشته، به نیت شخص تصمیم‌گیرنده بستگی دارد.
۴ـ عدالت توزیعی: در این تئوری که توسط جان راولز پیشنهاد شده، یک عمل را درصورتی‌که منجر بـه افزایش همکاری بین اعضای جامعه شود، می‌توان درست و عادلانه و مناسب (و بنابر‌این اخلاقی) نامید و عملی را که در جهت مخالف این هدف عمل کند می‌توان نادرست، ناعادلانه و نامناسب (و بنابراین غیراخلاقی) نامید. در این دیدگاه، همکاری اجتماعی، اساس منافع اجتماعی و اقتصادی را فراهم می‌آورد و تلاش فردی کم‌اهمیت و در مواردی نادیده گرفته می‌شود.

۵ـ آزادی فردی: بر اساس این دیدگاه که توسط رابرت نوزیک پیشنهاد شد، آزادی، نخستین نیاز جامعه است؛ بنابراین هر عملی که آزادی فردی را نقض کند، غیراخلاقی است؛ حتی اگر منافع و رفاه بیشتری برای دیگران ایجاد کند.
۲ـ۲۴ـ مسئولیت اجتماعی و اخلاق کار
در ادبیات سازمان و مدیریت، مسئولیت اجتماعی بخشی از مقوله اخلاق کار محسوب شده و از آن به‌عنوان اخلاقیات فرا سازمانی یاد می‌شود.
در متون مدیریت استراتژیک، مسئولیت‌های اجتماعی به‌گونه‌ای عام و اصول اخلاقی به‌گونه‌ای خاص به بخش جدایی‌ناپذیر از مباحث تدوین و اجرای استراتژی تبدیل شده است.
بسیاری از رفتارها و اقدامات مدیران و کارکنان، متأثر از ارزش‌های اخلاقی است و ریشه در اخلاق دارد. عدم توجه به اخلاق کار در مدیریت سازمان‌ها، می‌تواند معضلاتی بزرگ برای سازمان‌ها به وجود آورد. به‌علاوه با افزایش انتظارات اجتماعی از سازمان‌ها، جوامع نسبت به مسائلی مانند محیط زیست، حقوق زنان، کودکان، اقلیت‌ها، معلولان، برابری استخدام و کاهش نیروی انسانی، حساس‌تر شده‌اند. بی‌توجهی سازمان‌ها به این حقوق و عدم رعایت اصول اخلاقی در برخورد با ذی‌نفعان بیرونی، می‌تواند مشکلاتی را برای سازمان ایجاد کند و مشروعیت سازمان و اقدامات آن را مورد پرسش قرار داده، در‌نتیجه سود و موفقیت سازمان را تحت تأثیر قرار دهد. اخلاق کار ضعیف، بر نگرش افراد نسبت به شغل، سازمان و مدیران مؤثر بوده، می‌تواند بر عملکرد فردی، گروهی و سازمانی اثر بگذارد.
لازم به ذکر است که بین اخلاق مدیریت، پاسخگویی اجتماعی و تعهد اجتماعی با مسئولیت اجتماعی تفاوت وجود دارد.
در این خصوص اندرسون می‌نویسد: هر دو اصطلاح اخلاق مدیریت و مسئولیت اجتماعی در رابطه با رعایت ارزش‌ها و هنجارها و اصول اخلاقی جامعه و تأمین هدف‌های سازمان از سوی مدیران هستند. با این تفاوت که مسئولیت اجتماعی در ارتباط با مسائل کلان سازمان است و اخلاق در ارتباط با رفتار فردی مدیران و کارکنان است.
همچنین استیفن رابینز در مورد مفهوم مسئولیت‌های اجتماعی و رابطه‌ آن با تعهد و پاسخگویی اجتماعی می‌نویسد: اگر مفهوم مسئولیت اجتماعی را با مفاهیم تعهد اجتماعی و پاسخگویی اجتماعی مقایسه نماییم، بهتر می‌توانیم آن را درک کنیم. مسئولیت اجتماعی در میانه سیر تکامل مشارکت اجتماعی می‌باشد.
پاسخگویی اجتماعی «ـ مسئولیت اجتماعی «ـ تعهد اجتماعی
۲ـ۲۵ـ خودکنترلی در اجرای مسئولیت‌های اجتماعی
ترویج خودکنترلی در سازمان، به‌عنوان یکی از مکانیزم‌های اصلی کنترل، از مباحثی است که بنیان آن بر اعتماد، اخلاق و ارزش‌های فردی قرار دارد. ترویج خودکنترلی باعث کاهش هزینه‌های ناشی از روش‌های کنترل مستقیم شده و موجب بهبود سود می‌شود. این مستلزم تعهد کامل اعضا به گروه، مسئولیـت‌پذیری همـــه اعضای گروه و داشتن احترام و اعتماد بین آن‌ها و مدیریت است.
یکی از صاحب‌نظران بر این باور است که بی‌توجهی به مسئولیت‌های اجتماعی موجب افزایش دخالت دولت و درنتیجه کاهش کارایی می‌شود. اگر شرکت داوطلبانه به برخی مسئولیت‌های اجتماعی و اخلاقی خود عمل کند، می‌تواند به سود موردنظر خود دست یابد.
سازمان‌های متعالی، به‌عنوان سازمان‌هایی مسئول با ایجاد شفافیت و پاسخگویی مناسب به ذینفعانشان در قبال عملکرد خود، رویکردهایی اخلاقی اتخاذ می‌کنند، به مسئولیت اجتماعی و حفظ محیط زیست حال و آینده توجه نموده و فعالانه آن را ترویج می‌کنند.
مسئولیت‌های اجتماعی سازمان در ارزش‌های سازمان بیان گردیده و با سایر فعالیت‌های سازمان یکپارچه شده است.
این سازمان‌ها انتظارات و الزامات قانونی، اجتماعی، محلی و حتی منطقه‌‌ای خود را از طریق مشارکت و فعالیت‌های آزاد ذینفعان، برآورده می‌کنند.
این سازمان‌ها، ضمن اینکه در مورد ریسک‌ها و مخاطرات، مدیریت صحیحی را اعمال می‌کنند، در تلاش برای اجرای پروژه‌هایی هستند که هم منافع سازمان و هم منافع جامعه را تأمین نماید و اطمینان کامل کلیه ذینفعان را نیز در نظر دارند. آن‌ها از تأثیرات حال و آینده سازمان بر جامعه آگاه بوده و مراقبت‌های لازم را برای حداقل نمودن اثرات زیان‌بار اعمال می‌نمایند (قراملکی، ۱۳۸۶).
از طرف دیگر رونالد ای برت و گریفین نیز معتقدند: «اخلاق، روی نحوه رفتار فرد در داخل سازمان توجه دارد ولی مسئولیت اجتماعی، روی نحوه برخورد سازمان با کارکنان، سهامداران، سرمایه‌گذاران و ارباب».
رجوع و اعتباردهندگان و به‌طورکلی ذینفعان، سروکار دارد. مسئولیت اجتماعی دارای چهار بعد است:
بعد اقتصادی: مهم‌ترین بعد مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها بعد اقتصادی است که در آن فعالیت‌ها و اقدامات اقتصادی مدنظر قرار می‌گیرد. به‌عبارت‌دیگر، مسئولیت اولیه هر بنگاه اقتصادی کسب سود است. وقتی سازمان سود لازم را به دست آورد و حیات خود را تضمین کرد، می‌تواند به مسئولیت‌های دیگرش بپردازد. در حقیقت اهداف اولیه سازمانی در این بعد موردتوجه قرار می‌گیرد.
بعد قانونی: دومین بعد مسئولیت اجتماعی، بعد قانونی (حقوقی) است و سازمان‌ها ملزم می‌شوند که در چهارچوب قانون و مقررات عمومی عمل کنند. جامعه این قوانین را تعیین می‌کند و کلیه شهروندان و سازمان‌ها، موظف هستند به این مقررات به‌عنوان یک ارزش اجتماعی احترام بگذارند. بعد قانونی مسئولیت اجتماعی را «التزام اجتماعی» نیز می‌گویند.
بعد اخلاقی: سومین بعد مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها، بعد اخلاقی است. از سازمان‌ها انتظار می‌رود که همچون سایر اعضای جامعه به ارزش‌ها، هنجارها و اعتقادات و باورهای مردم احترام گذاشته و شئونات اخلاقی را در کارها و فعالیت‌های خود موردتوجه قرار دهند. بعد اخلاقی مسئولیت اجتماعی را «پاسخگویی اجتماعی» می‌گویند.
بعد عمومی و ملی: چهارمین بعد مسئولیت اجتماعی بعد ملی است که شامل انتظارات، خواسته‌ها و سیاست‌های مدیران عالی در سطح کلان است که انتظار می‌رود مدیران و کارگزاران سازمان‌ها با نگرش همه‌جانبه و رعایت حفظ وحدت و مصالح عمومی کشور، تصمیمات و استراتژی‌های کلی را سرلوحه امور خود قرار داده و با دید بلندمدت تصمیم گیری کنند.
«بعد ملی مسئولیت اجتماعی را «پاسخگویی اجتماعی» می‌نامند. پاسخگویی اجتماعی، تعهد در قبال مسئولیت واگذار شده است. ازاین‌رو پاسخگو بودن، دلالت بر نوعی رابطه رسمی دارد که در آن اختیارات ازیک‌طرف به‌طرف دیگر محول شده است (فلمینگ، ۲۰۰۲).
۲ـ ۲۶ـ پیشینه پژوهشی
۲ـ ۲۶ـ۱ـ تأثیر مسؤولیت اجتماعی سازمان بر تعهد سازمانی
تحقیقات گذشته در مورد شناسایی تأثیر مسؤولیت اجتماعی سازمان بر کارکنان را می­توان به دودسته طبقه ­بندی کرد: در دسته اول، محققان چگونگی تأثیر فعالیت­های اجتماعی سازمان بر کارکنان آتی را تحلیل می­ کنند. در این مطالعات مسؤولیت اجتماعی سازمان اعتبار خوبی برای کسب‌وکار ایجاد می­ کند و جذابیت آن را به‌عنوان کارفرمایان خوب افزایش می‌دهد (تورکر، ۲۰۰۹). مطابق با این طبقه ­بندی­، مسؤولیت اجتماعی سازمان، اعتماد درک شده را برای جوینده شغل که فاقد هرگونه تعامل قبلی با سازمان است، افزایش می­دهد (ویس وس واران، ۱۹۹۸). بااین‌حال در تحقیق گرینینگ و توربان (۲۰۰۰) این ارتباط را بر مبنای نظریه هویت اجتماعی توضیح می­دهد و بیان می­ کند که عملکرد اجتماعی سازمان نشانه­هایی برای متقاضیان آتی است.
در دسته دوم، محققان بر روی تأثیر فعالیت­های اجتماعی سازمان بر کارکنان جاری متمرکز می­شوند. ریوردان (۱۹۹۷) در مورد چگونگی تأثیر­گذاری عملکرد اجتماعی سازمان بر تصویر، گرایش‌ها و قصد کارکنان بحث کرده است. ویس وس واران (۱۹۹۸) در مطالعه­اش، ارتباط بین مسؤولیت اجتماعی سازمان و رفتارهای مثمر ثمر کارکنان را تحلیل کرده است. مطالعات نشان می­دهد که تعهد سازمانی، بیشتر نشأت گرفته از تجربه کاری است و نه مراحل استخدام و گزینش کارکنان. این مطالعات، همچنین اهمیت حمایت سازمانی درک شده را نسبت به مسؤولیت اجتماعی در این فرایند نشان می­دهد (میر و همکاران، ۲۰۰۲). در طی دهه گذشته، سازمان­ها از طرف گروه ­های مختلف ذینفعان شامل سهام­داران، کارکنان، سرمایه ­گذاران، مصرف­ کنندگان و مدیران تحت‌فشار فزاینده­ای جهت اتخاذ رفتار مسئولانه اجتماعی بوده ­اند. این مطالعات شواهدی مبنی بر افزایش بازدهی سازمان­های دارای مسؤولیت اجتماعی و همچنین نیروی کار متعهدتر فراهم می ­آورد، به دلیل اینکه «کارکنان از اینکه با سازمان­های کاری دارای مسؤولیت اجتماعی تعیین هویت می­ کنند، احساس غرور می­ کنند» (پیترسون، ۲۰۰۴). برامر و همکاران (۲۰۰۷) در تحقیقی دیگر به بررسی ارتباط بین تعهد سازمانی و ادراکات کارکنان از مسؤولیت اجتماعی سازمان در داخل مدلی پرداختند که برگرفته از نظریه هویت اجتماعی است. در این تحقیق ارتباط بین تعهد سازمانی و جنبه‌های مسؤولیت اجتماعی سازمان مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این مطالعه، مفاهیم قابل توجهی را برای اجرای استراتژی‌های مسؤولیت اجتماعی در داخل سازمان­ها به همراه داشت. اینکه، ارتباط مثبت بین هر جنبه درک کارکنان از مسؤولیت اجتماعی، بر نتیجه حاصل از تعهد سازمانی که ممکن است ناشی از سرمایه‌گذاری‌های سازمان در مسؤولیت اجتماعی سازمان باشد، تأکید دارد.
پیترسون (۲۰۰۴) در مطالعه‌ای با عنوان «رابطه بین ادراکات در مورد شهروندی سازمانی و تعهد سازمانی» به بررسی رابطه بین ادراکات از شهروندی سازمانی و تعهد سازمانی در بین متخصصین تجاری پرداخته است. در این مطالعه مقیاس شهروندی سازمانی برای ارزیابی دیدگاه­ های کارکنان درباره عملکرد اجتماعی سازمانشان، مورداستفاده واقع شده است. نتایج این تحقیق نشان داد که رابطه فوق با افزایش اهمیت مسئولیت‌پذیری سازمان نزد کارکنان، شدیدتر می­ شود. نتایج همچنین نشان داده که مقیاس اخلاق شهروندی سازمانی، در مقایسه با سایر مقیاس­های اقتصادی، قانونی و داوطلبانه در ارتباط با تعهد سازمانی، پیش‌بینی‌کننده بهتری است. این یافته آماری، وجود سازگاری با نظریه هویت اجتماعی را نشان می­دهد؛ زیرا که بر طبق نظریه هویت اجتماعی این احتمال وجود دارد که کارکنان به علت همکاری با سازمانی که دارای خصوصیات ارزشی است، حس مثبتی را به دست آورند و به­ طور عکس، تصویر ضعیف از سازمان نسبت به رفتارهای شهروند سازمانی، ممکن است اثرات زیان بخشی بر خودپنداره کارکنان و متعاقباً تعهد سازمانی آنان به دنبال داشته باشد. برامر و همکاران (۲۰۰۷)، نیز در مطالعه خود به سهم مسؤولیت اجتماعی در تغییرات تعهد سازمانی پرداختند. نتیجه این بود که مسؤولیت اجتماعی سازمان در قبال ذینفعان درون و برون سازمان از ارتباط مثبتی برخوردار است. همچنین رگو و همکاران (۲۰۰۷) نیز نشان دادند که شهروندی سازمان به‌عنوان بخشی از سازه مسؤولیت اجتماعی ۳۵% تغییرات تعهد عاطفی را در جهت مثبت، تبیین می‌کند و بیشترین تأثیر، ناشی از درک مسؤولیت در قبال ذینفعان درون سازمان (کارکنان) و رعایت ملاحظات اخلاقی ـ قانونی بوده است.
شائمی، برزکی و اصغری (۱۳۸۹) در مطالعه‌ای با عنوان رابطه با عنوان رابطه جامعه‌پذیری سازمانی و تعهد سازمانی در شرکت گاز استان کردستان به این نتایج دست یافتند که بین جامعه‌پذیری سازمانی و تعهد سازمانی رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد. شائمی‌، برزکی و اصغری (۱۳۸۸) و لاوهوم (۲۰۰۹) در پژوهشی با عناوین تأثیر رؤسای حامی سازمانی، جامعه‌پذیری سازمانی و رضایتمندی بر روی مسئولیت سازمانی به این نتایج دست یافتند که جامعه‌پذیری سازمانی و تعهد سازمانی می‌تواند مسئولیت سازمانی را پیش‌بینی کند همچنین جامعه‌پذیری سازمانی بر تعهد سازمانی را پیش‌بینی می‌کند درنهایت یافته‌ها نشان می‌دهد که میزان مسئولیت‌پذیری و تعهد سازمانی میزان جابجای سازمانی را تعیین می‌کند (لاوهوم، ۲۰۰۹).
فرانسیسکو و همکاران (۲۰۰۷) در پژوهشی با عنوان رابطه میان مسئولیت اجتماعی محیطی و میزان کارایی در مهمانسراها به این نتیجه رسید که رابطه مثبت و قوی میان دو متغیر مذکور وجود دارد. از نظر ایشان میان فراورده‌ای توریستی و محیط فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی رابطه معنی‌داری وجود دارد (فرانسیسکو ۲۰۰۷).
کرامر (۲۰۰۷) در پژوهشی با عنوان ساخت مسئولیت اجتماعی سازمانی در شبکه‌های تولیدی بین‌المللی بر این سؤال متمرکز شد که سازمان‌ها چگونه می‌توانند مسئولیت اجتماعی سازمانی را در شبکه‌های تولید بین‌المللی به کار ببرند؟ وی در پاسخ به این سؤال عواملی چون گوناگونی و پیچیدگی در زنجیرهای تولیدی، قدرت شرکت‌ها در خط تولید و سطح بلندپروازی را مطرح کرد.
گروز (۲۰۰۷) در پژوهشی با عنوان پویایی‌های شبکه‌های تولیدی با مسئولیت اجتماعی سازمانی از طریق تصمیم گیری محیطی یکپارچه بر این باور بود که دگرگونی درروند جریان تولید با قیمت‌ها و سطوح فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی در ارتباط بود تا الگویی متعادل برای شبکه تولید به دست آید.
کوپلاند (۲۰۰۶) در پژوهشی با عنوان مسئولیت اجتماعی سازمانی و محیطی در بانکداری استدلال کرد که اصول حسابداری رایج در بسیاری از سازمان‌های بانکداری مبتنی بر آداب و رسوم اجتماعی است.
دراکر نخستین و مهم‌ترین مسئولیت اجتماعی هر موسسه را عملکرد وظیفه و کار آن می‌داند و می‌گوید اگر بنگاهی نتواند کار اصلی خود را به‌خوبی انجام دهد، توان هیچ کار دیگری را ندارد. از نظر دراکر، نخستین قید مسئولیت اجتماعی بنگاه، بالا بودن حجم و میزان مسئولیت آن در انجام موفقیت‌آمیز رسالت خویش است. دومین قید مسئولیت از نظر دراکر، قید شایستگی و اهلیت است. او می‌گوید پذیرفتن مسئولیت‌هایی که شایستگی انجام آن را نداریم، عین مسئولیت ناشناسی است، زیرا هم‌سطح توقع را بالا می‌برد و هم درنهایت زمینه‌ساز سرخوردگی و یأس متوقعان می‌شود. از نظر دراکر، مهم‌ترین قید مسئولیت اجتماعی، قید مشروعیت و اقتدار است. مسئولیت بدون اقتدار معنا ندارد، لذا مسئولیت همواره با اقتدار همراه است. به همین دلیل، هرکس که دعوی مسئولیت می‌کند، درواقع دعوی اقتدار دارد. درواقع، هرکس اقتدار دارد، مسئول است. او به طنز می‌گوید فقط نظام‌های خودکامه و شهامت‌خواه هستند که در عین اقتدار کامل، خود را در برابر هیچ‌کس و هیچ‌چیز، مسئول نمی‌دانند! بنابراین، از نظر دراکر وقتی از بنگاهی خواسته می‌شود مسئولیت حل یکی از گرفتاری‌ها و معضلات جامعه را بپذیرد، باید با دقت بیندیشد و ببیند آیا اقتدار مستتر در این مسئولیت، مشروع است یا خیر. اگر این اقتدار مشروع و موجه نباشد، پذیرش مسئولیت مشکل‌گشایی، درواقع غصب مسئولیت است. آشکار است که حتی اگر سازمان یا بنگاه دارای اقتدار انجام کاری باشد، باید در منشأ اقتدار خود دقت کرده و از مشروعیت آن اطمینان یابد.
از نظر دراکر، مسئولیت‌های اجتماعی بنگاه‌ها را می‌توان به شرح زیر برشمرد:
۱ـ پرداختن تمام و کمال به مسئولیت، وظیفه و رسالت اصلی بنگاه
۲ـ مسئولیت فرآورده‌ها و خدمات
۳ـ مسئولیت فرآیندها
۴ـ مسئولیت اخلاقی (الوانی و قاسمی‌، ۱۳۷۷).
لازمه موفقیت سازمان، عملکرد مناسب آن است. شاخص‌هایی مانند سودآوری، بقا، رشد میزان دستیابی به اهداف و قابلیت‌های رقابتی را می‌توان به‌عنوان نتیجه عملکرد مناسب تلقی کرد. برخی از صاحب‌نظران موفقیت سازمانی را با عملکرد سازمانی معادل فرض کرده‌اند و بر این باورند که به‌طورکلی، عملکرد سازمانی نتیجه‌ای است که به‌عنوان برآیند رفتار سازمان، اتفاق می‌افتد.
اخلاق بر فعالیت انسان‌ها تأثیر قابل توجهی دارد و لازمه عملکرد مناسب، تعهد و مسئولیت‌پذیری کارکنان است. صاحب‌نظران باور دارند که اگر کارکنان بر این باور باشند که با آنان رفتاری عادلانه و منصفانه می‌شود، شاید تمایل بیشتری داشته باشند که بار (کاری) بیشتری را تحمل کنند. همچنین، مدیریت ارزش‌های اخلاقی در محیط کار، موجب مشروعیت اقدامات مدیریتی شده، انسجام و تعادل فرهنگ سازمانی را تقویت می‌کند، اعتماد در روابط بین افراد و گروه‌ها را بهبود می‌بخشد و با پیـروی بیشتر از استانداردها، موجب بهبــود کیفیت محصولات و درنهایت افزایش سود سازمان می‌شود.
گرچه حاکمیت اخلاق کار بر سازمان، منافع زیادی برای سازمان از بعد داخلی از جنبه‌های بهبود روابط، افزایش جو تفاهم و کاهش تعارضات، افزایش تعهد و مسئولیت‌پذیری بیشتر کارکنان، افزایش چندگانگی و کاهش هزینه‌های ناشی از کنترل دارد ولی از دیدگاه مسئولیت اجتماعی نیز از راه افزایش مشروعیت سازمان و اقدامات آن، التزام اخلاقی در توجه به اهمیت ذی‌نفعان، افزایش درآمد، سودآوری و بهبود مزیت رقابتی و . . . توفیق سازمانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
باید توجه داشت که رفتار غیراخلاقی، رفتار محیط کسب‌وکار را بر ضد خود تحریک کرده، موجب شکست سازمان می‌شود.

جدول ۳-۱- مراحل اجرای طرح پژوهش ۳۰
جدول ۴-۱- تغییرات شاخص‌های آنتروپومتریک و توان هوازی آزمودنی‌ها قبل و بعد از ۸ هفته تمرین هوازی ۳۷
جدول ۴-۲- تغییرات فشار خون آزمودنی‌ها آزمودنی‌ها قبل و بعد از ۸ هفته تمرین هوازی ۳۸
جدول ۴-۳- تغییرات گلوکز و انسولین آزمودنی‌ها آزمودنی‌ها قبل و بعد از ۸ هفته تمرین هوازی ۳۸
جدول ۴-۵- تغییرات آنزیم مبدل آنژیوتانسین آزمودنی‌ها قبل و بعد از ۸ هفته تمرین ۳۹
جدول ۴-۶- تغییرات شاخص HOMA آزمودنی‌ها قبل و بعد از ۸ هفته تمرین ۳۹
جدول ۴-۷- نتایج آزمون، بین تغییرات سطوح پلاسمای ACE با تغییرات مقاومت انسولینی ۳۹
جدول ۴-۸- نتایج آزمون، بین تغییرات سطوح پلاسمای ACE با تغییرات فشار خون ۴۰
جدول ۴-۹- نتایج آزمون، بین تغییرات سطوح پلاسمای ACE با تغییرات آنتروپومتریکی و توان هوازی ۴۰
فصل اول
مقدمه و طرح پژوهش
۱-۱- مقدمه
در سال ۲۰۰۰ چاقی به آن حد افزایش یافت که سازمان بهداشت جهانی (WHO) آن را به عنوان بزرگترین تهدید کننده سلامتی در دنیا معرفی کرده است[۱]. اپیدمی جهانی چاقی و مشکلات سلامتی مرتبط با آن مانند دیابت و دیگر بیماری‌ها خواستار اقدامات موثر برای کمک به افراد چاق و دارای اضافه وزن که درصدد کاهش وزن هستند می‌باشد [۲]. از طرفی چاقی منجر به افزایش فشار خون و خطرات قلبی – عروقی نیز می‌شود. در بافت چربی فعالیت زیادتری از آنژیوتانسیوژن^[۱](AGT)، رنین^[۲]، آلدوسترون^[۳]، آنزیم مبدل آنژیوتانسین^[۴](ACE) نشان داده شده است، علاوه بر این افزایش بیان سیستم رنین – آنژیوتانسین – آلدوسترون^[۵] (RAAS) مخصوصا در بافت چربی جوندگان چاق توصیف شده است[۳]. ACE یک متالوپپتید روی^[۶] و کتالیزگر تجزیه دی پپتید^[۷] یا تری پپتید^[۸] از پایانه کربوکسیل الیگوپپتید^[۹] است [۲]. مهمترین فرآورده ACE از AGT آنژیوتانسینΙΙ^[۱۰] (AngΙΙ) شناخته شده است که سیستم آنژیوتانسین – رنین را شکل می‌دهد و در افزایش فشار خون و باز جذب آب و نمک همکاری میکند[۲].

مطالعات نشان می‌دهند که بیان ACE توسط عوامل اندوژن و نیز اگزوژن از جمله فاکتورهای رشد اندوتلیال عروقی، استرادیول ، گلوکوکورتیکوئیدها ، هورمون‌های تیروئید و مصرف کم نمک تحت تاثیر قرار می‌گیرد. به طور متناوب، ممکن است ACE سطح پروتئین و تغییرات فعالیت آنزیماتیک را تنظیم کند بدون آن که تغییری در سطح بیان آن ایجاد شود (۲). در بعضی از مطالعات به نقش ACE به عنوان یکی از ریسک فاکتورها در بروز بیماری‌های عروق کرونر^[۱۱] (CAD) توجه شده است [۴]، علاوه بر این ACE به عنوان یکی از اجزای RAAS نقش مهمی در تنظیم فشار خون از طریق آبشارهای واکنش بیوشیمیایی دارد [۵]، همچنین محققان بیان کردند که سطح ACE پلاسما در افراد دیابتی بالاتر است [۶]. به نظر می‌رسد که فعالیت پایین ACE منجر به بهبود متابولیسم گلوکز می‌شود. وانگ و همکاران گزارش کردند که ACE رابطه مستقیمی با وزن بدن دارد[۲] و کم تحرکی و عدم فعالیت ورزشی عاملی است که در فرایند افزایش فعالیت AngΙΙ نقش مهمی را ایفا می‌کند [۷]، از طرفی مطالعات بسیار اندکی در مورد تاثیر ورزش بر سطوح ACE پلاسما وجود دارد. مطالعه حاضر نیز با توجه به اهمیت نقش فعالیت بدنی و تمرین منظم در سلامت افراد جامعه طراحی شده است تا نقش ورزش رادر سطوح پلاسمایی ACE در افراد دارای اضافه وزن بررسی کند.
۱-۲- بیان مسئله
چاقی یکی از عوامل خطرساز مهم برای ایجاد اختلالات سوخت وسازی به ویژه سوخت و ساز چربی، دیابت نوع دو، مقاومت به انسولینی، بیماری‌های صفراوی، بیماری‌های تنفسی و تعدادی از سرطان‌ها است که شیوع این اختلالات در اکثر کشورهای پیشرفته و صنعتی به سرعت رو به افزایش می‌باشد. افزایش چربی بدن همچنین یک عامل مستقل خطرزا برای بیماری‌های قلبی - عروقی و پرفشار خونی می‌باشد [۸]. چاقی همچنین سایر بیماری‌های مرتبط با افزایش غلظت سرمی سایتوکاین‌های التهابی را افزایش می‌دهد. التهاب، سازوکار اصلی ایجاد تصلب شرایین و مقاومت به انسولین است. در حال حاضر، تصور می‌شود که وضعیت التهابی می‌تواند باعث پیشرفت مقاومت به انسولین و دیگر اختلال‌های مرتبط با چاقی مانند سندرم متابولیکی ‌شود [۹]. چرا که نشان داده شده است ۸۰ درصد بیماران دیابت نوع ۲ چاق هستند و چاقی نیز با افزایش مقاومت به انسولین، فشار خون، چربی و انسولین همراه است که همه آنها از طریق رژیم غذایی و مداخله در شیوه زندگی و نیز درمان دارویی قابل تعدیل می‌باشد [۱۰]. نشان داده شده است که در جریان خون زنان چاق AGT، رنین، آلدوسترون و ACE نسبت به زنان لاغر بیشتر بودهاست [۱۱]. علاوه بر این افزایش بیان RAAS در بافت چربی مخصوصا در جوندگان چاق توصیف شده است (۳).
RAAS مجموعه به هم بافته‌ای جهت حفظ تعادل فشارخون و مایعات / الکترولیت‌های بدن است. ماده اصلی تشکیل دهنده این سیستم آنژیوتانسیوژن، یک α- گلیکوپروتئین است که در کبد تولید و آزاد می‌شود و توسط آنزیم رنین به AngΙ تبدیل می‌شود. آنزیم ACE که برای اولین بار توسط اسکدز ^[۱۲]و همکاران در سال ۱۹۵۰ کشف شد، گلیکوپروتئینی است در سطح سلول که قسمت اعظم آن از جمله جایگاه فعال آن به سمت خارج سلول قرار گرفته است، یعنی به صورت یک اکتوآنزیم است. ACE علاوه بر تبدیل Ang مسئول بی اثر سازی ماده اتساع کننده عروق یعنی برادی کینین^[۱۳] (BK) است [۱۲]. AngΙΙ یک پپتید چند کاره است که در بافت‌های مختلفی فعال می‌شود. AngΙΙ آزاد سازی آلدوسترون از غدد فوق کلیوی را تحریک می‌کند و باعث انقباض شریان کلیوی می‌شود و بدین ترتیب افزایش بازجذب آب و نمک در کلیه‌ها اتفاق می‌افتد [۱۳]. مطالعات نشان می‌دهند که بیان ACE توسط عوامل اندوژن^[۱۴] و نیز اگزوژن^[۱۵] از جمله فاکتورهای رشد اندوتلیال عروقی، استرادیول^[۱۶]، گلوکوکورتیکوئیدها^[۱۷]، هورمون‌های تیروئید و مصرف کم نمک تحت تاثیر قرار می‌گیرد [۲]. به طور متناوب، ممکن است ACE سطح پروتئین و تغییرات فعالیت آنزیماتیک را تنظیم کند بدون آن‌که تغییری در سطح بیان آن ایجاد شود. مهار‌کننده‌های ACE به نقاط فعال ACE متصل می‌شوند و در نتیجه فعالیت ACE را مهار می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که درمان طولانی مدت با مهارکنندههای ACE باعث افزایش بیان ACE در سلول‌های اندوتلیال و همچنین گردش خون می‌شود [۱۴].
در بعضی از مطالعات به نقش ACE به عنوان یکی از ریسک فاکتورها در بروز بیماری‌های عروق کرونر (CAD) توجه شده است. ACE اگر چه در سیستم آنژیوتانسین - آلدوسترون دخالت دارد، اما در غشاء شریان‌ها نیز نقش فیزیولوژیک داشته و سبب تسریع در تشکیل ترومبوز می‌شود. مطالعات انجام شده نشان داده است که فعالیت ACE احتمالاً در طول فعالیت پلاک آتروما وجود داشته و رشد و تغییرات پلاک ممکن است متاثر از محصول آنزیم ANGII و BK باشد. بعلاوه قسمت‌هایی از این آنزیم در بخشی از عروق درگیر شده و در طول دوره فعالیت پلاک، تغییر یافته و ممکن است فعالیت آن را در خون تحت تاثیر قرار دهد [۴].
طبق گزارش شریفی و همکاران احتمالاً افزایش ACE سرم به عنوان یک عامل مستقل در بروز CAD نقش دارد و مهار آن می‌تواند فرایند آترواسکلروز را به تاخیر اندازد. ACE به عنوان یکی از اجزای RAAS نقش مهمی در تنظیم فشار خون از طریق آبشارهای واکنش بیوشیمیایی دارد. افزایش در فعالیت ACE پلاسما ممکن است فشار خون را از طریق افزایش تولید AngΙΙ افزایش دهد [۵]. محققان بیان کردند که سطح ACE پلاسما در افراد دیابتی نیز بالاتر است، علاوه بر آن بالارفتن سطح ACE سرم در بیماران دیابتی با عوارض قلبی عروقی یا دیابتی نفروپاتی نشان داده شده است [۶]. منصور و همکاران بیان کردند که افزایش شدید سطح ACE در گروه‌های دیابتی وجود دارد، همچنین گزارش کردند سطح فعالیت ACE در بیماران دیابتی نفروپاتی از بیماران دیابت نوع ۲ بالاتر است [۱۵]. وانگ و همکاران^[۱۸] گزارش کردند که ACE رابطه معناداری را با اینترلوکین-۶ دارد، همچنین دریافتند که با عوامل التهابی از جمله مهارکننده مهاجرت ماکروفاژها^[۱۹]، ماتریکس متالوپپتید-۹^[۲۰]، هیپتوگلوبین^[۲۱] مرتبط می‌باشد. این محققان همچنین بیان داشتند که ACE رابطه مستقیمی با وزن بدن دارد [۲].
گزارش شده است که کم تحرکی و عدم فعالیت ورزشی نیز عاملی است که در فرایند افزایش فعالیت AngΙΙ نقش مهمی را ایفا می‌کند. کم تحرکی عواملی را که به نحوی در افزایش غلظت آنژیوتانسین و حساسیت به آن را موثر هستند، تحریک می نماید. این احتمال وجود دارد که کم تحرکی احتمالا از طریق افزایش سطح سدیم سرم، افزایش سطح گیرنده‌های ۱AT و AT2 و نیز بیشتر شدن بیان ژن رنین و تحریک سیستم رنین - آنژیوتانسین، منجر به افزایش سطح AngΙΙ می شود [۷]. بررسی‌ها نشان می‌دهد که فعالیت‌های ورزشی منجر به کاهش گیرنده‌های AngΙΙ شده و همچنین حساسیت به AngΙΙ را کم می‌کند [۱۶]. لذا با توجه به وجود ارتباط بین غلظت ACE پلاسمایی با وزن بدن و BMI (2) تغییرات این آنزیم در پاسخ به برنامه‌های ورزشی که با هدف بهبود ترکیب بدنی و کاهش وزن افراد ارائه شده است مورد توجه محققان علوم ورزشی قرار گرفت که البته تعداد این مطالعات بسیار اندک است. بطور مثال انگلی و همکاران^[۲۲] با بررسی اثر ۱۳ هفته کاهش انرژی مصرفی (۶۰۰ کالری روزانه) همراه با تمرینات ژیمناستیک در آب در زنان چاق یائسه که کاهش ۵ درصدی در وزنشان داشتند دریافتند که سطوح ACE در خون بعد از کاهش وزن به طور معناداری در بدن کم شده است، این محققین گزارش کردند که بیان ACE در بافت چرب نیز کاهش یافته است [۳]. لذا با توجه به تعداد اندک مطالعات انجام شده و همچنین گسترش چاقی و اضافه وزن در جامعه زنان کشورهای در حال توسعه، محقق درصدد است تا تغییرات این آنزیم را پس از یک دوره تمرین هوازی در زنان دارای اضافه وزن مورد بررسی قرار دهد.
۱-۳- اهمیت و ضرورت انجام پژوهش
امروزه چاقی و اضافه وزن یکی از مسائل مهم و تهدیدکننده سلامتی در بیشتر جوامع می‌باشد و اهمیت این موضوع با نتایج بدست آمده از تحقیقات به وضوح دیده می‌شود. چاقی منجر به افزایش خطر بیماریهای قلبی - عروقی، دیابت نوع دو، مقاومت به انسولینی و سرطان می شود. شیوع چاقی و اضافه وزن در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران رو به افزایش است.
عدم فعالیت بدنی با عوامل خطرزای چاقی و اضافه وزن مرتبط است (۶). فعالیت بدنی و رژیم غذایی عوامل اثر گذار بر تغییرات وزن می‌باشند. در مطالعات پیشین گزارش شده است که ACE رابطه مستقیمی با وزن بدن دارد. هم‌چنین نشان داده شده است که فعالیت ACE در افراد چاق افزایش می‌یابد (۲،۳). کاهش وزن از طریق رژیم غذایی با کاهش ACE همراه بوده است (۲،۱۱). تحقیقات انجام شده در خصوص تاثیر تمرینات ورزشی برسطوح پلاسمایی ACE اندک و نتایج آن‌ها متناقض می‌باشد. کاهش وزن از طریق رژیم غذایی و تمرین با کاهش مقادیر ACE همراه بود (۳). هم‌چنین افزایش سطوح پلاسمایی ACE به هنگام یک جلسه تمرین هوازی فزاینده و کاهش آن بلافاصله پس از تمرین مشاهده شد (۱۳). این درحالی است که تفاوت معناداری در سطوح درگردش ACE در پاسخ به یک جلسه تمرین هوازی یا مقاومتی دیده نشد (۱۱). تمرین‌های فزاینده در کودکان موجب افزایش سطوح سرمی ACE گردید (۷). لذا با توجه به گسترش چاقی، اضافه وزن و مشکلات ناشی از آن در جامعه زنان و همچنین اطلاعات کم در مورد تاثیر فعالیت ورزشی و به طور خاص ورزش‌های طولانی مدت بر سطوح پلاسمایی ACE و نتایج متناقض موجود، هدف از این پژوهش بررسی تغییرات سطوح پلاسمایی ACE در پاسخ به یک دوره تمرین هوازی در زنان با دارای اضافه وزن می‌باشد.
۱-۴- اهداف پژوهش
۱-۴-۱- هدف کلی
هدف کلی این پژوهش بررسی اثر ۸ هفته تمرین هوازی بر سطوح پلاسمایی آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) زنان دارای اضافه وزن بود.
۱-۴-۲- اهداف جزیی
تعیین اثر ۸ هفته تمرین هوازی بر سطوح پلاسمایی ACE زنان دارای اضافه وزن.
تعیین اثر ۸ هفته تمرین هوازی بر مقاومت انسولینی زنان دارای اضافه وزن.
تعیین ارتباط بین سطوح پلاسمایی ACE با مقاومت انسولینی، فشار خون سیستولیک و دیاستولیک و ویژگی‌های آنتروپومتریکی زنان دارای اضافه وزن.
۱-۵-فرضیات پژوهش
۸ هفته تمرین هوازی بر سطوح پلاسمایی ACE زنان دارای اضافه وزن اثر دارد.
۸ هفته تمرین هوازی بر مقاومت انسولینی زنان دارای اضافه وزن اثر دارد.
بین تغییرات سطوح پلاسمایی ACE با تغییرات مقاومت انسولینی، تغییرات فشار خون سیستولیک و دیاستولیک و تغییرات ویژگی‌های آنتروپومتریکی زنان دارای اضافه وزن ارتباط وجود دارد.
۱-۶- محدودیت‌های پژوهش
مهمترین محدودیت این پژوهش تفاوت در آمادگی بدنی آزمودنی‌ها بود که توسط پژوهشگر قابل کنترل نبود.
همچنین کنترل رژیم غذایی آزمودنی‌ها از محدودیت‌های دیگر این پژوهش است که به صورت کامل توسط پژوهشگر قابل کنترل نبود.
کنترل تفاوت‌های فردی و ویژگی‌های وراثتی آزمودنی‌ها نیز برای پژوهشگر میسر نبود.
صحت گفتار و رفتار آزمودنی‌ها در ۱۲ ساعت ناشتا بودن شبانه مشخص نبود.
کنترل دقیق فعالیت بدنی روزانه آزمودنی‌ها ممکن نبود.
۱-۷- تعریف واژه ها و اصطلاحات پژوهش
ACE: آنزیم ACE به عنوان یک پپتیداز دکاپپتیدی در سیستم‌های مختلف بدن از جمله قلبی - عروقی یافت می‌شود. این آنزیم نقش کاتالیزوری در تبدیل AngΙ به AngΙΙ را بر عهده دارد. بسترهای عروقی از مکان‌هایی است که این آنزیم به وفور یافت می‌شود و سبب پاسخ عروقی، تنگی و تکثیر سلولی می‌گردد [۷۴]. افزایش فعالیت این آنزیم سبب افزایش تولید AngΙΙ می‌گردد که از قوی‌ترین منقبض کننده‌های عروقی است. این عامل انقباض قدرتمند با سازوکارهای متعددی از جمله تنگی آرتریول‌ها، افزایش تولید رادیکال آزاد و کاهش تولید نیتریک اکسید سبب پر فشار خونی، هایپرتروفی میوکارد و اختلال در عملکرد اندوتلیال عروق می‌شود [۲۰].
تمرین هوازی: فعالیت ورزشی دویدن در سالن با ۴۵-۴۰ درصد حداکثر ضربان قلب ذخیره به مدت ۲۵ دقیقه در هفته اول بود که در هفته هشتم به ۴۵ دقیقه با ۸۰ -۷۰ درصد حداکثر ضربان قلب ذخیره رسید (هر هفته ۵ دقیقه به زمان و ۵ درصد به شدت افزوده شد). انجام شد [۹۱].
اضافه وزن: تجمع غیرطبیعی و بیش از حد چربی که سلامتی را به مخاطره می اندازد و شاخص توده بدنی این افراد بیشتر از ۲۵ می‌باشد [WHO].
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
۲-۱- مقدمه
امروزه بیماری‌های مزمن در کشورهای در حال توسعه بیشتر از کشورهای توسعه یافته است. ریشه‌ی اکثر این بیماری‌ها اضافه وزن یا چاقی، عدم تحرک جسمانی و عوامل ژنتیک میباشد (۱۵). چاقی و اضافه وزن عاملی مستقل برای بسیاری از بیماری‌ها از جمله بیماری‌های قلبی - عروقی، دیابت نوع دوم، پرفشار خونی، مشکلات تنفسی و برخی سرطان‌ها است (۳). بدین جهت تحقیقات فراوانی در خصوص فعالیت بدنی و تاثیر آن بر بدن انجام شده است. به طور متعددی گزارش شده است که اضافه وزن منجر به افزایش خون می‌شود (۲). یکی از عوامل در ایجاد فشار خون آنزیم مبدل (تبدیل‌گر) آنژیوتانسین (ACE) می‌باشد (۲۲،۲۱،۱۹). . لذا در این فصل در بخش مبانی نظری تحقیق ابتدا در مورد اضافه وزن و سیستم رنین – آنژیوتانسین – آلدوسترون به اختصار بررسی شده است. سپس ACE به عنوان یک آنزیم مترشحه از اندوتلیوم عروق معرفی و نقش، اثر و ارتباط آن با بیماری‌ها مورد بحث قرار گرفته و در نهایت در بخش مرور ادبیات پیشینه تحقیق، اثرات فعالیت ورزشی بر تغییرات این آنزیم بررسی شده است.
۲-۲- مبانی نظری پژوهش
۲-۲-۱- اضافه وزن

۲-۷-۱-۳- از بین بردن پوشش گیاهی ۳۲
۲-۷-۱-۴- تخریب و تغییر چشم انداز طبیعی ۳۲
۲-۷-۱-۵- تخریب محیط زیست و منابع طبیعی ۳۲
۲-۷-۲- اثرات اجتماعی و فرهنگی ۳۳
۲-۷-۲-۱- افزایش سطح آگاهی و دانایی مردم ناحیه ۳۳
۲-۷-۲-۲- تضاد و دو گانگی اجتماعی و فرهنگی بین گردشگران و روستاییان ۳۳
۲-۷-۲-۳- الگو برداری از شیوه زندگی گردشگران ۳۳
۲-۷-۲-۴- تاثیر بر روند مهاجرت روستای-شهری ۳۴
۲-۷-۲-۵- تضعیف فرهنگ محلی و سنتی ۳۴
۲-۷-۲-۶- کاهش امکان ساخت مسکن برای مردم محلی ۳۵

۲-۷-۲-۷- کاهش انسجام اجتماعی ۳۵
۲-۷-۲-۸- افزایش ناهنجاری اجتماعی ۳۵
۲-۷-۳- اثرات اقتصادی ۳۵
۲-۷-۳-۱- افزایش قیمت زمین ۳۶
۲-۷-۳-۲- افزایش قیمت کالا و خدمات ۳۶
۲-۷-۳-۳- ایجاد اشتغال و درآمد ۳۶
۲-۷-۳-۴- منسوخ شدن فعالیت کشاورزی ۳۷
۲-۷-۳-۵- افزایش هزینه زندگی ۳۷
۲-۷-۳-۶- کمک به فراهم شدن خدمات زیر بنایی ۳۷
۲-۷-۳-۷- افزایش رفاه عمومی مردم روستا ۳۷
۲-۷-۳-۸- افزایش اختلاف درآمد بین روستائیان ۳۸
۲-۷-۴- اثرات کالبدی ۳۸
۲-۷-۴-۱- تغییر کاربری باغات و مزارع ۳۸
۲-۷-۴-۲- تبدیل باغات مثمر به ساختمانهای مسکونی ۳۹
۲-۷-۴-۳- تغییر در بافت و ساخت روستا ۳۹
۲-۷-۴-۴- تجاوز به حریم رودخانه ها و اراضی ساحلی ۳۹
۲-۷-۴-۵- تغییر چشم انداز روستایی ۳۹
فصل سوم: منطقه مورد مطالعه روش تحقیق ۴۲
۳-۱- مقدمه ۴۳
۳-۲-قلمرو تحقیق ۴۳
۳-۲-۱-قلمرو موضوعی ۴۳
۳-۲-۲- قلمرو زمانی ۴۳
۳-۲-۳- قلمرو مکانی ۴۳
۳-۲-۳-۱- جغرافیای طبیعی دماوند ۴۳
۳-۲-۳-۱-۱- موقعیت ۴۳
۳-۲-۳-۱-۲-ناهمواریها ۴۴
۳-۲-۳-۱-۳- آب و هوا ۴۵
۳-۲-۳-۱-۳-۱- کویر یا دشت کویر ۴۵
۳-۲-۳-۱-۳-۲- رشته کوه های البرز ۴۵
۳-۲-۳-۱-۳-۳- بادهای مرطوب و باران زای غربی ۴۵
۳-۲-۳-۱-۳-۴- سه بخش اقلیمی استان تهران ۴۵
۳-۲-۳-۱-۴- خصوصیات جغرافیایی شهرستان شمیرانات ۴۶
۳-۲-۳-۱-۴-۱- ساختمان زمین شناسی ۴۷
۳-۲-۳-۱-۴-۲- ناهمواری ها ۴۷
۳-۲-۳-۱-۴-۲-۱ گسل های مهم ۴۹
۳-۲-۳-۱-۴-۳- اقلیم ۴۹
۳-۲-۳-۱-۵- خصوصیات انسانی شهرستان شمیرانات ۵۰

۳۲۲

 

۰۴۱/۰

 

۰۵/۰

 

 

 

مهارت ارتباطی

 

۳۲۲

 

۰۲۷/۰

 

۰۵/۰

 

 

 

مهارت‌های شناختی

 

۳۲۲

 

۲۲۴/۰

 

۰۱/۰

 

 

 

مهارت‌های فراشناختی

 

۳۲۲

 

۵۱۷/۰

 

۰۱/۰

 

 

 

براساس نتایج به دست آمده از آزمون همبستگی پیرسون در جدول (۴-۷)، بین مهارتهای یادگیری الکترونیکی دانشجویان و رضایت تحصیلی (۳۴۵/۰+=r) رابطه مثبت و معنادار وجود دارد؛ زیرا (۰۱/۰ p<). بنابراین با ۹۹ % اطمینان می توان گفت هرچه مهارتهای یادگیری الکترونیکی دانشجویان بالاتر باشد، رضایت تحصیلی آنان نیز افزایش می یابد و بالعکس. به علاوه میتوان ۹/۱۱درصد از واریانس رضات تحصیلی دانشجویان را از روی مهارتهای یادگیری الکترونیکی آنان تبیین کرد. همچنین بین مهارتهای شناختی (۲۲۴/۰+=r) و مهارتهای فراشناختی (۵۱۷/۰+=r) با رضایت تحصیلی دانشجویان رابطه مثبت و معنادار وجود دارد؛ زیرا (۰۱/۰ p<). بنابراین با ۹۹ % اطمینان می توان گفت هرچه مهارتهای شناختی و فراشناختی دانشجویان بالاتر باشد، رضایت تحصیلی آنان نیز افزایش می یابد و بالعکس. همچنین میتوان ۵ درصد از واریانس رضایت تحصیلی دانشجویان را از روی مهارتهای شناختی و ۷/۲۶درصد توسط مهارتهای فراشناختی آنان تبیین کرد. اما بین مهارت کار با رایانه (۰۴۱/۰+=r) و مهارت ارتباطی (۰۲۷/۰+=r) با رضایت تحصیلی رابطه معناداری ۰۵/۰ P> رابطه همبستگی مثبت و با شدت خیلی پایین وجود دارد.

فرضیه۳) بر اساس مهارت های یادگیری الکترونیکی دانشجویان مراکز آموزش مجازی می‌توان میزان پیشرفت تحصیلی و رضایت تحصیلی دانشجویان را پیش بینی کرد.
به منظور بررسی تأثیر مؤلفه های مهارتهای یادگیری الکترونیکی دانشجویان بر پیشرفت تحصیلی و رضایت تحصیلی، باید از آنالیز رگرسیون چندمتغیره استفاده کرد. برای استفاده از مدل رگرسیون لازم است پیش‌فرضهای استفاده از آن مورد آزمون قرار گیرد. براساس اطلاعات جداول(۴-۸) و (۴-۹)، Fهای مشاهده شده در سطح ۰۱/۰ معنادار بوده، بنابراین معادله رگرسیون قابل تعمیم به کل جامعه آماری بوده است. همچنین مقدار آزمون دوربین واتسون (در بازه ۵/۱ تا ۵/۲) بدست آمد که استقلال خطاها را نشان می دهد و براساس شاخص‌های هم خطی بودن( تولرنس و تورم واریانس(VIF))؛ بین متغیرهای پیش بین همخطی وجود نداشته و نتایج حاصل از مدل رگرسیون قابل اتکا است. و شرط نرمال بودن متغیرها نیز برقرار است(مراجعه به جدول۴-۲). بنابراین شرایط استفاده از رگرسیون برقرار می‌باشد.
جدول ۴-۸: نتایج تحلیل رگرسیون چندمتغیره تاثیر مؤلفه های مهارتهای یادگیری الکترونیکی دانشجویان مراکز آموزش مجازی بر پیشرفت تحصیلی

 

 

مدل

 

ضریب همبستگی®

 

ضریب تعیینR²

 

ضریب تعیین اصلاح شده R²

 

دوربین واتسون

 

F

 

سطح معناداری

 

 

 

 

 

مهارتهای فراشناختی

 

۳۴۰/۰

 

۱۱۶/۰

 

۱۱۳/۰

یک سلسله افعال انسان فقط مربوط به شخص انسان و دنیا آخرت او نیست ، بلکه فراتر از آن بر دیگران اثر می گذارد و نفع و ضرر آن متوجه جامعه و مردم نیز می شود . در این جاست که عقلای عالم و نظریه پردازان سیاسی بر نیازهای جامعه به حکومت اتفاق نظر دارند .
دستگاهی که جلو رفتار مضر به حال جامعه را بگیرد ، حتی افراد جامعه نیز براساس تجربه کم و بیش دریافته اند که هر جامعه نیازمند حکومت است و در اسلام وجود حکومت بعنوان یکی از ضروری ترین نیازهای جامعه مورد تصدیق قرار گرفته و بر آن چاره جویی شده است ( نوروزی۱۳۸۲ ، ۹۸ ) .
اداره جامعه بشری ، نیاز به دو عامل در کنار یکدیگر دارد ، یکی قانون و مقررات و دیگری حکومت برای اجرای آن قوانین و مقررات است . در اسلام هم بدون شک این ضرورت عقلی و فطری به خوبی درک شده و وجود حکومت بعنوان یکی از ضروری ترین نیازهای انسان و جامعه انسانی مورد تصدیق و تأیید قرار گرفته و برای آن چاره جویی شده است ، اسلام دین فطرت و عقل است و براساس خواسته ها و نیازهای فطری معقول و منطقی انسان فرو فرستاده شده است ( الهی۱۳۸۹ ، ۵۷ ) .

هیچ جامعه ای بدون حکومت موجودیت پیدا نمی کند ، زیرا هر تجمعی بسته به پذیرش نوعی نظم است و نیز در گرو وجود نظام تحقق می یابد و باتوجه به آنکه زندگی بشری برای اجتماع زیستن خلق شده و دارای گرایش های جمعی است و زندگی در سایه حکومت امری اجتناب ناپذیر و حتمی است ، و وجود نظم در جامعه و ضرورت اجتماعی آن نیازمند دلیل و برهان نیست ، از آنجا که بروز تغییرات ، تحولات و واکنش های اجتماعی اجتناب ناپذیر است و نمی توان لحظه ای را یافت که جامعه از پویایی بازایستد ، ایجاد نظم و هماهنگی در جامعه در گرو حکومت است ( نصرتی ۱۳۸۳ ، ۱۳۷)
در جوامع به دلیل وسعت و گستردگی که دارد مسائل متعددی بوجود می آید که مربوط به اکثریت جامعه است ، مانند بهداشت ، مسائل آموزشی ، امنیتی ، که اینها مسائلی هستند مربوط به فرد یا گروه خاصی از جامعه نیست ، بلکه مربوط به تمام جامعه است و احتیاج به برنامه ریزی و اقدامات مؤثری دارد ، از این رو نیاز به حکومت است که با برنامه ریزی خود سلامت عموی جامعه را فراهم کند .
از دلائل ضرورت حکومت می توان به :
- مسائل دفاعی جامعه ، یعنی هر جا جامعه ای احتیاج به دفاع دارد و نیاز دفاعی یک نیاز شدیدی است که نمی توان آن را به مردم سپرد ، بلکه نیاز به حکومت است که بتوان ان را تأمین نماید .
- ضرورت تأمین رشد فرهنگی و تربیت در جامعه
- ضرورت دفاع از کشور در مقابل تهاجم دشمن
- ضرورت حفظ امنیت داخلی و خارجی
- تنظیم روابط خارجی با کشورهای دیگر
- ضرورت بهره برداری صحیح از ثروت های عمومی و اموالی که مالک خاصی ندارند .
- ضرورت تأمین نیازهای مربوط به زندگی عمومی افراد ( مصباح یزدی۱۳۷۵ ، ۱۲۸ ) .
- بقای احکام نیازمند تشکیل حکومت و ولایت الهی است که در پرتو آن احکام اجرا گردد .
و همچنین می تواند سه دلیل را برای اثبات ضرورت حکومت اسلامی بیان نموده ، دلیل نخست ، ضرورت حکومت در اسلام ، همان دلیل عام و عقلی ضرورت حکومت در جامعه است .
دلیل دوم : نگاهی اجمالی به قوانین و احکام اسلامی نشان می دهد که بسیاری از این قوانین ماهیتی جداناشدنی از حکومت و حاکمیت دارند مثل : امر به معروف و نهی از منکر .
دلیل سوم : سیره پیشوایان اسلامی و تاریخ انبیاء گواه ضرورت حکومت است ( فتحعلی۱۳۸۴ ، ۱۲۴ ) .
۳-۱۰- ادله تشکیل حکومت
بیان ادله ای که نشان دهنده اهمیت دادن و پرداختن اسلام به امر حکومت است به طور مختصر عبارتند از :
۱- سیره انبیاء و ائمه در تشکیل دادن حکومت ( تشکیل دادن حکومت توسط پیامبر و امیرالمؤمنین ) . حضرت داوود و سلیمان (ع) مطابق آنچه که در قرآن آمده است اقدام به تشکیل حکومت کردند . پیامبر تشکیل حکومت داد و به شهرهای مختلف والی فرستاد و قضاوت نمود و قضاتی را منصوب کرد و سفرائی به خارج و نزد رؤسای قبایل و پادشاهان فرستاد و معاهداتی با آنها امضاء نمود و جنگ هایی را فرمانروایی کرد . ایشان برای بعد از خود نیز امیرالمؤمنین (ع) را به خلافت خود منصوب نمود . پس از پیامبر کسی در ضرورت حکومت اسلامی تردید و اختلاف نکرد و اختلاف تنها بر سر شخص حاکم بود . بی شک ضرورتی که در تشکیل حکومت توسط پیامبر و ائمه وجود داشته است امروز نیز باقی است و احکام الهی دائمی هستند .
۲- وجود روایات و معارف اسلامی که ناظر بر مسائل حکومتی است . به عنوان مثال بسیاری از سخنان امیرالمؤمنین (ع) در نهج البلاغه مانند فرمان مالک اشتر درخصوص امور حکومتی است .
۳- ذات بسیاری از احکام اسلامی که احکام اجتماعی و حکومتی است و بدون وجود حکومت قابل اجرا نیست مانند جهاد و قصاص و … اگر قائل به وجود حکومت اسلامی نشویم نتیجه اش این می شود که این دسته از احکام در دوران غیبت می بایست تعطیل بماند و شارع به نتعطیلی این احکام رضایت داده است . بنابراین اعتقاد به تداوم این احکام مستلزم وجود حکومت اسلامی است .
۴- دین اسلام دین جامعی است و مطابق ایات قرآنی هر آنچه که برای هداست انسان ها لازم بوده است در این کتاب آسمانی آمده است : « ولا رطب و لا یاس الا فی کتاب مبین » یا «ما فرطنا فی الکتاب من شی ء ». در آیات و روایات متعدد این مفهوم را داریم که خداوند هر آنچه که برای هدایت و سعادت انسان ها لازم بوده است بیان کرده است . چگونه امکان پذیر است که مسأله ای با این درجه از اهمیت یعنی حکومت و زمامداری که بی شک تأثیر گذاری زیادی در رشد و سعادت جامعه دارد در تعالیم اسلامی مورد غفلت قرار گرفته باشد .
۵- حسبه و امور حسبیه از جمله دلایل تشکیل حکومت اسلامی است . حسبه هر آن امری است که شارع راضی به تعطیل شدن و بر زمین ماندن آن نیست . این امور چنانچه مقصد خصوصی یا عمومی داشته باشد به وی واگذار می گردد ، ولی اگر ثابت شود که مربوط به نظر امام است یا احتمال دهیم نظر فقیه در آن دخالت دارد باید به فقیه ارجاع داده شود . حفظ مرزهای کشور و اقامه شعائر دینی و احکام الهی در زمره اموری است که شارع راضی به تعطیل شدن آنها نیست و اقامه این امور نیز بدون تشکیل حکومت توسط فقیه امکان پذیر نیست .
۶- روایاتی که در باب حکومت و رجوع به فقیه عادل و حاکم شرع وارد شده است مؤید این مطلب است . البته ممکن است اشکال شود که مسأله به این اهمیت چطور دارای روایات اندک است . برخی از فقها معتقدند که روایات مربوط به ولایت و حکومت به دست ما نرسیده است و بسیاری از آنها در طول زمان سانسور شده است . طواغیت و حکومت های جور مانع انتشار چنین روایاتی می شدند و آنها را تهدیدی برای حکومت خود به حساب می آوردند .
۷- آیات قرآن که حکومت را از آن خداوند می داند مانند « ان الحکم الا الله » ( آیه ۵ سوره انعام )
۸- نفی ظلم و ستم و ستم کشی از جمله دستورات مسلم الهی بوده است . هر کجا که مظلومی وجود دارد اسلام دعوت به یاری رساندن به وی نموده است حتی اگر وی مسلمان نباشد . بی شک انجام دادن چنین امر خطیری بدون تشکیل دادن حکومت اسلامی امکان پذیر نیست . به عنوان مثال در زمان ما یاری رساندن به مردم فلسطین و لبنان و … بدون پشتوانه حکومت اسلامی امکان پذیر نیست . چنانچه شاهد هستیم که بسیاری از کشورهای اسلامی مانند ترکیه به دلیل اینکه دارای حکومت اسلامی نیستند از چنین کمک هایی دریغ می کنند .
۹- ضرورت لزوم حکومت و دولت ولو حکومت جور برای اداره امور جامعه امری است که متفق علیه است و تنها آنارشیست ها منکر چنین امر بدیهی شده اند . جامعه بدون حکومت دچار هرج و مرج می شود . امیرالمؤمنین (ع) نیز در یکی از فرمایشاتشان به این مهم اشاره می کنند : « لابد للناس من امیر بر او فاجر … » حال چنانچه اسلام این امر مهم را به مردم واگذار کرده باشد و دارای هیچ حکمی در این خصوص نباشد به این معناست که از منظر اسلام هر کسی و هر دولتی می تواند بر مردم حکومت کند که شامل افراد و دولت های ظالم و مستبد نیز می شود و اسلام به این حکومت ها هم رضایت داده است . این در حالی است که اسلام دارای اهداف و احکامی است . اهدافی که اسلام به دنبال تحقق آنها در انسان ها و جامعه انسانی است و احکام اجتماعی اسلام اقتضا دارد که حکومت به دست حاکم اسلامی باشد . به عبارت دیگر احکام و اهداف اسلامی در هر حکومتی و به دست هر حاکمی قابل تحقق نیستند . امام (ره) در این خصوص می گوید که تنها قانونگذاری برای اجرای احکام و مقاصد اسلامی کافی نیست ، بلکه دستگاه اجرائی مجری این احکام نیز دارای اهمیت است .
۱۰- سیره عقلا : نیازمند بودن جامعه به حفظ و اجرای عدالت و رعایت حقوق افراد ، زمینه لازمی برای برپایی و تشکیل حکومت است . به همین جهت عقلا به ضرورت برچایی حکومت در جوامع انسانی حکم کرده اند ( ناصحی۱۳۷۸ ، ۸۸ ) .
۴-۱۰- شرایط حاکم اسلامی
برای حاکم شرع شرایط گوناگون و عدیده ای وجود دارد ، قصد داریم در اینجا آن دسته از شرایط که مورد اتفاق نظر همگان است آنهم به صورت اختصار شرح دهیم که مهمترین شرایط آن عبارتند از :
۱- علم : چون حکومت اسلام حکومت قانون است برای زمامدار علم به قوانین لازم می باشد . نه تنها زمامدار بلکه همه افراد، هر شغل یا وظیفه و مقامی داشته باشند چنین علمی ضرورت دارد. اما حاکم باید افضلیت علمی داشته باشد. حاکم اسلامی باید به قرآن و احکام اسلامی مسلط باشد ، یعنی قدرت فقاهت داشته باشد و بتواند اسلام را بفهمد و دین شناس باشد و احکام الهی را کشف کند .
۲- عدالت : تحقق عدالت در جامعه اسلامی و تربیت صحیح انسانها ، یکی از اهداف حکومت اسلامی است و طبیعی است کسی که عهده دار سرپرستی چنین جامعه ای است ، خود باید از مرتبه عالی عدالت بهره مند باشد .
علاوه بر این رسیدگی به کارها است ، تسلط بر مقررات جامعه و قضاوت و داوری بین مردم بدون ملکه عدالت راه به جایی نمی برد . اختیارات وسیعی و قدرت قابل توجهی که کنترل نشده است همواره می تواند او را به فساد بکشد ، پس حاکم اسلامی باید نیروی قابل اطمینانی کنترل شود که تنها ملکه تقوا و عدالت است که می تواند این کار را انجام دهد . ( فتحعلی ۱۳۸۴ ، ۱۴۵ )
۳- کفایت و کاردانی : حاکم اسلامی باید قدرت تحلیل ، پیش بینی حوادث ، شجاعت و شهامت برخورد با حوادث را داشته باشد ، اگر فردی آگاه به قوانین الهی داشته باشد ، اما از کاردانی لازم جهت اجرای این مسئولیت سنگین ، بی بهره باشد نمی تواند عهده دار این مسئولیت باشد . حاکم و رهبر ، برای اداره یک جامعه باید به مشکلات جامعه و مسائل سیاسی نظام حاکم بر جهان آگاهی و بصیرت داشته باشد تا بتواند گره مشکلات مردم را باز نماید ( فتحعلی۱۳۸۴ ، ۱۴۷ ) .
۴- فروتنی : یکی دیگر ویژگی های حاکم اسلامی فروتنی است ، این موضوع در نامه حضرت علی (ع ) هنگامی که محمدبن ابی بکر را بعنوان حاکم مصر برگزیدند به ایشان چنین سفارش نموده اند : « فاخفض لَهُم جَنَاحَکَ ، وَ أَلِن لَهُم جَانَبِکَ وَ ابسُط لَهُم وَجهَکَ . ( نامه ۲۷ ) بال فروتنی را بر مردم آن سرزمین بگستران و با آنان با نرمش رفتار کن و همواره گشاده رو باش » .
۵- مدیریت : از ویژگیهای دیگر رهبری ، مدیریت جامعه اسلامی است . مدیریت علاوه بر آنکه علم و دانش کافی نسبت به خط مشی های کلی ، سیاست ها ، برنامه ها ، نیازها ، روابط و سازوکارهای اجتماعی باشد خصوصیتی را می طلبد که ناشی از خصلت روانی و پرورش متناسب با اداره ی کلان اجتماعی است ( نصرتی۱۳۸۳ ، ۲۹۰ ) .
توان مدیریتی حاکم اسلامی سبب می شود که جامعه اسلامی در مسیر کمال و پیشرفت قرار گیرد و در این مسیر با گذر از بحران ها و حوادث دشوار به اهداف متعالی که همان سعادت بشری است بترسد .
۵-۱۰- اختیارات حاکم اسلامی
معیار عمده در تعیین حدود اختیارات ولی فقیه عبارت است از رعایت مصالح جامعه باتوجه به ضوابط اسلامی و غیر از آن هیچ محدوده ای برای او وجود ندارد و هر آنچه را که یک دولت و حکومت برای اداره امور جامعه و انجام مسئولیت خود بدان نیاز دارد به ولی فقیه واگذار شده است ( فتحعلی ۱۳۸۴ ، ۱۴۸ ) .
اختیارات حاکم اسلامی دارای سه قید مهم است : ۱- هرگاه میان اهداف و وظایف دولت اسلامی و صلاحیت ها و اختیارات اشخاص تعارض رخ دهد ، ولی فقیه در چارچوب این اهداف و وظایف ، با مقدم کردن حقوق الله ، سپس حقوق جامعه و آنگاه حقوق شخصی و فردی رفعه تعارض نماید .
۲- تصمیم گیری های ولی فقیه و هرگونه اقدامی در حوزه کلان و خرد حکومت در چارچوب تأمین مصالح عمومی اعتبار و ارزش دارد ف نه رعایت مصالح و خواسته های شخصی خود .
۳- هیچ کدام از قوانین موضوعه کشور و یا اقدامات و تصمیمات مأمورین و مقامات دولتی و در رأس آنان ولی فقیه نباید برخلاف شریعت باشد ( فتحعلی ۱۳۸۴ ،۱۵۴ ) .
ولی فقیه ، همه اختیارات پیامبر اکرم (ص) و امامان (ع ) در اداره جامعه را داراست ، زیرا او در غیبت امام عصر ( عج ) متولی دین است و باید اسلام را در همه ابعاد و احکام گوناگون اجتماعی اش اجرا نماید . حاکم اسلامی باید برای تمامی احکام اسلامی ف حکومتی تشکیل دهد و در اجرای دستورهای اسلام ، تزاحم احکام را بوسیله تقدیم اَهّم بر مهم رفع کند ( جوادی آملی۱۳۸۱، ۲۴۹ ) .
اختیارات فقیه از آنچه پیامبر و امام معصوم ثابت است و مربوط به حکومت ، سیاست و اداره کردن جامعه است ، و فرقی بین پیامبر و امام معصوم و ولی فقیه نیست ، تمام اختیارات حکومتی پیامبر و امام معصوم (ع) در اداره کردن حکومت ، فقیه هم دارد ، مگر در موارد خاص .
بعضی بر این عقیده هستند که اختیارات حکومت پیامبر اکرم (ص) بیشتر از حضرت امیر المؤمنین (ع) و اختیارات حکومت حضرت امیرالمؤمنین (ع) بیشتر از فقیه است ، باطل است . هر چند پیامبر اکرم (ص) از نظر فضائل معنویش بیشتر از حضرت امیرالمؤمنین (ع) هستند و حضرت امیرالمؤمنین (ع) هم از نظر فضائل معنوی بیشتر از فقیه هستند ، اما این فضائل معنوی به معنای اختیارات بیشتر در حکومت کردن نیست . « همچنین ولی فقیه در امور مختص به معصوم ، اگر چه از شئون حکومت هم باشد نمی تواند اعمال ولایت کند . بنابراین اختیارات ولی فقیه در محدوده ی مصالح امت اسلامی اعمال می گردد ، چرا که تأمین و حفظ منافع و مصالح امت اسلامی بر عهده فقیه قرار داده شده است . » ( علی محمد ۱۳۸۷ ، ۳۳۸ ) .
در اندیشه سیاسی اسلام ولی فقیه دارای اختیارات تامی است که می تواند در تمام امور سیاسی ، اقتصادی ، فرهنگی و قضایی و … حکم حکومتی کند و اطاعت از حکمش واجب است ، حدود اختیارات حکومتی پیامبر اکرم ( ص ) و ائمه معصوم (ع) با اختیارات حکومتی فقیه جامع الشرایط یکسان خواهد بود ، چرا که هدف از داشتن و اعمال چنین اختیاراتی همان پاسخگویی به نیاز دائمی جوامع بشری به وجود حکومت است که اداره امور عمومی و اجتماعی آنان را بر عهده بگیرد .
فصل دوم
سابقه احکام حکومتی مصلحت
۱- اطاعت از پیامبر و احکام اسلامی براساس آیات قرآن
الف- آیه ۳۶ سوره احزاب : « إِذَا قَضَی اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْراً أَن یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَهُ مِنْ أَمْرِهِمْ »
هنگامی که خداوند و رسولش در کاری حکم کند آنها در آن کارشان اختیاری باشد ، طبق نظر علامه طباطبایی مقصود از قضایی پیامبر تصرف آن حضرت در مسائل حکومتی است نه اختیار در امر تشریع و قانونگذاری که به خداوند اختصاص دارد .
ب- آیه ۱۵۹ آل عمران : « فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ » در کارها با آنها مشورت نما ، چون تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن .